‫ﻧﻮع ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ :‬ﻋﻠﻤﯽ ﭘﮋوﻫﺸﯽ‬

‫ﻗﺎﺳﻤﯽ‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪ؛ ﻣﻬﺪيزاده‪ ،‬ﺷﺮاره و ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺳﻮﺳﻦ )‪ .(1399‬ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن‬

‫در واﻗﻌﻪي رژي )ﺑﺮرﺳﯽ ﺳﻪ ﻣﺼﺪاق ﺟﻤﻊﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬اﺳﺘﺒﺪادﺳﺘﯿﺰي و ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮﯾﺰي(‪.‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪.217-249 ،(16)7 ،‬‬

‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن در واﻗﻌﻪي رژي‬

‫)ﺑﺮرﺳﯽ ﺳﻪ ﻣﺼﺪاق ﺟﻤﻊﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬اﺳﺘﺒﺪادﺳﺘﯿﺰي و ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮﯾﺰي(‬
‫‪3‬‬
‫اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻗﺎﺳﻤﯽ ‪ ،1‬ﺷﺮاره ﻣﻬﺪيزاده ‪ 2‬و ﺳﻮﺳﻦ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ‬

‫ﺗﺎرﯾﺦ ﭘﺬﯾﺮش‪1399/11/1 :‬‬ ‫ﺗﺎرﯾﺦ درﯾﺎﻓﺖ‪1399/6/28 :‬‬

‫ﭼﮑﯿﺪه‬
‫ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﯽ دﻫﻪﻫﺎي اﺧﯿﺮ ﺑﻪ آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ اﻣﺎ در ﻫﻤﻪي‬
‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎ روﯾﮑﺮد ﺻﻔﺮ و ﯾﮑﯽ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺗﻼش ﻧﻤﻮدﯾﻢ‬
‫‪ ،‬ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ ﮐﻪ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن اﻣﺮي ﻓﺎزي اﺳﺖ و ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﺎ روﯾﮑﺮد ﺻﻔﺮ و ﯾﮑﯽ ﺑﻪ آن ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ازاﯾﻦ‬
‫رو‪ ،‬در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﻓﺎزي ﺑﻪ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن در واﻗﻌﻪي رژي ﭘﺮداﺧﺘﯿﻢ‪ .‬ﻧﺘﺎﯾﺞ ﭘﮋوﻫﺶ‬
‫ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﻣﺮدم در واﻗﻌﻪي رژي ﻧﻤﺮات ﻋﻀﻮﯾﺘﯽ را در وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﺟﻤﻊﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬اﺳﺘﺒﺪادﺳﺘﯿﺰي و‬
‫ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮﯾﺰي ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص دادﻧﺪ‪ .‬در ﻣﺼﺪاق ﺟﻤﻊﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻣﺮدم در اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻗﺮارداد رژي‬
‫)‪ (0/92‬ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻓﺎزي‪ ،‬در اﺳﺘﺒﺪادﺳﺘﯿﺰي‪ ،‬ﺷﺎﺧﺺ ﻣﺒﺎرزه ﺗﺎ دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻫﺪف )‪ (0/81‬ﻧﻤﺮهي‬
‫ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻓﺎزي و در ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮ ﯾﺰي‪ ،‬ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺟﺎﻧﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن )‪ (0/06‬ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻓﺎزي را ﺑﻪ ﺧﻮد‬
‫اﺧﺘﺼﺎص داد‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ روﯾﮑﺮد ﻓﺎزي ﺑﻪ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ روﯾﮑﺮد دوارزﺷﯽ ﺻﻔﺮ و ﯾﮑﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ دﻫﺪ‪.‬‬

‫ﮐﻠﯿﺪواژهﻫﺎ‪ :‬ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن؛ ﺟﻤﻊﮔﺮاﯾﯽ؛ اﺳﺘﺒﺪادﺳﺘﯿﺰي؛ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮﯾﺰي؛ ﻗﺮارداد رژي‪.‬‬

‫‪ -١‬داﻧﺸﺠﻮي دﮐﺘﺮي ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ داﻧﺸﮕﺎه اﻟﺰﻫﺮا‪afsaneh_ghasemi@yahoo.com ،‬‬

‫‪ -٢‬داﻧﺸﯿﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ داﻧﺸﮕﺎه اﻟﺰﻫﺮا )ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﻣﺴﺌﻮل(‪sh.mehdizadeh@alzahra.ac.ir ،‬‬
‫‪ -٣‬اﺳﺘﺎد ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ داﻧﺸﮕﺎه اﻟﺰﻫﺮا‪sbastani@alzahra.ac.ir ،‬‬
‫‪ ............................................................................ 218‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ /‬دوره ﻫﻔﺘﻢ ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /16‬ﭘﺎﯾﯿﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪99‬‬

‫‪ -1‬ﻣﻘﺪﻣﻪ و ﺑﯿﺎن ﻣﺴﺌﻠﻪ‬

‫ﻃﯽ ﭼﻨﺪ دﻫﻪي اﺧﯿﺮ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮان اﯾﺮاﻧﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از زﻣﺎﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻣﻮرد ﭼﻮن و ﭼﺮا ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ؛ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﯽ زﯾﺎدي ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﻪ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪ‪ .‬ﺟﻤﺎﻟﺰاده )‪ ،(1345‬ﺑﺎزرﮔﺎن )‪،(1357‬‬
‫اﯾﺰدي )‪ ،(1361 ،1382‬ﺳﺮﯾﻊاﻟﻘﻠﻢ )‪ ،(1390 ،1386‬ﻫﻤﺎﯾﻮن ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن )‪ ،(1388 ،1377‬رﺿﺎﻗﻠﯽ‬
‫)‪ ،(1377 ،1389‬ﻧﺮاﻗﯽ )‪ ،(1392 ،1391 ،1380‬ﻗﺎﺿﯽ ﻣﺮادي )‪، (1391 ،1387 ،1380‬‬
‫ﻓﺮاﺳﺘﺨﻮاه )‪ (1394 ،1389‬و ﻏﯿﺮه ﺑﻪ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و در ﺻﺪد ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺗﺤﻠﯿﻞﻫﺎﯾﯽ‬
‫درﺑﺎرهي ﻋﻠﻞ ﺧﻠﻖ و ﺧﻮي اﯾﺮاﻧﯿﺎن اراﺋﻪ دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ؛ ﺳﺮﯾﻊاﻟﻘﻠﻢ‪ ،‬ﻫﻤﺎﯾﻮن ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن ‪ ،‬رﺿﺎﻗﻠﯽ‪ ،‬اﯾﺰدي‪ ،‬ﻧﺮاﻗﯽ‪ ،‬ﻗﺎﺿﯽ‬
‫ﻣﺮادي و ﻏﯿﺮه ﺧﻠﻘﯿﺎﺗﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ؛ اﺳﺘﺒﺪادزدﮔﯽ‪ ،‬ﺧﻮدﻣﺪاري‪ ،‬ﻓﺮدﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻫﺮج و ﻣﺮج ﻃﻠﺒﯽ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن‪-‬‬
‫ﮔﺮﯾﺰي و ‪ ...‬را ﺑﻪ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺧﻠﻘﯿﺎت در ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﺑﻪ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪه و‬
‫اﯾﻦ ﺗﺤﻠﯿﻞﻫﺎ در ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن اﯾﻦ ﮐﺘﺎبﻫﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ﺟﻤﺎﻟﺰاده‪ ،‬اﯾﺰدي‪،‬‬
‫ﺳﺮﯾﻊاﻟﻘﻠﻢ‪ ،‬ﻧﺮاﻗﯽ‪ ،‬ﻗﺎﺿﯽ ﻣﺮادي‪ ،‬ﻫﻤﺎﯾﻮن ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن و ‪ ...‬در ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي ﻧﻈﻢ داﻧﺶ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﻧﻘﺶ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺰاﯾﯽ داﺷﺘﻪ و دارﻧﺪ و ﮐﺘﺎبﻫﺎﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﭼﺎپ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﺟﻤﺎﻟﺰاده‪ ،‬ﻧﺮاﻗﯽ‪،‬‬
‫رﺿﺎﻗﻠﯽ و ﻗﺎﺿﯽﻣﺮادي ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﺤﻠﯿﻞﻫﺎﯾﯽ از ﻋﻠﺖ وﺿﻌﯿﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪي اﯾﺮان ﻣﻮرد اﺳﺘﻘﺒﺎل‬
‫ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و از ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﭘﺮﻓﺮوش اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ؛ ﮐﻪ اﮔﺮ ﭘﯿﺶ از اﻧﻘﻼب‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻬﻢ درﺑﺎرهي ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯽ ﭘﺲ از ﮐﺘﺎب ﺟﻤﺎﻟﺰاده‪ ،‬ﮐﺘﺎب ﺳﺎزﮔﺎري اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﻬﻨﺪس‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎن ﺑﺎﺷﺪ؛ ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب و در دو دﻫﻪي اﺧﯿﺮ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﺴﯿﺎري درﺑﺎرهي ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯽ و آﻧﭽﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻠﻞ ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﯽ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺘﺸﺮ و ﺑﺎ اﻗﺒﺎل ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻧﯿﺰ روﺑﻪ رو ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺘﺎبﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ؛ ﭼﺮا ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪهاﯾﻢ )اﯾﺰدي‪ ،(1361 ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﺨﺒﻪﮐﺸﯽ )رﺿﺎﻗﻠﯽ‪،‬‬
‫‪ ،(1377‬ﭼﺮا اﯾﺮان ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪ و ﭼﺮا ﻏﺮب ﭘﯿﺶ رﻓﺖ؟ )ﻋﻠﻤﺪاري‪ (1388 ،‬و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺧﻮدﻣﺎﻧﯽ‬
‫)ﻧﺮاﻗﯽ‪ (1380 ،‬ﺑﺎ اﻗﺒﺎل ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻓﺮاواﻧﯽ روﺑﻪ رو ﺷﺪه و اﯾﻦ ﮐﺘﺎبﻫﺎ ﮔﺎه ﺗﺎ ﺳﯽ و ﻫﻔﺖ ﺑﺎر ﺗﺠﺪﯾﺪ‬
‫ﭼﺎپ ﺷﺪهاﻧﺪ )ﺟﻮادي ﯾﮕﺎﻧﻪ و زاد ﻗﻨﺎد‪.(7 :1394 ،‬‬
‫از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬در ﮐﻨﺎر آﺛﺎر اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﻨﺎﺑﻊ دﯾﮕﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن آﻧﻬﺎ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔ ﯽ‬
‫دﯾﮕﺮي از ﺟﻤﻠﻪ ؛ ﺧﻮنﮔﺮﻣﯽ‪ ،‬ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ و ﻣﻬﻤﺎنﻧﻮازي‪ ،‬ﺗﻘﺪﯾﺮﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬دروغﮔﻮﯾﯽ‪ ،‬ﺗﻈﺎﻫﺮ‪ ،‬رﯾﺎ و ﺗﻨﺒﻠﯽ‬
‫و ﻏﯿﺮه را ﻣﻮرد ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ .‬ازاﯾﻦ رو‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮاي ﺧﻮاﻧﻨﺪهي اﯾﻦ ﺳﻮأل‬
‫ﭘﯿﺶ ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﭼﺮا ﺑﺴﯿﺎري از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﻪ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻧﺴﺒﺖ دادهاﻧﺪ و ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس آن ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯽ را ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ را ﺳﻔﺮﻧﺎﻣﻪﻧﻮﯾﺴﺎن ﺧﺎرﺟﯽ ﮐﻤﺘﺮ ﻣﻮرد ﺗﺄﮐﯿﺪ‬
‫‪219‬‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻗﺎﺳﻤﯽ و ﻫﻤﮑﺎران‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن در واﻗﻌﻪي رژي )ﺑﺮرﺳﯽ ﺳﻪ ﻣﺼﺪاق ‪.....................................‬‬

‫ﻗﺮار دادهاﻧﺪ و در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻫﺮ ﯾﮏ از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻣﻮرد ﺗﺄﮐﯿﺪ در زﻧﺪﮔﯽ روزﻣﺮهي اﯾﺮاﻧﯿﺎن‬
‫ﮐﺪام اﺳﺖ؟‬
‫ﺳﻮأل دﯾﮕﺮي ﮐﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺷﻮد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ؛ آﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺎ روﯾﮑﺮد دﯾﮕﺮي ﻏﯿﺮ از روﯾﮑﺮدي‬
‫ﮐﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻧﮕﺮﯾﺴﺖ؟ و آﯾﺎ ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ آن‬
‫اﺣﺴﺎس ﻧﻤﯽﮔﺮدد؟ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﻘﻘﺎن اﯾﺮاﻧﯽ در ﺑﺮرﺳﯽﻫﺎﯾﺸﺎن از ﻧﮕﺎه ﻓﺎزي ﺑﻪ ﺧﻠﻘﯿﺎت‬
‫اﯾﺮاﻧﯿﺎن رويﮔﺮدان ﺑﻮدهاﻧﺪ ‪ .‬اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ روﯾﮑﺮدﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻧﮕﺮﯾﺴﺖ ﺗﺎ ﺑﺘﻮان ﺗﺒﯿﯿﻦ دﻗﯿﻖﺗﺮي از آن ﺑﻪ دﺳﺖ داد‪ .‬روش ﻓﺎزي از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ روشﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ روش دوارزﺷﯽ را ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﮐﺸﯿﺪه و آن را ﺑﺴﻂ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬در واﻗﻊ روش‬
‫ﻓﺎزي اﯾﻦ اﻣﮑﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﺳﺎزد ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ اﻣﺮي ﺧﺎﮐﺴﺘﺮي ﺑﻨﮕﺮﯾﻢ‪.‬‬
‫ﭼﺮا ﮐﻪ »ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻓﺎزي ﻣﺪﻋﯽ اﺳﺖ ﮔﺰاره ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﯾﮏ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻓﻀﺎي دوارزﺷﯽ ﺻﺪق ﯾﺎ ﮐﺬب ﻣﺤﺪود ﺷﻮد؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻓﺎزي ﺗﺎﺑﻊ درﺟﺎت اﺳﺖ و ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫ﻫﻤﻮاره ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮔﺰارهﻫﺎي ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ ﻓﻘﻂ ﺳﯿﺎه ﯾﺎ ﺳﻔﯿﺪ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺎ اﻧﺪازهاي‬
‫ﺧﺎﮐﺴﺘﺮي )ﻏﯿﺮدﻗﯿﻖ و ﻓﺎزي( ﻫﺴﺘﻨﺪ« )ﺳﺎﻋﯽ‪.(123 :1392 ،‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ »ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻓﺎزي ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺳﻪ ﻧﻘﻄﻪي ﮔﺴﺴﺖ ﮐﺎﻣﻼ ﻋﻀﻮ )‪ ،(1‬ﻧﻘﻄﻪي ﺗﻘﺎﻃﻊ )‪ (0/5‬و‬
‫ﮐﺎﻣﻼ ﻏﯿﺮﻋﻀﻮ )‪) «(0‬راﮔﯿﻦ ‪ .(30 :2009 ،1‬اﺳﺖ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﮐﻤﮏ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ از ﻧﮕﺎه ﺻﻔﺮ و ﯾﮑﯽ‬
‫ﺑﻪ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺘﻪ و ﺑﺎ ﯾﮏ روﯾﮑﺮد ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﺎﻧﻪﺗﺮ ﺑﻪ آن ﺑﭙﺮدازﯾﻢ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﮕﺎه‬
‫ﺑﻪ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن از ﻣﻨﻈﺮ روﯾﮑﺮد ﻓﺎزي اﯾﻦ اﻣﮑﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮ‬
‫و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﻪ ﻧﮕﺎﻫﯽ ﻓﺮاﺗﺮ از روﯾﮑﺮد دوارزﺷﯽ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﯿﻢ‪ .‬روﯾﮑﺮد ﻓﺎزي ﺑﻪ ﻣﺎ ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ دﻗﯿﻖﺗﺮ و واﻗﻊﮔﺮاﯾﺎﻧﻪﺗﺮي ﺑﻪ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﺴﺒﯽ ﺑﻮدن آن را‬
‫در ادوار ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ و در ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻋﻠﯽ آن ﻧﯿﺰ دﻗﯿﻖﺗﺮ ﮔﺮدﯾﻢ‪.‬‬
‫ازاﯾﻦ رو‪ ،‬ﻫﺪف اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺮرﺳﯽ وﺿﻌﯿﺖ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻗﺮارداد رژي اﺳﺖ‪ .‬از‬
‫آﻧﺠﺎ ﮐﻪ واﻗﻌﻪي رژي ﯾﮑﯽ از ﻧﻘﺎط ﺣﺴﺎس و ﻣﻬﻢ ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮان از ﻣﻨﻈﺮ ﻣﺪاﺧﻠﻪي ﻣﺮدم اﯾﺮان در‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﺖ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ در اراﺋﻪي روﯾﮑﺮدي ﻣﺘﻔﺎوت از روﯾﮑﺮد ﻣﺴﻠﻂ ﺑﻪ ﺧﻠﻘﯿﺎت‬
‫اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﮐﻤﮏ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﺟﺎي ﺧﺎﻟﯽ روﯾﮑﺮدﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت در ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﮐﺎﻣﻼً اﺣﺴﺎس‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪1- Ragin‬‬
‫‪ ............................................................................ 220‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ /‬دوره ﻫﻔﺘﻢ ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /16‬ﭘﺎﯾﯿﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪99‬‬

‫‪ -2‬ﭘﯿﺸﯿﻨﻪي ﭘﮋوﻫﺶ‬

‫‪ -1-2‬ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺗﺠﺮﺑﯽ‬
‫"ﺧﻠﻘﯿﺎت ﻣﺎ اﯾﺮاﻧﯿﺎن" ﺟﻤﺎﻟﺰاده )‪ (1345‬از ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ آﺛﺎر درﺑﺎرهي ﺧﺼﺎﯾﻞ و رﻓﺘﺎر اﯾﺮاﻧﯿﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﻤﺎﻟﺰاده در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺗﻼش ﻧﻤﻮد ﺗﺎ دردﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪي اﯾﺮان را ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬وي ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺧﻠﻘﯿﺎت ﻣﺎ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻋﻠﺖ ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﯽ ﻣﺎ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ ﺟﻠﻮ‬
‫ﺑﺮوﯾﻢ؛ ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﺧﻠﻘﯿﺎت را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و آﻧﻬﺎ را ﺗﻐﯿﯿﺮ دﻫﯿﻢ‪ .‬وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺟﻤﺎﻟﺰاده ﺑﻪ اﯾﺮاﻧﯿﺎن‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽدﻫﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از؛ ﺧﻮنﮔﺮم ﺑﻮدن‪ ،‬ﺧﻮش ﻣﺸﺮﺑﯽ ‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪﻧﻈﺮي‪ ،‬ﻣﺒﺎدي آداب ﺑﻮدن‪ ،‬آﺑﺮوﻣﻨﺪ‬
‫ﺑﻮدن‪ ،‬زﺣﻤﺖﮐﺶ ﺑﻮدن‪ ،‬وﻓﺎﭘﺮوري و ﺟﻮاﻧﻤﺮدي ‪ ،‬راﺳﺘﮕﻮﯾﯽ ‪ ،‬ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺮدﺑﺎري و ﻗﻨﺎﻋﺖ‪ ،‬دﻗﺖ و‬
‫اﺣﺘﯿﺎط‪ ،‬ﻣﻬﻤﺎنﻧﻮاز ﺑﻮدن‪ ،‬ﻧﮑﺘﻪﺳﻨﺠﯽ و ﻧﮑﺘﻪداﻧﯽ ‪ ،‬دروغﮔﻮﯾﯽ‪ ،‬ﭘﻨﻬﺎنﮐﺎري ‪ ،‬ﭘﺮﮔﻮﯾﯽ ‪ ،‬ﺧﻮدﺧﻮاﻫﯽ‬
‫ﺑﯽﺣﺪ و ﺣﺴﺎب‪ ،‬ﺧﻮدﺳﺘﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻣﺘﮑﺒﺮ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻣﺴﺘﺒﺪ ﺑﻮدن و ﻏﯿﺮه‪.‬‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎن در ﮐﺘﺎب "ﺳﺎزﮔﺎري اﯾﺮاﻧﯽ" )‪ (1357‬ﺑﻪ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺧﻠﻖ وﺧﻮﯾﯽ اﯾﺮاﻧﯿﺎن و ﻋﻠﻞ‬
‫ﺷﮑﻞدﻫﻨﺪه آن ﻣﯽ ﭘﺮدازد‪ .‬وي در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽ روﺣﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‬
‫ﻣﺮدم و ﻣﻠﺖ اﯾﺮان ﻃﯽ ﺗﺎرﯾﺦ ‪ 2500‬ﺳﺎﻟﻪ ﺳﺎزﮔﺎري ﺑﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺎزرﮔﺎن ﺑﻪ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽدﻫﺪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮارد زﯾﺮ اﺷﺎره ﮐﺮد‪ :‬ﺻﻠﺢﺟﻮﯾﯽ‪ ،‬ﻣﻼﯾﻤﺖﮔﺮي‪،‬‬
‫ﺑﺮدﺑﺎري‪ ،‬وارﻫﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺗﮏزﯾﺴﺘﯽ‪ ،‬ﺿﻌﻒ اﺗﮑﺎء ﺑﻪ ﻧﻔﺲ‪ ،‬اﻧﺼﺮاف از ﮐﺎر‪ ،‬ﺑﯽاﻋﺘﻨﺎﯾﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدم‪ ،‬ﻋﺪم‬
‫اﺗﺤﺎد‪ ،‬ﻗﻀﺎوتﻫﺎي ﻓﻮري‪ ،‬ﺧﻮدﺑﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺧﻮدﺧﻮاﻫﯽ‪ ،‬اﻧﻔﺮادياﻟﻄﺒﻊ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻧﺪاﺷﺘﻦ اﺧﻼق اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪،‬‬
‫ﺗﻔﺮﻗﻪي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺑﯽ ﻧﻈﻤﯽ و ﺑﯽ ﺑﻨﺪوﺑﺎري‪ ،‬ﻓﺮار از ﻣﺒﺎرزه و ﭼﺎرهﺟﻮﯾﯽ‪ ،‬دروغﮔﻮﯾﯽ و ﺗﻘﻠﺐ‪،‬‬
‫دوﮔﺎﻧﮕﯽ‪ ،‬روح اﺳﺘﺒﺪادي‪ ،‬ﺗﺰﻟﺰل راﺳﺘﯽ و اﺧﻼق‪ ،‬ﺣﺴﺎدت‪ ،‬ﺧﯿﺎﻧﺖ‪.‬‬
‫اﯾﺰدي )‪ (1361‬ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪي اﯾﺮان‬
‫اﺳﺖ و ﺧﻠﻘﯿﺎﺗﯽ ﻣﻨﻔﯽ را ﺑﻪ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽدﻫﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﻪ آن دﭼﺎرﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺧﻠﻘﯿﺎت ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از؛ ﺗﺠﺴﺲ و دﺧﺎﻟﺖ در ﮐﺎر ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﻋﻼﻣﻪ دﻫﺮ ﺑﻮدن‪ ،‬اﺳﺘﻬﺰاء‪ ،‬ﻏﯿﺒﺖ و‬
‫ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻋﺠﻠﻪ و ﺳﻤﺒﻞﮐﺎري‪ ،‬ﻓﺮار از ﻧﻈﻢ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬رﺷﺎء و ارﺗﺸﺎء‪ ،‬ﻟﺠﺒﺎزي و اﻧﺘﻘﺎمﺟﻮﯾﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺳﻮ‬
‫و ﮐﺠﺪار و ﻣﺮﯾﺰ رﻓﺘﺎر ﮐﺮدن‪ ،‬دروغﮔﻮﯾﯽ‪ ،‬ﻋﺪم اﻃﺎﻋﺖ و ﯾﺎﻏﯽﮔﺮي‪ ،‬ﺑﯽاﻋﺘﻨﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن و ﻣﻘﺮرات‪،‬‬
‫اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﯾﻂ‪ ،‬ﺑﻮﻗﻠﻤﻮن ﺻﻔﺘﯽ‪ ،‬دوروﯾﯽ و ﻧﻔﺎق‪ ،‬ﻋﻬﺪﺷﮑﻨﯽ‪ ،‬اﻫﻞ ﮔﻮل زدن و ﮔﻮل ﺧﻮردن‪ ،‬ﺑﮕﻮ‬
‫ﭼﺸﻢ وﻟﯽ ﻧﮑﻦ و اﻫﻞ ﻗﻬﺮ و آﺷﺘﯽ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﯾﻮن ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن )‪ ( 1388‬ﻧﯿﺰ از ﺟﻤﻠﻪ اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪاﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن و ﻋﻠﻞ ﻣﻮﺛﺮ‬
‫ﺑﺮ آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬وي ﺳﻪ وﯾﮋﮔﯽ اﺻﻠﯽ اﯾﺮاﻧﯿﺎن را اﺳﺘﺒﺪادي ﺑﻮدن‪ ،‬ﮐﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﺑﻮدن و ﻫﺮج و‬
‫ﻣﺮج ﻃﻠﺐ ﺑﻮدن داﻧﺴﺘﻪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ ﻓﻘﻂ ﻣﺨﺘﺺ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﯾﺮان ﻧﺒﻮده؛ ﺑﻠﮑﻪ‬
‫‪221‬‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻗﺎﺳﻤﯽ و ﻫﻤﮑﺎران‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن در واﻗﻌﻪي رژي )ﺑﺮرﺳﯽ ﺳﻪ ﻣﺼﺪاق ‪.....................................‬‬

‫ﮐﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪي اﯾﺮان اﯾﻦ ﺧﺼﻠﺖﻫﺎ را از ﺧﻮد ﺑﺮوز ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﯾﻮن ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن ﻋﻠﺖ ﺧﻠﻖ و ﺧﻮي‬
‫اﯾﺮاﻧﯿﺎن را در اﺣﺴﺎس ﻋﺪم اﻣﻨﯿﺖ در ﺟﺎﻣﻌﻪ داﻧﺴﺘﻪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺪم اﻣﻨﯿﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽﺷﻮد‬
‫ﯾﮏ ﻓﺮد اﯾﺮاﻧﯽ ﻧﺪاﻧﺪ در آﯾﻨﺪهاي ﻧﻪ ﭼﻨﺪان دور ﻗﺮار اﺳﺖ ﭼﻪ اﺗﻔﺎﻗﯽ ﺑﺮاﯾﺶ ﺑﯿﻔﺘﺪ‪ .‬ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﺑﻮدن و اﺣﺴﺎس ﻧﺎاﻣﻨﯽ در زﻧﺪﮔﯽ ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد وﺟﻮد دارد و ﺑﺮ روﺣﯿﺎت و ﺧﻠﻘﯿﺎت آﻧﺎن‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﯽﮔﺬارد‪.‬‬
‫ﻗﺎﺿﯽ ﻣﺮادي )‪ (1391 ،1387 ،1380‬از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯿﺎن را اﺳﺘﺒﺪادزدﮔﯽ‪،‬‬
‫ﺧﻮدﻣﺪاري‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮﯾﺰي‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﮏﮔﻮﯾﯽ‪ ،‬ﺗﻌﺼﺐ‪ ،‬ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻖ ﻧﮕﺮي‪ ،‬ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ در اﻧﺠﺎم‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺟﻤﻌﯽ‪ ،‬ﭘﺮﻫﯿﺰ از ﺻﺪاﻗﺖ و ﺻﺮاﺣﺖ‪ ،‬ﺗﻘﺪﯾﺮﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻫﺮج و ﻣﺮجﻃﻠﺒﯽ‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖﻃﻠﺒﯽ‪،‬‬
‫ﻗﺪرتﭘﺮﺳﺘﯽ و ﻏﯿﺮه ﻣﯽداﻧﺪ‪ .‬وي ﻋﻠﺖ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن را ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﺘﺒﺪادي ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫در ﮐﻞ ﺗﺎرﯾﺦ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﯾﺮان وﺟﻮد دارد ‪ .‬ﺧﻮدﻣﺪاري ﺣﺎﮐﻢ ﻣﺴﺘﺒﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت ﺷﺨﺼﯽﺷﺪه‬
‫ﯾﺎ ﺧﻮدﻣﺪاراﻧﻪ را در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮔﺴﺘﺮاﻧﺪه ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺧﻮدﻣﺪاري ﻣﺮدم اﯾﺮان ﻧﯿﺰ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫رﺿﺎﻗﻠﯽ در دو ﮐﺘﺎب "ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﺨﺒﻪﮐﺸﯽ" )‪ (1377‬و "ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﺧﻮدﮐﺎﻣﮕﯽ"‬
‫)‪ (1389‬ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن اﺷﺎره ﻧﻤﻮده ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از؛ ﻋﺪم درﮔﯿﺮي ﻋﻘﻼﻧﯽ ﺑﺎ دﺷﻮاري‪-‬‬
‫ﻫﺎ‪ ،‬ﻋﺠﺰ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻔﻠﻪﭘﺮور‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﯿﺮﺧﻼق‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﭘﺮﮐﺎر‪ ،‬ﺧﻮدﮐﺎﻣﮕﯽ‪ ،‬ﻏﯿﺮﻣﻮﻟﺪ ﺑﻮدن و ﻏﯿﺮه‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ وي در ﮐﺘﺎب ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﺧﻮدﮐﺎﻣﮕﯽ ﺑﻪ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽدﻫﺪ ﻧﯿﺰ‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از؛ ﺗﻘﺪﯾﺮﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﮕﺮﻓﺘﻦ از ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻧﺎﭘﺬﯾﺮي‪ .‬وي ﺗﻼش ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﺎب ﺗﺤﻤﻞ اﺻﻼﺣﺎت را ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬وي‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﺳﺘﺒﺪادﭘﺮور وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﺎ آن ﮔﻼوﯾﺰ‬
‫ﺷﻮﯾﻢ و آن را ﺗﺤﻮﯾﻞ دﯾﮕﺮي ﺑﺪﻫﯿﻢ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺤﺼﻮل ﺧﻮد اداﻣﻪ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺮﯾﻊ اﻟﻘﻠﻢ )‪ (1386‬وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي رﻓﺘﺎري اﯾﺮاﻧﯿﺎن را در ﺳﻪ ﺳﻄﺢ ﻓﺮد‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﺖ رواﺑﻂ ﺷﻬﺮوﻧﺪان‬
‫و ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ و ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬وي ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ ﺑﯿﻦ ﺳﻪ ﺳﻄﺢ ﺗﺤﻠﯿﻞ‬
‫ﻓﻮق راﺑﻄﻪ ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮﻟﯽ ﺑﺮﻗﺮار ﮐﻨﯿﻢ ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻄﺢ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺳﻮم ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ را ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﻋﻠﺖ و دو ﺳﻄﺢ دﯾﮕﺮ را ﻣﻌﻠﻮل ﺗﻠﻘﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺳﺮﯾﻊ اﻟﻘﻠﻢ در ﺳﻄﺢ رواﺑﻂ‬
‫ﻣﯿﺎن ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﻪ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽدﻫﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از؛ ﺑﯽاﻋﺘﻤﺎي‪ ،‬ﺿﻌﻒ در ﺷﺎﯾﺴﺘﻪﺳﺎﻻري‪ ،‬اﺣﺘﺮام‬
‫ﻗﺎﺋﻞ ﻧﺒﻮدن واﻗﻌﯽ ﺑﺮاي دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﻧﮕﺎه اﺑﺰاري ﺑﻪ دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﺿﻌﻒ در ﭘﯿﮕﯿﺮي اﻫﺪاف ﺟﻤﻌﯽ‪ ،‬آﺷﻨﺎ‬
‫ﻧﺒﻮدن ﺑﻪ ﻗﻮاﻋﺪ رﻗﺎﺑﺖ‪ ،‬ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪.‬‬
‫ﻧﺮاﻗﯽ )‪ (1392) ،(1391) ،(1380‬ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ و ﺳﻌﯽ ﻧﻤﻮد ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫ﺷﮑﻞدﻫﻨﺪه ﺑﺮ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن را ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ وي ﺑﺮاي اﯾﺮاﻧﯿﺎن‬
‫ﺑﺮﻣﯽﺷﻤﺎرد ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از؛ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﯽ ﺑﺎ ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺖﮔﺮﯾﺰي و ﭘﻨﻬﺎنﮐﺎري‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮﺳﺎزي‪ ،‬ﻗﻬﺮﻣﺎنﭘﺮوري‬
‫‪ ............................................................................ 222‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ /‬دوره ﻫﻔﺘﻢ ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /16‬ﭘﺎﯾﯿﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪99‬‬

‫و اﺳﺘﺒﺪادزدﮔﯽ‪ ،‬ﺧﻮدﻣﺤﻮري و ﺑﺮﺗﺮيﺟﻮﯾﯽ‪ ،‬ﺑﯽﺑﺮﻧﺎﻣﮕﯽ‪ ،‬رﯾﺎﮐﺎري و ﻓﺮﺻﺖﻃﻠﺒﯽ‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﯽ ﺑﻮدن‬

‫و ﻏﯿﺮه‪ .‬ﻧﺮاﻗﯽ درﺑﺎرهي ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺗﺮﮐﯿﺐ و ﺗﻘﺎﻃﻊ‬
‫ﺣﺮﮐﺎت و ﺧﻮاﺳﺖﻫﺎ و اﻓﮑﺎر ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن را ﺷﮑﻞ داده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺒﺎﻫﺖﻫﺎﯾﯽ‬
‫ﺑﺎ ﺗﮏ ﺗﮏ ﻋﺎﻣﻼن ﺧﻮد دارد‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ روي رﻓﺘﺎر ﺗﮏ ﺗﮏ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺛﺮ ﻣﯽﮔﺬارد؛ اﻣﺎ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﺗﮏ ﺗﮏ ﻣﺮدم ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﻓﺮاﺳﺘﺨﻮاه )‪ ( 1389 ، 1394‬ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن اﻣﺮي اﯾﺴﺘﺎ ﻧﺒﻮده و ﻧﺒﺎﯾﺪ ذات‪-‬‬
‫ﺑﺎوراﻧﻪ ﺑﻪ آن ﻧﮕﺮﯾﺴﺖ‪ .‬وي ‪ 80‬ﻧﻮع ﺧﻠﻖ و ﺧﻮ و روﺣﯿﻪ ﺑﻪ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽدﻫﺪ و آﻧﻬﺎ را در ‪56‬‬
‫دﺳﺘﻪ ﻋﻠﻞ )در ﭼﻬﺎر ﺳﻄﺢ( ﺑﺎزﻧﻤﺎﯾﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬وي ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ روﯾﮑﺮدي ﺳﯿﺴﺘﻤﯽ و‬
‫ﮐﻞﻧﮕﺮ ﺑﻪ روﺣﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﭘﺮداﺧﺖ و ﭼﻬﺎر ﺳﻄﺢ را ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﯽ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬وي ﻣﻌﺘﻘﺪ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﭼﻬﺎر ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺤﯿﻂ ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﺟﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬وﻗﺎﯾﻊ و روﯾﺪادﻫﺎ‪،‬‬
‫ﻧﻬﺎدﻫﺎ و ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎ و ﻋﺎﻣﻠﯿﺖ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫اﻣﯿﺮ )‪ (1395 ،1394‬ﺑﻪ ﺗﺒﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﺘﻮن ﻣﻨﺶ ﻣﻠﯽ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ و آﺛﺎري از ﺣﺴﻦ‬
‫ﻧﺮاﻗﯽ‪ ،‬ﺣﺴﻦ ﻗﺎﺿﯽﻣﺮادي‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد ﺳﺮﯾﻊاﻟﻘﻠﻢ‪ ،‬ﻋﻠﯽ رﺿﺎ ﻗﻠﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﺷﺮﯾﻌﺘﯽ‪ ،‬ﺟﻼل آل اﺣﻤﺪ‪،‬‬
‫ﻣﻬﺪي ﺑﺎزرﮔﺎن و ﺟﻤﺎﻟﺰاده را در زﻣﯿﻨﻪي ﻣﻨﺶ ﻣﻠﯽ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬وي ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫رﺳﯿﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮدﺷﺮقﺷﻨﺎﺳﯽ ﺧﻮاﻧﺶ ﻏﺎﻟﺐ ﺑﺮ ﺣﻮزهي ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﻨﺶ ﻣﻠﯽ اﯾﺮاﻧﯿﺎن در ﻋﺮﺻﻪي‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯽ اﯾﺮان در ﺑﯿﺴﺖ ﺳﺎل اﺧﯿﺮ اﺳﺖ؛ اﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮاﻧﺶ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻏﺮبزدﮔﯽ آل اﺣﻤﺪ و‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﺷﺮﯾﻌﺘﯽ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺘﻮﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎن آﻧﻬﺎ ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ از ﺿﺪﺷﺮقﺷﻨﺎﺳﯽ‪،‬‬
‫ﺧﻮدﺷﺮﻗﯽ ﮐﺮدن اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ دو ﻣﺘﻦ ﻧﻘﺪﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻪ داﻧﺶ ﺷﺮقﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﺘﻌﺎرف وارد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟﻮادي ﯾﮕﺎﻧﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪي اﯾﺮاﻧﯽ را ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻊ دوﮔﺎﻧﻪ ﻣﯽ داﻧﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ »ﺟﺎﻣﻌﻪي اﯾﺮاﻧﯽ‬
‫ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪي دوﮔﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻮﻗﻌﯿﺖﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻮﻗﻌﯿﺖﻫﺎي‬
‫ﻧﻔﻊ )ﺳﯿﺎﺳﯽ‪/‬اﻗﺘﺼﺎدي( ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ و در ﻣﻮﻗﻌﯿﺖﻫﺎي ﻏﯿﺮﻧﻔﻊ )اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪/‬ﻣﺬﻫﺒﯽ( ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮﻧﻪاي دﯾﮕﺮ« )ﺟﻮادي ﯾﮕﺎﻧﻪ‪ .(308 :1395 ،‬وي ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻋﻠﺖ اﯾﻦ دوﮔﺎﻧﮕﯽ‬
‫ﻣﯽﺗﻮان از ﻧﻈﺮﯾﺎت اﺳﺘﺒﺪاد و ﻧﺎاﻣﻨﯽ و ﺗﺮس ﻧﺎﺷﯽ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد )ﻫﻤﺎن‪.(309 ،‬‬
‫ﺑﯽ ﻣﻦ ‪ (1976) 2‬ﻧﯿﺰ از ﺟﻤﻠﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮاﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬وﯾﮋﮔﯽ‪-‬‬
‫ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ وي ﺑﻪ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽدﻫﺪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از؛ زرﻧﮕﯽ‪ ،‬ﻋﯿﺎري‪ ،‬ﺑﯽاﻋﺘﻤﺎدي‪ ،‬ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﯽ‪،‬‬
‫اﺣﺴﺎﺳﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺪار‪ ،‬اﻧﻘﯿﺎد و ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎري‪ .‬ﺑﯽ ﻣﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺶ ﻣﻠﯽ اﯾﺮاﻧﯿﺎن را ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﺑﺎزﺗﺎب ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﯽ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪي ﻣﻨﺶ ﻣﻠﯽ ﻋﻤﺪﺗﺎً در ﻣﻮرد ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ‬

‫‪1- Beeman‬‬
‫‪223‬‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻗﺎﺳﻤﯽ و ﻫﻤﮑﺎران‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن در واﻗﻌﻪي رژي )ﺑﺮرﺳﯽ ﺳﻪ ﻣﺼﺪاق ‪.....................................‬‬

‫ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﻣﻮﺟﻮد در ﮐﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎ ﮐﻪ اﻟﮕﻮﻫﺎﯾﯽ از رﻓﺘﺎرﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﯽ‬
‫زﺑﺎنﺷﻨﺎﺧﺘﯽ و ﻏﯿﺮ زﺑﺎنﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺷﺎﻣﻞ؛ اﻟﺰاﻣﺎت ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ و اﻟﮕﻮﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺎﻣﻮﺋﻞ ﺑﺎر ‪ (2004) 3‬ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽ اﯾﺮاﻧﯿﺎن را ﻓﺮدﮔﺮاﯾﯽ ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ رﯾﺸﻪ در ﺷﺮاﯾﻂ‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬ﮐﯿﻔﯿﺖ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﯾﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﺴﺘﺒﺪاﻧﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ دارد ‪ .‬ﺑﺎر ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻓﺮدﮔﺮاﯾﯽ ﻣﻨﺸﺄ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي دﯾﮕﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ اﻏﻠﺐ ﺑﻪ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻧﺴﺒﺖ داده ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﺳﻮءﻇﻦ و ﻋﺪم‬
‫اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻫﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﺮون از داﯾﺮهي ﺻﻤﯿﻤﺖ ﻗﺮار دارد و ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻫﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در داﯾﺮهي‬
‫ﻗﺪرت‪ ،‬دوﻟﺖ و ﻗﺪرتﻫﺎي ﺑﯿﮕﺎﻧﻪ ﻗﺮار دارد‪ .‬وي ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮدﮔﺮاﯾﯽ در ﺣﻮزهﻫﺎي‬
‫ﺧﺎرج از ﺧﺎﻧﻮاده ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ؛ ﺳﻨﺖ دوره )ﻣﺤﻔﻞ(‪ ،‬ﭘﺎرﺗﯽﺑﺎزي )ﺣﻤﺎﯾﺖﮔﺮي( و رواﺑﻂ‬
‫)ارﺗﺒﺎﻃﺎت( ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﻧﻬﺎﯾﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺣﻮزهي ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ؛ ﮐﻪ ﻧﮕﺎه ﻣﻨﻔﯽ و‬
‫ﺑﺪﺑﯿﻨﺎﻧﻪ روﯾﮑﺮد ﻏﺎﻟﺐ ﺑﺮ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان ﺣﻮزهي ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﮕﺎه ﺑﺮ‬
‫روﯾﮑﺮد اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان اوﻟﯿﻪ اﯾﻦ ﺣﻮزه ﻣﺴﻠﻂﺗﺮ اﺳﺖ و ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪﺗﺮ ﻣﯽرﺳﯿﻢ‬
‫)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻣﺤﻘﻘﺎﻧﯽ ﭼﻮن ﻓﺮاﺳﺘﺨﻮاه‪ ،‬ﺟﻮادي ﯾﮕﺎﻧﻪ و اﻣﯿﺮ( ﺳﺎﯾﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع ﻧﮕﺎه ﺑﺮ ﺳﺮ‬
‫ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﮐﻤﺘﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﻣﯿﺮ در ﭘﺎﯾﺎن ﻧﺎﻣﻪي دﮐﺘﺮي ﺧﻮد روﯾﮑﺮد ﻣﺤﻘﻘﺎن‬
‫ﭘﯿﺸﯿﻦ را ﻣﻮرد ﻧﻘﺪ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار داده اﺳﺖ و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ روﯾﮑﺮد ﺷﺮقﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺶ ﻏﺎﻟﺐ‬
‫ﺑﺮ ﻧﻈﺮﯾﺎت اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪاﻧﯽ ﭼﻮن؛ ﺟﻤﺎﻟﺰاده‪ ،‬ﺑﺎزرﮔﺎن‪ ،‬اﯾﺰدي‪ ،‬ﻗﺎﺿﯽﻣﺮادي‪ ،‬رﺿﺎﻗﻠﯽ‪ ،‬ﺳﺮﯾﻊاﻟﻘﻠﻢ و ‪...‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ از دﻻﯾﻞ ﻏﻠﺒﻪي اﯾﻦ ﻧﮕﺎه ﺑﺪﺑﯿﻨﺎﻧﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺗﺴﻠﻂ ﻧﮕﺎه ﺻﻔﺮ و ﯾﮑﯽ و‬
‫ﻋﺪم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ روﯾﮑﺮدﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ روﯾﮑﺮد ﻓﺎزي اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻋﺪم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺮ ﮔﺴﺴﺖ در ﺧﻠﻘﯿﺎت‬
‫اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﻪ ﺗﺴﻠﻂ ﻧﮕﺎه ﺑﺪﺑﯿﻨﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن در ﭘﮋوﻫﺶ اﻏﻠﺐ ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن ﺷﺪه ﻣﻨﺠﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﺎ روﯾﮑﺮد ﮔﺴﺴﺖ ﺑﻪ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﭙﺮدازﯾﻢ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻟﺤﻈﺎت و ﻋﻠﻞ ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﺧﻠﻘﯿﺎت را‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﻣﯽﺷﻮد ﻧﮕﺎه ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﺎﻧﻪﺗﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ -2-2‬ﭘﯿﺸﯿﻨﻪي ﻧﻈﺮي‬
‫ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ ﯾﮏ ادﺑﯿﺎت ﻋﻈﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻣﻠﯽ اﺧﺘﺼﺎص داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﺖ‪ ،‬ﻋﻠﻞ و وﺟﻮد‬
‫آن ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻣﻮارد اﺧﺘﻼف اﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ‪ ،‬روح ﻣﻠﯽ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﻣﻨﺤﺼﺮاً ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺤﺼﻮل‬
‫ﻃﺒﯿﻌﺖ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﻗﺮن ﻫﺠﺪﻫﻢ آن را ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺤﺼﻮل‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ آن ﻧﯿﺰ ﻣﺴﺌﻮل ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه دوم‬

‫‪1- Samuel Bar‬‬

‫‪ ............................................................................ 224‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ /‬دوره ﻫﻔﺘﻢ ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /16‬ﭘﺎﯾﯿﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪99‬‬

‫ﻋﻤﺪﺗﺎً دﯾﺪﮔﺎه دﯾﻮﯾﺪ ﻫﯿﻮم اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ ﻣﺮدم اﻧﮕﻠﯿﺲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدم دﻧﯿﺎ داراي ﺣﺪاﻗﻞ ﺷﺨﺼﯿﺖ‬
‫ﻣﻠﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﻫﺮﺗﺰ ‪.(347 :1934 ، 4‬‬
‫ﻧﯿﺒﺮگ ‪ 5‬ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻨﺶ ﻣﻠﯽ اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر در ﻧﯿﻤﻪي دوم ﻗﺮن ﻫﺠﺪﻫﻢ در‬
‫اروﭘﺎ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬اﯾﻦ اﯾﺪه ﮐﻪ ﺳﺎﮐﻨﺎن ﻫﺮ ﻣﻠﺘﯽ داراي وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي رواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﺸﺘﺮك‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﻮﯾﺖ داده و آﻧﻬﺎ را از دﯾﮕﺮان ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯽﺳﺎزد‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﺑﺨﺸﯽ از اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي و ﻋﻤﻞ‬
‫ﻧﺎﺳﯿﻮﻧﺎﻟﯿﺴﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬از اﯾﻦ رو‪ ،‬وﺿﻌﯿﺖ دوﮔﺎﻧﻪي آن‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن ﯾﮏ ﻋﺒﺎرت ﻫﻢ ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ‬
‫و ﻫﻢ ﺗﺠﻮﯾﺰي اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم از ﯾﮏ ﻃﺮف‪ ،‬آداب و رﺳﻮم‪ ،‬اﺷﮑﺎل وﺟﻮد و اﺣﺴﺎس ﺟﻮاﻣﻊ را‬
‫ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد ادﻋﺎﻫﺎي ﻣﺸﺮوع ﺑﺮاي ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ و اﺷﮑﺎل ﻋﻤﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ‬
‫ﺧﺪﻣﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ ﺑﻪ ذات ﻣﺮدم و ﯾﺎ ﻣﻠﺖ اﺷﺎره دارد‪ ،‬و دﯾﮕﺮي ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻗﺪام ﺟﻤﻌﯽ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ و ﯾﺎ ﺣﺘﯽ ﺧﻠﻖ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻣﻠﯽ ﯾﮏ اﺟﺘﻤﺎع ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺧﺪﻣﺖ ﮐﻨﺪ )ﻧﯿﺒﺮگ‪:2001 ،‬‬
‫‪.(10296‬‬
‫‪6‬‬
‫رﯾﭽﺎرد ﮐﻨﻮﯾﮑﺲ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﯾﮏ ﻣﻠﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺑﺮﺟﺴﺘﻪاي‬
‫درك ﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ آن ﻣﻠﺖ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﻫﺮ ﻋﻀﻮ ﺟﺎﻣﻌﻪ داراي ﻃﺮز ﺗﻔﮑﺮي ﺧﺎص‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ذﻫﻦ او را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ؛ اﻣﺎ ﮐﻠﯿﺎت ﻣﺸﺨﺼﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺗﻮدهي ﻣﺮدم را ﻓﺮا ﻣﯽﮔﯿﺮد‬
‫)ﺑﺎﻧﺪﯾﻮﭘﺎداﯾﺎﯾﺎ‪.(533 :1976 ،7‬‬
‫ﺗﻮﻣﺎس ﺑﻮﮐﻞ ‪ 8‬ﻧﯿﺰ ﻣﻨﺶ ﻣﻠﯽ را ﻋﺎدتﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﻔﮑﺮ ﻣﻠﯽ و ﺗﻨﻮﻋﺎت در ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻣﺤﺒﻮب‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ )ﻫﻤﺎن(‪ .‬ارﻧﺴﺖ ﺑﺎرﮐﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺶ ﻣﻠﯽ ﻣﺠﻤﻮع ﮔﺮاﯾﺸﺎت اﮐﺘﺴﺎﺑﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺮدم ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ در ﯾﮏ زﻣﯿﻨﻪي ﺑﻮﻣﯽ ﭼﻮن آﻣﯿﺨﺘﮕﯽ ﻧﮋادي‪ ،‬ﻗﻠﻤﺮو و ﺗﻨﻮع اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﮔﺮوﻫﯽ‬
‫ﺟﻤﻌﯿﺖ آن ﻣﯽﺳﺎزد )ﻫﻤﺎن‪.(533-534 ،‬‬
‫ﻣﻮﺿﻊﮔﯿﺮي درﺑﺎرهي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻨﺶ ﻣﻠﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻐﯿﯿﺮ در دورهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻣﺎﻧﯽ‬
‫ﻧﺸﺎن داده ﺷﻮد‪ .‬ﮔﯿﻨﺴﺒﺮگ ‪ 9‬اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر اﺷﺎره ﮐﺮد ﮐﻪ ﺣﺪاﻗﻞ دو ﻣﻌﻨﯽ را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮاي ﻣﻔﻬﻮم‬
‫ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻣﻠﯽ اﺗﺨﺎذ ﮐﺮد‪ -1 :‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك اﻓﺮاد در ﯾﮏ ﮔﺮوه؛ ‪ -2‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫اﻟﮕﻮﻫﺎي رﻓﺘﺎري ﮔﺮوه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﮐﻞ‪ .‬در آن زﻣﺎن ﻧﻈﺮ وي اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ اﻏﻠﺐ ﮐﺎرﻫﺎي ﺑﺮﺗﺮ‬

‫‪1- Hertz‬‬
‫‪2- Neiburg‬‬
‫‪3-Richard Chenevix‬‬
‫‪4- Bandyopadhyaya‬‬
‫‪5-Thomas Buckle‬‬
‫‪6-Ginsberg‬‬
‫‪225‬‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻗﺎﺳﻤﯽ و ﻫﻤﮑﺎران‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن در واﻗﻌﻪي رژي )ﺑﺮرﺳﯽ ﺳﻪ ﻣﺼﺪاق ‪.....................................‬‬

‫درﺑﺎرهي ﻣﻨﺶ ﻣﻠﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﯿﻮع ﺻﻔﺎت در ﮔﺮوه اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻼﯾﻨﺒﺮگ ‪ 10‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺎ اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ‬
‫ﮐﻪ ﻫﺮ دو روﯾﮑﺮد ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﮔﺮوه ﺻﺮﻓﺎً ﻣﺠﻤﻮع اﻓﺮادش ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻓﺮاد آن‬
‫آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺷﻮد ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺮد‪ .‬واﮐﻨﺶ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ اﻓﺮاﻃﯽ ﮔﯿﻨﺴﺒﺮگ و واﮐﻨﺶ ﺑﻪ »ﻧﻮع ﺷﺨﺼﯿﺖ‬
‫اﺳﺎﺳﯽ« ﮐﺎردﯾﻨﺮ ‪ 11‬و »ﺷﺨﺼﯿﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ« ﻓﺮوم ‪ 12‬ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﻨﺪﯾﮑﺲ ‪ 13‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻓﺮﻫﻨﮓ‪-‬‬
‫ﻫﺎي ﺗﻤﺪن ﻏﺮﺑﯽ اﺳﺎﺳﺎً ﻃﯿﻒ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ از اﻧﻮاع ﺷﺨﺼﯿﺖ را دارا ﻫﺴﺘﻨﺪ ؛ اﻣﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎﻫﺎي‬
‫‪14‬‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺑﻪ واﮐﻨﺶﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻓﺮاد ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬در ﻧﻬﺎﯾﺖ‪ 15 ،‬ﺳﺎل ﭘﺲ از ﮔﯿﻨﺴﺒﺮگ‪ ،‬اﯾﻨﮑﻠﺲ‬
‫و ﻟﻮﯾﻨﺴﻮن ‪ 15‬ﺑﯿﺎن ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻨﺶ ﻣﻠﯽ را ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻧﻤﺎﯾﯽ«‬
‫و »ﺷﺨﺼﯿﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ« ﻓﺮوم ﯾﮑﺴﺎن ﻓﺮض ﮐﺮد )ﻧﺖ‪.(299-300 :1957 ،16‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪهي اﯾﻨﮑﻠﺲ ﻣﻨﺶ ﻣﻠﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻧﻤﺎﯾﯽ ﻣﻌﺎدل ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ‪،‬‬
‫ﻣﻨﺶ ﻣﻠﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪهي ﻧﻤﺎ ﯾﺎ ﻧﻤﺎﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﺗﻮزﯾﻊ اﻧﻮاع ﺷﺨﺼﯿﺖ در ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫)اﯾﻨﮑﻠﺲ ‪ 17‬و ﻫﻤﮑﺎران‪ .(40 :1396 ،‬ﻣﻨﺶ ﻣﻠﯽ ﺑﻪ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ و اﻟﮕﻮﻫﺎي ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﭘﺎﯾﺪار‬
‫»ﻧﻤﺎ« در ﺑﯿﻦ اﻋﻀﺎي ﺑﺰرﮔﺴﺎل ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺷﺎره دارد )ﻫﻤﺎن‪ .(40 ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻣﻨﺶ ﻣﻠﯽ زﻣﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ دارد ﮐﻪ ﺻﺮف وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻧﻤﺎﯾﯽ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ اﻣﺎ ﺗﻌﺪاد‬
‫ﻧﻤﺎﻫﺎ‪ ،‬ﻓﺎرغ از اﻫﻤﯿﺖ ﻧﻈﺮي و ﺗﺠﺮﺑﯽ آن ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﻨﺶ ﻣﻠﯽ ﻧﺪارد )ﻫﻤﺎن‪.(44 ،‬‬
‫ﻣﺎرﮔﺎرت ﻣﯿﺪ ‪ 18‬ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺨﺼﯿﺖ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻔﮑﯿﮏﻧﺎﭘﺬﯾﺮي ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬
‫ﻫﻢﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ و ﺗﺎر و ﭘﻮدﺷﺎن در ﻫﻢ ﺗﻨﯿﺪه اﺳﺖ )ﻫﻤﺎن‪ .(129 ،‬وي ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮓ‬
‫ﻣﻠﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻣﻠﯽ را ﭘﯿﺶ ﺑﺮد‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬ﻧﻬﺎدﻫﺎي رﺳﻤﯽ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫ﻗﻮاﻋﺪ ﻏﯿﺮرﺳﻤﯽ رﻓﺘﺎر‪ ،‬ﮐﻪ ﺧﺼﯿﺼﻪﻫﺎي ﯾﮏ ﻣﻠﺖ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺧﺼﻮص ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ در ﮔﺮوهﻫﺎي ﮐﻮﭼﮑﯽ ﮐﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﺎﺻﯽ از ﻧﻈﺎرت اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎس ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫آﺷﮑﺎر ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻓﻨﺎوري‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬زﺑﺎن – ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﯾﮏ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ -‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ دﻗﺖ ﮐﺎﻓﯽ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺻﺤﻨﻪي ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﮐﻪ در آن ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ ﮐﺎر‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﻮﺻﯿﻒ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﺮ ﻓﺮاﯾﻨﺪﻫﺎﯾﯽ‬

‫‪1-Klineberg‬‬
‫‪2-Kardiner‬‬
‫‪3- Fromm‬‬
‫‪4- Bendix‬‬
‫‪5- Inkeles‬‬
‫‪6-Levinson‬‬
‫‪7-Nett‬‬
‫‪8- Inkeles& et al.‬‬
‫‪9- Margaret Mead‬‬
‫‪ ............................................................................ 226‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ /‬دوره ﻫﻔﺘﻢ ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /16‬ﭘﺎﯾﯿﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪99‬‬

‫ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ در زﻧﺪﮔﯽ روزﻣﺮهي ﻣﺮدم دﺧﯿﻞاﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از آن ﻣﯿﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓ و‬

‫ﺷﺨﺼﯿﺖ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺳﺖ )ﻣﺎﻧﺪاﺑﻠﻮم ‪.(175 :1953 ،19‬‬
‫رﯾﺰﻣﻦ ‪ 20‬ﻣﻨﺶ ﻣﻠﯽ را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ »اﻟﮕﻮﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ اﻋﻀﺎي ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﮐﻨﺪ « )ﻋﻀﺪاﻧﻠﻮ‪ .(397 :1388 ،‬وي ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﺑﯿﻦ آﻣﺮﯾﮑﺎ و ﺟﻮاﻣﻊ‬
‫دﯾﮕﺮ در اﻧﺘﻈﺎرﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﻨﺴﯿﺖ و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻗﻮﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺒﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬رﺳﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﻤﻌﯽ و آﻣﻮزش و ﭘﺮورش در ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاري ﺑﺮ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﻣﻠﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎ‬
‫ﻣﻬﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ )رﯾﺰﻣﻦ‪ .(36 :1967 ،‬ﺑﻪ ﻋﻘﯿﺪهي رﯾﺰﻣﻦ ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﺨﺼﯿﺖ‬
‫ﯾﺎ ﻣﻨﺶ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻓﺮاد ﺑﻮده اﺳﺖ )ﻋﻀﺪاﻧﻠﻮ‪.(397 :1388 ،‬‬
‫ﺑﺎرﮐﺮ ‪ 21‬ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺶ ﻣﻠﯽ‪ ،‬اﺳﺎس ﻣﺎدي و ﻏﯿﺮﻣﺎدي دارد‪ .‬ﺑﻨﯿﺎن ﻣﺎدي آن ﺷﺎﻣﻞ ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫ﻧﮋادي‪ ،‬ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺤﯿﻂ و آب و ﻫﻮا( و ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﺘﺼﺎدي )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻤﻌﯿﺖ و ﺷﻐﻞ( اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻏﯿﺮﻣﺎدي ﺷﺎﻣﻞ ﻓﺎﮐﺘﻮرﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺎﻧﻮن و دوﻟﺖ(‪ ،‬ﻣﺬﻫﺐ )ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮐﻠﯿﺴﺎ( و‬
‫زﺑﺎن‪ ،‬ادﺑﯿﺎت و ﺗﻔﮑﺮ ﻣﯽﺷﻮد )ﺑﺎرﮐﺮ‪.(2-3 :1927 ،‬‬
‫ﻫﺮﺗﺰ ‪،‬ﻣﻨﺶ ﻣﻠﯽ را ﺷﺎﻣﻞ؛ آرﻣﺎنﻫﺎ‪ ،‬آرزوﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎورﻫﺎ‪ ،‬اﺷﮑﺎل اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﻋﺎدتﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫اﻫﺪاف ﻣﺸﺘﺮك و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﻠﺖﻫﺎ را ﺷﮑﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ و از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ اﻣﮑﺎن وﺟﻮد ﻣﻠﺖ را ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻣﺤﺼﻮﻟﯽ از ﺗﺎرﯾﺦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺳﻨﺖﻫﺎ و ﻣﺆﺳﺴﺎت و در‬
‫ﻣﻌﺮض ﺗﻐﯿﯿﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ آﯾﺎ ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﮔﺮاﯾﺶﻫﺎي ﻧﮋادي در‬
‫ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي آن ﻧﻘﺶ دارﻧﺪ ﯾﺎ ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﺗﻐﯿﯿﺮﭘﺬﯾﺮي آنﻫﺎ وﺟﻮد دارد )ﻫﺮﺗﺰ‪:1934 ،‬‬
‫‪.(348‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﯽ از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﺎ روح ﻣﻠﯽ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﯿﻢ ﮐﻢ و ﺑﯿﺶ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻔﻮذ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن اﺳﺖ و ﯾﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﺧﻮدﺑﻪ ﺧﻮدي و ﺑﻪ ﺷﯿﻮهي ﯾﮑﺴﺎن در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﺒﺎﯾﺪ‬
‫ﻫﺮ وﯾﮋﮔﯽ را ﻣﺨﺘﺺ و اﺻﯿﻞ ﯾﮏ ﻣﻠﺖ داﻧﺴﺖ‪ .‬اﺻﺎﻟﺖ ﻣﻠﯽ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﺗﻮان آن را در ﻣﻠﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﯾﺎﻓﺖ و ﯾﺎ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﻪ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺧﺎص و ﺑﻪ وﯾﮋه ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻗﻮي آﻧﻬﺎ‬
‫)اﺻﺎﻟﺖ ﻣﻠﯽ( ﻣﻨﺠﺮ ﻣﯽﺷﻮد )ﻫﻤﺎن‪.(356 ،‬‬
‫ﯾﮏ وﺣﺪت ﻧﺴﺒﯽ ﺧﺎص در ﻫﺮ ﺣﻮزهي ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﯾﮏ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﺑﯿﻦ زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﯾﻦ وﺣﺪت ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺟﺎﯾﯽ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ ﮐﻪ دوﻟﺘﯽ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ‪ ،‬ﮐﻠﯿﺴﺎ ﯾﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎﯾﯽ را ﺗﻌﯿﯿﻦ و در ﮐﻨﺎر ﻫﻢ ﮐﺎر ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮرد ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻣﺘﺤﺪ را اﺿﺎﻓﻪ‬

‫‪1- Mandelbaum‬‬
‫‪2- Riesman‬‬
‫‪3-Barker‬‬
‫‪227‬‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻗﺎﺳﻤﯽ و ﻫﻤﮑﺎران‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن در واﻗﻌﻪي رژي )ﺑﺮرﺳﯽ ﺳﻪ ﻣﺼﺪاق ‪.....................................‬‬

‫ﮐﺮد ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻓﺎﮐﺘﻮرﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‪ .‬ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﮐﻮﭼﮏ و ﻧﻔﻮذﭘﺬﯾﺮ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ ﯾﮏ اﻣﭙﺮاﺗﻮري وﺳﯿﻊ ﺑﺎ ﻣﺮزﻫﺎي دروﻧﯽ زﯾﺎد‪ ،‬ﯾﮏدﺳﺖﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺮاي اﺗﺤﺎد‬
‫ﻣﻠﯽ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﺷﻮد ﭼﺮا ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﯿﺎز ﺑﻪ وﺣﺪت ارزي‪ ،‬اﻗﺪاﻣﺎت‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن و ﻏﯿﺮه دارﻧﺪ‬
‫)ﻫﻤﺎن(‪.‬‬
‫ﻫﺮﺗﺰ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺗﻮﺳﻌﻪي ﺗﺎرﯾﺨﯽ روح ﻣﻠﯽ ﯾﮏ وﺣﺪت ﺳﺨﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد‬
‫و ﻗﻄﻌﺎً اﯾﻦ درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺶ اﺟﺪاد ﻣﺎ در ﻫﺰار ﯾﺎ دوﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﯿﺶ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻧﺴﻞﻫﺎي اﻣﺮوزﻣﺎن‬
‫ﺑﺎﺷﺪ )ﻫﻤﺎن‪.(357 ،‬‬
‫در ﯾﮏ ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﯽرﻏﻢ ادﺑﯿﺎت ﻋﻈﯿﻢ در ﻣﻮرد ﺧﻠﻘﯿﺎت‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن درﺑﺎرهي‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﻋﻠﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ آن اﺧﺘﻼﻓﺎت زﯾﺎدي وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻧﻈﺮﯾﻪﭘﺮدازان ﻣﺨﺘﻠﻒ در رﺷﺘﻪﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن‬
‫ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﯽ و ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﺑﺮرﺳﯽ آن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و در ﺗﺒﯿﯿﻦ آن ﺑﺮ ﻋﻠﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬روش ﺗﺤﻘﯿﻖ‬
‫در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ از روش ﻓﺎزي ﮐﯿﻔﯽ ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﯿﻞ اﺳﻨﺎد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن در واﻗﻌﻪي رژي‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ‪ .‬دادهﻫﺎي ﮐﯿﻔﯽ از اﺳﻨﺎد ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪاي ﻣﻮﺟﻮد ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪه و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ روش ﻓﺎزي‬
‫ﻣﻮرد ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺘﯿﺎز رژي‬
‫ﻗﯿﺎم رژي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اوﻟﯿﻦ ﺗﮑﺎن و ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠﺖ اﯾﺮان در ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮان ﺛﺒﺖ ﺷﺪ )ﺳﺮداري ﻧﯿﺎ‪:1377 ،‬‬
‫‪ .(42‬ﻗﯿﺎم رژي در ﭘﯽ ﻗﺮاردادي رخ داد ﮐﻪ در ‪ 30‬اﺳﻔﻨﺪ ‪1268‬ه‪.‬ش ﺑﯿﻦ اﯾﺮان و ﺗﺎﻟﺒﻮت اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ‬
‫اﻣﻀﺎ ﺷﺪ )ﻫﻤﺎن‪ .(10 :‬ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﯾﻦ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﻗﺮار ﺷﺪ دوﻟﺖ اﯾﺮان‪ ،‬اﻧﺤﺼﺎر ﮐﺎﻣﻞ ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش و‬
‫ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آوردن ﺗﻮﺗﻮن و ﺗﻨﺒﺎﮐﻮ در ﮐﻠﯿﻪ اﯾﺎﻻت اﯾﺮان و ﺣﻖ ﺻﺪور آن را ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 50‬ﺳﺎل‪ ،‬از ﺗﺎرﯾﺦ‬
‫اﻣﻀﺎي اﻧﺤﺼﺎرﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺗﺎﻟﺒﻮت و ﺷﺮﮐﺎي او واﮔﺬار ﮐﻨﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﺎﻟﯽ ‪ 15‬ﻫﺰار ﻟﯿﺮهي اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﻖ اﻧﺤﺼﺎر ﺑﻪ ﺧﺰاﻧﻪ دوﻟﺖ ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﻮد )ﻫﻤﺎن‪ .(12 :‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﯾﻦ اﻣﺘﯿﺎز‪،‬‬
‫ﻫﺮ ﻋﻤﻠﯽ در ﻣﻮرد ﺗﻨﺒﺎﮐﻮ را ﻣﻄﻠﻘﺎً ﺑﻪ ﮐﺴﺐ اﺟﺎزه از ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﻣﯽﺳﺎﺧﺖ‪ .‬در ﻋﻮض‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز ﺑﻪ ﺗﻮﺗﻮنﮐﺎران وﻋﺪه ﻣﯽداد ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺤﺼﻮلﺷﺎن‪ ،‬ﭘﻮل ﻧﻘﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﭙﺮدازد و‬
‫اﺣﯿﺎﻧﺎً ﻣﺤﺼﻮل آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮهي ﻧﺎزﻟﯽ ﭘﯿﺶﺧﺮﯾﺪ ﮐﻨﺪ )ﮐﺪي‪.(40 :1356 ،‬‬
‫اﻋﻄﺎي اﻣﺘﯿﺎز ﺗﻨﺒﺎﮐﻮ ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر رﺳﻤﺎً ﺗﻮﺳﻂ ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﯾﻦ ﺷﺎه اﻋﻼم ﺷﺪ و ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ آن در داﺧﻞ اﯾﺮان ﺷﺮوع ﺷﺪ )ﮐﺪي‪ (62 ،1356 ،‬و ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﯾﻨﮑﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن اﻧﺤﺼﺎر‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺧﻮد را آﻏﺎز ﮐﺮدﻧﺪ ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﯽ ﻋﻤﻮﻣﯽ آﻏﺎز ﺷﺪ )اﻟﮕﺎر‪ .(308 :1369 ،‬ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﯽ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﻪ‬
‫‪ ............................................................................ 228‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ /‬دوره ﻫﻔﺘﻢ ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /16‬ﭘﺎﯾﯿﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪99‬‬

‫ﺷﻬﺮﻫﺎي اﯾﺮان ﮐﺸﯿﺪه ﺷﺪ و ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﯾﺮان از ﺟﻤﻠﻪ؛ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺷﯿﺮاز‪ ،‬ﺗﺒﺮﯾﺰ‪ ،‬ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬ﮐﺮﻣﺎن‪،‬‬
‫ﻗﺰوﯾﻦ‪ ،‬ﺳﺒﺰوار‪ ،‬ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎه‪ ،‬ﯾﺰد‪ ،‬ﺟﻬﺮم و ‪ ...‬در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﺘﯿﺎز دﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﻮرش زدﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺷﻮرشﻫﺎ در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﻟﻐﻮ اﻣﺘﯿﺎز رژي ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﯾﻦﺷﺎه ﻣﻨﺠﺮ ﺷﺪ )آدﻣﯿﺖ‪ ،1360 ،‬آژﻧﺪ‪،‬‬
‫‪.(1367‬‬

‫روش ﻓﺎزي‬
‫ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻓﺎزي ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ و ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ارﺗﺒﺎط ﭘﯿﺪا ﮐﺮد ﮐﻪ اﺻﻮل اﺳﺎﺳﯽ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎي ﻓﺎزي ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ ﮐﯿﻔﯽ ﺗﻮﺳﻂ راﮔﯿﻦ ﺗﺪوﯾﻦ ﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ راﮔﯿﻦ‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ ﮐﯿﻔﯽ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﺎزي روشﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﻮﯾﻨﯽ را ﺑﺮاي ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽآورد ﮐﻪ ﺑﺎ روشﻫﺎي ﮐﻤﯽ ﻣﺘﻌﺎرف در ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ )ﮐﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﮐﻮوارﯾﺎﻧﺲ و‬
‫ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﻣﯿﺎن ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ( ﻣﻐﺎﯾﺮ اﺳﺖ )راﮔﯿﻦ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻃﺎﻟﺒﺎن‪.(199 :1394 ،‬‬
‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ روﯾﮑﺮد ﻓﺎزي ﺣﺎﺻﻞ اﻧﺘﻘﺎد از ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺳﯽ دوارزﺷﯽ ‪ 1‬اﺳﺖ )ﺳﺎﻋﯽ‪(111 :1392 ،‬‬
‫و ﺑﺎ اﺗﺨﺎذ ﻧﻤﺮات اﻋﻀﺎ در ﻓﺎﺻﻠﻪي ﺑﯿﻦ ‪ 0‬و ‪ 1‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﮐﻼﺳﯿﮏ )ﻗﻄﻌﯽ( را ﺑﺴﻂ ﻣﯽدﻫﺪ )راﮔﯿﻦ‬
‫و ﭘﻨﯿﻨﮓ ‪ .(423 :2005،2‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﭼﺎرﭼﻮب ﺟﺪﯾﺪي ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﯽ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻪ ﻣﺎ اراﺋﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬در ﻣﻨﻄﻖ ﻓﺎزي ﺑﻪ ﺟﺎي ﺣﺎﻟﺖ دوﮔﺎﻧﻪ ﺻﺪق و ﮐﺬب‪" ،‬درﺟﺎت ﺻﺪق" را در اﺧﺘﯿﺎر دارﯾﻢ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ آن ﻣﯽﺗﻮان ﻣﯿﺰان اﻧﻄﺒﺎق ﻫﺮ ﻣﺼﺪاق را ﺑﺎ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﺴﻨﺠﯿﻢ )ﺳﺎروﺧﺎﻧﯽ و ﺻﺎدﻗﯽ ﭘﻮر‪،‬‬
‫‪.(59 :1393‬‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎي ﻓﺎزي ﺑﺎ ارزﯾﺎﺑﯽﻫﺎي ﮐﻤﯽ و ﮐﯿﻔﯽ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ 1 :‬و ‪ 0‬ارزﯾﺎﺑﯽﻫﺎي ﮐﻤﯽ و‬
‫ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﺎﻣﻼً ﻋﻀﻮ و ﮐﺎﻣﻼً ﻏﯿﺮﻋﻀﻮ؛ و ارزشﻫﺎي ﻣﺎﺑﯿﻦ ‪ 1‬و ‪ 0‬ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻧﺴﺒﯽ را ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﻧﺪ‪ .‬در‬
‫اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﺎزي ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﺘﻐﯿﺮ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ دﯾﺪه ﺷﻮد ﮐﻪ ﻫﺪفﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﻧﺸﺎن دادن درﺟﻪ ﻋﻀﻮﯾﺖ در ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ درﺟﻪﺑﻨﺪياي ﺗﻨﻬﺎ از ﻃﺮﯾﻖ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از داﻧﺶ ﻧﻈﺮي و اﺳﺎﺳﯽ اﻣﮑﺎنﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮدن ﺳﻪ ﻧﻘﻄﻪ اﻧﻔﺼﺎل ﮐﯿﻔﯽ‬
‫ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻀﻮﯾﺖ ﮐﺎﻣﻞ )‪ ،(1‬ﻋﺪم ﻋﻀﻮﯾﺖ ﮐﺎﻣﻞ )‪ (0‬و ﻧﻘﻄﻪ ﺣﺪاﮐﺜﺮ اﺑﻬﺎم در ﻣﻮرد ﻋﻀﻮﯾﺖ‬
‫)‪) (0/5‬راﮔﯿﻦ و ﭘﻨﯿﻨﮓ‪.(424 :2005 ،‬‬
‫‪3‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ اﺳﺎﺳﯽ در روش ﻓﺎزي ﮐﺎﻟﯿﺒﺮاﺳﯿﻮن اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺎﻟﯿﺒﺮاﺳﯿﻮن »ﺗﻨﻈﯿﻢ ﮐﺮدن و ﺗﺤﺖ‬
‫ﺗﺤﺖ ﻗﺎﻋﺪه در آوردن ﻣﺪارج )ﻓﻮاﺻﻞ( وﺳﯿﻠﻪي ﺳﻨﺠﺶ اﺳﺖ« )ﭼﻠﺒﯽ‪ .(1388 ،‬ﮐﺎﻟﯿﺒﺮاﺳﯿﻮن‬

‫‪1- Binary‬‬
‫‪2- Ragin & Pennins‬‬
‫‪1- Calibration‬‬
‫‪229‬‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻗﺎﺳﻤﯽ و ﻫﻤﮑﺎران‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن در واﻗﻌﻪي رژي )ﺑﺮرﺳﯽ ﺳﻪ ﻣﺼﺪاق ‪.....................................‬‬

‫ﻓﺎزي ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ اﻫﺪاف روشﻫﺎي ﮐﻤﯽ و ﮐﯿﻔﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺑﺎ دﻏﺪﻏﻪﻫﺎي روشﻫﺎي ﮐﯿﻔﯽ‬
‫ﺳﺎزﮔﺎري دارد ﮐﻪ ﻣﺎﯾﻞ اﺳﺖ ﺑﯿﻦ "ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺑﯽرﺑﻂ" ﺑﺎ "ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺮﺗﺒﻂ" و ﺗﻔﺴﯿﺮ آن ﺗﻤﺎﯾﺰ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﮐﺎﻟﯿﺒﺮاﺳﯿﻮن ﻓﺎزي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ روشﻫﺎي ﮐﻤﯽ ﺟﻬﺖ ﺟﺎيﮔﺬاري دﻗﯿﻖ ﻣﻮارد‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻨﺠﺶ دﻗﯿﻖ‪ ،‬ﻫﻢآواﯾﯽ دارد )ﭼﻠﺒﯽ‪.(1388 ،‬‬
‫ﺑﺮاي ﮐﺎﻟﯿﺒﺮاﺳﯿﻮن دادهﻫﺎي ﮐﯿﻔﯽ ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺣﻠﻪ را ﻃﯽ ﻧﻤﻮدﯾﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺮاﺣﻞ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از؛‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮدن ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺗﺪوﯾﻦ درﺧﺖ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎ و ﭼﺎرﭼﻮب‬
‫ﮐﺎﻟﯿﺒﺮاﺳﯿﻮن‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮي ﭼﺎرﭼﻮب ﮐﺎﻟﯿﺒﺮاﺳﯿﻮن ﺑﺮاي دادهﻫﺎ‪ ،‬اﺧﺘﺼﺎص ﻧﻤﺮات ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻓﺎزي ﺑﻪ‬
‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ‪ .‬در اداﻣﻪ درﺑﺎرهي ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ اراﺋﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮدن ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺶ‬

‫اﺑﺘﺪا ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺎﻟﯿﺒﺮه ﮔﺮدﻧﺪ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪﻧﺪ )راﮔﯿﻦ‪ ،2000 ،‬ﺑﺎﺳﻮرﺗﻮ و اﺳﭙﯿﺮ ‪.(2012،1‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎ‪ ،‬ﮔﺰارهﻫﺎ و ﻣﺪلﻫﺎي ﻧﻈﺮي و ‪ ...‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻔﻬﻮم‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻗﺎﻟﺐ ﺳﻪ ﻣﺼﺪاق ﺟﻤﻊﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬اﺳﺘﺒﺪادﺳﺘﯿﺰي و ﻗﺎﻧﻮن‪-‬‬
‫ﮔﺮﯾﺰي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﺗﺪوﯾﻦ درﺧﺖ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ‬

‫دوﻣﯿﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‪ ،‬ﺗﺪوﯾﻦ درﺧﺖ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ )ﺧﻠﻘﯿﺎت در ﻗﺎﻟﺐ ﺳﻪ ﻣﺼﺪاق‬
‫ذﮐﺮﺷﺪه( ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﺪوﯾﻦ درﺧﺖ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ در ﺳﻄﻮح و اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ ‪ .‬ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺳﻄﺢ اول ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﺗﺌﻮرﯾﮑﯽ ﺑﺮاي ﮔﺰارهﻫﺎي ﺗﺌﻮرﯾﮑﯽ ﻣﻮرد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ )ﮔﻮرﺗﺰ ‪ .(6-7 :2006 ،2‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻔﻬﻮم ﺧﻠﻘﯿﺎت در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ‪.‬‬
‫ﺳﻄﺢ ﺑﻌﺪي و ﺑﺎ اﻧﺘﺰاع ﮐﻤﺘﺮ‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺳﻄﺢ دوم ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ )ﻫﻤﺎن(‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﻢ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺷﺎﻣﻞ ﺟﻤﻊﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮﯾﺰي و اﺳﺘﺒﺪادﭘﺬﯾﺮي ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ ﺳﻄﺢ دوم‬
‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪2- Basurto & Speer‬‬

‫‪3- Goertz‬‬
‫‪ ............................................................................ 230‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ /‬دوره ﻫﻔﺘﻢ ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /16‬ﭘﺎﯾﯿﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪99‬‬

‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ در ﺳﻄﺢ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎ ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آﻧﻬﺎ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺗﺠﺮﺑﯽ واﻗﻌﯽ‬
‫دﺳﺖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﺪﮔﺬاري ﺷﺪهاﻧﺪ و اﺳﺎس اﻧﺪازهﮔﯿﺮي ﮐﻤﯽ‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ )ﻫﻤﺎن(‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ : 1‬درﺧﺖ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن‬

‫در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎ ﺳﻪ ﻣﺼﺪاق ﺧﻠﻘﯿﺎت ﯾﻌﻨﯽ ﺟﻤﻊﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬اﺳﺘﺒﺪادﺳﺘﯿﺰي و ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮﯾﺰي روﺑﻪ‬
‫رو ﻫﺴﺘﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺟﻤﻊﮔﺮاﯾﯽ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺮوه‪ ،‬ﻣﻠﺖ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎع‪ ،‬ﻃﺒﻘﻪ‪ ،‬ﻧﮋاد واﺣﺪ اﺳﺎﺳﯽ واﻗﻌﯿﺖ و ﻣﻌﯿﺎر‬
‫ﻧﻬﺎﯾﯽ ارزش اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه واﻗﻌﯿﺖ ﻓﺮد را اﻧﮑﺎر ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ؛ اﻣﺎ در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﺮ اﯾﻦ اﻋﺘﻘﺎد اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻫﻮﯾﺖ ﻓﺮد ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺮوهﻫﺎﯾﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻓﺮد ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﮐﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ دارد‪ ،‬و در اﺳﺎس ﻫﻮﯾﺖ‬
‫ﻫﺮ ﻓﺮد در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ دﯾﮕﺮان ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺟﻤﻊﮔﺮاﯾﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮل‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه ﻓﺮد ﺳﺨﻦﮔﻮي ﻣﻮﻗﺘﯽ ﺑﺮاي ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎي اﺳﺎﺳﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺟﻤﻌﯽ‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد )اﺳﺘﺎﺗﺎ ‪ 1992 ،1‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از وﺛﻮﻗﯽ و ﻣﯿﺮزاﯾﯽ‪.(306 :1387 ،‬‬

‫‪1- Stata‬‬
‫‪231‬‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻗﺎﺳﻤﯽ و ﻫﻤﮑﺎران‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن در واﻗﻌﻪي رژي )ﺑﺮرﺳﯽ ﺳﻪ ﻣﺼﺪاق ‪.....................................‬‬

‫ﺟﻤﻊ ﮔﺮاﯾﺎن ﺗﻮﺟﻪ زﯾﺎدي ﺑﻪ درون ﮔﺮوه ﻣﻌﯿﻦ ﺧﻮد دارﻧﺪ و در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﻓﺮدﮔﺮاﯾﺎن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‬
‫اﻋﻀﺎي درون ﮔﺮوه ﻣﺘﻔﺎوتﺗﺮ از اﻋﻀﺎي ﺑﺮون ﮔﺮوه رﻓﺘﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﺟﻤﻊﮔﺮا رﻓﺘﺎرﻫﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر وﺳﯿﻌﯽ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪي ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي درون ﮔﺮوه ﺿﺎﺑﻄﻪﻣﻨﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻓﺮدﮔﺮا رﻓﺘﺎرﻫﺎ وﺳﯿﻌﺎً ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻼﯾﻖ ﻓﺮدي و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻫﺰﯾﻨﻪ‪-‬ﻓﺎﯾﺪه ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﺟﻤﻊﮔﺮا ﺗﺄﮐﯿﺪ زﯾﺎدي ﺑﺮ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ وﺟﻮد دارد و ﻣﻌﻤﻮﻻً ﭘﺪر ﺳﺮور و ﻣﺮد ﺑﺮﺗﺮ‬
‫از زن اﺳﺖ؛ اﻣﺎ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﺮدﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺧﻮداﺗﮑﺎﯾﯽ در ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻓﺮدﮔﺮا و ﺟﻤﻊ‪-‬‬
‫ﮔﺮا ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ دارد‪ .‬ﺧﻮداﺗﮑﺎﯾﯽ در ﺑﯿﻦ ﻓﺮدﮔﺮاﯾﺎن ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻢ ﻫﺮ‬
‫ﭼﯿﺰي را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻢ اﻧﺠﺎم دﻫﻢ ؛ وﻟﯽ در ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﺟﻤﻊﮔﺮا ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﺎري‬
‫ﺑﺮاي درون ﮔﺮوه ﻧﯿﺴﺘﻢ‪ .‬ﺟﻤﻊﮔﺮاﯾﺎن ﺗﻤﺎﯾﻞ دارﻧﺪ ﮔﺮوهﻫﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان واﺣﺪ اﺳﺎﺳﯽ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫و ﻓﺮدﮔﺮاﯾﺎن ﺗﻤﺎﯾﻞ دارﻧﺪ اﻓﺮاد را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان واﺣﺪ ﺗﺤﻠﯿﻞ اﺳﺎﺳﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﺼﻮر ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮدﮔﺮاﯾﺎن ﻓﮑﺮ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ درون ﮔﺮوه ﻧﺎﻫﻤﻨﻮاﺗﺮ از ﺑﺮون ﮔﺮوه اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﺟﻤﻊﮔﺮاﯾﺎن ﺑﺮﻋﮑﺲ ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﺗﺮﯾﺎﻧﺪﯾﺲ‬
‫و ﻫﻤﮑﺎران ‪.(1007 :1990 ،1‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺗﺮﯾﺎﻧﺪﯾﺲ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻤﻊﮔﺮا داراي وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي زﯾﺮ اﺳﺖ؛ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺧﻮد ﺑﺎ دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﭘﯿﺮوي‬
‫از ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي درون ﮔﺮوه‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪ اﺧﺘﻼف ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ اﻧﺪك‪ ،‬وﻇﯿﻔﻪﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ ﺑﺎ ﮔﺮوه‬
‫)ﺗﺮﯾﺎﻧﺪﯾﺲ ‪ .(119-120 :1988،2‬وي از دو ﻧﻮع ﺟﻤﻊﮔﺮاﯾﯽ اﻓﻘﯽ و ﻋﻤﻮدي ﻧﺎم ﺑﺮده و ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎﯾﯽ‬
‫را ﺑﺮاي ﺟﻤﻊﮔﺮاﯾﯽ ﺑﺮﻣﯽﺷﻤﺎرد ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از؛ اﻫﻤﯿﺖ اﻫﺪاف ﮔﺮوﻫﯽ‪ ،‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎ و ارزشﻫﺎ‬
‫از ﻃﺮﯾﻖ ﮔﺮوه ﻣﺮﺟﻊ‪ ،‬اﻫﻤﯿﺖ رﺿﺎﯾﺖ ﮔﺮوه‪ ،‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺑﺎورﻫﺎي ﻓﺮد از ﻃﺮﯾﻖ ﺟﻤﻊ‪ ،‬راﺑﻄﻪ ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮓ‬
‫اﻋﻀﺎ )ﺗﺮﯾﺎﻧﺪﯾﺲ و ﮔﻠﻔﺎﻧﺪ ‪ .(1998 ،3‬ﺑﺮ اﺳﺎس زﻣﯿﻨﻪ ﻧﻈﺮي و ﺗﺠﺮﺑﯽ ﭼﻬﺎر ﺷﺎﺧﺺ ﺑﺮاي ﺟﻤﻊﮔﺮاﯾﯽ‬
‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از؛ اﻧﺴﺠﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻣﺸﺎرﮐﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﻔﻊ ﺟﻤﻌﯽ‬
‫و اﻃﺎﻋﺖ از ﮔﺮوه‪ .‬در ﺟﺪول ‪ 1‬ﺷﺎﺧﺺﻫﺎ و زﯾﺮﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﺟﻤﻊﮔﺮاﯾﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن اراﺋﻪ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺎ زﯾﺮﺷﺎﺧﺺﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ اﻗﺸﺎر‪ ،‬ﺷﻬﺮﻫﺎ‪،‬‬
‫ﻧﯿﺮوﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﻣﺬاﻫﺐ ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻣﺸﺎرﮐﺖ اﻋﻀﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ و در‬
‫ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﻔﻊ ﺟﻤﻌﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ زﯾﺮﺷﺎﺧﺺﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﮐﺸﻮر و ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﺳﻨﺠﯿﺪه ﺷﺪ‪ .‬اﻃﺎﻋﺖ از ﮔﺮوه ﻧﯿﺰ ﺷﺎﻣﻞ دو زﯾﺮﺷﺎﺧﺺ اﻃﺎﻋﺖ ﻣﺮدم از رﻫﺒﺮان ﻗﯿﺎم و اﻃﺎﻋﺖ اﻧﺪرون‬
‫ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪2- Ttiandis et al.‬‬

‫‪3- Triandis‬‬
‫‪4- Triandis & Gelfand‬‬
‫‪ ............................................................................ 232‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ /‬دوره ﻫﻔﺘﻢ ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /16‬ﭘﺎﯾﯿﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪99‬‬

‫ﺟﺪول ‪ : 1‬ﺷﺎﺧﺺﻫﺎ‪ ،‬زﯾﺮﺷﺎﺧﺺﻫﺎ و ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﻔﻬﻮم ﺟﻤﻊﮔﺮاﯾﯽ‬

‫ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ‬ ‫زﯾﺮﺷﺎﺧﺺﻫﺎ‬ ‫ﺷﺎﺧﺺﻫﺎ‬ ‫ﻣﻔﻬﻮم‬
‫در ﭘﺎﯾﺘﺨﺖ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن و ﺑﺎزارﯾﺎن‪ ،‬درسﺧﻮاﻧﺪﮔﺎن‬ ‫ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ اﻗﺸﺎر‬ ‫اﻧﺴﺠﺎم‬ ‫ﺟﻤﻊ‪-‬‬
‫ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﻃﻼب ﻣﺪارس و ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم در اﯾﻦ ﺟﻨﺒﺶ‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬ ‫ﮔﺮاﯾﯽ‬
‫ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﻫﻤﺮاه ﮔﺸﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎ اﻧﮕﯿﺰهﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ‪...‬ﻣﺮدم از زن و ﻣﺮد‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ و ﻋﺎﻣﯽ در اﯾﻦ ﮐﺎر‬
‫ﺳﺨﺖ اﯾﺴﺘﺎدهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻓﺮﻧﮕﯽﻣﺂﺑﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮاﯾﺾ و ﻣﺴﺘﺤﺒﺎت دﯾﻨﯽ اﻋﺘﻨﺎ و اﻋﺘﻘﺎد‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪...‬در واﻗﻊ اﻋﻼن ﺟﻨﮓ ﻣﻠﺖ ﺑﺮ دوﻟﺖ ﺑﻮد‬
‫)آدﻣﯿﺖ‪.(39 :1355 ،‬‬
‫ﭘﺲ از اﻧﺘﺸﺎر ﻓﺘﻮاي ﺗﻨﺒﺎﮐﻮ در ﻫﻤﻪ ﺑﻠﺪان اﯾﺮان ﻋﻤﻮم‬ ‫ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﺷﻬﺮﻫﺎ‬
‫ﻣﺮدم ﻣﺘﻔﻖ ﺷﺪه‪ ،‬ﻗﻠﯿﺎن و ﭼﭙﻖ و ﺳﯿﮕﺎر را ﺗﺮك ﮐﺮدﻧﺪ‬
‫)ﮐﺮﻣﺎﻧﯽ‪.(21-22 :1357 ،‬‬
‫از آﻏﺎز ﻫﯿﺠﺎن ﺑﺎزرﮔﺎﻧﺎن و ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻫﻤﮑﺎري‬ ‫ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪ ... .‬آﻧﺎن دو ﻗﺪرت ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺴﺘﻘﻞ از دوﻟﺖ‬ ‫ﻧﯿﺮوﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ دادﻧﺪ‪ :‬ﯾﮑﯽ ﻗﺪرت اﻗﺘﺼﺎدي و دﯾﮕﺮ ﻣﺬﻫﺒﯽ‬ ‫و ﻣﺬﻫﺒﯽ‬
‫)اﻟﮕﺎر‪.(310 :1369 ،‬‬
‫ﭘﺲ از اﻧﺘﺸﺎر ﻓﺘﻮا ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﮐﻪ‬ ‫ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﻣﺬاﻫﺐ‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺘﻔﻖ ﺷﺪﻧﺪ )ﮐﺮﻣﺎﻧﯽ‪.(21-22 :1357 ،‬‬
‫اﯾﻦ ﻗﯿﺎم ﻣﻠﯽ ﻫﻢ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﻃﻬﺮان و ﺷﻬﺮﺳﺘﺎنﻫﺎ ؛‬ ‫ﻣﺸﺎرﮐﺖ اﻋﻀﺎي‬ ‫ﻣﺸﺎرﮐﺖ‬
‫ﺑﻠﮑﻪ از ﺗﻤﺎم وﻻﯾﺎت و دﻫﺎت ﮐﻮﭼﮏ و ﺑﺰرگ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪه‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫ﺑﻮد ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﻓﻼن رﻋﯿﺖ )ﮐﺸﺎورز( در ﺻﺤﺮا ﻫﻢ‬
‫ﺑﺮاي رﻓﻊ ﺧﺴﺘﮕﯽ ﺧﻮد ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮد ﺗﻮﺗﻮن و ﺳﯿﮕﺎر‬
‫ﺑﮑﺸﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم از زن و ﻣﺮد و ﺑﺎدﯾﻪﻧﺸﯿﻦ و اﯾﻼت و‬
‫ﻋﺸﺎﯾﺮ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺗﻮﺗﻮن و ﺗﻨﺒﺎﮐﻮ زدﻧﺪ )اﻋﻈﺎم‬
‫ﻗﺪﺳﯽ‪.(43-44 :1342 ،‬‬
‫ﺣﺎج ﻣﺤﻤﺪرﺣﯿﻢ اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﻣﯿﻦاﻟﻀﺮب ﻧﻮﺷﺖ‪ :‬ﮔﺮ‬ ‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ‬ ‫در ﻧﻈﺮ‬
‫ﭼﻪ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺳﺎﻟﯽ ﭘﻨﺠﺎه ﻫﺰار ﺗﻮﻣﺎن از ﺑﺎﺑﺖ اﻣﺘﯿﺎزﻧﺎﻣﻪ‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﻔﻊ‬
‫ﺑﻪ ﺧﺰاﻧﻪ دوﻟﺖ ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﻟﮑﻦ‪ ...‬ﺑﻌﺪاً ﻣﻠﺘﻔﺖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬ ‫ﮐﺸﻮر‬ ‫ﺟﻤﻌﯽ‬
‫ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي دوﻟﺖ و ﻣﻠﺖ ﺿﺮر ﮐﻠﯽ دارد‪ .‬وي ﻣﯿﺰان‬
‫زﯾﺎن ﻣﺎﻟﯽ دوﻟﺖ را ﺑﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ دﻗﯿﻖ و ذﮐﺮ ارﻗﺎم ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ ﻣﯽدﻫﺪ )آدﻣﯿﺖ‪.(16-17 :1360 ،‬‬
‫‪233‬‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻗﺎﺳﻤﯽ و ﻫﻤﮑﺎران‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن در واﻗﻌﻪي رژي )ﺑﺮرﺳﯽ ﺳﻪ ﻣﺼﺪاق ‪.....................................‬‬

‫ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﯾﻦ ﺷﺎه از آﺷﺘﯿﺎﻧﯽ ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ‬ ‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﭼﺮا ﺑﺎ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺶ ﻣﯽﺟﻨﮕﺪ و او ﭼﻨﯿﻦ ﭘﺎﺳﺦ داده ﺑﻮد‪:‬‬ ‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﮔﺮوهﻫﺎي‬
‫ﭼﻮن ﻣﻦ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﻣﻠﺖ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻣﻠﺘﯽ ﮐﻪ از ﻫﻤﻪ‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﺗﺤﻤﯿﻞﻫﺎي او ﺑﻪ ﺗﻨﮓ آﻣﺪه اﺳﺖ )ﮐﺪي‪،1356 ،‬‬
‫‪.(141‬‬
‫ﭘﺲ از ﻓﺘﻮاي ﺷﯿﺮازي »ﻫﻤﻪ اﺻﻨﺎف ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺮدم‬ ‫اﻃﺎﻋﺖ ﻣﺮدم ﻋﺎدي‬ ‫اﻃﺎﻋﺖ از‬
‫داراﻟﺨﻼﻓﻪ‪ ،‬از ﻣﺮد و زن‪ ،‬ﻋﺎﻟﻢ و ﻋﺎﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺰرگ و ﮐﻮﭼﮏ‬ ‫از رﻫﺒﺮان ﻗﯿﺎم‬ ‫ﮔﺮوه‬
‫ﺑﺎ ﻫﻤﻪ آن ﻃﺒﺎﯾﻊ ﻣﺨﺘﻠﻔﻪ و آراء ﻣﺘﺨﺎﻟﻔﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن در‬
‫ﮐﻤﺎل ﺗﻤﮑﯿﻦ و اﻧﻘﯿﺎد‪ ،‬ﻫﻤﮕﯽ ﺑﺮ ﺳﺮ اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﺘﻔﻖ و‬
‫ﻣﺠﺘﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ ﻋﺼﺮ ﺟﻤﻌﻪ در ﺗﻤﺎﻣﯽ اﯾﻦ ﺷﻬﺮ‬
‫ﻋﻈﯿﻢ‪ ،‬از ﻫﯿﭻ ﻧﻘﻄﻪ و ﻣﺤﻠﯽ‪ ،‬دود دﺧﺎن ﭼﭙﻖ و ﻗﻠﯿﺎن‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻤﯽﺷﺪ )اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ ﮐﺮﺑﻼﺋﯽ‪.(140 :1382 ،‬‬
‫دود ﭼﭙﻖ و ﻗﻠﯿﺎن‪...‬و ﻧﻪ ﻇﺎﻫﺮاً از ﺣﺮﻣﺴﺮاي ﺷﺎﻫﯽ‬ ‫اﻃﺎﻋﺖ اﻧﺪرون‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﺷﺎه در آﺑﺪارﺧﺎﻧﻪ ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﻫﻢ‬ ‫ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ از ﻣﺠﺘﻬﺪ‬
‫ﺑﺴﺎط ﻏﻠﯿﺎن را ﺑﺮﭼﯿﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮ ﭼﻪ او و اﻣﯿﻦاﻟﺴﻠﻄﺎن‬
‫و ﺑﺴﯿﺎري از اﻫﻞ دوﻟﺖ از دﺧﺎﻧﯿﺎت ﭘﺮﻫﯿﺰ ﻧﺠﺴﺘﻨﺪ‬
‫)آدﻣﯿﺖ‪.(76-77 :1360 ،‬‬

‫ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻠﻤﻪي اﺳﺘﺒﺪاد ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ؛»ﯾﮏ ﻋﻤﻞ و ﯾﺎ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪي ﯾﮏ ﻓﺮد ﺑﺪون در‬
‫ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻋﻘﺎﯾﺪ دﯾﮕﺮان« )ﺣﺎﺋﺮي‪ .(539 :1353 ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﯽ‪ ،‬اﺳﺘﺒﺪاد ﯾﮏ ﭘﺪﯾﺪهي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪-‬‬
‫ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻋﻤﺎل ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ و ﺧﺸﻮﻧﺖﺑﺎر ﻗﺪرت ﺳﯿﺎﺳﯽ ﯾﺎ روش ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺸﺮوﻋﯿﺖ ﺳﻨﺘﯽ ﻫﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ )ﻋﻠﻤﺪاري‪» .(83 :1381 ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﺘﺒﺪادي ﻧﯿﺰ‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﭻﮔﻮﻧﻪ ﺿﺎﺑﻄﻪ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن و ﻗﺮاردادي ﻣﮑﺘﻮب ﯾﺎ ﻧﺎﻧﻮﺷﺘﻪ را ﺑﺮﻧﻤﯽﺗﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺗﻌﺒﯿﺮ‬
‫دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻓﺎﻗﺪ ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ اﺳﺖ« )ﮔﻮدرزي‪.(189 :1389 ،‬‬
‫ﮐﻮاﮐﺒﯽ ﭼﻨﺪ ﺧﺼﻮﺻﯿﺖ ﺑﺮاي اﺳﺘﺒﺪاد ﺑﺮﺷﻤﺮد ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از؛‬
‫‪ -‬ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮي ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ در اﻣﻮري ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻣﺸﻮرت اﺳﺖ؛‬
‫‪ -‬ﻋﺪم وﺟﻮد ﻧﻈﺎرت و ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ از ﺣﮑﻮﻣﺖ؛‬
‫‪ -‬ﻋﺪم ﺗﻘﯿﺪ اﻓﻌﺎل ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﻪ ﺷﺮع و ﯾﺎ ﺑﻪ آزادي ﻣﺮدم و ﺗﺒﻌﯿﺖ از ﻫﻮاي ﻧﻔﺲ )ﮐﻮاﮐﺒﯽ‪،‬‬
‫‪.(1363‬‬
‫در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ زﻣﯿﻨﻪي ﻧﻈﺮي و ﺗﺠﺮﺑﯽ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﺮاي ﻣﻔﻬﻮم اﺳﺘﺒﺪادﺳﺘﯿﺰي‬
‫دو ﺷﺎﺧﺺ ﻣﺪاﺧﻠﻪ در اﻣﻮر ﺣﮑﻮﻣﺖ و ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﻧﻤﻮدن ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ داراي‬
‫زﯾﺮﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﺗﺠﺮﺑﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺪاﺧﻠﻪ در اﻣﻮر ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺎ دو زﯾﺮﺷﺎﺧﺺ ﺳﻄﺢ ﻣﺒﺎرزه و ﮔﺮوهﻫﺎي‬
‫‪ ............................................................................ 234‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ /‬دوره ﻫﻔﺘﻢ ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /16‬ﭘﺎﯾﯿﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪99‬‬

‫ﻣﻌﺘﺮض ﻣﻮرد ﺳﻨﺠﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺗﻼش ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺗﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺒﺎرزه در‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت ﺣﮑﻮﻣﺖ در ﺳﻄﺢ ﺷﺎه دﺧﺎﻟﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و اﯾﻦ ﻣﺒﺎرزه ﺗﻮﺳﻂ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺗﻔﺎق‬
‫اﻓﺘﺎد‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از ﺳﻄﺢ ﻣﺒﺎرزه اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﻣﺒﺎرزهﺷﺎن را ﺑﻪ ﮐﺪام ﯾﮏ از ﺳﻄﻮح ﺣﮑﻮﻣﺖ )ﺷﺎه‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﺳﻄﺢ ﺗﺎ ﺳﻄﻮح ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ؛ ﺣﮑﻤﺮاﻧﺎن ﻣﺤﻠﯽ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ( ﻣﻌﻄﻮف ﮐﺮدهاﻧﺪ‬
‫و ﻣﻨﻈﻮر از ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﻌﺘﺮض‪ ،‬ﮔﺮوهﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺧﻮد ﺣﺎﺿﺮ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻗﯿﺎم ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﮐﺜﯿﺮي از ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺑﻌﺪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﻧﻤﻮدن‬
‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﯿﺰ از ﺷﺎﺧﺺ ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺟﻠﺐ رﺿﺎﯾﺖ ﻣﺮدم اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪ : 2‬ﺷﺎﺧﺺﻫﺎ‪ ،‬زﯾﺮﺷﺎﺧﺺﻫﺎ و ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﻔﻬﻮم اﺳﺘﺒﺪادﺳﺘﯿﺰي‬

‫ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ‬ ‫زﯾﺮﺷﺎﺧﺺﻫﺎ‬ ‫ﺷﺎﺧﺺﻫﺎ‬ ‫ﻣﻔﻬﻮم‬
‫ﻣﺮدم ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﺳﻄﺢ ﻣﺒﺎرزه ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺷﺎه را‬ ‫ﺳﻄﺢ ﻣﺒﺎرزه‬ ‫ﻣﺪاﺧﻠﻪ در‬ ‫اﺳﺘﺒﺪادﺳﺘﯿﺰي‬
‫ﺑﺮﮔﺰﯾﺪﻧﺪ‪ :‬ﻣﺮدم ﺗﺒﺮﯾﺰ در ‪ 21‬ﻣﺤﺮم ﻣﺴﺘﺪﻋﯿﺎت ﺧﻮد‬ ‫اﻣﻮر‬
‫را ﺑﻪ ﺷﺎه ﺗﻠﮕﺮاف ﮐﺮده و ﺑﻪ او ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫ﮐﻪ از واﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺑﻪ ﻋﯿﺴﻮﯾﺎن ﮐﻪ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻗﺮآن اﺳﺖ ﺧﻮدداري ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و اﮔﺮ اﯾﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎ‬
‫ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﻧﯿﺎﯾﺪ ﺧﻮد ﺑﺎ اﺳﻠﺤﻪ از ﺣﻘﻮق ﺣﻘﻪ ﺧﻮﯾﺶ‬
‫دﻓﺎع ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﺮد )ﻓﻮورﯾﻪ‪.(216 :1385 ،‬‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪهي اﻧﮕﻠﯿﺲ در ﺗﺒﺮﯾﺰ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ‪ 15‬اوت ﭼﻨﯿﻦ‬ ‫ﮔﺮوهﻫﺎي‬
‫ﮔﺰارش ﮐﺮد‪» :‬ﺑﯽﻧﻬﺎﯾﺖ ﻣﺸﮑﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ‬ ‫ﻣﻌﺘﺮض‬
‫ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺻﯽ را در اﯾﻦ آﺷﻮب ﻣﻘﺼﺮ ﺑﺪاﻧﯿﻢ‪،‬‬
‫ﭼﻮن ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﯾﮏ ﻓﺮﻗﻪ ﻧﯿﺴﺖ و روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم از وﺿﯿﻊ و ﺷﺮﯾﻒ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﻮﺷﺸﯽ ﺑﺮاي‬
‫دﺧﺎﻟﺖ در ﺣﻘﻮق ﻣﻠﯽ و ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺧﻮد‪ ،‬ﺷﺪﯾﺪاً ﺑﻪ آن‬
‫داﻣﻦ ﻣﯽزﻧﻨﺪ« )ﮐﺪي‪.(98 ،1356 ،‬‬
‫ﭘﺲ از ﮐﺸﻤﮑﺶﻫﺎي ﻓﺮاوان ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻧﺎﺻﺮاﻟﺪﯾﻦ‬ ‫ﻣﺒﺎرزه ﺗﺎ‬
‫ﺷﺎه ﻣﺠﺒﻮر ﺷﺪ ﻗﺮارداد رژي را ﻣﻠﻐﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻫﺪف‬
‫در واﮐﻨﺶ ﺑﻪ اﻋﺘﺮاض ﻣﺮدم ﺗﺒﺮﯾﺰ ﺑﺮاي اﻟﻐﺎي ﻗﺮارداد‬ ‫ﺗﻼش ﺑﺮاي‬ ‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ‬
‫رژي ﺷﺎه در دﺳﺘﻮر ﺗﻠﮕﺮاﻓﯽ ﺑﻪ ﺣﮑﻤﺮان آذرﺑﺎﯾﺠﺎن‬ ‫ﺟﻠﺐ رﺿﺎﯾﺖ‬ ‫ﻧﻤﻮدن‬
‫اﻋﻼم ﮐﺮد ﮐﻪ‪» :‬ﺑﺮاي ﺗﺴﮑﯿﻦ ﻫﯿﺠﺎن ﺗﺒﺮﯾﺰ‪ ،‬دوﻟﺖ ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺮدم‬ ‫ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﻣﺬاﮐﺮه ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﺗﺪاﺑﯿﺮي در رﻓﻊ‬
‫ﻫﻤﻪي ﻋﻠﻞ ﻧﺎرﺿﺎﻣﻨﺪي و ﻫﺮاس ﻣﺮدم ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺷﻮد« )آدﻣﯿﺖ‪.(39-40 :1360 ،‬‬
‫‪235‬‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻗﺎﺳﻤﯽ و ﻫﻤﮑﺎران‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن در واﻗﻌﻪي رژي )ﺑﺮرﺳﯽ ﺳﻪ ﻣﺼﺪاق ‪.....................................‬‬

‫»ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮﯾﺰي ﻧﻮﻋﯽ ﺟﻬﺖﮔﯿﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﻓﺮد ﻋﺪم‬
‫ﭘﯿﺮوي از اﯾﻦ ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎ را ﺑﺮ ﭘﯿﺮوي ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺟﻬﺖﮔﯿﺮي ﺣﺎﺻﻞ ﺗﺮﺟﯿﺢ ﮐﻨﺸﮕﺮي اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎص ﻣﺤﯿﻄﯽ ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد« )رﺿﺎﯾﯽ‪ .(58 :1384 ،‬ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮﯾﺰي ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫رﻓﺘﺎرﻫﺎ و ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ داراي ﺿﻤﺎﻧﺖﻫﺎي اﺟﺮاﯾﯽ رﺳﻤﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ )ﮐﻼﻧﺘﺮي و دﯾﮕﺮان‪،‬‬
‫‪.(3 :1384‬‬
‫از ﻣﻌﺮفﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ آن ﻣﯽﺗﻮان ﻣﯿﺰان ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮﯾﺰ ﯾﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﭘﺬﯾﺮ ﺑﻮدن اﻓﺮاد ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺳﻨﺠﯿﺪ‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از؛ ﻧﻮع ﻧﮕﺮش ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﻣﯿﺰان ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم‪ ،‬ﻣﯿﺰان ﻣﺸﺎرﮐﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻣﯿﺰان اﻧﺴﺠﺎم‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻣﯿﺰان ﺗﺜﺒﯿﺖ ﻧﻈﺎم ﺣﻘﻮﻗﯽ )ﻓﺨﺮاﺋﯽ‪ .(113-112 :1386 ،‬در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫زﻣﯿﻨﻪي ﺗﺠﺮﺑﯽ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺎﺧﺺ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮﯾﺰي ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ داراي دو‬
‫زﯾﺮﺷﺎﺧﺺ ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺟﺎﻧﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ﺗﻨﻬﺎ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮﯾﺰي ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ در‬
‫اﯾﻦ ﻗﯿﺎم ﺳﺮاﺳﺮي ارﺗﮑﺎب ﺟﺮاﯾﻤﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪ :3‬ﺷﺎﺧﺺﻫﺎ‪ ،‬زﯾﺮﺷﺎﺧﺺﻫﺎ و ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﻔﻬﻮم ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮﯾﺰي‬

‫ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ‬ ‫زﯾﺮﺷﺎﺧﺺ‪-‬‬ ‫ﺷﺎﺧﺺﻫﺎ‬ ‫ﻣﻔﻬﻮم‬
‫ﻫﺎ‬
‫‪ 24‬ﺟﻤﺎدياﻻوﻟﯽ ﻓﻮرﯾﻪ ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﺷﺐ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺟﺎﻧﯽ‬ ‫ﺗﻬﺪﯾﺪ‬ ‫ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮﯾﺰي‬
‫دﯾﻮارﻫﺎ اﻋﻼﻣﯿﻪﻫﺎﯾﯽ ﭼﺴﺒﺎﻧﺪه و ﺗﻬﺪﯾﺪ ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ‬ ‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬ ‫ﺟﺎﻧﯽ‬
‫ﺗﺎ ‪ 48‬ﺳﺎﻋﺖ دﯾﮕﺮ اﻣﺘﯿﺎز دﺧﺎﻧﯿﺎت ﻟﻐﻮ ﻧﺸﻮد ﺟﺎن ﺧﺎرﺟﯿﺎن‬
‫در ﺧﻄﺮ ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﺘﺎد )ﻓﻮورﯾﻪ‪.(228 :1385 ،‬‬
‫ﮐﺎرﻣﻨﺪان اﯾﺮاﻧﯽ رژي‪ ،‬در اﻋﻼنﻫﺎ ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ‬ ‫ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺟﺎﻧﯽ‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﺳﺘﻌﻔﺎ ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺸﺘﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ و ﺑﺴﯿﺎري از آﻧﺎ‬ ‫ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن‬
‫اﺳﺘﻌﻔﺎ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﻣﺴﻠﺢ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺮاي ﻧﯿﺮوﻫﺎي‬
‫آﯾﻨﺪه آذوﻗﻪ ذﺧﯿﺮه ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ )ﺳﺮداري ﻧﯿﺎ‪.(73 :1377 ،‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﭼﺎرﭼﻮب ﮐﺎﻟﯿﺒﺮاﺳﯿﻮن ﺑﺮاي دادهﻫﺎ‬

‫ﭘﺲ از ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ در ﺳﻪ ﺳﻄﺢ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻟﯿﺴﺘﯽ از ﻧﻘﺎط ﻟﻨﮕﺮ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﺎزي‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺷﺪ‪ .‬ﻧﻘﺎط ﻟﻨﮕﺮ آﺳﺘﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﻬﻤﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﺎزي را ﺷﮑﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻘﺎط ﻟﻨﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﺤﻘﻖ ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻮردي ﮐﻪ در ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪي ﻓﺎزي‬
‫ﻋﻀﻮﯾﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮي دارد را از ﻣﻮردي ﻣﺘﻤﺎﯾﺰﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪي ﻓﺎزي ﻋﻀﻮﯾﺖ ﮐﻤﺘﺮي دارد ‪.‬‬
‫راﮔﯿﻦ ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻓﺎزي را ﺑﺎ ارزشﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ در ﺟﺪول زﯾﺮ اراﺋﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ ............................................................................ 236‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ /‬دوره ﻫﻔﺘﻢ ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /16‬ﭘﺎﯾﯿﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪99‬‬

‫راﮔﯿﻦ ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن اﯾﺪه ﮐﻠﯽ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﺎزي‪ ،‬از ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﻪارزﺷﯽ ﺳﺎده ﺷﺮوع ﮐﺮد‬
‫ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮارد را در ﻣﻨﻄﻘﻪﻫﺎي ﺧﺎﮐﺴﺘﺮي ﺑﯿﻦ "درون ‪ "1‬و "ﺑﯿﺮون ‪ "2‬ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ ﺟﺪول ‪ 4‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻨﻬﺎ دو ﻧﻘﻄﻪ ﺻﻔﺮ و ﯾﮏ )ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬
‫دوارزﺷﯽ( ﺳﻪ ارزش )ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﺎزي ﺳﻪارزﺷﯽ( ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﻘﻄﻪ ‪ 0/5‬ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪهي ﻣﻮاردي‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻪ ﮐﺎﻣﻼً درون و ﻧﻪ ﮐﺎﻣﻼً ﺑﯿﺮون ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﻪ ارزﺷﯽ ﯾﮏ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﺎزي اوﻟﯿﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دﻗﯿﻖﺗﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺷﺎﻣﻞ؛ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﺎزي ﭼﻬﺎر و ﯾﺎ ﺷﺶ‬
‫ارزﺷﯽ و ﯾﺎ ﺷﺎﻣﻞ ارزشﻫﺎي ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ )راﮔﯿﻦ‪ .(90 :2009 ،‬اﯾﻦ ﻧﻘﺎط ﻟﻨﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﺤﻘﻖ ﮐﻤﮏ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻮارد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﯾﺎ ﮐﻤﺘﺮ در ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﺎزي ﻗﺮار ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﮔﯿﺮﻧﺪ )ﺑﺎﺳﻮرﺗﻮ و اﺳﭙﯿﺮ‪.(161 :2012 ،‬‬

‫ﺟﺪول ‪ :4‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎي ﻓﺎزي ﺑﺎ ارزشﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ؛ ﯾﺎ ﻧﻘﺎط ﻟﻨﮕﺮ اوﻟﯿﻪ )راﮔﯿﻦ‪ 2005 ،‬و ‪2009‬آ(‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﺎزي ﺳﻪ‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﺎزي ﭼﻬﺎر‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﺎزي ﺷﺶ‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻓﺎزي ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ‬
‫ارزﺷﯽ‬ ‫ارزﺷﯽ‬ ‫ارزﺷﯽ‬
‫ﻋﻀﻮﯾﺖ ﮐﺎﻣﻞ )‪(1‬‬ ‫ﻋﻀﻮﯾﺖ ﮐﺎﻣﻞ )‪(1‬‬ ‫ﻋﻀﻮﯾﺖ ﮐﺎﻣﻞ )‪(1‬‬ ‫ﻋﻀﻮﯾﺖ ﮐﺎﻣﻞ )‪(1‬‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ درون ﺗﺎ ﺑﯿﺮون‬
‫)‪(0/9‬‬ ‫ﺑﯿﺸﺘﺮ درون ﺗﺎ ﺑﯿﺮون‬
‫ﻋﻤﺪﺗﺎً درون ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‬ ‫‪0/5 < Xi < 1‬‬
‫)‪(0/67‬‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﯾﺎ ﮐﻤﺘﺮ درون )‪(0/6‬‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﮔﺬار )‪(0/5‬‬ ‫ﻧﻘﻄﻪ ﮔﺬار )‪(0/5‬‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﯾﺎ ﮐﻤﺘﺮ ﺑﯿﺮون‬
‫)‪(0/4‬‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﯿﺮون ﺗﺎ درون‬ ‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﯿﺮون ﺗﺎ درون‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ )‪(0/33‬‬ ‫‪0 < X i < 0/5‬‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ اﻣﺎ ﻧﻪ ﮐﺎﻣﻼً ﺑﯿﺮون‬
‫)‪(0/1‬‬
‫ﻋﺪم ﻋﻀﻮﯾﺖ ﮐﺎﻣﻞ )‪(0‬‬ ‫ﻋﺪم ﻋﻀﻮﯾﺖ ﮐﺎﻣﻞ )‪(0‬‬ ‫ﻋﺪم ﻋﻀﻮﯾﺖ ﮐﺎﻣﻞ )‪(0‬‬ ‫ﻋﺪم ﻋﻀﻮﯾﺖ ﮐﺎﻣﻞ )‪(0‬‬

‫در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﯿﺰ ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺑﺮاي ﻫﺮ ﯾﮏ از زﯾﺮﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ ﺟﺪاوﻟﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ دادﻧﺪ و‬

‫‪1- In‬‬
‫‪2- Out‬‬
‫‪237‬‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻗﺎﺳﻤﯽ و ﻫﻤﮑﺎران‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن در واﻗﻌﻪي رژي )ﺑﺮرﺳﯽ ﺳﻪ ﻣﺼﺪاق ‪.....................................‬‬

‫ﻧﻘﺎط ﻟﻨﮕﺮ ﮐﻤﯽ و ﮐﯿﻔﯽ ﺑﺮاي آن ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﺸﺎرﮐﺖ اﻋﻀﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ در اﻋﺘﺮاض‬
‫ﺑﻪ ﻗﺮارداد رژي ﯾﮑﯽ از زﯾﺮﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﻣﺸﺎرﮐﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ )ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺼﺪاق ﺟﻤﻊﮔﺮاﯾﯽ( ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫ﭼﺎرﭼﻮب ﮐﺎﻟﯿﺒﺮاﺳﯿﻮن آن اراﺋﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪ : 5‬ﭼﺎرﭼﻮب ﮐﺎﻟﯿﺒﺮاﺳﯿﻮن ﻣﺸﺎرﮐﺖ اﻋﻀﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ‬

‫ﻟﻨﮕﺮﮔﺎهﻫﺎي ﮐﯿﻔﯽ‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪي ﻓﺎزي‬
‫ﻫﻤﻪ ي ﻣﺮدم در اﻋﺘﺮاﺿﺎت ﻋﻠﯿﻪ ﻗﺮارداد رژي ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻀﻮﯾﺖ ﮐﺎﻣﻞ )‪(1‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎدي ﻣﺮدم در اﻋﺘﺮاﺿﺎت ﻋﻠﯿﻪ ﻗﺮارداد رژي ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﯿﺸﺘﺮ درون ﺗﺎ ﺑﯿﺮون )‪(0/9‬‬
‫ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي از ﻣﺮدم در اﻋﺘﺮاﺿﺎت ﻋﻠﯿﻪ ﻗﺮارداد رژي ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﯾﺎ ﮐﻤﺘﺮ درون )‪(0/6‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﮐﻤﯽ از ﻣﺮدم در اﻋﺘﺮاﺿﺎت ﻋﻠﯿﻪ ﻗﺮارداد رژي ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﯾﺎ ﮐﻤﺘﺮ ﺑﯿﺮون )‪(0/4‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﺧﯿﻠﯽ ﮐﻤﯽ از ﻣﺮدم در اﻋﺘﺮاﺿﺎت ﻋﻠﯿﻪ ﻗﺮارداد رژي ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﯿﺸﺘﺮ اﻣﺎ ﻧﻪ ﮐﺎﻣﻼ ﺑﯿﺮون )‪(0/1‬‬
‫ﻣﺮدم در اﻋﺘﺮاﺿﺎت ﻋﻠﯿﻪ ﻗﺮارداد رژي ﺷﺮﮐﺖ ﻧﮑﺮد‪.‬‬ ‫ﻋﺪم ﻋﻀﻮﯾﺖ ﮐﺎﻣﻞ )‪(0‬‬

‫ﺑﮑﺎرﮔﯿﺮي ﭼﺎرﭼﻮب ﮐﺎﻟﯿﺒﺮاﺳﯿﻮن ﺑﺮاي دادهﻫﺎ‬

‫ﭘﺲ از ﺗﻬﯿﻪي ﭼﺎرﭼﻮب ﮐﺎﻟﯿﺒﺮاﺳﯿﻮن‪ ،‬اوﻟﯿﻦ ﮔﺎم در اﺳﺘﻔﺎده از ﭼﺎرﭼﻮب ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﮐﺎر ﮐﺮدن از‬
‫ﻃﺮﯾﻖ ﺑﻌﺪ ﺳﻄﺢ ﺷﺎﺧﺺ و دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي دادهﻫﺎي ﺟﻤﻊآوريﺷﺪه درون ﻧﻤﺮات ﻋﻀﻮﯾﺖ اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫واﻗﻊ ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺗﮏ ﺗﮏ دادهﻫﺎي ﮐﯿﻔﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻫﺮ ﺷﺎﺧﺺ را در ﭼﺎرﭼﻮب ﮐﺎﻟﯿﺒﺮاﺳﯿﻮن ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫ﺷﺪه ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺟﺪول ‪ 5‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﺑﺮاي دادهﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺸﺎرﮐﺖ اﻋﻀﺎي‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﮐﻤﮏ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ را در ﭼﺎرﭼﻮب ﮐﺎﻟﯿﺒﺮاﺳﯿﻮن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن ﻗﺮار دﻫﯿﻢ‪.‬‬

‫اﺧﺘﺼﺎص ﻧﻤﺮات ﻋﻀﻮﯾﺖ ﺑﻪ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ‬

‫ﭘﺲ از ﺗﺸﮑﯿﻞ ﭼﺎرﭼﻮب ﮐﺎﻟﯿﺒﺮاﺳﯿﻮن ﺑﺮاي ﻫﻤﻪي ﺷﺎﺧﺺﻫﺎ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻤﺮه‬
‫ﻋﻀﻮﯾﺘﯽ اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ از ﺟﻤﻊآوري دادهﻫﺎ‪ ،‬اﺧﺘﺼﺎص ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ »اﺑﺘﺪا از ﺳﻄﺢ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎ )ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﺳﻄﺢ اﻧﺘﺰاع( آﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬اﺑﺘﺪا در ﻫﺮ درﺧﺖ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ اﺑﻌﺎد ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪﻧﺪ«‬
‫)ﻟﮕﻮي ‪ .(2017 ،3‬ﺳﻪ راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ﺳﻄﺢ اول و دوم ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬راﺑﻄﻪي‬
‫ﻋﻠﯽ ‪ ،4‬ﻫﺴﺘﯽﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ‪ 5‬و ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ‪ .6‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻮع راﺑﻄﻪي ﺑﯿﻦ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ آن‪ ،‬ﺑﺮاي‬

‫‪1-Legewie‬‬
‫‪2- Casual‬‬
‫‪3-Ontological‬‬
‫‪4- Substitutability‬‬
‫‪ ............................................................................ 238‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ /‬دوره ﻫﻔﺘﻢ ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /16‬ﭘﺎﯾﯿﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪99‬‬

‫اﺧﺘﺼﺎص ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ از ﻣﻨﻄﻖ »ﯾﺎ«‪ 7‬ﯾﺎ »و‪ 8 « ‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در روﯾﮑﺮد ﮐﻼﺳﯿﮏ از »و‪«‬‬
‫ﺑﺮاي اﺗﺼﺎل ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد؛ اﻣﺎ ﮔﻮرﺗﺰ و ﻣﺎﻫﻮﻧﯽ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ از »ﯾﺎ« ﺑﺮاي اﺗﺼﺎل‬
‫ﺳﻄﻮح اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد ﮐﻪ “ﯾﺎ« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺎﺧﺼﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ را دارا‬
‫اﺳﺖ )ﮔﻮرﺗﺰ و ﻣﺎﻫﻮﻧﯽ‪ .(498 :2006 ،‬در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع راﺑﻄﻪي ﺑﯿﻦ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ﺳﻄﻮح‬
‫از ﻣﻨﻄﻖ »ﯾﺎ« ﯾﺎ ﻫﻤﺎن ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺷﺎﺧﺺ اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﺮاي ﺣﺼﻮل ﻧﺘﯿﺠﻪي ﮐﺎرآﻣﺪﺗﺮ از ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﺣﻮزه )دﯾﻮﯾﺲ ‪ (1973 ،9‬اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺮاي ﺗﺸﺨﯿﺺ اﻫﻤﯿﺖ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﺳﻪ ﻣﺼﺪاق ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ در ﻗﯿﺎم‬
‫رژي ﭘﺮﺳﺶ ﻧﺎﻣﻪاي ﺗﻬﯿﻪ ﺷﺪ و از ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﺣﻮزهي ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ درﺧﻮاﺳﺖ ﮔﺮدﯾﺪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ‬
‫از ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻫﻤﯿﺖﺷﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﻤﻊﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬اﺳﺘﺒﺪادﺳﺘﯿﺰي و ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮﯾﺰي‪،‬‬
‫وزﻧﯽ اﺧﺘﺼﺎص دﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدد ﮐﺪاﻣﯿﻦ ﺷﺎﺧﺺ در ﻣﻔﻬﻮم ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ اﻫﻤﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮي‬
‫دارد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬در ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻔﻬﻮم ﺟﻤﻊﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻫﻤﻪي ﺷﺎﺧﺺﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن اراﺋﻪ و از آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﺟﻤﻊﮔﺮاﯾﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻫﻤﯿﺖﺷﺎن‬
‫وزﻧﯽ ﺑﯿﻦ ‪ 0‬ﺗﺎ ‪ 10‬اﺧﺘﺼﺎص دﻫﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﯾﺎزده ﻧﻔﺮ از ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﺣﻮزهي ﺧﻠﻘﯿﺎت ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎ وزنﻫﺎﯾﯽ را اﺧﺘﺼﺎص دادﻧﺪ‪ .‬ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﺷﺎﻣﻞ ؛ اﻋﻀﺎي ﻫﯿﺄت ﻋﻠﻤﯽ داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ و‬
‫داﻧﺶ آﻣﻮﺧﺘﮕﺎن و داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن دﮐﺘﺮي ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﻧﺮﻣﺎلﺳﺎزي وزنﻫﺎي‬
‫ﺗﺨﺼﯿﺺﯾﺎﻓﺘﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﺑﯿﻦ ‪ 0‬ﺗﺎ ‪ ،1‬ﺑﺎ ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦﮔﯿﺮي‪ ،‬وزن ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺷﺎﺧﺺ ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ آﻣﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺿﺮب وزن ﻫﺮ ﺷﺎﺧﺺ در ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺑﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺷﺎﺧﺺﻫﺎ‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺳﻨﺎدي ﺗﺨﺼﯿﺺ داده ﺑﻮدﻧﺪ ﯾﮏ ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻫﺮ ﺷﺎﺧﺺ ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫آﻣﺪ ﮐﻪ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪهي ﻣﯿﺰان ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻣﺼﺎدﯾﻖ و ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﺧﻠﻘﯿﺎت در واﻗﻌﻪي رژي‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -4‬ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ‬
‫ﭘﺲ از ﻋﻘﺪ ﻗﺮارداد رژي ﺑﯿﻦ اﯾﺮان و اﻧﮕﻠﯿﺲ در ﺳﺎل ‪ 1268‬ه‪.‬ش ﻣﺮدم ﺑﺎ آن ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‬
‫و آن را ﻣﻠﻐﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﺟﻬﺖ ﻟﻐﻮ ﻗﺮارداد رژي ﺧﻠﻘﯿﺎﺗﯽ از اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻧﻤﻮد ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ در‬
‫اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻪ آن ﭘﺮداﺧﺘﻢ‪ .‬ﺳﻪ ﺧﻠﻖ ﺟﻤﻊﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬اﺳﺘﺒﺪادﺳﺘﯿﺰي و ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮﯾﺰي از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﯽ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﺟﺮﯾﺎن واﻗﻌﻪي رژي ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ در اداﻣﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ آﻧﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪7- OR‬‬
‫‪8- AND‬‬
‫‪1- Davis‬‬
‫‪239‬‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻗﺎﺳﻤﯽ و ﻫﻤﮑﺎران‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن در واﻗﻌﻪي رژي )ﺑﺮرﺳﯽ ﺳﻪ ﻣﺼﺪاق ‪.....................................‬‬

‫ﺟﻤﻊﮔﺮاﯾﯽ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ زﻣﯿﻨﻪي ﻧﻈﺮي و ﺗﺠﺮﺑﯽ ﭼﻬﺎر ﺷﺎﺧﺺ ﺑﺮاي ﮐﺎﻟﯿﺒﺮاﺳﯿﻮن ﺟﻤﻊﮔﺮاﯾﯽ اﯾﺮاﻧﯿﺎن در واﻗﻌﻪي‬
‫رژي در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از؛ ﻣﺸﺎرﮐﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬اﻧﺴﺠﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﻔﻊ‬
‫ﮔﺮوﻫﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮدم و اﻃﺎﻋﺖ از ﮔﺮوه‪ .‬در ﻧﻬﺎﯾﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻫﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﭼﻬﺎر ﻣﻔﻬﻮم ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫زﻣﯿﻨﻪي ﺗﺠﺮﺑﯽ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎﯾﯽ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺷﺎﺧﺺﻫﺎ ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻓﺎزي‬
‫اﺧﺘﺼﺎص ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺸﺎرﮐﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻗﺮارداد رژي ﻣﺮدم اﯾﺮان ﺑﺮاي ﻟﻐﻮ آن ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم از اﺑﺘﺪا ﺷﺮوع ﺑﻪ اﻋﺘﺮاض‬
‫ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﻓﺘﻮاي ﻣﯿﺮزاي ﺷﯿﺮازي دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺗﻨﺒﺎﮐﻮ زدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺸﺎرﮐﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺎ ﺷﺎﺧﺺ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻣﺮدم در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ واﻗﻌﻪي رژي ﺳﻨﺠﯿﺪه ﺷﺪ‪ .‬ﮐﻪ در اﺑﺘﺪا‪،‬‬
‫ﻣﺤﻘﻘﺎن ﻧﻤﺮهي ‪ 1‬ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻓﺎزي را ﺑﻪ آن اﺧﺘﺼﺎص دادﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺿﺮب ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻣﺤﻘﻘﺎن‬
‫در وزن ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ‪ 0/92‬ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻓﺎزي ﺑﻪ آن ﺗﻌﻠﻖ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪ : 6‬ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻓﺎزي ﺑﺮاي ﺷﺎﺧﺺ ﻣﺸﺎرﮐﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬

‫ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ‬ ‫وزن‬ ‫ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ‬
‫ﻣﺸﺎرﮐﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫ﻧﻬﺎﯾﯽ‬ ‫ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن‬ ‫اوﻟﯿﻪ‬
‫‪0/92‬‬ ‫‪0/92‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻣﺮدم در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻗﺮارداد رژي‬

‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﻔﻊ ﺟﻤﻌﯽ‬

‫ﻣﺮدم اﯾﺮان در ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻗﺮارداد رژي ﻣﻨﺎﻓﻊ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و ﺟﺎﻣﻌﻪ را در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﮐﺸﻮر را ﮐﻮﺗﺎه ﻣﺪت و ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻪي اﻓﺮادي ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺗﻮن و ﺗﻨﺒﺎﮐﻮ ﺳﺮ و ﮐﺎر دارﻧﺪ؛ از اﯾﻦ ﻗﺮارداد ﺿﺮر ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻧﻤﻮد‪.‬از اﯾﻦ رو‪ ،‬در ﺑﺮرﺳﯽ ﺟﻤﻊﮔﺮاﯾﯽ‬
‫ﯾﮑﯽ از ﺷﺎﺧﺺﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ؛ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺟﻤﻌﯽ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪ :7‬ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻓﺎزي ﺑﺮاي ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﻧﻔﻊ ﺟﻤﻌﯽ‬

‫ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ‬ ‫ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ‬
‫وزن ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن‬ ‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﻔﻊ ﺟﻤﻌﯽ‬
‫ﻧﻬﺎﯾﯽ‬ ‫اوﻟﯿﻪ‬
‫‪0/28‬‬ ‫‪0/56‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي ﮐﺸﻮر‬
‫‪0/76‬‬ ‫‪0/76‬‬ ‫‪1‬‬ ‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫‪ ............................................................................ 240‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ /‬دوره ﻫﻔﺘﻢ ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /16‬ﭘﺎﯾﯿﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪99‬‬

‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﻔﻊ ﮔﺮوﻫﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ دو ﺷﺎﺧﺺ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي ﮐﺸﻮر و در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ دو ﺷﺎﺧﺺ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ‪ 0/28‬و ‪ 0/76‬ﻧﻤﺮهي‬
‫ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻓﺎزي را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص دادﻧﺪ )ﺟﺪول ‪.(7‬‬

‫اﻧﺴﺠﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻗﺮارداد رژي ﻣﺮدم اﯾﺮان اﻧﺴﺠﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺎﻻﯾﯽ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻧﺴﺠﺎم در‬
‫ﻗﺎﻟﺐ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ اﻗﺸﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﺷﻬﺮﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﻧﯿﺮوﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و ﻣﺬﻫﺒﯽ و‬
‫ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﻣﺬاﻫﺐ ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن داد‪ .‬ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﻫﻤﻪي اﻗﺸﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ ‪ 0/87‬ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻓﺎزي‬
‫را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داد‪ .‬ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﻣﺬاﻫﺐ‪ ،‬ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﺷﻬﺮﻫﺎ و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﻧﯿﺮوﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و‬
‫ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ‪ 0/81 ،0/83‬و ‪ 0/75‬ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص دادﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪ : 8‬ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻓﺎزي ﺑﺮاي ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي اﻧﺴﺠﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬

‫ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ‬ ‫وزن‬
‫ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ اوﻟﯿﻪ‬ ‫اﻧﺴﺠﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫ﻧﻬﺎﯾﯽ‬ ‫ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن‬
‫‪0/87‬‬ ‫‪0/87‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ اﻗﺸﺎر ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫‪0/81‬‬ ‫‪0/81‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﺷﻬﺮﻫﺎ‬
‫ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﻧﯿﺮوﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و‬
‫‪0/75‬‬ ‫‪0/84‬‬ ‫‪0/9‬‬
‫ﻣﺬﻫﺒﯽ‬
‫‪0/83‬‬ ‫‪0/83‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﻣﺬاﻫﺐ‬

‫اﻃﺎﻋﺖ از ﮔﺮوه‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﻣﺮدم از ﮔﺮوه ﻧﯿﺰ از ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﺟﻤﻊﮔﺮاﯾﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ دو ﺷﺎﺧﺺ اﻃﺎﻋﺖ ﻣﺮدم از رﻫﺒﺮان‬
‫ﻗﯿﺎم و اﻃﺎﻋﺖ اﻧﺪرون ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ از ﻣﺠﺘﻬﺪ ﺳﻨﺠﯿﺪه ﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ‪ 0/83‬و ‪ 0/32‬ﻧﻤﺮهي‬
‫ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻓﺎزي را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص دادﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻧﺸﺎن داد ﻣﺮدم اﯾﺮان در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻗﺮارداد رژي ﺑﻪ اﻃﺎﻋﺖ از رﻫﺒﺮان ﻗﯿﺎم در ﺳﻄﺢ ﮔﺴﺘﺮده ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪ : 9‬ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻓﺎزي ﺑﺮاي ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي اﻃﺎﻋﺖ ﻣﺮدم از ﮔﺮوه‬

‫ﻣﻌﺘﺮض‬
‫ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ‬
‫وزن ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن‬ ‫ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ اوﻟﯿﻪ‬ ‫اﻃﺎﻋﺖ ﻣﺮدم از ﮔﺮوه ﻣﻌﺘﺮض‬
‫ﻧﻬﺎﯾﯽ‬
‫‪0/83‬‬ ‫‪0/83‬‬ ‫‪1‬‬ ‫اﻃﺎﻋﺖ ﻣﺮدم از رﻫﺒﺮان ﻗﯿﺎم‬
‫‪0/32‬‬ ‫‪0/81‬‬ ‫‪0/4‬‬ ‫اﻃﺎﻋﺖ اﻧﺪرون ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ از ﻣﺠﺘﻬﺪ‬
‫‪241‬‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻗﺎﺳﻤﯽ و ﻫﻤﮑﺎران‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن در واﻗﻌﻪي رژي )ﺑﺮرﺳﯽ ﺳﻪ ﻣﺼﺪاق ‪.....................................‬‬

‫اﺳﺘﺒﺪادﺳﺘﯿﺰي‬
‫ﺑﺮاي اﺳﺘﺒﺪادﺳﺘﯿﺰي دو ﺷﺎﺧﺺ ﻣﺪاﺧﻠﻪ در اﻣﻮر ﻣﻤﻠﮑﺖ و ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﻧﻤﻮدن ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ‬
‫ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ زﯾﺮ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﻫﺮ ﯾﮏ در اداﻣﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺪاﺧﻠﻪي ﻣﺮدم در اﻣﻮر ﺣﮑﻮﻣﺖ‬

‫ﺑﺮاي ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺪاﺧﻠﻪ در اﻣﻮر ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺳﻪ ﺷﺎﺧﺺ ﺳﻄﺢ ﻣﺒﺎرزه‪ ،‬ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﻌﺘﺮض و ﻣﺒﺎرزه ﺗﺎ‬
‫دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻫﺪف ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در ﺳﻄﺢ ﻣﺪاﺧﻠﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺪ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه‬
‫ﺑﺎ ﻗﺮارداد رژي ﺑﺎ ﺷﺨﺺ ﺷﺎه ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و در ﺗﻠﮕﺮافﻫﺎ‪ ،‬ﺷﺐﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و اﻋﺘﺮاﺿﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﺎه را ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﻓﺮد ﻣﻤﻠﮑﺖ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﻣﯽﻃﻠﺒﯿﺪﻧﺪ و ﺣﺘﯽ او را ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﻣﯽﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺷﺎﺧﺺ ‪ 0/75‬ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻓﺎزي را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داد‪ .‬ﺷﺎﺧﺺ ﻣﺒﺎرزه ﺗﺎ دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻫﺪف ﻧﯿﺰ از ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﻣﺪاﺧﻠﻪ در اﻣﻮر ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻓﺎزي ﯾﻌﻨﯽ؛ ‪0/81‬را ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داد‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻣﺒﺎرزه را ﺗﺎ دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻫﺪفﺷﺎن اداﻣﻪ دادﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﺧﺺ ﮔﺮوهﻫﺎي‬
‫ﻣﻌﺘﺮض ﻧﯿﺰ ‪ 0/76‬ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داد‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪ :10‬ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻓﺎزي ﺑﺮاي ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﻣﺪاﺧﻠﻪي ﻣﺮدم در اﻣﻮر ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ‬ ‫ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ‬
‫وزن ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن‬ ‫ﻣﺪاﺧﻠﻪ ي ﻣﺮدم در اﻣﻮر ﻣﻤﻠﮑﺖ‬
‫ﻧﻬﺎﯾﯽ‬ ‫اوﻟﯿﻪ‬
‫‪0/75‬‬ ‫‪0/75‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺳﻄﺢ ﻣﺒﺎرزه‬
‫‪0/76‬‬ ‫‪0/76‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﮔﺮوهﻫﺎي ﻣﻌﺘﺮض‬
‫‪0/81‬‬ ‫‪0/81‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻣﺒﺎرزه ﺗﺎ دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻫﺪف‬

‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﻧﻤﻮدن ﺣﮑﻮﻣﺖ‬

‫ﺷﺎﺧﺺ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﻧﻤﻮدن ﺣﮑﻮﻣﺖ از دﯾﮕﺮ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي اﺳﺘﺒﺪادﺳﺘﯿﺰي ﺑﻮد ﮐﻪ در ﻗﺎﻟﺐ ﺗﻼش ﺑﺮاي‬
‫رﺿﺎﯾﺖ ﻣﺮدم ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ‪ 0/25‬ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻓﺎزي را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داد‪.‬‬
‫ﺷﺎه ﭘﺲ از اﻋﺘﺮاﺿﺎت ﻣﺮدم ﺗﻼشﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﺟﻠﺐ رﺿﺎﯾﺖ ﻣﺮدم و ﮐﺎﻫﺶ ﺿﺮرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮد‬
‫ﮔﺮﯾﺒﺎنﮔﯿﺮ ﻣﺮدم ﺷﻮد ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻣﺮدم راﺿﯽ ﺑﻪ آن ﻧﺸﺪﻧﺪ و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻗﺮارداد رژي ﻟﻐﻮ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪ : 11‬ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻓﺎزي ﺑﺮاي ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﻧﻤﻮدن ﺣﮑﻮﻣﺖ‬

‫ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ‬ ‫ﻧﻤﺮه ي ﻋﻀﻮﯾﺖ‬
‫وزن ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن‬ ‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﻧﻤﻮدن ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫ﻧﻬﺎﯾﯽ‬ ‫اوﻟﯿﻪ‬
‫‪0/25‬‬ ‫‪0/76‬‬ ‫‪0/33‬‬ ‫ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺟﻠﺐ رﺿﺎﯾﺖ ﻣﺮدم‬
‫‪ ............................................................................ 242‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ /‬دوره ﻫﻔﺘﻢ ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /16‬ﭘﺎﯾﯿﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪99‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮﯾﺰي‬
‫ﺷﺎﺧﺼﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮﯾﺰي ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ زﻣﯿﻨﻪي ﻧﻈﺮي و ﺗﺠﺮﺑﯽ ﭘﮋوﻫﺶ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺷﺪ وﺿﻌﯿﺖ‬
‫ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﺑﻮد ﮐﻪ زﯾﺮﺷﺎﺧﺺ آن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ؛ ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺟﺎﻧﯽ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺟﺎﻧﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﯾﻌﻨﯽ ؛ ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺟﺎﻧﯽ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن و ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺟﺎﻧﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ‪0/06‬‬
‫ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻓﺎزي را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص دادﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺟﺪول ‪ :12‬ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻓﺎزي ﺑﺮاي ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي وﺿﻌﯿﺖ ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم‬

‫ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ‬ ‫ﻧﻤﺮه ي ﻋﻀﻮﯾﺖ‬
‫وزن ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن‬ ‫وﺿﻌﯿﺖ ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم‬
‫ﻧﻬﺎﯾﯽ‬ ‫اوﻟﯿﻪ‬
‫‪0/06‬‬ ‫‪0/60‬‬ ‫‪0/1‬‬ ‫ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺟﺎﻧﯽ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن‬
‫‪0/06‬‬ ‫‪0 /66‬‬ ‫‪0/1‬‬ ‫ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺟﺎﻧﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ در واﻗﻌﻪي رژي ﺳﻪ ﻣﺼﺪاق ؛ ﺟﻤﻊﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬اﺳﺘﺒﺪادﺳﺘﯿﺰي و‬
‫ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮﯾﺰي از ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻧﻤﻮد ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﺟﻤﻊﮔﺮاﯾﯽ ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﺷﺎﺧﺺ ﺳﻨﺠﯿﺪه ﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﭼﻬﺎر‬
‫ﺷﺎﺧﺺ ﻧﯿﺰ ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺑﺎﻻﯾﯽ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص دادﻧﺪ‪ .‬ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻣﺮدم در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻗﺮارداد رژي ‪ 0/92‬ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻓﺎزي را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داد ﮐﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻓﺎزي‬
‫ﺑﻮد‪ .‬اﻧﺴﺠﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺎ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ؛ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ اﻗﺸﺎر ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺷﻬﺮﻫﺎ‪ ،‬ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﯽ و‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﻣﺬاﻫﺐ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ اﻗﺸﺎر ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ ‪0/87‬‬
‫ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﻧﻤﺮه را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﻃﺎﻋﺖ ﻣﺮدم از رﻫﺒﺮان ﻗﯿﺎم ﻧﯿﺰ‬
‫‪ 0/83‬ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داد‪.‬‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻗﺮارداد رژي ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮﯾﺰيﻫﺎﯾﯽ ﻧﯿﺰ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﺎﺧﺺ ارﺗﮑﺎب ﺟﺮم ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮﯾﺰيﻫﺎ از ﻧﻮع ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮﯾﺰي اﺑﺰاري و اﻋﺘﺮاﺿﯽ ﺑﻮده ﮐﻪ ﻫﺮ دو ﺷﺎﺧﺺ‬
‫ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺟﺎﻧﯽ ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ‪ 0/06‬ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ را درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻔﻬﻮم اﺳﺘﺒﺪادﺳﺘﯿﺰي دو ﺷﺎﺧﺺ ﻣﺪاﺧﻠﻪ در اﻣﻮر ﺣﮑﻮﻣﺖ و ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﻧﻤﻮدن ﺣﮑﻮﻣﺖ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺪاﺧﻠﻪ در اﻣﻮر ﺣﮑﻮﻣﺖ ‪ 0/81‬و ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﻧﻤﻮدن ﺣﮑﻮﻣﺖ ‪ 0/25‬ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ‬
‫ﻓﺎزي را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص دادﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -5‬ﺑﺤﺚ و ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي‬
‫در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺗﻼش ﺷﺪ ﻣﺼﺎدﯾﻘﯽ از ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن در اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻗﺮارداد رژي ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫روش ﻓﺎزي ﮐﯿﻔﯽ ﺑﺮرﺳﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮﺧﻼف روﯾﮑﺮد دو ارزﺷﯽ ﻏﺎﻟﺐ ﺑﺮ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن‬
‫‪243‬‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻗﺎﺳﻤﯽ و ﻫﻤﮑﺎران‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن در واﻗﻌﻪي رژي )ﺑﺮرﺳﯽ ﺳﻪ ﻣﺼﺪاق ‪.....................................‬‬

‫در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺎ روﯾﮑﺮد ﻓﺎزي ﺑﻪ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس‪،‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻓﺎزي ﺑﻮده و اﯾﺮاﻧﯿﺎن در دورهﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺎرﯾﺨﯽ درﺟﺎﺗﯽ از ﻓﺮدﮔﺮاﯾﯽ‪ /‬ﺟﻤﻊﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬اﺳﺘﺒﺪادﭘﺬﯾﺮي‪ /‬اﺳﺘﺒﺪادﺳﺘﯿﺰي‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﭘﺬﯾﺮي و‬
‫ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮﯾﺰي و ﻏﯿﺮه را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ اﯾﺮاﻧﯿﺎن در اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ واﻗﻌﻪي رژي درﺟﺎﺗﯽ از ﺟﻤﻊﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬اﺳﺘﺒﺪادﺳﺘﯿﺰي‬
‫و ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮﯾﺰي را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ در ﻣﺼﺪاق ﺟﻤﻊﮔﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﻣﺸﺎرﮐﺖ‬
‫ﻣﺮدم در اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﻗﺮارداد رژي )‪ (0/92‬ﻧﻤﺮهي ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻓﺎزي را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داد‪ .‬اﯾﻦ ﺳﻄﺢ‬
‫از ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﯾﮑﯽ از ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت ﺑﯽﻧﻈﯿﺮ اﯾﺮاﻧﯿﺎن در زﻣﯿﻨﻪي ﺟﻤﻊﮔﺮاﯾﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ‪،‬‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ در راﺳﺘﺎي ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﺤﻘﻘﺎﻧﯽ ﭼﻮن ﺑﯽﻣﻦ )‪ ،(976‬ﻓﺮاﺳﺘﺨﻮاه )‪ (1394 ،1389‬و ﺟﻮادي ﯾﮕﺎﻧﻪ‬
‫)‪ (1395‬اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﺑﯽﻣﻦ ﺧﻠﻘﯿﺎت را در ﻣﻮرد ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﻣﻮﺟﻮد در‬
‫ﮐﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﯽداﻧﺪ و ﯾﺎ ﻓﺮاﺳﺘﺨﻮاه ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻧﮕﺎه ذاتﺑﺎوراﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﻠﻘﯿﺎت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ و‬
‫ﺟﻮادي ﯾﮕﺎﻧﻪ ﻧﯿﺰ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﯾﺮان را ﺟﺎﻣﻌﻪاي دوﮔﺎﻧﻪ ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ در ﻣﻮﻗﻌﯿﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﯽ ﺑﯿﻨﯿﻢ ﻣﺮدم در ﻗﯿﺎم رژي ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻﯾﯽ از ﺟﻤﻊﮔﺮاﯾﯽ و ﻧﻪ ﻓﺮدﮔﺮاﯾﯽ را‬
‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻧﻈﺮ ﻣﺤﻘﻘﺎﻧﯽ ﭼﻮن؛ ﺟﻤﺎﻟﺰاده )‪ ،(1345‬ﺑﺎزرﮔﺎن )‪ ،(1357‬ﻗﺎﺿﯽ‬
‫ﻣﺮادي )‪ ،(1391 ،1387 ،1380‬ﻧﺮاﻗﯽ )‪ ،(1392 ،1391 ،1380‬ﺳﺮﯾﻊاﻟﻘﻠﻢ )‪ (1386‬و ﺳﺎﻣﻮﺋﻞ ﺑﺎر‬
‫)‪ (2004‬اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﺮاﻧﯿﺎن را ﻓﺮدﮔﺮا ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﯾﺎ ﻓﺮدﮔﺮاﯾﯽ را از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽ اﯾﺮاﻧﯿﺎن‬
‫ﻣﯽداﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﺎﯾﺮ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎﻣﻮﺋﻞ ﺑﺎر و ﻗﺎﺿﯽ ﻣﺮادي ﺗﺄﮐﯿﺪ‬
‫زﯾﺎدي ﺑﺮ ﻓﺮدﮔﺮاﯾﯽ اﯾﺮاﻧﯿﺎن دارﻧﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﺮدﮔﺮاﯾﯽ ﺳﺎﯾﺮ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯿﺎن را ﻧﯿﺰ ﺷﮑﻞ‬
‫داده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ واﻗﻌﻪي رژي ﯾﮏ از وﻗﺎﯾﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺳﻄﺢ‬
‫ﺑﺎﻻﯾﯽ از ﺟﻤﻊﮔﺮاﯾﯽ را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﮐﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ رخ داد‪ ،‬ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﺒﺪاد ﻧﯿﺰ ﺟﺪيﺗﺮ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬در اﯾﻦ دوره‪ ،‬در‬
‫زﻣﯿﻨﻪي اﺳﺘﺒﺪادﺳﺘﯿﺰي دو ﺷﺎﺧﺺ ﻣﺪاﺧﻠﻪ در اﻣﻮر ﺣﮑﻮﻣﺖ و ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﻧﻤﻮدن ﺣﮑﻮﻣﺖ در واﻗﻌﻪي‬
‫رژي ﻇﻬﻮر ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬در واﻗﻊ در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺮدم ﺗﻼش ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺗﺎ در ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺣﮑﻮﻣﺖ درﺑﺎرهي ﺗﻮﺗﻮن‬
‫و ﺗﻨﺒﺎﮐﻮي اﯾﺮان ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻧﻤﻮده و دوﻟﺖ ﻧﯿﺰ ﺗﻼش ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﺣﺪودي ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﺑﺎﺷﺪ؛ اﻣﺎ در ﻧﻬﺎﯾﺖ‬
‫ﻣﺒﺎرزه ﺗﺎ دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻫﺪف اداﻣﻪ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ در ﺑﻌﺪ اﺳﺘﺒﺪادﺳﺘﯿﺰي ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻧﺰدﯾﮏ‪-‬‬
‫ﺗﺮ ﺑﻪ روﯾﮑﺮد ﻓﺮاﺳﺘﺨﻮاه و ﺟﻮادي ﯾﮕﺎﻧﻪ و در ﺧﻼف ﻧﻈﺮ ﯾﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﻣﺤﻘﻘﺎﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ؛ ﺟﻤﺎﻟﺰاده‪،‬‬
‫ﻫﻤﺎﯾﻮن ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن‪ ،‬رﺿﺎﻗﻠﯽ و ﻧﺮاﻗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﺘﺒﺪادﭘﺬﯾﺮي را ﺧﻠﻖ ﻏﺎﻟﺐ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻘﻘﺎن ﭘﯿﺸﯿﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ؛ اﯾﺰدي )‪ ، (1361‬ﻗﺎﺿﯽ ﻣﺮادي )‪ (1391 ،1387 ، 1380‬و ﻫﻤﺎﯾﻮن‬
‫ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن )‪ (1388‬ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮﯾﺰ و ﻫﺮج و ﻣﺮج ﻃﻠﺐ ﺑﻮدن ﻣﺮدم اﯾﺮان ﺗﺄﮐﯿﺪ زﯾﺎدي داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ ............................................................................ 244‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ /‬دوره ﻫﻔﺘﻢ ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /16‬ﭘﺎﯾﯿﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪99‬‬

‫اﮔﺮ ﭼﻪ در اﯾﻦ دوره ﻣﺮدم ﺑﺮاي دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻫﺪف ﺧﻮد دﺳﺖ ﺑﻪ اﻋﻤﺎﻟﯽ زدﻧﺪ ﮐﻪ در راﺳﺘﺎي‬
‫دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ اﻫﺪافﺷﺎن ﺑﻮد؛ اﻣﺎ ﮔﺮﯾﺰ از ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﯿﺰ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﯿﻢ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮﯾﺰي در ﺳﻄﺢ ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ )‪ (0/06‬رخ داده ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ دو وﯾﮋﮔﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﻮده و در واﻗﻊ ﺧﻠﻖ ﻏﺎﻟﺐ ﻣﺮدم اﯾﺮان در واﻗﻌﻪي رژي ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺮدم از اﺷﮑﺎﻟﯽ ﺧﺎص از ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮﯾﺰي ﻣﺎﻧﻨﺪ؛ ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺟﺎﻧﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺑﯿﮕﺎﻧﮕﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮدﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻧﻮع ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮﯾﺰي اﺑﺰاري ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ اﻧﻮاع دﯾﮕﺮ آن‪ .‬در واﻗﻊ اﯾﻦ ﺑﺨﺶ از‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﯿﺰ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ در ﺑﺮﻫﻪﻫﺎي ﺣﺴﺎس ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﻗﯿﺎم رژي ﻣﺮدم اﯾﺮان ﻋﻠﯽ‬
‫رﻏﻢ اﯾﻨﮑﻪ در ﯾﮏ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮﯾﺰي اﻧﺪﮐﯽ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻈﺮ اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪاﻧﯽ ﻣﻐﺎﯾﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮﯾﺰ ﺑﻮدن اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﻢراﺳﺘﺎ ﺑﺎ ﻧﻈﺮ ﻣﺤﻘﻘﺎﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﯿﺮ )‪ (1395 ،1394‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﻧﮕﺎه‬
‫ﻧﻘﺎداﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮات ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن و ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﻨﮕﺮﯾﻢ و ﻧﮕﺎه ذاتﺑﺎوراﻧﻪ و ﺻﻔﺮ و ﯾﮑﯽ را ﮐﻨﺎر‬
‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﺗﻼش ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ﺑﺎ ﻧﮕﺎه ﻧﺴﺒﯽﮔﺮاﯾﺎﻧﻪﺗﺮي ﺑﻪ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﭙﺮدازﯾﻢ‪.‬‬
‫در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ؛ ﻗﯿﺎم رژي ﯾﮑﯽ از وﻗﺎﯾﻊ ﻣﻬﻢ ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎ ﻣﺸﺎرﮐﺖ و‬
‫اﻧﺴﺠﺎم ﺑﺎﻻ و در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﻔﻊ ﮔﺮوﻫﯽ و اﻃﺎﻋﺖ از رﻫﺒﺮان ﻗﯿﺎم ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﺒﺪاد ﻣﺒﺎرزه‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺒﺎرزه و ﭘﯿﺮوزي ﺗﺄﺛﯿﺮات زﯾﺎدي ﺑﺮ ﻋﻤﻠﮑﺮد اﯾﺮاﻧﯿﺎن در وﻗﺎﯾﻊ ﺑﻌﺪي ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫در ﭘﺎﯾﺎن ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن اﻣﺮي ﻓﺎزي اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻤﺮات ﻋﻀﻮﯾﺘﯽ ﺑﯿﻦ ‪ 0‬و ‪ 1‬را ﺑﻪ آن اﺧﺘﺼﺎص داد و ﻧﮕﺎه و رواﯾﺖ دوارزﺷﯽ از ﺧﻠﻘﯿﺎت‬
‫اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺑﺎ واﻗﻌﯿﺖ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ازاﯾﻦ رو‪ ،‬ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﺗﺎﺑﻊ‬
‫اﺻﻞ ﻋﺪم ﻗﻄﻌﯿﺖ ﺑﻮده و ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﺎ روﯾﮑﺮد ﺻﻔﺮ و ﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ آن ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬روﯾﮑﺮد ﻓﺎزي در‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ ﺧﻠﻘﯿﺎت ﺑﻪ ﻣﺎ ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ از ﻧﮕﺎه دو ارزﺷﯽ ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن‬
‫دﺳﺖ ﮐﺸﯿﺪه و ﺗﻼش ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن را در ﻣﻮﻗﻌﯿﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻤﻮده و ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ﮐﻪ در ﻫﺮ دوره ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﯾﺮاﻧﯿﺎن ﭼﻪ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﯽ را ﺑﺎ ﭼﻪ درﺟﺎﺗﯽ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن دادهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫‪ ‬آدﻣﯿﺖ‪ ،‬ﻓﺮﯾﺪون )‪ .(1360‬ﺷﻮرش ﺑﺮ اﻣﺘﯿﺎزﻧﺎﻣﻪ رژي‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﭘﯿﺎم‪.‬‬
‫‪ ‬آدﻣﯿﺖ‪ ،‬ﻓﺮﯾﺪون )‪ .(1355‬اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي ﻧﻬﻀﺖ ﻣﺸﺮوﻃﯿﺖ اﯾﺮان )ﺟﻠﺪ ‪ .(1‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﭘﯿﺎم‪.‬‬
‫‪ ‬اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ ﮐﺮﺑﻼﺋﯽ‪ ،‬ﺣﺴﻦ )‪ .(1361‬ﻗﺮارداد رژي ﯾﺎ ﺗﺎرﯾﺦ اﻧﺤﺼﺎر دﺧﺎﻧﯿﺎت در ﺳﺎل ‪1309‬‬
‫ه‪ .‬ق )ﭼﺎپ دوم(‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﺒﺎرزان‪.‬‬
‫‪245‬‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻗﺎﺳﻤﯽ و ﻫﻤﮑﺎران‬ ‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن در واﻗﻌﻪي رژي )ﺑﺮرﺳﯽ ﺳﻪ ﻣﺼﺪاق ‪.....................................‬‬

‫‪ ‬اﻋﻈﺎم ﻗﺪﺳﯽ‪ ،‬ﺣﺴﻦ )‪ .(1342‬ﮐﺘﺎب ﺧﺎﻃﺮات ﻣﻦ ﯾﺎ روﺷﻦ ﺷﺪن ﺗﺎرﯾﺦ ﺻﺪ ﺳﺎﻟﻪ )ﺟﻠﺪ‬
‫اول(‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﻪي ﺣﯿﺪري‪.‬‬
‫‪ ‬اﻟﮕﺎر‪ ،‬ﺣﺎﻣﺪ )‪ .(1369‬دﯾﻦ و دوﻟﺖ در اﯾﺮان؛ ﻧﻘﺶ ﻋﻠﻤﺎ در دورهي ﻗﺎﺟﺎر )ﭼﺎپ دوم(‪.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪي اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﺳﺮي‪ .‬ﻣﺸﻬﺪ‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺗﻮس‪.‬‬
‫‪ ‬اﻣﯿﺮ‪ ،‬آرﻣﯿﻦ )‪ .(1394‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯽ )رﺳﺎﻟﻪي دﮐﺘﺮي‪ ،‬داﻧﺸﮑﺪهي ﻋﻠﻮم‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان(‪.‬‬
‫‪ ‬اﻣﯿﺮ‪ ،‬آرﻣﯿﻦ )‪ .(1395‬ره اﻓﺴﺎﻧﻪ زدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﻫﻨﺮ و ارﺗﺒﺎﻃﺎت‪.‬‬
‫‪ ‬اﯾﺰدي‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﻣﺤﻤﺪ )‪ .(1361‬ﻧﺠﺎت )ﺷﺶ ﺟﻠﺪ(‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﻗﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ ‬اﯾﺰدي‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﻣﺤﻤﺪ )‪ .(1382‬ﭼﺮا ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪهاﯾﻢ؟ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﺮدم اﯾﺮان‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ‬
‫ﻋﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ ‬ﺑﺎزرﮔﺎن‪ ،‬ﻣﻬﺪي )‪ .(1357‬ﺳﺎزﮔﺎري اﯾﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺷﺮﮐﺖ ﺳﻬﺎﻣﯽ اﻧﺘﺸﺎر‪.‬‬
‫‪ ‬ﺟﻤﺎﻟﺰاده‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﯽ )‪ .(1345‬ﺧﻠﻘﯿﺎت ﻣﺎ اﯾﺮاﻧﯿﺎن‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﮐﺘﺎبﻓﺮوﺷﯽ ﻓﺮوﻏﯽ‪.‬‬
‫‪ ‬ﺟﻮادي ﯾﮕﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ )‪ .(1395‬در ﮔﺰارش وﺿﻌﯿﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﯾﺮان )ﺟﻠﺪ دوم(‪ .‬ﺗﻬﺮان‪:‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮑﺪهي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪.‬‬
‫‪ ‬ﺟﻮادي ﯾﮕﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ و زادﻗﻨﺎد‪ ،‬ﺳﻌﯿﺪه )‪ .(1394‬اﯾﺮاﻧﯿﺎن در زﻣﺎﻧﻪي ﭘﺎدﺷﺎﻫﯽ‪ .‬ﺗﻬﺮان‪:‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﮑﺪهي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ وزارت ﻋﻠﻮم‪.‬‬
‫‪ ‬ﭼﻠﺒﯽ‪ ،‬ﻣﺴﻌﻮد )‪ .(1388‬ﺷﺎﺧﺺﺳﺎزي ﺗﺎﺑﻊ ﻋﻀﻮﯾﺖ ﻓﺎزي‪ ،‬ﻧﻮعﺷﻨﺎﺳﯽ و واﺳﻨﺠﯽ در‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ‪ .‬ﻣﺠﻠﻪي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﯾﺮان ‪.1-20 ،(4)3 ،‬‬
‫ﺣﺎﺋﺮي‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻬﺎدي )‪ .(1353‬ﺳﺨﻨﯽ ﭘﯿﺮاﻣﻮن واژه اﺳﺘﺒﺪاد در ادﺑﯿﺎت اﻧﻘﻼب ﻣﺸﺮوﻃﯿﺖ‬ ‫‪‬‬
‫اﯾﺮان‪ .‬وﺣﯿﺪ‪.539-549 ،130 ،‬‬
‫رﺿﺎﻗﻠﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽ )‪ .(1377‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﺨﺒﻪﮐﺸﯽ؛ ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎم‪ ،‬اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ و ﻣﺼﺪق‪ :‬ﺗﺤﻠﯿﻞ‬ ‫‪‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺑﺮﺧﯽ از رﯾﺸﻪﻫﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﺳﺘﺒﺪاد و ﻋﻘﺐﻣﺎﻧﺪﮔﯽ در اﯾﺮان )ﭼﺎپ ﺷﺸﻢ(‪.‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﯽ‪.‬‬
‫رﺿﺎﻗﻠﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽ )‪ .(1389‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﺧﻮدﮐﺎﻣﮕﯽ؛ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺿﺤﺎك ﻣﺎردوش‬ ‫‪‬‬
‫)ﭼﺎپ ﻫﻔﺪﻫﻢ(‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﯽ‪.‬‬
‫رﺿﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ )‪ .(1384‬ﻣﯿﺰان‪ ،‬ﻧﻮع و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮﯾﺰي‪ .‬ﻣﺠﻠﻪي ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ‬ ‫‪‬‬
‫اﯾﺮان‪.69-47 ،(3)6 ،‬‬
‫ﺳﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽ )‪ .(1392‬روش ﭘﮋوﻫﺶ ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ ﺑﺎ روﯾﮑﺮد ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮐﻤﯽ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﻓﺎزي‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪ :‬آﮔﻪ‪.‬‬
‫‪ ............................................................................ 246‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ /‬دوره ﻫﻔﺘﻢ ‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ /16‬ﭘﺎﯾﯿﺰ و زﻣﺴﺘﺎن ‪99‬‬

‫‪ ‬ﺳﺮداري ﻧﯿﺎ‪ ،‬ﺻﻤﺪ )‪ .(1377‬ﺗﺒﺮﯾﺰ در ﻧﻬﻀﺖ ﺗﻨﺒﺎﮐﻮ‪ .‬ﺗﺒﺮﯾﺰ‪ :‬آﺷﯿﻨﺎ‪.‬‬

‫‪ ‬ﺳﺮﯾﻊ اﻟﻘﻠﻢ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد )‪ .(1386‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﯿﺎﺳﯽ اﯾﺮان‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﭘﮋوﻫﺸﮑﺪهي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪.‬‬
‫‪ ‬ﻃﺎﻟﺒﺎن‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ )‪ .(1394‬ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻓﺎزي در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺤﻠﯿﻞ رﮔﺮﺳﯿﻮن )ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﺳﻄﺤﯽ‬
‫و ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ از ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻓﺎزي در اﯾﺮان(‪ .‬ﻣﺠﻠﻪي ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ داﻧﺸﮑﺪهي ادﺑﯿﺎت و ﻋﻠﻮم‬
‫اﻧﺴﺎﻧﯽ داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﯽ ﻣﺸﻬﺪ‪.197-219 ،(2)12 ،‬‬
‫‪ ‬ﻋﻀﺪاﻧﻠﻮ‪ ،‬ﺣﻤﯿﺪ )‪ .(1388‬آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ اﺳﺎﺳﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﯽ‪.‬‬
‫‪ ‬ﻋﻠﻤﺪاري‪ ،‬ﮐﺎﻇﻢ )‪ .(1381‬روشﺷﻨﺎﺳﯽ ﺷﻨﺎﺧﺖ رﯾﺸﻪﻫﺎ و ﺗﺪاوم اﺳﺘﺒﺪاد‪ .‬ﮐﺘﺎب ﺗﻮﺳﻌﻪ‪،‬‬
‫‪.94-81 ،11‬‬
‫‪ ‬ﻋﻠﻤﺪاري‪ ،‬ﮐﺎﻇﻢ )‪ .(1388‬ﭼﺮا اﯾﺮان ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪ و ﻏﺮب ﭘﯿﺶ رﻓﺖ؟ ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺗﻮﺳﻌﻪ‪.‬‬
‫‪ ‬ﻓﺨﺮاﺋﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺮوس )‪ .(1386‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯿﺰان ﻗﺎﻧﻮنﭘﺬﯾﺮي و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ آن در ﺷﻬﺮ ﺗﺒﺮﯾﺰ‪.‬‬
‫ﭘﯿﮏ ﻧﻮر ‪.111-122 ،(1)5 ،‬‬
‫‪ ‬ﻓﺮاﺳﺘﺨﻮاه‪ ،‬ﻣﻘﺼﻮد )‪ .(1394‬ﻣﺎ اﯾﺮاﻧﯿﺎن؛ زﻣﯿﻨﻪﮐﺎوي ﺗﺎرﯾﺨﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯽ‪.‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﯽ‪.‬‬
‫ﻓﺮاﺳﺘﺨﻮاه‪ ،‬ﻣﻘﺼﻮد‪ .(1389) .‬درﺑﺎره ﻧﯿﻤﺮخ رﻓﺘﺎر اﯾﺮاﻧﯽ؛ ﺳﻨﺦﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﺪلﻫﺎ‪ .‬ﻣﺠﻠﻪي‬ ‫‪‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ اﯾﺮان‪.3-21 ،(1)11 ،‬‬
‫ﻓﻮورﯾﻪ‪ ،‬ژان )‪ .(1385‬ﺳﻪ ﺳﺎل در درﺑﺎر اﯾﺮان‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪي ﻋﺒﺎس اﻗﺒﺎل آﺷﺘﯿﺎﻧﯽ‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻋﻠﻢ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ﻗﺎﺿﯽ ﻣﺮادي‪ ،‬ﺣﺴﻦ )‪ .(1380‬در ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺧﻮدﻣﺪاري اﯾﺮاﻧﯿﺎن )ﭘﮋوﻫﺸﯽ در رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ‬ ‫‪‬‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺮم اﯾﺮان( )ﭼﺎپ دوم(‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﺧﺘﺮان‪.‬‬
‫ﻗﺎﺿﯽ ﻣﺮادي‪ ،‬ﺣﺴﻦ )‪ .(1387‬ﮐﺎر و ﻓﺮاﻏﺖ اﯾﺮاﻧﯿﺎن‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﮐﺘﺎب آﻣﻪ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ﻗﺎﺿﯽ ﻣﺮادي‪ ،‬ﺣﺴﻦ )‪ .(1391‬اﺳﺘﺒﺪاد در اﯾﺮان‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﮐﺘﺎب آﻣﻪ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ﻗﺎﺿﯽ ﻣﺮادي‪ ،‬ﺣﺴﻦ )‪ .(1392‬در ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺧﻮدﻣﺪاري اﯾﺮاﻧﯿﺎن‪ .‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﮐﺘﺎب آﻣﻪ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ﮐﺪي‪ ،‬ﻧﯿﮑﯽ‪ .‬ر )‪ .(1356‬ﺗﺤﺮﯾﻢ ﺗﻨﺒﺎﮐﻮ در اﯾﺮان‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪي ﺷﺎﻫﺮخ ﻗﺎﺋﻢ ﻣﻘﺎﻣﯽ )ﭼﺎپ اول(‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺷﺮﮐﺖ ﺳﻬﺎﻣﯽ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎي ﺟﯿﺒﯽ‪.‬‬
‫ﮐﺮﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻧﺎﻇﻢاﻻﺳﻼم )‪ .(1357‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﯿﺪاري اﯾﺮاﻧﯿﺎن‪ .‬ﺑﻪ اﻫﺘﻤﺎم ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ ﺳﻌﯿﺪي‬ ‫‪‬‬
‫ﺳﯿﺮﺟﺎﻧﯽ )ﺟﻠﺪ‪ .(1‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺑﻨﯿﺎد ﻓﺮﻫﻨﮓ اﯾﺮان‪.‬‬
‫ﮐﻼﻧﺘﺮي‪ ،‬ﺻﻤﺪ‪ .‬رﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬رﺳﻮل‪ .‬ﺻﺪاﻗﺖ‪ ،‬ﮐﺎﻣﺮان )‪ .(1384‬ارﺗﺒﺎط ﻓﻘﺮ ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮﯾﺰي و‬ ‫‪‬‬
‫ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي آﺳﯿﺐ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ .‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪي رﻓﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪.1-23 ،(18)5 ،‬‬
247 ‫اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻗﺎﺳﻤﯽ و ﻫﻤﮑﺎران‬ ..................................... ‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﻠﻘﯿﺎت اﯾﺮاﻧﯿﺎن در واﻗﻌﻪي رژي )ﺑﺮرﺳﯽ ﺳﻪ ﻣﺼﺪاق‬

:‫ ﻗﻢ‬.‫ ﺗﺮﺟﻤﻪي ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﯿﻦ ﻣﯿﺮزاﯾﯽ ﻗﺎﺟﺎر‬.‫ ﻃﺒﺎﯾﻊاﻻﺳﺘﺒﺪاد‬.(1363) ‫ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ‬،‫ ﮐﻮاﮐﺒﯽ‬

.‫دﻓﺘﺮ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎت اﺳﻼﻣﯽ‬
.‫ ﻣﺎزﯾﺎر‬:‫ ﺗﻬﺮان‬.‫ درآﻣﺪي ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ اﺳﺘﺒﺪاد اﯾﺮاﻧﯽ‬.(1389) ‫ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ‬،‫ ﮔﻮدرزي‬
.‫ اﺧﺘﺮان‬:‫ ﺗﻬﺮان‬.‫ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﺧﻮدﻣﺎﻧﯽ؛ ﭼﺮا درﻣﺎﻧﺪهاﯾﻢ‬.(1380) ‫ ﺣﺴﻦ‬،‫ ﻧﺮاﻗﯽ‬
.‫ ﮐﺘﺎب آﻣﻪ‬:‫ ﺗﻬﺮان‬.‫ ﭘﯽﻧﮑﺘﻪﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﺧﻮدﻣﺎﻧﯽ‬.(1391) ‫ ﺣﺴﻦ‬،‫ ﻧﺮاﻗﯽ‬
.‫ ﮐﺘﺎب آﻣﻪ‬:‫ ﺗﻬﺮان‬.‫ در ﮔﻔﺖ ﮔﻮ ﺑﺎ روزﺑﻪ ﻣﯿﺮاﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ‬:‫ ﻧﺎﮔﻔﺘﻪﻫﺎ‬.(1392) ‫ ﺣﺴﻦ‬،‫ ﻧﺮاﻗﯽ‬
.‫ ﺗﺄﻣﻠﯽ در اﺑﻌﺎد و ﺷﺎﺧﺺﻫﺎ‬،‫ ﻓﺮدﮔﺮاﯾﯽ‬.(1387) ‫ ﺣﺴﯿﻦ‬،‫ ﻣﻨﺼﻮر و ﻣﯿﺮزاﯾﯽ‬،‫ وﺛﻮﻗﯽ‬
.117-142 ،34 ،‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺧﺘﯽ‬
‫ ﻧﻈﺮﯾﻪي ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ درﺑﺎرهي‬:‫ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮدﮐﺎﻣﻪ‬.(1377) ‫ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ‬،‫ ﻫﻤﺎﯾﻮن ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن‬
‫ در ﻧﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﯾﺮان و ﺗﻮﺳﻌﻪي‬.‫ ﺳﯿﺎﺳﺖ و ﺟﺎﻣﻌﻪ اﯾﺮان‬،‫دوﻟﺖ‬
.‫ ﻣﺮﮐﺰ‬:‫ ﺗﻬﺮان‬.‫ ﺗﺮﺟﻤﻪي ﻋﻠﯿﺮﺿﺎ ﻃﯿﺐ‬.‫اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ و‬26 ،‫ آﯾﯿﻦ‬.‫ آﺳﯿﺐﺷﻨﺎﺳﯽ ﺧﻠﻖ و ﺧﻮي اﯾﺮاﻧﯿﺎن‬.(1388) ‫ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ‬،‫ ﻫﻤﺎﯾﻮن ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن‬
.32-35 .27

 Bandyopadhyaya, J. (1976). National character and international

relations. International Studies, 15(4), 531-555.
 Bar, S. (2004). Iran: cultural values, self-images and negotiating
behavior. IDC Herzliya, Lauder School of Government, Diplomacy and
aInstitute for Policy and Strategy.
 Barker, E. (1927). National character and the factors in its formation.
London: Methuen.
 Basurto, X., & Speer, J. (2012). Structuring the calibration of
qualitative data as sets for qualitative comparative analysis
(QCA). Field Methods, 24(2), 155-174.
 Beeman, W. O. (1976). What is (Iranian) national character? A
sociolinguistic approach. Iranian Studies, 9(1), 22-48.
 Davis, J. (1973). Group decision and social interaction: A theory of
social decision schemes. Psychological Review, 80(2), 97-125.
 Goertz, G. (2006). Social science concepts: a user guide. Princeton:
Princeton University Press.
 Hertz, F. (1934). National Spirit and National Peculiarity. The
Sociological Review, 26(4), 346-372.
 Legewie, N. (2017). Anchored calibration: from qualitative data to
fuzzy sets. In Forum Qualitative Sozialforschung/Forum: Qualitative
Social Research (Vol. 18, No. 3, p. 24). DEU.
99 ‫ ﭘﺎﯾﯿﺰ و زﻣﺴﺘﺎن‬/16 ‫ ﺷﻤﺎره‬/ ‫ دوره ﻫﻔﺘﻢ‬/‫ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬............................................................................ 248

 Mandelbaum, D. G. (1953). On the study of national

character. American Anthropologist, 55(2), 174-187.
 Neiburg. F. (2001). International Encyclopedia Of The Social &
Behavioral Sciences. Florida: University of central Florida.
 Nett, Emily M. (1957). An evaluation of the national characterconcept.
sociological theory. 36(4), 297-303.
 Ragin, C. C. (2005). From fuzzy sets to crisp truth tables. Arizona:
University of Arizona.
 Ragin, C. C. (2007). Fuzzy sets: calibration versus
measurement. Methodology Volume of Oxford Handbooks of Political
Science, 2, 1-31.
 Ragin, C. C. (2009). Qualitative comparative analysis using fuzzy sets
(fsQCA). Configurational comparative methods: Qualitative
comparative analysis (QCA) and related techniques, 51, 87-121.
 Ragin, C. C. (2009a). Redesigning social inquiry: Fuzzy sets and
beyond. Chicago: University of Chicago Press.
 Ragin, C. C., & Pennings, P. (2005). Fuzz y sets and social
research. Sociological Methods Research, 33(4), 423-430.
 Riesman, D. (1967). Some questions about the study of American
character in the twentieth century. The Annals of the American Academy
of Political and Social Science, 370(1), 36-47.
 Triandis, H. (1988). Collectivism vs. individualism: A
reconceptualisation of a basic concept in cross-cultural social
psychology. In Gajendra K. Verma and Chris Bagley, (Eds.), Cross-
cultural studies of personality, attitudes and cognition (pp. 60-95).
London: Palgrave Macmillan.
 Triandis, H. C., & Gelfand, M. J. (1998). Converging measurement of
horizontal and vertical individualism and collectivism. Journal of
Personality and Social Psychology, 74(1), 118-128.
249 ........... Journal of Sociology of Social Institution/ Vol. 7, No. 16, Autumn & Winter 2021

A Study on Iranians’ Morals in Reggie Contract (An Investigation

of Collectivism, Anti-Authoritarianism and Anarchism)
Afsaneh Ghasemi1, Sharareh Mehdizadeh2 & Susan Bastani3

Received: 18 Sep 2020 Accepted: 20 Jan 2021

Abstract
Iranians’ moral is one of the issues researched in recent decades. However, it
has been studied with a binary approach in all studies. In this article, we have
tried to show that the Iranians’ moral is fuzzy and cannot be addressed with a
binary approach. Therefore, in this study, we tried to use a fuzzy approach to
deal with the Iranians’ morals in Reggie contract. The results of the study
showed that in the Reggie incident, people gained membership scores in
charactristics such as collectivism, anti authoritarianism and anarchism. In the
case of collectivism, people gained a fuzzy membership score of 0.92 due to
their participation in protesting against the Reggie contract, in the case of anti-
authoritarianism, people gained a fuzzy membership score of 0.81 due to
struggling until achieving the goal, and in the case of anarchism, people gained
a fuzzy membership score of 0.06 due to threating the lives of Muslims and
foreigners. Based on the obtained results, it can be said that the fuzzy approach
to the Iranians’ morals can give more appropriate results than the binary
approach.

Keywords: Iranians’ morals; collectivism; anti-authoritarianism; anarchism;

Reggie contract.

1- PhD. Student of Sociology, Alzahra University, afsaneh_ghasemi@yahoo.com

2- Associate Professor of Sociology, Alzahra University (corresponding author),
sh.mehdizadeh@alzahra.ac.ir
3- Professor of Sociology, Alzahra University, sbastani@alzahra.ac.ir