Professional Documents
Culture Documents
الاقتصاد الجزائري
الاقتصاد الجزائري
الاقتصاد الجزائري
لجوة المواقشة
الصفة الجامعة الرتبة العلمية االسم و اللقب
رئيسا جامعة تلمسان أستاذ التعليم العالي أ.د .طاولي مصطفى كمال
مشرف ا جامعة تلمسان أ.د .مليكي سمير بٌاء الدين أستاذ التعليم العالي
ممتحوا المركز الجامعي مغوية تلمسان أستاذ محاضر د.شيبي عبد الرحيم
ممتحوا المركز الجامعي عين تموشوت أستاذ محاضر د .جديدن لحسن
ممتحوا جامعة سيدي بلعباس أستاذ محاضر د.سحوون سمير
ممتحوا جامعة سعيدة أستاذ محاضر د.بوريش لحسن
6102-6102
كلمة شكر و تقدٌر
أ
اإلدهاا
ب
انفٓشط
أ كهًخ شكش ٔ رقذٚش
ة اإلْذاء
2-1 فٓشط انًؾزٕٚبد
4-3 فٓشط انغذأل
6-5 فٓشط األشكبل
7 فٓشط انًالؽق
13-8 انًقذيخ انؼبيخ
52-14 انفظم األٔل :ػًٕيٛبد ؽٕل انزُبفغٛخ
15 يقذيخ انفظم األٔل
26-16 انًجؾش األٔل :يبْٛخ انزُبفغٛخ
32-26 انًجؾش انضبَ : ٙانجٛئخ انزُبفغٛخ ٔ اعزشارٛغٛبد انزُبفغٛخ
51-32 انًجؾش انضبنش :يؤششاد انزُبفغٛخ
52 خبرًخ انفظم األٔل
79-53 انفظم انضبَ : ٙػًٕيٛبد ؽٕل اإلقزظبد انغضائش٘
54 يقذيخ انفظم انضبَٙ
65-55 انًجؾش األٔل:انزطٕس انزبسٚخ ٙنإلقزظبد انغضائش٘
74-65 انًجؾثثثثثثثثش انضبَ:ٙاإلطثثثثثثثثالؽبد ااقزظثثثثثثثثبدٚخ ٔ اإلَفزثثثثثثثثبػ ػهثثثثثثثثٗ اقزظثثثثثثثثبد انغثثثثثثثثٕ
1999/1989
77-74 انًجؾش انضبنش:إيكبَٛبد انغضائش ٔ خظبئض إقزظبدْب
79 خاتمة الفصل الثانً
113-80 الفصل الثالث :تنافسٌة االقتصاد الجزائري
81 مقدمة الفصل الثالث
87-82 انًجؾش األ :إَذيبط ااقزظبد انغضائش٘ ف ٙااقزظبد انؼبنًٙ
93-87 انًجؾش انضبَ : ٙيغبس ااقزظبد انغضائش٘ ف ٙاألنفٛخ انضبنضخ
1
112-93 انًجؾش انضبنش :انقذساد انزُبفغٛخ نإلقزظبد انغضائش٘
113 خبرًخ انفظم انضبنش
160-114 انفظم انشاثغ:انذساعخ انقٛبعٛخ
114 يقذيخ انفظم انشاثغ
125-115 انًجؾش األٔل :يبْٛخ انغالعم انضيُٛخ
139-125 انًجؾش انضبَ :ٙأدثٛبد انزكبيم انًزضايٍ
انًجؾثثثثش انضبنثثثثش :دساعثثثثخ قٛبعثثثثٛخ اخزجثثثثبس انؼالقثثثثخ ثثثثث ٍٛيؤشثثثثش انزُبفغثثثثٛخ ٔ كثثثثم يثثثثٍ 157-139
انشعثثثًٙ يزغٛثثثشح يغثثثزٕٖ دخثثثم انفثثثشد ،ااعثثثزضًبس األعُجثثث ٙانًجبشثثثش ،عثثثؼش انظثثثش
نهذُٚبس انغضائش٘ ،انًغزٕٖ انؼبو نألعؼبس ٔ ،انظبدساد
158 خبرًخ انفظم انشاثغ
163-159 انخبرًخ انؼبيخ
173-164 انًشاعغ
176-174 انًالؽق
180-177 قبئًخ انًؾزٕٚبد
2
فهرس الجداول
الصفحة العنوان الرقم
26 انًكَٕبد األعبعٛخ نهجٛئخ 10
43-42 رؼذاد انذٔل انزٚ ٙخظٓب كم رقشٚش ٔ ؽشٚقخ إػذاد ْزِ انًؤششاد 12
إدساط انجهذاٌ ػًٍ يشؽهخ انًُٕ ٔفقب نؾظخ انفشد يٍ انُبرظ انًؾه ٙاإلعًبن48 ٙ 13
GDP
3
014 تصنٌف الج الر وفق تقرٌر التنافسٌة العالمً 09
015 تصنٌف الج الر وفق تقرٌر التنافسٌة العربٌة 21
تطلللللور مؤشلللللرات التلللللوا ن اللللللداخلً و الخلللللارجً لالقتصلللللاد الج اللللللري 018 20
للفترة 2011 -2000
047 اختبار " "ADFمن الدرجة صفر لجمٌع المتغٌرات 22
048 اختبار ADFمن الدرجة األولى لجمٌع المتغٌرات 23
051 نتالج اختبار السببٌة لجرانجر 24
4
فهرس األشكال
الصفحة العنوان الرقم
28 نموذج القو الخمس للمنافسة(نموذج بورتر) 10
45 المكونات الرلٌسٌة لمؤشر التنافسٌة العربٌة 12
المكونلللللات الرلٌسلللللٌة لمؤشلللللر التنافسلللللٌة حسللللل المعهلللللد اللللللدولً للتنمٌلللللة 46 13
واإلدارة
49 التنافسٌة من منظور المنتد االقتصادي العالمً 14
منحنلللى تطلللور صلللادرات الج اللللر ملللن السللللع و الخلللدمات باألسلللعار الجارٌلللة 040 15
للدوالر األمرٌكً من سنة 0971إلى سنة 2104
منحنللللى تطللللور اجمللللالً النللللاتج المحلللللً للفللللرد بالقٌمللللة الحالٌللللة للللللدوالر 040 16
األمرٌكً من سنة 1970إلى سنة 2014
منحنلللى تطلللور التلللدفقات ملللن االسلللتثمار األجنبلللً المباشلللر باألسلللعار الجارٌلللة 042 17
للدوالر األمرٌكً من سنة 2104-0971
منحنلللى تطلللور مسلللتو دخلللل الفلللرد ملللن النلللاتج المحللللً االجملللالً باألسلللعار 043 18
الجارٌة للدوالر األمرٌكً من 0971إلى سنة 2104
044 منحنى تطور المستو العام لألسعار من سنة 0971إلى سنة 2104 19
المصدر :من إ داد الطالبة باستعمال برنامج eviews
منحنللللى تطللللور سللللعر صللللرف الرسللللمً للعملللللة المحلٌللللة مقابللللل الللللدوالر 044 01
األمرٌكً من سنة 0971إلى سنة 2104
5
053 دانخ اعزغبثخ GDPنًغزٕٖ دخم انفشد 03
6
فهرس المالحق
7
حُٔويٓش حُؼخٓش
انًقذيخ انؼبيخ:
٣ظٔٓ ِ٤ل ّٜٞحُظ٘خكٔ٤ش رخُليحػش ٣ ٫ ٝو٠غ ُ٘ظَ٣ش اهظٜخى٣ش ػخٓش ٝ ،أ ٍٝظً ُٚ ٍٜٞخٕ هٍ٬
حُلظَس 1987-1981حُظ ٢ػَكض ػـِح ًزَ٤ح ك ٢حُِٔ٤حٕ حُظـخٍ٣٫ُِٞ ١خص حُٔظليس ح٤ٌ٣َٓ٧ش ( هخٛش
ك ٢طزخى٫طٜخ ٓغ حُ٤خرخٕ) ٣ُ ٝخىس كـْ حُي ٕٞ٣حُوخٍؿ٤ش ٝ ،ظ َٜحٛ٩ظٔخّ ٓـيىح رٔل ّٜٞحُظ٘خكٔ٤ش ٓغ ريح٣ش
حُظٔؼ٘٤خص ً٘ظخؽ ُِ٘ظخّ ح٫هظٜخى ١حُؼخُٔ ٢حُـي٣ي ٝرَ ُٝظخَٛس حُؼُٔٞش ًٌ ٝ ،ح حُظٞؿ ٚحُؼخّ ُظطز٤ن
اهظٜخى٣خص حُٔٞم.
٣ظيحهَ ٓل ّٜٞحُظ٘خكٔ٤ش ٓغ ػيس ٓلخ ْ٤ٛأهَ ٖٓ ،ٟرٜ٘٤خ حُ٘ٔ ٝ ٞحُظ٘ٔ٤ش ح٫هظٜخى٣ش ٝاُىٛخٍ حُيٍٝ
ٌٛ ٝح ٓخ ٜ٣ؼذ ٖٓ طلي٣ي طؼَ٣ق ىه٤ن ٠ٓ ٝزُِ ١ٞظ٘خكٔ٤ش ،اٟخكش اُ ٠ػخَٓ ٓ ْٜأ ٞٛ ٝ ٫ى٘٣خٓ٤ٌ٤ش
حُظـ َ٤حُٔٔظَٔ ُٔل ّٜٞحُظ٘خكٔ٤ش ،كل ٢ريح٣ش حُٔزؼ٘٤خص ًخٗض طَطز ٢رخُظـخٍس حُوخٍؿ٤ش ػْ حٍطزطض
رخُٔ٤خٓش حُٜ٘خػ٤ش هٞ٘ٓ ٍ٬حص حُؼٔخٗ٘٤خص ،أٓخ كٞ٘ٓ ٢حص حُظٔؼ٘٤خص كخٍطزطض رخُٔ٤خٓش حُظٌُ٘ٞٞؿ٤ش
ُِي ٝ ،ٍٝكخُ٤خ ط٘خكٔ٤ش حُي ٍٝطؼٓ ٢ي ٟهيٍطٜخ ػٍِ ٠كغ ٓٔظ٣ٞخص ٓؼ٘٤ش ٓٞحٜ٤٘١خ ٝ.طٞكٔٓ َ٤ظٟٞ
ط٘ـ َ٤ػخُ ٝ ٢طٔخٓي حؿظٔخػ ٢ٛ ٝ ٢طـطٓ ٢ـخٍ ٝحٓغ ٝطو ًَ ٚحُٔ٤خٓخص ح٫هظٜخى٣ش.
رٔخ إٔ حُظ٘خكٔ٤ش ٢ٛحُؼخَٓ حُٔليى َُِحرل ٝ ٖ٤حُوخَٓ ٖ٣ك ٢حُز٤جش حُي٤ُٝش حُٔؼخَٛس ٝرخػظزخٍٛخ
ح١٩خٍ حُـخٓغ ُٔوظِق حَُ٘ ١ٝحُُٓ٬ش ُوطق ػٔخٍ ٓ٤خٓخص حُظلَ َ٣ح٫هظٜخى ٝ ١كظق حٞٓ٧حم ٝ
حٗ٩يٓخؽ رخ٫هظٜخى حُؼخُٔ، ٢ك َٜحُـِحثَ ٖٓ حَُحرل ٖ٤أّ حُوخَٓ ٖ٣؟
هي ً٘ق طوَ َ٣حُظ٘خكٔ٤ش حُؼخُُٔ ٢ؼخّ ٝ 2015 - 2014حٌُ٣ ١ؼي أرَُ ٓئَٗحص ه٤خّ حُظ٘خكٔ٤ش
ح٫هظٜخى٣ش ك ٢حُؼخُْ إٔ طَط٤ذ ح٫هظٜخى حُـِحثَ ١طلٖٔ رل" َ٠حُٟٞؼ٤ش ح٫هظٜخى٣ش حٌُِ٤ش حُٔظ٘٤ش"
ُ٤ولِ اُ ٠حَُٔطزش حُـ ٓ 79وخرَ حَُٔطزش 100ك ٢طوَ َ٣حُٔ٘ش حُٔخ٤ٟش ( 110ٝ )2014-2013ك ٢طوََ٣
ٝ .2013-2012حٓظ٘ي ٌٛح حُظَط٤ذ اُ ٠ػيس ٓئَٗحص ٖٓ رٜ٘٤خ حُٔل ٢٤ح٫هظٜخى ١حٌُِٝ ٢حٌُ ١حكظِض
حُـِحثَ ك ٚ٤حَُٔطزش ٖٓ 11ر 144 ٖ٤رِيح ِٜٗٔخ حُٔٔقًٔ .خ حكظِض حُـِحثَ حَُٔطزش 47ػخُٔ٤خ ٖٓ ك٤غ
كـْ حُٔٞمٓٝ .خ ْٛأ٠٣خ ك ٢طلَٔٓ ٖ٤طزش حُـِحثَ ح٧ىحء حُـ٤ي ُوطخع حُظَر٤ش ٝحُظؼًٌِٝ ْ٤ح حُٜلش
ٔ٤ٓ٫خ كٔ٤خ ٣ظؼِن رخُٞهخ٣ش ٖٓ حَٓ٧ح ٝحُلظخًش ًخُٔخ٣ٍ٫خ ٝىحء كويحٕ حُٔ٘خػش حٌُٔظٔزش .ؿ َ٤إٔ حُظوََ٣
ٗيى ػٍَِٟٝ ٠س حُؼ٘خ٣ش رخُوطخع حُٔخُ ٢حٌُٓ ١ـَ ٗظخثؾ ٓظيٗ٤ش ك٤غ ؿخءص حُـِحثَ ك ٢حَُٔطزش حٍ133
ٖٓ ك٤غ ٝكَس حُويٓخص حُٔخُ٤ش ٝحُـ ٖٓ 133ك٤غ ٓظخٗش حُز٘ٞى ٝحٍ ٖٓ 72ك٤غ ُٜٓٞش حُل ٍٜٞػِ٠
حُؤًَ.ٝٝخ أ ٠ٛٝحُظوَ َ٣رَٔحؿؼش ح١٩خٍ حُٔئٓٔخط٬ُ ٢هظٜخى حُـِحثَ٣ُٝ ١خىس حٛ٫ظٔخّ رلؼخُ٤ش
أٓٞحم حُؼَٔ ٝحُِٔغ ٝحٞٓ٧حم حُٔخُ٤ش ًَ٘٣ٍَٟٝ ١ٝش ُٟٞغ حُز٬ى كٌٓ" ٢ش ط٘ٔ٤ش أًؼَ حٓظيحٓش".
ٝكٌٛ ٢ح حُٔ٤خم ٘ٛق حُظوَ َ٣حُـِحثَ ك ٢حَُٔطزش 136كٓ ٢ـخٍ كؼخُ٤ش ٓٞم حُِٔغ رخُ٘ظَ ُؼيس ػٞحَٓ
9
حُٔويٓش حُؼخٓش
ٜٓ٘خ ٟؼق ًؼخكش حُٔ٘خكٔش حُٔلِ٤ش (حَُٔطزش ٝ )136طؼوي ح٩ؿَحءحص ٬١٩م ٓ٘خٍ٣غ (حَُٔطزش .)139
ًٔخ حكظِض حُـِحثَ حَُٔطزش ٖٓ 106ك٤غ حُٔ٘٘آص حُوخػي٣ش ك ٢حُٞهض حٌُ َ٤٘٣ ١ك ٚ٤حُظوَ َ٣اٍُ ٠ىحءس
ٗٞػ٤ش حُطَهخص (حَُٔطزش ٝ )107حُٔٞحٗت (حَُٔطزش ٘٘ٓٝ )117آص حُ٘وَ حُـ( ١ٞحَُٔطزش ًٔ.)128خ
1
٘ٛلض حُـِحثَ ك ٢حَُٔطزش ٝ 128كوخ ُٔئَٗ ح٫رظٌخٍ رخَُؿْ ٖٓ ٝكَس حُؼِٔخء ٝحُٜٔ٘يٓ( ٖ٤حَُٔطزش )61
ٝك ٢طوَ َ٣حُظ٘خكٔ٤ش ُٔ٘ش 2016-2015طَحؿؼض حُـِحثَ رؼٔخٗ٤ش َٓحًِ كخكظِض حًَُِٔ 87ػخُٔ٤خ،
2
تاسعة عربٌا والثانٌة مغاربٌا وراء المغرب ومتقدمة على كل من تونس ومورٌتانٌا.
اإلشكبنٛخ:
اُ ٠ؿخٗذ حٌٗ٩خُ٤ش حُؼخٓش ٖٓ ٝ ،أؿَ حُٔ٩خّ رٟٔٞٞع حُيٍحٓش ،كَٜٗخ حُٟٔٞٞع ك ٢حٓ٧جِش حُظخُ٤ش:
انفشػٛبد:
-1حُٜخىٍحص ٔٓ ٝظ ٟٞطيكن حٓ٫ظؼٔخٍ ح٧ؿ٘ز ٢حُٔزخَٗٓ ،ؼَ حَُٜف ٔٓ ٝظ ٟٞىهَ حُلَى ٝ
حُٔٔظ ٟٞحُؼخّ ُٓ٨ؼخٍ ٣ئػَ ك ٢حُويٍس حُظ٘خكٔ٤ش ُ٬هظٜخى حُـِحثَ.١
-2حُٜخىٍحص ٔٓ ٝظ ٟٞطيكن حٓ٫ظؼٔخٍ ح٧ؿ٘ز ٢حُٔزخَٗٓ ،ؼَ حَُٜف ٔٓ ٝظ ٟٞىهَ حُلَى ٝ
حُٔٔظ ٟٞحُؼخّ ُٓ٨ؼخٍ طٔخ ْٛر٘لْ حُ٘ٔزش ك ٢حُويٍس حُظ٘خكٔ٤ش ُ٬هظٜخى ُِـِحثَ ١ك ٢حُٔيٖ٤٣
حُو ٝ َ٤ٜحُط. َ٣ٞ
10
حُٔويٓش حُؼخٓش
*ك ٢ظَ حُظل٫ٞص ح٫هظٜخى٣ش حُظٜ٘٣ ٢يٛخ حُؼخُْ ٣ؼظزَ طؼِ ِ٣حُويٍس حُظ٘خكٔ٤ش ٖٓ أ ْٛح٣ُٞٝ٧خص حُٔظزؼش
ك ٢حٓظَحط٤ـ٤خص حُظ٘ٔ٤ش.
*حُلَ ٙػِ ٠ىٍحٓش حُٔ٘خًَ حُظ٣ ٢ؼخٜٗ٘ٓ ٢خ ح٫هظٜخى حُـِحثَٓ ٝ ١ؼَكش ٌٓخٗظ ٚحُؼخُٔ٤ش.
انذساعخ: أْذا
*ٓوظِق حٓ٧زخد حُظ ٢طؼ٤ن حُظويّ ك ٢حُظَط٤ذ حُؼخُُٔ ٢ظ٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ.١
كيىص حُيٍحٓش ك ٢ا١خٍ ٌٓخُٗٓ ٝ ٢خٗ ، ٢كخُيٍحٓش ٓظو ٚحُـِحثَأٓخ حُلظَس حُِٓ٘٤ش كٔظٌ ٖٓ ٕٞريح٣ش
ٓ٘ش 1970اُ٘ٓ ٠ش َ٣ ٝ 2014ؿغ حهظ٤خٍ ٌٙٛحُلظَس اُ ٠طٞك َ٤أًزَ هيٍ ٖٓ حُز٤خٗخص .
يُٓغٛخ انذساعخ:
ٖٓ أؿَ ىٍحٓش حٌٗ٩خُ٤ش ٟٓٞٞع حُزلغ ٝ ،طلِ َ٤أرؼخىٛخ ،ؿٞحٗزٜخٗ ٝ ،ظخثـٜخ ٪ُ ٝؿخرش ػِ ٠أٓجِش
حُزلغ ٝاػزخص ٛلش حُلَ٤ٟخص طْ حٓظويحّ حِٞٓ٧د حُٛٞل ٢ك ٢ػَ ٝحُٔلخ ٝ ْ٤ٛط٤ٛٞق حُؼ٬هخص
رٓ ٖ٤ظـَ٤حص حُيٍحٓشًٔ ،خ طْ حػظٔخى حِٞٓ٧د حُو٤خٓ٫ ٢هظزخٍ حُؼ٬هش رٓ ٖ٤ظـَ٤حص ح٫هظٜخى حٌُِ ٢حُظ٢
طْ حهظ٤خٍٛخ ٓ ٝظـَ٤س ٓئَٗ حُظ٘خكٔ٤ش ًُ ٝي رخٓظؼٔخٍ ًٗٔٞؽ VAR
انذساعبد انغبثقخ:
-1كلثوم كبابً"،التنافسٌة و اشكالٌة االندماج فً االقتصاد العالمً دراسة حالة الجزائر المغرب و
تونس"،مذكرة مقدمة لنٌل شهادة الماجستٌر فً العلوم االقتصادٌة غٌر منشورة،تخصص اقتصاد
دولً ،جامعة باتنة ،2008/2007 ،من أهم النتائج التً توصلت إلٌها :
*حُظل٫ٞص ٝحُظطٍٞحص حُؼخُٔ٤ش طلَ ٝػِ ٠ى ٍٝحُٔـَد حُؼَر ٢حُظٌؼ٤ق ٝحُظط َ٣ٞحَُٔ٣غ
٫هظٜخى٣خطٜخ
11
حُٔويٓش حُؼخٓش
*ر٘٤ش حُظـخٍس حُوخٍؿ٤ش ٫هظٜخى٣خطٜخ ١ ٝز٤ؼش حٓ٩ظؼٔخٍحص ح٧ؿ٘ز٤ش حُٔزخَٗس حُظ ٢طـيرٜخ ٘٣ؼٌٔخٕ ػِ٠
حُويٍس حُظ٘خكٔ٤ش ُِي. ٍٝ
-2أسماء رومان"،دراسة للعوامل المؤثرة على تصنٌف الجزائر وفق مؤشرات التنافسٌة الدولٌة-2007
مقدمة كجزء من متطلبات نٌل شهادة -الماستٌر فً العلوم االقتصادٌة غٌر (،" 2013مذكرة
منشورة)،تخصص مالٌة و إقتصاد دولً ،كلٌة العلوم االقتصادٌة و التجارٌة و علوم التسٌٌر،جامعة
محمد خٌضر-بسكرة .2014-2013،من أهم النتائج التً توصلت إلٌها :
*تتمثل أهم أوجه القصور فً تنافسٌة االقتصاد الجزائري فً ضعف دٌنامٌكٌة نشاطه اإلنتاجً خارج
المحروقات ،و هو ما إنعكس سلبا على معدالت التصدٌر ،وسبب تشوهات فً تركٌبة هٌكل صادرات
المحروقات.
*بالرغم من التزاٌد المستمر فً تدفقات اإلستثمار األجنبً المباشر ،إال أن بٌئتها االستثمارٌة تتمٌز
بالعدٌد من العراقٌل و العوائق أدت إلى ضعف تنافسٌة االقتصاد وقدرته على جذب اإلستثمار األجنبً
المباشر.
ططَه٘خ ك ٢حُل َٜح ٍٝ٧اُ ٠ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش ك٤غ ػَٟ٘خ ٓخ٤ٛش حُظ٘خكٔ٤ش
ٖٓ طؼَ٣ق ٔٓ ٝظ٣ٞخص ،أٗٞحع ٝػٞحَٓ ٓئػَس ٓ ٝئَٗحطٜخ حُـِث٤ش ٝحُٔٓٞؼش .
ك ٢حُل َٜحُؼخٗ ٢طْ ػَ ٝحُظط ٍٞحُظخٍ٣و ٢حٌُ َٓ ١ر ٚح٫هظٜخى حُـِحثَ ٝ ١أْٛ
ح٬ٛ٩كخص ح٩هظٜخى٣ش حُظ َٓ ٢رٜخ ًٌُ ٝي آٌخٗ٤خص ٝهٜخثٌٛ ٚح ح٩هظٜخى.
حُل َٜحُؼخُغ ٟٝل٘خ ك ٚ٤اٗيٓخؽ ح٫هظٜخى حُـِحثَ ١ك ٢ح٫هظٜخى حُؼخُٔٔٓ ٝ ٢خٍ ٙك٢
حُ٧ل٤ش حُؼخُؼش ػْ كخُ٘ٝخ طلِ َ٤حُويٍحص حُظ٘خكٔ٤ش ُ٪هظٜخى حُـِحثَ ٖٓ ١ك٤غ حُٜخىٍحص ٝ
حٓ٩ظؼٔخٍ ح٧ؿ٘ز ٢حُٔزخ َٗ ٝ ،حُٔئَٗحص حُـِث٤ش ٝحُٔٓٞؼش ُظ٘خكٔ٤ش ح٩هظٜخى حُـِحثَ، ١
كٜٗ ٢خ٣ش حُل َٜطْ ط٘وٟٝ ٚ٤ؼ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ ١ه ٍ٬حُلظَس .2011-2000
12
حُٔويٓش حُؼخٓش
حُل َٜحَُحرغ ٣ظٔؼَ ك ٢حُـخٗذ حُظطز٤و ٖٓ ٢حُزلغ ٞٛ ٝحهَ ك َٜططَه٘خ ك ٚ٤آُ ٠لخْ٤ٛ
ك ٍٞحُٔ َٓ٬حُِٓ٘٤ش ٝاهظزخٍحص حٓ٩ظوَحٍ٣ش ٝأىر٤خص حُظٌخَٓ حُٔظِحٖٓ ،ػْ هٔ٘خ ريٍحٓش
ه٤خٓ٤ش كؤؿَ٘٣خ حهظزخٍ حُـٌٍ ح٧كخى ١ػِٓ ٠ظـَ٤حص حُيٍحٓش ُِظؤًي ٖٓ حٓظوَحٍ٣ظٜخ ػْ حهظزخٍ
حُٔزز٤ش ُـَحٗـَ ٝك ٢ح ٧ه َ٤هٔ٘خ رظوي َ٣ىٝحٍ حٓظـخرش حُ٘ز٠ش ٌٗٞٓ ٝخص حُظزخ ٖ٣رخٓظويحّ
ًٗٔٞؽ ٝVarاػظٔيٗخ ك ٢حُيٍحٓش ػِ ٠رَٗخٓؾ eviewsكٓ ٢ؼخُـش حُز٤خٗخص.
13
حُٔويٓش حُؼخٓش
14
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
أٛزق ُٔل ّٜٞحُظ٘خكٔ٤ش ٝهغ ٓظِح٣ي ح٤ٔٛ٧ش ٣لظ ٠رخٛ٩ظٔخّ ػِ ٠حُٜؼ٤ي حُؼخُٔ ،٢ك٤غ ٛخٍ ٖٓ
أ٣ُٞٝخص حُي ٍٝهخٛش حُ٘خٓ٤ش ٜٓ٘خ ٖٓ أؿَ ٓٞحًزش حُظطٍٞحص َٓ٣ؼش حُٞطَ٤س حُظٜ٘٣ ٢يٛخ حُؼخُْ حُٔؼخَٛ
ٖٓ طويّ ك ٢حُٔـخٍ حُظٌُ٘ٞٞؿ ٝ ٢ح٩طٜخ٫ص ،حٗ٫لظخف ح٫هظٜخى ٝ ١طلٍَ ُٞٓ٨حم.
كخُظ٘خكٔ٤ش كخؿش ِٓلش ًَُِ٘خص ٝح٧كَحى ٝحُي ٍٝحُظ ٢طَؿذ ك٣ُ ٢خىس ٓٔظيحٓش ُٔٔظ٣ٞخص ٓؼ٘٤ش
ح٧كَحى ٝحُٔٔخٔٛش ك ٢حُظويّ حُؼخُٔ ،٢حُظَحؿغ ك ٢حُظ٘خكٔ٤ش ح٩هظٜخى٣ش هي ٜ٣يى ح ٖٓ٧حُوُِ ٢ٓٞز٬ى ،
حُويٍس حُظ٘خكٔ٤ش ٢ٛهيٍس حُٔئٓٔخص أ ٝحُوطخػخص حٗ٩ظخؿ٤ش أ ٝحُي ٍٝػِ ٠طٔ٣ٞن ٓ٘ظـخطٜخ ٣ُ ٝخىس كـْ
ٓز٤ؼخطٜخ ،ك ٢ظَ حُٔ٘خكٔش ٖٓ حُِٔغ ح٧ؿ٘ز٤ش ك ٢حٞٓ٧حم حُيحهِ٤ش ٝحُوخٍؿ٤ش ٌٖٔ٣ ٝ ،إٔ طَؿغ ٌٙٛ
حُويٍس اُ ٠حٓ٧ؼخٍ حُٔ٘ول٠ش "ط٘خكٔ٤ش ٓؼَ٣ش" ،أ ٝػٞحَٓ أهًَ ٟخُـٞىس ٝح٩رظٌخٍ ٝحُؼٓ٬ش حُظـخٍ٣ش.
ٝطؼي حُويٍس حُظ٘خكٔ٤ش ٖٓ حُو٠خ٣خ حُظ ٢طٌظٔ ٢أ٤ٔٛش ه ٟٜٞػ٘ي ح٩هظٜخىٍ ٝ ٖ٤٣ؿخٍ ح٧ػٔخٍ ٝ
٘ٛخع حُٔ٤خٓخص ح٩هظٜخى٣ش ػِ ٠كي ٓٞحء.
15
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
-1يظطهؼ انزُبفغٛخ:
-1-1نغٕٚب :كٔذ حُوخٓ ّٞحُٔل ٢٤طؼ٘ٗ "٢خكْٗ -لخٓخ ٘ٓ-خكٔش " أ ١كخهَ ٝرخٍ ٝ ٟرخُؾ ُ ٝح٣ي ٝؿخُ٠
3
ذ.
ٝطؼ٘ ٢أ٠٣خ ٍَ ِؿ َ
-2-1اقزظبدٚب ً ٞٛ :حَُؿزش رخٓظ٬ٜى ِٓؼش ٓخ ٓٞحء ًخٗض اٗظخؿ٤ش أّ هيٓ٤ش ٖٓ رٓ ٖ٤ـٔٞػش ٖٓ حُِٔغ
حُٔظ٘خرٜش .رَ٘ ١طٞحكَ كَ٣ش حُٔزخى٫ص حُظـخٍ٣ش ٝكَ٣ش حُٔ٘ظـ .ٖ٤أ ١كَ٣ش حُٔٞم ٝه ٟٞحُؼَٝ
ٝحُطِذ ٌُٖٝ .حُطِذ ك ٌٙٛ ٢حُلخُش ٤ٓ ٌٕٞ٣ي حُٔٞم حُلو٤و ٌٕٞ٣ٝ ٢حُؼَ ٝطخرؼخ ُ ٚاُ ٠ىٍؿش ٓخ،
ًِٔٝخ ًخٕ حُطِذ أهَ ٖٓ حُؼَ ٝحٗظيص حُٔ٘خكٔش حُظ ٌٖٔ٣ ٢إٔ طظل ٍٞآُِ ٠حكٔش ٝهي ط٘ظ ٢ٜرخ٫كظٌخٍ.
اً إٔ حُظ٘خكٔ٤ش ُٔ٤ض ٓلٜٓٞخ ٓطِوخ رَ ٗٔز ٢طليىٛخ آُ٤ش حُٔٞم حُوخثٔش ػِ ٠حُِوخء ٓخ ر ٖ٤ه ٟٞحُؼَٝ
4
ٝحُطِذ ٝحُظ ٢رٔٞؿزٜخ طظليى حٓ٧ؼخٍ.
5
-3-1رؼشٚف يؼٓذ انزُبفغٛخ انذٔنٛخ:
أٓخ ٓؼٜي حُظ٘خكٔ٤ش حُي٤ُٝش ،كبٗ َٟ٣ ٚرؤٕ حُويٍس حُظ٘خكٔ٤ش ُِزِي طظٞهق ػِٓ ٠خ :٢ِ٣
طٌِلش أهَ ٖٓ :ه ٍ٬طلٔ٘٤خص ك ٢حٗ٩ظخؿ٤ش ٝحٓظؼٔخٍ حُٔٞحٍى رٔخ كٜ٤خ حُظوخٗش ٝحُظ٘ظْ٤؛
حُٔ٬ثٔش ٢ٛٝ :حُِٜش ٓغ حُلخؿخص حُؼخُٔ٤ش ْ٤ُٝ ،كو ٢حُٔلِ٤ش ،ك ٢حٌُٔخٕ ٝحُِٓخٕ ٗٝظْ حُظ٣ٍٞي
رخٓ٫ظ٘خى اُ ٠حُٔؼِٓٞخص ٓليػش ػٖ حُٔٞم َٗٝٓٝش ًخك٤ش ك ٢حٗ٩ظخؽ ٝحُظوِٝ ٖ٣ح٩ىحٍس.
3ك٤خٕ أكٔي ِٓٔخٕ "،ؿيُ٤ش حُظ٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى٣ش ٝؿَٛٛٞخ ٓٝــئَٗحطٜخ ك ٢ح٫هظٜخى حُٔ ،"١ٍٞح٫هظٜخى٣ش حٌُ٫ظَ٤ٗٝش ،حُؼيى
،423ىٓ٘ن ٖٓ ، 1 ٙ ،2009 ،حُٔٞهغ حُ٘زٌ ، http://www.iqtissadiya.com/print.asp?id=2636: ٢طٜلق ّٞ٣
،2012/11/13ػِ ٠حُٔخػش .20:00
4ك٤خٕ أكٔي ِٓٔخَٕٓ ،ؿغ ٓزن ًًَ.1ٙ ،ٙ
5حٓٔخء ٍٓٝخٕ"،ىٍحٓش ُِؼٞحَٓ حُٔئػَس ػِ ٠طٜ٘زق حُـِحثَ ٝكن ٓئَٗحص حُظ٘خكٔ٤ش حُي٤ُٝشًٌَٓ(،" 2013-2007س ٓويٓش ًـِء ٖٓ ٓظطِزخص
ٜٗٗ َ٤خىس -حُٔخٓظ َ٤ك ٢حُؼِ ّٞح٫هظٜخى٣شؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س)،طوٓ ٜٚخُ٤ش ٝحهظٜخى ى٤ًِ، ٢ُٝش حُؼِ ّٞح٫هظٜخى٣ش ٝحُظـخٍ٣ش ٝػِ ّٞحُظٔ،َ٤٤هْٔ
حُؼِ ّٞح٫هظٜخى٣ش،ؿخٓؼش ٓلٔي ه-َ٠٤رٌَٔس.15 ٙ،2014-2013،
16
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
-إٔ ٣ز٤غ أًؼَ ٖٓ ،حُِٔغ حُٜٔ٘ؼش ٝحُظلٗ ٍٞل ٞحُِٔغ ػخُ٤ش حُظ٤ٜ٘غ ٝحُظوخٗش ٝرخُظخًُ ٢حص هٔ٤ش ٓ٠خكش
ػخُ٤ش ك ٢حُٔٞه ٖ٤حُوخٍؿ٤ش ٝحُٔلِ٤شٝ ،رخُظخُ٣ ٢ظل َٜػِ ٠ػٞحثي أًزَ ٓظٔؼِش ك ٢ىهَ ه ٢ٓٞأػِ٠
ُِلَىٓ ٞٔٗ ١ًٝ ،طَى ٞٛٝ،أكي ػ٘خ َٛحُظ٘ٔ٤ش حُزَ٘٣ش ؛
-إٔ ٔ٣ظوطذ حٓ٩ظؼٔخٍحص ح٧ؿ٘ز٤ش حُٔزخَٗس رٔخ ٞ٣كَ ٙحُزِي ٖٓ ر٤جش ٓ٘خٓزش ٝرٔخ طَكؼ ٚحٓ٫ظؼٔخٍحص
ح٧ؿ٘ز٤ش ٖٓ حُِٔح٣خ حُظ٘خكٔ٤ش حُظ ٢ط٠خف اُ ٠حُِٔح٣خ حُ٘ٔز٤ش.
٘٣طِن طوَ َ٣حُظ٘خكٔ٤ش حُؼَر٤ش ٖٓ إٔ حُظ٘خكٔ٤ش طؼ٘ " ٢ح٧ىحء حُ٘ٔز ٢حُلخُٝ ٢ح٧ىحء حُ٘ٔز ٢حٌُخٖٓ
ُ٬هظٜخىحص حُؼَر٤ش ك ٢ا١خٍ حُوطخػخص ٝح٘ٗ٧طش حُظ ٢طظؼَُِِٔ ٝحكٔش ٖٓ هزَ ح٫هظٜخىحص ح٧ؿ٘ز٤ش".
ٝط٘ َ٤حُلٌَس ك ٌٙٛ ٢حُلخُش اُ ٠إٔ حُظ٘خكٔ٤ش ٗٔز٤ش ٔ٤ُٝض ٓطِوش ،رٔؼ٘ ٠إٔ حُيُٝش ٌٖٔ٣ ٫إٔ طٌُٜ ٕٞخ
ط٘خكٔ٤ش ػخُ٤ش ك٘ٛ ٢خػش أ ٝهطخع ٓؼ ٖ٤رٌَ٘ ٓطِنٝ ،اٗٔخ ٓظٌُٜ ٕٞخ ط٘خكٔ٤ش ٓوخٍٗش رخُي ٍٝح٧هَ ٟأٝ
رخُ٘ٔزش ُِِٔغ ح٧ؿ٘ز٤ش ك ٢حُٔٞم حُؼخُٔ٤ش ٣ٝؼظزَ حُٔؼٜي إٔ هطخػ ٢حُظـخٍس حُوخٍؿ٤ش ٝحٓ٫ظؼٔخٍ ح٧ؿ٘ز٢
حُٔزخَٗ ٖٓ أٓ ْٛـخ٫ص طط َ٣ٞط٘خكٔ٤ش حُي ٍٝحُؼَر٤ش ٝؿؼِٜخ هخىٍس ػِ ٠حُٔ٘خكٔش ك ٢حٞٓ٧حم حُي٤ُٝش
ُظلو٤ن حُ٘ٔ ٞح٫هظٜخى ١حُٔٔظيحّ ٝحَُكخ٤ٛش ُ٨كَحى رظلٔٔٓ ٖ٤ظٓ ٟٞؼ٘٤ظ ٖٓ ،ْٜه ٍ٬ىهَ كَى١
6
ٓطَى حٍ٫طلخع ك ٢ا١خٍ حُز٤جش حُؼخُٔ٤ش حُٔؼخَٛس .
إ ٓل ّٜٞحُظ٘خكٔ٤ش هي ٣ؼ٘ ٢أٗ٤خء ٓوظِلش ٝكوخ ُٔٔظ ٟٞحُظلِ .َ٤كؼِٓ ٠ز َ٤حُٔؼخٍ
"٢ٛهيٍس حُٔئٓٔش ػِ٣ُ ٠خىس كٜظٜخ ك ٢حُٔٞم ك ٢ر٤جش ط٘خكٔ٤شٞٓ ،حء ػِ ٠حُٔٔظ ٟٞحُ ٢٘١ٞأ ٝػِ٠
7
حُٔٔظ ٟٞحُي"٢ُٝ
8
٢ٛط٘ َ٤اُ ٠هيٍس حُٔ٘ظٔش ػِ ٠هِن حُؤ٤ش ٝحُٔلخكظش ػِ ٠حُؼٔ٬ء
17
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
"ٜٓطِق حُظ٘خكٔ٤ش ٓٔظٔي ٖٓ أىر٤خص حُٔئٓٔخص٣ ٝ ،ؼ٘ ٢رخُ٘ٔزش ُِٔئٓٔش أٜٗخ طٔظط٤غ ٝ ،رئٓ ٕٝخػيس
9
،حٓ٫ظَٔحٍ ٝحٗ٩ظخؽ رظٌخُ٤ق ٓؼطخس ،كٔذ ٗظخّ حَُ٠حثذ ٝحُوٞحٗ ٖ٤حُيحهِ٤ش ُِزِي"
-2انزُبفغٛخ ػهٗ يغزٕٖ انظُبػخ " :هيٍ س ٓئٓٔخص هطخع ٘ٛخػٓ ٢ؼ ٖ٤ك ٢ىُٝش ٓخ ػِ ٠طلو٤ن
ٗـخف ٓٔظَٔ ك ٢حٞٓ٧حم حُي٤ُٝش ،ى ٕٝح٫ػظٔخى ػِ ٠حُيػْ ٝكٔخ٣ش حُيُٝش ٝ ،رخُظخُ ٢طٔ ِ٤طِي حُيُٝش ك٢
ٌٙٛحُٜ٘خػش"
ٝطوخّ ط٘خكٔ٤ش ٓٔظ ٟٞحُٜ٘خػش أ ٝحُ٘٘خ ١حُٔٔخٍّ ٖٓ ك٤غ طلٞه ٚػِ ٠ح٘ٗ٧طش ح٧هَ ٟك ٢حُٔـخ٫ص
حُظخُ٤ش:
٣ٝؼظزَ ٓل" ّٜٞط٘خكٔ٤ش حُيُٝش" أًؼَ طؼو٤يحٝ ،هي ؿٌد ٌٛح حُٔل ّٜٞحٗظزخ ٙحُٔلٌَٝٝ ٖ٣حٟؼ ٢حُٔ٤خٓخص ٌٓ٘
حُؼٔخٗ٘٤خص ٓغ طٔخٍع ٝطَ٤س حُؼُٔٞش ك٤غ كخ ٍٝحُؼي٣ي ٓ٘ ْٜطلي٣ي حُؼٞحَٓ حُٔئػَس ػِٓ ٠ـخٍ حُظ٘ٔ٤ش
ٝطلي٣ي ٜٓخىٍ حُ٘ٔ ٞك ٢حُي ٍٝحُٔوظِلش٘ٛٝ .خى ػيس طؼَ٣لخص ُظ٘خكٔ٤ش حُيُٝشٜ٘ٓ ،خ ٓخ :٢ِ٣
• "حُويٍس ػِ ٠اٗظخؽ ِٓغ ٝهيٓخص ١زوخ ُٔؼخٓٝ َ٤٣ظطِزخص حٞٓ٧حم حُي٤ُٝش ٓغ طٞكٔٓ َ٤ظٓ ٟٞؼ٘٤ش
9
karl AIGINGER, La Compétitivité des Entreprises: des Régions et des Payes, Revue La Vie Economique,
n°:3, 2008, p 19, sit web : http://www.lavieeconomique.ch/fr/editions/200803/pdf/Aiginger.pdf,Consulté
le: 21/12/2012, à 19h:37.
10كـخؽ ػزي حَُإٝف"،حُِٔ٤س حُظ٘خكٔ٤ش ُِٔئٓٔش ح٫هظٜخى٣ش ٜٓ :خىٍٛخ ٝى ٍٝح٩ريحع حُظٌُ٘ٞٞؿ ٢ك ٢ط٘ٔ٤ظٜخ ىٍحٓش ٓ٤يحٗ٤ش كًَٗ ٢ش ٍٝحثق
حٍُٝٞى ُٜ٘خػش حُؼط ٍٞرخُٞحىًٌَٓ (،"١س ٓخؿٔظ َ٤ؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س )،طو ٜٚحهظٜخى ٝطٔ َ٤٤حُٔئٓٔخص،ؿخٓؼش ٌٌٓ٤يس.09 ٙ،2007/2006 ،
18
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
َٓطلغ ُِٔٞحِ٣ ٖ٤٘١ىحى حٍطلخػخ ٝحٓظيحٓش ػِ ٠حُٔي ٟحُط( ".َ٣ٞحُٔـِْ ح٤ُٔ ٢ٌ٣َٓ٧خٓش حُظ٘خكٔ٤ش
)1992
• "هيٍ س ىُٝش ٓخ ػِ ٠طلو٤ن ٓؼي٫ص ٗٔ٣َٓ ٞؼش ٓٝظٞحِٛش كٓ ٢ظ ٢ٓٞىهَ حُلَى ٖٓ اؿٔخُ ٢حُ٘خطؾ
حُٔلِ ٠ػِٓ ٠ي ٟكظَحص ِ٣ٞ١ش( ".حُٔ٘ظي ٟح٩هظٜخى ٟحُؼخُٔ - ٢طوَ َ٣حُظ٘خكٔ٤ش حُؼخُٔ٤ش )1996
• "طيػ ْ٤هيٍس حُٔ٘٘آص ٝحُوطخػخص حٗ٩ظخؿ٤ش ٝحُٔ٘خ١ن ٝحُيٝ ٍٝح٧هخُ ْ٤ػِ ٠طلو٤ن ٓٔظ٣ٞخص ػخُ٤ش ٗٔز٤خ
كٓ ٢ؼخَٓ حُيهَ(ٓٝ ، )factor incomeؼخَٓ حُظٞظ٤ق ( ،)factor employmentك ٢ظَ ظَٝف
• " ٢ٛأكي ٓـخ٫ص حُٔؼَكش ح٫هظٜخى٣ش حُظ ٢طو ّٞػِ ٢طلِ َ٤حُلوخثن ٝحُٔ٤خٓخص حُظ ٢طليى هيٍس ىُٝش ٓخ
ػ ِ ٠هِن ٝحُللخظ ػِ ٠ر٤جش ط ٖٔ٠حٓظَٔحٍ٣ش ٗٔٓ ٞئٓٔخطٜخ ٝحُى٣خى هٔ٤ظٜخ ٝطلو٤ن حُِٔ٣ي ٖٓ حَُهخء
ُ٘ؼزٜخ (".حُٔؼٜي حُي٫ ٢ُٝىحٍس حُظ٘ٔ٤ش –حٌُظخد حُُِٔ٘ ١ٞظ٘خكٔ٤ش )2003
• " طظ ٖٔ٠حُظ٘خكٔ٤ش ػٞحَٓ حٗ٩ظخؿ٤شٝ ،حٌُلخءسٝ ،حَُرل٤شٌُٜ٘ٝ ،خ ُٔ٤ض ٛيكخ ك ٢كي ًحطٜخ ٜٗ٧خ طٔؼَ
ٓـٔٞػش ٖٓ حُؼٞحَٓ حُٜٔٔش حُظ ٢طٜيف اُ ٠طلو٤ن ٓٔظٓ ٟٞؼ٘٤ش أػِٝ ٠طلو٤ن حَُهخء ح٩ؿظٔخػ– ٢
ك ٢ٜطؼي ح٧ىحس ُظلو٤ن طِي حٛ٧يحفٝ .ػِ ٠حُٔٔظ ٟٞحُؼخُٔ ،٢طويّ حُظ٘خكٔ٤ش حُوخػيس حُظ ٢ػِ ٠أٓخٜٓخ
٣ُ ٌٖٔ٣خىس ٌٓخٓذ ح٧كَحى ري ٕٝكيٝع حُظ٠وْ ًؤػَ ِٓز ٌُٜٙ ٢حٌُٔخٓذ ًُ ٌٕٞ٣ٝي ػٖ ٣َ١ن ٍكغ
11
ٓٔظ ١ٞحٗ٩ظخؿ٤ش ٝطلٔ ٖ٤حٌُلخءس ك ٢ا١خٍ حُظو ٜٚحُي."٢ُٝ
إ حُؼ٬هش ر ٖ٤حُظ٘خكٔ٤ش ػِ ٠حٛ٧ؼيس حُؼ٬ػش أ ١حُيُٝش ٝحُوطخع ٝحُٔ٘٘ؤس ٢ٛػ٬هش طٌخِٓ٤ش رلغ إٔ
أكئٛخ ٣ئى ١اُ ٠ح٥هَ ،ك ٌٖٔ٣ ٬حُ ٍٞٛٞاُ ٠هطخع أ٘ٛ ٝخػش ط٘خكٔ٤ش ك ٢ظَ ؿ٤خد ٓئٓٔخص ًحص
هيٍس ط٘خكٔ٤ش ػِ ٠حُٜؼ٤ي حُي ٝ ،٢ُٝرخُظخُ ٢كبٕ طلو٤ن حُيُٝش ُٔؼيٍ َٓطلغ ٔٓ ٝظَٔ ُيهَ حُلَى٣ ،ؼي
12
ىُ ٬٤ػِ ٠إٔ ح٘ٗ٧طش ح٫هظٜخى٣ش حُٔوظِلش طٔظِي كٓ ٢ـِٜٔخ ِٓ٤س طئِٜٛخ ُِٔ٘خكٔش ػِ ٠حُٜؼ٤ي حُي.٢ُٝ
-5انًُبفغخ ٔ انزُبفغٛخ:
19
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
طـيٍ حٗ٩خٍس اُ ٠إٔ ٘ٛخى كَم رٓ ٖ٤ل ّٜٞحُٔ٘خكٔش ٝحُظ٘خكٔ٤ش ،كبًح ًخٗض حُظ٘خكٔ٤ش ػَف ػِ ٠أٜٗخ ح٧ىحء
ح٩هظٜخى ١حُلخُ ٝ ٢حٌُخٖٓ ُِزِي ك ٢حُٔـخ٫ص حُظ٣ ٢ظ٘خكْ كٜ٤خ ٓغ ح ْٓ٧ح٧هَ ، ٟكبٕ حُٔ٘خكٔش أٝ
حُِٔحكٔش ٢ٛحَُ٘ ١ٝحُظ٣ ٢ظْ ٝكوٜخ حٗ٩ظخؽ ٝحُظـخٍس ك ٢حُزِي حُٔؼ٘.٢أٓخ ٖٓ ؿخٗذ ح١٩خٍ حُ٘ظَ١
ك ٌٖٔ٤حُظٔ ِ٤٤رٓ ٖ٤يٍٓظ ٖ٤كٓ ٢وخٍرش طلي٣ي ٓل ّٜٞحُظ٘خكٔ٤ش ٝه٤خٜٓخٔٛ ،خ ٓيٍٓش ٍؿخٍ ح٩ىحٍس ٝطًَِ
ػِ ٠ؿٞحٗذ ٓؼَ حُظٌِلش ٝحٗ٩ظخؿ٤ش ٓ ٝيٍٓش ح٫هظٜخى ٝ ٖ٤٣طًَِ ػِ ٠حَُكخ ٝ ٙػِ ٠ؿٞحٗذ حُظـخٍس
حُوخٍؿ٤ش ٝىٍٛٝخ ك ٢حُ٘ٔ ٝ ٞطلو٤ن ٍكخ ٙحٓ٧ش ٓغ ح٧هٌ رخ٫ػظزخٍ حُظيحهَ ٝحُظ٘خري ر٬ً ٖ٤
حُٔل ٝ ،ٖ٤ٜٓٞرخُ٘ٔزش ُٔيٍٓش ح٫هظٜخى ٖ٤٣كبٜٗخ طَر ٢حُظ٘خكٔ٤ش رٜيف طلو٤ن حَُكخ ٙحُٔٔظ٘ي اُ ٠حُ٘ٔٞ
ح٫هظٜخى ١حُٔٔظيحّ ،رل٤غ ٌٖٔ٣حػظزخٍ ح٫هظٜخى ط٘خكٔ٤خ اًح ًخٕ هخىٍح ػِ ٠حُ٘ٔ ٞر٘ٔزش أػِٖٓ ٠
ح٫هظ ٜخى٣خص ح٧هَ ٝ ٟى ٕٝحُظؤػَ رٌٔ٘٬ص ِٓ٤حٕ حُٔيكٞػخصٍ ٝ ،ر ٢حُظ٘خكٔ٤ش رخُ٘ٔٓ ٞظؼِن رؤىحء
ح٫هظٜخى٣خص حُٔظويٓش ٝ ،حُظ٣ ٢ؼٞم ٗٔٛٞخ كـْ حُٔٞم حُٔلِ٤ش ٖٓ ؿٜش ٛ ٝؼٞرش ط٣َٜق اٗظخؿٜخ ك٢
حُٔٞم حُي٤ُٝش رخ٫ػظٔخى ػِ ٠حُٔ٘خكٔش حُٔؼَ٣ش ًُٝي ٍ٫طلخع ٓٔظ٣ٞخص حُٔؼ٘٤ش كٜ٤خ ٝحٍطلخع ح٧ؿ، ٍٞ
٣ٝزو ٠حُلَ ح٧كُِ َ٠ظ٘خكْ ػزَ ٍكغ حٗ٩ظخؿ٤ش ٝح٫هظَحع ك ٢حُٔـخ٫ص ًحص حٌُؼخكش حَُأٓٔخُ٤ش حُؼخُ٤ش
رٔ٘٤خ طوًَٗ ّٞخطٜخ ر٘وَ ػِٔ٤خص حٗ٩ظخؽ ًؼ٤لش حُؼٔخُش اُ ٠حُيً ٍٝحص حُٞكَس حُ٘ٔز٤ش ك ٢حُؼٔخُش ٝحُظٌخُ٤ق
حُٔظيٗ٤ش ٝ ،طزؼخ ٌُُي طٔظويّ حُؼي٣ي ٖٓ حُٔئَٗحص حُ٘ٞػ٤ش ٝحٌُٔ٤ش ُظوٓ ْ٤٤خ اًح ًخٕ حُزِي ُٞ٣ي حُؼَٝس ك٢
حٞٓ٧حم حُي٤ُٝش أًؼَ ٓٔخ ُٞ٣ي٘ٓ ٙخكٔٓ ٝ ٙٞي ٟهيٍط ٚك ٢حُللخظ ػِ ٠ك ٜٜٚك ٢حٞٓ٧حم ٝك ٢طلو٤ن
ٓيحهٔٓ َ٤ظيحٓش ٓ ٝظِح٣يس .أٓخ ٓيٍٓش ٍؿخٍ ح٧ػٔخٍ كظوظ َٜحُظ٘خكٔ٤ش رخُظلٞم ك ٢حٞٓ٧حم حُي٤ُٝش ٝ
حُٔلِ٤ش ٫ ٝ ،طَرطٜخ ٓزخَٗس رخَُكخ ٙحٌُ ٌٖٔ٣ ١إٔ ٣ظلون ٖٓ ه٤ٓ ٍ٬خٓخص هي ٫طَ٘ٔ حُظ٘خكٔ٤ش ك٢
حُيٍؿش ح ٝ .٠ُٝ٧أٛزلض حُظ٘خكٔ٤ش رخُ٘ٔزش ُ ٌٜٙحُٔيٍٓش ٤ٓ ،خٓش ٤٘١ٝش طوخّ ٖٓ هُٜ٬خ ٓويٍس حُزِي
ػِ ٠طلو٤ن حُظلٞم ك ٢حٞٓ٧حم حُي٤ُٝش رخٟ٩خكش اُ ٠ؿخًر٤ظ ٚك ٢حٓظوطخد ٍإ ّٝحٞٓ٧حٍ ٝطٖ٤١ٞ
حُظو٘٤ش ٝحُٔٔخٔٛش كِِٔٓ ٢ش حٗ٩ظخؽ حُي٤ُٝش ٣ ٝ .ظطِذ طز٘ ٌٙٛ ٢حُٔ٤خٓش حُؼَٔ ػِ ٠طط َ٣ٞحُٔ٤خٓخص
حُلَػ٤ش ٝطلي٣غ حُٔئٓٔخص ٝاكيحع طـ ٢ٌِ٤ٛ َ٤٤ك ٢حُز٘ ٠ح٫هظٜخى٣ش ٝح٫ؿظٔخػ٤ش ُظط َ٣ٞحٗ٩ظخؿ٤ش
13
حُظ ٢طؼظزَ ٓلظخف حُظ٘خكٔ٤ش حُلي٣ؼش ك ٢حٞٓ٧حم حُي٤ُٝش.
-1إَٔاع انزُبفغٛخ:
" ، َ٤٘ٓ ١ٍٞٗ 13طلِ َ٤حُظ٘خكٔ٤ش حُؼَر٤ش ك ٢ظَ حُؼُٔٞش ٫هظٜخى٣ش "ٓ ،ـِش ٗٔخٍ حكَ٣و٤خ ،حُؼيى ،04ؿخٓؼش ِٗق ،حُـِحثَ .23ٙ ،
20
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
14
ٌٖٔ٣ط٤ٜ٘ق حُظ٘خكٔ٤ش اُ:٠
14عمار بوشناف ",المٌزة التنافسٌة فً المؤسسة اإلقتصااٌة"( ,رسالة ماجٌستر غٌر منشورة) ,جامعة الجزائر,2002 ,
ص .11
21
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
.
حُٔي ٖٓ ٟه ٍ٬ػيس ىٍٝحص حٓظـٍ٬
-3انزُبفغٛخ ثبنُغجخ نذَٛب األػًبل:
ٌٛح حُظؼَ٣ق َ٣طٌِ ػِ ٠حُٔٞم ٓ ٝلخى ٙإٔ حُظ٘خكٔ٤ش طوخّ ٖٓ ه ٍ٬أىحء حُٔئٓٔش ك ٢حُٔٞم ٓوخٍٗش
ر٘ظَ٤حطٜخًُ ٝ ،ي حٓظ٘خىح اُ ٠طو ْ٣ٞكٜش حُٔٞم حُ٘ٔز٤شٗٝ .ؤهٌ ٓؼخٍ ػٖ ًُي ٓٞم حُٜخطق حُ٘وخٍ
(ح٫طٜخ٫ص) ك ٢حُـِحثَ أٞ٣ ٖ٣ؿي ػ٬ػش ٓظؼخِٓ ،ٖ٤اً ٌٖٔ٣طو ٝ ْ٣ٞطَط٤ذ أىحء حُٔظؼخِٓ ٖٓ ٖ٤هٍ٬
ٓـخٍ حُظـط٤ش ،ؿٞىس حُٜٞص ،حُويٓخص حَُٔحكوش ُ٬طٜخٍ ...،حُن.16
17
ٔ ُْبك رقغًٛبد أخشٖ ف ٙاألدثٛبد ااقزظبدٚخ نهزُبفغٛخ َٕعضْب ف ٙيب ٚه:ٙ
ً 15خً ٢ػزي حٌَُ"، ْ٣أػَ حٓ٫ظؼٔخٍ ح٧ؿ٘ز ٢حُٔزخَٗ ػِ ٠ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثًٌََٓ( ،"١س ٓخؿٔظ َ٤ؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س) ،طو ٜٚطـخٍس ى٤ُٝش،
حًَُِٔ حُـخٓؼ ٢ؿَىح٣ش .109 ٙ،2011/2010
ً16خً ٢ػزي حٌََُٓ ،ْ٣ؿغ ٓزن ًًَ.109ٙ ،ٙ
٤ًُ 17ش رٓٞؼي"،أػَ رَحٓؾ طوِ ٚ٤حُؼٔخٍ ػِ ٠حٌُلخءحص ك ٢حُٔئٓٔش حُؼٔ٤ٓٞش ح٫هظٜخى٣ش ىٍحٓش كخُش ٓ :ئٓٔش ٓطخكٖ حٍٝ٧حّ-رخط٘ش"ًٌَٓ(،س
ٓخؿٔظ َ٤ك ٢ػِ ّٞحُظٔ َ٤٤ؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س) ،طو ٜٚط٘ظ ْ٤حُٔٞحٍى حُزَ٘٣ش ،ؿخٓؼش رخط٘ش.19 ٙ،2008/2007،
22
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
ط-انزُبفغٛخ انُٕػٛخ ٝ:طَ٘ٔ اٟخكش اُٞٗ ٠ػ٤ش حُٔ٘ظـخص ٝحُٔ٬ثٔش ػ٘ َٜح٩ريحع حُظٌُ٘ٞٞؿ ٢كخُزِي ًٝ
حُٔ٘ظـخص حُٔزظٌَس ًٝحص حُ٘ٞػ٤ش حُـ٤يس ٝ ،حً٧ؼَ ٓ٬ثٔش ُِٔٔظِٜي ٝك٤غ حُٔئٓٔخص حُٜٔيٍس ًحص
حُٔٔؼش حُلٔ٘ش ك ٢حُٔٞم٣ ،ظٌٖٔ ٖٓ طٜيِٓ َ٣ؼش كظً ُٞٝ ٠خٗض أػِٓ ٠ؼَ ٖٓ ِٓغ ٓ٘خكٔش .
د -انزُبفغٛخ انزقُٛخ:
طؼظزَ حُظ٘خكٔ٤ش حُظو٘٤ش ٖٓ أ ْٛحٗ٘ـخ٫ص حُٔلٌَ ٖ٣أٓؼخٍ Marshall ،Schumpeter :ك٤غ ٣ ٫ظْ
حُظ٘خكْ ػِ ٠أٓخّ حُٔؼَ ٝحُظٌِلش ٝاٗٔخ ػِ ٠أٓخّ حُٔ٘ظـخص ٗلٜٔخ ٌٛٝح ٣ؼٞى اُ ٠حُزلغ ،ح٫رظٌخٍ،
طَحًْ حُٔؼخٍف حُظو٘٤ش ٝحٌُلخءحص .أ ١حُظ٘خكْ ٌٕٞ٣ػِ ٠أٓخّ حٗ٩ظخؽ ػخُ ٢حُظو٘٤ش ٝحً٧ؼَ طؼو٤يح.
18
س-انزُبفغٛخ انظشفٛخ ٔانزُبفغٛخ انًغزذايخ
ك ٢ك ِ٤ٔ٣ ٖ٤طوَ َ٣حُظ٘خكٔ٤ش حُؼخُٔ٤ش حُٜخىٍ ػٖ حُٔ٘ظي ٟح٫هظٜخى ١حُؼخُُٔ ٢ؼخّ 2011رٞٗ ٖ٤ػٖٓ ٖ٤
ط٘خكٔ٤ش حُيُٝش ٔٛٝخ:
س 1-انزُبفغٛخ انظشفٛخ (انغبسٚخ) ٔدنٛهٓبCCI
ٝطًَِ ػِ٘ٓ ٠خم ح٧ػٔخٍ ٝػِٔ٤خص حًَُ٘خص ٝحٓظَحط٤ـ٤خطٜخ ٝطلظ ١ٞػِ ٠ػ٘خٓ َٛؼَ حُظِ٣ٝي ،حُظٌِلش
حُ٘ٞػ٤شٝ ،حُلٜش ٖٓ حُٔٞم حُن ...
س-2-انزُبفغٛخ انًغزذايخ ( انكبيُخ)ٔدنٛهٓبGCI:
٢ٛٝحُظ٘خكٔ٤ش حُظ ٢طًَِ ػِ ٠ح٫رظٌخٍ ٍ ٝأّ حُٔخٍ حُزَ٘ٝ ١حُلٌَ ،١طلظ ١ٞػِ ٠ػ٘خٓ َٛظ٘ٞػش
أٜٔٛخ:
حُظؼٍِ ،ْ٤أّ حُٔخٍ حُزَ٘ ،١حٗ٫ظخؿ٤ش ،حُزلغ ٝحُظط ،َ٣ٞحُطخهش ح٫رظٌخٍ٣ش ٝه ٟٞحُٔٞم ...حُن
19
-2انؼٕايم انًؤصشح ف ٙانزُبفغٛخ:
-طٌخُ٤ق حُٔٞحى حُٔٔظؼِٔش ك٘ٛ ٢خػش حُٔ٘ظٞؽ حُٜ٘خثٓ ،٢ؼَ حُٔٞحى ح٤ُٝ٧ش ،حُطخهش ٝؿَٛ٤خ ٖٓ
حٓ٫ظً٬ٜخص حُ٤ٓٞط٤ش.
-ط ٌِلش حُؼَٔ :أؿ ٍٞحُؼٔخٍ ،أهٔخٓ ١يكٞػش ُِظؤٓ ٖ٤ػِ ٠حُؼٔخٍ ح٧ؿَحء ،حَُ٠حثذ ٝحَُٓ ّٞػِ ٠حُ٤ي
حُؼخِٓش.
-طٌِلش ٍأٓٔخٍ أٜٓ ٝخىٍ حُظٔ َ٣ٞحُوخٍؿ٤ش ػِ ٠حُٔي ٟحُط ٝ َ٣ٞح٧هٔخ ١حُٔيكٞػش ُِٔٔخ ٝ ٖ٤ٔٛكٞحثي
حُوَ.ٝٝ
ٓ-ؼَ حَُٜف حٌُ ١رِؼذ ىٍٝح ؿي ٓ ْٜك ٢طٌِلش ٝحٍىحط٘خ ٝكٓ ٢ؼَ ر٤غ ٓ٘ظٞؿخط٘خ ُِوخٍؽ.
ػٞحَٓ أهَ:ٟ
-ؿٞىس حُٔ٘ظـخص
-هيٓش ٓخ رؼي حُز٤غ
-حُوٞس حُز٤ؼ٤ش
-حُـٜٞى حُٔزٌُٝش ك ٢حُزلٞع ٝح٩ريحع ٜٓٔخ ًخٕ حُ٘٘خ ١حٗ٩ظخؿ.٢
-ط٘ظ ْ٤حُؼَٔ (ربىهخٍ طٌُ٘ٞٞؿ٤خ حُٔؼِٓٞخص ٝح٫طٜخٍ ) ٝحُويٍس ػِ ٠ح٩ريحع ٝحُلٞحٍ ح٫ؿظٔخػٝ ٢
حُظَٔ٤٤
-حٓ٫ظؼٔخٍ ك ٢حُظٌ ٖ٣ٞحُٔٔظَٔ ُِٔٞظلٖ٤
-حُويٍس ػِ ٠ا٣ـخى ٜٓخىٍ ُِظٔ َ٣ٞرَ٘ٓ ٝ ١ٝؼي٫ص ٓوزُٞش كٔ٤خ ٣وٍ ٚإ ّٝحٞٓ٧حٍ ٝحُوَٝٝ
حُزٌ٘٤ش.
انًطهت انشاثغ :أًْٛخ ٔ يؾذداد انزُبفغٛخ
-1أًْٛخ انزُبفغٛخ:
طظٔؼَ أ٤ٔٛش حُظ٘خكٔ٤ش ك ٢طؼظ ْ٤حٓ٫ظلخىس ٖٓ حُِٔٔ٤حص حُظٞ٣ ٢كَٛخ ح٫هظٜخى حُؼخُٔ ٝ ٢حُظوِٖٓ َ٤
ِٓز٤خط َ٤٘٣ ، ٚطوَ َ٣حُظ٘خكٔ٤ش حُؼخُٔ ٢اُ ٠إٔ حُي ٍٝحُٜـَ٤س ٢ٛأًؼَ هيٍس ػِ ٠حٓظ٤ؼخد ٓلّٜٞ
حُظ٘خكٔ٤ش ٖٓ حُي ٍٝحٌُزَ٤س ٚٗ٧رخٓظطخػش حُي ٍٝحُٜـَ٤س كَٛش حُوَٝؽ ٖٓ ٓليٝى٣ش حُٔٞم اُ ٠حُٔٞم
حُؼخُٔ٤ش.20
طؤط ٢أ٤ٔٛش حُويٍس حُظ٘خكٔ٤ش ٖٓ ًٜٗٞخ طؼَٔ ػِ ٠طٞك َ٤حُز٤جش ط٘خكٔ٤ش حُٔ٘خٓزش ُظٞكً َ٤لخءس ك ٢طوٝ ٚ٤ٜ
حٓظويحّ حُٔٞحٍى ٝطلل ِ٤ح٩ريحع ٝح٫رظٌخٍ ٝطلٔٔٓ ٖ٤ظ ٟٞحٗ٩ظخؿ٤ش ٝؿٞىس حٗ٩ظخؽ ٖٓ ٝ ،أؿَ طلٖٔ٤
21
ٓٔظٓ ٟٞؼ٘٤ش حُٔٔظ ٖ٤ٌِٜػٖ ٣َ١ن هل ٞحُظٌخُ٤ق ٝحٓ٧ؼخٍ.
-2يؾذداد انزُبفغٛخ :22
ىحثٔخ ٓخ ٣ظزخىٍ اُ ٠حٌُ ٖٛحُٔئحٍ ػٖ حٓ٧زخد ٍٝحء طلٞم ىُٝش ٓخ ٗٝـخكٜخ ك ٢حُظ٘خكْ ػخُٔ٤خ رٜ٘خػخطٜخ
أ ٝهيٓخطٜخ؟ ُ٪ؿخرش ػٌِٛ ٠ح حُٔئحٍ َ٤٘٣هز َ٤حُظ٘خكٔ٤ش حُيًظٓ ٍٞخ ٌَ٣رٍٞطَ اُ ٠إٔ حُي ٍٝحُظٗ ٢ـلض
ك ٢حُزَ ُٝػخُٔ٤خ ٝحُٔ٘خكٔش رٔ٘ظـخطٜخ ٝهيٓخطٜخ ط٘ظَى ك ٢أٍرغ ٓليىحص أٓخٓ٤ش ُِظ٘خكٔ٤ش ً ٢ٛٝخ٥ط:٢
20حُط٤ذ حُٞحكُ ،٢ط٤لش ر"،ٍِٜٞآُ٤خص طط َ٣ٞحُويٍس حُظ٘خكٔ٤ش ُ٬هظٜخى حُـِحثٍَُ،"١هش رلؼ٤ش ٓويٓش ك ٢حُِٔو ٠حُي ٢ُٝك" ٍٞآػخٍ ٝحٗؼٌخٓخص
حطلخم حَُ٘حًش ػِ ٠ح٫هظٜخى حُـِحثَ ٝ ١ػِ٘ٓ ٠ظٓٞش حُٔئٓٔخص حُٜـَ٤س ٝحُٔظٓٞطش" ،ؿخٓؼش ٓط٤قٞٗ14-13 ،كٔزَ.6ٙ،2006
ٛ21خُق حُؼٜل٤ٓ " ، ٍٞخٓخص حُظ٘خكٔ٤ش " ،حُٔؼٜي حُؼَرُِ ٢ظوط، ٢٤حٌُ٣ٞض ،حُؼيى ،2012 ٞ٤ُٞ٣ ،125حُٔ٘ش حُلخى٣ش ػَ٘.2ٙ ،
ٗ22خ٣ق رٖ ػزي هللا حُٔؼيٓ"،ٕٝليىحص حُظ٘خكٔ٤ش"،حُ٘ٔوش حٌُ٫ظَ٤ٗٝش ٖٓ ٛل٤لش حَُ٣خ ٝحُ٤ٓٞ٤ش،حُؼيى 15929،03كزَح ٖٓ،2012َ٣حُٔٞهغ
حُ٘زٌ http://www.alriyadh.com/706658:٢طٜلق 2015/12/25 ّٞ٣ػِ ٠حُٔخػش 18:55
24
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
-انٕػغ انقبئى نؼُبطش اإلَزبط)ٝ ، (Factor conditionsحٌُُ٣ ١ؼ٘ ٠ر ٚػ٘خ َٛحٗ٩ظخؽ
حٓ٧خٓ٤ش ُِٔ٘خكٔش ك٘ٛ ٢خػش ٓؼ٘٤ش ٝطَ٘ٔ حُٔٞحٍى حُزَ٘٣ش ٔٓٝظ ٟٞحُظؼٍِٝ ْ٤أّ حُٔخٍ ٝحُز٘٤ش
حُظلظ٤ش رخٟ٩خكش اُ ٠حُِٔح٣خ حُ٘ٔز٤ش ًحص حُؼ٬هش رخُٔٞهغ حُــَحك ٢أ ٝحُٔٞحٍى حُطز٤ؼ٤ش ،ا ٫إٔ
ٓٔخٔٛش طِي حُؼ٘خ َٛك ٢حُظ٘خكٔ٤ش طؼظٔي رٌَ٘ ٍث ْ٤ػًِ ٠لخءس ٝكؼخُ٤ش طٞظ٤لٜخ ك ٢ػِٔ٤ش
حٗ٩ظخؽُٝ .ل ْٜأٟٝق ُي ٍٝػ٘خ َٛحٗ٩ظخؽ ٖٓ ،حُٔ ْٜطؤٜٔ٤خ اُ ٠ػ٘خ َٛأٓخٓ٤ش (Basic
)ٝfactorsػ٘خٓ َٛظطٍٞس ٝ (Advanced factors).طَ٘ٔ حُؼ٘خ َٛحٓ٧خٓ٤ش طِي ًحص
حُؼ٬هش رخُٔٞحٍى حُطز٤ؼ٤ش ٝحُٔٞهغ حُــَحكٝ ٢ح٧كٞحٍ حُـ٣ٞش ٝحُؼٔخُش ؿ َ٤حُٔلظَكش أٗ ٝزش
حُٔلظَكش .ك ٢حُٔوخرَ طَ٘ٔ حُؼ٘خ َٛحُٔظطٍٞس طِي حُٔظؼِوش رخُظو٘٤ش حُؼخُ٤ش ٝحُٔٞحٍى حُزَ٘٣ش
حُٔظوٜٜش ٝحُٔلظَكش ٝحُـخٓؼخص َٓٝحًِ ح٧رلخعٝ .كٌٛ ٢ح حُٔ٤خم َ٤٘٣رٍٞطَ اُ ٠حػظٔخى
حُظ٘خكٔ٤ش رخُٔوخّ ح ٍٝ٧ػِ ٠ػ٘خ َٛحٗ٩ظخؽ حُٔظطٍٞسٝ ،حُظ ٢ريٍٛٝخ طظطِذ حٓظؼٔخٍح ٝططَ٣ٞح
ٓٔظَٔح ُِٔٞحٍى حُزَ٘٣ش ٍٝأّ حُٔخٍ.
-انٕػغ انقبئى نهطهت)ٝ ، (Demand Conditionsحٌُ٣ ١ؼُ٘ ٠ر ٚكخُش حُطِذ ػِ ٠حُٔ٘ظؾ أٝ
حُويٓش ٖٓ هزَ حُٔٔظ ٖ٤ٌِٜحُٔلِٝ ،ٖ٤٤حٌُٔ٣ ١خ ًِْٜٞٓ ْٛحٓ٫ظ ٢ً٬ٜك ٢طٌ٘٤ٛٝ َ٤خؿش
حُظطٝ َ٣ٞح٫رظٌخٍ ٖٓ هزَ حًَُ٘خص حُٔظ٘خكٔش ،ك٤غ ط٘ َ٤أرلخع رٍٞطَ اُ ٠إٔ حُي ٍٝطٌظٔذ
حُظ٘خكٔ٤ش ك ٢طِي حُٜ٘خػخص حُظُ ٢يٜ٣خ هخػيس ٖٓ حُٔٔظ ٖ٤ٌِٜحٌُٔ٣ ١خ ًِْٞٓ ْٛحٓ٫ظ٢ً٬ٜ
ًخف ٖٓ
ٍ حُٔظٔ ِ٤ك ٢طٌٍٞٛ ٖ٣ٞس ٓزٌَس ٝٝحٟلش ػٖ كخؿش حُٔٔظِٜي حُؼخًُُٔٝ ٢ي هزَ ٝهض
اىٍحًٜخ ٖٓ هزَ حُٔ٘خكٔ ٖ٤حُؼخُٔ.ٖ٤٤
-انظُبػبد انًغبَذح ٔانًزشاثطخ )ٝ (Related and supporting industriesحُظُ٣ ٢ؼ٘٠
رٜخ ٝؿٞى ٘ٛخػخص ٤٘١ٝش ًحص ك ٍٞ٠ط٘خكٔ ٢ػخُٔ ٢رل٤غ طئى ١ىٍٝح ىحػٔخ ُِٜ٘خػخص
حُظ٘خكٔ٤ش ح٧هًَ ٟحص حُٔ٘٘ؤ حُٔلِ٣ٝ ،٢ظِو ٚحُظؤػ َ٤ح٣٫ـخرُِٜ٘ ٢خػخص حُٔٔخٗيس ك ٢ىٍٛٝخ
ُظِ٣ٝي حُٜ٘خػخص ح٫هَ ٟػِ ٠ػ٘خ َٛاٗظخؽ ٓظطٍٞس رٌَ٘ ٓزٌَ ٣َٓٝغ ٍٝرٔخ رؤٓؼخٍ ط٘خكٔ٤ش.
رخٟ٩خكش اًُُ ٠ي ،كخٕ حُظ٘ٔ٤ن حُٔٔظَٔ ٝحُٔزخَٗ ر ٖ٤حُٜ٘خػخص حُٔظَحرطش ٝحُظؼخ ٕٝكٓ ٢ـخٍ
حُظطٝ َ٣ٞح٫رظٌخٍ ٔ٣خ ْٛك ٢طللٝ ِ٤طَٔ٣غ ػِٔ٤ش ح٫رظٌخٍ كً ٢خَٓ حُوطخع حُٜ٘خػ ٢أ ٝحُويٓ.٢
-إعزشارٛغٛخ انًُشأح ْٔٛكهٓب انزُظٔ ًٙٛؽجٛؼخ انًُبفغخ (Firm strategy, structure,
)ٝ ،and rivalryحُظُ٣ ٢ؼ٘ ٠رٜخ ًَ ٓخ ُ ٚػ٬هش رٔ٤خم اٗ٘خء حًَُ٘خص ٝط٘ظٜٔ٤خ ٝاىحٍطٜخ
رخٟ٩خكش اُ١ ٠ز٤ؼش حُٔ٘خكٔش ك ٢حُٔٞم حُٔلِٝ .٢ط٘ َ٤ح٧رلخع اُ ٠طؤػٓ َ٤زخَٗ ُظَٝف
ٟٝٝغ ر٤جش حُؼَٔ حُظـخٍ ١ػِ ٠أِٓٞد اىحٍس حُٔ٘٘آص حُظـخٍ٣ش ٝآظَحط٤ـ٤ظٜخ ك ٢حُٔ٘خكٔشًٔ .خ
ط٘ َ٤ح٧رلخع أ٠٣خ ُٞؿٞى طؤػٝ َ٤حٟق ُِـٞحٗذ ًحص حُؼ٬هش رخُٔٔخٍٓخص ٝحُؼوخكخص حُٔلِ٤ش حُظ٢
25
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
طظزِٗ ٍٞظ٤ـش ُِ٘ظخّ ح٫ؿظٔخػٝ ٢حُيٝ ٢٘٣حُظؼِ .٢ٔ٤كخ٫ػظِحُ ح٫ؿظٔخػٝ ٢حُلوَ طـخ ٙػَٔ أٝ
٘ٛخػش ٓؼ٘٤ش ٝاػطخإ ٙأ٣ُٞٝش ٖٓ هزَ حُوطخع حُلٌٝ ٢ٓٞحُوخ ُٚ ٙطؤػ َ٤رخُؾ ػِ ٠حُظ٘خكٔ٤ش
ٝحُؼٌْ ٛل٤ق .كؼِٓ ٠ز َ٤حُٔؼخٍ ٌٖ٣ ُْ ،حُؼَٔ ك ٢حُوطخع حُٜ٘خػ ٢ك ٢حٌُِٔٔش حُٔظليس ٣لظ٠
ر٘لْ حُظوي َ٣ح٫ؿظٔخػ ٢حًٌُ ١خٕ ٣لظ ٠ر ٚحُؼَٔ حُلٌٝ ٢ٓٞحُؼٌَٔٝ ١حً٧خىٝ ،٢ٔ٣حٌُ١
ري ٍٙٝحػَ ِٓزخ ػِ ٠ؿٌد حٌُلخءحص ُِؼَٔ ك ٢حُوطخع حُٜ٘خػ.٢
ٝكٔ٤خ ٣ظؼِن رخُٔ٘خكٔش ،أٗخٍص ح٧رلخع اُ ٠ى ٍٝحُٔ٘خكٔش ك ٢حُٔٞم حُٔلِ ٢ك ٢حُ٠ـ ٢ػِ ٠حُٔظ٘خكٖٔ٤
ُٓ٬ظَٔحٍ ك ٢ح٫رظٌخٍ ٝطط َ٣ٞآُ٤خص ُظول ٞ٤طٌخُ٤ق حٗ٩ظخؽ ٍٝكغ حُـٞىس ٝحُويٓخص َ١ٝف ٓ٘ظـخص
ؿي٣يسًٔ .خ طٔخ ْٛحُٔ٘خكٔش حُٔلِ٤ش ك ٢ىكغ ٝطلل ِ٤حُٔظ٘خكُِٔ ٖ٤زلغ ػٖ أٓٞحم ػخُٔ٤ش ؿي٣يس ُِٔ٘ظـخص
ٝحُويٓخص.
اهظِلض ٝؿٜخص ٗظَ حُزخكؼ ٖ٤ك ٢طلي٣ي ٓلُِ ّٜٞز٤جش ،ا ٫أٗ ْٜػٔيٝح اُ ٠حُظٔ ِ٤٤رٔٓ ٖ٤ظٖ٤٣ٞ
23ػؼٔخٕ رٞىك "،ٕٞطول ٞ٤حُظٌخُ٤ق ًٔيهَ ُيػْ حُِٔ٤س حُظ٘خكٔ٤ش ك ٢حُٔئٓٔخص حُٜ٘خػ٤ش حُـِحثَ٣ش-كخُش ًَٗش حٓٔ٘ض ػ ٖ٤حٌُزَ٤س "ًٌَٓ(،س
ٌِٓٔش ُٜ٘ٗ َ٤خىس حُٔخؿٔ ،َ٤٤طو ٜٚحهظٜخى ٝطٔ َ٤٤حُٔئٓٔخص ،ؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س)،ؿخٓؼش ٌٌٓ٤يس .3ٙ،2008/2007،
26
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
انًظذس :ع ك٘ل ،٢أٓخٓ٤خص ح٩ىحٍس ٝر٤جش ح٧ػٔخٍ( ٓ ،) 2000ئٓٔش ٗزخد حُـخٓؼش حٌ٘ٓ٩يٍ٣شٖٓ.169 ٙ ،
حَُٔؿغ :ػؼٔخٕ رٞىك "،ٕٞطول ٞ٤حُظٌخُ٤ق ًٔيهَ ُيػْ حُِٔ٤س حُظ٘خكٔ٤ش ك ٢حُٔئٓٔخص حُٜ٘خػ٤ش حُـِحثَ٣ش-كخُش
ًَٗش حٓٔ٘ض ػ ٖ٤حٌُزَ٤س "ًٌَٓ،س ٌِٓٔش ُٜ٘ٗ َ٤خىس حُٔخؿٔ َ٤٤طو ٜٚحهظٜخى ٝطٔ َ٤٤حُٔئٓٔخص ،ؿَ٤
ٍٓ٘٘ٞس،ؿخٓؼش ٌٌٓ٤يس .2ٙ،2008/2007،
-1-1انجٛئخ انذاخهٛخ:
طَطز ٌٙٛ ٢ح٧هَ٤س حٍطزخ١خ ٓزخَٗح ر٘٘خ١خص ح٧ىحء ىحهَ حُٔئٓٔشٔٓ ،خ ٔ٣ظيػ ٢اُ ٠طٔٔ٤ظٜخ
رخُٔـٔٞػش حُظ٘ظ٤ٔ٤ش كٔذ ،MILESأ ٝرخُز٤جش حُؼِٔ٤ش كٔذ ٝ ،PORTERطَطز ٌٙٛ ٢حُز٤جش
حٍطزخ١خ ػ٣ٞ٠خ رٌ٤ل٤ش ٤ٛخؿش ٝطٌ٘ َ٤أٛيحف حُٔئٓٔش ٝكٗ ٢لْ حُٞهض رٌ٤ل٤خص طلو٤وٜخ ٖٓ هٍ٬
حُٔ٘ظـخص حُظ ٢طويٜٓخ ٝحٓ٧خُ٤ذ حُل٘٤ش حُٔٔظؼِٔش ك ٢حٗ٫ظخؽ.
-2-1انجٛئخ انخبسعٛخ:
ٝطظٔؼَ كٓ ٢وظِق حُظـَ٤حص حُظ ٢طليع هخٍؽ ٗطخم حُٔئٓٔشٝ ،رؼ٤يح ػٖ ٓ٤طَطٜخٝ ،حُظٖٓ ٢
ٗؤٜٗخ إٔ طئػَ ػِ٘ٗ ٠خ ١حُٔئٓٔش ٌٖٔ٣ٝ ،طؤ ْ٤ػ٘خ َٛحُز٤جش حُوخٍؿ٤ش آُ ٠ـٔٞػظ ٖ٤أٓخٓ٤ظ:ٖ٤
٢ٛٝطِي حُؼٞحَٓ حُظ ٢طظؤػَ رٜخ ؿٔ٤غ حُٔئٓٔخص رـ ٞحُ٘ظَ ػٖ ١ز٤ؼش ٗ٘خٜ١خ ٝ ،طظٔؼَ ك٢
حُؼٞحَٓ حُٔ٤خٓ٤ش ،حُؼوخك٤ش ،حُئ٣ـَحك٤ش ،ح٩هظٜخى٣ش.
طظٔؼَ كٓ ٢وظِق حُؼٞحَٓ حُظٗ ٖٓ ٢ؤٜٗخ حُظؤػ َ٤رٌَ٘ هخ ٙػِ ٠حُٔئٓٔش أهٌح رؼ ٖ٤ح٫ػظزخٍ
ُطز٤ؼش ٗ٘خٜ١خ ٝحُٔظٔؼِش ك ٢ه ٟٞحُظ٘خكْ ػ٘ي. PORTER
27
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
إ حُٜيف ٖٓ حٓ٫ظَحط٤ـ٤ش حُظ٘خكٔ٤ش ُِٔئٓٔش ك ٢أٓ ١ـخٍ ٞٛ ،حكظٌٓ ٍ٬خٗش طٔٔق ُِٔئٓٔش رخُيكخع ػٖ
ٗلٜٔخ روٞس أٓخّ حُو ٟٞحُظ٘خكٔ٤ش أ ٝحُظؤػ َ٤ػِٜ٤خ٣ ٝ ،طِن ػِ ٠طِي حُو ٟٞحُظ٘خكٔ٤ش رً٘ٔٞؽ حُو ٟٞحُؤْ ٍ
ٌٛ PORTERح ح٫ه َ٤حٌُ٣ ١و ٍٞػٜ٘خ رؤٜٗخ طٌَ٘ حٓظَحط٤ـ٤خص حُظ٘خكْ ك ٢حُٔل ٢٤حُظ٘خكُٔٔ ٢ـٔٞػش
حُٔئٓٔخص حُظ ٢طؼَٔ كٗ ٢لْ حُٜ٘خػشِ٣ ٝ،و ٚرٌُي ه ٟٞحُٔ٘خكٔش ك ٢هْٔ ه : ٟٞىه ٍٞحُٔ٘خكٖٔ٤
حُـيى ،طٜي٣ي حُٔ٘ظـخص حُزيِ٣ش ،حُو ٟٞحُظلخ٤ٟٝش ُِِرخثٖ ،حُو ٟٞحُظلخ٤ٟٝش ٍُِٔٞى٘ٓ ٝ ،ٖ٣خكٔش رٖ٤
حُٔ٘خكٔ ٖ٤حُٔظٞحؿي ٝ ،ٖ٣طظ٠ق ٌٙٛحُوٝ ٟٞكن حٌَُ٘ ٍهْ ،01 :ك٤غ إٔ ػوَ طٞحكن ٌٙٛحُو٣ ٟٞليى
١خهش حُٔئٓٔخص ك ٢حُوطخع ٌٖٔ٣ ٝ ،رٌُي حُل ٍٜٞػِٓ ٠ؼيٍ ػخثي حٓ٫ظؼٔخٍ حٌُ٣ ١ظؼيٓ ٟظ٢ٓٞ
24
طٌخُ٤ق ٍأّ حُٔخٍ.
انذاخه ٍٛانًؾزًهٍٛ
انًُزغبد انجذٚهخ
ٓؤهٞى ٖٓ حَُٔؿغ ِٓطخٗٓ ٢لٔي ٍٗي"،١حُظٔ َ٤٤حٓ٫ظَحط٤ـ ٢ك ٢حُٔئٓٔخص حُٜـَ٤س ٝحُٔظٓٞطش رخُـِحثَ:
ٝحهؼ،ٚأ٤ٔٛظ ١َٝٗ ٝ ٚططز٤و ٚكخُش حُٜ٘خػخص حُٜـَ٤س ٝحُٔظٓٞطش ر٣٫ٞش رٌَٔس"،
24سلطانً محمد رشدي"،التسٌٌر االستراتٌجً فً المؤسسات الصغٌرة و المتوسطة بالجزائر :واقعه،أهمٌته و شروط تطبٌقه حالة الصناعات
الصغٌرة و المتوسطة بوالٌة بسكرة"(،مذكرة مقدمة ضمن متطلبات نٌل شهادة الماجستٌر ،غٌر منشورة )،علوم تجارٌة،جامعة المسٌلة-2005،
.2006ص.22
28
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
حُظ٘خكْ ر ٖ٤حُٔ٘ظـ ٖ٤ىحهَ حُٜ٘خػش ٓ ٞٛل ًَِٓٝ ٍٞحُو ٟٞحُظ ٢طٔخ ْٛك ٢طلي٣ي ٓي ٟؿخًر٤ش حُٜ٘خػش
ٖٓٝ ،ر ٖ٤حُٔليىحص حُؼي٣يس ُِظ٘خكْ ٝحُظ ٖٓ ٢طؼَُّ ٝزؼٜ٠خ ٗـي ٘ٛخى أٍرؼش ػٞحَٓ رخٍُس طؼظزَ
ٓليىحص ٓ٘ٔ٤ٜش ػِ ٠ىٍؿش حُظ٘خكْ ر ٖ٤حُٔ٘ظـ ٞٔٗ: ٢ٛٝ ٖ٤حُٜ٘خػش ،حُظٌخُ٤ق حُؼخرظش ،طٔ ِ٤٤حُٔ٘ظؾ،
ىٍؿش حُظًَِٔ ٝحُظٞحُٕ ر ٖ٤حُٔ٘خكٔ .ٖ٤رخٟ٩خكش اُ ٠ػٞحَٓ أهَ٣ُ :٢ٛٝ ٟخىس حُطخهش رٌَ٘ ٓظوطغ،
ًَِٓ حُؼٓ٬ش ك ٢حُٔٞم ،طٌخُ٤ق حُظزي ،َ٣كٞحؿِ حُوَٝؽ ٝحُٔوخ َ١حٓ٩ظَحطـ٤ش حُظ ٢طظؼَُٜ ٝخ
حُٔ٘ظٔش ؛ ِ٤ٔٗٝػخىس ر ٖ٤أٍرؼش ٟٝؼ٤خص ط٘خكٔ٤ش :حُٔ٘خكٔش حُٔطِوش أ ٝحُظخٓش ،حكظٌخٍ حُوِش ،حُٔ٘خكٔش
ح٫كظٌخٍ٣ش (ؿ َ٤حٌُخِٓش) ،ح٫كظٌخٍ.25
٣ـذ ػِ ٠حُٔ٘ظٔش ٓؼَكش ٓٝلخَٛس حُٔ٘خكٔ ٖ٤حُٔلظِٔ( ٖ٤حٌُٖٔٔ ىه ُْٜٞاُ ٠حُٔٞم)ًُٝ ،ي ربٗ٘خء
كٞحؿِ ٟي ىهٝ ًَ ٍٞحكي ؿي٣ي؛ ٌٖٔ٣طٔ ِ٤٤حُيحهِ ٖ٤حُـيى ٖٓ رٓ ٖ٤ـٔٞػش حُٔ٘ظٔخص ح٥ط٤ش:
−حُٔ٘ظٔخص حُوخٍؿ٤ش ػٖ حُٔٞم أ ٝؿ٘ٓ َ٤ظـش ٍ ُٔ٘ظؾ ٝحُظ ٢طٔظط٤غ حؿظ٤خُ حُلٞحؿِ حُٔٞه٤ش رُٜٔٞش؛
−حُٔ٘ظٔخص حُظ ٌَ٘٣ ٢حُيه ٍٞاُ ٠حُٔٞم رخُ٘ٔزش ُٜخ طؼخٗٝخ أ ٝطؼخٟيح ٝحٟلخ)(Synergie
−حُِرخثٖ ٝحٍُٔٞى ٕٝحٌُٔ٣ ٖ٣ظط٤ؼ ٕٞحُظ َٛٞاُ ٠حٗيٓخؽ أٓخٓ ٢أ ٝهِل٢
٣و٠غ طٜي٣ي حُيحهِ ٖ٤حُـيى اُٗ ٠يس ٝىٍؿش حُلٞحؿِ ػِ ٠حُيه ٝ ٍٞآُ ٠يٍ ٟىٝى حُلؼَ حُ٘خطـش ػٖ
حُيحهَ حُٔلظَٔ .أٓخ حُلٞحؿِ حُظ ٌٖٔ٣ ٢إٔ طٟٞغ ٖٓ أؿَ حُلُِٞ٤ش ٟي ىه ٍٞحُٞحكي ٖ٣حُـيى ك:٢ٜ
ٝكَحص حُلـْ ،هٞس ٍٞٛس حُؼٓ٬ش ،طٌِلش حٗ٫ظوخٍ أ ٝحُظزي،َ٣حُ٘ل ًٞاُ ٠ه٘ٞحص حُظ٣ُٞغ ،ح٫كظ٤خؿخص اُ٠
26
ٍإ ّٝحٞٓ٧حٍ ،حُلٞحؿِ حُٔخُ٤ش ٝحُظٌُ٘ٞٞؿ٤ش،حُلٞحؿِ حُظـخٍ٣ش...حُن.
25كزخ٤٘٣ش ٓلٔي "،ىٍ ٍٝأٓٔخٍ حُ ٢ٌِ٤ٜك ٢طيػ ْ٤حُِٔ٤س حُظ٘خكٔ٤ش ُِٔئٓٔش حُـِحثَ٣ش"(،حَٝ١كش ٓويٓش ُٜ٘ٗ َ٤خىس ىًظٍٞح ٙك ٢ػِ ّٞحُظٔ، َ٤٤
ؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س)،ؿخٓؼش حُـِحثَ.27ٙ،2012-2011،
26كزخ٤٘٣ش ٓلٔيَٓ،ؿغ ٓخرن .27ٙ،
29
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
ط٘ظُؾ حُظٜي٣يحص رٜلش ٓزخَٗس ػٖ حُظط ٍٞحُظٌُ٘ٞٞؿ ، ٢ك٤غ ٌٖٔ٣إٔ طو ٠ٜحُٔ٘ظٔخص حً٧ؼَ ٘ٛخٗش ك٢
27
حُٜ٘خػش ٗظ٤ـش ظ ٍٜٞحُٔ٘ظـخص حُزيِ٣ش.
28
ساثؼب :قٕح انزفبٔع نهًٕسدٍٚ
هٞس حٍُٔٞى ٖ٣كٓ ٢وخرَ حُٔ٘ظَ ٖ٣طؤط ٖٓ ٢آٌخٗ٤خطٝ ْٜهيٍط ْٜػٍِ ٠كغ أٓؼخٍ حُظ٣ٍٞيٝ ،طولٞٗ ٞ٤ػ٤ش
حُٔ٘ظـخص أ ٝحُلي ٖٓ حٌُٔ٤خص حُٔزخػش ُٔ٘ظَ ٓؼ.ٖ٤
−حٍُٔٞى ٜ٣ ٫خىف ٓ٘ظـخص ٌٖٔ٣إٔ طٌٓ ٕٞلَ اكُ٘ٔ ٍ٬ظـخط ٚحُٔؼَٟٝش؛
−إٔ طٌٓ ٕٞـٔٞػش حٍُٔٞى ٖ٣هي هخٓض رظٔ٘ٓ ِ٤٤ظـخط ْٜأ ٝربٗ٘خء طٌخُ٤ق طلٝ ،َ٣ٞحُظ ٢طـؼَ حُٔ٘ظَ١
كٓ ٢ظ٘خُٜٝخ؛
−حٍُٔٞىٔ٣ ٕٝؼِ ٕٞطٜي٣يح ٛخىهخ رخٔ٠ٗ٫خّ ٗل ٞحُوِق ٘ٓ-ظَ ٖ٣آهًَٔ -.ٖ٣خ طٌَ٘ حُ٤ي حُؼخِٓش
حُٔٔظؼِٔش ىحهَ حُٔ٘ظٔش ؿِءح ٖٓ حٍُٔٞى ٖ٣؛ ٝكٌٛ ٢ح ح١٩خٍ كخُ٤ي حُؼخِٓش -كٔذ ىٍؿظٜخ حُظ٘ظ٤ٔ٤ش أٝ
حُ٘وخر٤ش ُٜ -خ هٞس طلخ٤ٟٝش ًزَ٤س ٝ ،حُظ ٌٖٔ٣ ٢إٔ طئػَ ػِ ٠حَُٔىٝى٣ش حُٔلظِٔش ُ٘٘خٓ ١خ.
29
خبيغب :قٕح انزفبٔع نهًشزشٍٚ
ُِٔ٘ظَ ٖ٣أ٠٣خ هٞس طلخ٤ٟٝش ًزَ٤س ،ك٤غ ٌْٜ٘ٔ٣حُظؤػ َ٤ػِ ٠حَُٔىٝى٣ش حُٔلظِٔش ُ٘٘خٓ ١خ ٖٓ ه ٍ٬ىكغ
حُٔ٘ظٔش اُ ٠حُز٤غ رؤٓؼخٍ ٓ٘ول٠ش ،أ ٝرطِذ هيٓخص ًزَ٤س ،أٓ ١َٝٗ ٝيحى ؿي ٓ٬ثٔش ،أ ٝرخُظؤػ َ٤ػِ٠
حُظ٘خكْ رٌٛ ٖ٤ح حُٔظ٘خكْ ًٝحىٝ .طظٞهق حُويٍس حُظلخ٤ٟٝش ُِٔ٘ظَ ٖ٣ػِ ٠ػيى ٖٓ حَُ٘: ١ ٝ
ٓ−ـٔٞػش حُٔ٘ظًَِّ َٓ ٖ٣س أ ٝط٘ظَ٤ًٔ ١خص ًزَ٤س رخُ٘ٔزش َُهْ أػٔخٍ حُزخثغ.
30
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
−حُٔ٘ظـخص حُٔ٘ظَحس ٖٓ َ١ف حُِر ٕٞطٔؼَ كٜش ٜٓٔش ٖٓ طٌخُ٤ل ٚحُوخٛشٔٓ ،خ ٣يكؼ ٚاُ ٠حُظلخٝٝ
رَ٘حٓش.
−هيٍس حُٔ٘ظَ ٖ٣ػِ ٠ا٣ـخى ٍٓٞى ٖ٣آهَٖ٣؛ ،رٔؼ٘ ٠طٌِلش حُظـٍُِٞٔ َ٤٤ى ٟؼ٤لش رخُ٘ٔزش ُِِرٕٞ؛ طٌخُ٤ق
حُظل.َ٣ٞ
−حُٔ٘ظَٔ٣ ٕٝؼِ ٕٞطٜي٣يح ٛخىهخ رخٔ٠ٗ٫خّ ٗل ٞحٓ٧خّ -حُٔ٘خكٔ ْٛٝ -ٖ٤رٌُي ٌِٕٞ٘٣ىحهِٓ ٖ٤لظِٖٔ٤
هطَ.ٖ٣
−حُٔ٘ظَِٔ٣ ١ي ٓؼِٓٞش ًخِٓش كٔ٤خ ٣و ٚحُطِذ ،حٓ٧ؼخٍ حُلو٤و٤ش ُِٔٞم ٝكظ ٠ػٖ طٌخُ٤ق حٍُٔٞى.
ط٘طزن حَُ٘ ١ٝحُٔخروش ػِ ٠حُِٔغ حٓ٫ظ٤ً٬ٜش طٔخٓخ ًٔخ ط٘طزن ػِ ٠حُِٔغ حُٜ٘خػ٤شٝ ،ط٘طزن ػِ ٠طـخٍ
حُظـِ ثش كٓ ٢وخرَ طـخٍ حُـِٔشٛٝ ،ئ٫ء ح٧ه ٖ٣َ٤كٓ ٢وخرَ حُٔ٘ظـ.ٖ٤
31
اإلعزشارٛغٛخ انزُبفغٛخ -2أْذا
طؼظزَ حُِٔ٤س حُظ٘خكٔ٤ش حُٜيف حَُثٓ٪ُ ٢ٔ٤ظَحط٤ـ٤ش حُظ٘خكٔ٤ش ك ٢ٜط٘٘ؤ رٔـَى ط َٛٞحُٔئٓٔش اُ٠
اًظ٘خف َ١م ؿي٣يس أًؼَ كؼخُ٤ش ٖٓ طِي حُٔٔظؼِٔش ٖٓ هزَ حُٔ٘خكٔ ،ٖ٤ك٤غ ٕ ٌٞ٣رٔويٍٛٝخ طـٔ٤ي ٌٛح
حً٩ظ٘خف ٓ٤يحٗ٤خ ٝ ،رٔؼ٘ ٠آهَ رٔـَى اكيحع ػِٔ٤ش ا٣يحع رٔل ٜٚٓٞحُٞحٓغ ٝ ،رخُظخُ ٢ك ٢ٜػِٔ٤ش
ى٘٣خٓ٤ٌ٤ش ٔٓ ٝظَٔس طٔظٜيف ٓؼخُـش حٌُؼ ٖٓ َ٤حُٔ٘خًَ حُيحهِ٤ش ٝحُوخٍؿ٤شُ ،ظلو٤ن حُظلٞم حُٔٔظَٔ
30كـخؽ ػزي حَُإٝف"،حُِٔ٤س حُظ٘خكٔ٤ش ُِٔئٓٔش ح٫هظٜخى٣شٜٓ :خىٍٛخ ٝى ٍٝح٫ريحع حُظٌُ٘ٞٞؿ ٢ك ٢ط٘ٔ٤ظٜخ ىٍحٓش ٓ٤يحٗ٤ش كًَٗ ٢ش ٍٝحثق
حٍُٝٞى ُٜ٘خػش حُؼط ٍٞرخُٞحىًٌَٓ(،"١س ٓويٓش ُٜ٘ٗ َ٤خىس حُٔخؿٔظ َ٤ك ٢ػِ ّٞحُظٔ َ٤٤ؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س) ،ؿخٓؼش ٌٌٓ٤يس .57ٙ،2007-2006،
ً 31خً ٢ػزي حٌَُ"،ْ٣أػَ حٓ٫ظؼٔخٍ ح٧ؿ٘ز ٢حُٔزخَٗ ػِ ٠ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثًٌََٓ(،"١س ٜٗخىس ٓخؿٔظ َ٤ؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س ) ،طو ٜٚطـخٍس
ى٤ُٝش،ؿخٓؼش ؿَىح٣ش.123ٙ،2011-2010،
31
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
ُِٔئٓٔش ػِ ٠ح٥هَ ٖ٣أ ١ػِ ٠حُٔ٘خكٔ ٝ ٖ٤حٍُٔٞى ٝ ٖ٣حُٔ٘ظَ ٝ ٖ٣ؿ ٖٓ َْٛ٤حَ١٧حف حٌُ ٖ٣طظؼخَٓ
ٓؼ ْٜحُٔئٓٔش.
طؼظٔي حٓ ٩ظَحط٤ـ٤ش حُظ٘خكٔ٤ش ػِ ٠طلِ١ َ٤ز٤ؼش ٝآظيحى حُز٤جش حُظ٘خكٔ٤ش ُِٔ٘٘ؤس ،اً طٌٜٔ٘خ حُٔؼَكش حُـ٤يس
ُظَٝف حُز٤جش ٝأرؼخى ٙح ٖٓ حُ ٍٞٛٞاُ٤ً ٠ل٤ش اًظٔخف حٞٓ٧حم ٝحُظٔٞهغ ٝاكظ٣ٍ ًَِٓ ٍ٬خى ١كٜ٤خ،
ٝطظٔؼَ ٌٙٛح٧رؼخى كٔ٤خ ٢ِ٣
-آظيحى حُوطخع ٖٓ ك٤غ ػيى حُوطخػخص حٌُِٔٔش أ ٝحُزيِ٣ش ٝحُوطخع ٣ظلي ى كٔذPorterرؤْ هٟٞ
ط٘خكٔ٤ش.
طِؼذ ٓئَٗحص حُظ٘خكٔ٤ش ىٍٝح ٛخٓخ كٔٓ ٢خػيس حهظٜخى٣خص حُيًُ،ٍٝي رظٞك َ٤ػي٣ي حُٔؼِٓٞخص ُٔٔخػيطٜخ
ػِٞٓ ٠حؿٜش طلي٣خص حُظ٘ٔ٤ش حُٔظٞحِٛش ٖٓ ،ه ٍ٬طـٔ٤غ ًَ هيٍحطٜخ ح٫هظٜخى٣ش رـ٤ش حَُكغ ٖٓ حٗ٫ظخؿ٤ش
ٓ ٝؼي٫ص حُ٘ٔ ٞح٫هظٜخى ٝ ،١طز٘٤ٓ ٢خٓخص حهظٜخى٣ش ٓ٬ثٔش ٝ ،طو٣ٞش حُز٘خء حُٔئٓٔ ٝ ،٢حىهخٍ
طٜل٤لخص ٤ٌِ٤ٛش ،ك ٢ٜحىحس ٜٓٔش ُٜخٗؼ ٢حُٔ٤خٓش ح٫هظٜخى٣شٍ ٝ،ؿخٍ حُٔخٍ ٝح٫ػٔخٍ ٝ ،حُٔٔظؼَٔ،ٖ٣
اً ٢ٛطٜيف حُٟٝ ٠غ ٝحٍٓخء ٓؼخ َ٤٣ط٤ٜ٘ل٤ش ُو٤خّ ٝطز٤خٕ كـْ حُلَ٣خص ح٫هظٜخى٣ش حُظ ٢طظٔظغ رٜخ
ى ٍٝحُؼخُْ ٝ ،طَط٤ذ ٌٙٛحُي ٍٝطزؼخ ُوٞس حُلَ٣ش حُظ ٢طظٔظغ رٜخ ،ك ٢ٜطويّ طلِٗ ٬٤ظَ٣خ ىه٤وخ ٌَُ حُؼٞحَٓ
حُظ ٢طئػَ ك ٢حُ٘ٔ ٞح٫هظٜخىُِ ١ئً ،ٍٝخ إٔ أ٤ٔٛظ ٚرخُ٘ٔزش ُ٬هظٜخى طٌٖٔ ك: ٢
ًخً ٢ػزي حٌَُ'،ْ٣أػَ حٓ٫ظؼٔخٍ ح٫ؿ٘ز ٢حُٔزخَٗ ػِ ٠ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثًٌََٓ (،"١س ٜٗخىس ٓخؿٔظ َ٤ؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س) ،طوٓ:ٜٚخُ٤ش ى٤ُٝش
32حًَُِٔ حُـخٓؼ ٢ؿَىح٣ش،.129ٙ،2011/2010،
32
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
ٍٛ-1ي كخُش ح٫هظٜخى حُ ٢٘١ٞح ٝحُٜ٘خػش ك ٢كظَس ٓخ ٓ ٝوخٍٗش أىحث ٚػزَ حُِٖٓ ٝحؿَحء حُٔوخٍٗخص رٖ٤
حُي ٝ ٍٝحُٜ٘خػخص حُٔوظِلش.
-2ط٘و ٝ ٚ٤طلي٣ي حُؼٞحَٓ حُظ ٢طؼ٤ن حُظ٘ٔ٤ش ح٫هظٜخى٣ش ً ٝلخءس طو ٚ٤ٜحُٔٞحٍى.
-3حهظ٘خع ٍؿخٍ ح٫ػٔخٍ ٝحُلٌٓٞخص ٝحُٔئٓٔخص حُٔوَٟش ٝحُٔٔخ ٖ٤ٔٛرلظٔ٤ش ٝأ٤ٔٛش ح٬ٛ٫كخص
ح٫هظٜخى٣ش ٝحُٔئٓٔ٤ىشٌٛ ،ح رخٟ٫خكش اُ ٠إٔ ٌٙٛحُٔئَٗحص طٔظويّ ك ٢حُلٔ٬ص ح٫ػ٤ٓ٬ش حُٔٞؿٜش
ُِٔٔظؼَٔ ٖ٣حُٔلِ ٝ ٖ٤٤ح٫ؿخٗذ ػٖ ٓ٘خم حٓ٫ظؼٔخٍ حُٔخثي ك ٢حُزِي ٓلَ حٓ٫ظؼٔخٍ.
-1انًؤششاد انًؾذٔدح
ػِ ٠حَُؿْ ٖٓ حُؼٞ٤د حُٔؼَٝكش ُٔئَٗ حُ٘خطؾ حُٔلِ ٢ح٫ؿٔخُُِ GDP ٢لَى ح ٝرو٤ش حُٔئَٗحص
حُٔ٘خرٜش ،ك ٢حُظؼز َ٤ػٖ حُظ٘ٔ٤ش ح٫هظٜخى٣ش،كبٕ حُ٘خطؾ حُٔلِٓ ٝ ٢ؼيٍ ٗٔٔٔ٣ ٙٞلخٕ رخُظؼز َ٤ػٖ
طويّ حٓ٫ش ح ٝطٞؿٜٜخ ٗلًُ ٞي َ٤٘٣ ٝ.طوَ َ٣حُ ٠إٔ ٞٛ GDPحكٖٔ ٓئَٗ ؿً َ٤خَٓ ػٖ
ط٤ُٞي حُؼَٝس ٌُٚ٘ .كٔ٤خ ٣ظؼِن رخُظ٘خكٔ٤ش كخٗ ِ٤ٔ٣٫ ٚحُٔيحه َ٤حُ٘خؿٔش ػٖ حٓظِ٘حف حُٔٞحٍى ؿَ٤
حُٔظـيىس ٓؼخٍ حُ٘ل ٫ ٝ ،٢حُٔيحه َ٤حُ٘خؿٔش ػٖ حٓظـ ٍ٬ح ٍٞٛ٫حُٔظَحًٔش ٖٓ ؿخٗذ ح٫ؿ٤خٍ
حُٔخروش ٫ ٝحُٔيحه ٖٓ َ٤حُؤ٤ش حُٔ٠خكش ح٫هظٜخى٣ش حُلو٤و٤ش ٓؼَ ح٫هظَحػخص ،حُظوخٗش ٝػِٔ٤ش
حُظل.َ٣ٞكخًح حهٌٗخ ٌٙٛحُو٠خ٣خ ك ٢ح٫ػظزخٍ كخٕ حٍ٣ GDPزوٓ ٠غ ًُي حكٖٔ طوَ٣ذ حكٜخث ٢أٝ
33
ٓئَٗ ريُِ َ٣ظؼز َ٤ػٖ ط٤ُٞي حُؼَٝس.
ٌُٖ ٖٓ حُٔوز ٍٞػِٗ ٠طخم ٝحٓغ ك ٢ح٫ىر٤خص ح٫هظٜخى٣ش إٔ ط٘خكٔ٤ش حُزِي ٌٖٔ٣ ٫حٕ طوظٍِ حُ٠
ٓـَى ػٞحَٓ ٓؼَ حُ٘خطؾ حُٔلِ ٢ح٫ؿٔخُ ٢أ ٝحٗ٫ظخؿ٤ش ٕ٫حُٔ٘٘خص طٞحؿ ٚح٫رؼخى حُٔ٤خٓ٤ش ٝ
حُظوخٗ٤ش ٝحُ ظؼِ٤ٔ٤ش ُزِيحٕ حُٔ٘خكٔش ًٌُ ٝي حهظٜخىحطٜخ ٝ.رٌُي كخٗ ٚرظِ٣ٝي حُٔ٘٘خص رٔ٘خم ً١
حُ ٌَ٤ٜحً٫ؼَ كخػِ٤ش ٝحُٔئٓٔخص ٝحُٔ٤خٓخص حُلخػِش ،طٔظط٤غ ح ْٓ٫إٔ طظ٘لْ كٔ٤خ رٜ٘٤خ.
ػٔش حُؼي٣ي ٖٓ ٓئَٗحص حُظ٘خكٔ٤ش ،كزؼ ٞحُيٍحٓخص طوظ ٌٙٛ َٜحُٔئَٗحص ػِ ٠ػيى ٓليٝى ٓؼَ
:حٓؼخٍ حَُٜف حُلو٤وش حُٔٔظ٘يس حُٓ ٠ئَٗحص حٓؼخٍ حٓ٫ظ٬ٜى ،هٔ٤ش ٝكيس حُظٜئُِِ َ٣غ
ٓ33لٔي ػيٗخٕ ٝى٣غ"،حُويٍس حُظ٘خكٔ٤ش ٝه٤خٜٓخ "ِِٔٓ،ش ى٣ٍٝش طؼ٘ ٠رو٠خ٣خ حُظ٘ٔ٤ش ك ٢ح٫هطخٍ حُؼَر٤ش ،حُؼيى حَُحرغ ٝحُؼَ٘،ٕٝىٔٔ٣زَ
،2003حُٔ٘ش حُؼخٗ٤ش.09ٙ،
33
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
حُٜٔ٘ؼش،حُٔؼَ حُ٘ٔزُِِٔ ٢غ حُٔظخؿَ رٜخ ٝؿ َ٤حُٔظخؿَ رٜخ ،طٌِلش ٝكيس حُؼَٔ حُِٔٔ٤س ك٢
34
حُٜ٘خػش حُظل٤ِ٣ٞش ٌُٖ ٝ ،حُ٘ـخُ حُلو٤وٜ٘ٓ ٌَُ ٢خ ك ٢طلٔ َ٤طيكوخص حُظـخٍس ًُ ْ٤خٓ.٬
35
-2يؤششاد رُبفغٛخ انًششٔع:
طظٓ ٖٔ٠ئَٗحص حُظ٘خكٔ٤ش ػِٔٓ ٠ظ ٟٞحَُٔ٘ٝع :حَُرل٤ش ،طٌِلش حُٜ٘غ ،حٗ٫ظخؿ٤ش حٌُِ٤ش ُِؼٞحَٓ،
حُلٜش ٖٓ حُٔٞم.
أ-انشثؾٛخ:
طٌَ٘ حَُرل٤ش ٓئَٗح ًخك٤خ ػِ ٠حُظ٘خكٔ٤ش حُلخُ٤شًٌُ ٝ ،ي طٌَ٘ حُلٜش ٖٓ حُٔٞم ٓئَٗح ػِ٠
حُظ٘خكٔ٤ش اًح ًخٕ حَُٔ٘ٝع ٣ؼظْ حٍرخك ٚح ١أٗ٣ ٫ ٚظ٘خٍُ ػٖ حَُرق ُٔـَى ؿٍَ ٝكغ كٜظٖٓ ٚ
حُٔٞم ٌُٖ ٝ.حَُٔ٘ٝع ٌٖٔ٣حٕ ٌٕٞ٣ط٘خكٔ٤خ كٞٓ ٢م طظـً ٢ٛ ٚحطٜخ ٗل ٞحُظَحؿغ ٝ ،رٌُي كبٕ
ط٘خكٔ٤ظ ٚحُلخُ٤ش ُٖ طٌٟ ٕٞخٓ٘ش َُرل٤ظ ٚحُٔٔظوزِ٤ش.
ٝحًح ًخٗض ٍرل٤ش حَُٔ٘ٝع حٌُ٣َ٣ ١ي حُزوخء ك ٢حُٔٞم ٘٣زـ ٢حٕ طٔظي حُ ٠كظَس ٖٓ حُِٖٓ ،كبٕ حُؤ٤ش
حُلخُ٤ش ٍ٫رخف حَُٔ٘ٝع طظؼِن رخُؤ٤ش حُٔٞه٤ش ُ.ٚإ ٗٔزش حُؤ٤ش حُٔٞه٤ش ُِيٍ ٝ ٖ٣إ ّٝحٞٓ٫حٍ
حُوخٛش َُِٔ٘ٝع ػِ ٠طٌِلش حٓظزيحٍ ح ُٚٞٛطٔٔٓ ٠ئَٗ طٞرٖ ) ٝ (Tobin ‘s qحٕ ًخٗض ٌٙٛ
حُ٘ٔزش حٛـَ ٖٓ حُٞحكي كخٕ حَُٔ٘ٝع ُ ْ٤ط٘خكٔ٤خ.
طؼظٔي حُٔ٘خكغ حُٔٔوزِ٤ش َُِٔ٘ٝع ػِ ٠حٗظخؿ٤ظ ٚحُ٘ٔز٤ش ٝطٌِلش ػٞحَٓ حٗظخؿًٌُ ٝ ٚي ػِ ٠حُـخًر٤ش
حُ٘ٔز٤ش ُٔ٘ظـخط ٚػِ ٠حٓظيحى كظَس ِ٣ٞ١ش ٝػِ ٠حٗلخه ٚحُلخُ ٢ػِ ٠حُزلغ ٝحُظط َ٣ٞح ٝحُزَحءحص حُظ٢
٣ظل َٜػِٜ٤خ حٟخكش حُ ٠ػي٣ي ٖٓ حُؼ٘خ َٛح٫هَ. ٟحٕ حُ٘ٞػ٤ش ػ٘ٛ َٜخّ ً٫ظٔخد حُـخًر٤ش ٖٓ ٝ
ػْ حُ٘لخً حُ ٠حٞٓ٫حم ٝحُٔلخكظش ػِٜ٤خ.
ا ٕ طٌِلش حُٜ٘غ حُٔظٓٞطش رخُو٤خّ حُ ٠طٌِلش حُٔ٘خكٔ ٖ٤طٔؼَ ٓئَٗح ًخك٤خ ػٖ حُظ٘خكٔ٤ش ك ٢كَع ٗ٘خ١
ً ١حٗظخؽ ٓظـخْٗ ٓخ ُْ ٟ ٌٖ٣ؼق حُظٌِلش ػِ ٠كٔخد حَُرل٤ش حُٔٔظوزِ٤ش َُِٔ٘ٝعُ ٌٖٔ٣ ٝ .ظٌِلش
ٝكيس حُؼَٔ حٕ طٔؼَ ري ٬٣ؿ٤يح ػٖ طٌِلش حُٜ٘غ حُٔظٓٞطش ػ٘يٓخ طٌ ٕٞطٌِلش حُ٤ي حُؼخِٓش طٌَ٘ حُ٘ٔزش
حً٫زَ ٖٓ حُظٌِلش ح٫ؿٔخُ٤ش ٌٙٛ ٌُٖ ٝ .حُٟٞؼ٤ش ٣ظ٘خهٝ ٚؿٞىٛخ.
34
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
إ حٗ٫ظخؿ٤ش حٌُِ٤ش ُِؼٞحَٓ TFPطو ْ٤حُلخػِ٤ش حُظ٣ ٢ل ٍٞحَُٔ٘ٝع كٜ٤خ ٓـٔٞػش ػٞحَٓ حٗ٫ظخؽ
حُ٘ٓ ٠ظـخصٌٛ ٌُٖ ٝ.ح حُٔلٟٞ٣ ٫ ّٜٞق ِٓح٣خ ٔٓ ٝخٝة طٌِلش ػ٘خ َٛحٗ٫ظخؽًٔ .خ حٗ ٚحًح ًخٕ حٗ٫ظخؽ
٣وخّ رخُٞكيحص حُل٣ِ٤خث٤ش ٓؼَ ح٘١خٕ ٖٓ حٍُٞم ح ٝحػيحى ٖٓ حُظِلِٗٞ٣خص ،كخٕ حٗ٫ظخؿ٤ش ح٫ؿٔخُ٤ش ُِؼٞحَٓ
٫طٟٞق ٗ٤جخ ك ٍٞؿخًر٤ش حُٔ٘ظـخص حُٔؼَٟٝش ٖٓ ؿخٗذ حَُٔ٘ٝع.
ٖٓ حٌُٖٔٔ ٓوخٍٗش حٗ٫ظخؿ٤ش حٌُِ٤ش ُِؼٞحَٓ حٛٞٔٗ ٝخ ُؼيس َٓ٘ٝػخص ػِ ٠حُٔٔظ٣ٞخص حُٔلِ٤ش ٝحُي٤ُٝش ٝ.
ٌٖٔ٣حٍؿخع ٗٔٛٞخ ٓٞحء حُ ٠حُظـَ٤حص حُظو٘٤ش ٝطلَى ىحُش حُظٌِلش ٗل ٞحٓ٫لَ أ ٝحُ ٠طلو٤ن ٝكٍٞحص
كـْ ًٔ.خ ٣ؼؤػَ ىُ TFP ٞٔٗ َ٤رخُلَٝهخص ػٖ حٓ٧ؼخٍ حُٔٔظ٘يس حُ ٠حُظٌِلش حُلي٣ش ٌٖٔ٣ ٝ .طلَٔ٤
حٗ٫ظخؿ٤ش حُ٠ؼ٤لش رخىحٍس حهَ كخػِ٤ش ح ٝريٍؿش ٖٓ حٓ٫ظؼٔخٍ ؿ َ٤كخػِش ح ٝرٌِٜٔ٤خ ٓؼخ.
د-انؾظخ يٍ انغٕ
ٖٓ حٌُٖٔٔ َُٔ٘ٝع ٓخ حٕ َٓ ٌٕٞ٣رلخ ٔ٣ ٝظل ًٞػِ ٠ؿِء ٛخّ ك ٢حُٔٞم حُيحهِ٤ش ري ٕٝحٕ ٌٕٞ٣
ط٘خكٔ ٤خ ػِ ٠حُٔٔظ ٟٞحُي٣ ٝ .٢ُٝلٌٛ َٜح ػ٘يٓخ طٌ ٕٞحُٔٞم حُٔلِ٤ش ٓلٔ٤ش رؼوزخص حطـخ ٙحُظـخٍس
حُي٤ُٝش ًٔ.خ َُِٝ٘ٔ ٌٖٔ٣ػخص حُ٤٘١ٞش إٔ طًٌ ٕٞحص ٍرل٤ش حٗ٤ش ٌُٜ٘ ٝخ ؿ َ٤هخىٍس ػِ ٠ح٫كظلخظ
رخُٔ٘خكٔش طـخ ٙطلَ َ٣حُظـخٍس ٌُُ .ي ٘٣زـٓ ٢وخٍٗش طٌخُ٤ق حَُٔ٘ٝع ٓغ طٌخُ٤ق ٓ٘خكٔ ٚ٤حُي.ٖ٤٤ُٝ
ٝػ٘يٓخ ٘ٛ ٌٕٞ٣خى كخُش طٞحُٕ طؼظْ حُٔ٘خكغ ٖٟٔهطخع ٗ٘خٓ ١خ ً ١حٗظخؽ ٓظـخْٗ ،كخًِٗٔ ٚخ ًخٗض
حُظٌِلش حُلي٣ش َُِٔ٘ٝع ٟؼ٤لش ٓوخٍٗش رظٌخُ٤ق ٓ٘خكًِٔٔ ، ٚ٤خ ًخٗض كٜظ ٖٓ ٚحُٔٞم أًزَ ً ٝخٕ
حَُٔ٘ٝع أًؼَ ٍرل٤ش ٓغ حكظَح ٝطٔخ ١ٝح ٍٞٓ٫ح٧هَ .ٟكخُلٜش ٖٓ حُٔٞم طظَؿْ اًح حُِٔح٣خ ك٢
حٗ٫ظخؿ٤ش ح ٝك ٢طٌِلش ػٞحَٓ حٗ٫ظخؽ.
ٝك ٢هطخع ٗ٘خ ١ً ١حٗظخؽ ؿٓ َ٤ظـخْٗ ،كبٕ ٟؼق ٍرل٤ش حَُٔ٘ٝع ٌٖٔ٣إٔ ٣لَٔ رخٓ٫زخد أػ.ٙ٬
٠٣ ٌُٖ ٝخف ُٜخ ٓزذ حهَ ٞٛ ،إٔ حُٔ٘ظـخص حُظ٣ ٢ويٜٓخ هي طٌ ٕٞأهَ ؿخًر٤ش ٖٓ ٓ٘ظـخص حُٔ٘خكٖٔ٤
رخكظَح ٝطٔخ ١ ٝح ٍٞٓ٫ح٫هَ ٟأ٠٣خ.اً ًِٔخ ًخٗض حُٔ٘ظـخص حُظ٣ ٢ويٜٓخ حَُٔ٘ٝع أهَ ؿخًر٤ش ًِٔخ
ٟؼلض كٜظ ٖٓ ٚحُٔٞم ًحص حُظٞحُٕ.
ُوي ر٘٤ض ىٍحٓخص ػيس َُِٔ٘ٝػخص ٝؿٞى كِٓش ٝحٓؼش ٖٓ حُٔئَٗحص ػِ ٠ط٘خكٔ٤ش حَُٔ٘ٝع ٌٙٛ ٖٓ ٝ ،
حُ٘ظخثؾ:
35
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
*كٓ ٢ؼظْ ح٘ٗ٫طش ح٫هظٜخى٣ش ٝكَٝع حُ٘٘خ ١كبٕ حُظ٘خكٔ٤ش ٫طظًَِٔ رزٔخ١ش ػِ ٠حٓ٫ؼخٍ ٝ
طٌِلش ػٞحَٓ حٗ٫ظخؽ.
*ػٔش ػٞحَٓ ػي٣يس ُٔ٤ض َٓطزطش رخٓ٫ؼخٍ طؼط ٢حهظ٬كخص ػٖ ٓٔظ ٟٞحٗظخؿ٤ش حُ٤ي حُؼخِٓشٍ،حّ
حُٔخٍ(ٝكٍٞحص حُلـِِْٔٓ ،ش حُؼِٔ٤خص ،كـْ حُٔوِ ،ٕٝح٫ىحٍس ،ػ٬هخص حُؼَٔ )....
*َُِٝ٘ٔ ٌٖٔ٣ػخص حٕ طلٖٔ حىحثٜخ ٖٓ ه ٍ٬حُظوِ٤ي ٝح٫رظٌخٍ ٝإٔ حُٛٞلش حُلٔ٘ش َُِٔ٘ٝع
ٌٖٔ٣إٔ طؼطٗ ٢ظخثؾ كٔ٘ش ُيَٝ٘ٓ ٟػخص حهَ ٟكظ ٠هخٍؽ رِيٛخ ٓؼخٍ حُيٍ ّٝحُ٤خرخٗ٤ش حُظ٢
طٔظِٜٜٔخ حَُٔ٘ٝػخص ك ٢حٌَٓ٣خ حُ٘ٔخُ٤ش.
*إ حَُٔ٘ٝع حٌُ٣ ١ؼظٔي ػِٟ ٠ؼق طٌِلش ػٞحَٓ حٗ٫ظخؽ ك ٢حُل ٍٜٞػِ ٠حُِٔح٣خ حُظ٘خكٔ٤ش
ٌٕٞ٣كٟٝ ٢غ ٖٛطـخِٓ ٙحكٔش َٓ٘ٝػخص ًحص ٓيهَ ػِ ٠ػٞحَٓ حٗظخؽ حًؼَ ٍهٜخ.
*ٖٓ ح٤ٔٛ٫ش رٌٔخٕ ٓؼَكش إٔ حُظًَ ِ٤ػِ ٠ط٘خكٔ٤ش حَُٔ٘ٝع طؼ٘ ٢ىٍٝح ٓليٝىح ُِيُٝش ٝطظطِذ
حٓظؼٔخٍ طو٘٤خص حٗظخؽ َٓٗش ٍ ٝهخرش ٓٔظَٔس ػِ ٠حُ٘ٞػ٤ش ٝحُظٌخُ٤ق ٝحُظطِغ حُ ٠حٓ٫ي حُطَ٣ٞ
أًؼَ ٖٓ حٓ٫ي حُو.َ٤ٜ
* ٍَٟٝس حػطخء أ٤ٔٛش حًزَ اُ ٠حُظٌ ٝ ٖ٣ٞحػخىس حُظخ ٝ َ٤ٛحُ٘ظَ حُ ٠حُؼخَٓ ًَ٘٣ي ْ٤ُ ٝ
ػخَٓ حٗظخؽ.
* اًح ًخٗض ط٘خكٔ٤ش حُزِي طوخّ رظ٘خكٔ٤ش َٓ٘ٝػخط ٚكخٕ ط٘خكٔ٤ش حَُٔ٘ٝع طؼظٔي ػِٞٗ ٠ػ٤ش اىحٍطٚ
ٝحُيُٝش ٓي َ٣ؿٗ َ٤خؿق َُِٔ٘ٝػخص ٝهٜٛٞخ كٓ ٢ـخ٫ص حُوطخع حُوخ.ٙ
* ُِ ٌٖٔ٣يُٝش ٓغ ًُي حٕ طٔ ْٜك ٢ح٣ـخى ٓ٘خم ٓٞحص ُٔٔخٍٓش اىحٍس ؿ٤يس ٖٓ ه ٍ٬طٞكَ٤
حٓظوَحٍ ح٫هظٜخى حُ ، ٢٘١ٞهِن ٓ٘خم ط٘خكٔ ٝ ٢ػِ ٠حُو ٜٙٞرخُحُش حُؼوزخص حٓخّ حُظـخٍس
حُ٤٘١ٞش ٝحُي٤ُٝش ،حُحُش حُلٞحؿِ حٓخّ حُظؼخ ٕٝر ٖ٤حَُٔ٘ٝػخص ،طلٔ ٖ٤ػ٬ػش أٗٔخ ٖٓ ١ػٞحَٓ
حٗ٫ظخؽ ٍ ٢ٛحّ حُٔخٍ حُزَ٘ ١رخػظزخٍ حُيُٝش حٌُٔ ٕٞحٓ٫خٓ ،ُٚ ٢حُظُٔ٘ َ٣ٞخك٤ش حُظ٘ظ ٝ ْ٤كـْ
حُوَ ٝ،ٝٝحُويٓخص حُؼٔ٤ٓٞش .
36
-3يؤششاد فشع انُشبؽ ااقزظبد٘:
ٗو ّٞرو٤خّ كَع حُ٘٘خ ١ػ٘يٓخ طٌ ٕٞحُٔؼط٤خص حُٔظؼِوش رخَُٔ٘ٝع ٗخهٜش رخٓظؼٔخٍ ٓظٓٞطخص هي
٫طؼٌْ أٟ ٝخع َٓ٘ٝع ٓؼ ٖٟٔ ٖ٤حُوطخع حُٔيٍٝ .ّٝحٗط٬هخ ٖٓ ًُي كبٕ طلي٣ي حُظ٘خكٔ٤ش
ػِٔٓ ٠ظ ٟٞحُوطخع أ ٝطـٔغ أٗ٘طش ٘٣ظَ ١إٔ طٌ ٕٞكٞحٍم ٓئٓٔخص حُوطخع ٓليٝىسٝ ،طَؿغ
36
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
ٌٙٛحُلٞحٍم اُ ٠ػٞحَٓ حٗ٩ظخؽ ،ػَٔ حَُٔ٘ٝع ،حُلـْ ...اُن ٕ٧طو ْ٤٤ط٘خكٔ٤ش كَع حُ٘٘خ٣ ١ظْ
رخُٔوخٍٗش ٓغ كَع حُ٘٘خ ١حُٔٔخػَ ُزِي آهَ ٝح ْٛحُٔئَٗحص حُٔٔظؼِٔش : ٢ٛ
ػ٘يٓخ طٌ ٕٞحٗ٩ظخؿ٤ش حٌُِ٤ش ُؼٞحَٓ حٗ٩ظخؽ ُلَع ٗ٘خٓ ١ظٔخ٣ٝش أ ٝأػِٜ٘ٓ ٠خ ُي ٟحُٔ٘خكٔ ٖ٤ح٧ؿخٗذ ،أٝ
ًخٕ ٓٔظ ٟٞطٌخُ٤ق حُٞكيس رخُٔظٔ٣ ٢ٓٞخ ١ٝأ٣ ٝوَ ػٖ طٌخُ٤ق حُٞكيس ُِٔ٘خكٔ ٖ٤ح٧ؿخٗذ ،ػ٘يٛخ ٌٕٞ٣
كَع حُ٘٘خ ١ط٘خكٔ٤خ.
ٝؿخُزخ ٓخ ٣ظْ اؿَحء حُٔوخٍٗخص حُي٤ُٝش ك ٍٞاٗظخؿ٤ش حُ٤ي حُؼخِٓش أٝطٌِلظٜخ حُٞكي٣ٝش ٌٖٔ٣ ٚ٘ٓٝطؼَ٣ق
ٓئَٗ ط٘خكٔ٤ش طٌِلش حُ٤ي حُؼخِٓش حُٞكي٣ٝش ُلَع حُ٘٘خ )i( ١ك ٢حُزِي ( )jك ٢حُلظَس ( )tرخٓظؼٔخٍ حُٔؼخىُش
حُظخُ٤ش:
ك٤غ:
: Wijtطٔؼَ ٓؼيٍ أؿَ حُٔخػش ك ٢كَع حُ٘٘خٝ )i(١ك ٢حُزِي ( ٝ )jك ٢حُلظَس (.)t
ٔ٣: XRjtؼَ ٓؼَ َٛف حُي ٍ٫ٝح ٢ٌ٣َٓ٧رؼِٔش حُيُٝش ( )jه ٍ٬حُلظَس (.)t
)ٔ٣:)g /Lؼَ حٗ٫ظخؽ حُٔخػ ٢ك ٢كَع حُ٘٘خ )i( ١ك ٢حُزِي( )jه ٍ٬حُلظَس ( )tحً ٜ٣زق ٖٓ حٌُٖٔٔ ijt
حُظؼز َ٤ػٖ حُظٌِلش حُٞكي٣ٝش ُِ٤ي حُؼخِٓش حُ٘ٔز٤ش ُِزِي (ٓ )jغ حُزِي ) (kه ٍ٬حُٔؼخىُش حُظخُ٤ش :
CUMORijt=CUMOijt/CUMOikt
ك٤غ:
:CUMORijtحُظٌِلش حُٞكي٣ٝش ُِ٤ي حُؼخِٓش حُ٘ٔز٤ش ك ٢حُزِي (ٓ )jغ حُزِي (. )k
: CUMOijtحُظٌِلش حُٞكي٣ٝش ُِ٤ي حُؼخِٓش ُلَع حُ٘٘خ ٝ )i( ١ك ٢حُزِي ( ٝ )jك ٢حُلظَس (.)t
: CUMOiktحٍطلخع طٌِلش حُ٤ي حُؼخِٓش حُٞكي٣ٝش ُِزِي ( )jاُ ٠حٓ٫زخد حُظخُ٤ش:
حٍطلخع ٓؼيٍ ح٧ؿٝ ٍٞحَُٝحطذ رٌَ٘ أَٓع ٓٔخ ٣ـَ ١ك ٢حُوخٍؽ .
حٍطلخع اٗظخؿ٤ش حُ٤ي حُؼخِٓش رَٔػش أهَ ٖٓ حُوخٍؽ .
37
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
٣ُ خىس هٔ٤ش حُؼِٔش حُٔلِ٤ش رخُو٤خّ ٓغ ػِٔش رِيحٕ أهَ. ٟ
ٔ٣ظؼَٔ حُِٔ٤حٕ حُظـخٍٝ ١أ٠٣خ حُلٜش ٖٓ حُٔٞم حُي٤ُٝش ًٔئَٗح ص طيٍ ػٖ ط٘خكٔ٤ش حُوطخع ٌٌٛٝح
كلٗ ٢طخم حُظزخىٍ حُلَ كبٕ كَع حُ٘٘خ٣ ١ؤَ ط٘خكٔ٤ش ػ٘يٓخ طظ٘خه ٚكٜظ ٖٓ ٚحُٜخىٍحص حُ٤٘١ٞش
حٌُِ٤ش ،أ ٝإٔ كٜظ ٖٓ ٚحُٔٔظٍٞىحص حُ٤٘١ٞش حٌُِ٤ش طظِح٣ي ُِٔؼش ٓؼ٘٤ش آهٌح رخ٫ػظزخٍ كٜش طِي حُِٔؼش
ك ٢حٗ٩ظخؽ أ ٝحٓ٫ظ٬ٜى حُ ٖ٤٤٘١ٞحًٌُِٔ ،٢خ إٔ كَع حُ٘٘خ٣ ١ؤَ ط٘خكٔ٤ظ ٚػ٘يٓخ طظ٘خه ٚكٜظٖٓ ٚ
حُٜخىٍحص حُي٤ُٝش ح٩ؿٔخُ٤ش ُِٔؼش ٓؼ٘٤ش أ ٝإٔ طظٜخػي كٜظ ٖٓ ٚحُٞحٍىحص حُي٤ُٝش آهٌح رؼ ٖ٤ح٫ػظزخٍ
كٜش حُزِي حُٔؼ٘ ٢ك ٢حُظـخٍس حُي٤ُٝش.
٣زٌٛ ٖ٤ح حُٔئَٗ حُ٬ٜص حُظـخٍ٣ش ٖٟٔحُٜ٘خػخصًِٔٝ ،خ حٍطلؼض هٔ٤ظًِٔ ٚخ ىٍ ًُي ػِ ٠طويّ
حُٜ٘خػش ك ٢حُزِي حُٔؼٝ ،ٖ٤رخٓظؼٔخٍ ٣َ١وش ىُ َ٤حُظـخٍس ر ٖ٤حُٜ٘خػخص ،ر٘٤ض ىٍحٓش "ٛخكَ ُٖ٤٘٤
إٔ رؼ ٞحُي ٍٝحُؼَر٤ش ٫طٔظِي هخػيس ٘ٛخػ٤ش Havrylyshyn et Kunzel (1997)"ًٍِ٘"ٝ
ٓظويٓش ؿيح رخُو٤خّ اُ ٠أهخُ ْ٤أهَ ٟك ٢حُؼخُْ ،كخُيُٟ َ٤ؼ٤ق ٣ ٫ٝظـخٗ 0.25ُٝوطش ُِلظَس -1992
،1994ػِ ٠حَُؿْ ٖٓ حُظلٖٔ حٌُ ١ك َٜك ٢حُلظَحص ح٧هَ٤س ًخٕ حُٔئَٗ ُِ 0.25لظَس(-1984
ٓ ،)1994وخرَُِ 0.78ي ٍٝحُٜ٘خػ٤ش ُ 0.773 ٝي.NAFTA ٍٝ
أٗ٘ؤ "رٍٞطَ "ٓو٤خٓخ ُِظ٘خكٔ٤ش ػِ ٠حُِٔ٤س حُ٘ٔز٤ش حُظخَٛس ( ٌٖٔ٣ ٝ،)ACMكٔخد ٓئَٗ ُِيُٝش ٝ j
ُلَع حُ٘٘خ ١ح٫هظٜخى ١أُٔ ٝـٔٞػش ٖٓ حُٔ٘ظـخص ً،iخُظخُ:٢
ك٤غ:
38
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
٣يٍ ٓئَٗ حُِٔ٤س حُ٘ٔز٤ش حُظخَٛس ػِ ٠حُوٞس حُظٜي٣َ٣ش ُِيُٝشٝ ،حًح ًخٕ أًزَ ٖٓ حُٞحكي كٌُي ٣ؼ٘ ٢إٔ
حُيُٝش طٌظٔذ ِٓ٤س ٗٔز٤ش ظخَٛس ك ٢حُِٔؼش ،iأٓخ اًح ًخٕ أهَ ٖٓ حُٞحكي كٌٜح ٓؼ٘خ ٙأُِٗ ْ٤ُ ٚيُٝش ِٓ٤س
ٗٔز٤ش.
37
-4يؤششاد انزُبفغٛخ انًؾذٔدح ػهٗ يغزٕٖ انجهذ
ٔ٣ظويّ حُٔلِِٓ ٕٞئَٗحص حٓؼخٍ حَُٜف حُلو٤و٤ش حُلؼِ٤ش ُو٤خّ حُويٍس حُظ٘خكٔ٤ش ر ٖ٤حُزِيحٕ ٝ ،طٔؼَ ٌٙٛ
حُٔئَٗحص ٓظَٓ ٢ٓٞؿق ٓ٧ؼخٍ َٛف كو٤وش ػ٘خث٤ش ر ٖ٤ىُٝش ًَٗ ٝخثٜخ (ٓ٘خكٜٔ٤خ حُظـخٌٍٖٔ٣ ٝ ،)ٖ٤٣
أ٠٣خ طلَٔٛ٤خ رؤٜٗخ ٓظَٓ ٢ٓٞؿق ُ٘ٔذ ٓئَٗ حٓ٫ؼخٍ حُٔلِ٤ش آُ ٠ئَٗ حٓؼخٍ حًَُ٘خء أ ٝحُٔ٘خكٖٔ٤
حُظـخٍ ٖ٤٣رؼِٔش ٝحكيسُ ٝ .وي ًخٗض ريح٣خص حٓظويحّ ٓئَٗحص حٓؼخٍ حَُٜف حُلو٤وش ري ٖٓ ٫ح٤ٔٓ٫ش
ػ٘ي طٔخٍع ٓؼي٫ص حُظ٠وْ ك ٢حُؼخُْ ٝ ،رٌُي كخٓظويحٜٓخ ٖٓ ٌٖٔ٣ه٤خّ طـ َ٤حُويٍس حَُ٘حث٤ش ُؼِٔش
ٓؼ٘٤ش ػزَ حُِٖٓ ٓوخٍٗش ٓغ حًَُ٘خء حُظـخٍ٣ ٝ ،ٖ٤٣ظْ ًُي ػِٟٞ ٠ء كًَش حٓ٫ؼخٍ حُ٘ٔز٤ش ًٔخ : ٢ِ٣
=REER
ك٤غ:
ًِ37ؼً ّٞزخر"،٢حُظ٘خكٔ ٤ش ٝحٌٗخُ٤ش حٗ٫يٓخؽ ك ٢ح٫هظٜخى حُؼخُٔ ٢ىٍحٓش كخُش حُـِحثَ حُٔـَد ٝطًٌَٓ(،"ْٗٞس ٓويٓش ُٜ٘ٗ َ٤خىس حُٔخؿٔظ َ٤ك٢
حُؼِ ّٞح٫هظٜخى٣ش ،طو ٜٚحهظٜخى ى ،٢ُٝؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س ) ،ؿخٓؼش رخط٘ش .58ٙ،2008/2007 ،
39
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
ٓ:eitؼَ حَُٜف ٓوخرَ ػِٔش حَُ٘٣ي حُظـخٍ( i ١ػيى ٝكيحص حُؼِٔش حُٔلِ٤ش ٓوخرَ ٝكيس ٝحكيس ٖٓ ػِٔش
حَُ٘٣ي حُظـخٍ i ١ك ٢حُلظَس .t
ٓ :eioؼَ حَُٜف ٓوخرَ ػِٔش حَُ٘٣ي حُظـخٍ ١ك ٢حُٞهض ٛلَ ،أ ١ك٘ٓ ٢ش حٓ٧خّ
ك ٌٙٛ ٢حُلخُش كبٕ ه٤خّ حُظ٘خكٔ٤ش ٓ٤ؼزَ ػٖ حُويٍس حُظ٘خكٔ٤ش ُِِٔغ حُٜٔيٍس ُِيُٝش ر٘خء ػِ ٠أٓؼخٍٛخ ٝ
ُ ْ٤ػِٓ ٠ؼَ حَُٜف ح ٢ٔٓ٫كو ٢حٌُ ١هي ٣ؼطٗ ٢ظخثؾ ٓظِِش طؼٞى اُ ٠حُظوِزخص ك ٢أٓؼخٍ حُؼٔ٬ص.
حٕ ٗٔ ٞحُيهَ حُلو٤وُِ ٢لَى ٞٔٗ ٝحٗ٫ظخؿ٤ش ٓ ٕ٬ٌ٘٣لَٓ ٖ٤ٜٓٞر٤ط ٝ ٖ٤ؿَٓ َ٤طزط ٝ ٖ٤ؿٓ َ٤ظطخرو،ٖ٤
كخُيهَ حُلو٤وُِ ٢لَى ٣ؼظٔي ػِ ٠حٗ٫ظخؿ٤ش حٌُِ٤ش ُِؼٞحَٓ ٝػِ ٠حُٔٞٛٞرخص ٖٓ ٍأّ حُٔخٍ ٝحُٔٞحٍى
حُطز٤ؼ٤ش ٝكيٝى حُظـخٍس ٝ .حٍ٫طلخع ك ٢حٗ٫ظخؿ٤ش حٌُِ٤ش ُِؼٞحَٓ حٌُ٣ ١ؼٞى ك ٢حُـخُذ اُ ٠حُظط ٍٞحُظو٘٢
َ٣كغ ٖٓ ىهَ حُلَى ٣ِ٣ ٝي كٍ ٢أّ حُٔخٍ حُٔخى٣ ٝ ١ئى ١أ٠٣خ اُ ٠طلٔ ٖ٤كيٝى حُظـخٍس ،ك٘ٔٞ
حٗ٫ظخؿ٤ش ٣ؼي ٓئَٗح ٛخٓخ ٝؿخُزخ ٣ ٫ظْ حُظلَ٣ن ر ٝ ٚ٘٤ر ٞٔٗ ٖ٤حُيهَ حُلَى ١أ ٝإٔ طؼز َ٤حٗ٫ظخؿ٤ش
ٔ٣ظؼَٔ رٌَ٘ ؿ َ٤ىه٤ن ،كؤك٤خٗخ ٣ؼزَ ػٖ حٗ٫ظخؿ٤ش حٌُِ٤ش ُِؼٞحَٓ ٝ.ػِ ٠حَُؿْ ٖٓ ًُي ٝاًح ًخٕ ٗٔٞ
ىهَ حُلَى ٣ؼِ ٟأٓخٓخ اُ ٞٔٗ ٠حٗ٫ظخؿ٤ش حٌُِ٤ش ُِؼٞحَٓ ،ك ٜٞحُٔئَٗ ح٧كٖٔ ُُ٬ىٛخٍ ح٫هظٜخى١
حُ ٝ ٢٘١ٞػِٔ٤خ ٌٖٔ٣حٓظؼٔخًُٔ ٚئَٗ ُِظ٘خكٔ٤ش حُ٤٘١ٞش.
ؿخُزخ ٓخ طوظَٕ ط٘خكٔ٤ش حُيُٝش رلخث ٞحُلٔخد حُـخٍ٣ ٝ ، ١ؼٌِٛ ٟح حُلخث ٞاُ ٠حُطِذ حُؼخُٔ ٢ػِ٠
ٛخىٍح ص حُيُٝش أٗ ٝخؿٔخ ػٖ ػٞحَٓ أهَ ،ٟأٓخ حُؼـِ كوي ٘٘٣ؤ ػٖ حُؼـِ كٞٓ ٢حُٗش حُيُٝش أ ٝحُ٠ؼق
كٓ ٢ؼيٍ ح٫ىهخٍ ٓغ ٓٔظ٘ٓ ٟٞولٓ٬ُ ٞظؼٔخٍحص حُوخٛش كٓ ٢ـَٔ ح٫هظٜخى أ ٝػٖ حُؼخِٓٓ ٖ٤ؼخ .إ
حػظٔخى ٌٛح حُٔئَٗ ُظو ْ٤٤حُظ٘خكٔ٤ش ٣زو ٠ؿً َ٤خف هٜٛٞخ ٝإٔ حُلخث٣ ٫ ٞؼٌْ ىحثٔخ ط٘خكٔ٤ش ػخُ٤ش ٝ
حُؼـِ ٜ٣ ٫ق رخٍَُٝ٠س ط٘خكٔ٤ش ٓ٘ول٠ش .
إ حُظًَ ِ٤ػِ ٠طًَ٤ذ حُٜخىٍحص َ٣ر ٢حُظ٘خكٔ٤ش حُٔؼظٔيس ػِ ٠حُ٘ظخثؾ حُظـخٍ٣ش ٓغ حُظ٘خكٔ٤ش حُٔٔظ٘يس
ػِ ٞٔٗ ٠حٗ٫ظخؿ٤ش ٣ ٝ ،ظْ حٓظويحّ طو٘٤ش طؤٗ ْ٤زش حُٜخىٍحص ُيُٝش ٓخ ٓ٘ٔٞرش اُ ٠حُوطخػخص ًحص حُؤ٤ش
40
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
حُٔ٠خكش حُؼخُ٤ش ٌَُ ػخَٓ أ ٝاُ ٠حُوطخػخص ًحص حُظٌُ٘ٞٞؿ٤ش حُؼخُ٤ش .كبًح ًخٗض ٌٙٛحُ٘ٔزش ًزَ٤س ٗٔز٤خ أٝ
طٔ َ٤اُ ٠حٍ٫طلخع كٌٜح ٣ؼ٘ ٢طلٖٔ حُِٔ٤س حُ٘ٔز٤ش ك ٢حُوطخػخص ًحص ح٫ؿ ٍٞحَُٔطلؼش .
ٖٓ ٝحُٔ ْٜحًظٔخد كٜش ٓٞه٤ش أًزَ كٞٓ ٢م ٛخػيس ًُ ٕ٧ي ٞ٣كَ كَٛخ ًزَ٤س ُِيُٝش ٖٓ أؿَ طلو٤ن
حُظ٘خكٔ٤ش ،ك ٢ك ٖ٤إٔ طَحؿغ حُلٜش أ ٝػزخطٜخ ك ٌٙٛ ٢حُٔٞم َ٤٘٣اُ ٠كويحٕ حُلَ ٖٓ ٝ ٙػْ ٜ٣يى
حُظ٘خكٔ٤ش .
38
-5يؤششاد انزُبفغٛخ ػهٗ يغزٕٖ انجهذ انًٕعؼخ
أًي ٓؼظْ حُزخكؼ ٖ٤ػٍَِٟٝ ٠س حٓظؼٔخٍ ػيس ٓئَٗحص ُو٤خّ ط٘خكٔ٤ش ىُٝش ٓخ ٝ،حُزيحثَ حُٔظٞكَس ٌُُي
طظٔؼَ ك٬ٓ ٢كظش طط ٍٞحُيهَ حُلو٤و ٢كٔذ حُلَى أ ٝحٗ٫ظخؿ٤ش ،أ ٝػِ ٠حُ٘ظخثؾ حُظـخٍ٣ش ُِيُٝش .
طط ٍٞحُيهَ حُلو٤و ٢كٔذ حُلَى ٝحٗ٫ظخؿ٤ش ٓلخَٓ ْ٤ٛطزطش ٔ٤ُ ٌُٖ ٝض ٓظ٘خرٜش ،ك٤غ ٟٞ٣ق
ٌٙٛMarkusenحُ٘وطش رو ُٚٞإٔ حُيهَ حُلو٤و ٢كٔذ حُلَى َ٣طز ٢رؼٞحَٓ حٗ٫ظخؽ حٌُِ٤ش،حُظٞكَ ػِ٠
ٍأّ حُٔخٍ ٝحُٔٞحٍى حُطز٤ؼ٤ش ٤ًٔ ٝخص حُظزخىٍ ،كِ٣خىس ػٞحَٓ حٗ٫ظخؽ حٌُِ٤ش ( ػخىس ٓظٔؼِش ك ٢حُظطٍٞحص
حُظٌُ٘ٞٞؿ٤ش ) طِ٣ي حُيهَ كٔذ حُلَىٓ ،ؼَ ٓخ ٣لؼَ طط ٍٞحُظو ٚ٤ٜحُ ٢٘١ٞرخُٔٞحٍى حُطز٤ؼ٤ش ٍ ٝأّ
حُٔخٍ حُٔخى ، ١أ ٝطلٖٔ ك ٢حُظزخى٫ص.
ًٔ٤خص حُظزخىٍ ُيُٝش ٓخ طظلٖٔ ػ٘يٓخ طٌ ٕٞحُؼِٔش حُ٤٘١ٞش ٓؼٔ٘ش حٓ ٝؼَ حُٜخىٍحص ُِيُٝش َٓطلغ ٓوخٍٗش
رٔؼَ حُٞحٍىحصٌٛ ٝ ،ح ٓخ ٣ئى ١حُ٣ُ ٠خىس كـْ حٓ٫ظ٬ٜى حُيحهِ ٢حٌُٖٔٔ حٗط٬هخ ٖٓ حُظوٚ٤ٜ
حُٔؼط ٖٓ ٠حُؼَٝحص حُطز٤ؼ٤ش ٖٓ ٝطـخٍس ٓظٞحُٗش .
طِىحى ًٔ٤خص حُظزخىٍ ُيُٝش ٓخ ٚ٘ٓ ٝحُيهَ كٔذ حُلَى ػ٘يٓخ ِ١ ٌٕٞ٣ذ ػخُٔ ٢حٟخك ٢ػِ ٠حُٔ٘ظـخص ٝ
حُويٓخص حُٜٔيٍس ٖٓ َ١ف ٌٙٛحُيُٝش ،أ ٝػَ ٝػخُٔ ٢اٟخك ٢ػِ ٠حُٔ٘ظـخص ٝحُويٓخص حُظ٢
طٔظٍٞىٛخ ٌُٜ ٝ،ح كبٕ ٓوخٍرخص حُظ٘خكٔ٤ش حُ٤٘١ٞش حُٔظ٘٤ش ػِ ٠حُظـخٍس ٝحُيهَ كٔذ حُلَى َٓطزطش كٜ٤خ
رٜ٘٤خ.
ػ٘يٓخ طٌٓ ٕٞللظش ٛخىٍحص ىُٝش ٓخ ًَِٓس ػِ ٠هطخػخص حُ٘٘خً ١حص ًٗٔ ٞزٓ ٝ َ٤للظش حُٞحٍىحص
ًَِٓس ػِ ٠هطخػخص ٗ٘خً ١حص ٟٗٔ ٞؼ٤ق أ ٝك ٢كخُش حٗليحٍ ،ك ٌٖٔ٤حٕ ٓ ٌٕٞ٣ئَٗ ػِ ٠طلٖٔ
ًٔ٤خص حُظزخىٍ ُ ٌٜٙحُيُٝش ٌٛ ٝ ،ح ٣و٠غ َُٔػش ٍى كؼَ حٞٓ٫حم حُؼخُٔ٤ش َُ٘ ١ٝحُؼَ ٝ ٝحُطِذ
38ىٓ ْ٣ٝلٔي حُط٤ذ" ،رَحءس ح٫هظَحع ٓئَٗ ُو٤خّ ط٘خكٔ٤ش حُٔئٓٔخص ٝحُي-ٍٝكخُش حُـِحثَ"ًٌَٓ(،س ُٜ٘ٗ َ٤خىس حُٔخؿٔ َ٤٤ك ٢حُؼِّٞ
ح٫هظٜخى٣ش ؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س )،ؿخٓؼش ٍٝهِش .16 ٙ ،2005،
41
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
حٟ٫خكَ٣ ٝ ، ٖ٤٤طلغ ىهَ حُلَى طلض طؤػ٣ُ َ٤خىس حُظو ٚ٤ٜحُ ٖٓ ٢٘١ٞحُؼَٝحص حُطز٤ؼ٤ش (ط٘و٤ذ ػٖ
حُؼَٝحص حُطز٤ؼ٤ش ) أٍ ٖٓ ٝأّ حُٔخٍ حُٔخىٗ( ١ظ٤ـش ٓ٫ظؼٔخٍحص ٓخروش).
طَ٘٘ حُؼي٣ي ٖٓ حُٔ٘ظٔخص ٝحُ٤ٜجخص حُي٤ُٝش ( حُٔؼٜي حُيُ ٢ُٝظ٘ٔ٤ش ح٩ىحٍس ،IMDحُٔ٘ظي ٟح٫هظٜخى١
حُؼخُٔ٘ٓ ،WEF ٢ظٔش ح ْٓ٫حُٔظليس ).....،UNطوخٍ٣ٞ٘ٓ َ٣ش ،طظٓ ٖٔ٠ئَٗحص طٜيف اُ ٠ط٤ٜ٘ق
ى ٍٝحُؼخُْ ريُ٫ش ٓؼخٓ َ٤٣وظِلش ٓؼَ حُظ٘خكٔ٤ش ،حُظط ٍٞحُزَ٘ ، ١حُلَ٣ش ح٫هظٜخى٣ش ،طٌِلش ح٫ػٔخٍ
.....حُن.
انغذٔل سقى :02رؼذاد انذٔل انزٚ ٙخظٓب كم رقشٚش ٔ ؽشٚقخ إػذاد ْزِ انًؤششاد.
42
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
43
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
٣ؼَف حُٔؼٜي حُؼَرُِ ٢ظوط ٢٤حُظ٘خكٔ٤ش ػِ ٠أٜٗخ ح٧ىحء حُ٘ٔز ٢حُلخُ ٢حٝحٌُخٖٓ ُ٬هظٜخى٣خص حُؼَر٤ش ك٢
ا١خٍ حُوطخػخص ٝح٘ٗ٧طش حُظ ٢طظؼَُِِٔ ٝحكٔش ٖٓ هزَ ح٫هظٜخى٣خص ح٧ؿ٘ز٤ش.
ٝرخٓ٫ظ٘خى اٌُٛ ٠ح حُظؼَ٣ق هخّ حُٔؼٜي حُؼَرُِ ٢ظوط ٢٤رز٘خء ٓئَٗ ًَٓذ ُٔظ٘خكٔ٤ش ٌٓٓ ٖٓ ٕٞئَٖٗ٣
كَػٔٛٝ ،ٖ٤٤خ ٓئَٗ حُظ٘خكٔ٤ش حُـخٍ٣ش ٓٝئَٗ حُظ٘خكٔ٤ش حٌُخٓ٘ش .ك٤غ ٓ ًَِ٣ئَٗ حُظ٘خكٔ٤ش حُـخٍ٣ش ػِ٠
ح٧ىحء حُلخُٝ ٢حُؼٞحَٓ حُٔئػَس كٓ ٚ٤ؼَ ر٘٤ش حٞٓ٧حم ٘ٓٝخم ح٧ػٔخٍ ٝػِٔ٤خص حًَُ٘خص حٓظَحط٤ـ٤خطٜخ ،
ك ٢كٓ ًَِ٣ ٖ٤ئَٗ حُظ٘خكٔ٤ش حٌُخٓ٘ش ػِ ٠حُويٍح ص ػٔ٤وش ح٧ػَ ٝحُظ ٢ط ٖٔ٠حٓظيحٓش ٌٙٛحُظ٘خكٔ٤ش،
ٖٓٝػْ حٓظيحٓش حُ٘ٔٝ ٞطلو٤ن أٛيحف حُظ٘ٔ٤ش ح٫هظٜخى٣ش ٝح٫ؿظٔخػ٤شٔ٤ٓ٫ ،خ اًح حهظَٗض رٔ٤خٓخص ٓٞؿٜش
39
ٗل ٞطلو٤ن ٌٙٛحٛ٧يحفٝ ،طظٍ ٖٔ٠حّ حُٔخٍ حُزَ٘ٝ ،١ط ٖ٤١ٞحُظو٘٤شٝ ،حُز٘٤ش حُظلظ٤ش حُظو٘٤ش.
44
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
األداء االقتصادي
بٌئة االعمال و
الكلً ( 9مؤشرت)
الطاقة االبتكارٌة و الجاذبٌة( 88مؤشرا)
توطٌن التقانة (3
مؤشرات) دٌنامٌكٌة االسواق و
الحاكمٌة و فعالٌة المنتجات والتخصص
المؤسسات (5
مؤشرات) ( 8مؤشرات)
رأس المال البشري (8
مؤشرات) البنٌة التحتٌة لتوزٌع االنتاجٌة و التكلفة (8
السلع و الخدمات (0 مؤشرات)
مؤشرات)
نوعٌة البنى التحتٌة
التقانٌة( 4مؤشرات)
جاذبٌة االستثمار
االجنبً المباشر(8
مؤشرات)
تكلفة االعمال(0
مؤشرات)
انًظذس :حُٔؼٜي حُؼَرُِ ٢ظوط" ،٢٤طوَ َ٣حُظ٘خكٔ٤ش حُؼَر٤ش ، " 2009حُٔؼٜي حُؼَرُِ ٢ظوط.2009 ،٢٤
40
-2انًؼٓذ انذٔن ٙنهزًُٛخ ٔاإلداسح : IMD
٣ؼَف حُٔؼٜي حُيُِ ٢ُٝظ٘ٔ٤ش ٝح٩ىحٍس حُظ٘خكٔ٤ش ػِ ٠أٜٗخ هيٍس حُزِي ػِ ٠ط٤ُٞي حُؤ٤ش حُٔ٠خكش حُؼخُ٤ش،
ٝرخُظخُ٣ُ ٢خىس حُؼَٝس حُ٤٘١ٞشٝ ،طلو٤ن حُ٫ىٛخٍ ُِ٘ؼٞد.
45
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
ٝر٘خء ػٌِٛ ٠ح حُظؼَ٣ق هخّ حُٔؼٜي حُيُِ ٢ُٝظ٘ٔ٤ش ٝح٩ىحٍس رَٛي ٝطلِٓ َ٤ئَٗحص حُظ٘خكٔ٤ش ك ٢أٍرؼش
ٓـٔٞػخص ٍث٤ٔ٤ش ٢ٛٝ ،ح٧ىحء ح٫هظٜخىٝ ،١حُلخػِ٤ش حُلٌ٤ٓٞشًٝ ،لخءس هطخع ح٧ػٔخٍٝ ،حُز٘٤ش حُظلظ٤ش.
ٝطًَِ ٓـٔٞػش ح٧ىحء ح٫هظٜخى ١ػِ ٠ه٤خّ ٓئَٗحص ح٫هظٜخى حُٔلِٝ ،٢حُظـخٍس حُي٤ُٝشٝ ،حٓ٫ظؼٔخٍ
حُيٝ ،٢ُٝحُؼٔخُشٝ ،حٓ٧ؼخٍٝ .طوٓ ْ٤ـٔٞػش حُلخػِ٤ش حُلٌ٤ٓٞش ٓئَٗحص حُظٔ َ٣ٞحُؼخّٝ ،حُٔ٤خٓخص
حُٔخُ٤شٝ ،ح١٩خٍ حُٔئٓٔخطٝ ،٢ح١٩خٍ ح٫ؿظٔخػٝ ،٢طَ٘٣ؼخص ح٧ػٔخًٍٔ .خ طًَِ ٓـٔٞػش ًلخءس هطخع
ح٧ػٔخٍ ػِ ٠ه٤خّ ٓئَٗحص حٗ٩ظخؿ٤شٞٓٝ ،م حُؼَٔٝ ،حُظٔٝ ،َ٣ٞحُٔٔخٍٓخص ح٩ىحٍ٣شٝ ،حُٔٞحهق ٝحُو،ْ٤
ك ٢ك ٖ٤طًَِ ٓـٔٞػش حُز٘٤ش حُظلظ٤ش ػِ ٠ه٤خّ ٓئَٗحص حُز٘٤ش حٓ٧خٓ٤شٝ ،حُظو٘٤شٝ ،حُؼِٔ٤شٝ ،حُٜلش،
ٝحُز٤جشٝ ،حُظَر٤ش ٝحُظؼِ.ْ٤
٘٣ٝيٍؽ طلض ٌٙٛحُٔـٔٞػخص ؿِٔش ٖٓ حُٔئَٗح ص حُلَػ٤شٝ ،حُظ ٢ريٍٛٝخ طظؼِن رٔئَٗح ص كَػ٤ش ًٔخ
: ٢ِ٣
انشكم سقى :03انًكَٕبد انشئٛغٛخ نًؤشش انزُبفغٛخ ؽغت انًؼٓذ انذٔن ٙنهزًُٛخ ٔاإلداسح
المؤشر االجمالً
انًظذس:حُٔؼٜي حُؼَرُِ ٢ظوط ، ٢٤طوَ َ٣حُظ٘خكٔ٤ش حُؼَر٤ش ،2009حُٔؼٜي حُؼَرُِ ٢ظوط.2009، ٢٤
46
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
41
انًُزذٖ ااقزظبد٘ انؼبنً: WEF ٙ
ٔ٣ظويّ حُٔ٘ظي ٟح٫هظٜخى ١حُؼخُٔ WEF ٢ك ٢اػيحى طوَ َ٣حُظ٘خكٔ٤ش حُؼخُٔ٤ش ٗٞػ ٖٓ ٖ٤حُز٤خٗخصٔٛٝ ،خ:
حُز٤خٗخص حَُهٔ٤ش Hard Data :طٌَ٘ حُز٤خٗخص حَُهٔ٤ش ػِغ هٔ٤ش ٓئَٗ حُظ٘خكٔ٤ش ح٩ؿٔخُ،٢
٣ٝظْ حُل ٍٜٞػِٜ٤خ ٖٓ ٜٓخىٍ ٓظ٘ٞػش ٓلِ٤ش ٝػخُٔ٤ش ٓؼَ حُز٘ي حُي٘ٛٝ ، WB ٢ُٝيٝم حُ٘وي
حُيٝ ، IMF ٢ُٝحطلخى ح٫طٜخ٫ص حُؼخُٔ٘ٓٝ ،٢ظٔش حُٜلش حُؼخُٔ٤ش.
ر٤خٗخص ٓٔق ٍأ ١هطخع ح٧ػٔخٍ ٝ Survey Data :طٌَ٘ كٞحُ ٢ػِؼ ٢هٔ٤ش حُٔئَٗٝ ،طٜيف
اُ ٠طـٔ٤غ ٓؼِٓٞخص كخثوش حُؤ٤ش ٖٓ ٍؿخٍ ح٧ػٔخٍ كٓ ٢وظِق حُوطخػخص ح٫هظٜخى٣ش ُٔـٔٞػش
ٝحٓؼش ٖٓ حُٔظـَ٤ح ص طٌخى طٌٜٓ ٕٞخىٍٛخ ٓؼيٓٝش ك ٢أؿِذ ح٧كٞحٍٝ ،طٞكَ ٜٓيٍح كَ٣يح
ٓطِؼخ ػِٓ ٠لًَخص حُ٘ٔ٬ُ ٞهظٜخىٝ ،طؼزَ ػٖ ٓٓ٬ش ر٤جش ح٧ػٔخٍ ٓٝي ٟحٍطزخٜ١خ رخ٫هظٜخى
حُؼخُٔٓٝ ،٢وخٍٗظٜخ رٔـٔٞػش ٖٓ حُي.ٍٝ
٣ٝو ّٞحُٔ٘ظي ٟح٫هظٜخى ١حُؼخُٔ WEF ٢رٔؼخِٓش حُي ٍٝحُٔيٍؿش ك ٢حُظوَٓ َ٣ؼخِٓش ٓوظِلش ٝكوخ َُٔكِش
حُظط ٍٞح٫هظٜخى ١حُظ ٢رِـٜخ حُزِي ،ك٤غ ٣و ّٞرظؤ ْ٤حُي ٍٝحُٔيٍؿش اُ ٠ػ٬ع َٓحكَ ُِ٘ٔ: ٢ٛٝ ،ٞ
َٓكِش ح٫هظٜخى٣خص حُٔؼظٔيس ػِ ٠ػٞحَٓ حٗ٩ظخؽ ٢ٛٝ :حُي ٍٝحُظ ٢طؼظٔي ػِ ٠حُٔٞحٍى
حُطز٤ؼ٤ش حُٔظٞكَسٝ،حُ٤ي حُؼخِٓش حَُهٜ٤شٝ ،حُٔٞهغ حُــَح ك ٢حُٔظٔٝ ،ِ٤حُٔ٘خم حُٔ٘خٓذ ٓؼَ ىٍٝ
ؿخٗخٝ ،حُٜ٘ي٤ٗٝ ،ـ٣َ٤خٝ ،رخًٔظخٕ.
َٓكِش ح٫هظٜخى٣خص حُٔؼظٔيس ػِ ٠حٌُلخءس ٢ٛٝ :ح٫هظٜخى٣خص حُظ ٢طؼظٔي ػِ ٠حٌُلخءس ك٢
حٓظويحّ ػٞحَٓ حٗ٩ظخؽ حُٔظخكش ٓؼَ ى ٍٝحُزَح ُٝ ،َ٣حُٝ ،ٖ٤ٜحٍ٧ىُٕٝ ،ز٘خٕٝ ،ط،ْٗٞ
ٝطًَ٤خ.
َٓ كِش ح٫هظٜخى٣خص حُٔؼظٔيس ػِ ٠ح٫رظٌخٍ ٢ٛٝ :ح٫هظٜخى٣خص حُظِٛٝ ٢ض آَُ ٠كِش
ٓ ظويٓش ٖٓ حُظطٝ ،ٍٞطؼظٔي ػِ ٠ح٩ريحع ٝح٫رظٌخٍ رٛٞلٜخ ٓلَى أٓخٓٓ ُٞٔ٘ٔ ٢ؼَ ىٍٝ
كَٗٔخٝ ،أُٔخٗ٤خٝ ،ح٣طخُ٤خٝ،حُ٤خرخَٕٔ٣ٞٓٝ ،ح.
ط٘يٍؽ حُزِيحٕ ٖٟٔحَُٔح كَ حُؼ٬ػش ُِ٘ٔ ٞح٫هظٜخى ١رخٓ٫ظ٘خى آُ ٠ؼ٤خٍ ٖ٣حػ٘ٔٛٝ ،ٖ٤خ كٜش حُلَى ٖٓ
حُ٘خطؾ حُٔلِ ٢ح٩ؿٔخُٝ ٢كٜش ٛخى ٍح ص حُِٔغ ح٤ُٝ٧ش ٖٓ اؿٔخُ ٢حُٜخىٍحص:
47
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
كٜش حُلَى ٖٓ حُ٘خطؾ حُٔلِ ٢ح٩ؿٔخُٝ GDP per Capita : ٢كوخ ٌُٜح حُٔؼ٤خٍ
ط٘يٍؽ حُزِيحٕ ٖٟٔػ٬ع َٓح كَ ،رخٟ٩خكش آَُ ٠كِظ ٖ٤حٗظوخُ٤ظ ٖ٤رٜٔ٘٤خًٔ ،خ ٣ز ٖ٤حُـيٍٝ
حُظخُ:٢
انغذٔل سقى :3إدساط انجهذاٌ ػًٍ يشؽهخ انًُٕ ٔفقب ً نؾظخ انفشد يٍ انُبرظ انًؾه ٙاإلعًبنGDP ٙ
كٜش ٛخىٍحص حُِٔغ ح٤ُٝ٧ش ٖٓ اؿٔخُ ٢حُٜخىٍحص :رؼي ططز٤ن حُٔؼ٤خٍ حٓٝ ٍٝ٧ؼَكش حَُٔكِش حُظ٢
٘٣يٍؽ ٜٟ٘ٔخ حُزِي٣ ،ظْ حُ٘ظَ آُ ٠ظ ٢ٓٞكٜش ٛخىٍحص حُِٔغ ح٤ُٝ٧ش ٖٓ اؿٔخُ ٢حُٜخىٍحص ُؤْ
ٓ٘ٞحصٝ ،ك ٢كخٍ رِـض كٜش ٛخىٍحص حُِٔغ ح٤ُٝ٧ش أًؼَ ٖٓ ٖٓ % 70اؿٔخُ ٢حُٜخىٍح ص ،كبٕ حُزِي
٘٣يٍؽ ٖٟٔحَُٔكِش ح ٠ُٝ٧أ ٖٟٔ ٝحَُٔكِش حٗ٫ظوخُ٤ش حٓ .٠ُٝ٧ؼَ ىُٝش هطَ ،ك٤غ طزِؾ كٜش حُلَى
ٖٓ حُ٘خطؾ حُٔلِ ٢ح٩ؿٔخُ GDP per Capita ٢كٞحُ 700000 ٢ى ٍ٫ٝأَٓٝ ،٢ٌ٣كٔذ حُٔؼ٤خٍ حٍٝ٧
كبٜٗخ ك ٢حُزيح٣ش ط٘يٍؽ ٖٟٔحَُٔكِش حُؼخُؼشٗٝ ،ظَح ٓ ٕ٧ؼظْ ٛخىٍحطٜخ ٖٓ ٢ٛحُِٔغ ح٤ُٝ٧ش ،كبٜٗخ
طؼٞى ٝط٘يٍؽ ٖٟٔحَُٔكِش حٗ٫ظوخُ٤ش ح.٠ُٝ٧
48
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
حجم السوق(8
مؤشر)
انًظذس :انًشطذ انٕؽُ ٙنهزُبفغٛخ "،انزُبفغٛخ ف ٙانفكش ااقزظبد٘،رًٕص،2011ص 23يٍ انًٕقغ انشجكٙ
http://www.ncosyria.com/assets/files/rep1.pdfرظفؼ ٕٚو ،2016/01/10ص.26
49
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
42
دٔس انذٔنخ انذاػى نهزُبفغٛخ:
ٌٖٔ٣طِْٔ حُزيح٣خص ُي ٍٝحُلٌٓٞش حُيحػْ ُِظ٘خكٔ٤ش ك٤ٓ ٢خم حُ ٌَ٤ٜحُـي٣ي ُ٘ظَ٣خص حُظـخٍس حُي٤ُٝشٝ ،
هخٛش كٔ٤خ ػَف رخْٓ ٗظَ٣ش حُظـخٍس حٓ٩ظَحط٤ـ٤ش ٝ ،حُظ ٢ك ٢ا١خٍٛخ طظيهَ حُلٌٓٞش ُظ٘ـ٤غ ح٘ٗ٧طش
ػِ ٠ط٤ُٞي ٝكٍٞحص( هخٍؿ٤ش )ح٣ـخر٤ش ًٌُ ٝ ،ي طؼَٔ ػِ ٠طل َ٣ٞحٍ٩رخف ٖٓ ح٫هظٜخى٣خص ح٧ؿ٘ز٤ش اُ٠
ح٫هظٜخى حُٔلًُِ ٝ ،٢ي ٖٓ ه ٍ٬طوي ْ٣اػخٗخص ط٘خكٔ٤ش ُيػْ حُزلغ ٝحُظط َ٣ٞك ٢حُٜ٘خػش ٝحُلي ٖٓ
ىه ٍٞحُٔ٘٘خص ح٧ؿ٘ز٤ش اُ ٠حٞٓ٧حم حُٔلِ٤ش ٝاطخكش كَ ٙحُظؼِْ ُِٔ٘٘خص حُٔلِ٤ش.
ٌٖٔ٣ ٝأ٠٣خ ٓ٘خٛيس حُي ٍٝحُلٌ ٢ٓٞحُيحػْ ُِظ٘خكٔ٤ش ٖٓ ه ٍ٬حُؼَٔ حَُحثي حٌُ ١هخّ رٓ ٚخ ٌَ٣رٍٞطَ ػٖ
حُِٔح٣خ حُظ٘خكٔ٤ش ُ ،ْٓ٨كلٓ ٢لخُٝظ٤ُٜ ٚخؿش ٗظَ٣ش ى٘٣خٓ٤ٌ٤ش هخىٍس ػِ ٠طلٔٗ َ٤ـخف حُي ٍٝك ٢حُٔ٘خكٔش
حُؼخُٔ٤ش ،حٓظليع ٜٓ٘ؾ ٓظٌخَٓ ط ٖٔ٠حُؼي٣ي ٖٓ حُٔليىحص حُظ ٢طلَٔ حُِٔ٤س حُظ٘خكٔ٤ش ُِٜ٘خػخصٌٙٛ ،
حُٔليىحص طٌ ٕٞآخ ٓؼٞهش أٓ ٝللِس ُِ٘ـخف ك ٢حُٔ٘خكٔش حُؼخُٔ٤ش ٝ ،ؿِءح ٜٓ٘خ ٣ظؼِن رخُوٜخث ٚحُيحهِ٤ش
ُِيُٝش ٌٖٔ٣ ٝ ،حُظلٌْ ك ٝ ،ٚ٤حُـِء ح٥هَ ٣وغ هخٍؽ ر٤جش حُيُٝش ٜ٣ ٝؼذ حُظلٌْ ك.ٚ٤
ٌٛح ٝهي حٓظؼَ ٝرٍٞطَ ٓظش ٓليىحص طلَٔ ػِٔ٤ش طلو٤ن ٝطؼِ ِ٣حُِٔ٤س حُظ٘خكٔ٤ش ،هٜٔٔخ اُ ٠ح٥ط:٢
أ ٓ-ليىحص ٍث٤ٔ٤ش ٝط ْ٠حُٔليىحص حٍ٧رؼش حُظخُ٤ش ٝ ١َٝٗ:هٜخث ٚػ٘خ َٛحٗ٩ظخؽ ،أٟٝخع حُطِذ
ٝهٜخث،ٜٚى ٍٝحُٜ٘خػخص حُٔـٌ٣ش ٝحٌُِٔٔش ،حُٔ٘خكٔش حُٔلِ٤ش ٝأٛيحف حُٔ٘٘آص.
دٓ-ليىحص ٓٔخػيس ٌِٔٓ ٝش طظٔؼَ ك : ٢ى ٍٝحُٜيكش أ ٝحُلعٝ ،ى ٍٝحُلٌٓٞش ٤ٓ ٝخٓخطٜح حُٔوظِلش.
ٝػ٘ي ط٘خُٔ ُٚٝليى حُلٌٓٞش أٟٝق رٍٞطَ إٔ ى ٍٝحُلٌٓٞش حُٜخّ ٣ظؤط ٖٓ ٠ه ٍ٬طؤػ َٙ٤ػِ٣َ١ ٠وش ػَٔ
حُٔليىحص حٓ٧خٓ٤ش ُِظ٘خكٔ٤شًٌُ ،ي كخٕ حُلٌٓٞش هي طئػَ ػِ ٠هٜخث ٚحُٜ٘خػخص حُٔـٌ٣ش ٝحٌُِٔٔش
ٖٓ ه ٍ٬ىػْ ٌٙٛحُٜ٘خػخص ٟٝٝغ حُٔٞحٛلخص حُو٤خٓ٤ش ُٔ٘ظـخطٜح ،أ٠٣خ كخٕ حُلٌٓٞش ٖٓ هٍ٬
ٓ٤خٓخطٜح ٝطَ٘٣ؼخطٜح طئػَ ػِ ٠حٓظَحط٤ـ٤خص حُٔ٘٘ؤص ٝىٍؿش حُظ٘خكْ رٜ٘٤خ ٓٞحء ٖٓ ه ٍ٬أىٝحطٜح
ٓظٔؼِش ك ٢طَ٘٣ؼخص أٓٞحم ٍأّ حُٔخٍ ٝحُٔ٤خٓش حُ٣َ٠ز٤ش ٝهٞحٗ ٖ٤ح٫كظٌخٍ ،أ ٖٓ ٝه ٍ٬حُظؤػ َ٤ػِ٠
ٓ٤خٓش ٓؼَ حَُٜف ٝاىحٍس ٓٞه.ٚ
ٝؿي َ٣رخًٌَُ إٔ ى ٍٝحُلٌٓٞش ٤ٓ ٝخٓخطٜح ٔ٣ؼَ ػخٓٔٓ ٬خػيح ك ٢حُظؤػ َ٤ػِٓ ٠ليىحص حُِٔ٤س حُظ٘خكٔ٤ش
ٌٛ ٌُٖٝح حُي ٍٝهي ٣وِن أػخٍح ح٣ـخر٤ش أِٓ ٝز٤ش.
ٌٛح ٝطٔ َ٤حُِٔ٤س حُظ٘خكٔ٤ش ٝكوخ َُٔحكَ ٓظؼيىس ٖٓ ،هُٜ٬خ طظل ٍٞحُٜٔخىٍ حٓ٧خٓ٤ش ُِِٔ٤س حُظ٘خكٔ٤ش ٖٓ
ُ 42ح ١َ٣رِوخْٓ،رٖ ُلٖٔ ٞٛحٍ" ،١طلِ َ٤ر٤جش ح٧ػٔخٍ ٝط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَٓ،"١يحهِش ٓويٓش ك ٢حُِٔظو ٠حُي ٢ُٝك":ٍٞحُٔؼَكش ك٢
ح٫هظٜخى حَُهٔٔٓ ٝ ٢خٔٛظٜخ ك ٢طٌ ٖ٣ٞحُِٔح٣خ حُظ٘خكٔ٤ش ُِزِيحٕ حُؼَر٤ش "ٓ ،وزَ حُؼُٔٞش ٝحهظٜخى٣خص ٗٔخٍ حكَ٣و٤خٞٗ/28/27،كٔزَ.6ٙ،2007
50
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
ٜٓخىٍ ٓظٞحٟؼش أًؼَ طِٔ٤ح ٝك ٢حطـخ ٙحُٜ٘خػخص َٓطلؼش حٗ٩ظخؿ٤شَٓ ًَ ٝ ،كِش ٖٓ ٌٙٛحَُٔحكَ
طظ٘ٛ ٖٔ٠خػخص ٝأؿِحء ُٜ٘خػخص ٓؼ٘٤ش ٝحٓظَحط٤ـ٤خص ٓظلخٝطش ُِٔ٘٘خس ًٌُ ٝي ٓ٤خٓخص كٌ٤ٓٞش
ٓوظِلش ػٖ حَُٔحكَ ح٧هَُِ ٟظط ٍٞحُظ٘خكٔ.٢
ٝهي َٗف رٍٞطَ أٍرغ َٓحكَ ُِظط ٍٞحُظ٘خكٔ ٢حُوَٓ: ٢ٛ ٝ ،٢ٓٞكِش ٓ٤طَس ػ٘خ َٛحٗ٩ظخؽ ،ػْ َٓكِش
ٓ٤طَس حٓ٫ظؼٔخٍَٓ ٝ ،كِش ٓ٤طَس ح٫رظٌخٍ ٝ ،أهَ٤ح َٓكِش ٓ٤طَس حُؼَٝس ٝ ،ه ٍ٬حَُٔحكَ حُؼ٬ػش
ح ٠ُٝ٧طظلون حُِٔ٤س حُظ٘خكٔ٤ش ُِٜ٘خػخص ٝ ،طَطز ٌٙٛ ٢حَُٔحكَ حُؼ٬ػش رخُ٫ىٛخٍ ح٫هظٜخىُِ ١ي ،ٍٝأٓخ
حَُٔكِش ح٧هَ٤س كظظي ٍٞٛكٜ٤خ حُِٔ٤س حُظ٘خكٔ٤ش ُِٜ٘خػخص حُٔوظِلش ٝأؿِحثٜخ ىحهَ حُيُٝش ٖٓ ٝ.هٌٙٛ ٍ٬
حَُٔحكَ ٗـي إٔ ٘ٛخى ىٝ ٍٝحٟق ُِلٌٓٞش ٘٣ؼٌْ ػِٜٓ ٠خىٍ حُِٔ٤س حُظ٘خكٔ٤ش٣ ٌُٚ٘ ٝ ،ظـَٓ ٖٓ َ٤كِش
اُ ٠أهَ ،ٟك٤غ ٣ظيٍؽ ٖٓ حُظيهَ حُٔخكَ حُٔزخَٗ اُ ٠طيهَ ؿٓ َ٤زخَٗ رؤىٝحص ؿي٣يس .كل ٢حَُٔكِش
ح ٠ُٝ٧طو ّٞحُلٌٓٞش رظٞؿٍ ٚ٤أّ حُٔخٍ اُ٘ٛ ٠خػخص ٓؼ٘٤ش ٝطويّ حُلٔخ٣ش حُٔئهظش ُظ٘ـ٤غ ىهٍٞ
حُٔ٘خكٔ ٖ٤حُـيى اُ ٠حُٔٞم ٝ ،طويّ حٌُؼ ٖٓ َ٤حُٔٔخػيحص ُِل ٍٜٞػِ ٠حُظٌُ٘ٞٞؿ٤خ ح٧ؿ٘ز٤ش ٝ ،طوّٞ
رظ٘ـ٤غ حُظٜي ،َ٣أٓخ ك ٢حَُٔحكَ حُظخُ٤ش ٌٕٞ٣ ٫حُظيهَ حُلٌٓ ٢ٓٞزخَٗ ٖٓ ه ٍ٬طوٍ ٚ٤ٜأّ حُٔخٍ
ٝحُلٔخ٣ش أ ٝحَُهخرش ػِ ٠حُظَحه ٚ٤أ ٝىػْ حُظٜي ٝ َ٣رخه ٢حٌٗ٧خٍ حُظيهِ٤ش حُٔزخَٗس ،رَ طظيهَ
حُلٌٓٞش رٌَ٘ ؿٓ َ٤زخَٗ رٜيف طلل ِ٤آُ٤ش هِن ػ٘خ َٛحٗ٩ظخؽ حً٧ؼَ طويٓخ ٝطوٜٜخ ٝ ،طلٖٔ٤
ٗٞػ٤ش حُطِذ حُٔلِ ٝ ،٢ط٘ـ٤غ طٌ ٖ٣ٞحُيحهِ ٖ٤حُـيى ٝحُٔ٘٘خص حُـي٣يس ٝ ،اًُخء ٍٝف حُظ٘خكْ حُ٘٘٢
ر ٖ٤حُٔ٘٘خص.
51
حُل َٜح : ٍٝ٧ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞحُظ٘خكٔ٤ش
حُظ٘خكٔ٤ش أٛزلض ٜٓٔش رخُ٘ٔزش ُِٔئٓٔخص ًٔخ رخُ٘ٔزش ُِي ، ٍٝك٤غ ٔ٣ؼٜٔ٤ًِ ٠خ ُظلٟٔٝ ٖ٤ؼ٤ظٜٔخ
حُظ٘خكٔ٤ش ٍؿْ إٔ ٓؼظْ ح٩هظٜخى ٝ ٖ٤٣حُ٤ٜجخص ح٩هظٜخى٣ش حُي٤ُٝش ُْ ٣ظلوٞح ػِ ٠طؼَ٣ق ٓٞكي ُِظ٘خكٔ٤ش ،
ٝحُٔئَٗحص حُٔٔظؼِٔش ك ٢ه٤خٜٓخ طي ٍٝكٓ ٍٞؼيٍ حُيهَ ُِلَى حُٞحكي ًٌ ٝح كـْ حُظزخى٫ص حُظـخٍ٣ش
ُِيُٝش ٝطط ٍٔٛٞخ ٝ ،حُظ ٢طؼظزَ ٗظ٤ـش َُٔىٝى٣ش حُٔئٓٔخص ٝهيٍطٜخ ػِ ٠اهظلخّ حٞٓ٧حم حُي٤ُٝش ٝ
حُٜٞٔى كٝ ٢ؿ ٚحُٔ٘خكٔ ٖ٤حُي ٝ ،ٖ٤٤ُٝطًَِ ًَ ٓئَٗحص حُظ٘خكٔ٤ش حُظ ٢طؼيٛخ حُٔ٘ظٔخص ٝحُ٤ٜجخص
حُيُٝش ػِ ٠ػ٘ٛ ٖ٣َٜخٓٔٛ ٝ ٖ٤خ حُظط ٍٞحُظٌُ٘ٞٞؿ ٝ ٢حٗ٩لخم ػِ ٠حُزلغ ٝحُظط ٝ ،َ٣ٞحٓظؼٔخٍ
حُٓٞخثَ حُظٌُ٘ٞٞؿ٤ش حُلي٣ؼشٞٓ ،حء ػِٔٓ ٠ظ ٟٞحُٔئٓٔخص أ ٝػِٔٓ ٠ظ ٟٞحُيُٝش ك ٢كي ًحطٜخ.
52
الفصل الثانً :مومٌات حول اإلقتصاد
الج الري
يقذيخ انفظم انضبَٙ
انًجؾش األٔل:انزطٕس انزبسٚخ ٙنإلقزظبد انغضائش٘
انًجؾش انضبَ:ٙاإلطالؽبد اإلقزظبدٚخ ٔ اإلَفزبػ ػهٗ إقزظبد
انغٕ
انًجؾش انضبنش:إيكبَٛبد انغضائش ٔ خظبئض إقزظبدْب
خبرًخ انفظم انضبَٙ
حُل َٜحُؼخٗ : ٢ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞح٩هظٜخى حُـِحثَ١
َٓ ح٩هظٜخى حُـِحثَ ٌ٘ٓ ١حٓ٫ظو ٍ٬رؼيس َٓحكَ ٓؼ٤خ ٍٝحء طلو٤ن حُظ٘ٔ٤ش ٝحُ٘ٔٓ ، ٞخٔٛض ٌٙٛ
حَُٔحكَ ك ٢طـ َ٤٤حُوَحٍحص ٝحٗ٧ظٔش كظز٘ض حُيُٝش حُٔوططخص حُظ٘ٔ٣ٞش ػْ طلُٞض ٖٓ ح٩هظٜخى حُٔٞؿٚ
اُ ٠حهظٜخى حُٔٞم.
ٝهٞع حُيُٝش ك ٢حُي ٝ ٕٞ٣طؼؼَٛخ ػٖ حُٔيحى ىكغ رٜخ ٩هخٓش اطلخه٤خص ٓغ ٘ٛيٝم حُ٘وي حُيٗ ٢ُٝظؾ ػٖ
ٌٙٛح٧هَ٤س طزؼ٤ش اهظٜخى٣ش ٝاٟطَحرخص اؿظٔخػ٤ش ٖٓ كوَ ٝرطخُش ٝطيُِ ٍٞٛويٍس حَُ٘حث٤ش ُِٔٞح.ٖ١
ٝػِ ٠حَُؿْ ٖٓ هٜخث ٝ ٜٚؿَ حَُٔحكَ حُظ َٓ ٢رٜخ ٣لخ ٍٝح٫هظٜخى حُـِحثَ ١حٗ٩يٓخؽ ك٢
ح٩هظٜخى حُؼخُٔ ٝ ٢طز٘٤ٓ ٢خٓخص ؿي٣يس ٖٓ أؿَ حُظ٘ٔ٤ش ٔٓ ٝخَ٣س حُظَٝف حُظ ٢طلَٜٟخ حُؼُٔٞش .
54
حُل َٜحُؼخٗ : ٢ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞح٩هظٜخى حُـِحثَ١
انًجؾش األٔل :انزطٕس انزبسٚخ ٙنالقزظبد انغضائش٘ خالل انفزشح 1988/ 1962
ك ٌٙٛ ٢حُلظَس ًخٗض حٍُِحػش حٓ٫ظؼٔخٍ٣ش طل َ٠حُٔلخ َ٤ٛحُوخرِش ُِظٜيً ٝ َ٣خٕ حُ٘٘خ ١ؿَ٤
حٍُِحػ٣ ٢وظ َٜػِ ٠حٓظـ ٍ٬حُٔ٘خؿْ ٓ ٬ٜٔط٤ٜ٘غ حُز٬ى ٝ.ىٗ٘ض حُلظَس حُٞحهؼش ر1880 ٝ1870 ٖ٤
َٓكِش حُٔ٘ظٞؽ حٍُِحػ ٢حُٔٞؿُِ ٚظٜئُ. َ٣خ أٛخد ٓٔخكخص حٌَُُ ّٝلَٗٔخ "ىحء حُلٌَِٔح" أى ٟاُ٠
اٗظ٘خٍ ٍُحػش حٌَُ ّٝك ٢حُـِحثَ ٌٌٛ ٝح أٛزلض حٌَُ ّٝحُٔوٜٜش ٗ٫ظخؽ حُؤ ٍٞحٍُِحػش
حٓ٫ظؼٔخٍ٣ش حُٔلِ٠ش ٝ ،أٛزق اٗظخؽ حُؤ٣ ٍٞلظَ حَُٔطزش ح ٠ُٝ٧ك ٢حُـِحثَ ٝػ٘ َٜػَٝس حُٔؼَٔٝ ٖ٣
ُ٣خىس ػًُِ ٠ي اكظِض طِي حٌَُ ّٝحٍ٫ح ٢ٟحُظً ٢خٗض ط٘ظؾ حُلزٞد ٓٔخ ػُِ طوِ ٚ٤حُٔٞحٍى حُـٌحث٤ش
ُي ٟحٌُٔخٕ .
ٓززض ٍُحػش حٌَُ ّٝكًَش ٓظٞحِٛش ك ٢ح٧ػٔخٍ ٝحُ٘٘خ ١ح٫هظٜخى ١أىص ٌٓ٘ ٜٗخ٣ش حُوَٕ حُظخٓغ ػَ٘
اُ ٠ظ٘ٓ ٍٜٞظٓٞش رٌ٘زش ٗ ٝزٌش ٖٓ حُٔٞح٬ٛص هٜي حُظٜي ٝ َ٣اٗظ٘خٍ حُؼَٔ حُٔؤؿ ٝ ، ٍٞكٗ ٢لْ
حُٞهض طط ٍٞحٓظـ ٍ٬حُٔ٘خؿْ ؿ َ٤إٔ ٌٙٛحُلًَش ًخٗض كًَش ِٓؼ٤ش أ ١ط٘ل َٜك ٢اٗظخؽ ِٓغ ك٢
حُـِحثَ رـ٤ش ر٤ؼٜخ ك ٢كَٗٔخ ى ٕٝحُو٤خّ رؤ٣ش ػِٔ٤ش طل٘ٛ َ٣ٞخػ٤ش ك ٢حُز٬ى ٝ ،حُـي ٍٝحُٔٞحُ٣ ٢ؼٌْ
كخُش حُز٬ى ح٩هظٜخى٣ش ٖٓ ه ٍ٬اؿَحء ٓوخٍٗش ر ٖ٤حُـِحثَ ٝكَٗٔخ ٝحُ٣٫ٞخص حُٔظليس ح٤ٌ٣َٓ٧ش ٓ٘ش
1954كٔ٤خ ٣و ٚاٗظخؽ ُِ٘و ٚحُٞحكي كٓ ٢ـٔٞػش ٖٓ ح٘ٗ٧طش.
55
حُل َٜحُؼخٗ : ٢ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞح٩هظٜخى حُـِحثَ١
ٝطيٍ ٌٙٛحٍ٧هخّ ػِ ٠إٔ اٗظخؽ حُؤً ٍٞخٕ ك ٢حُـِحثَ ٟؼق َٓ 2.5س اٗظخؽ حُِلٔ٣ ٝ ّٞخ ١ٝطوَ٣زخ
43
اٗظخؽ حُلزٞد ،أٓخ حٗ٩ظخؽ حُٜ٘خػ ٢كٌخٕ ٓ ٬ٜٔطٔخٓخ.
ُوي ٍٝػض حُـِحثَ ٓ٘ظٓٞش حهظٜخى٣ش هخٟؼش طٔخٓخ ُلخؿخص ح٫هظٜخى حُلًَٗٔ ، ٢خٗض ػخّ ٓ 1962خ
٣وخٍد ٖٓ %85حُٜخىٍحص ٓٞؿٜش اُ ٠كَٗٔخ ً ٝخٗض ٖٓ % 80حُٞحٍىحص طؤطٜ٘ٓ ٢خ.44
هخٓض حُيُٝش رخطوخً أ ٍٝاؿَحء ٞٛ ٝحػ ٕ٬حٓ٬ى حُٔؼَٔ" ٖ٣ىٓ ٕٝخُي" ٝهٍَص ك َ٠ؿٔ٤غ حُٜلوخص
حُظ ٢طْٔ ح٬ٓ٧ى ىٓ ٕٝخُي ًُ ٝي رـ٤ش حؿظ٘خد طل َ٣ٞهٔ٤ظٜخ اُ ٠كَٗٔخ ٟٝٝغ كخؿِ َُٜٝد ٍإّٝ
45
حٞٓ٧حٍ.
أٓخ ٖٓ حُ٘خك٤ش ح٫هظٜخى٣ش كوي طَى حٓ٫ظؼٔخٍ حهظٜخىح ػي ْ٣حُوخػيس حُٜ٘خػ٤ش ،كوي طٞهق حٗ٩ظخؽ ك٢
حٌُؼ ٖٓ َ٤حُٞكيحص حُٜ٘خػ٤ش رٔزذ ٓـخىٍس ٖٓ 10/9حُٔٔظ ٖ٤٘١ٞحَُٔ٘ك ٖ٤ػِ ٠حُٜٔخٗغ اٟخكش اُ٠
ط٣َٜذ حٞٓ٧حٍ اُ ٠حُوخٍؽ ٝحُٔويٍس رـ ٤ِٓ 110خٍ كَٗي ٝحُظَٜد ٖٓ طٔي٣ي ٤ِٓ20خٍ كَٗي ًئٓ ٖ٣خ
طٔزذ ك ٢اه٬ء حُوِ٘٣ش ٝحٓظ٘خع حُز٘ٞى ح٧ؿ٘ز٤ش ٖٓ طوي ْ٣هَ ٝ ٝٝطٔ َ٣ٞحُٔ٘خٍ٣غ.
اٟخكش اُ ٠طوَ٣ذ حُٔئٓٔخص حُٜ٘خػ٤ـش ٝحُطَم ٝطيٓ 8000 َ٤هَ٣ش ٝكَم ٌٛ 3000ظخٍ ٖٓ
حُـخرـخص ِٓ ٝذ ٝهظَ حُٔخٗ٤ش كخُظ٘ٔ٤ش ح٫هظٜخى٣ش ؿيحس حٓ٫ظوً ٍ٬خٗض ٝكوخ ُِٜٔ٘ؾ حٗ٫ظَحً ٢كٔذ
طٞؿٜخص ٓئطَٔ َ١حرِْ حٌُ ًٍِ ١ػِ ٠حُظوط ٢٤ح٫هظٜخىُِٞٔ ١حٍى حُـِحثَ٣ش ٝحُظٔ َ٤٤حٗ٫ظَحً٢
ُِٔئٓٔخص ٓغ حُظ٤ٜ٘غ حُ٘خَٓ ،كظلو٤ن حُظ٘ٔ٤ش حُٔظٞحُٗش ر ًَ ٖ٤كَٝع ح٫هظٜخى ك٘ٓ ًَ ٢خ١ن حُيُٝش
رز٘خء حُٔـظٔغ حٗ٫ظَحً ٝ ٢هزَ إٔ طَ٘ع حُيُٝش ك ٢حُظـط٤ش هخٓض رؼيس اؿَحءحص ٜٓ٘خ:
-ا٣ـخى هِطش ٓ٤خٓش كخًٔش طو٠غ ُٜٔخُق حُ٘ؼذ رؼ ٖ٤ح٩ػظزخٍ ٝاٗ٘خء ٓئٓٔخص ٤٘١ٝش ٛخٓش ًٔخ
ظَٜص ًَٗخص ٤٘١ٝش ٖٓ أرَُٛخ ًَٗش ٓٗٞخَ١حى ٓ٘ش ًٔ ، 1963خ ًخٕ حُظُٜٔ٘ ِ٤٤خػخص حُظوِ٤ي٣ش
اٟخكش اًُُ ًَ ٠ي طؤٓ ْ٤حُٔظـَ ٓ٘ش ًٝ 1966خٕ هي ٓزو ٚحطلخهخص رظَ٤ُٝش ؿي٣يس كٓ ٢زظٔزَ .1965
43أكٔي "، ٢٘ٛحهظٜخى حُـِحثَ حُٔٔظوِش "،حُطزؼش حُؼخٗ٤ش،ىٞ٣حٕ حُٔطزٞػخص حُـخٓؼ٤ش،رٖ ػٌ٘،ٕٞحُـِحثَ.19/18 ٙ،1993،
44أحمد هنً ،مرجع سابق،ص .22
45أحمد هنً مرجع سابق،ص .22
56
حُل َٜحُؼخٗ : ٢ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞح٩هظٜخى حُـِحثَ١
-طؤٓ ْ٤حُٔ٘خؿْ ٓ٘ش ، 1966رخٟ٩خكش اُ ٠طؤٓٔ٤خص أهًَٔ ٟخ هخٓض رؼيس ط٘ظٔ٤خص ىحهِ٤ش.
إ حهظ٤خٍ حٗ٫ظَحً٤ش ؿخء ك ٢حُؼي٣ي ٖٓ حُ٘ ٜٙٞحُٔ٤خٓ٤ش حرظيحء ٖٓ ٓئطَٔ حُٜٓٞخّ 1956حٌُ١
أػط ٠حٗ٩خٍس ػِ ٠حُظٔ َ٤٤حٌُحطُِٔ ٢ئٓٔخص٣ٝ ،ظؤًي ح٫طـخٗ ٙل ٞحٗ٫ظَحً٤ش رؼي ٓئطَٔ حُٜٓٞخّ ك٢
ؿٔ٤غ حُٔٞحػ٤ن حُ٤٘١ٞش ،ارظيحء ٖٓ ٓ٤ؼخم َ١حرِْ ُِلٌٓٞش حُٔئهظش ك ٢ؿٞحٕ ٤ٓٝ ، 1962ؼخم
حُـِحثَٝ ، 1964حُٔ٤ؼخم حُ ٝ 1976 ٢٘١ٞحٌُ ١طَطٌِ أَٝ١كخط ٚك ٍٞحُظ٤ٜ٘غ ك ٢حُل ٖ٤ِٜحُٔظؼِوٖ٤
رـ"حُؼٍٞس حُٜ٘خػ٤ش "" ٝحٛ٧يحف حٌُزَُِ ٟظ٘ٔ٤ش".
هخٓض ربػيحى ٙؿزٜش حُظلَ َ٣حُٝ ٢٘١ٞطز٘خ ٙحُٔـِْ حُُِ ٢٘١ٞؼٍٞس ك ٢ؿٞحٕ ٌٛ ٚ٘٣ٝ ، 1962ح
حَُٔ٘ٝع ػِ ٠إٔ:
" حُظ٘ٔ٤ش حُلو٤و٤ش ُِز٬ى ػِ ٠حُٔي ٟحُطًٞ َ٣ٞػ٤وش حُِٜش ربهخٓش ٘ٛخػخص هخػي٣ش ٣ٍَٟٝش ُظِز٤ش
حكظ٤خؿخص ٍُحػ٤ش ػ٣َٜشٌُٜٝ ،ح حُـَ ،ٝطٞكَ حُـِحثَ آٌخٗخص ٟؤش ُِٜ٘خػخص حُزظَ٤ُٝش ٘ٛٝخػش
حُلي٣ي ٝحُِٜذٝ ،كٌٛ ٢ح حُٔـخٍ٣ ،ظؼ ٖ٤ػِ ٠حُيُٝش إٔ طٞكَ حَُ٘ ١ٝحُُٓ٬ش ٘ٗ٩خء ٘ٛخػش ػوِ٤ش،
٣ٝـذ إٔ ٫طٔخ ْٛحُلٌٓٞش ك ٢اهخٓش هخػيس ٘ٛخػ٤ش ُٜخُق حُزَؿٞحُ٣ش حُٔلِ٤ش ػِ ٠ؿَحٍ ٓخ كيع ك٢
ػيس رِيحٕ ٔ٤ٓ٫خ ػ٘يٓخ طٔظط٤غ إٔ ط٠غ كيح ُظ٘ٔ٤ظٜخ رخطوخً اؿَحءحص ٓ٬ثٔش".
-إ حُظ٘ٔ٤ش حُلو٤و٤ش ُِزِي طٌ ٕٞػٖ ٣َ١ن ر٘خء ٘ٛخػش هخػي٣ش ٌٛٝح ُٞؿٞى ٓٞحٍى ١ز٤ؼ٤ش ٓظٞكَس ك ٢حُزِي.
ٍَٟٝ-س ٍر ٢حُوطخع حُٜ٘خػ ٢رخُوطخع حٍُِحػ ،٢رٔؼ٘٘ٓ ٠ظـخص حُٜ٘خػش حُوخػي٣ش طٌٓ ٕٞظـٜش ُظِز٤ش
حكظ٤خؿخص حُوطخع حٍُِحػ.٢
ٍَٟٝ-س طيهَ حُيُٝش ك ٢طلو٤ن طِي حُظ٘ٔ٤ش ُؼيّ هيٍس ٍأّ حُٔخٍ حُوخ ٙػِ ٠حُو٤خّ ر ٌٜٙحُٔئٓٔخص.
هخٓض ر ٚؿزٜش حُظلَ َ٣حُٝ ٢٘١ٞطز٘خ ٙحُٔئطَٔ حُ ٍٝ٧ـزٜش حُظلَ َ٣حُ ٢٘١ٞك ٢أكٌَٛ ٚٗٝ ، 1964 َ٣ح
حُٔ٤ؼخم ػِ ٠إٔ حُٔ٤خٓش ح٫هظٜخى٣ش ُِز٬ى ٌٖٔ٣اىٍحؿٜخ ك ٢حُ٘وخ ١حُظخُ٤ش:
-هِن ٓ٘خٛذ ػَٔ ؿي٣يس ١زوخ ُٔخ طٔٔق ر ٚحَُرل٤ش حُؼخٓش ُِٔئٓٔش.
57
حُل َٜحُؼخٗ : ٢ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞح٩هظٜخى حُـِحثَ١
-طٞكٞٓ َ٤حى حٓ٫ظ٬ٜى حُٔلٌِٛٝ ،٢ح ٣ؼ٘ ٢طول ٞ٤حٓظَ٤حى ٓٞحى حٓ٫ظ٬ٜى ٣ُٝخىس طٜي َ٣حُٔٞحى
ٗلٜٔخٗٝ ،ظ٤ـش ٌُٜح حُؼَٔ ٣ـذ إٔ طظ َٜأ٠٣خ ك ٢طٔ٤ٜي ٓٝخثَ ؿي٣يس ُٗ٪ظخؽ حُل٬كٟٝٝ ٢غ هخػيس
ُظطَٛ٣ٞخ.
-اهخٓش ٓـٔؼخص ؿي٣يس ًوخػيس ُز٘خء ٘ٛخػش ػوِ٤ش ك ٢حُـِحثَ ،ؿ َ٤إٔ اهخٓش ٓؼَ ٌٙٛحُٔـٔؼخص ٔ٣ظِِّ
46
طٞك َ٤أٓٞحم ًزَ٤س ُٔ٠خٕ حَُرل٤ش حَُٔؿٞس.
ك ٢حَُٔكِش حُٔٔظيس ر ٖ٤أٝحهَ 1980-1966اطْٔ ح٩هظٜخى حُـِحثَ ١ر٘ظخّ ًَِٓٞٓ ١كي ك ٢ؿٔ٤غ
حُوطخػخص ح٩هظٜخى٣شٓٝ ،ؼظٔيح ػِ ٠حُظوط ٢٤حًَُِٔ ١ك ٢طلو٤ن حُظ٘ٔ٤ش ح٩هظٜخى٣ش ،ك٤غ كيىص
أٛيحكٜخ ك ٢طِي حَُٔكِش كٔذ ٓ٘ظخٍ حُِٔطش ك:47٢
-1طلو٤ن ٓٔظٓ ٟٞؼ٬ٓ ٢٘٤ثْ ُِؼٔخٍ ًُ ٝي رَكغ اٗظخؿ٤ش حُؼَٔٝ ،طلو٤ن حُظٞحُٕ ر ٖ٤حُٔي٘٣ش ٝحَُ٣ق،
اُ ٠ؿخٗذ حُظٞحُٕ رٓ ٖ٤وظِق ح٧هخُ ْ٤حٌُٔٗٞش ُِيُٝشًٌُٝ ،ي طوٞٓ ٚ٤ٜحٍى حٓ٫ظؼٔخٍ ُِوطخػخص حُظ٢
هي طٔخػي ػِ ٠طِز٤ش طِي حُلخؿخص حٓ٧خٓ٤ش.
ٌٙٛحٛ٧يحف حُظً ٢خٗض طٔؼ ٠اُ ٠طلو٤وٜخ حُيُٝش حُـِحثَ٣ش ك ٢طِي حُلظَس ىكغ اُ ٠اؿَحء طؼي٬٣ص ك٢
ٓـخ٫ص ٓؼ٘٤ش ٝاطزخع ٓ٤خٓخص ؿي٣يسًُ ،ي رخ٫ػظٔخى ػِ ٠أِٓٞد حُظوط ٢٤حًَُِٔٝ ، ١حُو٤خّ رٔوططخص
ط٘ٔ٣ٞش ٓظٓٞطش ح٧ؿٌَٛ ،ح ٓخ ٣ـؼَ ٖٓ ٌٙٛحَُٔكِش طظٔ ِ٤رٌٜٗٞخ َٓكِش حُٔوططخص ,ك٤غ ٜٗيص
ػ٬ػش ٓوططخص ط٘ٔ٣ٞشٓ ،وط ٢ػ٬ػٝ ،٢حُٔوطط ٖ٤حَُرخػ ٖ٤٤حٝ ٍٝ٧حُؼخٗٝ . ٢اطٔٔض ًٌُي ٌٙٛحَُٔكِش
رظِح٣ي طيهَ حُيُٝش ك ٢ؿٔ٤غ ٗٞحك ٢حُل٤خس ح٫هظٜخى٣ش ُٔ٠خٕ ط٘ظ ْ٤حُل٤خس ح٫هظٜخى٣ش ٝح٫ؿظٔخػ٤ش.
٣ؼظزَ حُٔوط ٢حُؼ٬ػ 1969-1967 ٢حٓ ٍٝوطُِ ٢ظ٘ٔ٤ش ك ٢حُـِحثَ رؼي حٓ٩ظو ٝ ،ٍ٬ر ٚىهِض حُز٬ى
َٓكِش ؿي٣يس ِٓ٤جش رخُطٔٞف حٌُزُ َ٤ظلو٤ن طويّ اهظٜخى ٝ ١اؿظٔخػً ٢ز ٌٖ٣ ُْ ٝ .َ٤ططز٤ن حُظوط ٢٤هزَ
ٌٛح حُظخٍ٣ن ٌٓٔ٘خ ٗظَح ُؼخِٓ: ٖ٤
٣َُ46زٓ ٢لٔيٓ|،لُ َ٤و"،َ٠ح٬ٛ٫كخص ح٫هظٜخى٣ش ٝحػَٛخ ػِ ٠ح٫هظٜخى حُـِحثًٌََٓ(،"١س طوَؽ ُٜ٘ٗ َ٤خىس ُٔ٤خْٗ ؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س)،ػِّٞ
حهظٜخى٣ش ،ؿخٓؼش ٓؼ٤يس.4 ٙ،2009/2008،
47لرٌبً محمد|،سفٌر لخضر،مرجع سابق،ص.6
58
حُل َٜحُؼخٗ : ٢ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞح٩هظٜخى حُـِحثَ١
ػخَٓ كيحػش ػٜي حُـِحثَ رخٓ٫ظو ٍ٬حٌُ ١طلِٜض ػِ ٚ٤هزَ هْٔ ٓ٘ٞحص كو،٢
48
ػخَٓ حٗؼيحّ طٞكَ حَُ٘ ١ٝحُٟٔٞٞػ٤ش حُظ ٢طؼط ٢حُيُٝش هيٍس حُظلٌْ ك ٢حُو ٟٞح٫هظٜخى٣ش حُ٤٘١ٞش.
ٔ٣ ٝؼَ ٌٛح حُظوط ٢٤رخُ٘ٔزش ُِيُٝش ػِٔ٤ش كٌٓ٪ُ َٜخٗ٤خص حُزَ٘٣ش ٝحُٔخى٣ش ُِٔـظٔغ ٖٓ أؿَ هِن
هيٍحص ػَٔ ؿي٣يس ك ٢أؿخٍ ٓليىس ٢ٛ ٝرٔؼخرش كظَس ُٓ٘٤ش ٓؼ٘٤ش ِ٣ظِّ كٜ٤خ حُٔـظٔغ رظلو٤ن طِي
حٓ٫ظؼٔخٍحص ك ٢أٝهخطٜخ ٝ .هي طٌ ٕٞطِي حُلظَس ٓ٘ش اُ ٠ػ٬ع ٓ٘ٞحص ٌٕٞ٣ ٝ،حُٔوط ٢ك٘٤جٌ هَ٤ٜ
ح٧ؿَ،أ ٝػ٬ع ٓ٘ٞحص آُ ٠زغ ٌٕٞ٣ ٝ،حُٔوطٓ ٢ظ ٢ٓٞح٧ؿَٓ ٝ ،خ رؼيٛخ ٠ٔٔ٣ ٝ ،حُٔوط ٢رطَ٣ٞ
49
ح٧ؿَ.
ُوي طًَِص آظؼٔخٍحص ٌٙٛحُوطش ك ٢حُٔـخ٫ص حُٜ٘خػ٤ش حً٧ؼَ أ٤ٔٛش ٝحُ٣ٍَٝ٠ش ٣٩ـخى هخػيس
٘ٛخػ٤ش ٓظٌخِٓش طؼَٔ ػِ ٠طلو٤ن حُظ٘ٔ٤ش حُٜ٘خػ٤ش ٝ،هٌُٜ ٜٚح حُـَٓ ٝزِؾ ٤ِٓ 11,081خٍ ىؽ
50
ًخٓظؼٔخٍ ك ٌٙٛ ٢حُوطشٓ ٌُٖ ،خ ٗلٌ ه ٌٙٛ ٍ٬حَُٔكِش رِؾ ٤ِٓ 9,124خٍ ىؽ.
محمد بلقاسم حسن بهلول"،سٌاسة تخطٌط التنمٌة واعادة تنظٌم مسارها فً الجزائر" ،الجزء األول،دٌوان المطبوعات الجامعٌة
،48.الجزائر،1999،ص 160
49محمد بلقاسم حسن بهلول،مرجع سابق،ص .162/161
59
حُل َٜحُؼخٗ : ٢ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞح٩هظٜخى حُـِحثَ١
٣ٝظ٠ق ٖٓ ٌٛح حُٔوط ٢أٗٓ ٚوططخ ه َ٤ٜح٧ؿَ ٖٓ ه ٍ٬حُز٤خٗخص حُٔيٍؿش ك ٢حُـي ٍٝأػ ، ٙ٬ك٤غ
ٗ٬كع إٔ ح٤ٔٛ٧ش ح ٠ُٝ٧أػط٤ض ُِٜ٘خػش اً ك٤٠ض ر٘ٔزشٓ ٖٓ 49 %ـَٔ حٓ٫ظؼٔخٍحص حُٔوططش
أ ١رٔزِؾ ٤ِٓ 5.400خٍ ىؽٓ ٌُٖ ،ـٔٞع ٓخ ٗلٌ ٜٓ٘خ ٓخ ٗلٌ ًخٕ ٤ِٓ 4.750خٍ ىؽ أٓ ٖٓ 87 %١زِؾ
حُٜ٘خػش حُٔوطٝ ،٢رلخٍم ًز َ٤ؿيح طؤط ٢حٍُِحػش ك ٢حَُٔطزش حُؼخٗ٤ش ٖٓ ك٤غ ٓزخُؾ حٓ٫ظؼٔخٍ حُٔوط٢
ٝحُٔويٍ رـ ٤ِٓ 1.869خٍ ىؽ ر٘ٔزشٌٛٝ 17 %ح ٓخ ٟٞ٣ق حُظٞؿ ٚحٔٗ٩خث ٢حٌُ ١حهظخٍط ٚحُـِحثَ ٞٛٝ
حُظ٤ٜ٘غ ٖٓ أؿَ آٍخء هخػيس ٘ٛخػ٤ش طَطٌِ ػِٜ٤خ أٛيحف حُٔوططخص حُ٬كوش ،أٓخ رخُ٘ظَ آُ ٠ـَٔ
حٓ٫ظؼٔخٍحص حُٔظزو٤ش ك٘٬كع أٗ٘ٛ ٌٖ٣ ُْ ٚخى طًًَ ِ٤ز َ٤ػِٜ٤خ ًُ ٝي رٔزذ إٔ حُز٬ى ًخٗض هي هَؿض
51
ٖٓ كظَس حٓظؼٔخٍ٣ش ٝطلظخؽ اُ ٠هخػيس ه٣ٞش طَطٌِ ػِٜ٤خ أ ٢ٛٝ ٫حُٜ٘خػش
ٞٛٝػخٗٓ ٢وط ٢ط٘ٔ ١ٞك ٢ػٜي حُـِحثَ حُٔٔظوِش ًٍِٝػِٛ ٠يك ٖ٤حٓخٓٔٛ ٖ٤خ:
اٟخكش اُ ٖ٣ٌٛ ٠حُٜيك ٖ٤اٛظْ ٌٛح حُٔوط ٢رظ٘ٔ٤ش حَُ٣ق رٜيف حُظٞحُٕ ر ٖ٤حُٔ٘خ١ن حَُ٣ل٤ش ٝحُٔيٕ.
ٝحُٔ٬كع إٔ كـْ حٓ٩ظؼٔخٍحص حُٔٔـِش هٌٛ ٍ٬ح حُٔوط ٢طظَٓ َٜطلؼش ُٞٓٝػش ػِٓ ٠وظِق
حُوطخػخص ح٩هظٜخى٣ش ٝح٩ؿظٔخػ٤ش ٝػِٓ ٠وظِق حُٔ٘خ١ن حُــَحك٤ش ٖٓ حُظَحد حُ ٢٘١ٞرٜيف حٍُٞٛٞ
أُٓ ٠ظ ٟٞػخُ ٖٓ ٢حُظويّ ح٫هظٜخى.١
51لرٌبً محمد|،سفٌر لخضر"،االصالحات االقتصادٌة و أثرها على االقتصاد الجزائري"(،مذكرة لٌسانس غٌر منشورة)،علوم اقتصادٌة ،جامعة
سعٌدة،2009/2008،ص .7
52ىٍحٔٓ ٢ٓٝؼٞى"،حُٔ٤خٓش حُٔخُ٤ش ٝىٍٛٝخ ك ٢طلو٤ن حُظٞحُٕ ح٫هظٜخى ١كخُش حُـِحثَ (،"2004/1990أَٝ١كش ٓويٓش ُٜ٘ٗ َ٤خىس ىًظٍٞح ٙىُٝش
ؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س)،ؿخٓؼش حُـِحثَ .341ٙ،2006/2005،
60
حُل َٜحُؼخٗ : ٢ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞح٩هظٜخى حُـِحثَ١
إ كـْ حٓ٫ظؼٔخٍحص حُؼوِ٤ش كٌٛ ٢ح حُٔوط ٢هي حٍطلؼض ػٔخ ًخٗض ػِ ٚ٤ك ٢حُٔوط ٢حُؼ٬ػ،٢
٣ٝظًُ َٜي رٟٞٞف ك ٢حُزَحٓؾ حٓ٫ظؼٔخٍ٣ش حُٔليىس حُظ ٢طَطلغ طٌخُ٤لٜخ حُ٤ِٓ 68.56 ٠خٍ ىؽٝ ،حُٔزذ
كًُ ٢ي ٞٛإٔ حُيُٝش هٍَص اٗ٘خء ٘ٛخػخص ؿي٣يس طو ٚحُٔلَٝهخص ،حُلَٝع حٌُٔ٤خٗ٤ٌ٤شًُٝ ،ي ُظو٣ٞش
حُٜ٘خػش حُظ ٢حٗظٜـظٜخ حُـِحثَ حُظ ٢طٞكَ َٗ ١ٝحُظٌخَٓ ح٫هظٜخى ١حُيحهِ ٢ر ٖ٤حُوطخػخص حُٔوظِلش
ٝكَٝػٜخ.
ٍؿْ ح٣ُٞٝ٧ش ٝحَُٔػش حُظَ٣ ٢حى رٜخ طط َ٣ٞحُوطخع حُٜ٘خػ ٢كبٕ حٍُِحػش ُْ ط َٜٔكوي ُحىص ك٢
ٌٛح حُٔوط ٢ػٖ حُٔوط ٢حُؼ٬ػ ٢ر٘ٔزش ٓ ٞٛٝ ، %62خ ٣لَٔ حٛظٔخّ حُيُٝش رخُوطخع حٍُِحػ ٢آٌٗحى.
53
-3انًخطؾ انشثبػ ٙانضبَ1977/1974 ٙ
٣ؼ ّي ٌٛح حُٔوط ٢ػخُغ ٓوط ٢ط٘ٔ ١ٞأػيط ٚحُـِحثَ ٌٓ٘ حٓ٫ظو٣ٝ ،ٍ٬ؼظزَ ًٔوطُِ ٢ظ٘ٔ٤ش
ح٫هظٜخى٣ش ٝح٫ؿظٔخػ٤ش ػِٟٞ ٠ء ح٧كخم ِ٣ٞ١ش حُٔيٝ ٟحُؼزَ حُٔٔظوِٜش ٖٓ ط٘ل ٌ٤حُٔوط ٢حَُرخػ٢
ح ،ٍٝ٧طلِ َ٤حُٔؼط٤خص حُـي٣يس ُِز٤جش حُي٤ُٝش ٝ ،هي هٌُٜ ٜٚح حُٔوطٓ ٢زِؾ ٤ِٓ 110خٍ ىؽ رَحٓؾ
حٓ٫ظؼٔخٍحص حُؼٔ٤ٓٞش ٓ ٞٛٝ ،خ ٣ؼخىٍ َٓ 12س حُلـْ حٓ٫ظؼٔخٍ ١حُظوئُِ ١َ٣وط ٢حُؼ٬ػَٓ 4ٝ ٢حص
ُِٔوط ٢حَُرخػ ٢حٝ . ٍٝ٫طظِو ٚأ ْٛحطـخٛخص ٝأٛيحف حُٔوط ٢حَُرخػ ٢حُؼخٗ ٢كٔ٤خ : ٢ِ٣
-طيػ ْ٤حٓ٩ظو ٍ٬ح٩هظٜخىٝ ،١ر٘خء اهظٜخى اٗظَحً ٢ػٖ ٣َ١ن ُ٣خىس حٗ٩ظخؽ ٝط٤ٓٞغ حُظ٘ٔ٤ش رٌخَٓ
حُظَحد حُ ٢٘١ٞك ٢ا١خٍ حُوطش ح٩ؿٔخُ٤ش ُِظ٘ٔ٤ش؛
ٍ-كغ حُ٘خطؾ حُيحهِ ٢ح٩ؿٔخُ ٢ػ٘ي كِ ٍٞح٥ؿخٍ حُلو٤و٤ش د ٤ِٓ46خٍ ػِ ٠ح٧هَ أ ١رِ٣خىس ٓ ٌٕٞ٣ؼيٍ
َٓػظٜخ ٣ٞ٘ٓ%10خ؛
-طيػٗ ْ٤ظخّ حُظوط ٢٤هٜي طلو٤ن حٛ٧يحف حُظخُ٤ش :حُِ٣خىس ك ٢هيٍحص حٗ٩ـخُ ،طلٔ ٖ٤ط٘ظ ْ٤حُظَٔ٤٤
ُِوٞحػي حُٔ٘ظـش،
61
حُل َٜحُؼخٗ : ٢ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞح٩هظٜخى حُـِحثَ١
ّ
إ حُٔلخ ٍٝحٓ٧خٓ٤ش ُٔ٤خٓش حُٔوط ٢حَُرخػ ٢حُؼخٗ ٢ٛ ٢حٛ٫ظٔخّ رخُوطخع حُٔ٘ظؾ ٓزخَٗس ًؤٓخّ ٓخى١
ُظط َ٣ٞه ٟٞحٗ٩ظخؿ٤ش ٝحُوطخع حُٜ٘خػًٔ ٢لَى ُِظ٘ٔ٤ش ح٫هظٜخى٣ش ٝهطخع حُز٘٤ش حُظلظ٤شٌٛ ًَ ،ح ٜ٣يف
اُ ٠ر٘خء ىُٝش ًحص اهظٜخى ٓٔظوَ ٓٝـظٔغ حٗظَحً. ٢
ّ
إ حُٔلخ ٍٝحٓ٧خٓ٤ش ُِٔوط ٢حَُرخػ ٢حُؼخٗ ٢ٛ ٢حٛ٫ظٔخّ رخُوطخع حُٔ٘ظؾ ٓزخَٗس ًؤٓخّ ٓخى١
ُظ ط َ٣ٞه ٟٞحٗ٩ظخؿ٤ش ٝحُوطخع حُٜ٘خػًٔ ٢لَى ُِظ٘ٔ٤ش ح٫هظٜخى٣شٝ ،هطخع حُز٘٤ش حُظلظ٤شٌٛ ًَ ،ح ٜ٣يف
اُ ٠ر٘خء ىُٝش ًحص اهظٜخى ٓٔظوَ ٓٝـظٔغ اٗظَحً. ٢
54
-4انًشؽهخ انزكًٛهٛخ 1979/1978
طؼظزَ ٌٙٛحَُٔكِش رٔؼخرش حَُٔكِش حٗ٩ظوخُ٤ش حُظ ٢ط ّْ ٖٓ هُٜ٬خ اطٔخّ ٓخ طزو ٖٓ ٠حُٔوط ٢حَُرخػ ٢حُؼخٗ،٢
ٝهي طِٔ٤ص ٌٙٛحَُٔكِش رزَحٓؾ حٓظؼٔخٍ٣ش طظٜق رزؼ ٞحُوٜخث:٢ٛٝ ٚ
-حُلـْ حٌُز ٖٓ َ٤حٓ٫ظؼٔخٍحص حُزخه ٢اٗـخُٛخ ٖٓ حُٔوط ٢حَُرخػ ٢حُؼخٗٝ ٢حُٔويٍس د ٤ِٓ 190.07خٍ
ىؽ؛
-أؿِذ حُزَحٓؾ أػ٤ي طؤٜ٤٤خ رٔزذ حُظـَ٤حص حُظَ١ ٢أص ػِ ٠حٓ٧ؼخٍ ٝحُ٘خطـش ػٖ حُٓ٧ش حُي٤ُٝش؛
ّ
إ ٓـٔٞع حٓ٩ظؼٔخٍحص حُٔٔـِش ٝحُٔؼخى طؤٜ٤٤خ ه٘ٓ ٍ٬ش ٤ِٓ 5.63 ٢ٛ 1978خٍ ىؽ ،أٓخ ٓ٘ش
1979كٌخٗض اٗـخُحطٜخ حُٔخُ٤ش هي رِـض ٤ِٓ 54.78خٍ ىؽ ٖٓ ٓـٔٞع حُظَه ٚ٤حُٔخُ ٢حُٔويٍ د 64.77
ِٓ٤خٍ ىؽ.
ريأص ػِٔ٤ش اػخىس حٌُِ٤ٜش رخكظ٘خّ ٓغ ريح٣ش ٓ٘ش ًُٝ 1980ي رٟٞغ حُٔوط ٢حُؤخٓ ٢حٍٝ٧
62
حُل َٜحُؼخٗ : ٢ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞح٩هظٜخى حُـِحثَ١
، 1984-1980حٌُ ١طْ طـي٣ي ٓؼخُٔٝ ٚطٞؿٜ٤خط ٚه ٍ٬حُٔئطَٔ حٓ٫ظؼ٘خثُ ٢لِد ؿزٜش حُظلَ َ٣حُ٢٘١ٞ
ك ٢ؿٞحٕ ٖٓ ٓ٘ش 1980ػِ ٠أٓخّ طو ْ٤٤حُٔ٤خٓش حُظ٘ٔ٣ٞش حُظٟٝ ٢ؼض ٖٓ هزَ ًٌٝح آكخم حُؼَ٘٣ش
حُٔٞحُ٤ش ُِظط ٍٞح٫هظٜخىٝ ١ح٫ؿظٔخػ ٢حُٔظلن ػَِ١ ٖٓ ٚ٤ف حُِـ٘ش حًَُِٔ٣ش ُلِد ؿزٜش حُظلََ٣
حُ ٢٘١ٞك ٢ىٔٔ٣زَ ٖٓ ٓ٘ش .1979
ط٤ٓٞغ ٝط٘٣ٞغ حٗ٩ظخؽ حُٝ ٢٘١ٞطٌ٤٤لٓ ٚغ طط ٍٞحُلخؿخص حُلو٤و٤ش ٝحَُ٘ ١ٝحُؼِٔ٤ش ُِظلٌْ ك ٢حُظ٘ٔ٤ش؛
ر٘خء ٓٞم ىحهِ٤ش ٗ٘طش هخىٍس ػِ ٠طؼِ ِ٣حٓ٫ظو ٍ٬ح٫هظٜخىٝ ١حُٔ٤خُِٓ ٢زِي رٍٜٞس ٓظٞحِٛش ٝىحثٔش؛
حُو٠خء ػِ ٠حُظٞطَحص ح٫ؿظٔخػ٤ش ٝحُظوِ ٖٓ َ٤حُوٞ٤ى ح٫هظٜخى٣ش حُظ ٢طلي ٖٓ حُظط ٍٞح٫هظٜخى١
ٝح٫ؿظٔخػً ٢خُزَٝ٤هَح٤١ش؛
طًَ ِ٤حُ٘٘خ١خص حُظ٘ٔ٣ٞش ػِ ٠ح٫كظ٤خؿخص ح٫ؿظٔخػ٤ش ًحص ح٣ُٞٝ٧ش ٌٓٝخكلش حُظ٠وْ ٗٝيٍس حُٔٞحى ٝحُلي
ٖٓ ػيّ حُٔٔخٝحس ر ٖ٤حُلجخص ح٫ؿظٔخػ٤ش؛
طط َ٣ٞؿٜخُ حُظَر٤ش ٝحُظٌُ ٖ٣ٞظٞك َ٤حٌُلخءحص حُُٓ٬ش ُِظلٌْ ك ٢حُظط ٍٞح٫هظٜخى١؛
حُو٤خّ رؤػٔخٍ ٝحٓؼش حُ٘طخم ُظ٘ٔ٤ش حُز٘٤خص ح٫هظٜخى٣ش حُوخػي٣ش حُٔظِٜش رظٞك َ٤حُٔ٤خٝ ٙاٗ٘خء ٗ٘خ١خص
ٍُحػ٤ش ٘ٛٝخػ٤ش؛
اػطخء أ٣ُٞٝش ك ٢حٓ٫ظؼٔخٍ ُِٔ٘خٍ٣غ حُـي٣يس ُظؼِ ِ٣ح٧ىحس حٗ٩ظخؿ٤ش ٝطيػٜٔ٤خ ٝحُزلغ ػٖ ١خهخص ؿي٣يس؛
حُظًَ ِ٤رٍٜٞس كخُٓش ػِ٤ٓ ٠خٓش حُ٣ًَِٓ٬ش ك ٢طٔ َ٤٤حُـٜخُ ح٫هظٜخىٝ ١ح٫ؿظٔخػ٢؛
اٗ٘خء حُٔوططخص حُ٫ٞث٤ش ٝحُزِي٣ش ٝط٘ٔ٤ظٜخ ٝطؼٜٔٔ٤خ ُظؤ َ٤١حُ٘٘خ١خص ٝط٘ظ ْ٤حُؼ٬هخص ٝطلو٤ن حُظٞحُٕ
حُـ ١ٜٞطيٍ٣ـ٤خ؛
اػطخء حُوطخع حُوخ ٙكو ٚك ٢حُٔ٘خًٍش ٝحُٔٔخٔٛش ك ٢حُٔوط ٢ح٫هظٜخىٝ ١ح٫ؿظٔخػ ٢رٔ٘خًٍظ ٚك٢
حُٜ٘خػخص حُٔؼيٗ٤ش ٝحٌُٔ٤خٗ٤ٌ٤ش ٝحٌَُٜرخء ٓغ طلخى ١ه٤خّ ٌٛححُوطخع رظ٬ػذ أ ٝأ ١حكظٌخٍ ًُٝي ػٖ
٣َ١ن َٓحهزظٝ ٚط٘ظ.ٚٔ٤
63
حُل َٜحُؼخٗ : ٢ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞح٩هظٜخى حُـِحثَ١
56
-2-1انًخطؾ انخًبع ٙانضبَ1989/1985 ٙ
ؿخء حُٔوط ٢حُؤخٓ ٢حُؼخُٗ ٢ظ٘ل ٌ٤حُزَحٓؾ حَُحٓ٤ش اُ ٠طِز٤ش ٓظطِزخص حُز٘خء حٗ٫ظَحًٝ ٢طو٣ٞش حٓظو٤ُ٬ش
ح٫هظ٤خٍحص ح٫ؿظٔخػ٤ش ٝح٫هظٜخى٣ش ُِز٬ى ًٝخٕ ٜ٣يف أٓخٓخ اُ: ٠
-طِز٤ش ح٫كظ٤خؿخص حٓ٧خٓ٤ش ٌُِٔخٕ حٌُِ ٖ٣رِـض ٗٔزش طِح٣ي٣ٞ٘ٓ % 3.2 ْٛخ؛
-حُٔلخكظش ػِ ٠حٓ٫ظو ٍ٬ح٫هظٜخىٝ ١حٓظو٤ُ٬ش هَحٍ حُيُٝشٔ٤ٓ ٫ ،خ ،رخُظلٌْ ك ٢حُظٞحُٗخص حُٔخُ٤ش
حُوخٍؿ٤ش؛
ًخٕ حُٜيف ٖٓ طؼِ ِ٣ح٬ٛ٩كخص ٞٛطٜل٤ق ػيّ حُظٞحُٕ حُ ٢ٌِ٤ٜحُؼخّ ُ٬هظٜخى حُ ٢٘١ٞحُ٘خطؾ ػٖ
ػٞحَٓ ىحهِ٤ش ٝهخٍؿ٤شٌٛ ،ح ٓخ حٓظِِّ َٓحؿؼش َٓ٣ؼش ُٔـَٔ هٞحػي ٓ َ٤ح٫هظٜخى رخُظؤً٤ي ػِ ٠رؼٞ
حُظيحر َ٤حٓ٧خٓ٤ش حُٔظٔلٍٞس ك:ٍٞ
*هِن َٗٝ ١ٝظَٝف اػخىس رؼغ حُ٘ٔ ٞح٫هظٜخى ،١ى٘٣خٓ٤ٌ٤ش حُ٘ـَ ٝططٝ َٙ٣ٞطط َ٣ٞحٓ٫ظؼٔخٍحص ك٢
حُٔ٘خ١ن حُلوَ٤س؛
*حُظلٌْ ك ٢حُظٞحُٗخص حُٔخُ٤ش حُوخٍؿ٤شٔ٤ٓ ٫ ،خ ،رِ٣خىس حُٜخىٍحص َٓٝحهزش ٍَٓٝ٤س حُٔي٤ٗٞ٣ش؛
*كٔخ٣ش حُطزوخص ح٫ؿظٔخػ٤ش حُٔظٍَ٠س ػٖ ٣َ١ن طٞك َ٤حُٔٞحى حٓ٫ظ٤ً٬ٜش رؤٓؼخٍ ػخرظش؛
*حٓظو٤ُ٬ش حُٔئٓٔخص حُؼٔ٤ٓٞش ٌُ ٢طظوِ ًَ ٖٓ ٚطزؼ٤ش اىحٍ٣ش٘ٔ٣ ،ق ُٜخ ٍأٓٔخٍ حؿظٔخػٝ ٢طَٔ٤
رٔوظ ٠٠حُوٞحػي حُؼخٓش ُِظـخٍس؛
*طٞكٌ٤ٓ ًَ َ٤خِٗٓ٤خص حُظٔ٣ٞش ٝحُظوط ٢٤حَُٔطزطش رخ٬ٛ٩كخص كٓ ٢ـخٍ حٓ٧ؼخٍ ٝح٫ػظٔخى ػِ٠
حُظط َ٤ٜحُٔخُُِٔ ٢ئٓٔخص حُؼٔ٤ٓٞش ػٖ ٣َ١ن ٟٝغ ٓوط ٢حهظٜخىُِ ١ظط َ٤ٜحُٔخُٝ ٢ط٘ظ ْ٤حُظـخٍس
حُوخٍؿ٤ش.
64
حُل َٜحُؼخٗ : ٢ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞح٩هظٜخى حُـِحثَ١
ك ٢حُلو٤وش إ كٌَس حُظٞؿٗ ٚل ٞح٩هظٜخى حُلَ ٍَٟٝٝس كظق حُٔـخٍ أٓخّ حُوطخع حُوخٙ
ُٓ٪ظؼٔخٍحُٝ ٢٘١ٞح٧ؿ٘ز ٢أهٌص ٣َ١وٜخ ك ٢حُ٘ل ،ّٞأ ٫ٝرخَُؿزش اُ ٠حُ ٍٞٛٞاُ ٠حٌُِٔ٤ش حُلَى٣ش ػْ
٣َ١وٜخ ك ٢حُٞحهغ أ٠٣خ .كوي ريأص رٞحىٍ ٙك ٢حُظ ُٞٝ ٍٜٞكٍٞٛ ٢س ح٫هظٜخى ؿ َ٤حَُٓٔ.٢
ُوي ػـِض حُٓ٧ش ح٩هظٜخى٣ش ٝح٩ؿظٔخػ٤ش ٝكَ٘ ٓ٤خٓش اػخىس حٌُِ٤ٜش ك ٢طلو٤ن حُٜيف حَُٔؿٜ٘ٓ ٞخ اُ٠
اطوخً اؿَحءحص ؿٌٍ٣ش ٖٓ أؿَ ا٬ٛف ٟٝغ ح٫هظٜخى حُٝ ٢٘١ٞاػخىس ط٘ظٝ ٚٔ٤حُظلٗ ٍٞلٗ ٞظخّ حُٔٞم
ٝهٜٛٞش حُٔئٓٔخص حُؼٔ٤ٓٞش ٝهي كخُٝض حُـِحثَ ،ك ٢ا١خٍ طـ َ٤٤حطـخ ٙح٫هظٜخى ٖٓ حهظٜخى ٓٞؿٚ
اُ ٠حهظٜخى حُٔٞم رؤهَ حُظٌخُ٤ق ح٫هظٜخى٣ش ٝح٫ؿظٔخػ٤شَٓ ،حػخس اؿَحءحص طل٣َ٤٠ش ٝط٘ظ٤ٔ٤ش ٝأهٌٛخ
رؼ ٖ٤ح٫ػظزخٍٜ٘ٓ ،خ:
-ح٫ػظٔخى ػِ ٠حُٔئٓٔش حُؼٔ٤ٓٞش ًؼخَٓ أٓخٓ ٢ك ٢ح٬ٛ٩ف ح٫هظٜخى ١رٟٞؼٜخ حُـي٣ي ًٔئٓٔش
ٓٔظوِش اهظٜخى٣خٝ ،طلََٛ٣خ ٖٓ حُٔٔخٍٓخص حُزَٝ٤هَح٤١ش ٝطٌٜٔ٘٤خ ٖٓ حُظؼخَٓ حُلَ ك ٢اطوخً حُوَحٍحص
ك ٢حُـخٗذ ح٫هظٜخى ،١ػِ ٠إٔ ٣ ٫ظ٘خه ٞىٍٛٝخ حُـي٣ي ٓغ حُٔ٤خٓش حُؼخٓش ُِيُٝش؛
ػٓ ٠ٔ٤وِ٤ي"،هطخع حُٔلَٝهخص حُـِحثَ٣ش ك ٢ظَ حُظل٫ٞص ح٫هظٜخى٣ش"ًٌَٓ(،س ٓويٓش ُٜ٘ٗ َ٤خىس حُٔخؿٔظ َ٤ك ٢حُؼِ ّٞح٫هظٜخى٣ش ٤ًِ ،ش حُؼِّٞ
57ح٫هظٜخى٣ش ٝػِ ّٞحُظٔ َ٤٤ؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س) ،ؿخٓؼش رخط٘ش.106ٙ، 2008 /2007،
65
حُل َٜحُؼخٗ : ٢ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞح٩هظٜخى حُـِحثَ١
-حػظزخٍ حُوطخع حُوخ ٙكٓ ٢ـِٔ ٚآظَحط٤ـ٤ش ٓٔظوزِ٤ش ٓظز٘خس ًٝزيُِ َ٣وطخع حُؼخّ ٌُٖ ،ى ٕٝحُظ٠ل٤ش
رخُٔئٓٔخص حُؼٔ٤ٓٞش رلـش طلو٤ن ٛيف حُوٜٛٞش كوٝ ٢رؤ ١ػٖٔ.
58
)2أْى يجشساد انخٕطظخ
ٓ Privatisationل ّٜٞحُوٜٛٞش ٣ٝوخٍ ُٜخ أ٠٣خ( حُوٜوٜش) ٝطؼ٘ ٢طل َ٣ٞح٫هظٜخى حُ ٢٘١ٞاُ٠
"حهظٜخى ٣ؼظٔي ػِ ٠حُوطخع حُوخ ٙرٍٜٞس أٓخٓ٤ش ٌٛٝح ػٖ ٣َ١ن ر٤غ حٝ ٍٞٛ٧حُٞكيحص حٗ٩ظخؿ٤ش
حًُِٔٔٞش ًِ٤خ أ ٝؿِث٤خ ُِوطخع حُؼخّ"ٌٛٝ ،ح ٓؼ٘خ ٙاٜٗخء حُي ٍٝحٓ٧خُِٓ ٢وطخع حُؼخّ حُٔ ٖٔ٤ٜػِ ٠حُل٤خس
ح٫هظٜخى٣ش رخ٫ػظٔخى ػِ ٠حُوطخع حُوخٝ ٙػِ ٠حُٔزخىٍس حُلَى٣ش ًبٓظَحط٤ـ٤ش ؿي٣يس.
ٌٖٔ٣ٝإٔ ًٌَٗ ٓزٍَحص حهظ٤خٍ حٌُٛخد اُ ٠هٜٛٞش حُٔئٓٔخص حُؼٔ٤ٓٞش ك ٢حُـِحثَ ( ٢ٛٝطزََ٣حص
هي ٫طو ٚحُـِحثَ ٝكيٛخ) ٞٗٝؿِٛخ ك ٢حُ٘وخ ١حُظخُ٤ش:
-حٛظٔخّ حُٔئٓٔش حُؼٔ٤ٓٞش رؤٗ٘طش ؿ٬ٓ َ٤ثٔش ك ٢رؼ ٞح٧ك٤خٕ ُطز٤ؼظٜخ ح٫هظٜخى٣ش ،ك٤غ حٍطلؼض
حَُٜٔٝكخ ص ح٩ىحٍ٣ش رٔذ ُ٣خىس حُؼٔخٍ كٞم حُلخؿش ٓٔخ أى ٟاُ ٠حٗولخً ٝلخءطٜخٌُٝ ،ح ٣ـذ طـ َ٤٤ىٍٝ
حُٔئٓٔخص رل٤غ طٌُٜ ٕٞخ هَحٍحطٜخ حُٔٔظوِش رؼ٤يح ػٖ رَٝ٤هَح٤١ش ح٩ىحٍس؛
ِ ٌٙٛ
-حُٔئٓٔخص حُوخٛش طؼَٔ رلخػِ٤ش أًزَ ٖٓ حُٔئٓٔخص حُؼٔ٤ٓٞش رٔؼخ٘٣ش حُ٘ظخثؾ ٓ٤يحٗ٤خٌٛٝ ،ح ٓٔٔ٤ق
رٞكَس حُٔٞحٍى حُُٓ٬ش ٝطلو٤ن ٓؼي٫ص حهظٜخى٣ش َٓطلؼش؛
-إ ػِٔ٤ش هٜٛٞش حُٔئٓٔخص حُؼٔ٤ٓٞش ٓظئى ١اُ ٠هل ٞحُؼـِ حُٔظٌٍَ كِ٤ٓ ٢حٗ٤ش حُيُٝش حُظ٢
ًخٗض حُ٠خٖٓ ٧ؿ ٍٞحُؼٔخٍ ٝطـط٤ش حُؼـًُِٝ ،ي ٓٞ٤كَ ػخثيحص أٓخٓ٤ش ُوِ٘٣ش حُيُٝش؛
-حُٔئٓٔخص حُؼٔ٤ٓٞش طؼخٟٗ ٖٓ ٢ؼق حُويٍس حٗ٩ظخؿ٤ش ٖٓٝطَحًْ حُيٞٓٝ ٕٞ٣ء حُظٔٔٓ ،َ٤٤خ ٣ؼ٘ ٢إٔ
"حُظوِٜ٘ٓ "ٚخ رخُوٜٛٞش ٓ٤لون ُٜخ هيٍح ًزَ٤ح ٖٓ حُ٘ـخػش ك ٢حُظٟٔٔٝ ،َ٤٤خٕ روخء ٌٙٛحُٔئٓٔخص
ٝحٓظَٔحٍٛخ ٝحُٔلخكظش ػِ ٠أًزَ هيٍ ٖٓ ٓ٘خٛذ حُؼَٔ؛
-حُوٜٛٞش ك ٢حُٜ٘خ٣ش ٓطِذ ػخُٔ ،٢كَٟظٜخ َٗ ١ٝحُؼُٔٞش ٝحُ٘ظخّ ح٫هظٜخى ١حُي ٢ُٝحُـي٣ي،كِْ٤
٘ٛخى ٛخٖٓ ٝحٓغ ُِلًَش ٝحُٔ٘خٍٝس هخٍؽ َٗ ١ٝحُٔئٓٔخص حُي٤ُٝش ًٔ٘ظٔش حُظـخٍس حُؼخُٔ٤ش ٘ٛٝيٝم
حُ٘وي حُي ٢ُٝحٌُٟٝ ١غ َٗ ١حُوٜٛٞش ًبٓظَحط٤ـ٤ش أٓخٓ٤ش ُظِو ٢حُٔؼٗٞخص حُٔخُ٤ش.
66
حُل َٜحُؼخٗ : ٢ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞح٩هظٜخى حُـِحثَ١
إ طؼؼَ حُـِحثَ ك ٢طٔي٣ي ىٜٗٞ٣خ ٝأػزخثٜخ ؿؼِٜخ طظـٗ ٚلٗ ٞخى ١رخٍ٩ ْ٣ػخىس ؿيُٝش ىٜٗٞ٣خ ٝ
ٓلخُٝش حٓظَىحى حُؼوش ح٫ثظٔخٗ٤ش ُٜخ ٝحٗظَ ١حُيحثٍَٟ٘ٝ ٕٞس حُظ َٛٞاُ ٠حطلخم ٓغ ٘ٛيٝم حُ٘وي حُي٢ُٝ
ًَ٘ٔٓ ١ز ن ١٧طلخ٘ٗ ٝ ،ٝٝطض حُٔلخٟٝخص ر ٖ٤حُلٌٓٞش حُـِحثَ٣ش ٖٓ ؿٜش ٘ٛ ٝيٝم حُ٘وي حُي٢ُٝ
ٖٓ ؿٜش أهَ ٝ ٟطْ حُظٞه٤غ ػِ ٠ػيس رَحٓؾ طو ٚح٬ٛ٩ف ح٩هظٜخى ١رٜيف حُو٠خء ػِ ٠ح٫هظٍ٬
ح٫هظٜخى ١حُيحهِ ٝ ٢حُوخٍؿ ٝ ٢اػخىس طو ٚ٤ٜحُٔٞحٍى ح٫هظٜخى٣ش َُكغ ًلخءس ح٫هظٜخى حُـِحثَٝ ١
59
طلَ َٙ٣رخ٫ػظٔخى ػِ ٠آُ٤خص حُٔٞم ٝحُلي ٖٓ ى ٍٝحُيُٝش ك ٢حُل٤خس ح٫هظٜخى٣ش
إ حُؼ٬هش حُٔزخَٗس ُِـِحثَ رٜ٘يٝم حُ٘وي حُي ٢ُٝطَؿغ اُ ٠ريح٣ش حُؼٔخٗ٘٤خص ٖٓ حُوَٕ حُٔخٔٓ ٢ٟخ أىٟ
اُ ٝ ٠ؿٞى ٓـٔٞػش ٖٓ ح٫طلخهخص ر ٖ٤حُـِحثَ ٝحُٜ٘يٝم ،رؼٜ٠خ ٗلٌ ؿِث٤خ ٝحُزؼ ٞح٥هَ ُْ ٣ـي
ٓـخُِ ٫ظطز٤ن ٓ٧زخد ػي٣يس كظ ٠ارَحّ ٌٛح ح٫طلخم ٞٛ ٝحُزَٗخٓؾ حٌُٗ ١خٍ كظ ٖٓ ٚحُظطز٤ن ،كٟٞ ٢ء
حُٓ٧ش ح٫هظٜخى٣ش حُلخىس حُظٝ ٢حؿٜض حُـِحثَ كٜٗ ٢خ٣ش حُؼٔخٗ٘٤خص ٓٝغ طٞهق ٓ٘ق حُوَٝ ٝٝ
حُٔٔخػيحص ح٫هظٜخى٣ش حُـي٣يس ُِـِحثَ ٝ ،اَٛحٍ حُـٜخص حُٔخٗلش ُ ٌٜٙحُوَ ٝٝػِ ٠حُظ َٛٞاُ ٠حطلخم
ٓغ حُ٤ٜجخص حُٔخُ٤ش حُي٤ُٝش .أى ٟرخُـِحثَ اُ ٠حُِـٞء اُ٤ٛ ٠جش ٘ٛيٝم حُ٘وي حُي ٢ُٝكخِٓش ٍٓخُش حُ٘٤ش ٝ
حَُٟٞم ُِٔزخىة حُؼخٓش ُِٜ٘يٝم ٗظ٤ـش ُ٣خىس حُٔي٤ٗٞ٣ش حُوخٍؿ٤ش ٓغ إٔ أٛيحف ٓ ٝلظ ٟٞح٫طلخم ٢َٓ٣
اُ ٠ططز٤ن َٗ٤١ش حُٜ٘يٝم ٖٓ َٛحٓش ك ٢ططز٤ن حُٔ٤خٓش حُ٘وي٣ش ٝ ،طولٓ ٞ٤ؼَ حَُٜف ٝهٔ٤ش
حُي٘٣خٍ ٝحُلظق حُظيٍ٣ـٞٓ٨ُ ٢حم حُٔخُ٤ش حُي٤ُٝش ٝ،ػِ ٚ٤طْ ٛي ٍٝهخٗ ٕٞحُ٘وي ٝحُوَ٣ "ٝؼظزَ حُوخٕٗٞ
10-90حُٔظؼِن رخُ٘وي ٝحُوَٜٗ ،ٝخ طَ٘٣ؼ٤خ ٣ؼٌْ كن ح٫ػظَحف رؤ٤ٔٛش حٌُٔخٗش حُظ٣ ٢ـذ إٔ ٌٕٞ٣
ػِٜ٤خ حُ٘ظخّ حُزٌ٘٣ ٝ ،٢ؼظزَ ٖٓ حُوٞحٗ ٖ٤حُظَ٘٣ؼ٤ش حٓ٧خٓ٤ش ُ٬ٛ٪كخص ،رخٟ٩خكش اُ ٠أٗ ٚأهٌ رخ٧كٌخّ
حُظ ٢ؿخء رٜخ هخٗ ٕٞح٬ٛ٩ف حُ٘ويُ٘ٔ ١ش ٝ 1986حُوخٗ ٕٞحُٔؼيٍ ٝحُٔظْٔ ُٔ٘ش ،1988كَٔ حُوخٗ ٕٞك٢
٤١خط ٚأكٌخٍ ؿي٣يس كٔ٤خ ٣ظؼِن رظ٘ظ ْ٤حُ٘ظخّ حَُٜٔك ٝ ٢أىحث "60 .ٚحٌُٜ٣ ١يف اُ ٠حُلي ٖٓ ُ٣خىس
حُوَ ٝٝاُ ٠حُٔئٓٔخص حُؼٔ٤ٓٞش َٓ ٝحهزش حُٔ٘ظٓٞش حُزٌ٘٤ش ٝإ اؿَحءحص ٌٛح ح٫طلخم طٔؼِض كٔ٤خ :٢ِ٣
ططز٤ن حٓ٧ؼخٍ حُلو٤وش ػِ ٠حُِٔغ ٝحُويٓخص ًُ ٝي رَكغ حُيػْ حُظيٍ٣ـ ٢ػِ ٠حُٔٞحى حُٔيػٔش ٖٓ ٝ
ه ٍ٬هخٗ ٕٞحُٔخُ٤ش ُٔ٘ش 1990طَحؿؼض حُـِحثَ ػٖ ىػْ حُوَ ٝٝحُٔٞؿٜش ُِٔئٓٔخص حُؼٔ٤ٓٞش ٝ
ٓ59يٗ ٢رٖ َٜٗس ٤ٓ"،خٓش ح٬ٛ٩ف ح٫هظٜخ ١ك ٢حُـِحثَ و المؤسسات المالٌة" ،مطبعة دار هومه ،الجزائر،2008،ص. 109
60بلعزوز بن علً " ،محاضرات فً النظرٌات و السٌاسات النقدٌة" ،الطبعة الثالثة ،دٌوان المطبوعات الجامعٌة ،الجزائر، 2008،ص.186
67
حُل َٜحُؼخٗ : ٢ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞح٩هظٜخى حُـِحثَ١
اىهخٍ رؼ ٞحُظؼي٬٣ص ػِ ٠حُوخٗ ٕٞحُظـخٍ ٝ ١هخٛش كٔ٤خ ٣و ٚحُٔـَ حُظـخٍ ،١حٓظليحع ح١٩خٍ
حُوخُِٗٔ ٢ٗٞئٓٔخص حُٔظٓٞطش ٝحُٜـَ٤س،اٛيحٍ رؼ ٞح٧كٌخّ حُـزخث٤ش ،حػظٔخى حُ٬ًٞء ُيٜٓ ٟخُق
حُـٔخٍى ٘ٓ ٝق ٍه ٚحٓ٫ظَ٤حى ُِٔظؼخِٓ ٖ٤حُوٞحٌٛ ٝ ٙح ٖٓ ٗؤٗ ٚأٜٗٔ٣ ٚي ُِظلَ َ٣حُظيٍ٣ـُِ ٢ظـخٍس
حُوخٍؿ٤ش.
اؿَحء طـَ٤٤حص ٤ٌِ٤ٛش كٓ ٢ـخٍ حُٔ٤خٓش حُ٘وي٣ش ًُ ٝي رٜي ٍٝهخٗ ٕٞحُ٘وي ٝحُوَ ٝحٌُ ٢َٓ٣ ١اُ٠
حُظؤِٜٓ ٖٓ ٚش حُظٔ َ٣ٞحُٔزخَٗ ُِٔئٓٔخص حُؼٔ٤ٓٞش ٝكظق حُل٠خء حُـِحثَ ١اُ ٠حػظٔخى حُٔئٓٔخص
حُٔخُ٤ش ح٧ؿ٘ز٤ش ًٔخ إٔ ٌٛح حُوخٜٗ٣ ٕٞيف اُ ٠حُلي ٖٓ طٓٞغ حُوَ ٝحُيحهِ ٝ ٢حُؼَٔ ػِ ٠ؿِذ حُٔٞحٍى
ح٫ىهخٍ٣ش ٝػيّ حُِـٞء اُ ٠اٛيحٍ حُ٘ويًُ ٝ .ي ُِظول٤ق ٖٓ ٓؼيٍ حُظ٠وْ ك٤غ طلَ َ٣أٓؼخٍ حُلخثيس
61
حُيحث٘ش ٝحُٔي٘٣ش ر٘ٔزش ٍ ٝ %20كغ ٓؼَ اػخىس حُوٓ ْٜغ اٗ٘خء ٓٞم ٓ٘ظًَش ر ٖ٤حُز٘ٞى
*اػطخء أًؼَ كَ٣ش ُِز٘ٞى حُظـخٍ٣ش ك ٢حُٔوخَ١س ٘ٓ ٝق حُوَٗ٨ُ ٝٝوخ ٝ ٙحُٔئٓٔخص.
*ٟٝغ ٤ٛجش ؿي٣يس ػٍِ ٠أّ حُٔ٘ظٓٞش حَُٜٔك٤ش طٔٔٓ" ٠ـِْ حُ٘وي ٝحُوَ".ٝ
*حُٔٔخف ربٗ٘خء ر٘ٞى طـخٍ٣ش أؿ٘ز٤ش ٓ٘خكٔش ط٘٘ٝ ٢كن هٞحٗ ٖ٤ؿِحثَ٣ش.
إ ٓيس ح٫طلخم حُٔويٍس رٔ٘ش ُْ طٌٖ ًخك٤ش ٖٓ أؿَ حٓظوَحٍ ح٫هظٜخى حُـِحثَ ١رل٤غ أٗ ٚهٌٙٛ ٍ٬
حُٔيس ٓـِض حٍطلخع حَ٣٩حىحص حُـزخث٤ش رخُ٘ٔزش ٩ؿٔخُ ٢حُ٘خطؾ حُيحهِ٘ٓ %27.6 ٖٓ ٢ش 1989اُ٠
٘ٓ %28.4ش ٝ 1990طوِ ٚ٤حُطِذ ح٩ؿٔخُ ٢رؼي كَ ٝرؼ ٞحُوٞ٤ى ػِ ٠حُٞحٍىحص ،طَحؿغ كـْ
حٓ٫ظؼٔخٍحص حُؼٔ٤ٓٞش ،حٓظ٬ٜى حكظ٤خ١خص حَُٜف حُظ ٢حٗظوِض ٖٓ ٤ِٓ 8.6خٍ ى ٍ٫ٝاُ٤ِٓ0.73 ٠خٍ
ىٗ ٍ٫ٝظ٤ـش طول ٞ٤هيٓش حُيٓ ٖ٣غ ُ٣خىس حُٔي٤ٗٞ٣ش حُوخٍؿ٤ش رل٤غ حٗظوِض ٖٓ ٤ِٓ 26.859خٍ ىٍ٫ٝ
68
حُل َٜحُؼخٗ : ٢ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞح٩هظٜخى حُـِحثَ١
ٓ٘ش ّ1989اُ٤ِٓ 28.379 ٠خٍ ى٘ٓ ٍ٫ٝش ًٔ 1990خ حٗظوَ ٓؼخَٓ حُُٔٞ٤ش حُ٘وي٣ش ٖٓ %83.68ك٘ٓ ٢ش
ّ1988اُ٘ٓ %52 ٠ش . 62 ّ1991
طْ ح٫طلخم ػِ ٠حٓ٫ظؼيحى ح٫ثظٔخٗ ٢حُؼخٗ ٢ر٘ٛ ٖ٤يٝم حُ٘وي حُيٝ ٢ُٝحُـِحثَ رظخٍ٣ن 03ؿٞحٕ
،1991ك٤غ ػْ طلٍَٓ َ٣خُش ك 1991/04/27 ٢ػْ رٔٞؿز ٚطويٝ ٕٞ٤ِٓ 300 ْ٣كيس كوٞم ٓلذ هخٛش
ٓؤٔش ػِ ٠أٍرؼش َٗحثق ًَ َٗ٣لش رٔزِؾ ٝ ٕٞ٤ِٓ 75كيس كوٞم ٓلذ هخٛش.
ك٤غ حَُ٘٣لش حَُحرؼش ُْ ٣ظْ ٓلزٜخ ُؼيّ حكظَحّ حُلٌٓٞش آٌٗحى ٓلظ ٟٞح٫طلخه٤ش حُٔزَٓش ٓغ
حُٜ٘يٝم حُ٘وي ١حُي ٢ُٝاً هخٓض حُلٌٓٞش ربؿَحءحص ُٔلخُٝش حٓظٜخ ٙحُـ٠ذ ح٫ؿظٔخػ ٢اً ٌِٗض
أػزخء ػِ ٠حُوِ٘٣ش.
*حُظوِ ٖٓ ٚ٤كـْ طيهَ حُيُٝش ك ٢ح٫هظٜخىٝ ،طَه٤ش حُ٘ٔ ٞح٫هظٜخى ،١ػٖ ٣َ١ن طلؼ َ٤حُٔئٓٔخص
ح٫هظٜخى٣ش حُؼٔ٤ٓٞش ٜٓ٘خ ٝحُوخٛش ،ك٤غ ػِ ٌٙٛ ٠ح٧هَ٤س إٔ طٔؼُ ٠ظ٣ُٞغ ٛخىٍطٜخ هٜي حُظلو٤ن ٖٓ
٘ٛخٗش حُظٞحُٕ حُوخٍؿ.٢
* طلَ َ٣حُظـخٍس حُوخٍؿ٤ش ٝحُيحهِ٤ش ٖٓ ،ه ٍ٬حُؼَٔ ػِ ٠طلو٤ن هخرِ٤ش طل َ٣ٞحُي٘٣خٍ .
* طَٗ٤ي حٓ٫ظ٬ٜى ٝح٫ىهخٍ ػٖ ٣َ١ن حُ٠ز ٢ح٩ىحٍٓ٧ ١ؼخٍ حُِٔغ ٝحُويٓخص ًٌُٝي أٓؼخٍ حَُٜف
ٝطٌِلش حُ٘وٞى.
62بلمقدم مصطفى ،أبو شعور راضٌة" ،تقٌٌم أداء المنظومة المصرفٌة الجزائرٌة"،مطبوعة ملتقى" ،المنظومة المصرفٌة الجزائرٌة و التحوالت
االقتصادٌة ،واقع و تحدٌات"،جامعة حسٌبة بن بوعلً ،شلف ،الجزائر15-14،دٌسمبر.2004
69
حُل َٜحُؼخٗ : ٢ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞح٩هظٜخى حُـِحثَ١
-طل َ٣ٞحُؼي٣ي ٖٓ حُِٔغٗ ٖٓ ،ظخّ حٓ٧ؼخٍ حَُٔحهزش اُٗ ٠ظخّ حٓ٧ؼخٍ ًحص حُٜخٖٓ ح٧هٝ ،٠ٜطلَ٣ٞ
حُؼي٣ي ٖٓ حُِٔغ اُٗ ٠ظخّ حٓ٧ؼخٍ حَُٜٔكشٌٛٝ ،ح ك ٢ا١خٍ حُوخٗ.12/89 ٕٞ
-حُؼَٔ ػِ ٠حُلي ٖٓ حٌُظِش حُ٘وي٣ش M2رـؼِٜخ ك ٢كيٝى ٤ِٓ 41خٍ ىؽ.
-طول ٞ٤حُي٘٣خٍ هٜي حُظوِ ٖٓ ٚ٤حُلَم حُٔٞؿٞى ر ٖ٤أٓؼخٍ حَُٜف حَُٓٔ٤ش ٝأٓؼخٍ حَُٜف حُٔٞم
حُٔٞحُ ،١ػِ ٠إٔ ٣ ٫ظـخٌٛ ُٝح حُلَم % 25
-طؼي َ٣حُٔؼي٫ص حُٔطزوش ك ٢اػخىس حُظٔ ،َ٣ٞك٤غ ٍكغ ٓؼيٍ حُو ْٜك ٢أًظٞرَ %10.5 ٖٓ 1991اُ٠
ٍ ،%11.5كغ حُٔؼيٍ حُٔطزن ػًِٞ٘ ٠ف حُز٘ٞى ٖٓ %15اُٝ %20 ٠طلي٣ي ٓؼَ طيهَ ر٘ي حُـِحثَ
ػِٔٓ ٠ظ ٟٞحُٔٞم حُ٘وي٣ش رـ %.17
-حٍطلخع حُظٌِلش حُٔظٓٞطش ٩ػخىس حُظُٔ َ٣ٞي ٟر٘ي حُـِحثَ اُ%.14 ٠
-طٓٞغ حُوَ ٝٝحُٔويٓش ُ٬هظٜخى ر٘ٔزش ٍ %31.90ؿْ اؿَحءحص حُظط َ٤ٜحُٔخُُِ ٢ز٘ٞى ٝحُٔئٓٔخص.
ٞٔٗ-حٌُظِش حُ٘وي٣ش M2رـ %21.3رؼيٓخ ًخٕ ٓؼيٍ حُ٘ٔ ٞك٘ٓ ٢ش ٔ٣ 1990خ%. 11.3 ١ٝ
-طَحؿغ ٓؼيٍ حُُٔٞ٤ش اُ %53 ٠رؼيٓخ ًخٕ ك٘ٓ ٢ش ٔ٣ 1990خ%. 64 ٟٝ
-حٓظَٔحٍ حٍطلخع ٓؼيٍ حُظ٠وْ رٔئَٗ أٓؼخٍ حٓ٫ظ٬ٜى ك٤غ َٛٝاٌٌُٛٝ ،%22.8 ٠ح ًخٕ أىحء
حُٔ٤خٓش حُ٘ وي٣ش رٌَ٘ ػخّ ؿ َ٤كؼخٍ ه ٌٙٛ ٍ٬حُلظَس ٍؿْ حُظلٌْ كٓ ٢ؼيٍ حُُٔٞ٤شٝ ،هي ٣ؼٞى ٌٛح ٌُؼَ٤
ٖٓ حُؼٞحَٓ ح٫هظٜخى٣ش ٝؿ َ٤ح٫هظٜخى٣ش.
ٝهي طَؿغ ٛؼٞرش حُٔ َ٤حُلٖٔ ُزَٗخٓؾ حٓ٫ظؼيحى ح٫ثظٔخٗ ٢اُ ٠حٛطيحّ حُزَٗخٓؾ رخٓظوخُش حُلٌٓٞش
ٝظ ٍٜٞكٌٓٞش أهَ ٟحُظ ٢حٜٗذ حٛظٔخٜٓخ ػِ ٠ط٘ظ ْ٤حٗظوخرخص طَ٘٣ؼ٤ش ح َٓ٧حٌُ٣ ١ظطِذ ٗٞػخ ٖٓ
حُِْٔ ح٫ؿظٔخػ ٢كظَٜص ٌِٓ٘ش حُٔٞحءٓش حُٜؼزش رٓ ٖ٤وظ٤٠خص حُٟٞغ ح٫ؿظٔخػٝ ٢حُظطز٤ن حُٜخٍّ
٩ؿَحءحص ح٫طلخم.
-ؿؼَ ٓؼَ َٛف حُي ٍ٫ٝك ٢كيٝى 24.50ى٘٣خٍ ُ َٜ٤كٜٗ ٢خ٣ش ىٔٔ٣زَ 1991اُ 26.50 ٠ى٘٣خٍ .
70
حُل َٜحُؼخٗ : ٢ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞح٩هظٜخى حُـِحثَ١
-طوِ ٚ٤حُ٘لوخص حُؼخٓش ،طٔٝ َ٤٤طـٍٝ ِ٤ٜكغ حٓ٧ؼخٍ ُِ ٍٞٛٞاُ٤ٍٛ ٠ي ٓٞؿذ ُِوِ٘٣ش ٤ِٓ 31.8خٍ
ى٘٣خٍ.
َٓ-حؿؼش اػخىس طٔ َ٣ٞحُز٘ي ُِز٘ٞى حُظـخٍ٣ش ،رِ٣خىس حُظٌخُ٤ق ُِلي ٖٓ حُظٓٞغ حُ٘وي. 63 ١
ُـؤص حُـِحثَ َُِٔس حُؼخُؼش أُٓ ٠خػيحص ٖٓ حُٜ٘يٝم حُي ٖٓ ٢ُٝأؿَ حُ٘ ٜٝٞرخهظٜخىٛخ
ٝطـخ ُٝحُٓ٧ش حُلخىس حُظ ٢طَٔ رٜخ ٝ،حُظُ ٢حىص ٖٓ كيس ح٫هظ٫٬ص حُ٤ٌِ٤ٜشٝ ،هي ؿخء ٌٛح ح٫طلخم رؼيٓخ
أهٌص حُلٌٓٞش ٌٓخٕ حُلٌٓٞش حُٔخ٤ٟش حٌُ ١أٝهق حُظؼخَٓ ٓغ حُٜ٘يٝم حُ٘وي ١حُئً ،٢ُٝخ ١ـض ػيس
ػَحهٝ َ٤هٞ٤ى ٝحهلش أٓخّ اػخىس حُظٞحُٕ حُيحهِٝ ٢حُوخٍؿٔٓ ،٢خ أك ٠٠رخُِٔطخص حُـِحثَ٣ش اُ ٠ارَحّ
رَٗخٓؾ طٜل٤ق ٓغ ٘ٛيٝم حُ٘وي حُئُ ٢ُٝيس ٓ٘ش طـط ٢حُلظَس ٖٓ 1أكَ 1994 َ٣آُ 31 ٠خٍّ 1995
ٌٖٔ٣ٝارَحُ ٌٙٛحُؼَحه َ٤ػِ ٠حُ٘ل ٞح٥ط:٢
•كـْ هيٓخص حُي ٖ٣حَُٔطلغ ،ك٤غ رِـض هيٓش حُيٓ ٖ٣زِؾ ٤ِٓ 9.3خٍ ى ٍ٫ٝأَٓٓ ٢ٌ٣وخرَ ػخثيحص
حُٜخىٍحص حٌُِ٤ش حُظ ٢طزِؾ ٤ِٓ 9.8خٍ ى ٍ٫ٝأَٓ٘ٓ ٢ٌ٣ش .1993
• كيس ٓ٘خًَ حُزطخُش ٕٞ٤ِٓ 1.5ػخٝ َ١ك ٢ظَ حُٔؼيٍ حَُٔطلغ ُِ٘ٔ ٞحٌُٔخٗ ٢حُٔويٍ رـ ٣ٞ٘ٓ %4خ
ٗٝظ٤ـش ٌُُي حٗولخٔٓ ٝظ ٟٞحٓ٫ظ٬ٜى.
•ططز٤ن آظَحط٤ـ٤ش حهظٜخى٣ش ؿي٣يس كلٞحٛخ حُظؼـ َ٤رخُظلٗ ٍٞل ٞحهظٜخى حُٔٞم ٖٓ أؿَ طيػ ْ٤طلٖٔ٤
حُٟٞؼ٤ش ح٫هظٜخى٣ش ٝح٫ؿظٔخػ٤ش حُوخٍؿ٤ش.
• ٜٗي حُوطخع حٍُِحػ ٢ه٘ٓ ٍ٬ش 1993كخُش ؿلخفٝ ،اٗولخ ٝاػَ ًُي حٗ٩ظخؽ حُلو٤و ٢ك ٢حُوطخع
حٍُِحػ ٢رٔؼيٍ .% 4
ػـِ حُوِ٘٣ش حُٔظٓ ٖٔ٠وٜٜخص ٘ٛيٝم حُظطُِٔ َ٤ٜئٓٔخص حُؼخٓش حٌُٓ ١ـَ ٖٓ %9.2حُ٘خطؾ
حُيحهِ ٢حُٔلِٓ ،٢وخٍٗش رـ ٘ٓ %1.3ش ،1992حُ٘٢ء حٌُ ١أى ٟاُ:٠
71
حُل َٜحُؼخٗ : ٢ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞح٩هظٜخى حُـِحثَ١
*أٛيحف ح٫طلخم:
طظٔؼَ حٛ٧يحف حُٔخًَ ٝاهظٜخى٣ش ك ٢حُ٘ٔ ٞػِ ٠أٓخّ ٓٔظوَ ٓٝوز: ٍٞ
ُظلو٤ن حٛ٧يحف ح٫طلخم ٣ظطِذ ط٘ل ٌ٤ح٩ؿَحءحص كٓ ٢وظِق ؿٞحٗذ حُٔ٤خٓخص ح٫هظٜخى٣ش:
ـ طيػ ْ٤ػٞىس حُ٘ٔ ٞربٗٔخء حُوطخع حُل٬كٝ ٢هطخع حُز٘خء ٌٛٝح رخٓ٫ظؼٔخٍ حٓٝ٧غ ُطخهش حٗ٩ظخؽ ك ٢حُوطخع
حٗ٩ظخؿ. ٢
ـ حُظلٌْ ك٤ٓ ٢خٓش حُِٔ٤حٗ٤ش ٝحُٔ٤خٓش حُ٘وي٣ش رٜلش ٓلٌٔش ٝطؼِٝ ِ٣طؼٔ٤ن ح٬ٛ٩كخص حُ٤ٌِ٤ٜش .64
ٝحكن ٘ٛيٝم حُ٘وي حُي ،٢ُٝػِ ٠طوي ْ٣هَُِ ٝـِحثَ٘٣ٝ ،يٍؽ ك ٢ا١خٍ ح٫طلخه٤خص حُٔٓٞؼش ُِوَ،ٝ
ٔ٣ٝظي ٌٛح ح٫طلخم ُٔيس ػ٬ع ٓ٘ٞحص ريءح ٖٓ ٓ 22خ 1995 ١اُ ٠ؿخ٣ش ٓ 21خٝ ،1998 ١هي كيى ٓزِؾ ٌٛح
ح٫طلخم رـ ٝ ٕٞ٤ِٓ 1.169,28كيس كوٞم ٓلذ هخٛش أ%127.9 ١
64
علً حمزة "،فعالٌة السٌاسة النقدٌة و المالٌة فً ظل اإلصالحات االقتصادٌة بالجزائر"(،رسالة مقدمة لنٌل شهادة ماجستٌر فً العلوم
االقتصادٌة غٌر منشورة) ،جامعة الجزائر ،8778-8772 ،ص.558
72
حُل َٜحُؼخٗ : ٢ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞح٩هظٜخى حُـِحثَ١
ٝهي ؿخء ٌٛح ح٫طلخم حُٔٓٞغ اػَ ٜٗخ٣ش حُزَٗخٓؾ حٌُ ١ػْ ػويٓ ٙغ ٘ٛيٝم حُ٘وي حُئُ ٢ُٝيس َٜٗ 12ح
رٜلش َٓ٤ٟش ُِٜ٘يٝمًٔ ،خ إٔ كٌٓٞش حُـِحثَ ط٘ظظَ ِ١ذ اػخىس حُـيُٝش ُ٫ظِحٓخطٜخ ٓغ أػ٠خء ٗخى١
رخٍٝ ْ٣حُٔظؼِوش رويٓش حُيٓ ٕٞ٣ظٓٞطش ِ٣ٞ١ٝش ح٧ؿَ حُظ ٢كَ ٓ٤ؼخى حٓظلوخهٜخ ه ٍ٬كظَس حُزَٗخٓؾٝ ،هي
حكظٞص حَُٓخُش حُٔلٍَس ٓ 30 ّٞ٣خٍّ 1995ػًٌَِٓ ٠س رخُٔ٤خٓخص ح٫هظٜخى٣ش ٝحُٔخُ٤ش ُِـِحثَ ُِلظَس
أكَٓ 1995 َ٣خٍّ ٓ 1988خ :٢ِ٣
َٝٗ -ع حُـِحثَ ٓغ ٜٗخ٣ش ٓ٘ٞحص حُؼٔخٗ٘٤خص كِِٔٓ ٢ش ٖٓ ح٬ٛ٩كخص ح٫هظٜخى٣ش ٧ؿَ طلَ٣ٞ
ح٫هظٜخى حُـِحثَ ١اُٗ ٠ظخّ حهظٜخى ٓٞه ٢كَ ٍؿْ إٔ ٌٛح ح َٓ٧ػَف طَحؿؼخ ك ٢حُٔ٘ٞحصٝ1992
1993ك٤غ أكيػض حُوٞ٤ى حُوخٍؿ٤ش اػخىس رَ ُٝطوِ ٚ٤حُظـخٍس حُوخٍؿ٤ش ٝحَُٜفٝ ،حُ٠ـ١ٞ
ح٫ؿظٔخػ٤ش رَٜحٓش ٓ٤خٓش حُِٔ٤حٗ٤ش ٓ ٞٛٝخ أى ٟاُ ٠حُِـٞء اُ ٠ػوي ح٫طلخم ٓغ ريح٣ش ٗٓ َٜخٍّ
.1994
ـ ٓٔخف حُزَٗخٓؾ ربكيحع ٗٔٓ ٞلٔ ّٞك ٢حٗلظخف ح٫هظٜخى حُـِحثَ ١ػِ ٠ح٫هظٜخى حُؼخُٔٝ ،٢ريح٣ش
حٓ٫ظـخرش ُلخؿ٤خص حٌُٖٔ . 65
-1اٗ٘خء ٓٞم ر ٖ٤حُز٘ٞى رخُؼِٔش حُٜؼزش ٝاٗ٘خء ٌٓخطذ حَُٜف حرظيءح ٖٓ ؿخٗل. 1996 ٢
-5اٗ٘خء حُٜ٘يٝم حُُِ ٢٘١ٞظ٘ـ َ٤حُوخ ٙرخُ٘زخد ًُ ٝي رخُظؼخٓ ٕٝغ حُٜ٘يٝم ٝحُز٘ي حُي،ٖ٤٤ُٝ
ٟٝٝغ ٗظخّ حُظؤٓ ٝ ٖ٤حُزطخُش ٔ٤ٓ٫خ رؼي حػظٔخى كٌَس طَٔ٣ق حُؼٔخٍ ٝحُظوخػي حُٔزٌَ ٓ ٝؼي٫ص حُزطخُش
حُٔظِح٣يس.
- 6طلَ َ٣حٓ٧ؼخٍ ٍ ٝكغ حُيػْ حُٜ٘خث ٢ػِ ٠أٓؼخٍ حُلزٞد ٝحُلِ٤ذ ٝا٬ٛف حُ٘ظخّ حُؼوخٍ ١حُوخٙ
رخُوطخع حُل٬ك.٢
73
حُل َٜحُؼخٗ : ٢ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞح٩هظٜخى حُـِحثَ١
ـ رخَُؿْ ٖٓ حُظويّ حُٔلٔ ّٞؿ َ٤حُظخّ ريح٣ش ٖٓ رؼ ٞحٔٓ َٜٗ٧لض حٓ٩ظَحط٤ـ٤ش ح٫هظٜخى٣ش حُـي٣يس
حٌُٔ٤لش ٖٓ َ١ف حُلٌٓٞش ُ٬هظٜخى حُـِحثَ ،١رخٓ٫ظَٔحٍ كٓ ٢لخٍرش حُٔ٘خًَ حُلو٤و٤ش رٜلش هخٛش
،اً إٔ ح٫هظٜخى حُـِحثَِ٣ ٫ ١حٍ ٍ ٖٛهطخع حُٔلَٝهخص ٌٛٝح رٜلش ٗز٤ًِ ٚش ُٔـٔٞع اَ٣حىحص
حُٜخىٍحص.
ُـؤص حُـِحثَ اُ٘ٛ ٠يٝم حُ٘وي ح ُيٗ ٢ُٝظ٤ـش ُظلخهْ كـْ حُي ٕٞ٣حُوخٍؿ٤ش ٓ ٝخ طَطذ ػ٘ ٖٓ ٚآػخٍ ٝ
ٓ٘خًَٗ ٌُٖ ،ظخثؾ ٌٙٛح٫طلخهخص ًخٗض ػٌْ ٓخ ًخٕ َٓؿٞح ٜٓ٘خ ا ٫رؼ ٞحُظلٔ٘٤خص حُطل٤لش ،كؤٛزلض
حُـِحثَ طؼخٗ ٖٓ ٢حُظزؼ٤ش ح٫هظٜخى٣ش ٌٛ ٝح ٓخ ٗظؾ ػ٘ ٚحٟطَحرخص حؿظٔخػ٤ش كظلخهْ حُلوَ ُ ٝحىص كيس
حُزط خُش ًٔ ،خ إٔ اؿَحءحص طول ٞ٤حُؼِٔش أىص اُ ٠طي ٍٞٛحُويٍس حَُ٘حث٤ش ُِٔٞح ٖ١حُـِحثَ ، ١رخٟ٩خكش
ىٍؿش حٗ٫لظخف حُظـخٌٍ٘ٓ ١ض حٓ٫ظؼٔخٍ ح٧ؿ٘ز ٖٓ ٢حُٔ٤طَس ػِ ٠ح٫هظٜخى حًُُ ٝ ٢٘١ٞي ٗظَح ُِٔ٘خكٔش
ؿ َ٤حُٔظٌخكجش ر ٝ ٚ٘٤ر ٖ٤حٓ٫ظؼٔخٍ حُٔلِ.66 ٢
*طويٍ ٓٔخكش حُـِحثَ رــ ،²ّ 2.381.741طٔظي ٓٞحكِٜخ ػِٔٓ ٠خكش ًْ 1.200ػِ ٠حُزلَ ح٧رٞ٤
حُٔظ٢ٓٞ؛
*حكظ٤خ ٢١حُزظَ٣ ٍٝويٍ رلٞحُ٤ِٓ 10 ٢خٍ رَٓ َ٤أٓ ١خ ٣ؼخىٍ ٖٓ ٪ 1ح٫كظ٤خ ٢١حُؼخُٔ،٢
ك ٢ك ٖ٤إٔ حكظ٤خ ٢١حُـخُ َٜ٣اُ٤ِٓ 4.000 ٠خٍ ّ ، ³أٓ ١خ ٣ؼخىٍ ٖٓ ٪ 5ح٫كظ٤خ ٢١حُؼخُٔ ٢رٌٜح
طٌ ٕٞحُـِحثَ ك ٢حُٜق حُوخْٓ ػخُٔ٤خ ٖٓ ك٤غ ح٫كظ٤خٌُٜ٘ ١خ طظويّ اُ ٠حُٜق حُؼخٗ ٢ػخُٔ٤خ ٖٓ ك٤غ
طٜي َ٣حُـخُ؛
*ٓؼيٍ حُ٘ٔ ٞحُئ٣ـَحك ٢ك ٢حُـِحثَ ٓ ٞٛٝ ٪ 2.2 ٞٛؼيٍ َٓطلغ ٓوخٍٗش ٓغ ٓؼيٍ حُ٘ٔ ٞحُئ٣ـَحك ٢ك٢
ىٔٗ ٍٝخٍ اكَ٣و٤خ ،أًؼَ ٖٓ ٖٓ ٪ 40حٌُٔخٕ ّٓ٘ ْٜأهَ ٖٓ ٘ٓ 15شٓ ،ظ ٢ٓٞحُؼَٔ ٘ٓ 67 ٞٛش ػ٘ي
حَُؿخٍ ٘ٓ 69 ٝش ػ٘ي حُ٘ٔخء ؛
74
حُل َٜحُؼخٗ : ٢ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞح٩هظٜخى حُـِحثَ١
*طلظ ١ٞػِ 53 ٠أٍ٤ٟش ٓٔطلش َُِٔحكت حُـ٣ٞش٘٤ٓ 12 ،خء رلَ٣خ ٓظؼيى حُويٓخص (طـخٍس٤ٛ ،ي رلَ،١
ٓٞحٍى رظَ٤ُٝش) ٘٤ٓ ٝخثٓ ٖ٤ظو ٖ٤ٜٜك ٢حُٔلَٝهخص ٘٤ٓ 18 ٝخء ًِٔـؤ ُِ٤ٜي ٝ ،طٔؼَ ٓٞحٗت ػ٘خرش،
حُـِحثََٛٝ،حٕ كٓ ٢ـٔٞػٜخ ٖٓ ٪ 70حُ٘وَ حُزلَ ١هخٍؽ حُٔلَٝهخص ؛
*طٔظي ٗزٌش حٌُٔي حُلي٣ي٣ش ػِ ، ²ًْ 4.200 ٍٞ١ ٠رٔ٘٤خ طٔظي ٗزٌش حُطَم حُزلَ٣ش ػٍِٞ١ ٠
ٜ٘ٓ ًْ 100.000خ ًْ 94.684ك ٢حُ٘ٔخٍٔٓ ،خ ٣ـؼِٜخ أ ٍٞ١حُ٘زٌخص ك ٢حُٔـَد حُؼَر4٢؛
*طويٍ حُٔ٤خ ٙحُٔطل٤ش رلٞحُ٤ِٓ 15 ٢خٍ ٓظَ ٌٓؼذ ٝحُٔ٤خ ٙحُـٞك٤ش رلٞحُ٤ِٓ 3 ٢خٍ ّ ³؛
ٖٓ ٪ 24-حُؼٔخٍ ٣ؼِٔ ٕٞك ٢هطخع حُز٘خء ٗ ٝلْ حُ٘ٔزش ك ٢حُوطخع حُل٬ك٣ ٪ 28 ٝ ٢ؼِٔ ٕٞك ٢هطخع
حُٞظ٤ق حُؼٔ٢ٓٞ؛
-أؿِذ اَ٣حىحص حُـِحثَ ٖٓ حُٜخىٍحص طظٔؼَ ك ٢حُٔلَٝهخص ر٘ٔزش طظَحٝف رٖٓ ٪ 98ٝ ٪ 95ٖ٤
حُٜخىٍحص حُـِحثَ٣ش ًٔخ طٌَ٘ حُٔلَٝهخص أًؼَ ٖٓ ٖٓ ٪ 60حَ٣٩حىحص حُـزخث٤ش.
١-ز٤ؼش حُٔٞحٍى ٝحُؼَٝحص حُٔخى٣ش حُظ٣ ٢ظٔ ِ٤رٜخ (ٓٞحى ١خه٣ٞش ٘ٓ ،ـٔ٤ش ٞٓٝحى أ٤ُٝش ٛخٓش).
ٓٝغ ٌٛح كبٕ طٞحُ ٢ح٫هظ٤خٍحص ح٫هظٜخى٣ش حُٔظ٘خه٠ش أك٤خٗخ ٝح٥ػخٍ حُِٔز٤ش ُٜخ أكَُص أٟٝخػخ
حهظٜخى٣ش ؿؼِض ح٫هظٜخى حُـِحثَ٣ ١ظٔ ِ٤روٜخثِٓ ٚز٤ش طٔخ ْٛك ٢اٟؼخف ًلخءط ٚحٗ٫يٓخؿ٤ش ك٢
ح٫هظٜخى حُؼخُٔ ٢رل٤غ طل ٍٞح٫هظٜخى حُـِحثَ ١اُ: ٠
)1اقزظبد يذَٕٛٚخ:
٣ؼظزَ ح٫هظٜخى حُـِحثَ ١حهظٜخى ٓي٤ٗٞ٣ش ك٤غ طظًَِ ٓؼظْ حُٔ٤خٓخص ح٫هظٜخى٣ش ك ٚ٤ػِ ٠طٔٝ َ٤٤
اىحٍس أُٓش حُٔي٤ٗٞ٣ش ٝحُظ ٫ ٢طِحٍ طٌَ٘ ه٤يح ٝطئػَ ػِ١ ٠ز٤ؼش حُوَحٍحص ح٫هظٜخى٣ش حُٔظوٌس .كَؿْ
75
حُل َٜحُؼخٗ : ٢ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞح٩هظٜخى حُـِحثَ١
حٗولخٓ ٝؼي٫ص حُي ٝ ٖ٣حُظ ٢طؼٞى اُ ٠حٍطلخع كِٛٞش حُٜخىٍحص ٗظ٤ـش ٍ٫طلخع أٓؼخٍ حُزظَ ٝ ،ٍٝهي
هيٍ كـْ حُي ٕٞ٣حُؼٔ٤ٓٞش كٞحُ٤ِٓ 2500 ٢خٍ ى٘٣خٍ كٜٗ ٢خ٣ش ٓ٘ش ُ ،682000وي طْ حُظًَ ِ٤ػِٜٓ ٠خىٍ
طٔ َ٣ٞهخٍؿ٤ش ٗ٫ـخُ حُٔ٘خٍ٣غ حٔٗ٩خث٤ش حُطٔٞكش ،ح َٓ٧حٌُ ١حٗؼٌْ ػِ ٠اػوخٍ ًخ َٛح٫هظٜخى
حُـِحثَ ١رلـْ ٓي٤ٗٞ٣ش ٣ ٫ظ٘خٓذ ٝحُ٘ٔ ٞح٫هظٜخى ١حُٔلون أ ٝحُِٔػ ،ّٞأىًُ ٟي اُٛ ٠يٍ حُٔٞحٍى
حُٔخُ٤ش حُ٤٘١ٞش حُٔظخكش رخٓظَٔحٍ ٢ٛ ٝرخٓ٧خّ ٓظٔؼِش ك ٢حُؼٞحثي ٖٓ حُٔلَٝهخص ،ك ٬٠ػٖ ًُي
ط ِٔ٤ص حُٔي٤ٗٞ٣ش حُـِحثَ٣ش رخُظًَ ِ٤حُــَحك ٢ػِ ٠حُٜٔيٍ ،ك٤غ ٗٔزش ًزَ٤س ٜٓ٘خ ٜٓيٍٛخ ىٍٝ
ح٫طلخى حٍٝٝ٧ر ٝ ٢حُـيٍ ٍٝهْ ٟٞ٣ 02ق ًُي ًٔ ،خ ًُض ح٩كٜخث٤خص ُٔ٘ش 2003ػِ ٠إٔ ٓخ ٣ويٍ د
ٖٓ %42كـْ حُٔي٤ٗٞ٣ش ٓوٓٞش رخُؼِٔش حٍٝٝ٧ر٤ش (حٔٓ ،)ٍٝٝ٧خ ٣ئى ١اُ٣ُ ٠خىس طٌخُ٤ق هيٓخص
حُٔي٤ٗٞ٣ش رخٍ٫طزخ ٝ ١طلٖٔ هٔ٤ش ح ٍٝٝ٧ك ٢حٞٓ٧حم حُؼخُٔ٤ش٣.ز ٖ٤حُـي ٍٝأىٗخٓ ٌَ٤ٛ ٙي٤ٗٞ٣ش حُـِحثَ
كٔذ ػٔ٬ص حُظو ٝ ،ْ٣ٞرخُظخُ٣ ٢ز ٖ٤ح٤ٔٛ٧ش حُ٘ٔز٤ش ٌَُ ػِٔش كٓ ٢ـخٍ طوٓ ْ٣ٞي٤ٗٞ٣ش حُـِحثَ اُ ٠ؿخ٣ش
.1999ػِٔخ رؤٕ ٌٙٛحُ٘ٔذ هي طـَ٤ص رلؼَ حُٔ٤خٓخص ح٬ٛ٩ك٤ش حُٔ٘ظٜـش ك ٢حُـِحثَ ٌٓ٘ ٓ٘ش ٝ 1994
69
حُظ ٢حٗزؼن ػٜ٘خ اػخىس ؿيُٝش ٓي٤ٗٞ٣ش حُـِحثَ.
انغذٔل سقىْٛ :06كم انًذَٕٛٚخ انغضائشٚخ انًزٕعطخ ٔانطٕٚهخ انًذٖ ؽغت ػًالد انزقٕٚى انٕؽذح %
1999 1998 1997 1996 1995 1994 1993 1992 1991 1990 حُؼِٔش
42.1 42.2 44.8 42.1 47.7 51.3 49.0 46.2 40.3 40.1 حُي ٍ٫ٝح٢ٌ٣َٓ٫
12.6 14.1 14.7 15.9 15.8 15.3 11.8 13.1 16.3 17.7 حُلَٗي حُلَٗٔ٢
13.4 12.2 11.5 12.7 13.6 15.6 15.7 15.6 16.2 15.8 حُ ٖ٤حُ٤خرخٗ٢
5.6 6.3 6.2 6.4 6.5 6.8 6.5 8.6 10.5 11.0 حُيٝط٘ٔخٍى
حُٔ٫خٗ٢
26.3 25.2 22.8 22.9 16.4 11.0 17.0 16.5 16.7 15.4 ػٓ٬خص حهَٟ
انًظذسٓ Bank of Algeria : Media Bank. N :46. Mars 2000 :ؤه :ٖٓ ًٞرٞػظَ ّٝػزي حُلن ،هخٍس ٓ٬ى"،
آػخٍ طـٓ َ٤ؼَ َٛف حٓ ٍٝٝ٧وخرَ حُي ٍ٫ٝح ٢ٌ٣َٓ٧ػِ ٠ح٫هظٜخى حُـِحثَٓ ،"١ـِش حُؼِ ّٞحٔٗ٩خٗ٤ش ،ؿخٓؼش هٔ٘ط٘٤ش ،
حُؼيى ، 27ؿٞحٕ .208ٙ ،2007
68خالدي خدٌجة" ،أثر االنفتاح التجاري على االقتصاد الجزائري" ،مجلة اقتصادٌات شمال إفرٌقٌا ،العدد ،02ص.87
69بوعتروس عبد الحق ،قارة مالك" ،آثار تغٌر سعر صرف األورو مقابل الدوالر األمرٌكً على االقتصاد الجزائري" ،مجلة العلوم اإلنسانٌة،
جامعة قسنطٌنة ،العدد ،27جوان ،2007ص.2
76
حُل َٜحُؼخٗ : ٢ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞح٩هظٜخى حُـِحثَ١
70
"ًٔخ رِؾ كـْ حُي ٕٞ٣حُوخٍؿ٤ش كٜٗ ٢خ٣ش أٝص 2010كٞحُ ٕٞ٤ِٓ 440 ٢ى"ٍ٫ٝ
)2اقزظبد سٚؼ:ٙ
ح٫هظٜخى حُـِحثَ ٞٛ ١حهظٜخى ٍ٣ؼ ٢ك٤غ ٣و ّٞػِ ٠آظَحط٤ـ٤ش آظِ٘حك٤ش ُِؼَٝس حُزظَ٤ُٝش ٝحُـخُ٣ش
ٌٛ ٝح ػِ ٠كٔخد آظَحط٤ـ٤ش حُظ٤ٜ٘غ .ح َٓ٧حٌُ٣ ١ـؼَ ح٫هظٜخى حُـِحثَ٘٤ٍٛ ١ش حَ٣٩حىحص حَُ٣ؼ٤ش
حُٔظلووش ك ٢حٞٓ٧حم حُي٤ُٝشِ٤ٓ ٖٓٝ ،71حص ح٫هظٜخى حُـِحثَٛ ١ـَ كـْ حُوطخع حُٜ٘خػ ٢هخٍؽ
72
حُٔلَٝهخص(أهَ ٖٓ ٖٓ %10حُ٘خطؾ حُيحهِ ٢حُوخّ)٤ٔ٣ %80 ،طَ ػِٜ٤خ حُوطخع حُوخ.ٙ
إ آُ٤خص حُلٔخى أٟلض طئػَ ػِ ٠كًَ٤ش حُ٘٘خ ١ح٫هظٜخىٓ ٝ ١ـ٬ط ٝ ٚطلي ٖٓ ًلخءس حُٔ٤خٓش
ح٫هظٜخى٣ش ٝ ،طؼط َ٤حُٔ٘ظٓٞش حُوخٗ٤ٗٞش ٝحُظَ٘٣ؼ٤ش ح٫هظٜخى٣ش ،كخُىحىص ٗزٌخص حُٔٞم حُٔٞحُٝ ١
ط٘خٓض أكـخّ حُؼَٝحص حُظ ٢طلَى ك ٢ه٘ٞحطٌٛ .ٚح حُٟٞغ أٟؼق هيٍس حُيُٝش حُٔئٓٔ٤ش ُ ٝػِع ػَٜ٘
73
حُؼوش كٜ٤خ.
* حُـِحثَ رِي ٛخٓ٘ ٢كٔٓ ٢ظ ٟٞح٫هظٜخى حُؼخُٔٝ ٌُٖ ٝ ،٢ؿٞى آٌخٗ٤ش ًزَ٤س ُظٜزق ىُٝش ٓل٣ٍٞش ك٢
حُل٠خء حٓ ٍٝٝ٧ظٓٞط ، ٢طٜيٍ ٖٓ %98حُٔٞحى حُ٤ٜيًٍَٝر٤ٗٞش كٞٓ ٌَٗ ٢حى هخّ أٜٗ ٝق هخّ،
طٔظٍٞى طوَ٣زخ أًؼَ ٖٓ %60رخُ %20 ٝ ٍٝٞ٤رخُؼٔ٬ص ح٧هَ %20 ٝ ،ٟكو ٖٓ ٢أؿَ ٓ٘طوش حُي،ٍ٫ٝ
ٛ ٖٓ % 98 ٝخىٍحط٘خ ٓوٓٞش رخُيٌٛ ٝ ٍ٫ٝح ٓخ ٣ـؼَ حُظيحر َ٤حُلٌ٤ٓٞش ح٧هَ٤س هي ُٜ ٌٕٞ٣خ أػَ
74
ٓليٝى،رٔخ كًُ ٢ي طول ٞ٤هٔ٤ش حُي٘٣خٍ ٓوخرَ حُ.ٍٝٞ٤
٣ظٔ ِ٤ح٫هظٜخى حُـِحثَ ١رخُطز٤ؼش ح٧كخى٣ش ُ ٌَ٤ٜحُٜخىٍحص ،ك٤غ ٣ؼظٔي رخٓ٧خّ ػِ ٠كِ٤ٜش
حُٜخىٍحص حُ٘لط٤ش حُظ ٢طويٍ ك ٢أٓٞأ ح٧كٞحٍ د ٖٓ %95اؿٔخُ ٢ػٞحثي حُٜخىٍحص حُـِحثَ٣شٌٛٝ ،ح
ًٔخ ٣ز ٚ٘٤حُـيٍ ٍٝهْ 03كٟٞ٣ ٜٞق حُ ُٕٞحُ٘ٔزُ ٢ؼخثيحص حُٔلَٝهخص ك ٢اؿٔخُ ٢حُٜخىٍحص هٍ٬
حُلظَس (.)2000-1994
.70 Amnay Idir, « Dette extérieure algérienne 440 millions de dollars », in Quotidien elwatan, 01/10/2010
71خالدي خدٌجة" ،أثر االنفتاح التجاري على االقتصاد الجزائري" ،مجلة اقتصادٌات شمال إفرٌقٌا ،العدد ،02ص.87
72
Meziane Rabhi, « L’économie algérienne reste minée par la rente pétrolière », in Quotidien Liberté, 7 août
.2008
73خالدي خدٌجة"،أثر االنفتاح التجاري على االقتصاد الجزائري" ،مجلة اقتصادٌات شمال افرٌقٌا ،العدد ،02ص.88
74
Abderrahmane Mebtoul,"Le dérapage du dollar et son impact sur l’économie algérienne" , in Quotidien36+
elkhabar, 8 Août 2009.
77
حُل َٜحُؼخٗ : ٢ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞح٩هظٜخى حُـِحثَ١
ٞٛ ٝح َٓ٧حٌُ ١ؿؼَ ح٫هظٜخى حُـِحثَٗ ١ي٣ي حُلٔخٓ٤ش ُِظـَ٤حص ك ٢حٓ٧ؼخٍ حُؼخُٔ٤ش ُِ٘لٖٓ ٢
ؿٜش ُِ ٝظـَ٤حص ك ٢هٔ٤ش ػِٔش حُظوٓ(ْ٣ٞؼَ حَُٜف) ٖٓ ؿٜش ػخٗ٤ش ،أ ٞٛ ٝ ٫حُي ٍ٫ٝح .٢ٌ٣َٓ٧ك٬٠
ػٖ حُظًَ ِ٤حُِٔؼ ٢كبٕ حُٜخىٍحص طٔظخُ رظًَ ِ٤ؿـَحكً ٢ز ،َ٤ك٤غ ٣ظْ حُظٜي َ٣اُ ٠ىٓ ٍٝؼ٘٤ش هخٛش
ٜٓ٘خ حُي ٍٝحٍٝٝ٧ر٤ش ٝ ،حُ٣٫ٞخص حُٔظليس ٝ،حُ٤خرخٕ.
طظٔ ِ٤حُٞحٍىحص حُـِحثَ٣ش رظ٘ٞع ٌِٜ٤ٛخ ٝرٍَٝ٠طٜخ ُِل٤خس حُزَ٘٣ش ُ٦ُ ٝش حٗ٩ظخؿ٤شٌٛ ،ح ٓخ ٍكغ
ٖٓ ٗٔزش حٗ٩لخم ػِ ٠حُٞحٍىحص ٝ ،طٔظخُ أ٠٣خ رخُظًَ ِ٤حٌُٔخٗ ٢حُؼخُ ،٢ك٤غ ٗـي كٞحُ ٢ػِؼ ٢حُٞحٍىحص
حُـِحثَ٣ش ٜٓيٍٛخ ح٫طلخى حٍٝٝ٧ر ٢كل٘ٓ ٢ش 2002رِـض ٗٔزش حُٞحٍىحص ٖٓ أٍٝٝرخ ٓ ٞٛ ٝ %64.5خ
75
٣يٍ ػِ ٠إٔ ٝحٍىحص حُـِحثَ ٓوٓٞش كٓ ٢ؼظٜٔخ رخُؼِٔش حٍٝٝ٧ر٤ش.
75
بووووعتروس عبووود الحوووق ،قوووارة موووالك "،آثوووار تغٌووور سوووعر صووورف األورو مقابووول الووودوالر األمرٌكوووً علوووى االقتصووواد الجزائوووري" ،مجلوووة
العلوم اإلنسانٌة ،جامعة قسنطٌنة ،العدد ، 80جوان ،8770ص.878
78
حُل َٜحُؼخٗ : ٢ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞح٩هظٜخى حُـِحثَ١
ػَكض حُـِحثَ طل٫ٞص ػٔ٤وش ٗ٫ظوخُٜخ ٖٓ ح٩هظٜخى حٗ٩ظَحً ٢اُ ٠اهظٜخى حُٔٞمٓ،خػ٤ش َُِكغ ٖٓ
ٓٔظ٘ٓ ٟٞظ ٞؿخطٜخ حُظ ٢طٜ٘ي ٓٞهلخ ط٘خكٔ٤خ ٟؼ٤لخ أٓخّ حُٔ٘ظـخص ح٧ؿ٘ز٤ش ٝ ،حُؼَٔ ػِ ٠اػطخثٜخ ٌٓخٗش
ط٘خكٔ٤ش ػِ ٠حُٔٔظ ٟٞحُيٍ ٝ ٢ُٝكغ ٓٔظ ٟٞحُظيكوخص حُٞحٍىس ٖٓ ٛخىٍحص ٌٙٛحُٔ٘ظـخص ُِظوِٖٓ ٚ
حُظزؼ٤ش ُوطخع حُٔلَٝهخص حٌُ٤ٔ٣ ١طَ ر٘ٔزش ؿي ًزَ٤س ػِٛ ٠خىٍحص حُ. َ٣ٞ١ ُٖٓ ٌ٘ٓ ٖ١ ٞ
حًظٔخد ٓ٘ظـخط٘خ ٌُٔخٗش ػخُٔ٤ش ٣لٍَٗخ ٖٓ حُظزؼ٤ش ح٩هظٜخى٣ش ُِؼخُْ حُـَر ٢رٔزذ اٍطلخع حُٞحٍىحص
حُـِحثَ٣ش ٓ٘٘ٓ ٖٓ ٚش ٧هَ.ٟ
79
حُل َٜحُؼخٗ : ٢ػٔ٤ٓٞخص ك ٍٞح٩هظٜخى حُـِحثَ١
80
حُل َٜحُؼخُغ :ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ١
طظْٔ حُز٤جش حُؼخُٔ٤ش حَُح٘ٛش رظـَ٤حص ك ٢حُؼي٣ي ٖٓ حُٔـخ٫ص ٝحُؼ٬هخص ،كخُؼ٬هخص ح٫هظٜخى٣ش حُي٤ُٝش
ٓؼٜٗ ٬يص ه٤خّ ُِظٌظ٬ص ٝ ،طلَُِ َ٣ظـخٍس حُوخٍؿ٤ش ٖٓ هٍ ٍ٬كغ حُلٞحؿِ ٝحُوٞ٤ى حُٔلَٟٝش ػِٜ٤خ،
ٓٔخ ىكغ رخُؼي٣ي ٖٓ حُي ٝ ٍٝهخٛش حُي ٍٝحُ٘خٓ٤ش آُ ٠لخُٝش حٗ٩يٓخؽ أًؼَ كؤًؼَ ك ٢ح٩هظٜخى حُؼخُٔٝ ٢
حٓ٫ظلخىس ٖٓ حُِٔح٣خ حُظٞ٤ٓ ٢كَٛخ ،ا ٫إٔ ٌٛح ٣ؼظزَ طلي٣خ َٓٗٞٛخ رٔي ٟحُويٍس ػِ٣ُ ٠خىس ٝطلٖٔ٤
حٌُلخءس حُظ٘خكٔ٤ش ُِظٌ٤ق ٓغ حُظـَ٤حص حُلخِٛش ٝحُٔٔظـيحص حُطخٍثش،
ٝحُـِحثَ ًـَٛ٤خ ٖٓ حُي ٍٝطَؿذ ك ٢طلو٤ن ٓٔخػٜ٤خ ٗل ٞحٗ٩ظٔخّ ٝحٗ٫يٓخؽ ك ٢ح٫هظٜخى حُؼخُٔٝ ٢
ٓٞحًزش حُظطٍٞحص حَُٔ٣ؼش حُظ ٢طلَٜٟخ حُؼُٔٞش ح٫هظٜخى٣ش ٖٓ أؿَ حٓظيحٓش ٗٔ ٞحهظٜخىٛخ .
81
حُل َٜحُؼخُغ :ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ١
انًطهت األٔل :يغبس إَؼًبو انغضائش إنٗ انًُظًخ يقذيخ انؼبنًٛخ نهزغبسح
طويٓض حُـِحثَ رطِذ حٔ٠ٗ٫خّ ك ٝ 1987/06/03 ٢طْ هز ٍٞحُطِذ ٖٓ َ١ف ٓـِْ ٓٔؼِ٢
أػ٠خء "حُـخص" ك/17 ٢ؿٞحٕ ٝ،1987ػِ ٚ٤طْ ط٘٤ٜذ كٞؽ ػَٔ.ك ٢حُلخطق ٖٓ ٘٣خ،1995َ٣طْ طلَ٣ٞ
ؿٔ٤غ أكٞحؽ حُؼَٔ ُٔ٠ٗ٬خّ ٍ"حُـخص" حُ ٠حكٞحؽ ػَٔ ٌِٓلش رخٔ٠ٗ٫خّ حُ٘ٓ ٠ظٔش حُظـخٍس
حُؼخُٔ٤ش.كخطزؼض حُـِحثَ ح٩ؿَحءحص حُٔؼٔ ٍٞرٜخ ُٔ٠ٗ٬خّ ٝحُٔظٔؼِش ك: ٢
-حُيٍحٓش حُٔؼٔوش ُ٘ظخّ حُظـخٍس حُوخٍؿ٤ش ٖٓ َ١ف كٞؽ ػَٔ ،ػِ ٠أٓخّ ح٫ؿخرش ػِ ٠حٓ٧جِش
حُٔطَٝكش ٖٓ هزَ حػ٠خء،
-هخٓض ُـ٘ش ُٝحٍ٣ش ٓ٘ظًَش ٓ٘ش 1995ر٤ٜخؿش ًٌَٓس ك ٍٞحُظـخٍس حُوخٍؿ٤ش ٝ،ػِ ٠اػَٛخ طْ َ١ف
كٞحُٓ 500 ٢ئحٍ ٖٓ َ١ف ح٧ػ٠خء ٝطٔض ٤ٛخؿش ٓ٘خٍ٣غ ح٧ؿٞرش ٝهيٓض ُٔـِْ حُلٌٓٞش حٌُ١
ٛخىم ػِٜ٤خ ه٘ٓ ٍ٬ش .1997
ػِ ٠أٓخّ ح٧ؿٞرش،طْ ػوي أ ٍٝحؿظٔخع ُلٞؽ حُؼَٔ حٌُِٔق رخٗٔ٠خّ حُـِحثَ 23 ٝ 22 ٢ٓٞ٣أكََ٣
،1998
حػظزَ كٞؽ حُؼَٔ ٌٙٛحَُٔكِش ٗخٟـشِ١ ٝ ،ذ ٖٓ حُـِحثَ طوي ْ٣ػَ ٝٝأ٤ُٝش ك ٍٞحُظؼَ٣لش ٝطـخٍس
حُويٓخص.
ٝطْ َٓحؿؼش ًٌَٓس حُظـخٍس حُوخٍؿ٤ش ُِـِحثَ ٓ٘ش ،2001أٍِٓض ٗٔوش ٜٓ٘خ اُ ٠أٓخٗش حُٔ٘ظٔش كٞ٤ُٞ٣ ٢
،2001
ٝطٌ٘ ٌَ٤ٛ َ٤ط٘ظ ٢ٔ٤ؿي٣ي ُٔظخرؼش ٓ ٝؼخ٘٣ش ٓٔخٍ حٔ٠ٗ٫خّ ،حًٌُ ٞٛ ١خُظخُ:٢
82
حُل َٜحُؼخُغ :ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ١
-طْ طوي ْ٣حُؼَ ٝٝح٤ُٝ٧ش ٓ٧خٗش حُٔ٘ظٔش ٝ 2002/02/28 ّٞ٣حُٔؼِٓٞخص حٟ٫خك٤ش أٍِٓض كٓ ٢خٍّ
،2002
-طؼٜيص حُـِحثَ رخػيحى رَٗخٓؾ ٝحٓغ ُِظل٫ٞص حُوخٗ٤ٗٞش ٝحُظ٘ظ٤ٔ٤ش ،طْٔ حُٔٔخثَ حُظخُ٤ش:
-ح٩طخٝحص حُـًَٔ٤ش
-اٟخكش ػٌِٛ ٠ح ،طْ طوي ْ٣رَٗخٓؾ اٟخك ٢كٞٗ ٢كٔزَ 2004
طْ طلو٤ن أ ْٛحُظل٬٣ٞص حُوخٗ٤ٗٞش رـَ ٝطٞك َ٤ؿ ٞأًؼَ ٓ٬ثٔش ُٓ٬ظؼٔخٍ،حٗ٩ظخؽ ،حُظ٣ُٞغ ،طزخىٍ حُِٔغ
ٝحُويٓخص ٝ ،كوٞم حٌُِٔ٤ش حُلٌَ٣ش.
ٔٓ-لض ٌٙٛحُظل٬٣ٞص رَكغ ٗظخّ حُظـخٍس حُوخٍؿ ٢حُـِحثَ ١أُٓ ٠ظٓ ٟٞخ ٓ ٞٛؼٔ ٍٞر ٚى٤ُٝخ
٫ػظٔخى ٙػِ ٠ح ْٓ٧حُظ ٢طٔ َ٤حُٔزخى٫ص ػِ ٠حُٔٔظ ٟٞحُي.٢ُٝ
-طٞؿي حُٔلخٟٝخص كَٓ ٢كِظٜخ ح٧هَ٤س ،ك٤غ إٔ حُطزؼش حَٝ٘ٓ ٖٓ ٠ُٝ٧ع ًٌَٓس كٞؽ حُؼَٔ هي طْ
ىٍحٓظٜخ ه ٍ٬ح٫ؿظٔخع حُظخٓغ ٌُٜح حُلٞؽ ،حٌُ ١حٗؼوي ػِٔٓ ٠ظ ٟٞحُٔلخٟٝخص حُٔظؼيىس حَ١٧حف،اؿظٔغ
كٞؽ حُؼَٔ حٌُِٔق رٔٔخٍ اٗٔ٠خّ حُـِحثَ ك ٢طٔؼش ٓ٘خٓزخص ،هُٜ٬خ طْ َ١ف كٞحُٓ 1500 ٢ئحٍ ٝ
ِ١ذ ط٤ٟٞق رـ٘٤ق ك21 ٢أًظٞرَ.2005
83
حُل َٜحُؼخُغ :ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ١
-ػِٔٓ ٠ظ ٟٞحُٔلخٟٝخص حُؼ٘خث٤ش ،ػوي كَ٣ن حُوزَحء ػيس حؿظٔخػخص ُ ٝوخءحص ك ٍٞحُُٞٞؽ اُ ٠أٓٞحم
حُِٔغ ٝحُويٓخص.
-هيٓض حُـِحثَ ػَٜٟٝخ ح٧هَ٤س ك٘٣ ٢خٔٓ ٝ ،2005 َ٣لض رخ٠ٓ٫خء ػِ 4 ٠حطلخهخص ػ٘خث٤شًٌ ٝ ،ح
طويٓخ ًزَ٤ح ك ٢حُٔلخٟٝخص ٓغ ػيى ٖٓ حُي.ٍٝ
ٔٓ َٛٝ-خٍ ا ٗٔ٠خّ حُـِحثَ آَُ ٠كِظ ٚحُٜ٘خث٤ش ،هخٛش رؼي ح٫ؿظٔخع حُظخٓغ ُلٞؽ حُؼَٔ ،ا ٫إٔ رؼٞ
حُٓٞخثَ حُٔطَٝكش ك ٢حًٌَُٔس ٓٞف ٣ظْ َٓحؿؼظٜخ رٔ٘خٓزش ح٫ؿظٔخع حُٔوزَ ُلٞؽ حُؼَٔ ،هٜٛٞخ كٔ٤خ
٣ظؼِن رَه ٚحٓ٫ظَ٤حى ،رخُو ٜٙٞطـخٍس ح٧ى٣ٝش ًٌ ٝح رؼ ٞح٫ؿَحءحص حُٔظؼِوش رظـخٍس حُِٔغ ٝ
76
حُِٔغ حُٜ٘خػ٤ش حُظ ٫ ٢طِحٍ ٍ ٖٛحُٔلخٟٝخص.
ٓ٘طوش حُظـخٍس حُلَس حُؼَر٤ش حٌُزَ ٢ٛ ٟطلخُق حهظٜخى ١أه ْ٤ر ٖ٤حُي ٍٝحُؼَر٤ش رٜيف حُ ٍٞٛٞاُ٠
حُظٌخَٓ ح٫هظٜخى ٝ ١حُظزخىٍ حُظـخٍ (١حٓظَ٤حى-طٜي ٝ،)َ٣طول ٞ٤حَُٓ ّٞحُـًَٔ٤ش ٝ ،هي أػِٖ ػٖ
ٓ٬٤ى ٓ٘طوش حُظـخٍس حُلَس حُؼَر٤ش حٌُزََ١ ٖٓ ٟف حُٔـِْ ح٫هظٜخى ٝ ١ح٫ؿظٔخػ ٢ك ٢ىٍٝط ٚحُظخٓؼش
ٝحُؤٔ ٖ٤حُٔ٘ؼويس رٔوَ حٓ٧خٗش حُؼخٓش ُـخٓؼش حُي ٍٝحُؼَر٤ش رخُوخَٛس رظخٍ٣ن ،1997/02/19ػِ ٠إٔ
طٌ٘ٓ ٕٞطوش حُظـخٍس حُلَس حُؼَر٤ش حٌُزَ ٟػِٔ٤ش ه ٍ٬ػَ٘ ٓ٘ٞحص ًُ ٝي ارظيحءح ٖٓ طخٍ٣ن
،1998/01/01أ ١ريأ ط٘ل ٌ٤رَٗخٓؾ ٓ٘طوش حُظـخٍس حُلَس حُؼَر٤ش حٌُزَ ٟكٓ ٢طِغ ،1998حٌُ ١طليى
ط٘ل ٌٙ٤رلظَس ػَ٘ ٓ٘ٞحص ٖٓ ه ٍ٬حُظلَ َ٣حُظيٍ٣ـ َُِّٞٓ ٢حُـًَٔ٤ش رظولٜ٠٤خ ُ٘ٔزش %10ػِ٠
حُِٔغ حُٜٔ٘ؼش ٓلِ٤خ كظ ٠اُ ٠ح٫ػلخء حُظخّ ػ٘ي ٜٗخ٣ش حُٔيس حُٔليىس ٝ ،هي ٝهؼض ح٫طلخه٤ش ٖٓ َ١ف 17
ىُٝش ػَر٤ش ً ٝخٕ ٖٓ ر ٖ٤أٛيحكٜخ:
-حُ ٍٞٛٞاُ ٠طٌظَ حهظٜخى ١ػَر ٢طٌٌٓ ُٚ ٕٞخٗظ ٚػِ ٠حُٔخكش ح٫هظٜخى٣ش حُؼخُٔ٤ش.
84
حُل َٜحُؼخُغ :ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ١
-ط٘ٔ٤ش حُظزخىٍ حُظـخٍ ١ر ٖ٤حُي ٍٝحُؼَر٤ش رٔخ ٣ؼُِ َٓٔ٤س حُؼَٔ ح٫هظٜخى ١حُؼَر.٢
ٝهي ِٛٝض ح٫طلخه٤ش كٔذ حُزَٗخٓؾ حُٔٔطَ ُٜخ ،آَُ ٠كِش حُظلَ َ٣حٌُخَٓ ُِظـخٍس ك ٢حُِٔغ ك٢
ٖٓ 2005/01/01ه ٍ٬ح٩ػلخء حٌُخَٓ ٖٓ حَُٓ ّٞحُـًَٔ٤ش ٝحُ٣َ٠زش ًحص ح٧ػَ حُٔٔخػَ ر ٖ٤ؿٔ٤غ
حُي ٍٝح٧ػ٠خء ٝ ،حُـِحثَ ُْ طٌٖ ٖٓ ر ٖ٤حُي ٍٝحُٔزؼش ػَ٘ حُظٝ ٢هؼض ػِ ٠اطلخه٤ش ح٘ٗ٩خء ٝ ،هي هخٓض
رخُٜٔخىهش ػِ ٌٙٛ ٠ح٫طلخه٤ش ٓ٘ش ٝ ،2004طْ حٍٓخٍ ِٓق حٔ٠ٗ٫خّ ك ٢ىٔٔ٣زَ ٝ ،2008حٗٔ٠ض
حُـِحثَ ٍٓٔ٤خ اُ٘ٓ ٠طوش حُظـخٍس حُلَس حُؼَر٤ش حٌُزَ ٟك ٢حُلخطق ؿخٗل٘ٓ ٖٓ ٢ش .2009
ًٔخ ؿيىص حُيػٞس ٩ك٤خء حُٔٞم حُؼَر٤ش حُٔ٘ظًَش ٛيً ٟز َ٤كؤٛيٍ ٓـِْ حُٞكيس ح٫هظٜخى٣ش هَحٍٙ
ٍهْ 1092رظخٍ٣ن ،1998/12/06ربػظٔخى حُزَٗخٓؾ حُظ٘لٓ٫ ١ٌ٤ظج٘خف ططز٤ن أكٌخّ حُٔٞم حُؼَر٤ش
حُٔ٘ظًَش حُوخثٔش كٗ ٢طخم اطلخه٤ش حُٞكيس ح٫هظٜخى٣ش حُؼَر٤ش ،حَُٔ٘ٝع حٌُ ١ظَ َ٣حٝف ٌٓخٗ ٌ٘ٓ ٚهَحٍ
اٗ٘خث ٚرظخٍ٣ن ،1964/08/13روَحٍ ٍهْ َ١ ٖٓ17ف ٓـِْ حُٞكيس ح٫هظٜخى٣ش رـخٓؼش حُيٍٝ
77
حُؼَر٤ش.
ٝهؼض حُـِحثَ ٓ٘ش 1976حطلخم طؼخٓ ٕٝغ ح٩طلخى حٍٝٝ٧ر١ًٝ ٢خرغ طـخٍٓ ١يػٔخ رزَط٫ًٞٞص ٓخُ٤ش
طظـيى رٍٜٞس ى٣ٍٝش ًَ ٞ٘ٓ 05حصً ،خٕ حُٜيف ٖٓ ٍٝحء ٌٛح ح٫طلخم طَه٤ش حُٔزخى٫ص ر ٖ٤حُـِحثَ
ٝحُٔٞم حٍٝٝ٧ر٤ش ٍٝكغ كـْ ٗٔ ٞحُظـخٍس حُوخٍؿ٤ش ٝطلٔ ١َٝٗ ٖ٤ىه ٍٞحُِٔغ حُـِحثَ٣ش اُ ٠حُٔٞم
حٍٝٝ٧ر٤ش حٓظلخىص حُـِحثَ ك ٢ا١خٍ حٍ٧رغ رَٝط٫ًٞٞص (ٔٓ ٖٓ) 1996-1978خػيس ٓخُ٤ش هيٍص رِـ
ٕٞ٤ِٓ 784ا ٕٞ٤ِٓ 640ٝ ٌٞ٣ا ٖٓ ٌٞ٣حُز٘ي حٍٝٝ٧رٓ٬ُ ٢ظؼٔخٍ ك ٌَٗ ٢هََٔ٤ٓ ٝٝس.
ً 77خً ٢ػزي حٌَُ"،ْ٣أػَ حٓ٫ظؼٔخٍ ح٫ؿ٘ز ٢حُٔزخَٗ ػِ ٠ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثًٌََٓ (،"١س طوَؽ ُٜ٘ٗ َ٤خىس حُٔخؿٔظ َ٤طو :ٜٚطـخٍس
ى٤ُٝشؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س) ،حًَُِٔ حُـخٓؼ ٢ؿَىح٣ش .154ٙ،2011/2010،
85
حُل َٜحُؼخُغ :ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ١
ؿ َ٤إٔ ٌٛح ح٫طلخم حًٌُ ١خٕ ٣ظْٔ رٔ٘ق طل٬٤٠ص طـخٍ٣ش ك ٢حطـخٝ ٙحكي ،أ ١ري ٕٝحُٔؼخِٓش رخُٔؼَ ُْ
٣ؼي ٓؼٔ ٫ٞر ٚك ٢ا١خٍ حُظٞؿٜخص حُـي٣يس ُِٔ٤خٓش حٍٝٝ٧ر٤ش حُٔظٓٞط٤ش حُٔظـيىسًٌٝ ،ح أكٌخّ ٝاؿَحءحص
حُٔ٘ظٔش حُؼخُٔ٤ش ُِظـخٍس.
كل ٢ظَ ٌٙٛحُٔؼط٤خص رخىٍص حُـِحثَ اُ ٠ريء ٓلخٟٝخطٜخ ٓغ ح٩طلخى حٍٝٝ٧ر ٢ك ٢ؿٞحٕ ٖٓ، 1996
أؿَ ارَحّ حطلخم حَُ٘حًش ٓغ ح٩طلخى حٍٝٝ٧رٝ ،٢هي ػَكض حُٔلخٟٝخص ٗٞػخ ٖٓ حُظؤه َ٤رٔزذ اَٛحٍ
حُـِحثَ ػِ ٠طٌٜٔٔخ رظؤؿٟٞٞٓ َ٤ع حُظلٌ٤ي حُظيٍ٣ـُِ ٢لوٞم حُـًَٔ٤ش ٖٓ أؿَ كٔخ٣ش اٗظخؿٜخ
حُ ،٢٘١ٞهخٛش ٝإٔ ح٫هظٜخى حُـِحثَٓ ١لَ اػخىس ٌِ٤ٛش ٝاػخىس طؤ َ٤ٛحُـٜخُ حٗ٩ظخؿ ،٢كٌٔ٘ ٓ٘ش1997
ػَكض حُٔلخٟٝخص ٓٔ٤ـَس ِ٣ٞ١ش ( 12ؿُٞش) ُِ ٍٞٛٞاُ ٠حطلخم ر ٖ٤حُـِحثَ ٝح٩طلخى حٍٝٝ٧رُٝ ،٢ؼَ
أ ْٛحٓ٧زخد حُظٝ ٢هلض أٓخّ طـٔ٤ي طٞه٤غ ٌٛح ح٫طلخم :٢ٛ
-حُظ٘خُ٫ص رو ٜٙٞحُـخٗذ حُل٬كٝ ٢حُلوٞم حُـًَٔ٤ش ،كًَش ٍإ ّٝحٞٓ٧حٍ ٝحُٔ٘خكٔش؛
ِ١-ذ حُل ٍٜٞػِٔٓ ٠خػيحص ٓخُ٤ش ُظلي٣غ ٝػَٜٗش حُوطخع حُٔخُٝ ٢حَُٜٔك٢؛
-ط٤ٓٞغ ا١خٍ حُظؼخ ٕٝح٫هظٜخى َٔ٘٤ُ ١ؿٞحٗذ حٗ٩ظخؽ ٣ ٫ٝوظ َٜػِ ٠ؿخٗذ حُظزخىٍ كو٢
٘٣زـ ٢إٔ طٌ ٕٞاؿَحءحص ٍكغ حُلٔخ٣ش ػِ ٠حُٜ٘خػش( ٓ (Deprotectionيٍٓٝش ٝكن طٞحٍ٣ن ٓوظِلش
طؤهٌ رؼ ٖ٤ح٫ػظزخٍ حُوطخػخص حُٜ٘خػ٤شٝ ،ريُ٫ش حُل ٜٚحُٔخُ٤ش (حُٔوٜٜخص) حُظ٣ ٢ويٜٓخ ح٩طلخى
حٍٝٝ٧ر ٖٓ ٢أؿَ اػخىس طؤ َ٤ٛحُـٜخُ حٗ٩ظخؿ ٢حُ.٢٘١ٞ
ٝهي طْ حٓظج٘خف حُٔلخٟٝخص ٓ٘ش ُ، 2001ظ٘ظ ٢ٜرخُٜٔخىهش ػِ ٠حطلخه٤ش حَُ٘حًش ك2001/12/13 ٢
رزٌَٛٝ ،ًَٔٝح رؼي ِِٓٔش ٖٓ حُـ٫ٞصٝ ،ك ٢حُٜ٘خ٣ش ،طْ حُ ٍٞٛٞاُ ٠حطلخم ٜٗخث ٢ك2002/04/22 ٢
ٝهي ىهَ ك ِ٤حُظ٘ل ٌ٤كٓ ٢زظٔزَ .2005
ٓٝخ ٣ـذ حٗ٩خٍس اُ ،ٚ٤إٔ ح٩طلخى حٍٝٝ٧ر٣ ٢ؼظزَ رخُ٘ٔزش ُِـِحثَ ٖٓ أ ْٛحًَُ٘خء حُظـخٍ ،ٖ٤٣ك٤غ
طٔؼَ ٝحٍىحص حُـِحثَ ٖٓ ح٩طلخى حٍٝٝ٧ر ٢أًؼَ ٖٓ % 65ه ٍ٬حُلظَس حُٔٔظيس ٓخ ر)2003-1997( ٖ٤
86
حُل َٜحُؼخُغ :ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ١
أٓخ ٛخىٍحص حُـِحثَ اُ ٠ح٩طلخى حٍٝٝ٧ر ٢ك ٢ٜح٧هَ ٟطٔؼَ ٗٔزش ٓؼظزَس ،ك٤غ ِٛٝض اُ60 ٠
78
%هٗ ٍ٬لْ حُلظَسٓ ٞٛٝ ،خ ٣يٍ ػِ ٠حُؼ٬هخص حُظـخٍ٣ش حُو٣ٞش ر ٖ٤حُطَك.ٖ٤
-إ ططز٤ن حُـِحثَ ُزَٗخٓؾ حُظؼي َ٣حُ ،) 1998-1995 ( ٢ٌِ٤ٜحٌُ ١كَ ٝػِٜ٤خ ٖٓ َ١ف ٘ٛيٝم
حُ٘وي حُيً ٢ُٝخٕ ٣وظ ٢٠ػِ ٠حُِٔطخص حُؼٔ٤ٓٞش ططز٤ن ٓ٤خٓش اٗلخه٤ش ؿي ٛخٍٓش ،طِظِّ ك ٚ٤رخُيٍؿش
ح ٠ُٝ٧رظطز٤ن ٓ٤خٓش طو٘ل٤ش رٜيف طوِ ٚ٤حُ٘لوخص حُؼٔ٤ٓٞش ٔ٤ٓ ٫خ ٜٓ٘خ ٗلوخص حُظـ (ِ٤ٜحُظ ٢طؼظزَ
حُٔلَى حٓ٧خُٓ ٢وِن حُؼَٝس حُ٤٘١ٞش ٘ٓٝخٛذ حُ٘ـَ)ٌٛٝ ،ح رٜيف طـخ ُٝحُٔي٤ٗٞ٣ش حُوخٍؿ٤ش حُوخٗوش
حُظً ٢خٗض طؼَكٜخ حُـِحثَٝ ،اػخىس طلو٤ن حُظٞحُٗخص حُٔخُ٤ش حٌُزَٞٓٝ .ٟحُحس ٓغ ًُي طز٘ض حُـِحثَ ٞ١حٍ
حُؼَ٘٣ش ح٧هَ٤س ؿِٔش ٖٓ ح٬ٛ٩كخص حُٔئٓٔخط٤ش ٝحُ٤ٌِ٤ٜش حُظً ٢خٗض طٜيف اُ ٠اػخىس رؼغ حُوطخع
حُؼٔٝ ٢ٓٞحُٔٔخف ُ ٚرخُٔٔخٔٛش رلؼخُ٤ش ك ٢ح٫هظٜخى حُ ٢٘١ٞرٌَ٘ ٔٔ٣ق ُ ٚرخٗ٫يٓخؽ ك ٢ح٫هظٜخى
حُؼخُٔ ٢حٌُ ١أٟلض طلٌٔ ٚهٞحػي حُٔٞم ٝحُٔ٘خكٔش حُلَس.
إ ٓ٤خٓش حُظو٘ق حُظ ٢حٗظٜـظٜخ حُلٌٓٞش ٝٝحِٛض ططز٤وٜخ ًَٝ ،ح٬ٛ٩كخص حُٔظز٘خس ٩ػخىس طٌ٤٤ق
حُٔ٘خم ح٫هظٜخى (١ا٬ٛف حُوطخع حَُٜٔك ،٢حُوطخع حُٔخُ ،٢هطخع حُطخهش ٝحُٔ٘خؿْ ،حٌَُٜرخء،
حُٔلَٝهخص ،ح٩ىحٍس حُـزخث٤ش ،حُظؼَ٣لش حُـًَٔ٤ش ،حُؼوخٍ حُٜ٘خػ ،٢ط٘ظ ْ٤حٓ٫ظؼٔخٍ ٝاؿَحءحط،)...ٚ
اٟخكش اُ ٠حٍ٫طلخع حٌُٓ ١ـِظ ٚأٓؼخٍ حُزظَٔٓ ،ٍٝق رظلو٤ن ٗظخثؾ ا٣ـخر٤ش ػٌٔظٜخ حٍ٧هخّ حُٔؼِٖ ػٜ٘خ
كٜٗ ٢خ٣ش ٓ٘ش ٝ 2001حُظ ٢ؿؼِض هِ٘٣ش حُيُٝش كٟٝ ٢ؼ٤ش ٓخُ٤ش ح٣ـخر٤ش ُْ ٔ٣زن ُِـِحثَ إٔ ٜٗيطٜخ ٌٓ٘
حٓ٫ظو ،ٍ٬كوي ٓـَ حُِٔ٤حٕ حُظـخٍ ١كخث٠خ هٔ٤ظ٤ِٓ 5.7 ٚخٍ ىًٔ ،ٍ٫ٝخ إٔ ٓٞحٍى حُوِ٘٣ش حُؼٔ٤ٓٞش
ٓـِض كخث٠خ هٔ٤ظ٤ِٓ 232.6 ٚخٍ ىؽ ٝ ،حٍطلؼض اَ٣حىحص حُِٔ٤حٗ٤ش حُؼخٓش ُِيُٝش ر٘ٔزش ًٔ ، % 17.1خ
هلِ حكظ٤خ ٢١حَُٜف اُ٤ِٓ ،18 ٠خٍ ى ٍ٫ٝهٞٗ َٜٗ ٍ٬كٔزَ ٓ 2001وخرَ ٤ِٓ 11.7خٍ ىُ ٍ٫ٝؼخّ
ٝ 2000حٗول ٞكـْ حُي ٕٞ٣اُ٤ِٓ 22.5 ٠خٍ ىٝ ،ٍ٫ٝطؤًي ٖٓ ه٘ٓ ٍ٬خه٘ش هخٗ ٕٞحُٔخُ٤ش حُُٔ٘٘ٔ ١ٞش
2001رؤٕ حكظ٤خ ٢١حُ٘لٝ ٢ح َٛحٍطلخػٓ ٚوخرَ ٤ِٓ 11.37خٍ ى ٍ٫ٝػخّ ٝ 2000كـْ حُي ٕٞ٣حٗولٞ
ٓوخرَ ٤ِٓ 25.2خٍ ى ٍ٫ٝػخّ 2000إ ٌٙٛحُٔئَٗحص طؼٌْ رٌَ٘ ٝحٟق حُٟٞؼ٤ش حُٔخُ٤ش حُـ٤يس حُظ٢
٘ ٤ٔٓ78ش ػِِ٣س"،حَُ٘حًش ح ٍٝٝ٫ؿِحثَ٣ش رٓ ٖ٤ظطِزخص حٗ٫لظخف ح٫هظٜخى ٝ ١حُظ٘ٔ٤ش حُٔٔظوِش"ٓ،ـِش حُزخكغ ،حُؼيى.152ٙ،09،2011
87
حُل َٜحُؼخُغ :ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ١
ػَكظٜخ حُز٬ى،ؿ َ٤إٔ رَٗخٓؾ حُظؼي َ٣حُ ًَٝ ٢ٌِ٤ٜح٬ٛ٩كخص حُٔظز٘خس ُْ طظٌٖٔ ٖٓ طلو٤ن حٛ٧يحف
حَُٔؿٞس كٔ٤خ ٣و ٚطلَٔٓ ٖ٤ى ٝى٣ش حُ٥ش حٗ٩ظخؿ٤ش حُ٤٘١ٞش( ٝحُظ ٢طٌَ٘ كٞحُٓ 400 ٢ئٓٔش ط٘ـَ
480.000ػخَٓ)ٌٛٝ ،ح ٍؿْ ػِٔ٤خص حُظط َ٤ٜحُظ ٢رخَٗطٜخ حُلٌٓٞش حُـِحثَ٣ش ٩ػخىس طؤ َ٤ٛحًَُ٘خص
حُؼٔ٤ٓٞشٍٝ ،ؿْ ًَ حُٔـٜٞىحص حُٔزٌُٝش ا ٫إٔ حًَُٞى ح٫هظٜخى ١حُىحى كيس ٝحٗؼٌْ ًَ ىُي ِٓزخ ػِ٠
حُل٤خس ح٫ؿظٔخػ٤ش ٌُِٔخٕٝ ،حُظُ ٢حىص طؤُٓخ ٗظ٤ـش آػخٍ حٍٛ٩خد ًظوَ٣ذ حُٔ٘٘آص حُوخػي٣ش ،حُلخُش
ح٤٘ٓ٧ش حُٔظٞطَسٓٝ ،خ ٗظؾ ػ٘ ٖٓ ٚحُِ٘ٝف حٌُٔخٗ...٢إ ٌٛح حًَُٞى ح٫هظٜخىً ١خٕ ُ ٚأػَ ِٓز ٢ػِ٠
ٓؼي٫ص حُيهَ حُلَى٣شٔٓ ،خ ٗـْ ػ٘ ٚطي ٍٞٛحُويٍس حَُ٘حث٤ش ٝح١٩خٍ حُٔؼ٨ُ ٢٘٤كَحى ٝكظق حُٔـخٍ ُِلوَ
ٝحُٔٓ٬خٝحس ح٫ؿظٔخػ٤ش ،كٔؼيٍ حُ٘ٔ ٞحُٔٔـَ ه ٍ٬حُٔ٘ٞحص ح٧هَ٤س ًخٕ ٣ؼظزَ ؿي ٓ٘ول ،ٞك٤غ ُْ
٣ظـخٓ ٞٛٝ ،% 3 ُٝؼيٍ ؿً َ٤خف ُٓ٬ظـخرش ُظطِؼخص ٝكخؿخص حٌُٔخٕ حُِٔلش ْ٤ُ ،كو ٢كٓ ٢ـخٍ
79
حُ٘ـَ ٌُٖٝأ٠٣خ كٔ٤خ ٣ظؼِن رخٌُٖٔ ٝحُظـِ٤ٜحص ح٫ؿظٔخػ٤ش ٝحُؼوخك٤ش.
إ رَٗخٓؾ ىػْ حٗ٩ؼخٕ ح٫هظٜخى ١حٌُ ١هٓ ُٚ ٜٚزِؾ ٤ِٓ525خٍ ىؽ ٝؿ ٚأٓخٓخ ُِؼِٔ٤خص ٝحُٔ٘خٍ٣غ
حُوخٛش ريػْ حُٔئٓٔخص ٝحُ٘٘خ١خص حٗ٩ظخؿ٤ش حُل٬ك٤ش ،طو٣ٞش حُويٓخص حُؼٔ٤ٓٞش كٓ ٢ـخ٫ص ًزَٟ
ٓؼَ :حَُ ، ١حُ٘وَ ،حُ٤ٜخًَ حُوخػي٣ش ،طلٔ ٖ٤ح١٩خٍ حُٔؼٌُِٔ ٢٘٤خٕ ،ىػْ حُظ٘ٔ٤ش حُٔلِ٤ش ٝط٘ٔ٤ش حُٔٞحٍى
حُزَ٘٣ش ،طِحٓ٘ض ٌٙٛحُؼِٔ٤خص ٓغ ِِٓٔش ٖٓ ح٩ؿَحءحص حُوخٛش رخ٬ٛ٩كخص حُٔئٓٔخط٤ش ٝىػْ
حُٔئٓٔخص حٗ٩ظخؿ٤ش حُ٤٘١ٞشٌٛ ٖٟٔ ،ح ح١٩خٍ ٌٖٔ٣طؤ ْ٤رَٗخٓؾ ىػْ حٗ٩ؼخٕ ح٫هظٜخى ١اُ ٠أٍرغ
رَحٓؾ ٍث٤ٔ٤ش ًَ ،رَٗخٓؾ ٣و ٚهطخع ٍثٓ ٢ٔ٤ؼ ًَ ٝ ٖ٤هطخع ٍث٣ ٢ٔ٤ظٌ ٖٓ ٕٞهطخػخص كَػ٤شٝ ،
80
حُـي ٍٝحُظخُٟٞ٣ ٢ق ًُي:
79عٌاش بولحٌة"،دراسة اقتصادٌة لبرنامج دعم االنعاش االقتصادي المطبق فً الجزائرللفترة الممتدة ما بٌن (،"2004-2001مذكرة مقدمة لنٌل
شهادة ماجستٌر فً فرع التحلٌل االقـصادي غٌرمنشورة)،قسم العلوم االقتصادٌة ،جامعة الجزائر(.41 ٙ،2011-2010،)3
ٗ80ز َ٤رٞكِ٤ق"،ىٍحٓش طو٤ٔ٤٤ش ُٔ٤خٓش حٗ٫ؼخٕ ح٫هظٜخى ١حُٔطزوش ك ٢حُـِحثَ ك ٢حُلظَس ٓ،"2010-2000ـِش حً٫خى٤ٔ٣ش ُِيٍحٓخص ح٫ؿظٔخػ٤ش ٝ
حٔٗ٫خٗ٤ش"،حُؼيى .53/42 ٙ،9،2013
88
حُل َٜحُؼخُغ :ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ١
عذٔل سقى :08انزٕصٚغ انقطبػ ٙنجشَبيظ دػى اإلَؼبػ ااقزظبد٘ انٕؽذح:يهٛبس دط.
-إٔ هطخع حٗ٧ـخٍ حٌُزَ ٝ ٟحُ٤ٜخًَ حُوخػي٣ش هي ه ٚرؤًزَ ٗٔزش ٖٓ اؿٔخُ ٢حُٔزخُؾ حُٔوُِ ٜٚزَٗخٓؾ
ك٤غ حٓظلخى رزَٗخٓؾ هخ٣ ٙويٍ د٤ِٓ 210,5 :خٍ ىؽ ػِٓ ٠ي ٟأٍرغ ٓ٘ٞحص أٓ ١خ ٣ؼخىٍٖٓ %40.1
اؿٔخُ ٢حُٔزِؾ حُٔوُِ ٜٚزَٗخٓؾ٣ ،يٍ ًُي ػِ ٠ػِّ حُلٌٓٞش ػِ ٠طيحٍى حُؼـِ ٝحُظؤهَ حُلخ َٛك٢
ٌٛح حُوطخع ٗظ٤ـش ُظؤػَ٤حص ًَ ٖٓ حُٓ٧ش ح٫هظٜخى٣ش حُظٜٗ ٢يطٜخ حُز٬ى ٌٓ٘ ٓ٘ش ٝ1986ح٬ٛ٩كخص
ح٫هظٜخى٣ش حُظ١ ٢زوض ك ٢كظَس حُظٔؼ٘٤خص ٖٓ حُوَٕ حُؼَ٘ ٝ ٖ٣حُظ ٢أؿزَص حُلٌٓٞش ػِ ٠طوِ ٚ٤كـْ
حٗ٩لخم حُلٌ ٢ٓٞحُٔٞؿٓ٬ُ ٚظؼٔخٍ رـ٤ش حٓظؼخىس حُظٞحُٕ حُٔخُُِٞٔ ٢حُٗش حُؼخٓش ًٔ ،خ إٔ ىػْ ٌٛح حُوطخع
ٓٔ٤خ ْٛك ٢اٗؼخٕ حُٔئٓٔخص حٗ٩ظخؿ٤ش حُ٤٘١ٞش « حُؼخٓش ٝحُوخٛش » ٖٓ ه ٍ٬ط٤ٓٞغ ٓـخٍ ٗ٘خٜ١خ ٓٔخ
٣ئى ١اُ ٠طٞك٘ٓ َ٤خٛذ ػَٔ ؿي٣يس « ٓزخَٗس أ ٝؿٓ َ٤زخَٗس » ٝرخُظخُ ٢طؤِٗ ٚ٤زش حُزطخُشٝ ،
ٓٔ٤خ ْٛحٓ٫ظؼٔخٍ كٓ ٢ـخٍ حُ٤ٜخًَ حُوخػي٣ش ك ٢طٞك َ٤حُظَٝف حُٔ٬ثٔش ُٓ٬ظؼٔخٍٝ ،رخُظخٍُ ٢كغ
ٓؼي٫ص حٓ٫ظؼٔخٍ حُٔلِ٤ش ٝح٧ؿ٘ز٤ش.
ًٔ-خ رِـض ٗٔزش حُٔزخُؾ حُٔوٜٜش ُوطخع حُظ٘ٔ٤ش حُٔلِ٤ش ٝحُزَ٘٣ش ٖٓ % 38,8 :اؿٔخُ٤خُٔزِؾ حُٔوٜٚ
ُِزَٗخٓؾ ٣ ،ؼي ًُي ٓئَٗ ػِٓ ٠ؼ ٢حُلٌٓٞش ُظلو٤ن أٛيحف حُزَٗخٓؾ حُٔظٔؼِش ك ٢طلو٤ن حُظٞحُٕ حُـ١ٜٞ
ر٘ٓ ٖ٤خ١ن حُ ٝ ٖ١ٞطلٔ ٖ٤ح١٩خٍ حُٔؼُِٞٔ ٢٘٤ح ٖ١هخٛش ك ٢حُٔ٘خ١ن حَُ٣ل٤ش حُٔؼُِٝشًٔ ،خ ٓ٤ئى١
89
حُل َٜحُؼخُغ :ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ١
ىػْ حُٔٞحٍى حُزَ٘٣ش اٍُ ٠كغ ٓؼي٫ص حُظ٘ٔ٤ش حُزَ٘٣ش ٝرخُظخُ ٢طولٔٗ ٞ٤زش حُلوَ ر ٖ٤أكَحى حُٔـظٔغ
-أٓخ هطخع حُل٬كش ٝحُ٤ٜي حُزلَ ١كِْ َ٘٣آ ٫زِؾ ٤ِٓ 65,4خٍىؽ أٓ ١خ ٣ؼخىٍ ٗٔزش ٖٓ % 12,4
اؿٔخُ ٢حُٔزِؾ حُٔوُِ ٜٚزَٗخٓؾ٣ ،ؼٞى ًُي اُ ٠إٔ ٌٛح حُوطخع هي حٓظلخى ٖٓ رَٗخٓؾ هخ ٙحرظيحء ٖٓ
ٓ٘ش 2000حُزَٗخٓؾ حُُِ ٢٘١ٞظ٘ٔ٤ش حُل٬ك٤ش « ٞٛ ٝ »PNDAرَٗخٓؾ ٓٔظوَ ػٖ رَٗخٓؾ ىػْ حٗ٩ؼخٕ
ح٫هظٜخىٝ ،١رخُظخُ ٢كبٕ حُٔزِؾ حُٔوٌُٜ ٜٚح حُوطخع ٖٟٔرَٗخٓؾ حٗ٩ؼخٕ ح٫هظٜخى٣ ١ؼظزَ رٔؼخرش
ىػْ ُِزَٗخٓؾ حُٔخرن حًٌَُ .
كٔ٤خ ٣و ٚحُٔزِؾ حُٔوُ ٜٚيػْ ح٬ٛ٩كخص ك٤ويٍد٤ِٓ 45 :خٍ ىؽ ،أٔٗ ١زش ٖٓ %8.6حؿٔخُ٢
حُٔزِؾ حُٔوُِ ٜٚزَٗخٓؾ ٝؿ ٚأٓخٓخ ُظٔ َ٣ٞح٩ؿَحءحص ٝحُٔ٤خٓخص حُٜٔخكزش ٌُٜح حُزَٗخٓؾ حُظ ٢طٜيف
اُ ٠ىػْ ٝطَه٤ش حُويٍس حُظ٘خكٔ٤ش ُِٔئٓٔخص حُ٤٘١ٞش حُؼخٓش ٝحُوخٛش
-أٓخ كٓ ٢خ ٣و ٚحُظ٣ُٞغ حُُٔ٘ ١ٞزَٗخٓؾ ىػْ حٗ٩ؼخٕ ح٫هظٜخى ١ك٬٤كع أٗ ٚطًَِ أٓخٓخ ػِ٠
ٓ٘ٞحص 2003 ، 2002 ، 2001 :رؤ٤ش ٤ِٓ205.4خٍ ىؽ٤ِٓ 185,9 ،خٍ ىؽ٤ِٓ 113,2 ،خٍ ىؽ ػِ٠
حُظٞحُ ٢أ ١ر٘ٔزش ٖٓ % 21,76 % 35,4 ،% 39,12 :هٔ٤ش حُٔزِؾ حُٔوُِ ٜٚزَٗخٓؾ ك ٢ك ٖ٤إٔ ٓ٘ش
ُْ 2004طل ٞا ٫د٤ِٓ 20,5 :خٍ ىؽ أٔٗ ١زش ٖٓ % 3,9كـْ حُٔزِؾ حَُٔٞٛى ُِزَٗخٓؾ ٞٛٝ ،حَٓ٧
حٌُ٣ ١يٍ ػِ ٠ػِّ حُلٌٓٞش ػِ ٠ط٘لٓ ٌ٤ؼظْ حُؼِٔ٤خص ٝحُٔ٘خٍ٣غ حُوخٛش رخُزَٗخٓؾ ه ٍ٬أه َٜكظَس
ُٓ٘٤ش ٌٓٔ٘ش رـَ ٝطلٔ ٖ٤حُظَٝف ح٫هظٜخى٣ش ٝح٫ؿظٔخػ٤ش ُِ٘ؼذ حُـِحثَ ٝ ١حُظ ٢طيٍٞٛطزٔزذ
حُٓ٧ش ح٫هظٜخى٣ش حُظ ٢ػَكظٜخ حُز٬ى ٓ ٝ ،خ طزؼٜخ ٖٓ ا٬ٛكخص حهظٜخى٣ش ه ٍ٬كظَس حُظٔؼ٘٤خص ٖٓ
81
حُوَٕ حُؼَ٘ ٝ ٖ٣حُظً ٢خٗض ُٜخ حٗؼٌخٓخص ِٓز٤ش ػِ ٠حُٔٔظ ٟٞحُٔؼٌُِٔ ٢٘٤خٕ.
ه ٍ٬حُلظَس 2009-2005طْ ا٬١م حُزَٗخٓؾ حُظٌُٔ ٢ِ٤يػْ حًٌُ٘ٔٝ ٞح رَٗخٓـ " ٢حُـ٘ٞد" "ٝحُ٠ٜخد
حُؼِ٤خ" رظٔ ٖٓ َ٣ٞحُِٔ٤حٗ٤ش هٔ٤ظ٤ِٓ 200 ٚخٍ ى ٍ٫ٝأَٓ ٢ٌ٣هٜٜض أٓخٓخ ٩ػخىس حُظٞحُٕ ح٩هِٖٓ ٢ٔ٤
ه ٍ٬ططٗ َ٣ٞزٌش حُطَم ٝحٌُٔي حُلي٣ي٣ش ٝطلي٣ؼٜخٝ ،حُظول٤ق ٖٓ حُٔ٘خًَ كٓ ٢ـخٍ حُٔٞحٍى حُٔخث٤ش،
90
حُل َٜحُؼخُغ :ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ١
ٝطلٔ ٖ٤حُظَٝف حُٔؼ٤٘٤ش ُِٔٞح ٖ٤٘١كٔ٤خ ٣ظؼِن رخٌُٖٔ ٝحُل ٍٜٞػِ ٠حَُػخ٣ش حُطز٤ش ٝحُظٌلَ
رخ٫كظ٤خؿخص حُٔظِح٣يس كٓ ٢ـخٍ حُظَر٤ش ٝحُظؼِ ْ٤حُؼخُٝ ٢حُظًٌٌٝ ،ٖ٣ٞح طط َ٣ٞحُويٓخص حُؼخٓش ٝطلي٣ؼٜخ
حُزَٗخٓؾ حً٧ؼَ أ٤ٔٛش ٖٓ ر ٖ٤حُزَحٓؾ حُؼ٬ع ٣ٝ PCSCؼي حُزَٗخٓؾ حُظٌُٔ ٢ِ٤يػْ حُ٘ٔ ٞح٫هظٜخى١
(حُزَٗخٓؾ حُظٌُٔ ٢ِ٤يػْ حُ٘ٔ ،ٞرَٗخٓؾ حُـ٘ٞد ،رَٗخٓؾ حُ٠ٜخد حُؼِ٤خ) ،هٓ ُٚ ٜٚزِؾ ٤ِٓ 4202.7خٍ
82
ىؽُٞٓ ،ػش ًٔخ ٣ز ٖ٤حُـيٍٝ
-طلٔ ٖ٤حُظَٝف حُٔؼ٤٘٤ش ٌُِٔخٕ ،هخٛش كٓ ٢ـخ٫ص :حٌُٔ٘خص ،حُـخٓؼش ،حُظَر٤ش حُ٤٘١ٞش ،طِ٣ٝي
حٌُٔخٕ رخُٔخء هخٍؽ حٗ٧ـخٍ حٌُزَ.ٟ
ٖ٣ُٝ82حٔ٣خٕ"،ى ٍٝحُـ َ٤حُؼخٗ ٖٓ ٢ح٬ٛ٫كخص ح٫هظٜخى٣ش ك ٢طلو٤ن حُظ٘ٔ٤ش-ىٍحٓش كخُش حُـِحثَ"ًٌَٓ (،س ٓويٓش ُٜ٘ٗ َ٤خىس حُٔخؿٔظ َ٤ؿَ٤
ٍٓ٘٘ٞس)،طو ٜٚحُظلِ ٝ َ٤حٓ٫ظَ٘حف ح٫هظٜخى٤ًِ،١ش حُؼِ ّٞح٫هظٜخى٣ش ٝػِ ّٞحُظٔ،َ٤٤ؿخٓؼش هٔ٘ط٘٤ش .96ٙ،2011-2010
91
حُل َٜحُؼخُغ :ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ١
-طط َ٣ٞحُٔ٘٘خص حٓ٧خٓ٤ش (هطخع حُ٘وَ ،هطخع حٗ٧ـخٍ حُؼٔ٤ٓٞش ،هطخع حُٔخء ،هطخع ط٤ٜجش
ح٩هِٝ ).ْ٤حُـَ ٖٓ ٝحٞٓ٧حٍ حُٔظزو٤ش ىػْ حُظ٘ٔ٤ش ح٫هظٜخى٣ش (حُل٬كش ٝحُظ٘ٔ٤ش حَُ٣ل٤ش ػِٗ ٠طخم ٝحٓغ)،
ٝطط َ٣ٞحُويٓخص حُؼٔ٤ٓٞش ٝطلي٣ؼٜخ ،رخٟ٩خكش اُ ٠طط َ٣ٞحُظٌُ٘ٞٞؿ٤خص حُـي٣يس ُ٬طٜخٍ.83
إ ُِٔوط ٢حُؤخٓ ٢حُٔٔظي ر٘ٓ ٖ٤ظ 2014/2010 ٢ػ٬ػش أٛيحف ًزَ٣ٝ ٟظؼِن ح:84َٓ٧
•رَكغ ٗٔزش حُ٘ٔ ٞك ٢حُوطخع حُل٬ك ٢اُ٣ٞ٘ٓ %8 ٠خ رٌَ٘ ٓٔظَٔ ٔٓٝظوَٓ ٞٛٝ ،خأًي ٙحُ َ٣ُٞحٍٝ٧
حٌُ ١أٟٝق إٔ حُل٬كش ٓظٔظل٤ي ٖٓ ىػْ ٛخّ أهٍَ ٙث ْ٤حُـٔ٣ٍٜٞش ٣ويٍ ٓ٘٣ٞخ رــ٤ِٓ 200:خٍ ىؽٌٛٝ ،ح
حُيػْ حُٔوظَٕ رظؤٓٔٓ ٖ٤ظؼَٔ ١حٍ٧ح ٢ٟحُل٬ك٤ش حُؼٔ٤ٓٞش ٢َٓ٣اُ ٠طؼِ ِ٣ح ٖٓ٧حُـٌحثُِ ٢ز٬ى،
ٝآظليحع ٓ٘خٛذ ٗـَ ؿي٣يسًٔ ،خ َ٣حكو ٚأ٠٣خ رَٗخٓؾ ٛخّ ُٔ٠خٕ ٝكَس حُٔيه٬ص ٝحٔٓ٧يس ٝح٤ُ٥خص
حُ٣ٍَٝ٠ش ُِل٬كشٝ ،طلٔ ٖ٤حَُٟٝٝ ١غ طَط٤ذ ٗخؿغ ُ٠ز ٢حُٔ٘ظـخص حٍُِحػ٤ش ُلخثيس حُل٬ف
ٝحُٔٔظِٜي؛
•ٍكغ كٜش حُٜ٘خػش ٖٓ حُؤ٤ش حُٔ٠خكش حُظ٣ ٢ظْ طلو٤وٜخ ٓ٘٣ٞخ ٖٓ %5اُ٘ٓ %10 ٠ش 2014؛
•طؤِٗ ٚ٤زش حُزطخُش اُ ٠أهَ ٖٓ ٘ٓ %10ش 2014؛ اٟخكش اُ ٠اػخىس طؤ َ٤ٛحُٔئٓٔخص حُؼٔ٤ٓٞش حُظ٢
طظٞكَ ػِ ٠كٜش ك ٢حُٔٞم ك٤غ ٓظظل َٜػِ ٠حُظٔ َ٣ٞحُزٌ٘ ٢حُُ ١ٍَٝ٠ظلي٣ؼٜخٓ ،غ حٗ٩خٍس اُ ٠إٔ
أًؼَ ٖٓ ٓ 100ئٓٔش ػٔ٤ٓٞش هي آظلخىص ٖٓ ٌٛح ح٩ؿَحء ٖٓٝ ،ؿٜش أهَٓ ٟظؼَٔ حُيُٝش ػِ ٠طـ٘٤ي
ًَٗخء ٝكن حَُ٘ ١ٝحُظَ٘٣ؼ٤ش حُـي٣يس رٜيف حُٔٔخٔٛش ك ٢ػَٜٗش ٌٙٛحُٔئٓٔخص؛
• اطوٌص حُلٌٓٞش أ٠٣خ طَط٤زخص هخٛش رٔ٘ق هَُِٔ ٝٝئٓٔخص حُٜـَ٤س ٝحُٔظٓٞطش ٝحُظول٤ق ٖٓ
أػزخثٜخ حُـزخث٤ش ٓوخرَ حُظٞظ٤ق٘ٛٝ ،خى حُ ّٞ٤رَٗخٓؾ ٛخّ ُيػٜٔخ ٝطؤِٜ٤ٛخ ٌٖٔ٣إٔ 20 َٔ٘٣أُق ٓئٓٔش
ٛـَ٤س ٓٝظٓٞطش ،ػٝ٬س ػًُِ ٠ي ٓظٔظل٤ي حُٔئٓٔخص حُؼٔ٤ٓٞش ٝحُوخٛش ٖٓ ٛخٖٓ طل ٢ِ٤٠هي َٜ٣
اُ ٖٓ %25 ٠هٔ٤ش حُٜلوخص حُؼٔ٤ٓٞش ِٜٓ ٖٓٝش َُكغ حُلٔخ٣ش حُـًَٔ٤ش.
ُوي طْ طؤ ْ٤حُٔوٜٜخص حُٔخُ٤ش ٌُٜح حُزَٗخٓؾ ٝكن هْٔ ٓـخ٫ص ًٔخ : ٢ِ٣
83زوٌن اٌمان،مرجع سابق.97،
84رٖ ػٍِ ٖ٣ػِ حُي"،ٖ٣ى ٍٝحُٔ٤خٓخص حُٜ٘خػ٤ش ك ٢ح٣ـخى حٓ٫ظَحط٤ـ٤ش حُٔ٬ثٔش ُِوطخع حُٜ٘خػ ٢حُـِحثَ ١ه ٍ٬حُلظَس ًٌَٓ(،"2012-2000س
ٓويٓش ُٜ٘ٗ َ٤خىس حُٔخؿٔ٤ظ َ٤ك ٢حُؼِ ّٞح٫هظٜخى٣ش ؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س)،ؿخٓؼش رٌَٔس.147ٙ،2012/2011،
92
حُل َٜحُؼخُغ :ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ١
أٔا:
حُٞكيس ٕٞ٤ِٓ:ىٍ٫ٝ
93
حُل َٜحُؼخُغ :ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ١
-1حُ٘ٔزش حً٧زَ ٖٓ حُٜخىٍحص حُـِحثَ٣ش ٓٞؿٜش ٗل ٞحُي ٍٝحٍٝٝ٫ر٤ش ٝ،حُٔزذ ٍحؿغ ُوَد حُٔٔخكش.
-2حُٜخىٍحص حُـِحثَ٣ش ط َٜحُ ٠حُ٣٫ٞخص حُٔظليس ح٤ٌ٣َٓ٫ش ٔٗ ٝ ،زٜخ ؿي هِِ٤ش حُ ٠رخه ٢حُيٍٝ
ح٫هَ ،ٟكٔؼ ٖٓ ٬حُٔ٘طوش حُؼَر٤ش ٗ٬كع كو ٢ط ٝ ْٗٞحُٔـَد ر٘ٔزش %1.77 ٝ %2.27ػِ ٠حُظَط٤ذ
ٔٗ ٢ٛ ٝذ ؿي ٟؼ٤لش.
انٕؽذح يهٌٕٛ
94
حُل َٜحُؼخُغ :ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ١
ٖٓ ه ٍ٬حُـي ٍٝحُٔخرن ٣ظ٠ق ُ٘خ إٔ حؿٔخُ ٢حُٜخىٍحص ك ٢حٗولخٔٓ ٝظَٔ ه ٍ٬حُلظَس حُٔيٍٓٝش
ك٤غ حٗول ٖٓ ٞحُؤ٤ش 5572786حُ ٠حُؤ٤ش ٝ، 3795139حُٔزذ حَُث ٞٛ ٢ٔ٤حُظَحؿغ حٌُٜٗ ١يطٚ
95
حُل َٜحُؼخُغ :ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ١
أٓؼخٍ حُزظَ ٍٝهخٛش ٝإٔ حُ٘ٔزش ح٧ػظْ ٖٓ حُٜخىٍحص ػزخٍس ػٖ ٓلَٝهخص ٌٛ ٝح ٓخ ٟٞ٣ل ٚحُـيٍٝ
ك ٢ٜطلٞم ٖٓ %95هٔ٤ش حُٜخىٍحص .
ٌٖٔ٣-حُو ٍٞرؤٕ ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَٟ ١ؼ٤لش ٖٓ ك٤غ حُٜخىٍحص هخٍؽ حُٔلَٝهخص.
أٔا:
عذٔل سقى :13رطٕس رذفق ااعزضًبساد األعُجٛخ انًجبششح إنٗ انغضائش " "2014-2010
ٗ٬كع ٖٓ ه ٍ٬حُـي ٍٝحٕ طيكن حٓ٫ظؼٔخٍ ح٫ؿ٘ز ٢حُٔزخَٗ حُيحهَ حُ ٠حُـِحثًَخٕ ك ٢طِح٣ي ٓٔظَٔ
ه ٍ٬حُٔ٘ٞحص 2010،2011،2012حُ ٠إٔ َٛٝحُ ٕٞ٤ِٓ 3052 ٠ى ٍ٫ٝػْ حٗول ٞك٘ٓ ٢ظ٢
2014 ٝ 2013حُ ٠حٕ َٛٝحُ ٠هٔ٤ش ٕٞ٤ِٓ 1488ىًُ ٝ ٍ٫ٝي ُٓ٬زخد حُظخُ٤ش:
ؿخء ك ٢حُظوَ َ٣حُؼخُٔٓ٬ُ ٢ظؼٔخٍ ،2015حٌُٜ٣ ١يٍ ٓ٘٣ٞخ ػٖ ٓئطَٔ ح ْٓ٧حُٔظليس ُِظـخٍس ٝحُظ٘ٔ٤ش
"حٌٗٝ٧ظخى:إ حٓ٫ظؼٔخٍ ح٧ؿ٘ز ٢حُٔزخَٗ ػِٛ ٠ؼ٤ي حُؼخُْ اٗول ٞرٔؼيٍ 16ك ٢حُٔخثش كزِـض ك ٢ػخّ
،2014كٔذ طوَ َ٣حٓ٫ظؼٔخٍ حُؼخُُٔ ٢ؼخّ 2015حُٜخىٍ ػٖ حٌٗٝ٧ظخىٝ .ؿخء ك ٢حُظوَ َ٣أٌٖٗٔ٣ ٚ
طلٔ َ٤أٓزخد ٌٛح حُظَح ؿغ اُ٘ٛ ٠خٗش ح٫هظٜخى حُؼخُٔٝ ٢حٍط٤خد حُٔٔظؼَٔ ٖ٣ك ٢حُٔ٤خٓخص ٣ُٝخىس ٗيس
حُٔوخ َ١حُـ٤ٓٞ٤خٓ٤ش َٛٝ .اؿٔخُ ٢طيكوخص حٓ٩ظؼٔخٍحص ح٧ؿ٘ز٤ش حُٞحٍىس حُ ٠حُٔ٘طوش حُؼَر٤ش كٞحُ٢
٤ِٓ 44خٍ ى ٍ٫ٝكٜٗ ٢خ٣ش ػخّ 2014أ ١رظَحؿغ هيٍ %7.4 ٙػٖ ٓؼيُٜخ ك ٢ػخّ 2013ك٤غ ِٛٝض
حُظيكوخص حُ٤ِٓ 47.5 ٠خٍ ى .ٍ٫ٝػِٔخ رؤٕ اؿٔخُ ٢حُظيكوخص ِٛٝض حُ ٠أػِٔٓ ٠ظُٜ ٟٞخ ك ٢ػخّ 2008
(٤ِٓ 97.6خٍ ى.)ٍ٫ٝ
96
حُل َٜحُؼخُغ :ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ١
صبَٛب:
ٖٓ ه ٍ٬حُـئٗ ٍٝزش طيكن حٓ٫ظؼٔخٍ ح٧ؿ٘ز ٢حُٔزخَٗ ٖٓ حُ٘خطؾ حُٔلِ ٢ح٫ؿٔخُٓ ٢ـِض أػِٔٗ ٠زش ُٜخ
ٓ٘ش ٝ 2012حٗول٠ض ًؼَ٤ح حُ٘ٓ % 0.69 ٠ش .2014
ٔ٣ظؼَٔ ح٫هظٜخى ٕٞ٣ك ٢ه٤خّ حُظ٘خكٔ٤ش حُ٤٘١ٞش ٗٞػ ٖٓ ٖ٤حُٔئَٗحص ،حٓ ٠ُٝ٧ئَٗحص ؿِث٤ش
طؼظٔي ػِٓ ٠ؼخٓٝ َ٤٣ظـَ٤حص ًٔ٤ش ٞٗٝػ٤ش طـط ٢ؿٞحٗذ حُظ٘خكٔ٤ش حُٔظؼيىس ى :حٗ٩ظخؿ٤ش ،أىحء حُظـخٍس
حُوخٍؿ٤شٓٝ ،ؼَ حَُٜف...حُن ،رخٟ٩خكش اُ ٠حُٔئَٗحص حًَُٔزش حُظ٣ ٢ظْ حُل ٍٜٞػِٜ٤خ ٖٓ هٍ٬
ٌُٜٙٝحُٔئَٗحص كخثيس ؿِِ٤ش ػ٘ي ٓظوٌ ١حُوَحٍ ٍٝحٓٔ ٢حُٔ٤خٓخص ٝحُٔٔظؼَٔ ،ٖ٣اً طزٗ ٖ٤وخ١
ػزي حُلل٤ظ ٢حرَح"،ْ٤ٛىٍحٓش ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ ١ك ٢ظَ حُؼُٔٞش ح٫هظٜخى٣ش"ٍٓ،خُش ٓويٓش ٓ ٖٟٔظطِزخص ٜٗٗ َ٤خىس حُٔخؿٔظ َ٤ك٢
حُؼِ ّٞح٫هظٜخى٣ش ،ؿخٓؼش ٓٞ٣ق رٖ هيس .150 ٙ،2008-2007 ،
97
حُل َٜحُؼخُغ :ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ١
حُوٞس ٝحُ٠ؼق ُِيُٝش ٖٓ ه ٍ٬ػ٬هظٜخ رخُٔئَٗحص ٟٓٞغ حُظلِٓ ٞٛٝ ،َ٤خ ٔ٣خػي ك ٢ك ْٜحٟٝ٧خع
حُٔوخٍٗش ٣ٝظ٤ق كَٛش ٍْٓ حُٔ٤خٓش حُظ٘خكٔ٤ش ُِٔٔظوزَٝ ،كٓ ٢خ ٢ِ٣أ ْٛحُٔئَٗحص حُـِث٤ش ٝحًَُٔزش حُظ٢
طو ْ٤ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ ،١اٟخكش اُ ٠أ ْٛحُوطٞحص حُ٣ٍَٝ٠ش ٖٓ أؿَ ططَٛ٣ٞخ.86
ٖٓ ٝأ ْٛحُٔئَٗحص حُـِث٤ش طِي حُٔظؼِوش ر٘ٔ ٞىهَ حُلَى ٝ،حُ٘ظخثؾ حُظـخٍ٣ش ُِزِي ٝأٓؼخٍ حَُٜف ٝ
ػؤػَٛ٤خ ػِ ٠حُٜخىٍحص.
هيٍ حُ٘خطؾ حُٔلِ ٢ح٫ؿٔخُ ٢رخٓ٧ؼخٍ حُـخٍ٣ش ُِيُِ ٍٝؼَر٤ش ًٌَ كٞحُ٤ِٓ 2757 ٢خٍ ى ٍ٫ٝه ٍ٬ػخّ
2014رخُٔوخٍٗش ٓغ ٤ِٓ 2717خٍ ى ٍ٫ٝػخّ ٔٓ ،2013ـ ٬رٌُي ٓؼيٍ ٗٔ ٞرِؾ ٗلٓ ٞٛ ٝ% 1.5 ٞؼيٍ
ٗٔ ٞحهَ ٖٓ ٓؼيٍ حُ٘ٔ ٞحُٔٔـَ ك ٢ػخّ ٝ 2013حُزخُؾ ٗلٓ .%3.0 ٞـِض حُي ٍٝحُؼَر٤ش ًٔـٔٞػش (
رخٓظزؼخى ٓ٣ٍٞخ ُؼيّ طٞكَ حُز٤خٗخص ٤ُ ٝز٤خ ٗظَح ُِظوِزخص حُظٜ٘٣ ٢يٛخ ٓؼيٍ ٗٔ ٞحُ٘خطؾ ٌٓ٘ ػخّ )2011
طَحؿؼخ كٓ ٢ؼيٍ ٗٔ ٞحُ٘خطؾ حُٔلِ ٢ح٫ؿٔخُ ٢رخٓ٫ؼخٍ حُؼخرؼش % 3.6 ٖٓ ،ػخّ 2013اُ ٠كٞحُ%2.5 ٢
ػخّ ٌٛ ٝ ، 2014ح ٍحؿغ حُ ٠ػؤػ َ٤طَحؿغ ػخثيحص حُٜخىٍحص حُ٘لط٤ش ك ٢ػيى ٖٓ حُي ٍٝحُؼَر٤ش حُ٘لط٤ش
ك ٢ظَ طٞح َٛحٗولخ ٝأٓؼخٍحُ٘ل ٢ك ٢حٞٓ٫حم حُي٤ُٝش ٝ،طَحؿغ أ ٝحٓظوَحٍ حٗظخؿ ٚك ٢ػيى ٖٓ حُيٍٝ
حُٜٔيٍس ًُٔ .ٚخ ُْ ٔ٣خػي حُظؼخك ٢حُٔليٝى ُٔ٘طوش حُ ٍٝٞ٤ك ٢اٗؼخٕ حُطِذ ػِٛ ٠خىٍحص ػيى ٖٓ حُيٍٝ
87
حُؼَر٤ش حُٔٔظٍٞىس ُِ٘ل ٢ػِ ٠ؿَحٍ ط ٝ ْٗٞحُٔـَد . َٜٓ ٝ
ٝحُـي ٍٝحُٔٞحُٟٞ٣ ٢ق حُ٘خطؾ حُٔلِ ٢ح٫ؿٔخُُِ ٢ي ٍٝحُؼَر٤ش ٓـظٔؼش ُ ٝي ٍٝحُٔـَد حُؼَر٘ٓ ٢لَىس.
انغذٔل سقى: 15انُبرظ انًؾه ٙااعًبن ٙثبعؼبس انغٕ انغبسٚخ ( 2014-2010انٕؽذح يه ٌٕٛدٔاس)
*:ثٛبَبد أنٛخ
98
حُل َٜحُؼخُغ :ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ١
حُؼَر٤ش
220,091 208,730 207,807 199,395 161,159 حُـِحثَ
48,544 46,903 45,134 45,874 44,017 طْٗٞ
107,852 103,682 96,109 99,274 90,714 حُٔـَد
24,308 51,964 79,863 32,108 68,799 ُ٤ز٤خ
4,500 4,166 3,914 4,064 3,629 ٓ٣ٍٞطخٗ٤خ
انًظذس ٖٓ :حػيحى حُزخكؼش رخ٫ػظٔخى ػِ ٠حكٜخث٤خص حُظوَ َ٣ح٫هظٜخى ١حُؼَر ٢حُٔٞكي٘ٛ،يٝم حُ٘وي
حُؼَر.2015،386،٢
ٖٓ ه ٍ٬حُـي٬ٗ ٍٝكع إٔ حُـِحثَ كووض ُ٣خىس ٓظٜخػيس ك ٢حُ٘خطؾ حُٔلِ ٢ح٫ؿٔخُ ٢رؤٓؼخٍ حُٔٞم
حُـخٍ٣ش ػزَ ًخكش ٓ٘ٞحص حُيٍحٓش ٝطلَٔ ٌٙٛحُِ٣خىس رخٍطلخع أٓؼخٍ حُزظَ ٍٝك ٢حُٔٞم حُؼخُٔ٤ش ،طلٖٔ
ٓ٘خم حٓ٫ظؼٔخٍحص.
اٗؼٌْ ٌٛح حُ٘ٔٞه ٌٙٛ ٍ٬حُلظَس 2014-2010ك ٢طز٘ ٢حُيُٝش ُزَٗخٓؾ حُظ٘ٔ٤ش حُؤخٓ ٝ ٢حٌُٛ ١يف
اٍُ :٠كغ ٗٔزش حُ٘ٔ ٞك ٢حُوطخع حُل٬ك،٢طؤِٗ ٚ٤زش حُزطخُش،اػخىس طؤ َ٤ٛحُٔئٓٔخص حُؼٔ٤ٓٞش ٘ٓ ،ق
هَُِٔ ٝٝئٓٔخص حُٜـَ٤س ٝحُٔظٓٞطش ٝحُظول٤ق ٖٓ أػزخثٜخ حُـزخث٤ش ٓوخرَ حُظٞظ٤ق.
رِؾ ٓظ٤ٜٗ ٢ٓٞذ حُلَى ٖٓ حُ٘خطؾ حُٔلِ ٢ح٫ؿٔخُ ٢رخٓ٫ؼخٍ حُـخٍ٣ش ك ٢حُي ٍٝحُؼَر٤ش ًٌَ كٞحُ٢
8004ى ٍ٫ٝػخّ 2014رخُٔوخٍٗش ٓغ 2013رِؾ 8069ى ، ٍ٫ٝأ ١رخٌٗٔخٕ رِـض ٗٔزظ،% 0.81 ٚ
ٓوخرَ ٓؼيٍ ٗٔ ٞرِؾ ٗل % 0.52 ٞػخّ .2013ك ٢حُٔوخرَ اٍطلغ ٓؼيٍ حُ٘ٔ ٞحَُٔؿق ُٔظ٤ٜٗ ٢ٓٞذ
حُلَى ٖٓ حُ٘خطؾ حُٔلِ ٢ح٫ؿٔخُ ٢رخٓ٧ؼخٍ حُؼخرؼش ك ٢حُي ٍٝحُؼَر٤ش ر٘ل %0.13 ٞػخّ ٓ 2014وخٍٗش ٓغ
88
%0.81ػخّ .2013
ٝحُـي ٍٝحُٔٞحُٟٞ٣ ٢ق ٓظ٤ٜٗ ٢ٓٞذ حُلَى ٖٓ حُ٘خطؾ حُٔلِ ٢ح٫ؿٔخُُِ ٢ي ٍٝحُؼَر٤ش ٓـظٔؼش ٝىٍٝ
ح٫طلخى حُٔـَد حُؼَر٘ٓ ٢لَىس.
88التقرٌر االقتصادي العربً الموحد"،نظرة عامة على اقتصادٌات الدول العربٌة خالل العام ،" 2014صندوق النقد العربً،2015 ،ص.4
99
حُل َٜحُؼخُغ :ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ١
ٗ٬كع ٖٓ ه ٍ٬حُـي ٍٝحٕ ٓظ٤ٜٗ ٢ٓٞذ حُلَى ٖٓ حُ٘خطؾ حُٔلِ ٢ح٫ؿٔخُ ٢رخُ٘ٔزش ُِـِحثَ ك ٢حٍطلخع ٝ
ٌٛح ٍحؿغ ُِِ٣خىحص حُظٜٗ ٢يطٜخ أٓؼخٍ حُزظَ ٝ ٍٝح٬ٛ٫كخص ح٫هظٜخى٣ش حُظ ٢هخٓض رٜخ حُـِحثَ ُظ٘٣ٞغ
ٓيحهِٜ٤خ.
طؼظزَ حُظـخٍس حُوخٍؿ٤ش ٓٔؼِش ك ٢حُظٜي ٝ َ٣حٓ٫ظَ٤حى ٖٓ أهيّ ٍٞٛح٧ػٔخٍ حُي٤ُٝش حُظٓ ٢خٍٓظٜخ
حُ٘ؼٞد ػِ ٠حهظ٬ف طخٍ٣وٜخ.ا ٫إٔ حُٔ٬كع إٔ كـْ حُظـخٍس حُوخٍؿ٤ش ر ٖ٤حُي ٍٝك ٢حُٞهض حُلخُ ٢هي
ط٠وْ ُ ٝحى رٍٞ ٜس ًزَ٤س ٝ .حُـِحثَ كٓ ٢ـخٍ حُظـخٍس حُوخٍؿ٤شٝ ،حٍىحطٜخ أًزَ ٖٓ ٛخىٍحطٜخ ،رخػظزخٍ
ح٫هظٜخى حُـِحثَ٣ ١ؼظٔي ر٘ٔزش ًزَ٤س ػِ ٠حُٞحٍىحص ،ك ٢ك ٖ٤إٔ ٛخىٍحطٌِ٘ٓ ٚش ٖٓ حُزظَ ٍٝهٜٛٞخ
ٝهطخع حُٔلَٝهخص ػٔٓٞخ ،كخُـِحثَ ػِٔض ك ٢حُٔ٘ٞحص ح٧هَ٤س ػِ ٠حُظوِ ٖٓ َ٤كـْ حُٞحٍىحص ٝط٘٣ٞغ
ٛخىٍحطٜخ ٌُ ،ح هخٓض رخُؼي٣ي ٖٓ ح٫ؿَحءحص ٘ٓ ،ـؼش رٜخ حُوٞح ٝ ٙحُٔئٓٔخص حُؼٔ٤ٓٞش ػِ ٠حُظٜيَ٣
هخٍؽ هطخع حُٔلَٝهخص ،ربٗ٘خء ً ٝخ٫ص ٤ٛ ٝجخص هخٛش ًخًُٞخُش حُ٤٘١ٞش ُظَه٤ش حُٜخىٍحص ٝؿَٛ٤خ ،
حُلي ٖٓ حُٞحٍىحص ػٖ ٣َ١ن ٓ٘ق ٍه ٚحٓ٫ظَ٤حى هخٛش حُِٔغ حُٔ٘ظـش ٓلِ٤خ ،ط٘ـ٤غ هيّٝ
حٓ٫ظؼٔخٍحص ح ٧ؿ٘ز٤ش حُٔزخَٗس ٝحٓظوَحٍٛخ ك ٢حُـِحثَ رخػظزخٍٛخ حُِ٤ٓٞش حَُِ ْٛ٧ه ٢رخُٜخىٍحص
100
حُل َٜحُؼخُغ :ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ١
حُ٤٘١ٞش ،حُيه ٍٞك ٢طلخُلخص ٝحطلخه٤خص ى٤ُٝش ًُ ٝي ُلظق حُطَ٣ن أٓخّ حُٔ٘ظـخص حُ٤٘١ٞش ُِيهٍٞ
89
ُٞٓ٨حم حُي٤ُٝش.
انقًٛخ :يهٌٕٛ
2014 2013
Evolution% USD DA USD DA
6.45 58580 4719708 55028 4368548 انٕاسداد
3.21- 5065671 64974 5157233 انظبدساد
62886
4306 345963 9946 788685 انًٛضاٌ
انزغبس٘
107 118 َغجخ انزغطٛخ
ٟٞ٣ق ُ٘خ حُـي ٍٝإٔ حُٜخىٍحص حُـِحثَ٣ش ٓ٘ش ٓ 2014ـِض ٓزِؾ هيٍ ٕٞ٤ِٓ 62886 ٙى، ٍ٫ٝأٓ ١خ
٣ؼخىٍ ٕٞ٤ِٓ 506571ى٘٣خٍ ؿِحثَ، ١ك٤غ طَحؿغ د ٕٞ٤ِٓ 2088ىٍٓ٫ٝوخٍٗش رٔ٘ش ٣ ٝ 2013لَٔ
ٌٛح حُظَحؿغ اُ ٠اٗولخ ٝأٓؼخٍ حُزظَ ، ٍٝأٓخ حُٞحٍىحص كزِـض ٕٞ٤ِٓ 58580ىٍ٫ٝحٍطلؼض رلخٍم
ٕٞ٤ِٓ3552ى ٍ٫ٝػٖ ٓ٘ش ٝ 2013حُظ ٢رِـض كٜ٤خ حُٞحٍىحص ٕٞ٤ِٓ 55028ىٔٓ ٍ٫ٝخ اٗؼٌْ ػِ٠
هٔ٤ش حُلخث ٞك ٢حُِٔ٤حٕ حُظـخٍ ١ك٤غ حٗول ٕٞ٤ِٓ 9946 ٖٓ ٞى٘ٓ ٍ٫ٝش 2014إُٞ٤ِٓ 4306 ٠
ى٘ٓ ٍ٫ٝش ٝ 2013حُٔزذ ٍٝحء ُ٣خىس حُٞحٍىحص حُـِحثَ٣ش ُ٣خىس حٓ٫ظ٬ٜى حُٔلِٞٓ ٖٓ ٢حى أٓخٓ٤ش ٝ
ٓٞحى طـ٣ِ٤ٜش ٗ٫ـخُ حُٔوططخص حُظ٘ٔ٣ٞش.
ً89خً ٢ػزي حٌَُ،ْ٣أػَ حٓ٫ظؼٔخٍ ح٧ؿ٘ز ٢حُٔزخَٗػِ ٠ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثٍَٓ ،"١خُش ٓخؿٔظ َ٤ؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س ،طو ٜٚطـخٍس ى٤ُٝش،حًَُِٔ
حُـخٓؼ ٢ؿَىح٣ش.191ٙ، .2011-2010،
101
حُل َٜحُؼخُغ :ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ١
٣وٜي رظولٓ ٞ٤ؼَ حَُٜف ًَ حٗولخ ٝطو ّٞر ٚحُيُٝش ػٔيح ك ٢هٔ٤ش حُٞكيس حُ٘وي٣ش حُ٤٘١ٞش ٓوٓٞش
رٞكيحص حُ٘وي٣ش ح٧ؿ٘ز٤ش ٓٞحء ا طوٌ ًُي ٓظ َٜهخٗ٤ٗٞخ أ ٝكؼِ٤خ كٔٗ ٢زش حُٞكيس اُ ٠حٌُٛذ أ٣ ُْ ٝظوٌ
ٝطولٓ ٞ٤ؼَ حَُٜف رٌٜح ٓؼ٘٣ ٠ظَطذ ػِ ٚ٤طول ٞ٤ح٧ػٔخٕ حُٔلِ٤ش ٓوٓٞش رؼٔ٬ص حُ٤٘١ٞش رَكغ
90
ح٧ػٔخٕ حُوخٍؿ٤ش ٓوٓٞش رؼِٔش حُ٤٘١ٞش.
٣وٜي ر ٚأ٠٣خ إٔ طول ٞ٤هٔ٤ش حُؼِٔش ٣ؼ٘ ٢ه٤خّ ىُٝش ٓخ رظول ٞ٤هٔ٤ش ػِٔظٜخ رخُؼٔ٬ص ح٧ؿ٘ز٤ش رل٤غ
طٜزق طٔخ ١ٝػيىح أهَ ٖٓ ً ١هزَ ٖٓ ٌٙٛحُؼٔ٬ص .أ ١إٔ ٓؼَ َٛكٜخ ٌٕٞ٣أهَ ػٖ ً ١هزَ ٝػخىس ٓخ
ٌٕٞ٣حُٜيف حأٓخٓ ٖٓ ٢طول ٞ٤هٔ٤ش حُؼِٔش حُ٤٘١ٞش ُ٣خىس حُٜخىٍحص ٝحُلي ٖٓ حٓ٫ظَ٤حى رٔؼ٘ ٠إٔ
حُظول٣ ٞ٤ؼ٘ ٢حٗولخٓ ٝؼَ حُِٔؼش أ ٝحُويٓش حُٜٔيٍس ٖٓٝػْ ُ٣خىس هيٍطٜخ ػِ ٠حُٔ٘خكٔش ك ٢حٞٓ٧حم
حُوخٍؿ٤ش ٓوخرَ حُِٔغ حُٔؼِ٤ش ٖٓ ى ٍٝأهَٝ ٟكً ٢حص حُٔ٤خم طِ٣ي طٌِلش حٓ٫ظَ٤حى رٌحص ٗٔزش طولٞ٤
91
هٔ٤ش حُؼِٔش حُ٤٘١ٞش ٖٓٝػْ ٣وَ حٗ٫لخم ػِ ٠حُٞحٍىحص.
2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 انغُٕاد
75.55 72.85 74.4 72.40 64.5 69.3 72.6 انذُٚبس/انذٔا 73.3 72.06
0 6 6 4 6 س
102.1 102.2 99.1 101.2 94.8 94.9 91.2 91.3 89.64 انذُٚبس/اأس
6 0 9 9 6 9 4 0 ٔ
Source :banque d’algérie, bulletin statistique
ٓ trimestriel2009/2010/2011/2011/2012/2013-p20خهٞى ٖٓ حَُٔؿغ ٓٓ٬ش ٗـخفَٓ ،ؿغ ٓخرن.77 ٙ،
ك٤ٓ ٢خم حطٔخع ح٫هظٜخى حُؼخُٔٝ ٢طط ٍٞحُٔزخى٫ص حُي٤ُٝش ك٘ٓ ٢ش ، 2005حٍطلؼض أٓؼخٍ حُٔلَٝهخص
رٔخٓويحٍُ %42 ٙظ َٜحَ٣حىحص حُـِحثَ ٖٓ ٌٙٛحُٔخىس ٤ِٓ 45.59خٍ ى ٝ .ٍ٫ٝػ٘ي ٗلْ حُٔ٘ش ًخٕ ٓؼَ
ٓ٬ٓ90ش ٗـخف"،طؤػ َ٤طول ٞ٤هٔ٤ش حُؼِٔش ػِ ٠حُِٔ٤حٕ حُظـخٍ– ١ىٍحٓش كخُش حُـِحثًٌََٓ،" 2012-1990-س ٓخٓظَ(ؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س )،طوٜٚ
ٓخُ٤ش ٝحهظٜخى ى،٢ُٝؿخٓؼش رٌَٔس.49ٙ.2013-2012،
ٓ٬ٓ91ش ٗـخفَٓ،ؿغ ٓخرن.50ٙ،
102
حُل َٜحُؼخُغ :ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ١
حُي٘٣خٍ ٓوخرَ ح 91.24 ٍٝٝ٫ى٘٣خٍ،أَ١ ١أ طلٖٔ ػِ ٠هٔ٤ش حُي٘٣خٍ حُـِحثَٓ ١وخٍٗش رٔ٘ش 2004
أٝحُٔزذ ٣ؼٞى اُ ٠اٍطلخع حُيٓ ٍ٫ٝوخرَ ح ٍٝٝ٫ك ٢أٓٞحم حَُٜف ر٘ٔزش .%12.59
إ طلٔ ٖ٤حُٟٞؼ٤ش حُٔخُ٤ش حُوخٍؿ٤ش ُِـِحثَ ك٘ٓ ٢ش 2006رزِٞؽ ٍ٤ٛي كخث ٞحُٔيكٞػخص حُـخٍ٣ش
ٓٔظ ٟٞحُ٘خطؾ حُيحهِ ٢حُوخّ ك ٢ظَ طٔي٣ي ٓؼظزَ ُِٔي٤ٗٞ٣ش حُوخٍؿ٤ش حُٔظٓٞطش ٝحُطِ٣ٞش ح٧ؿَ ٝحٍطلخع
ٓظٓ ٢ٓٞؼَ حُزَٓ َ٤حُٞحكي ٖٓ حُ٘ل ٢حُوخّ رٔويحٍ .%20.5أ٠٣خ طط ٍٞطٔؼَ٤س حُي٘٣خٍ ه ٌٙٛ ٍ٬حُلظَس
ًخٗض َٓٗٞٛش ًخُؼخىس رؤٓؼخٍ َٛف حُؼٔ٬ص حَُث٤ٔ٤ش ك ٢حٞٓ٧حم حُي٤ُٝش ٝر٘ٔذ حُظ٠وْ حُٔلووش ُيٟ
أ ْٛحَُ٘ ًخء حُظـخٍُِ ٖ٤٣ـِحثَ ،رل٤غ رِؾ ٓظٓ ٢ٓٞؼَ حُيٝحٍ .72.6464
ٍؿْ حُظَٝف حُوخٍؿ٤ش حُٔظٔٔش رخٟ٫طَحد ػِٔٓ ٠ظ ٟٞحٞٓ٧حم حُٔخُ٤ش حُي٤ُٝش ٝرَٓ ُٝظـيى
ُٔٔظ٣ٞخص ٓؼ٘٤ش ٖٓ حُظ٠وْ ه٘ٓ ٍ٬ش 2007كبٕ حُٟٞؼ٤ش حُٔخُ٤ش حُوخٍؿ٤ش حُٜخك٤ش حُ٘خؿٔش أٓخٓخ ك٢
اٍطلخع أٓؼخٍ حُٔلَٝهخص ٌِٗض ٟٔخٗخ ُٓ٬ظوَحٍ ٝحُ٘ٔ.ٞ
ػَكض ٓ٘ش ٝ 2008رخُ٠ز ٢ريح٣ش ٖٓ ٗٓ َٜزظٔزَ طلخهْ حُٓ٧ش حُٔخُ٤ش حُي٤ُٝش حُظ ٢ريأص طظٓ٬ٓ َٜلٜخ
ك ٢أٝص ٖٓ حُٔ٘ش حُٔخروش ُٜخ كبٗؼٌْ ًُي حُٟٞغ ِٓزخ ػِ ٠حُيً ٍٝحص ح٫هظٜخى٣خص حُوخَ١س ،كخٗولٞ
ِ١زٜخ ػِ ٠حُطخهش كخطـٜض أٓؼخٍٛخ اُ ٠حٗ٫ولخ ،ٝاًح رِؾ ٓؼَ حُزَٓ َ٤ك ٢ىٔٔ٣زَ 35ى ٍ٫ٝك٤غ
كووض حَ٣٫حىحص حُٔظؤط٤ش ٖٓ ٛخىٍحص حُٔلَٝهخص حُـِحثَ٣ش هلِس ٗٞػ٤ش هيٍص رلٞحُٓ %30 ٢وخٍٗش
رخَ٣حىحص ٝ 2007رخُظخُ ٢طلو٤ن كخث ٞحؿٔخُ ٢ػِٔٓ ٠ظِ٤ٓ ٟٞحٕ حُٔيكٞػخص ك ٢كيٝى ٤ِٓ 37خٍ
ى ٌٖٓ،ٍ٫ٝحُـِحثَ ٖٓ طٌ ٖ٣ٞطَحًْ ه٤خٓ٫ ٢كظ٤خ١خص َٛف ٍٓٔ٤ش رِـض ٤ِٓ 143.102خٍ ى ٍ٫ٝك٢
أهَ ٗ٘ٓ ٖٓ َٜش 2008حُ٘٢ء حٌُ ١أطخف ُز٘ي حُـِحثَ حُٔلخكظش ػِٓ ٠ؼَ َٛف كؼِ ٢كو٤وُِ ٢ي٘٣خٍ
ك ٢كيٝى حُٔؼَ حُظٞحُٗ ٢حُٔٔظٜيف رظلٖٔ هيٍد ٣ٞ٘ٓ % 1.58خ .
ٜٗي ػخّ 2009حطـخٛخ ط٘خُُ٤خ ُٔٔظ ٟٞأٓؼخٍ حُ٘ل ٢حُوخّ ،اًح رِؾ ٓظٓ ٢ٓٞؼَ حُزَٓ 61 َ٤ىٓ ٍ٫ٝوخرَ
99.97ى ٍ٫ٝك٘ٓ ٢ش ًٔ 2008خ ػَكض أٓؼخٍ حَُٜف طٌرٌد ٝحٟلخ كخٗؼٌْ ًُي ػِ ٠حَُ٤ٛي
92
ح٩ؿٔخُِ٤ُٔ ٢حٕ حُٔيكٞػخص.
103
حُل َٜحُؼخُغ :ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ١
طٌٔ٘ض حُـِحثَ ٖٓ طلٔ ٖ٤طَط٤زٜخ ك ٢طوَ َ٣حُظ٘خكٔ٤ش حُؼخُُٔ ٢ؼخّ 2015-2014حٌُ ١أٛيٍ ٙحُٔ٘ظيٟ
ح٫هظٜخى ١حُؼخُٔ ٢دًَِٓ 21ح ُظلظَ حَُٔطزش 79ػخُٔ٤خ ٓ٘ش ً٘ٝ.2014ق حُظوَ َ٣حٌُ٣ ١ؼي أرَُ
ٓئَٗحص ه٤خّ حُظ٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى٣ش ك ٢حُؼخُْ إٔ طَط٤ذ ح٫هظٜخى حُـِحثَ ١طلٖٔ رل" َ٠حُٟٞؼ٤ش
ح٫هظٜخى٣ش حٌُِ٤ش حُٔظ٘٤ش" ُ٤ولِ اُ ٠حَُٔطزش حٍٓ 79وخرَ حَُٔطزش 100ك ٢طوَ َ٣حُٔ٘ش حُٔخ٤ٟش (-2013
110ٝ )2014ك ٢طوَٝ.2013-2012 َ٣حٓظ٘ي ٌٛح حُظَط٤ذ اُ ٠ػيس ٓئَٗحص ٖٓ رٜ٘٤خ حُٔل٢٤
ح٫هظٜخى ١حٌُِٝ ٢حٌُ ١حكظِض حُـِحثَ ك ٚ٤حَُٔطزش ٖٓ 11ر 144 ٖ٤رِيح ِٜٗٔخ حُٔٔقًٔ .خ حكظِض
حُـِحثَ حَُٔطزش 47ػخُٔ٤خ ٖٓ ك٤غ كـْ حُٔٞمٓٝ .خ ْٛأ٠٣خ ك ٢طلَٔٓ ٖ٤طزش حُـِحثَ ح٧ىحء حُـ٤ي
ُوطخع حُظَر٤ش ٝحُظؼًٌِٝ ْ٤ح حُٜلش ٔ٤ٓ ٫خ كٔ٤خ ٣ظؼِن رخُٞهخ٣ش ٖٓ حَٓ٧ح ٝحُلظخًش ًخُٔخ٣ٍ٫خ ٝىحء كويحٕ
حُٔ٘خػش حٌُٔظٔزش.ؿ َ٤إٔ حُظوَٗ َ٣يى ػٍَِٟٝ ٠س حُؼ٘خ٣ش رخُوطخع حُٔخُ ٢حٌُٓ ١ـَ ٗظخثؾ ٓظيٗ٤ش ك٤غ
ؿخءص حُـِحثَ ك ٢حَُٔطزش حٍ ٖٓ 133ك٤غ ٝكَس حُويٓخص حُٔخُ٤ش ٝحٍ ٖٓ 133ك٤غ ٓظخٗش حُز٘ٞى
ٝحٍ ٖٓ 72ك٤غ ُٜٓٞش حُل ٍٜٞػِ ٠حُؤًَ.ٝٝخ أ ٠ٛٝحُظوَ َ٣رَٔحؿؼش ح١٩خٍ حُٔئٓٔخط٢
ُ٬هظٜخى حُـِحثَ٣ُٝ ١خىس حٛ٫ظٔخّ رلؼخُ٤ش أٓٞحم حُؼَٔ ٝحُِٔغ ٝحٞٓ٧حم حُٔخُ٤ش ًَ٘٣ٍَٟٝ ١ٝش
ُٟٞغ حُز٬ى كٌٓ" ٢ش ط٘ٔ٤ش أًؼَ حٓظيحٓش"ٝ.كٌٛ ٢ح حُٔ٤خم ٘ٛق حُظوَ َ٣حُـِحثَ ك ٢حَُٔطزش 136ك٢
104
حُل َٜحُؼخُغ :ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ١
ٓـخٍ كؼخُ٤ش ٓٞم حُِٔغ رخُ٘ظَ ُؼيس ػٞحَٓ ٜٓ٘خ ٟؼق ًؼخكش حُٔ٘خكٔش حُٔلِ٤ش (حَُٔطزش ٝ )136طؼوي
ح٩ؿَحءحص ٬١٩م ٓ٘خٍ٣غ (حَُٔطزش ًٔ)139خ حكظِض حُـِحثَ حَُٔطزش ٖٓ 106ك٤غ حُٔ٘٘آص حُوخػي٣ش
ك ٢حُٞهض حٌُ َ٤٘٣ ١ك ٚ٤حُظوَ َ٣اٍُ ٠ىحءس ٗٞػ٤ش حُطَهخص (حَُٔطزش ٝ )107حُٔٞحٗت (حَُٔطزش )117
٘٘ٓٝآص حُ٘وَ حُـ( ١ٞحَُٔطزش ًٔ.)128خ ٘ٛلض حُـِحثَ ك ٢حَُٔطزش ٝ 128كوخ ُٔئَٗ ح٫رظٌخٍ رخَُؿْ
ٖٓ ٝكَس حُؼِٔخء ٝحُٜٔ٘يٓ( ٖ٤حَُٔطزش ٔ٣ٝ.)61ظو ٢حُظوَٓ َ٣ؼِٓٞخط ٚأٓخٓخ ٖٓ حُٔئَٗحص ح٫هظٜخى٣ش
ُِزِيحٕ حُٔؼ٘٤ش اُ ٠ؿخٗذ ٗظخثؾ حُٔٔق حُٔ٤يحٗٔ٣ٝ .٢خ ًَِٓ ْٛحُزلٞع ك ٢ح٫هظٜخى حُظطز٤وُِ ٢ظ٘ٔ٤ش ك٢
اؿَحء ٌٛح حُٔٔق رخُ٘ٔزش ُِـِحثَٝ.حكظِض َٓٔ٣ٞح حَُٔطزش ح ٠ُٝ٧ك ٢ط٤ٜ٘ق طوَ َ٣حُظ٘خكٔ٤ش حُؼخُٔ٢
ٓظزٞػش رٔ٘ـخكٍٞس ػْ حُ٣٫ٞخص حُٔظليس ح٤ٌ٣َٓ٧ش ٝكِ٘٘يح ٝأُٔخٗ٤خٝ .ك ٢حهَ حُظَط٤ذ ًَ ٖٓ ط٘خى (حَُٔطزش
ٝ )143ؿ٤٘٤خ (حَُٔطزش . 93)144
" 93اقتصاد :الجزائر تحسن ترتٌبها ب 21مركزا فً تقرٌر التنافسٌة العالمً"،وكالة االنباء الجزائرٌة ،الخمٌس 2014/9/4على الساعة
،14:24من الموقع الشبكً http://www.aps.dz/ar/economie/7461تصفح ٌوم 2016/05/01على الساعة .19:46
105
حُل َٜحُؼخُغ :ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ١
ٖٓ هٌٛ ٍ٬ح حُـي٬ٗ ٍٝكع إٔ ٓئَٗ حُظ٘خكٔ٤ش حُـخٍ٣ش طَحؿغ ك٘ٓ ٢ش ٓ 2012وخٍٗش رٔ٘ش ٝ ٝ 2009
حكظِض رٌُي حُـِحثَ حَُٔطزش ٌٛ ٝ 24ح ٣لَٔ رظيٗ ٢كٓ ٢ئَٗ حٗ٫ظخؿ٤ش ٝحُظٌِلش ٓ ٝئَٗ ى٘٣خٓ٤ٌ٤ش
حٞٓ٧حم ٝحُٔ٘ظـخص ٝحُظو، ٜٚ
*٣ظ٠ق ٖٓ ٓئَٗ ح٧ىحء ح٫هظٜخى ١حٌُِ ٢إٔ حُـِحثَ حكظِض حَُٔحطذ ح ٠ُٝ٫هٛ ٍ٬خط ٚحُلظَس
حُٔيٍٓٝش ٌٛ ٝح ٍحؿغ اُ ٠طلو٤وٜخ ُ٘ٔ ٞحهظٜخى ١طِحٖٓ ٝحٍطلخع أٓؼخٍ حُزظَ.ٍٝ
*٣ؼي ٍكغ حٗ٫ظخؿ٤ش أكي حُؼٞحَٓ حُـ٣َٛٞش ك ٢ط٘خكٔ٤ش حُيٝ ٍٝحًَُ٘خص ٝطليى حُلَم ر ٖ٤حُٜ٘خػخص
ٝحُٔ٘ظـخص حُوخرِش ُِل٤خس ٝحُ٫ىٛخٍ ،كٔغ ُ٣خىس حٗ٫ظخؿ٤ش طِ٣ي حُؤ٤ش حُٔ٠خكش ٖٓ ؿٜش ٝط٘ول ٞحُظٌخُ٤ق
حُ٘ٔز٤ش ٖٓ ؿٜش ٓٔخ ٣ِ٣ي هيٍس حُٔ٘ظـخص ػِ ٠حُٔ٘خكٔش ٖٓ ؿٜش أهَٝ .ٟرخػظزخٍ حٗ٫ظخؿ٤ش ٝحُظٌِلش ٔٛخ
أ ْٛػ٘ ٖ٣َٜك ٢ط٘خكٔ٤ش حُظٌخُ٤ق ،رخُ٘ٔزش ُ٘ظخثؾ حُـِحثَ كٌٛ ٢ح حُٔئَٗ ٓظيٗ٤ش ؿيح ٝكَٓ ٢حطذ ٓظؤهَس
ٓوخٍٗش رخُي ٍٝحُؼَر٤ش ٌٛٝح ٣يٍ ػِ ٠حٍطلخع حُظٌخُ٤ق حُ٘ٔز٤ش ٝرخُظخُ ٢حُويٍس حُظ٘خكٔ٤ش ُِٔ٘ظـخص حُ٠ؼ٤لش
94
* ٓئَٗ ى٘٣خٓ٤ٌ٤ش حٞٓ٧حم ٝحُٔ٘ظـخص ٝحُظو ٜٚطَحؿغ ك ٢حُظَط٤ذ ٖٓ حَُطزش ٘ٓ 22ش 2009حُ٠
حَُطزش ٘ٓ 29ش 2012اًح كخُـِحثَ ٫طٔظِي ِٓ٤س ط٘خكٔ٤ش كٌٛ ٢ح حُٔئَٗ.
94أسماء رومان"،دراسة للعوامل المؤثرة على تصنٌف الجزائر وفق مؤشرات التنافسٌة الدولٌة للفترة (،"2013-2007مذكرة مقدمة لنٌل شهادة
الماستر فً العلوم االقتصادي غٌر منشورة) ،تخصص :مالٌة و إقتصاد دولً،جامعة بسكرة ،2014-2013،ص.109
106
حُل َٜحُؼخُغ :ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ١
* ٓئَٗ ر٤جش ح٫ػٔخٍ٣ :ظؤػَ رظيٗ ٢حُٔئَٗحص حُلَػ٤ش كٔؼٓ ٬ئَٗ حُز٘٤ش حُظلظ٤ش طَحؿغ رٔظش َٓحطذ ك٢
ٓ٘ش ، 2012
ٓٝئَٗ طيهَ حُلٌٓٞش ك ٢ح٫هظٜخى ٣ؼٌٔ ٚػ٬ع ٓئَٗحص ٓ ٢ٛيكٞػخص ح٧ؿٓ ٝ ٍٞيكٞػخص حُيػْ ٝ
حُظل٬٣ٞص ح٧هَ ٝ ٟحؿٔخُ ٢حُ٘لوخص حُؼخٓش ٓ٘ٔٞرش ؿٔ٤ؼٜخ اُ ٠حُ٘خطؾ حُٔلِ ،٢ك٤غ ًخٗض هٌٛ ْ٤ح
حُٔئَٗ هٞ٘ٓ ٍ٬حص حُيٍحٓش 0.71-0.81ػِ ٠حُظٞحُٔٗ ٢ٛ ٝ ٢ذ َٓطلؼش ٌٛ ٝ ،ح ٣يٍ ػِ ٠إٔ حُـِحثَ
ط٘لٌ رَحٓـٜخ حٗ٫لخه٤ش رظٌخُ٤ق َٓطلؼش رٌَ٘ ٣ ٫ويّ حُ٘ٔ ٝ ٞرخُظخُ ٢روَِ ٖٓ ط٘خكٔ٤ظٜخ ،رخػظزخٍ إٔ ٌٙٛ
حُِ٣خىس ك ٢حٗ ٫لخم هي طل ١ٞك٤١ ٢خطٜخ ٗلوخص ؿ٘ٓ َ٤ظـش ًُ ٝ ،ي رٔزذ ٝؿٞى ى ٍٝطٔظط٤غ ط٘ل٤ي أٛيحكٜخ
95
رظٌِلش أهَ.
*أٓخ ٓئَٗ حُلخًٔ٤ش ٝكخػِ٤ش حُٔئٓٔخص طَحؿغ ٖٓ حَُٔطزش 18اُ ٠حَُٔطزش 25ك٘ٓ ٢ش ٌٛ ٝ 2012ح
ٕ ٧حُٔئٓٔخص حُـِحثَ٣ش ٓخُحُض طؼخٗ ٖٓ ٢حُلٔخى ح٫ىحٍ ٝ ١ػيّ حكظَحّ حُوٞحٗ ٝ ٖ٤اٗظ٘خٍ حَُٗٞس ٝ
حُزَٝ٤هَح٤١ش.
*ٓئَٗ طٌِلش حُو٤خّ رخ٧ػٔخٍ طَحؿغ دَٓ 8حطذ ٓ٘ش ٓ 2012وخٍٗش رٔ٘ش 2009
*ٓئَٗ ٍأّ حُٔخٍ حُزَ٘٣: ١و Croziée: "ٍٞحٓ٫ظؼٔخٍ ك ٢حُٔٞحٍى حُزَ٘٣ش ٞٛأًؼَ حٓ٫ظؼٔخٍحص ٌُٖ
ك ٢كخُش حُ٘ـخف كبٗ ٚحً٧ؼَ َٓىٝى٣ش" ٣،ظ٠ق ٖٓ حُـي ٍٝإٔ حُـِحثَ حكظِض حَُٔطزش 19ك٘ٓ ٢ش ٝ 2009
حَُٔطزش ٘ٓ 25ش ٌٛ ٝ 2012ح ٓخ ٣ؼٌْ طؤهَٛخ كٌٛ ٢ح حُٔئَٗ حُٓ ١ٍَٝ٠وخٍٗش رخُي ٍٝحُؼَر٤ش
ح٧هَ.ٟ
ك٤غ طلظَ حَُٔحطذ ح٧هَ٤س د 24رخُ٘ٔزش ُٔئَٗ حُطخهش ح٫رظٌخٍ٣ش ٝحُز٘٤ش حُظلظ٤ش ٝحَُٔطزش 28ك٢
ٓئَٗ حُو٤خّ رخ٧ػٔخٍ ٌٛٝح حُظَط٤ذ حُٔظيٍٗ ٢حؿغ اُ ٠ػيّ ٓ٬ثٔش ر٤جش حُٔئٓٔخص ٝطيٗٞٗ ٢ػ٤ش حُز٘٤ش
107
حُل َٜحُؼخُغ :ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ١
حُظلظ٤ش ٟٝؼق حُويٍس ػِ ٠حٓظوطخد حٓ٫ظؼٔخٍ ح٧ؿ٘ز ٢حُٔزخَٗٝٝ ،ؿٞى حُلٔخى ك ٢حُـٜخُ ح٩ىحٍ١
ُِيُٝش ًٌٝح ٟؼق ك ٢حٓظويحّ حُظو٘٤خص حُلي٣ؼش كٓ ٢ـخٍ ح٫طٜخٍ. 96
حكظِض حُـِحثَ حَُٔطزش ٘ٓ 17ش ، 2012 ٝ 2006ك٤غ أظَٜص ٓئَٗحص حُظ٘خكٔ٤ش حُؼَر٤ش ُٔ٘ش 2012
إٔ حُـِحثَ كووض طويٓخ ِٓلٞظخ رل َ٠ح٬ٛ٫كخص حُظ ٢طٔض ك ٢هطخع ح٫طٜخ٫ص ٖٓ ه ٍ٬حٓظوطخد
حٓ٫ظؼٔخٍ ٝكظق هطخع ُِٔ٘خكٔش ،أٓخ كٓ ٢ـخٍ حُوط ١ٞح٤ٍٟ٧ش ك ٬ح ٍُ حٗظ٘خٍٛخ ٓ٘ول٠خ رخَُؿْ ٖٓ
حٓظَٔحٍ أ٤ٔٛش حُٜخطق حُؼخرض ك ٢حٓظويحّ حٗ٫ظَٗض ٗٝوَ حُٔؼِٓٞخصٝ ،هي أىص ح٬ٛ٫كخص حُظ ٢هخٓض رٜخ
حُـِحثَ كٓ ٢ـخٍ هطخع ح٫طٜخ٫ص ٝطؼِ ِ٣حُٔ٘خكٔش حُ ٠حٗولخ ٝطٌِلش حٓظويحّ حٗ٫ظَٗض. 97
طٌٔ٘ض حُـِحثَ طيٍ٣ـ٤خ ٖٓ آظؼخىس ٓئَٗحطٜخ ح٫هظٜخى٣ش حٌُِ٤ش ٌٓ٘ ططز٤وٜخ ُزَحٓؾ ح٬ٛ٩ف ح٫هظٜخى١
حُظ ٢أِٓظٜخ ػِٜ٤خ حُٔئٓٔخص حُ٘وي٣ش ٝحُٔخُ٤ش حُي٤ُٝشٍ ،ؿْ إٔ ٘ٛخى حٌُؼٔٓ َ٤خ ٌٖٔ٣ه ُٚٞروٗ ٜٙٞظخثؾ
ح٬ٛ٩كخص ح٫هظٜخى٣ش ك ٢حُـِحثَ ًٌٝح ٟٝؼ٤ش ح٫هظٜخى حُ ٢٘١ٞحُلخُ٤ش ،كؼٔش كو٤وش ٌٖٔ٣ ٫اؿلخُٜخ،
٢ٛ ٝإٔ ٓؼط٤خطٜخ طزو ٠ؿً َ٤حص ىُ٫ش ًزَ٤س حػظزخٍح ُِطخرغ حُوخ٬ُ ٙهظٜخى حُـِحثَ ٝ ،١حٌُ ١رو٢
أٍٓٞٓ َ٤ى ٓخُٝ ٢ك٤ي ٞٛ ٝػخثيحص حُٔلَٝهخص ٓٔخ ؿؼِ٣ ٚظؤػَ رظوِزخص أٓؼخٍ حُ٘ل ٢ك ٢حٞٓ٧حم
حُؼخُٔ٤شٝ ،ػِ٘ٓ ٚ٤لخ ٍٝحُظؼَُٞ ٝحهغ حُظٞحُٗخص حٌُِ٤ش ك ٢حُـِحثَ ٖٓ ه ٍ٬طلِٓ َ٤ئَٗحص حُظٞحُٕ
حُيحهِ ٝ ٢حُوخٍؿ٬ُ ٢هظٜخى حُـِحثَ ١ه ٍ٬حُلظَس حُٔٔظيس ٖٓ ٓ٘ش 2000اُ ٠ؿخ٣ش ٓ٘ش ٝ 2011
98
: حُٔز٘٤ش ك ٢حُـيٍ ٍٝهْ ًٔ 01خ٢ِ٣
عذٔل سقى :21رطٕس يؤششاد انزٕاصٌ انذاخه ٔ ٙانخبسع ٙنالقزظبد انغضائش٘ نهفزشح 2011 -2000
ح٫كظ٤خ١خص ح٫كظ٤خ١خ ٓؼَ ِٓ٤حٕ حُٔي٤ٗٞ٣ ٍ٤ٛي ٓؼيٍ ٓؼيٍ حُ٘خطؾ حُز٤خٕ
َٛف ص حُي٤ُٝش حُي٤ُٝش(ِٓ٤خ حُظ٠و حُٔيكٞػخص(ِٓ٤خ س ٗٔٞ حُيحهِ٢
108
حُل َٜحُؼخُغ :ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ١
109
حُل َٜحُؼخُغ :ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ١
3 9
170.46 74.39 5.45 15.33 -74.0 3.9 12049. 201
5 0
188.8 76.05 4.40 20.00 -28.0 4.5 2.4 14384. 201
8 1
انًظذس www.bank-of-algeria.dz:
ٖٓ طظزؼ٘خ ُٞحهغ ٓئَٗحص حُظٞحُٕ حُيحهِٝ ٢حُوخٍؿ ٢ه ٍ٬حُلظَس ًٔ 2011-2000خ ٞٓ ٞٛؿٞى ك٢
حُـي ٍٝأػٌ٘٘ٔ٣ ٙ٬خ طوي ْ٣حُٔ٬كظخص حُظخُ٤ش: 99
أ -يؤششاد انزٕاصٌ انذاخه :ٙرٜلش ػخٓش ٘ٛخى ػيس ٓظـَ٤حص ٌٖٔ٣حُظؼز ٖٓ َ٤هُٜ٬خ ػٖ حُظٞحُٕ
حُيحهُِ ٢ؼَ أٜٔٛخ كـْ حُطِذ حٌَُِ١ ٖٓ ٢ف حُٔظؼخِٓ ٖ٤ح٫هظٜخىٓ ،ٖ٤٣ؼيٍ حُظ٠وْ ٝحٌُ َ٤٘٣ ١اُ٠
طط ٍٞحُٔٔظ ٟٞحُؼخّ ُٓ٨ؼخٍ ه ٍ٬كظَس ُٓ٘٤ش ٓؼ٘٤ش ٣ٝؼزَ ػٖ حُويٍس حَُ٘حث٤ش ُِٞكيس حُ٘وي٣ش ٝكـْ
حُطِذ حُٔظٞهغ ػ٘ي٤ٍٛ ،ٙي حُِٔ٤حٗ٤ش حُؼخٓش ُِيُٝش ٝحٌُ٣ ١ؼزَ ػٖ ٓ٤خٓش حٗ٩لخم ُيٜ٣خ ًٌُٝي ٓ٤خٓظٜخ
حُ٣َ٠ز٤شٞٓ ،ف ٗظ٘خ ٍٝأٜٔٛخ ك ٢حُ٘وخ ١حُظخُ٤ش:
* حُ٘خطؾ حُيحهِ ٢حُوخّ ُِـِحثَ طٔ ِ٤رخُ٘ٔ ٞحُٔٔظَٔ كظ ٠رِؾ ٓ٘ش 2011كٞحُ٤ِٓ 14384.8 ٢خٍ ىؽٝ ،
ٍ ٞٛهْ ه٤خٓ ُْ ٢طلوو ٚحُـِحثَ ٖٓ هزَ ،ك٣ ٜٞظـ َ٤رظـ َ٤أٓؼخٍ حُ٘ل ٝ ٢كٗ ٢لْ ح٫طـخٌٛ ٝ ،ٙح ١زؼخ
ُٔ٤طَس ػخثيحص حُٔلَٝهخص ػِ ٠حُيهَ حُ ٢٘١ٞح٩ؿٔخُُِ ٢ـِحثًَٔ .خ طْ طلو٤ن ٓؼي٫ص ٗٔٞٓ ٞؿزش،
ٝهي ًخٗض َٓطلؼش ه ٍ٬حُٔ٘ٞحص حُظ ٢طـط ٢رَٗخٓؾ حٗ٩ؼخٕ ح٫هظٜخى ١حٌُٜ٘ٝ ٍٝ٧خ حٗول٠ض كٔ٤خ رؼي،
ٌٛٝح حُ٘ٔ ٞرطز٤ؼش حُلخٍ ٓيكٞع رخٍطلخع أٓؼخٍ حُ٘ل ٢رخُيٍؿش ح. ٠ُٝ٧
* ٓؼي٫ص حُظ٠وْ ػَكض طَحؿؼخ ًزَ٤ح هخٛش ه ٍ٬حُٔ٘ٞحص ح ٖٓ ٠ُٝ٧كظَس حُيٍحٓش ُٞٝ ،أٜٗخ ػخىص
ُظَطلغ ٓـيىح ك ٢حُٔ٘ٞحص ح٧هَ٤س ٜٓ٘خ ،ك٤غ حٗول ٞكٜ٤خ ٓؼيٍ حُظ٠وْ اُ ٠أىٗٔٓ ٠ظ٘ٓ ُٚ ٟٞش 2000
ر٘ٔزش ًُ ٝ ،% 0.3ي ٗظ٤ـش ُظطز٤ن رَٗخٓؾ ح٬ٛ٩ف ح٫هظٜخىٓ ١غ ٓئٓٔخص حُ٘وي حُي٤ُٝش ُ٤ؼٞى اُ٠
حٍ٫طلخع ٓزخَٗس ٓ٘ش 2001ك٤غ رِؾ َٓ ٝ ، %4.2ى ًُي ٍ٫طلخع ٗٔ ٞحٌُظِش حُ٘وي٣ش ر٘ٔزش %24,9
99رٌحان شرٌف،هوام"،دور مناخ االستثمار فً دعم و ترقٌة تنافسٌة االقتصاد الوطنً الجزائري-دراسة تحلٌلة تقٌٌمٌة،"-ص 06من الموقع
الشبكً:تصفح ٌوم 2015/05/18على الساعة https://articles.e-marifah.net/kwc/f?p=pay:2:0::::P2_ISN:335126 18:30
110
حُل َٜحُؼخُغ :ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ١
رٔزذ حُِ٣خىس ك ٢حٍٛ٧يس حُ٘وي٣ش حُٜخك٤ش حُوخٍؿ٤ش رخٟ٩خكش اُ ٠ا٬١م رَٗخٓؾ حٗ٩ؼخٕ ح٫هظٜخى٘ٓ ١ش
ٔٓ ، 2001خ أى ٟاُ ٠طِح٣ي ٗلوخص حُٔٞحُٗش حُظ ٢طَطذ ػٜ٘خ حٍطلخع ٓؼيٍ حُظ٠ؤْ٤ُ ،ـَ حٗولخٟخ ٓ٘ش
2002رِؾ َ٤ُ ،%1.4طلغ اُ٘ٓ %4.3 ٠ش 2003ػْ ٘ٓ %4ش ٤ُ ،2004ؼٞى اُ ٠حٗ٫ولخَٓ ٝس أهَٟ
ٓ٘ش 2005أ ٖ٣رِؾ ٣ٝ ،%1.4ؼٌِٛ ١ح حُظلٖٔ اُ ٠حٗ٫ؼٌخّ ح٣٩ـخرٓ٫ ٢ظوَحٍ ح٫هظٜخى حٌُِ ٢ػِ٠
حُٟٞغ حُٔخُٝ ٢حُ٘وي ١هٞ٘ٓ ٍ٬حص ط٘ل ٌ٤رَٗخٓؾ حٗ٩ؼخٕ ح٫هظٜخى ٝ .١حرظيحء ٖٓ ٓ٘ش 2006أهٌص
ٓؼي٫ص حُظ٠وْ ك ٢حٍ٫طلخع رؼي ا٬١م رَٗخٓؾ ػخٗ ٞٛٝ ٢حُزَٗخٓؾ حُظٌُٔ ٢ِ٤يػْ حُ٘ٔ ٞح٫هظٜخى ١حٌُ١
أهَط ٚحُلٌٓٞش حٓظٌٔخُِ ٫زَٗخٓؾ ح ،ٍٝ٧ك٤غ ٗـْ ػ٘٣ُ ٚخىس كـْ حُ٘لوخص حُؼخٓش حُظٟ ٢خػلض ٖٓ ػـِ
حُٔٞحُٗش حُؼخٓشٝ ،حٓظَٔ ٓؼيٍ حُظ٠وْ ٗل ٞحٍ٫طلخع ُٔ٤ـَ٘ٓ %5.7ش ،2009ك ٢كٓ ٖ٤ـَ ٓخ ٣وخٍد
٘ٓ %3.9ش َ٤ُ 2010طلغ ٓـيىح ٓ٘ش ٔٓ 2011ـ ٬رٌُي %.4.5
*حُِٔ٤حٗ٤ش حُؼخٓش ُِيُٝش ٍ٤ٛيٛخ ًخٕ ٓٞؿزخ ػِ ٍٞ١ ٠حُلظَس ٓلَ حُيٍحٓشٓ ،خ ػيح ٓ٘ش ُ 2009ظٔـَ
ػـِح هيٍ رـ٤ِٓ 570.3خٍ ىؽ ٝحُظ ٢ػَكض كٜٔ٤خ حُـِحثَ رؼ ٞحُٜؼٞرخص ٗظ٤ـش طَحؿغ حُـزخ٣ش
حُزظَ٤ُٝش٬ٗٝ ،كع إٔ ٌٛح حُؼـِ هي طَحؿغ ٗٞػخ ٓخ ه٘ٓ ٍ٬ظ 2011 ٝ 2010 ٢ػِ ٠حُظٞحُ.٢
ة -يؤششاد انزٕاصٌ انخبسعَٓ ٢ٛٝ :ٙطزطش رؼ٬هش ح٫هظٜخى رخُؼخُْ حُوخٍؿٝ ٢طظٔؼَ ك٤ٍٛ ٢ي ِٓ٤حٕ
حُٔيكٞػخص ٝحٌُ َ٤٘٣ ١اُٛ ٠خك ٢حُظيكوخص حُ٘وي٣ش حُيحهِش ٝحُوخٍؿش ٖٓ ٝاُ ٠حُيُٝش حُٔؼ٘٤ش ،حُٔي٤ٗٞ٣ش
حُوخٍؿ٤ش ٝحُظ ٢ط٘ َ٤آُ ٠ي ٟهيٍس حُيُٝش ػِ ٠ؿِذ ٍإ ّٝحٞٓ٧حٍ ح٧ؿ٘ز٤ش ك ٌَٗ ٢هَُ ٝٝظَٔ٣ٞ
حُظ٘ٔ ٤شٓ ،ؼَ حَُٜف ٝحٌُ٣ ١ؼزَ ػٖ حُؤ٤ش حُوخٍؿ٤ش ُِ٘وٞى حُ٤٘١ٞش ٓوخرَ حُؼٔ٬ص ح٧ؿ٘ز٤شٟٞٓ ،لش
كٔ٤خ :٢ِ٣
*ِٓ٤حٕ حُٔيكٞػخص كون كخث٠خ ٓٔظَٔح ٓٝظِح٣يح رِؾ ٤ِٓ 6.19 ٝ 7.57خٍ ى ٍ٫ٝه٘ٓ ٍ٬ظٝ 2000 ٢
2001ػِ ٠حُظٞحٍُ٫ ،٢طلخع أٓؼخٍ حُزظَ ٍٝك ٢حُٔٞم حُي٤ُٝشٝ ،حُظ ٢طَطذ ػٜ٘خ ُ٣خىس كِ٤ٜش اَ٣حىحص
حُٜخىٍحص حُظ ٢رِـض ٤ِٓ 21.65خٍ ى٘ٓ ٍ٫ٝش ٓ 2000وخرَ ٤ِٓ 9.35خٍ ى ٍ٫ٝرخُ٘ٔزش ُِٞحٍىحصٔٓ ،خ
ىػْ حَُ٤ٛي ح٣٩ـخرِ٤ُِٔ ٢حٕ حُظـخٍ ١حٌُ ١هيٍ رـ ٤ِٓ 12.3خٍ ى ٍ٫ٝهٗ ٍ٬لْ حُٔ٘شٝ .حٓظَٔ حُلخثٞ
كِ٤ٓ ٢حٕ حُٔيكٞػخص ُ َٜ٤اُ٤ِٓ 17.73 ٝ 16.94٠خٍ ى ٍ٫ٝه٘ٓ ٍ٬ظ 2006 ٝ 2005 ٢ػِ٠
حُظٞحُ ،٢رٔزذ طلٖٔ أٓؼخٍ حُزظَ ٍٝك ٢حُٔٞم حُي٤ُٝش ه ٍ٬طِي حُلظَس ٝ .ػٌِٛ ٠ح حٓ٧خّ طؼُِص
حُٟٞؼ٤ش حُٔخُ٤ش حُوخٍؿ٤ش حُٜخك٤ش ُِـِحثَ رٌَ٘ هخ ٙك 2007 ٢رَ٤ٛي اؿٔخُِ٤ُٔ ٢حٕ حُٔيكٞػخص
111
حُل َٜحُؼخُغ :ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ١
هيٍ رـ ٤ِٓ 29.55خٍ ىٔ٣ ٍ٫ٝؼَ طوَ٣زخ ٟؼق حُٔٔظ ٟٞحُٔلون كًٌ ٝ 2005 ٢ح ٓ٘ش ٝ ٝ 2006حَٛ
ٍ٤ٛي ِٓ٤حٕ حُٔيكٞػخص حٍطلخػ َٜ٤ُ ٚاُ٤ِٓ 15.33 ٠خٍ ى٤ِٓ 20.06 ٝ ٍ٫ٝخٍ ى ٍ٫ٝه٘ٓ ٍ٬ظ٢
2011 ٝ 2010ػِ ٠حُظٞحٌٌُٛٝ .٢ح طٌٔ٘ض حُـِحثَ ٖٓ طلو٤ن حٓظوَحٍح ك ٢طٞحُٗخطٜخ حُوخٍؿ٤ش رلَ٠
حَُ٤ٛي ح٣٩ـخرِ٤ُٔ ٢حٕ حُٔيكٞػخصٝ ،حٌُ ١طلٌٔ ٚػ٬ػش ٓؼخ َ٤٣أٓخٓ٤ش طظٔؼَ ك ٢كـْ حكظ٤خ٢١
حَُٜف ،طوِزخص أٓؼخٍ حُزظَ ٍٝك ٢حُٔٞم حُي ٝ ٢ُٝحُظلٌْ ك ٢حُٔي٤ٗٞ٣ش حُوخٍؿ٤ش؛
* ٓؼَ َٛف حُي٘٣خٍ حُـِحثَٓ ١وخرَ حُي ٍ٫ٝح ٢ٌ٣َٓ٧ػَف حٓظوَحٍح رخَُؿْ ٖٓ حُظٌرٌد حٌُ ١ػَكٚ
حُي ٍ٫ٝك ٢حُٔ٘ٞحص ح٧هَ٤س .
اػظٔخىح ػِٓ ٠خ ٓزن ٌ٘٘ٔ٣خ آظ٘ظخؽ إٔ حُـِحثَ ٗـلض اُ ٠كي رؼ٤ي ك ٢طلو٤ن طٞحُٗخص ًِ٤ش ُ٬هظٜخى،
ك٤غ ػَكض حُلظَس ٓخ ر٘ٓ ٖ٤ش 2011 ٝ 2000حٓظوَحٍح حهظٜخى٣خ ٓٞحء ػِ ٠حُٔٔظ ٟٞحُيحهِ ٢أٝ
حُوخٍؿٓٝ ،٢خ ٌٖٔ٣حُظؤً٤ي ػِ ٞٛ ٚ٤إٔ ٌٛح حٓ٫ظوَحٍ ًخٕ َٓطزطخ رخُيٍؿش ح ٠ُٝ٧رخٍطلخع أٓؼخٍ حُ٘ل٢
ك ٢حٞٓ٧حم حُي٤ُٝشٔٓ ،خ ٣يٍ ػِ ٠أٜٗخ طٞحُٗخص ًِ٤ش ٘ٛش ٓ ٝظظ ٠ٗ٬رٔـَى طَحؿغ ٓؼَ حُ٘ل.٢
112
حُل َٜحُؼخُغ :ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ١
طلَ ٝحُؼُٔٞش ػِ ٠حُـِحثَ حٗ٩يٓخؽ ك ٢ح٩هظٜخى حُؼخُٔ ٢حٌُ٣ ُْ ١ؼي ه٤خٍح رَ أَٓح ٝحهؼخ ٌٖٔ٣٫
طـخ ٖٓ ،ُٙٝأؿَ طلو٤ن ٌٛح حٗ٩يٓخؽ ٝحؿٜض ٓ ٝظظَ طٞحؿ ٚطلي٣خص ٛؼزش ٓ .غ ًُي كبٕ ح٬ٛ٩كخص
ح٩هظٜخى٣ش ٝحُظؼي٬٣ص حُ٤ٌِ٤ٜش ٓٔلض رخُظلٗ ٍٞل ٞاهظٜخى حُٔٞم ٝأ٠٣خ ٓؼٜ٤خ ٍٝحء طَه٤ش حٓ٩ظؼٔخٍ
ٝحَُ٘ٝع كٔٓ ٢خٍ حُوٜٛٞش ُظلَٔٓ ٖ٤ىٝى٣ش أىحء حٗ٩ظخؽ ٝط٘خكٔ٤ظ ٚر٘وَ حُظٌُ٘ٞٞؿ٤خ ٝؿِذ ٍإّٝ
حٞٓ٧حٍ ٓ ٖ حٞٓ٧حم حُوخٍؿ٤ش ُٔٞحؿٜش حُٔ٘خكٔ ، ٖ٤كطَ٣وٜخ ٗل ٞحٗ٫لظخف ح٩هظٜخى٣ ١ؼَف طويٓخ ًُ ٝي
رٔلخُٝش اٗٔ٠خٜٓخ اُ ٠حُٔ٘ظٔش حُؼخُٔ٤ش ُِظـخٍس ٝارَحّ حطلخه٤خص َٗحًش ٓغ ح٩طلخى حٍٝٝ٧ر٢
هي ٌُٜ ٌٕٞ٣ح حٗ٩يٓخؽ ٗظَس ؿي٣يس ٝأكخم ٓٔظوزِ٤ش طٔخ ْٛك ٢ط٘٘ ٢٤ح٩هظٜخى حُ ٝ ٢٘١ٞاُىٛخٍ.ٙ
113
انفظم انشاثغ:انذساعخ انقٛبعٛخ
يقذيخ انفظم انشاثغ
انًجؾش األٔل :يبْٛخ انغالعم انضيُٛخ
انًجؾش انضبَ :ٙأدثٛبد انزكبيم انًزضايٍ
انًجؾش انضبنش :دساعخ قٛبعٛخ اخزجبس انؼالقخ ث ٍٛيؤشش انزُبفغٛخ ٔ كم
يٍ يزغٛشح يغزٕٖ دخم انفشد ،ااعزضًبس األعُج ٙانًجبشش ،عؼش انظش
انشعً ٙنهذُٚبس انغضائش٘ ،انًغزٕٖ انؼبو نألعؼبس ٔ ،انظبدساد
إ أكي ح٘ٗ٧طش حٓ٧خٓ٤ش ١٧ػِْ ٞٛح٫هظزخٍ حُٔ٘ظْ ُِ٘ظَ٣ش كٞٓ ٢حؿٜش حُٞحهغٝ ،ػِْ ح٫هظٜخى ُْ٤
حٓظؼ٘خء ٖٓ ٌٙٛحُوخػيس .ك ٬٠ػٖ ًُي كبٕ ٖٓ أًؼَ حُظطٍٞحص ك ٢ح٫هظٜخى ك ٢حُلوزش حُلي٣ؼش ٞٛحُظؤً٤ي
حُٔظِح٣ي ػِ ٠طط َ٣ٞحُطَم ح٩كٜخث٤ش ٝحٓظويحٜٓخ ك ٢طلِ َ٤حٌُٔ٘٬ص ح٫هظٜخى٣ش٣ ٝ .ؼزَ ،ػخىس ػٖ طِي
حُؼ٬هخص حُ٘ظَ٣ش ر ٖ٤حُٔظـَ٤حص ح٫هظٜخى٣ش ك٣ٍ ٌَٗ ٢خ٩ ٌُٖ ٝ ،٢ٟػطخء ٌٙٛحُؼ٬هخص ٓٗٞٔ٠خ ػِٔ٤خ
كوي طِح٣ي حٓظويحّ ح٫هظٜخىُ ٖ٤٣طَم حُظلِ َ٤ح٩كٜخث ٢رٜيف حهظزخٍ حُلَ٤ٟخص حُوخٛش ر ٌٜٙحُؼ٬هخصٝ ،
طوي َ٣أكـخٜٓخ حُلؼِ٤ش ٝحٓظويحّ ٌٙٛحُظويَ٣حص ُؼَٔ ط٘زئحص ًٔ٤ش ُِظٞح َٛح٫هظٜخى٣شٌٛ .ح حُ٘ٞع ٖٓ حُظلَِ٤
ٓ ٞٛخ ٠ٔٔ٣رخ٫هظٜخى حُو٤خٓ.٢
ٝهي طؼيىص حُطَم حُٔٔظؼِٔش ُظويٓ َ٣ؼخى٫ص ٗٔخًؽ حٗ٫ليحٍ ٝك ٢أٝحهَ حُؼٔخٗ٘٤خص ظَٜص ٣َ١وش
حُظٌخَٓ حُٔظِحٖٓ ٝأٛزلض حً٧ؼَ ٗٞ٤ػخ ٝحٓظؼٔخُ ٫ظوئٗ َ٣خًؽ حٗ٫ليحٍ ًٜٗٞخ طؤهٌ ح٫طـخ ٙحُؼ٘ٞحث٢
ُِٔ َٓ٬حُِٓ٘٤ش حُٔيٍٓٝش ك ٢حُلٔزخٕ ٓٔخ ٣ـ٘ز٘خ حُٞهٞع ك ٢حٗ٫ليحٍ حُِحثق.
هٌٛ ٍ٬ح حُل َٜططَه٘خ اُ ٠حُٔ َٓ٬حُِٓ٘٤ش ٝأىر٤خص حُظٌخَٓ حُٔظِحٖٓ ػْ ًٗٔٞؽ طٜل٤ق حُوطؤٝ ،
حهظزخٍحص حُٔزز٤ش ،هٔ٘خ رخهظزخٍ حٓظوَحٍ٣ش حُٔ َٓ٬حُِٓ٘٤ش ُٔظـَ٤حص حُيٍحٓش " ٓئَٗ حُظ٘خكٔ٤ش ٝ GDP
ٓؼَ حَُٜف ٝحُٜخىٍحص ،حُٔٔظ ٟٞحُؼخّ ُٓ٨ؼخٍ ٔٓ ٝظ ٟٞىهَ حُلَى ،حٓ٫ظؼٔخٍ ح٧ؿ٘ز ٢حُٔزخَٗ ،
ه ٍ٬حُلظَس 1970اُ ٠ؿخ٣ش .2014ػْ أؿَ٘٣خ اهظزخٍ حُٔزز٤ش ر ٖ٤حُٔظـَ٤حص ُِٞهٞف ػِ١ ٠ز٤ؼش حُؼ٬هش رٖ٤
حُٔظـَ٤حص ٝطوي َ٣ىٝحٍ حٓظـخرش حُ٘ز٠ش )ٌٗٞٓ ٝ ) Impulse Response Functionخص حُظزخ(ٖ٣
(Variance Decompositionحُٔويٍس رخٓظؼٔخٍ ًٗٔٞؽ طلِ َ٤حٗ٩ليحٍ ح٫طـخ Var ٢ٛرخػظٔخى رَٗخٓؾ
.eviews
115
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
ٓ ٢ٛـٔٞػش ٖٓ حُو ْ٤حُوخٛش رٔئَٗ ٓخ ٓؤهًٞس ه ٍ٬كظَحص ُٓ٘٤ش ٓظظخُ٤ش ٢ٛ ٝطؼٌْ ططًُ ٍٞي حُٔئَٗ
ػزَ حُِٖٓ ًَ .هٔ٤ش (كي) ( ٖٓ )Ytكيٝى حُِِٔٔش حُِٓ٘٤ش ٣ظٌَ٘ ٗظ٤ـش ُظلخػَ ػيى ًز ٖٓ َ٤حُؼٞحَٓ حُٔئػَس
ك ٢حُظخَٛس حُٔيٍٓٝش ٝحُظ ٌٖٔ٣ ٢حٛط٬كخ طؤٜٔ٤خ اُ ٠أٍرغ ٓـٔٞػخص:
-1-حُؼٞحَٓ حُظ٣ ٢ئى ١طلخػِٜخ اُ ٠طٌ ٖ٣ٞح٫طـخ ٙحُؼخّ ُٔٔخٍ طط ٍٞحُِِٔٔش.
طؼَف حُِِٔٔش حُِٓ٘٤ش حُٔٔظوَس رخُِِٔٔش حُِٓ٘٤ش حُظ ٫ ٢طظـٔٓ َ٤ظ٣ٞخطٜخ ػزَ حُِٖٓ ،أ ١ػيّ ٝؿٞى حطـخٙ
101
ػخّ ًَٓ ٫ٝزش ك٤ِٜشٝ ،حُظٓ ٌٕٞ٣ ٢ظٓٞطٜخ حُلٔخرٝ ٢طزخٜ٘٣خ ػخرض ػزَ حُِٖٓ.
100مكٌد علً " ،االقتصاد القٌاسً دروس و مسائل محلولة" ،دٌوان المطبوعات الجامعٌة ،الجزائر ،2007ص .279
101بولوٌز عبد الوافً "،تقلبات الدوالر و أثرها على االقتصاد العالمً حالة الجزائر" (،مذكرة تخرج لنٌل شهادة الماجستٌر فً العلوم التجارٌة غٌر
منشورة ) ،جامعة مستغانم ،2010 ،ص.176
116
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
-3إٔ ٌٕٞ٣حُظـخ ) Covariance( َ٣ر ٖ٤أ ١هٔ٤ظُ٘ ٖ٤لْ حُٔظـٓ َ٤ؼظٔيح ػِ ٠حُلـٞس حُِٓ٘٤ش ر ٖ٤حُؤ٤ظٝ ٖ٤
102
ُ ْ٤ػِ ٠حُؤ٤ش حُلؼِ٤ش ُِِٖٓ حٌُ٣ ١لٔذ ػ٘ي ٙحُظـخ.َ٣
حُٔ َٓ٬حُِٓ٘٤ش ؿ َ٤حُٔٔظوَس ٢ٛطِي حُٔ َٓ٬حُِٓ٘٤ش ًحص ح٫طـخ ٙحُؼخّ ٝ ،كٌٛ ٢ح ح١٩خٍ ٌٖٔ٣حُظِٔ٤٤
رٞٗ ٖ٤ػ ٖٓ ٖ٤حُٔ َٓ٬حُِٓ٘٤ش ؿ َ٤حُٔٔظوَس:
*ٓ٤ُ٘ٓ َٓ٬ش ؿٔٓ َ٤ظوَس ٖٓ حُ٘ٞع( ،TS (Trend Stationaryكٌٛ ٢ح حُ٘ٞع ٖٓ حُٔ َٓ٬حُِٓ٘٤ش ،كبٕ
أٛ ١يٓش ك ٢حُِلظش ٌٕٞ٣ tػخرَح Transitoire
*ٓ٤ُ٘ٓ َٓ٬ش ؿٔٓ َ٤ظوَس ٖٓ حُ٘ٞع (٣ DS (Difference Stationaryؼظزَ ٌٛح حُ٘ٞع ٖٓ حُٔ َٓ٬أًؼَ
حٗظ٘خٍح ٓوخٍٗش رخُ٘ٞع ح ،)TS( ٍٝ٧ك٤غ ٌٕٞ٣أػَ حُٜيٓش كُ ٢لظش ٓؼ٘٤ش ُ ٚحٗؼٌخّ ٓٔظَٔ ٓ ٝظ٘خهٚ
103
ػِ ٠حُِِٔٔش حُِٓ٘٤ش ٝ ،طٔظؼَٔ ػخىس ٣َ١وش حُلَٝم ٖٓ filtre au différenceأؿَ اٍؿخػٜخ ٓٔظوَس.
ٔ٣ ٞٛٝؼَ ػيّ حٓ٫ظوَحٍ٣ش ٖٓ ٗٞع ح٫طـخ ٙحُٔليى" " Déterministeطٌ ٕٞك ٚ٤حُٔ َٓ٬حُِٓ٘٤ش ؿَ٤
حُٔٔظوَس ٓظٌٗٞش ٖٓ ًَٓزظ ٖ٤ػِ ٠حٌَُ٘ حُظخُ: ٢
Xt=ft +εt
ك٤غ إٔ ٢ٛ ftىحُش هط٤ش ٓليىس ريُ٫ش حُِٖٓٓ ٞٛ εt:.ظـ َ٤ػ٘ٞحثٔ٣ ٢ؼَ ٓٔخٍ حكظٔخُٔٓ ٢ظوَ un
ٔ٣ ٞٛ ٝ processus stochastique stationnaireؼَ حُوطؤ أ ٝحُ٠ـ٤ؾ ح٧ر" le bruit blanc ". ٞ٤
حُٔٔخٍٔٓ ٞٛ TSخٍ ؿٔٓ َ٤ظوَ ٣ ٫ ٝلون حُوٜخث ٚح٩كٜخث٤ش ُٓ٬ظوَحٍٓ ٕ٧ ،ظ ٢ٓٞحُوE(Yt(ْ٤
104
َٓطز ٢رخُِٖٓ(.)t
102ػزي حُوخىٍ ٓلٔي ػزي حُوخىٍ ػط٤ش"،ح٩هظٜخى حُو٤خٓ ٢ر ٖ٤حُ٘ظَ٣ش ٝحُظطز٤ن" ،حُطزؼش حُؼخٗ٤ش ،حُيحٍ حُـخٓؼ٤ش ،حٌ٘ٓ٫يٍ٣ش .614ٙ ، 2000،
103بولوٌز عبد الوافً "،تقلبات الدوالر و أثرها على االقتصاد العالمً حالة الجزائر"( ،مذكرة تخرج لنٌل شهادة الماجستٌر فً العلوم التجارٌة غٌر
منشورة ) ،جامعة مستغانم ،.2010 ،ص . 177
104موري سمٌة " ،آثار تقلبات أسعار الصرف على العوائد النفطٌة –دراسة حالة الجزائر"( ،مذكرة تخرج لنٌل شهادة الماجستٌر فً التسٌٌر الدولً
للمؤسسات-مالٌة دولٌة -غٌر منشورة) ،جامعة تلمسان،2010 ،ص.197
117
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
طٔٔ ٌٙٛ ٠حُٔ َٓ٬رٔ َٓ٬حُٔٔخٍ ح٫كظٔخُ ٢أ ٝحُؼ٘ٞحثٌ٣ ٝ ٢ظذ ػِ ٠حٌَُ٘ حُظخُ:٢
)1(.............................................Yt=Yt-1+ εt
ٝػِ ٠ػٌْ حُٔٔخٍ TSحٌُ٣ ١ظٔ ِ٤رخ٫طـخ ٙحُٔليى ،كخُٔٔخٍ حُؼ٘ٞحثٟٞ٣ ٢ق ُ٘خ إٔ ٓٔخٍ Ytػ٘ي ُلظش
ُٓ٘٤ش )٣ (tزيأ ػ٘ي طٞهق ٓٔخٍ )٣ ٝ (Yt-1ظزغ حطـخ ٙحُٜيٓش) ، (εtرل٤غ ) (εtطٔؼَ حُ٠ـ٤ؾ أ ٝحُوطؤ
ح٧ر ٝ ،ٞ٤طٌ ٕٞكٔٓ ٢خٍ DSػ٬هش ح٫طـخ ٙؿٝ َ٤حٟلش أ ١ؿ َ٤أً٤يس ك٤غ إٔ أٛ ١يٓش ؿٓ َ٤ظٞهؼش ك٢
ُلظش ٖٓ حُِٖٓ طئػَ كٔٓ ٢خٍ ح٫طـخ ٙك ٢حُٔٔظوزَٝ ،رؼزخٍس أهَ ٟأٛ ١يٓش ػخرَس كُ ٢لظش ٓخ ُٜخ أػَ
ىحثْ ػِٔٓ ٠ظ ٟٞحُٔٔخٍ رٔخ إٔ حُٔٔخٍ ٣ ٫ؼٞى اُ ٠كخُظ ٚح ٠ُٝ٧رٔزذ حُٜيٓش. 105
اًح ًخٕ ٘ٛخى ٓظـٓ َ٤خ (ٔٓ )Ytظوَح كٍٞٛ ٢ط ٚهزَ اؿَحء أ ١طؼي٬٣ص ػِ٣ ٚ٤وخٍ ػ٘ ٚأٗٓ ٚظٌخَٓ ٖٓ
ٝ ، Ytاًح ًخٕ ٌٛح حُٔظـ َ٤ؿٔٓ َ٤ظوَ كٍٞٛ ٢ط ٚح٤ِٛ٧ش ٝأٛزق ٓٔظوَح رؼي حَُطزش ٛلَ أI(0( ١
حُل ٍٜٞػِ ٠حُلَٝم ح: ٠ُٝ٧
ٝرٞؿ ٚػخّ اًح أٛزلض حُِِٔٔش حُِٓ٘٤ش حُوخٛش رٔظـٓ َ٤خ ( ٔٓ) Ytظوَس رؼي حُل ٍٜٞػِ ٠ػيى ٖٓ حُلَٝم
ٔ٣خ٣ d ١ٝوخٍ إٔ ٌٙٛحُِِٔٔش ٓظٌخِٓش ٖٓ حَُطزش ) (dأ ١إٔ :
Yt )I(d
-1اًح ًخٕ ٘ٛخى ٓظـَ٤حص (ً ٝ) Xt ٝ Ytخٗض ٍطزش طٌخَٓ ًَ ٝحكي ٜٓ٘ٔخ ًٔخ : ٢ِ٣
105
موري سمٌة ،مرجع سابق ،ص.298
118
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
Xt (I(0
Yt )I(1
كبٕ حُِِٔٔش Ztحُظ ٢ط٘ َ٤آُ ٠ـٔٞػٜٔخ طٌٓ ٕٞظٌخِٓش ٖٓ حَُطزش ح ، ٠ُٝ٧أ ١إٔ :
٣ ٫-2ئػَ اٟخكش كي ػخرض أَٟ ٝر ٚكِِٔٓ ٢ش ُٓ٘٤ش ٓظٌخِٓش ػٍِ ٠طزش طٌخِٜٓخ ،اًح ًخٕ b ٝ aػٞحرض
Xtكبٕ: I)d(ٝ
)Tt=(a+bXt (I(d
٣ -3ظَطذ ػَِ١ ٠ف ِِٓٔظٓ ٖ٤ظٌخِٓظٍ ٖٓ ٖ٤طزش ٝحكيس حُل ٍٜٞػِِِٔٓ ٠ش ؿي٣يس ٓظٌخِٓش ٖٓ ٗلْ حَُطزش،
اًح ًخٕ:
aػخرض
(I(d Xt
*اًح هٔ٘خ رظوي َ٣ػ٬هش رٓ ٖ٤ظـً ٝ ،) Xtٝ Yt ( ٖ٣َ٤خٕ ًَ ٜٓ٘ٔخ ٓظٌخَٓ ٖٓ حُيٍؿش حٗ ٠ُٝ٧ل َٜػِ٠
رٞحهٓ ٢ظٌخِٓش ٖٓ حَُطزش ح ٠ُٝ٧أ٠٣خٓ ٞٛ ٝ ،خ ٣ؼ٘ ٢إٔ حُٔظـ٣ ٫ ٖ٣َ٤ظٜلخٕ روخ٤ٛش حُظٌخَٓ حُٔظِحٖٓ.
Xt )I(1
Yt )I(1
كبٕ
119
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
ُ ٝؼَ ٌٛح ٣ؼ٘ ٢أٗ ٚكظ ٠اًح ًخٕ ٘ٛخى ِِٓٔظٓ ٖ٤ظٌخِٓظٗ ٖٓ ٖ٤لْ حَُطزش ًَ ػِ ٠كيس ،كِ٘ٛ ْ٤خى ٓخ
ٖٔ٠٣رؤٜٗٔخ ٣ظٜلخٕ روخ٤ٛش حُظٌخَٓ حُٔظِحٖٓ.
٬٣ ٝكع ك ٌٙٛ ٢حُلخُش إٔ حُلي حُؼ٘ٞحثٓ ٢ظٔؼ ٬ك ٢حُزٞحه٣(εt) ٢و ْ٤حٗلَحف حُؼ٬هش حُٔويٍس ك ٢ح٧ؿَ
حُو َ٤ٜػٖ حطـخٜٛخ حُظٞحُٗ ٢ك ٢ح٧ؿَ حُط.َ٣ٞ
ٔٓ ٝخ ٓزن ٗـي إٔ حُظٌخَٓ حُٔظِحٖٓ ٞٛحُظؼز َ٤ح٩كٜخثُ ٢ؼ٬هش حُظٞحُٕ ِ٣ٞ١ش ح٧ؿَ ،كِ ٞإٔ ٘ٛخى
ٓظـَ٤حٕ ٣ظٜلخٕ روخ٤ٛش حُظٌخَٓ حُٔظِحٖٓ كبٕ حُؼ٬هش رٜٔ٘٤خ طٌٓ ٕٞظـٜش ُٟٞغ حُظٞحُٕ ك ٢ح٧ؿَ حُط،َ٣ٞ
رخَُؿْ ٖٓ آٌخٗ٤ش ٝؿٞى حٗلَحكخص ػٖ ٌٛح ح٫طـخ ٙك ٢ح٧ؿَ حُوٝ ،َ٤ٜط٘ؼٌْ ٌٙٛحٗ٫لَحكخص ًٔخ هِ٘خ ك٢
حُزٞحه ٢حُٔظٔؼِش ك:٢
ٝٝكوخ ٌُٜح حُ٘ظخّ كبٕ حُ٘ظخّ ٌٕٞ٣كٟٝ ٢غ طٞحُٕ ػ٘يٓخ طئُِٜ )εt( ٍٝلَ ٌٕٞ٣ ٝ ،ك ٢كخُش ػيّ طٞحُٕ
ػ٘يٓخ طوظِق ( )εtػٖ حُٜلَ.106
طؼظزَ ىٍحٓش حٓ٫ظوَحٍ٣ش ُِٔ َٓ٬حُِٓ٘٤ش ٖٓ حَُ٘ ١ٝحُٜٔٔش ُِظٌخَٓ حُٔظِحٖٓ ٕ٧ؿ٤خرٜخ ٔ٣زذ ػيس ٓ٘خًَ
ه٤خٓ٤ش ٝ ،طٌٖٔ أ٤ٔٛظٜخ ك ٢حُظلون ٖٓ حٓظوَحٍ أ ٝػيّ حٓظوَحٍ حُِِٔٔش حُِٓ٘٤ش ٓٝ ،ؼَكش ٗٞػ٤ش ػيّ
حٓ٫ظوَحٍ ٓخ اًح ًخٕ ٖٓ حُ٘ٞع ، TSأ ٝ ، DSٖٓ ٝطؼي حهظزخٍحص ؿٌٍ حُٞكيس ًلِ٤ش ربؿَحء حهظزخٍحص
حٓ ٫ظوَحٍ٣شٗ ٝ ،و ّٞر ٌٜٙحُؼِٔ٤ش ٖٓ أؿَ طلخى ١حٗ٫ليحٍ حُِحثق ٝ ،حُ٘ظخثؾ حُِِٔ٠ش٣ ٝ ،ـذ إٔ طٌٕٞ
حُٔ َٓ٬حُِٓ٘٤ش ٓٔظوَس ٖٓ ٗلْ حُيٍؿش٣ ٝ ،ؼي ٌٛح أكي حَُ٘ ١ٝحُ٣ٍَٝ٠ش ُِو٤خّ رخهظزخٍ حُظٌخَٓ حُٔ٘ظَى
ٝا ٫كِٖ طٌ٘ٛ ٕٞخى ػ٬هش ر ٖ٤حُٔظـَ٤حص ك ٢حُٔي ٟحُط.َ٣ٞ
106بن مصطفى عبد القادر " ،إدارة سعر الصرف و نظرٌة تعادل القدرة الشرائٌة دراسة قٌاسٌة :حالة الجزائر ،تونس ،المغرب"( ،رسالة لنٌل شهادة
الماجستٌر فً العلوم االقتصادٌة غٌر منشورة ) ،جامعة تلمسان ،2010 ،ص.176
120
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
هيّ ٌٛح ح٫هظزخٍ ٖٓ َ١ف ى ٝ ٢ٌ٣ك ،)1979( َُٞكظْ ح٫ػظٔخى ػِ ٠ػ٬ع ٗٔخًؽ ٫هظزخٍ حٓظوَحٍ٣ش حُِِٔٔش
حُِٓ٘٤ش ٝ ،كَ٤ٟظخٕ :كَ٤ٟش حُؼيّ ٝ ٢ٛ ٝؿٞى ؿٌٍ حُٞكيس ،أٓخ حُلَ٤ٟش حُزيِ٣ش كٓ ٢ٜوظِلش رل٤غ طوظَف
طٔؼ َ٤هخُِِِٔٔ ٙش حُٔٔظوَس. 107
ُؼٌَٛ ٝح ح٫هظزخٍ ٗزيأ رخًُ٘ٔٞؽ حُظخُ ٢حٌُ ٠ٔٔ٣ ١رً٘ٔٞؽ حٗ٫ليحٍ حٌُحط ٖٓ ٢حُيٍؿش حٝ ، AR(1)٠ُٝ٧
حٌٌُ٣ ١ظذ ٖٓ حٌَُ٘)5( ....................... Yt-1+ εt=Yt :
ك٤غ : εtكي حُوطؤ حُؼ٘ٞحث ٝ ،٢حٌُ٣ ١لظَ ٝك ٢ٓٝ-:ٚ٤كٔخر- ،0= ٢طزخ ٖ٣ػخرض - ،ه ٚٔ٤ؿَٓ َ٤طزطشٝ ،
ػ٘يثٌ ٠ٔٔ٣كي حُوطؤ ح٧ر.ٞ٤
٬٣ ٝكع إٔ ٓؼخَٓ حٗ٫ليحٍ ك ٢حُ٤ٜـش (ٔ٣ )5خ ١ٝحُٞحكي( ٝ ،)1اًح ًخٕ ٌٛح ٞٛح َٓ٧ك ٢حُٞحهغ ،كبٕ ٌٛح
٣ئى ١اُ ٝ ٠ؿٞى ٌِٓ٘ش حُـٌٍ حُٞكي ١ٝحٌُ٣ ١ؼ٘ ٢ػيّ حٓظوَحٍ ر٤خٗخص حُِِٔٔش ،ك٤غ ٞ٣ؿي ٘ٛخى حطـخ ٙك٢
حُز٤خٗخص.
ٌُ ٝح اًح هٔ٘خ رظوي َ٣حُ٤ٜـش حُظخُ٤ش ( ٝ ،Yt =PYt-1+εt:.....)6حط٠ق إٔ P= 1كبٕ حُٔظـُٚ ٌٕٞ٣ Yt َ٤
ؿٌٍ حُٞكيس٣ ٝ ،ؼخٌِٗ٘ٓ ٖٓ ٢ش ػيّ حٓ٫ظوَحٍ ٝ.طؼَف حُِِٔٔش حُظٞ٣ ٢ؿي ُٜخ ؿٌٍ ٓٔخُِٞ ١ٝكيس رِِٔٔش
حُٔ َ٤حُؼ٘ٞحث ٢ٛٝ) Random Walk Time Series) ٢اكي ٟحٓ٧ؼِش ُِِِٔٔش ؿ َ٤حُٔٔظوَس.
ٌٖٔ٣ ٝاػخىس ٤ٛخؿش حُٔؼخىُش ( )6رطَف َ١ ٖٓ Yt-1كٜ٤خ ٗ ٝل َٜػِ ٠حُ٤ٜـش حُظخُ٤ش:
)7(..........................∆Yt=(P-1)Yt-1+ ε
H0 : λ=0
H0 : λ≠ 0
.107 Claudio Araujo, Jean-François Brun, Jean-Louis Combes, « Econométrie », Bréal éditions, paris, 2004, p 117
121
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
٬٣ ٝكع أٗ ٚاًح طزغ ك ٢حُٞحهغ إٔ ،: λ=0كبٕ ٝ ، ∆ Yt= εtػ٘يثٌ ٣وخٍ إٔ ِِٓٔش حُلَٝم حِِٔٓ ٖٓ ٠ُٝ٧ش
حُٔ َ٤حُؼ٘ٞحثٓ ٢خً٘ش أٔٓ ٝظوَسٌُ ٝ ،ح كبٕ حُِِٔٔش ح٤ِٛ٧ش طٌٓ ٕٞظٌخِٓش ٖٓ حَُطزش ح ٠ُٝ٧أI(1)١
أٓخ اًح ًخٗض حُِِٔٔش ٓٔظوَس رؼي حُل ٍٜٞػِ ٠حُلَٝم حُؼخٗ٤ش (حُلَٝم حُِ ٠ُٝ٧لَٝم ح ،)٠ُٝ٧كبٕ حُِِٔٔش
ح٤ِٛ٧ش طٌٓ ٕٞظٌخِٓش ٖٓ حَُطزش حُؼخٗ٤ش أI(2)١
اًح ًخٗض حُِِٔٔش ح٤ِٛ٧ش ٓٔظوَس أٓ ٝخً٘ش ٣وخٍ أٜٗخ ٓظٌخِٓش ٖٓ حَُطزش ٛلَ أ. I(0) ١
ٗ1-و ّٞرلٔخد ٓخ ٠ٔٔ٣د ( tau τطخ )ٝحُٔلٔٞرش رؼي طوي َ٣حُ٤ٜـش ( )6أ:١
ٔٗ ٫-2ظط٤غ ٓوخٍٗش τحُٔلٔٞرش رو t ْ٤حُـي٤ُٝش ،كظ ٠ك ٢حُؼ٘٤خص حٌُزَ٤س ٜٗ٧خ ٫طظزغ ٌٛح حُظ٣ُٞغ ٝ ،اٗٔخ
ٗزلغ ػٖ tحُـي٤ُٝش ك ٢ؿيحٓ ٍٝؼيس هٜ٤ٜخ رٞحٓطش ٌُ ٝ ، Dickey & Fullerح ٣ؼَف ٌٛح ح٫هظزخٍ
رخهظزخٍDickey & Fuller (DF-Test).
-3انقشاس:
*اًح ًخٗض τحُٔلٔٞرش أٛـَ ٖٓ tحُـي٤ُٝش َٗك ٞكَ ٝحُؼيّ H0: P=1أٗ ٝ ، λ=0ٝوزَ حُلَ ٝحُزيَ٣
ٝ ،H0 : λ≠ 0رخُظخُ ٢طٌ ٕٞحُِِٔٔش ٓٔظوَس.
*اًح ًخٗض τحُٔلٔٞرش أًزَ tحُـي٤ُٝشٗ :وزَ كَ ٝحُؼيّ َٗ ٝ H0: P=1ك ٞحُلَ ٝحُزيλ≠ 0َ٣
ٝ ،(P ≠1)H1 :ك ٌٙٛ ٢حُلخُش طٌ ٕٞحُِِٔٔش ؿٔٓ َ٤ظوَس.
ُ ٝوي ؿَص حُؼخىس ػِ ٠اؿَحء حهظزخٍ Dickey & Fullerرخٓظويحّ ػيى ٖٓ ٤ٛؾ حٗ٫ليحٍ طظٔؼَ ك:٢
122
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
ك٤غ إٔ حهظزخٍ حُلَ٤ٟشٗ ٞٛ H0: λ=0لٔ ٚحهظزخٍ حُلَ٤ٟشٓ ، H0: P=1غ َٓحػخس أٗ ٚطْ اٟخكش ٓخ : ٢ِ٣
)H1 : λ ≠0 (P≠0
108
رخَُؿْ ٖٓ إٔ اهظزخٍ ٖٓ ٞٛ DFأ ٠ُٝحهظزخٍحص حُـٌٍ ح٧كخى ،١ا ٫أٗ٣ ٚظٜق رزؼ ٞحُ٘وخثٜ٘ٓ ٚخ:
*أٜٗ٣ ٫ ٚزق ٓ٬ثٔخ اًح ٝؿي حٍطزخً ١حط ٢ك ٢حُلي حُؼ٘ٞحث εt ٢أٓ ٝخ ٠ٔٔ٣رخٍ٫طزخ ١حُظًُِِٔٔ ٝ ،٢ي
رخَُؿْ ٖٓ ً ٕٞر٤خٗخص حُٔظـَ٤حص حُٔيٍؿش ك ٢حُؼ٬هش حُٔويٍس هي طٌٔٓ ٕٞظوَس.
*٣ ٫ؤهٌ رؼ ٖ٤ح٫ػظزخٍ كَ٤ٟش ٓٔخٍ ٖٓ ٝTSؿٜش أهَٔ٣ ٫ ٟظط٤غ حُظؼَف ػِ ٠ػيّ حٓ٫ظوَحٍ٣ش ك٢
حُٔظـَ٤حص ح٫هظٜخى٣ش ٕ٧ ،حُٔ َٓ٬ح٫هظٜخى٣ش طظٔ ِ٤رخٍطزخً ١حط.٢
ٌٛ ٝح ٓخ ىكغ Fuller ٝDickeyاُ ٠ط٤ٓٞغ حُٔـخٍ ك ٢حهظزخٍ ٓخ ٠ٔٔ٣ز Augmented Dickey
Fuller109
123
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
حهظزخٍ ى ٢ٌ٣ك َُٞحُٔط ٞٛ ٍٞحهظزخٍ ؿٌٍ حُٞكيس ُؼ٘٤ش ٖٓ حُٔ َٓ٬حُِٓ٘٤ش ،أ٠٣خ ٔٗ ٞٛوش ٖٓ حهظزخٍ
110
ى ٢ٌ٣كُٔ ،َُٞـٔٞػش أًزَ ٝأًؼَ طؼو٤يح ٖٓ ٗٔخًؽ حُٔ َٓ٬حُِٓ٘٤ش
ك ٢حُ٘ٔخًؽ حُٔخروش ػ٘ي حٓظؼٔخُ٘خ ٫هظزخٍ ى-٢ٌ٣ك ٍ٫ٞحُزٔ ،٢٤كبٕ حًُ٘ٔٞؽ εtػزخٍس ػٖ ٛيٓخص ػ٘ٞحث٤ش
حكظَحٟخ ٝ ،رٌُي أِ٘ٔٛخ حكظٔخٍ حٍطزخ ١ح٧هطخءٌُُ ،ي كبٕ حهظزخٍ ى ٢ٌ٣ك ٍ٫ٞحُٔط )1981(ٍٞػَٔ ػِ٠
اىٍحؽ ٌٙٛحُلَ٤ٟش.
إ حهظزخٍحص ADFطَطٌِ ػِ ٠حُلَ٤ٟشٝ ، /P/<1:H1ػِ ٠حُظوي َ٣رٞحٓطش حَُٔرؼخص حُٜـَُِٔ٘ ٟخًؽ :
∆Yt= λ Yt-1-
∆
إ حهظزخٍ ٣ ADFلَٔ ٗلْ هٜخث ٚحهظزخٍ ،DFرل٤غ ٔ٣ظويّ حُلَٝم ًحص حُلـٞس حُِٓ٘٤ش ،∆Yt-j+1
ك٤غ٣ ٝ∆ Yt-2 =Yt-2 -Yt-3،∆Yt-1 =Yt-1-Yt-2ظْ اىٍحؽ ػيى ٖٓ حُلَٝم ًحص حُلـٞس حُِٓ٘٤ش كظ ٠طوظل٢
ٌِٓ٘ش حٍ٫طزخ ١حٌُحط.111٢
كِ٤ذ ر٣ 1988 َٕٝ٤لظَ٣َ١ ٝوش ؿٓ َ٤ؼِٔ٤ش ُ non paramétriqueظٜل٤ق ٝؿٞى حٍ٫طزخ ١حٌُحط ٢ك٢
رٞحهٓ ٢ؼخىُش حهظزخٍ ؿٌٍ حُٞكيس.
109عبد القادر محمد عبد القادر عطٌة ،مرجع سابق ،ص .623
http://economics.about.com/cs/economicsglossary/g/augmented.htm110تصفح ٌوم ،2017/10/13على الساعة .22:00
111
سوووعٌد هتهوووات " ،دراسوووة اقتصوووادٌة و قٌاسوووٌة لظووواهرة التضوووخم فوووً الجزائووور" ( ،رسوووالة مقدموووة لنٌووول شوووهادة الماجسوووتٌر فوووً العلووووم االقتصوووادٌة
غٌر منشورة ) ،جامعة قصدي مرباح ،ورقلة ،8776 ،ص.244
124
ش٤ٓخ٤ حُيٍحٓش حُو: َ حَُحرغٜحُل
H0 : λ =0
H0 : λ<1
1-∆Yt= λYt-1+c+bt+ εt
2-∆Yt= λYt-1+c+ εt
3-∆Yt = λYt-1+ εt
َ٣ػظزخٍ طوي٫ ح٢هٌ ك٧ ٓغ ح٢ ًحط١ى اٍطزخٞؿُٞ للشُٜٔىٗض حٞش ٓظ٤خثٜ اك٢ٛ َٕٝ٤ذ ر٤ِش ك٤خثٜاك
112
.εt ٢حهَٞ ُِز٣ٞ حُطٟ حُٔي٢ٖ ك٣حُظزخ
)9(...................Yt=µt+βt+εt
125
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
َ-1ظشح ػبيخ ؽٕل أدثٛبد انزكبيم انًزضايٍ :طلظَ ًَ ٝحُيٍحٓخص حُظطز٤و٤ش حُظ ٢طٔظويّ ر٤خٗخص ِِٓٔش
. ُٓ٘٤ش إٔ حُِِٔٔش ٓٔظوَس أٓ ٝخً٘ش
ٝك ٢كخُش ؿ٤خد ٛلش حٓ٫ظوَحٍ كبٕ حٗ٫ليحٍ حٌُٗ ١ل َٜػِ ٌٕٞ٣ ٚ٤ؿِزخ ُحثلخ " "spuriousرخَُؿْ ٖٓ
ًٓ ٕٞؼخَٓ حُظلي٣ي R 2ػخُ٤خ َ٣ ٝؿغ ٌٛح اُٝ ٠ؿٞى ػخَٓ ح٫طـخ Trendٙحٌُ٣ ١ئػَ ػِ ٠حُٔظـَ٤حص كٗ ٢لْ
ح٫طـخ ٙأ ٝح٫طـخ ٙحُٔؼخًْ.
٣ ٝؼظزَ ) Yule(1926أٟٝ ٖٓ ٍٝغ ىٍحٓش ٍٓٔ٤ش ُٞؿٞى ػ٬هخص اكٜخث٤ش ٤ٔٛٝش ٟٝق كٜ٤خ إٔ ٓؼخَٓ
حٍ٫طزخ ١رِِٔٓ ٖ٤ظ ٖ٤اكٜخث٤ظ ٖ٤ؿٔٓ َ٤ظوَ٣ ٖ٣ظـٗ ٚل ٞحُٞحكي ك ٢ك ٖ٤أٗ ٚك ٢حُٔي ٟحُط ٫ َ٣ٞطٞؿي أ١
115
ػ٬هش رٓ ٖ٤ظـَ٤حص حًُ٘ٔٞؽ.
ً ٕٞحُٞحهغ ٣لَٝ ٝؿٞى ٓ٤ُ٘ٓ َٓ٬ش ؿٔٓ َ٤ظوَس هخٛش ٓٓ َٓ٬ظـَ٤حص ح٫هظٜخى حٌُِ٢
ٝحُٔظـَ٤حص حُٔخُ٤ش كبٕ ًَ ٖٓ ٘ٓ Paul Newbold ٝ Clive Grangerش ً 1974خٗخ أٜٓ ٖٓ ٍٝيح أْٓ
حهظزخٍ حُظٌخَٓ حُٔظِحٖٓ ٓظوط ٌَ٘ٓ ٖ٤حٗ٫ليحٍ حُِحثق ك ٢كخُش حُٔ َٓ٬ؿ َ٤حُٔٔظوَس ٝ.هي حػظٔي
ً Newbold ٝGrangerؤ ٍٝهطٞس ُظلخى ١حُظؼي٬٣ص حُِِٔ٠ش ػِٓ ٠وخٍرش ٝ Box Jenkinحُظ ٢طَطٌِ
114
Catherine Benjamin,Isabelle Cadoret,Franck Martin,Nadine Herrard,Steven Tanguy,” Économétrie appliquée:
méthodes, applications, corrigés »,1 édition, De Boeck & larcier s.a,2004, p311.
115الشارف عتو" ،دراسة قٌاسٌة الستقطاب رأس المال األجنبً للجزائر فً ظل فرضٌة الركن لنظام سعر الصرف" ،مجلة اقتصادٌات شمال إفرٌقٌا،
العدد ،06السداسً األول،2009 ،ص .131
126
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
ػِٓ ٠لخِٟش حُٔظـَ٤حص ٖٓ أؿَ ٍكغ حُـٌ ٍٝحُٞكي٣ٝش ،ا ٫إٔ ٌٙٛحُٔوخٍرش ٍ Box Jenkinطلظ ١ٞػِ٠
ٌَٓ٘ حكظٔخٍ كويحٕ ٓؼِٓٞخص حُٔ َٓ٬حُِٓ٘٤ش ك ٢حُٔي ٟحُط.َ٣ٞ
ريأ كَ ٌٛح حٌَُٔ٘ ٓ٘ش َ١ ٖٓ 1983ف Granger et Engleرخهظَحف طلِ َ٤حُظٌخَٓ حُٔظِحٖٓ حٌُ١
ٓخػي ح٫هظٜخى ٖ٤٣ك ٢طلِ َ٤حُٔ َٓ٬حُِٓ٘٤ش ؿٔٓ َ٤ظوَس ٝط٤ٟٞق ػ٬هش ٓظـَ٤حطٜخ ك ٢حُٔي ٟحُط. 116َ٣ٞ
طلِ َ٤حُظٌخَٓ حُٔ٘ظَى ٣ويّ ىػٔخ ُِ٘ظَ٣ش ح٫هظٜخى٣ش ٖٓ هٍٛ ٍ٬ي حُؼ٬هخص ر ٖ٤حُٔظـَ٤حص *
ح٫هظٜخى٣ش ك ٢ا١خٍ اكٜخث ،٢كٖٔ ٓ٘ظ ٍٞحهظٜخى ١كبٕ رؼ ٞحُٔظـَ٤حص طظلَى رخٗظظخّ رَٔ ٍٝحُٞهض ػِ٠
حَُؿْ ٖٓ أٜٗخ طظْٔ رٌَ٘ ٓ٘لَى رخُظٌرٌد حُؼ٘ٞحثٌُ ،٢ح كبٕ طلِ َ٤حُظٌخَٓ حُٔ٘ظَى ٣ؼي أكي ح٧ىٝحص حُٜٔٔش
ػ٘ي ىٍحٓش حُؼ٬هخص ر ٖ٤حُٔظـَ٤حص ح٫هظٜخى٣ش ػِ ٠حُٔي ٟحُط ،َ٣ٞػٝ٬س ػًُِ ٠ي كبٗٔ٣ ٚخػي ػِ ٠طلي٣ي
117
ٓٔظ ٟٞحُظٞحُٕ ر ٖ٤حُز٤خٗخص حُـٔٓ َ٤ظوَس ٝطِي حُظ ٢طظْٔ رخُؼزخص .
َ٣طٌِ طؼَ٣ق حُظٌخَٓ حُٔ٘ظَى ػِ ٠أٗ ٚاًح ًخٕ ر٤خٗخص حُٔظـَ٤حصٓY ، Xظٌخِٓش ٖٓ ٗلْ حُيٍؿش كٌٖٔ٤
حٓظويحّ طلِ َ٤حُظٌخَٓ حُٔ٘ظَى ٫هظزخٍ ٝؿٞى طٞحُٕ َ٣ٞ١ح٧ؿَ ر ٖ٤حُٔ َٓ٬حُِٓ٘٤ش ؿ َ٤حُٔٔظوَس ػ٘ي
ٓٔظ٣ٞخطٜخ ،كؼِٓ ٠ز َ٤حُٔؼخٍ ٞ٣ؿي طٌخَٓ ٓ٘ظَى ر ٖ٤حُٔ َٓ٬حُِٓ٘٤ش حُٔظٌخِٓش ٖٓ حُيٍؿش حI (1( ٠ُٝ٧اًح
ًخٕ ِِٓٔش حُزٞحه ٢حُ٘خطـش ٖٓ ًٗٔٞؽ حُؼ٬هش ر ٖ٤حُٔظـٓ ٖ٣َ٤ظٌخِٓش ٖٓ حُيٍؿش ٛلَ ٌٛ ٝ ،(0) Iح ٣ؼ٘٢
ٝؿٞى ػ٬هش طٞحُٗ٤ش ر ٖ٤حُٔ َٓ٬حُِٓ٘٤ش ك ٢ح٧ؿَ حُط َ٣ٞػِ ٠حَُؿْ ٖٓ ٝؿٞى حهظ ٍ٬ك ٢حُِٖٓ
118
حُوَ٤ٜ
يفٕٓو آخش:
Yt ٝ Xtؿٔٓ َ٤ظوَطٌُٜ٘ ٝ ٖ٤خ طظٌخَٓ ك ٢حُٔيٟ " ك ٢حُٔي ٟحُو َ٤ٜهي طٌ ٕٞحُِِٔٔظ ٖ٤حُِٓ٘٤ظٖ٤
حُط َ٣ٞأ ١طٞؿي ػ٬هش ػخرظش ك ٢حُٔي ٟحُط َ٣ٞرٜٔ٘٤خ ٌٙٛ ،حُؼ٬هش طٔٔ ٠ػ٬هش حُظٌخَٓ حُٔظِحٖٓ ُِ ٝظؼزَ٤
ػٖ حُؼ ٬هخص رٓ ٖ٤وظِق ٌٙٛحُٔظـَ٤حص ؿ َ٤حُٔٔظوَس ٫ري أ ٖٓ ٫ٝاُحُش ٌَٓ٘ ػيّ حٓ٫ظوَحٍ ًُ ٝي ربىهخٍ
حهظزخٍ حُـٌٍ ح٧كخى ٝ ١حٓظؼٔخٍ ٗٔخًؽ طٜل٤ق ح٧هطخء(MCE)".
127
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
ٝطوظ٣َ١ ٢٠وش حُظٌخَٓ حُٔظِحٖٓ أٗ ٚاًح ًخٕ ُي٘٣خ ٓظـٓ Yt ٝ Xtٖ٣َ٤ظٌخٓ ٖٓ ٕ٬حُيٍؿش ح ٠ُٝ٧أ١
ٓٔظوَ ٖ٣رؼي طلخِٜٟٔخ ٖٓ حُيٍؿش ح ،٠ُٝ٧ك٘و ٍٞإٔٓ Yt ٝ Xtظٌخٓ ٕ٬طِحٓ٘٤خ ،اًح ًخٗض ٘ٛخى ٓؼخىُش
هط٤ش ٝك٤يس ٖٓ حٌَُ٘:
ك٤غ إٔ:
كبًح ًخٗض حُٔؼخىُش ()10أ Xt = A+ Byt + Zt ١طٔؼَ ػ٬هش طٞحُٕ حهظٜخى ١كبٕ )ٔٔ٣ (Ztق رو٤خّ حُلَم
119
ر ٖ٤حُٔظـ ٝ X َ٤هٔ٤ظ ٚحُظٞحُٗ٤ش ك ٢حُِلظش . t
إ ٜٓطِق حُظٌخَٓ حُٔ٘ظَى ٣ليى ُ٘خ اكٜخث٤خ حُٔل ّٜٞح٫هظٜخىُِ ١ظٞحُٕ ك ٢حُٔي ٟحُط َ٣ٞرٓ ٖ٤ظـٖ٣َ٤
ٓظٌخِٓٗ ٖٓ ٖ٤لْ حُيٍؿش. 120
طٌ ٕٞحُِِٔٔظ ٖ٤حُِٓ٘٤ظٓ (Yt)ٝ (Xt) ٖ٤ظٌخِٓظخٕ ُٓ٘٤خ اًح طلون حَُ٘١خٕ حُظخُ٤خٕ :
-2إٔ طٌِِٔٓ ٕٞش حُزٞحه (εt) ٢طٌَ٘ ِِٓٔش ٓٔظوَس ٖٓ ىٍؿش أهَ.
Xt كبًح ًخٗض ) ِِٔٓ (Xtش ُٓ٘٤ش ٓظٌخِٓش ٖٓ حُيٍؿش ) (dأ ١إٔ(d)I :
Yt (b)I ٝاًح ًخٗض )ِِٔٓ (Ytش ُٓ٘٤ش ٓظٌخِٓش ٖٓ حُيٍؿش ) (bأ ١إٔ:
كبٕ ٓـٔٞع حُِِٔٔظٓ ٌٕٞ٣ ٖ٤ظٌخَٓ ريٍؿش طٌخَٓ أهَ أ: ١
119
الشوووارف عتوووو" ،دراسوووة قٌاسوووٌة السوووتقطاب رأس الموووال األجنبوووً للجزائووور فوووً ظووول فرضوووٌة الوووركن لنظوووام سوووعر الصووورف" ،مجلوووة اقتصوووادٌات
شمال إفرٌقٌا ،العدد ،76السداسً األول ،8779 ،ص .252
128
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
Xt )I(d
Yt )I(b
ك٤غd≤b≤ 0:
)Yt=a+bXt+εt…………(12
ٗظٞهغ إٔ طٌ ٌٙٛ ٕٞحُؼ٬هش ػ٬هش طٌخَٓ ٓ٘ظَى رل٤غ طٌ ٕٞحُؼ٬هش:
)εt=Yt-a-bXt…………….(13
ٝحُظ ٢طٔؼَ حُزٞحه ٢ػزخٍس ػٖ ِِٓٔش ٓٔظوَس أٓ ١ظٌخِٓش ٖٓ حُيٍؿش حُٜلَ (I ( 0ػ٘يٛخ ٗو ٍٞأٗٞ٣ ٚؿي
طٌخَٓ ٓ٘ظَى ر.Ytٝ Xt ٖ٤
ٗ ٝظلون ٖٓ ٝؿٞى حُظٌخَٓ حُٔ٘ظَى ػٖ ٣َ١ن حهظزخٍ حُـٌٍ ح٧كخى ١ػِِِٔٓ ٠ش حُزٞحه εt ٢رخٓظويحّ
حهظزخٍحص حٓ٫ظوَحٍ ٓؼَ .121 PPٝ ADF- DF
٣َ١ ٢ٛوش ُِظلون ٖٓ ٝؿٞى ػ٬هش طٌخَٓ ٓ٘ظَى ر ٖ٤حُٔظـَ٤حص ٝ ،طوي ٌٙٛ َ٣حُؼ٬هش. 122
حَُ٘ ١حُُِٔ ْٜظٌخَٓ حُٔظِحٖٓ ٞٛإٔ طٌ ٕٞحُٔٓ َٓ٬ظٌخِٓش ٖٓ ٗلْ حُيٍؿش ،اًح ًخٗض حُٔ َٓ٬حُِٓ٘٤ش
ؿٓ َ٤ظٌخِٓش ٖٓ ٗلْ حُيٍؿش ك ٌٖٔ٣ ٬إٔ طٌ ٕٞػ٬هش طٌخَٓ ٓ٘ظَى رٛ ٖ٤خط ٖ٤حُِِٔٔظٌُُ ،ٖ٤ي كٖٔ
129
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
حُ ١ٍَٝ٠حُظلون ٖٓ ٍطزش حُظٌخَٓ حُٔ٘ظَى ٌَُ ِِٓٔش رٞحٓطش أكي ح٫هظزخٍحص ٓؼ ٬حهظزخٍ ADFأDF ٝ
123
اًح حػظزَص حُٔ َٓ٬حُِٓ٘٤ش ؿٓ َ٤ظٌخِٓش ٖٓ ٗلْ حَُطزش ،اًح ٞ٣ ٫ؿي هطَ حُظٌخَٓ حُٔ٘ظَىٝ ،رخُظخُ٢
124
ح٩ؿَحء ٣ظٞهق ػ٘ي ٌٙٛحَُٔكِش ح.٠ُٝ٧
Xt )I(1
Yt )I(1
Yt=aXt+b+ εt
كظ٘ٛ ٌٕٞ٣ ٫ ٠خى طٌخَٓ ٓ٘ظَى ٘٣زـ ٢إٔ طٌ ٕٞحُزٞحه ٖٓ εt ٢حٗ٫ليحٍ ٓٔظوَس :
εt=Yt-aXt-b )I(1
حٓظوَحٍ٣ش حُزٞحه٣ ٢ظْ حهظزخٍٛخ رخٓظؼٔخٍ حهظزخٍ ( Dickey Fullerحُٔزٔ ٢أ ٝحُٔط)ٍٞ
ٗ٬كع إٔ حُؼ٬هش طًَِ ػِ ٠حُزٞحه ٢حُٔويٍس ْ٤ُ ٝػِ ٠حُزٞحه ٢حُلو٤وش ُٔؼخىُش حُظٌخَٓ حُٔ٘ظَى ٌُح ٌ٘٘ٔ٣ ٫خ
إٔ ٗ٘ َ٤اُ ٠ؿيحَُٔ Dickey Fuller ٍٝحكوش حهظزخٍ حٓ٫ظوَحٍ٣ش ٣ ،ـذ ٓ٬كظش ؿيحٓ ٍٝخى ً.ٕٞ٘٤
125
اًح ًخٗض حُزٞحهٔٓ ٢ظوَس ٗٔظط٤غ اًح طويًٞٔٗ َ٣ؽ ٣يػ ٠رً٘ٔٞؽ طٜل٤ق حُوطؤ.MCE
٣ظْ حٓظويحّ حهظزخٍ ؿٛٞخٖٗٔ ٌُِ٘ق ػٖ ٝؿٞى ػ٬هش طٌخَٓ ٓ٘ظَى ُٓ٨زخد حُظخُ٤ش:
.123 Claudio Araujo, Jean-François Brun, Jean-Louis Combes,op-cit,p138.
http://helene-hamisultane.voila.net/travaux/MCE.pdf124تصفح ٌوم ،2014/04/16على الساعة .18:00
http://helene-hamisultane.voila.net/travaux/MCE.pdf125تصفح ٌوم ،2014/04/16على الساعة .18:00
130
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
حُٔزذ ح :ٍٝ٧ػ٘ي طوي َ٣ػ٬هش ر ٖ٤أًؼَ ٖٓ ٓظـٝ ٖ٣َ٤حُٔ َٓ٬ح٤ِٛ٧ش ؿٓ َ٤خً٘ش ُٜٝخ ٗلْ ٍطزش حُظٌخَٓ.
126
حُٔزذ حُؼخٗ :٠حُظؤً٤ي ػِٛ ٠لش ٗظخثؾ حهظزخٍ ؿَحٗـَ ،رٔؼ٘ ٠طو٣ٞش حُ٘ظخثؾ حَُٔحى حُل ٍٜٞػِٜ٤خ
حهظزخٍ ؿٛٞخٖٗٔ(٣ )1988ؼظٔي اُ ٠كي ًز َ٤ػِ ٠حُؼ٬هش رٍ ٖ٤طزش حُٜٔلٞكش ٝؿٌٍٛٝخ حُِٔٔ٤س.إ ٓوخٍرش
ؿٛٞخٖٗٔ ُٔ٤ض أًؼَ ٖٓ طؼٔٓ ْ٤ظؼيى حُٔظـَ٤حص ٫هظزخٍ ى ٝ ٢ٌ٣ك. 127ٍ٫ٞ
٣ظلٞم ٌٛح ح٫هظزخٍ ػِ ٠حهظزخٍ حٗـَ ٝؿَحٗـَ ُِظٌخَٓ حُٔ٘ظَىٗ ،ظَح ٣ ٚٗ٧ظ٘خٓذ ٓغ حُؼ٘٤خص ٛـَ٤س
حُلـًٌُْ ٝ ،ي ك ٢كخُش ٝؿٞى أًؼَ ٖٓ ٓظـ ٝ ،ٖ٣َ٤حًُ ٖٓ ْٛ٧ي إٔ ٌٛح ح٫هظزخٍ ٌ٘٣ق ػٖ ٓخ اًح ًخٕ
٘ٛخى طٌخٓ٘ٓ ٬ظًَخ كَ٣يح ،أ٣ ١ظلون حُظٌخَٓ حُٔ٘ظَى كو ٢ك ٢كخُش حٗليحٍ حُٔظـ َ٤حُظخرغ ػِ ٠حُٔظـَ٤حص
حُٔٔظوِشٌٛ ٝ ،ح ُ ٚأ٤ٔٛظ ٚكٗ ٢ظَ٣ش حُظٌخَٓ حُٔ٘ظَى ،ك٤غ ط٘ َ٤اُ ٠أٗ ٚك ٢كخُش ػيّ ٝؿٞى طٌخَٓ ٓ٘ظَى
كَ٣ي ،كبٕ حُؼ٬هش حُظٞحُٗ٤ش ر ٖ٤حُٔظـَ٤حص طظَ ٓؼخٍح ُِ٘ي ٝحُظٔخإٍ. 128
ٗ- 1و ّٞرلٔخد اكٜخث٤ش ىَ٣رٖ ٝحطٔ (d) ٕٞحُٜٔخكزش ٗ٫ليحٍ ح ٢ِٛ٧ر ٝXt ٝ Yt ٖ٤طٔٔd ٠
حُٔلٔٞرش.
ٗ3-وظزَ كَ ٝحُؼيّ ، d=0كبًح ًخٗض dحُٔلٔٞرش أًزَ ٖٓ dحُـي٤ُٝش َٗك ٞكَ ٝحُؼيّ ٝرخُظخُٞ٣ ٢ؿي
٘ٛخى طٌخَٓ ٓ٘ظَى ٌٕٞ٣ ٫ ٝحٗ٫ليحٍ حُٔويٍ ُحثلخ ٝ ،حُؼٌْ ٛل٤ق .129
ك ٌٙٛ ٢حُلخُش ٣ظْ حهظزخٍ حُظٌخَٓ حُٔ٘ظَى ٝكن حُوطٞحص حُظخُ٤ش:
131
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
٣ -2ظْ حهظزخٍ آظوَحٍ٣ش حُٔ َٓ٬حُِٓ٘٤ش حُٔيٍٓٝش ٝحٌُٔٗٞش ًُِ٘ٔٞؽ .
ٗو ّٞرظويٓ َ٣ؼخىُش حُزٞحه ٢رٞحٓطش ٣َ١وش حَُٔرؼخص حُٜـَ ٟحُؼخى٣ش )MCO(. -1
)εt=Yt- 0- 1X1t-….- kXkt………….(15
كبًح ًخٗض ِِٓٔش حُزٞحهٔٓ ٢ظوَس ،كبٗ٘خ ٗوزَ كَ٤ٟش حُظٌخَٓ حُٔظِحٖٓ ر ٖ٤حُٔظـَ٤حص٣ٝ ،ظْ حهظزخٍ حٓظوَحٍ٣ش
ِِٓٔش حُزٞحه ٢رخٓظؼٔخٍ حهظزخٍ ٣ٝ ، ADFظْ ٓوخٍٗش حُؤ٤ش حُٔلٔٞرش ٓغ حُؤ٤ش حُـي٤ُٝش حُٔٔظوَؿش ٖٓ
ؿيح ٍٝهخّ ربػيحىٛخ ٘ٓ Mackinonش 1991ريُ٫ش حُؼيى حٌُُِِٔ ٢ظـَ٤حص حٌُٔٗٞش ًُِ٘ٔٞؽ.
130
٣ ٝؼظزَ حهظزخٍ حُظٌخَٓ حُٔظِحٖٓ ك ٢كخُش ٝؿٞى (ٓ)kظـ َ٤أًؼَ طؼو٤يح ٖٓ كخُش ٝؿٞى ٓظـ.ٖ٣َ٤
رؾذٚذ دسعخ رأخٛش انًزغٛشاد:
-1-يؼٛبسAKAIKE :
)Qic(K)=(T-P +2k
= ) (S
=) (S
-2يؼٛبس :SCHWARZ
)S(K)=(T-P +k
130
Régis Bourbonnais, « Économétrie », 5 édition, Dunod, paris, 2004. p287.
132
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
إ حُٔظـَ٤حص ح٫هظٜخى٣ش حُٔظٜلش رخُظٌخَٓ حُٔ٘ظَى ٖٓ حُٔلَ ٝٝإٔ طظـ ٚك ٢حُٔي ٟحُطٗ َ٣ٞل ٞحٓ٫ظوَحٍ
أٓ ٝخ ٠ٔٔ٣رٟٞغ حُظٞحُٕ ٌُٖٝ ،هي ٣ليع إٔ ط٘لَف ػٖ ٓٔخٍٛخ ٓ٧زخد ٓئهظش ك٣ ٬طِن ػِٜ٤خ ٛلش
حٓ٫ظوَحٍ ا ٫اًح ػزض أٜٗخ ٓظـٜش ُٟٞغ حُظٞحُٕ ك ٢حُٔي ٟحُطٌُُ ٝ ،َ٣ٞي ٗٔظويّ ًٗٔٞؽ طٜل٤ق حُوطؤ
ٖٓ أؿَ حُظٞك٤ن ر ٖ٤حُِٔ ٝ َ٣ٞ١ ٖ٤ًٞه َ٤ٜح٧ؿَ ُِؼ٬هخص ح٫هظٜخى٣ش.
رؼي حُظؤًي ٖٓ ٝؿٞى ػ٬هش طٌخَٓ ٓ٘ظَى ر ٖ٤حُٔظـَ٤حص ،كبٕ حًُ٘ٔٞؽ حً٧ؼَ ٓ٬ثٔش ُظوي َ٣حُؼ٬هش رٜٔ٘٤خ ٞٛ
ًٗٔٞؽ طٜل٤ق حُوطؤ ( ٝ ،)ECMطؤط ٢هطٞس طًٞٔٗ ْ٤ٜٔؽ طٜل٤ق حُوطؤ ٝحُظ ٢طؼظزَ ٝحكيس ٖٓ أىٝحص
حُظلِ َ٤حُو٤خٓ ٢رل٤غ ٠٣خف كي طٜل٤ق حُوطؤ حٌُٔ٣ ١ؼَ رٞحه ٢حٗ٫ليحٍ ُٔؼخىُش ح٧ؿَ حُطًُِٞٔ٘ َ٣ٞؽ
حُٔٔظويّ ك ٢حُيٍحٓش رلـٞس ُٓ٘٤ش ٓظزخ١جش ًُ٘ٔٞؽ حُلَٝهخص ٓ ٞٛٝخ ٣ؼَف رٔؼخىُش ح٧ؿَ حُو.َ٤ٜ
ًٗٔٞؽ طٜل٤ق حُوطؤ ٔٓ ٞٛخٍ طؼئٔ٣ ٢ِ٣ق ربىهخٍ حُظـَ٤حص حُ٘خطـش ك ٢حُٔي ٟحُو َ٤ٜك ٢ػ٬هش حُٔيٟ
حُط.َ٣ٞ
اًح ريأٗخ رٔظـ ٝ Xt ٝ, Yt ٖ٣َ٤هٔ٘خ رظوي َ٣حُؼ٬هش رٜٔ٘٤خ رخٓظويحّ حُ٤ٜـش حُظخُ٤ش:
)Yt= α0+α1Xt+εt………..(16
Xtحُٔظـ َ٤حُٔٔظوَ
إً ٌٖٔ٣حُل ٍٜٞػِٓ ٠ظـ َ٤ؿي٣ي ٠ٔٔ٣كي طٜل٤ق حُوطؤ ٣ظٔؼَ ك ٢حُزٞحهε t٢ك٤غ:
ٝرخٓظويحّ ٌٛح حُلي(ٗ ) εtو ّٞر٤ٜخؿش ًٗٔٞؽ طٜل٤ق حُوطؤ ػِ ٠حُ٘ل ٞحُظخُ:٢
)18( ………….∆Yt=β0+
ك٤غ إٔ:
133
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
انشكم األٔلًٞٔٗ :ؽ طٜل٤ق ح٧هطخء ٖٓ ٌَٗ حُٔظٓٞطخص حُٔظلًَش٣ ٝ :ؤهٌ حُ٤ٜـش حُظخُ٤ش:
Zt=βµ+βφ(L)st+βφ(L) εt……………….19
)ٔٓZt-1=α(Yt-1-δt-1ظوَس
-انؾبنخ األٔنٗ :اًح ًخٗض ٍطزش حُٜٔلٞكش( )φػخرظش أٔٓ ١خ٣ٝش ُؼيى حُظـَ٤حص ،كبٕ حُٔظـَ٤حص حُٔيٍٓٝش
طٌٔٓ ٕٞظوَس ك ٍٞحطـخ ٙػخّ ٌُُي ٌٗظل ٢رز٘خء ًٗٔٞؽ ُِٔظـَ٤حص حُؼخى٣ش ٖٓ ٗٞع ٗؼخع حٗليحٍ ١ى ٕٝحُِـٞء
اًُٞٔٗ ٠ؽ طٜل٤ق ح٧هطخء.
انؾبنخ انضبَٛخ :اًح ًخٗض ٍطزش حُٜٔلٞكش طٔخ ١ٝحُٜلَ كبٗ٘خ ٌٗظل ٢رز٘خء ًٗٔٞؽ ٖٓ ٌَٗ حٗليحٍ ًحطُ ٢لَٝم
حُٔظـَ٤حص.
134
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
انؾبنخ انضبنضخ :اًح ًخٗض ٍطزش حُظٌخَٓ حُٔظِحٖٓ ٓلٍٜٞس ٓخ ر ٖ٤حَُطزش حُظخٓش ٝحُٜلَ ،كبٕ حًُ٘ٔٞؽ حٓ٧ؼَ ٞٛ
ًٗٔٞؽ طٜل٤ق ح٧هطخءٝ ،اًح ًخٗض ٍطزش حُٜٔلٞكش طٔخ ١ٝحُٞحكي طٌ٣َ١ ٕٞوش حُظويٌُٜ َ٣ح حًُ٘ٔٞؽ ٢ٛ
٣َ١وش « ً » Engles-Grangerحص حَُٔكِظ ،ٖ٤أٓخ حُلخُش ح٧هَ ٟك٘ٔظؼَٔ كٜ٤خ ٣َ١وشJohansen «.
131
»
اًح ًخٗض ُي٘٣خ ِِٓٔظخٕ ُٓ٘٤ظخٕ ٓٔظوَطخٕ ٓٝظٌخِٓظخٌٕ٘٘ٔ٣ ،خ إٔ ٗويٍ ػ٬هخطٜٔخ حٗط٬هخ ٖٓ ًٗٔٞؽ طٜل٤ق
ح٧هطخء ُٝوي ر٘ٓ Engle ٝ Granger ٖٓ ًَ ٖ٤ش 1987إٔ ًَ حُٔ َٓ٬حُٔظٌخِٓش ٌٖٔ٣إٔ طٔؼَ رً٘ٔٞؽ
ُظٜل٤ق ح٧هطخء ()ECM
( ،I(1طوي َ٣ػ٬هش حُٔي ٟحُط َ٣ٞرطَ٣وش حَُٔرؼخص حُٜـَ ٟط٘ َ٤اُ٠ حُِِٔٔظXt ٝ Yt ٖ٤
حٓظوَحٍ٣ش حُزٞحه٢
132
انخطٕح : 2طوي َ٣ػ٬هخص حًُ٘ٔٞؽ حُلًَ (٢ػِ ٠حُٔي ٟحُو )َ٤ٜرٞحٓطش ٣َ١وش حَُٔرؼخص حُٜـَٟ
∆Yt=α1∆Xt+α2et-1+εt (α<0)133
135
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
٣ ٝظْ طويًٞٔٗ َ٣ؽ طٜل٤ق ح٧هطخء ك ٢كخُش ٝؿٞى ) ٓ(kظـ َ٤ك ٢حًُ٘ٔٞؽ حُٔيٍ ،ّٝاً طٌُ ٕٞي٘٣خ كخُظٖ٤
رخُ٘ٔزش ُ٬هظزخٍحص :
ك٤غ ٗٔظؼَٔ ٣َ١وش ُ Granger ٝ Engleظويًٞٔٗ َ٣ؽ طٜل٤ق ح٧هطخءًُ ٌٕٞ٣ ٝ ،ي ٝكن حُٔلِظٖ٤
حُظخُ٤ظٖ٤
انًشؽهخ األٔنٗ ٣ظْ ٖٓ هُٜ٬خ طوي َ٣حُؼ٬هش ك ٢حُٔي ٟحُط َ٣ٞرٞحٓطش ٣َ١وش حَُٔرؼخص حُٜـَ ٝ ٟكٔخد
حُزٞحه:٢
انًشؽهخ انضبَٛخ ٣:ظْ كٜ٤خ طوي َ٣ػ٬هش حًُ٘ٔٞؽ حُلًَ (٢حُٔي ٟحُو ) َ٤ٜرٞحٓطش ٣َ١وش حَُٔرؼخص حُٜـَٟ
∆Yt=α1∆X1t+α2∆X2t+…+αK∆Xkt+γ1et-1+ εt134
ك ٌٙٛ ٢حُلخُش كبٕ ٣َ١وش Granger ٝ Engleؿ َ٤كؼخُش ُظوًَٞٔٗ َ٣ؽ طٜل٤ق ح٧هطخءٌُُ ،ي ِٗـؤ اُ٠
طوي َ٣حًُ٘ٔٞؽ حُ٘ؼخػُ )MVCE( ٢ظٜل٤ق حُوطؤ.)Modèle vectoriel à correction d’erreur(.
ًٔخ ٍأ٘٣خ كبٗ ٚك ٢كخُش ٝؿٞى ٓظـ ،ٖ٣َ٤كبٕ ًٗٔٞؽ طٜل٤ق ح٧هطخء ٣ؼط ٢رخُؼ٬هش حُظخُ٤ش:
∆Yt=α1∆X1+α2et-1+εt
ٓخ ٌ٘٘ٔ٣خ ٖٓ ا٣ـخى ػ٬هش ر ٖ٤طـَ٤حص ( ٝ ) Ytطـَ٤حص (ٝ ) Xtػِ ٝ ، ٚ٤رخَُؿْ ٖٓ ٝؿٞى ٌٙٛحُؼ٬هش ك٢
حُٔي ٟحُط َ٣ٞأ: ١
Yt= + Xt+εt
ٝرخُظخُ ٢حكظٔخٍ ٝؿٞى ػ٬هش ًُِ٘ٔٞؽ حُي٘٣خٓ ٢ٌ٤ك ٢حُٔي ٟحُوً َ٤ٜخُظخُ:٢
136
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
-2اخزجبساد انغججٛخ:
ػِ ٠ح ُٜؼ٤ي حُ٘ظَ ،١طلي٣ي حُؼ٬هش ر ٖ٤حُٔظـَ٤حص ح٫هظٜخى٣ش ٞ٣كَ ػ٘خ َٛطئى ١اُ ٠حُل ْٜحُـ٤ي ُِظٞحَٛ
ح٫هظٜخى٣شٓ ٝ ،ؼَكش حُٔزز٤ش » ٖٓ ١ٍَٟٝ ٞٛ « the causal knowledgeأؿَ حُ٤ٜخؿش حُٜل٤لش
ُِٔ٤خٓخص ح٫هظٜخى٣ش ٝ .ك ٢حُٞحهغ ٓؼَكش حطـخ ٙحُٔزز٤ش ْٜٓ ٞٛأ٠٣خ ُِظؤً٤ي ػِٝ ٠ؿٞى ػ٬هش ر ٖ٤حُٔظـَ٤حص
ح٫هظٜخى٣ش .
-1-2عججٛخ غشاَغش
ؿَحٗـَ ( Granger (1969هخّ رخهظَحف ٓل "٢ٜٓٞحُٔزز٤ش" " ٝحُوخٍؿ٤ش " :حُٔظـَ٤س ٓ ٢ٛ Y2tزذ
حُٔظـَ٤س ، Y1tاًح طلٔ٘ض حُؤ٤ش حُظ٘زئ٣ش ٍ Y1tػ٘ي ىٓؾ حُٔؼِٓٞش حُٔظؼِوش د Y2tك ٢حُظلِ.َ٤
اًح طْ هز ٍٞحُلَ٤ٟظ ٖ٤حُزيِ٣ظ ٖ٤أ ) Y1t( :١طٔزذ ( ) Y2t( ٝ ) Y2tطٔزذ () Y1tكظٌُ ٕٞي٘٣خ كِوش
136
ٍؿؼ٤ش)Feedback effect(.
137
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
هيّ ٓ ْٔ٤ح٫هظزخٍ ك٘ٓ ٢ش 1980رٔٞحٛلخص ٓوظِلش هِ ،٬٤ك٤غ ٚ٘٣ػِ ٠إٔ حُو ْ٤حُٔٔظوزِ٤ش ٌٍٖٔ٣Y1t :
إٔ طلَٔ حُو ْ٤حُلخَٟس ٍ ،Y2tأ ١إٔ ٓ ٢ٛ Y2tزذ .Y1t
ُوي أهي ح١٩خٍ حُو٤خٓ ٢حُٔؼٔؼَ ك ٢طلِ َ٤حٗ٩ليحٍ ح٩طـخ Var ٢ٛكِ٤ح ٝحٓؼخ ٖٓ حُيٍحٓخص حُظـَ٣ز٤ش
حُلي٣ؼش ُيٍحٓش حُٔظـَ٤حص ح٩هظٜخى٣ش حٌُِ٤ش ً٣ ٚٗٞليى حُؼ٬هش حُٔزز٤ش ر ٖ٤حُٔظـَ٤حص ٓلَ حُيٍحٓش ٣ ٝظـخُٝ
حٗ٩ليحٍ حُِحثق حُ٘خؿْ ػٖ ٣َ١وش حَُٔرؼخص حُٜـَ ٝ ٟطـخِٜٛخ هٜخث ٚحُز٤خٗخص حُِٓ٘٤ش حُ٘خؿٔش ػٖ
ر٤خٗخص ؿ َ٤ػخرظش ًٔخ إٔ ٣َ١وش حَُٔرؼخص حُٜـَ ٟطؼظٔي ػِ ٠طلٔ َ٤حُٔؼخَٓ ٓغ روخء حُؼٞحَٓ ح٧هَ ٟػخرؼش
ٖٓ ٝػْ طظٌِ٘ٓ َٜش ػيّ ح٫طٔخم ك ٢ك٣ ٖ٤ؼظزَ ًٗٔٞؽ ٓ ًَ Varظـَ٤حص حُيٍحٓش ٓظـَ٤حص ىحهِ٤ش ْ٤ُ ٝ
هخٍؿ٤ش endogenous variableطو ّٞرظلٔٓ َ٤ظـَ٤حص حُو ْ٤حُـخٍ٣ش اػظٔخىح ػِ ٠حُو ْ٤حُٔخروش ًُٔ ْ٤خ
ٞٛحُلخٍ ك٣َ١ ٢وش حَُٔرؼخص حُٜـَ٣ ٝ ٟؤهٌ ًٗٔٞؽ حٗ٩ليحٍ حٌُحط ٢ػٔٓٞخ حٌَُ٘ حُظخُ٢
ك٤غ إٔ
ٓ : Yظـ ٚحُٔظـَ٤حص حُيحهِ٤ش حُظ ٢طٔؼَ ػيى حُٔظـَ٤حص ح٫هظٜخى٣ش حٌُِ٤ش ًُِ٘ٔٞؽ
137
Régis Bourbonnais, op-cit, p275.
138
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
: tح٫طـخ ٙحُؼخّ
:Tػيى حُٔ٘خٛيحص
ٛيك٘خ ٖٓ حُيٍحٓش ٣ظطِذ حٓظويحّ ىٝحٍ حٓظـخرش حُ٘ز٠ش ٌٗٞٓ ٝخص حُظزخ ٖ٣حُٔويٍس رً٘ٔٞؽ طلِ َ٤حٗ٩ليحٍ
ح٩طـخ Var ٢ٛك ٜٞأكٓ َ٠ؼ٤خٍ ُظ٤ٟٞق أػَ ٓظـٓ َ٤خ ػِٓ ٠ظـ َ٤حهَ رخػظزخٍ ٖٓ ؿٜش إٔ ىٝحٍ حٓظـخرش
حُ٘ز٠ش طو ْ٤أػَ ٓظـ َ٤رٔويحٍ ٝكيس ٝحكيس أ ٝرٔويحٍ حٗلَحف ٓؼ٤خٍ ١ر٘ظ٤ـش ٓظـ َ٤حهَ ه ٍ٬كظَس ُٓ٘٤ش
ٓؼ٘٤ش ٖٓ ٝؿٜش أهَ ٟإ ٌٓٗٞخص حُظزخ ٖ٣طو ْ٤ح٤ٔٛ٧ش حُ٘ٔز٤ش ُٔظـ َ٤ك ٢طلٔٓ َ٤ظـ َ٤حهَ ك ٢ح٧ؿَ
حُط ٝ َ٣ٞحُ ٍٞٛٞاُ ٌٙٛ ٠حَُٔكِش ٌٕٞ٣رؼي :
انًجؾش انضبنش:دساعخ قٛبعٛخ اخزجبس انؼالقخ ث ٍٛانًزغٛشاد انزبنٛخ " يؤشش انزُبفغٛخ ٔ كم
انشعً ٙنهذُٚبس يٍ يزغٛشح يغزٕٖ دخم انفشد ،ااعزضًبس األعُج ٙانًجبشش ،عؼش انظش
انغضائش٘ ،انًغزٕٖ انؼبو نألعؼبس ٔ ،انظبدساد.
ٓ ٢ٓ 138لٔي ًٔخٍ " ،حُظو ْ٤٤حٌُٔ٧ ٢ػَ حُ ٝ ٍٝٞ٤حُي ٍ٫ٝػِ ٠حُظـخٍس حُوخٍؿ٤ش ك ٢حُـِحثَ " ،أَٝ١كش ٓويٓش ُٜ٘ٗ َ٤خىس ىًظٍٞح ّ ٍ ٙى ؿَ٤
ٍٓ٘٘ٞس ٤ًِ ،ش حُؼِ ّٞح٧هظٜخى٣ش ٝػِ ّٞحُظٔ ، َ٤٤ؿخٓؼش طِٔٔخٕ .77 ٙ،2014/2013 ،
139
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
حُظلي٣خص حُظ٣ ٢لَٜٟخ حُؼخُْ حُٔؼخ َٛك ٢حُٔـخٍ ح٩هظٜخى ، ١طيكغ رخُـِحثَ ُٔلخُٝش حٗ٩يٓخؽ ك ٢ح٩هظٜخى
حُؼخُٔ ٝ ٢طلو٤ن أك َ٠حُ٘ظخثؾ ك ٢حُٔـخٍ حُظ٘خكٔ ٌُٖ ٢طزو ٠رؼ ٞحُظَٝف ٝحُؼٞحَٓ حُٔخثيس كخؿِح
ٍٝحء حُُِٔ ٍٞٛٞزظـ ٠كٔؼ:٬
*حُٜخىٍحص ك ٢حُـِحثَ طؼظٔي ر٘ٔزش ًزَ٤س ػِ ٠حُ٘ل ٝ ،٢طلًُ ٖٓ َٜي ػِ ٠اَ٣حىحص ٓوٓٞش رخُي ،ٍ٫ٝأٓخ
ٝحٍىحص حُـِحثَ كظظل َٜػِٜ٤خ ٖٓ ىٓ ٍٝوظِلش ٝ ،طيكغ ػٜٔ٘خ رؼٔ٬ص ٓوظِلش ٓؼ ٬حُي ، ٍ٫ٝح ٝ ٍٝٝ٧حُ، ٖ٤
ا ٫إٔ ٗٔزش ًزَ٤س ٖٓ ٝحٍىحص حُـِحثَ ٣ظْ طٔي٣ي ػٜٔ٘خ رخًٔ ٝ.ٍٝٝ٧خ ٗؼِْ كبٕ أٓؼخٍ حَُٜف ٓظٌرٌرش .
*ٟؼق ٓ٤خٓش ؿٌد حٓ٩ظؼٔخٍحص ح٧ؿ٘ز٤ش حُٔزخَٗس رٔزذ حُوٞحٗ ٝ ٖ٤حُؼَحه َ٤حُٔلَٟٝش .
*ٟؼق حُويٍس حَُ٘حث٤ش ُِٔٞح ٖ١رٔزذ طيٗ ٢ح٧ؿ ٝ ٍٞحٍطلخع حُٔٔظ ٟٞحُؼخّ ُٓ٨ؼخٍ
حُٔظـَ٤حص حُظ ٢طْ حػظٔخىٛخ ك ٢حُيٍحٓش ٓ ٢ٛؼط٤خص ٓ٘٣ٞش حرظيحءح ٖٓ ٗ٘ٓ َٜش 1970اُ ٠ؿخ٣ش ٓ٘ش
َ٣ٝ .20140ؿغ حُٔزذ ك ٢أهي حُز٤خٗخص ٖٓ ٓ٘ش 1970اُ٘ٓ ٠ش ٘ٗ٧ 2010خ حٍطؤ٘٣خ إٔ طٌ ٕٞحُيٍحٓش اُ٠
ؿخ٣ش أكيع كظَس (ىٔٔ٣زَ ٝ )2010طٌُ ٕٞي٘٣خ ر٤خٗخص أًؼَ ٖٓ أؿَ حُل ٍٜٞػِ ٠أك َ٠حُ٘ظخثؾ.
حُٔظـَ٤حص ػزخٍس ػٖ ر٤خٗخص ٓ٘٣ٞش ارظيحء ٖٓ ٓ٘ش 1970اُ٘ٓ ٠ش 2014اُ َٜٗ ٠أ ١إٔ كـْ حُؼ٘٤ش
حُٔٔظؼِٔش ٘ٓ 45 ٢ٛخٛيس.
انًزغٛشاد انًغزقهخ
حُٔؼزَس ػٖ حٓ٧ؼخٍ حُظ٣ ٢يكؼٜخ حُٔٔظ ٌِٕٜٞرخُ٘ٔزش حُٔج٣ٞش حُٔ٘٣ٞش ٍِٗٓ ٝ ،خ ُٜخ رخَُِٓ
-2انظبدساد:
140
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
حُٔؼزَس ػٖ ٛخىٍحص حُـِحثَ ٖٓ حُِٔغ ٝحُويٓخص رخٓ٧ؼخٍ حُـخٍ٣ش ُِي ٍ٫ٝحٍِٗٓ ، ٢ٌ٣َٓ٧خ ُٜخ رخَُِٓ
،EXرؼي حىهخٍ حُِٞؿَ٣ظْ ٜ٣زق حَُِٓ LEX
حُٔؼزَس ػٖ ٛخك ٢حُظيكوخص حُٞحكيس ُِٔ٤حٕ حُٔلٞػخص ٖٓ حٓ٫ظؼٔخٍ ح٧ؿ٘ز ٢حُٔزخَٗ رخٓ٧ؼخٍ حُـخٍ٣ش ُِيٍ٫ٝ
حٍِٗٓ ٝ ، ٢ٌ٣َٓ٧خ ُٜخ رخَُِٓ ٝ ،IDEرؼي حىهخٍ حُِٞؿخٍ٣ظْ ٜ٣زق .LIDE
حُٔؼزَس ػٖ ٓؼَ حَُٜف حَُُِٓٔ ٢ؼِٔش حُٔلِ٤ش ٓوخرَ حُي ٍ٫ٝحٍِٗٓ ، ٢ٌ٣َٓ٧خ ُٜخ رخَُِٓ ٝTGرخىهخٍ
حُِٞؿخٍ٣ظْ ٜ٣زق ٍِٓٛخ LTG
حُٔؼزَس ػٖ ٗ٤ٜذ حُلَى ٖٓ حؿٔخُ ٢حُ٘خطؾ حُٔلِ ٢رخٓ٧ؼخٍ حُـخٍ٣ش ُِي ٍ٫ٝحٍِٗٓ، ٢ٌ٣َٓ٧خ ُٜخ رخَُِٓ
ٝ NPIرخىهخٍ حُِٞؿخٍ٣ظْ ٜ٣زق ٍِٓٛخ LNPI
انًزغٛش انزبثغ
٣ؼظزَ ٓئَٗ ُٔٔظ ٟٞحُٔؼ٘٤ش ك ٢حُيُٝش رخُؤ٤ش حُلخُ٤ش ُِي ٍ٫ٝحٍِٗٓ ، ٢ٌ٣َٓ٧خ ُٜخ رخَُِٓ ٝ GDPرؼي
حىهخٍ حُِٞؿخٍ٣ظْ ٜ٣زق LGDP
انشكم سقى ٘ٓ:05ل٘ ٠ططٛ ٍٞخىٍحص حُـِحثَ ٖٓ حُِٔغ ٝحُويٓخص رخٓ٧ؼخٍ حُـخٍ٣ش ُِي ٍ٫ٝحٖٓ ٢ٌ٣َٓ٧
ٓ٘ش 1970اُ٘ٓ ٠ش .2014
141
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
lex
26
25
24
23
22
21
20
1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010
انشكم سقى ٘ٓ:06ل٘ ٠طط ٍٞحؿٔخُ ٢حُ٘خطؾ حُٔلُِِ ٢لَى رخُؤ٤ش حُلخُ٤ش ُِي ٍ٫ٝح٘ٓ ٖٓ ٢ٌ٣َٓ٧ش 1970اُ٠
ٓ٘ش .2014
lgdp
27
26
25
24
23
22
1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010
142
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
انشكم سقى ٘ٓ:07ل٘ ٠طط ٍٞحُظيكوخص ٖٓ حٓ٫ظؼٔخٍ ح٧ؿ٘ز ٢حُٔزخَٗ رخٓ٧ؼخٍ حُـخٍ٣ش ُِي ٍ٫ٝحٖٓ ٢ٌ٣َٓ٧
ٓ٘ش .2014-1970
lide
20
19
18
17
16
15
14
13
12
1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010
انشكم سقى ٘ٓ:08ل٘ ٠ططٔٓ ٍٞظ ٟٞىهَ حُلَى ٖٓ حُ٘خطؾ حُٔلِ ٢ح٫ؿٔخُ ٢رخٓ٧ؼخٍ حُـخٍ٣ش ُِيٍ٫ٝ
ح 1970 ٖٓ ٢ٌ٣َٓ٧اُ٘ٓ ٠ش .2014
143
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
lnpi
9.0
8.5
8.0
7.5
7.0
6.5
6.0
5.5
1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010
انشكم سقى ٘ٓ:09ل٘ ٠طط ٍٞحُٔٔظ ٟٞحُؼخّ ُٓ٨ؼخٍ ٖٓ ٓ٘ش 1970اُ٘ٓ ٠ش .2014
lpi
4
3
2
1
0
-1
-2
1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010
144
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
انشكم سقى ٘ٓ:10ل٘ ٠ططٓ ٍٞؼَ َٛف حَُُِٓٔ ٢ؼِٔش حُٔلِ٤ش ٓوخرَ حُي ٍ٫ٝح٘ٓ ٖٓ ٢ٌ٣َٓ٧ش 1970
اُ٘ٓ ٠ش .2014
ltg
4.5
4.0
3.5
3.0
2.5
2.0
1.5
1.0
1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010
إ أكي حَُ٘ ١ٝحُ٣ٍَٝ٠ش ُِظٌخَٓ حُٔظِحٖٓ ٞٛ ،إٔ طٌ ٕٞحُٔ َٓ٬حُِٓ٘٤ش ٓٔظوَس ٖٓ ٗلْ حُيٍؿش ٝ ،ا٫
كبٗ ٌٖٔ٣ ٫ ٚإٔ طٌ٘ٛ ٕٞخى ػ٬هش طٌخَٓ ٓظِحٖٓ ر ٖ٤حُٔظـَ٤حصٔ٘ٓ ،ظؼَٔ حهظزخٍ « ُِ » ADFـٌٍ ح٧كخى١
٩ؿَحء حهظزخٍ حٓ٫ظوَحٍ٣ش
p
LGDP .LGDPt 1 j .LGDPt j 1 t
j 2
p
LGDP .LGDPt 1 j .LGDPt j 1 c t
j 2
p
LGDP .LGDPt 1 j .LGDPt j 1 c d t
j 2
145
ش٤ٓخ٤ حُيٍحٓش حُو: َ حَُحرغٜحُل
p
LPI .LPI t 1 j .LPI t j 1 t
j 2
p
LPI .LPI t 1 j .LPI t j 1 c t
j 2
p
LPI .LPI t 1 j .LPI t j 1 c d t
j 2
p
Lex .Lext 1 j .Lext j 1 t
j 2
p
Lex .Lext 1 j .Lext j 1 c t
j 2
p
Lex .Lext 1 j .Lext j 1 c d t
j 2
146
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
p
LTG .LTGt 1 j .LTGt j 1 t
j 2
p
LTG .LTGt 1 j .LTGt j 1 c t
j 2
p
LTG .LTGt 1 j .LTGt j 1 c d t
j 2
p
LNPI .LNPI t 1 j .LNPI t j 1 t
j 2
p
LNPI .LNPI t 1 j .LNPI t j 1 c t
j 2
p
LNPI .LNPI t 1 j .LNPI t j 1 c d t
j 2
H0=Фj=1
H1= Фj<1
-1هز ٍٞحُلَ٤ٟش حُؼيٓ٤ش ٓ H0ؼ٘خٝ ٙؿٞى حُـٌٍ ح٧كخى ٚ٘ٓ ٝ ،١حُِِٔٔش حُِٓ٘٤ش ؿٔٓ َ٤ظوَس ،رظوي jَ٣ك٢
حُ٘ٔخًؽ حُؼ٬ػش .كبٗ٘خ ٗل َٜػِ t .j٠حُظ ٢طو٠غ ُظ٣ُٞغ ٓظٞىٗض ،كبًح ًخٗض t .jحُؤ٤ش حُٔلٔٞرش أًزَ
ٖٓ اكٜخث٤ش ٓظٞىٗض حُـي٤ُٝش ،كبٗ٘خ ٗوزَ حُلَ٤ٟش .H0أٞ٣ ١ؿي ؿٌٍ أكخى.١
ٝ - 2أٓخ اًح ًخٗض t .jأٛـَ ٖٓ اكٜخث٤ش ٓظٞىٗض حُـي٤ُٝش ،كبٗ٘خ َٗك ٞحُلَ٤ٟش حُؼيٓ٤شٗٝ ،وزَ
حُلَ٤ٟش حُزيِ٣ش ٚ٘ٓ ٝ ،كبٕ حُِِٔٔش ٓٔظوَس.
ٓ٘و ّٞرخهظزخٍ حٓظوَحٍ٣ش حُٔ َٓ٬حُٔخروش حًٌَُ رخٓظؼٔخٍ رَٗخٓؾ ٗ ٝ eviews 9ظل َٜػِ ٠حُ٘ظخثؾ حُظخُ٤ش :
147
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
حُو ْ٤حُٔلٔٞرش ح٫كظٔخٍ حُو ْ٤حُـي٤ُٝش ػٖ ٓٔظ٣ٞخص حُٔؼ٘٣ٞش ىٍؿش ٗٞع حُٔظـَ٤حص
حًُ٘ٔٞؽ حُظؤهَ٤
%10 %5 %1
-2.603064 -2.929734 -3.588509 0.9986 1.362493 09 01 LGDP
-3.188259 -3.515523 -4.180911 0.9876 -0.318501 9 02
-1.612135 -1.948495 -2.618579 0.9991 3.022697 09 03
-2.603064 -2.929734 -3.588509 0.2706 -2.036759 09 01 LPI
-3.188259 -3.515523 -4.180911 0.5071 -2.145285 09 02
-1.612135 -1.948495 -2.618579 0.1540 -1.377544 09 03
-2.603064 -2.929734 -3.588509 0.8718 -0546857 09 01 LEX
-3.188259 -3.515523 -4.180911 0.6169 -1.939967 09 02
-1.612135 -1.948495 -2.618579 0.1866 0.487995 09 03
-2.603064 -2.929734 -3.588509 0.6951 -1.131134 09 01 LIDE
-3.188259 -3.515523 -4.180911 0.4766 -2.202133 09 02
-1.612135 -1.948495 -2.618579 0.4746 -0.546565 09 03
-2.603064 -2.929734 -3.588509 0.9129 -0.322995 09 01 LTG
-3.192902 -3.523623 -4.198503 0.3071 -2.543099 09 02
-1.612036 -1.948686 -2.619851 0.8970 0.890022 09 03
-2.603064 -2.929734 -3.588509 0.9645 0.129568 09 01 LNPI
-3.188259 -3.515523 -4.180911 0.9530 -0.847029 09 02
-1.612135 -1.948495 -2.618579 0.9876 1.986522 09 03
أٓ ٍٝخ ٬ٓ ٌٖٔ٣كظظ ٖٓ ٚه ٍ٬حُـيٍ ٍٝهْ ( )22ىٍؿش حُظؤهٝ َ٤حُظ ٢كيىص طِوخث٤خ رخُزَٗخٓؾ ٝكن ٓؼ٤خٍ
Schwarzكٓ ٢وظِق َٓحكَ حُيٍحٓش حُظطز٤و٤ش.
ًٔخ ٣ظ ٖٓ َٜه ٍ٬حُـي ٍٝإٔ حُو ْ٤حُٔلٔٞرش أًزَ ٖٓ حُو ْ٤حُـي٤ُٝش ػ٘ي ٓٔظ ٟٞحُٔؼ٘٣ٞش 10ٝ 5،1
ًٔ .خ ٣ظ َٜحكظٔخٍ ٝؿٞى حُـٌٍ ح٧كخى ١ػ٘ي ؿٔ٤غ ٌٙٛحُٔٔظ٣ٞخص ٌٙٛ ٝ ،حُ٘ظخثؾ طظ َٜؿِ٤خ ك ٢حُ٘ٔخًؽ
حُؼ٬ػش ٣ ٚ٘ٓٝظْ هز ٍٞحُلَ٤ٟش حُؼيٓ٤ش ،كٌَ حُٔظـَ٤حص حُٔيٍٓٝش ؿٔٓ َ٤ظوَسٍ٩ ٝ ،ؿخػٜخ ٓٔظوَس ٗطزن
ػِٜ٤خ حُلَٝم ٖٓ حُيٍؿش ح.٠ُٝ٧
حُو ْ٤حُـ٤ُٞش ػ٘ي ٓٔظ٣ٞخص حُٔؼ٘٣ٞش ح٫كظٔخٍ حُو ْ٤حُٔلٔٞرش ىٍ ٗٞع حُٔظـَ٤حص
حُ٘ٔ ًٞؿش
حُظؤ ؽ
ه٤
ٍ
%10 %5 %1
-2.603944 -2.931404 -3.592462 0.0000 -6.375517 09 01 ∆LGDP
-3.189732 -3.518090 -4.186481 0.0000 -6.819505 09 02
-1.612036 -1.948686 -2.619851 0.0000 -5.544447 09 03
-2.603944 -2.931404 -3.592462 0.0000 -6.205294 09 01 ∆LPI
-3.189732 -3.518090 -4.186481 0.0000 -6.198627 09 02
-1.612036 -1.948686 -2.619851 0.0000 -6.281500 09 03
-2.603944 -2.931404 -3.592462 0.0000 -7.671530 09 01 ∆LEX
-3.189732 -3.518090 -4.186481 0.0000 -7.672260 09 02
-1.612036 -1.948686 -2.619851 0.0000 -7.418954 09 03
149
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
ٖٓ ه ٍ٬حُـيٍ ٍٝهْ (٣ )23ظ٠ق إٔ حكظٔخٍ ٝؿٞى حُـٌٍ ح٧كخىٓ ١ؼي ٝ ّٝرخُظخُ٣ ٢ظْ ٍك ٞحُلَ٤ٟش ،H0
ًٔخ ٗ٬كع إٔ حُو ْ٤حُٔلٔٞرش أٛـَ ٖٓ حُو ْ٤حُـي٤ُٝش ػ٘ي ٓٔظ ٟٞحُٔؼ٘٣ٞش ٝ .10ٝ 5،1حكظٔخٍ
ٝؿٞى حُـٌٍ ح٧كخىٓ ١ؼي ّٝػ٘ي ؿٔ٤غ ٓٔظ٣ٞخص حُٔؼ٘٣ٞش٣ ٚ٘ٓٝ ،ظْ ٍك ٞحُلَ٤ٟش حُؼيٓ٤ش ٝهز ٍٞحُلَ٤ٟش
حُزيِ٣ش ٌٙٛ ٝ ،حُ٘ظخثؾ طلووض ػ٘ي حُ٘ٔخًؽ حُؼ٬ػش ٝرخُظخُ ًَ ٢حُٔظـَ٤حص حُٔيٍٓٝش ٓ:ئَٗ حُظ٘خكٔ٤ش ،
حُظ٠وْ ،حُٜخىٍحص ،حٓ٫ظؼٔخٍ ح٫ؿ٘ز ٢حُٔزخَٗ ٔٓ ٝظ ٟٞىهَ حُلَى ٓٔظوَس
٬ٗ ٝكع ٖٓ ه ٍ٬حُ٘ظخثؾ إٔ حُو ْ٤حُٔلٔٞرش أٛـَ ٖٓ حُو ْ٤حُـي٤ُٝش ػ٘ي ٓٔظٓ ٟٞؼ٘٣ٞش %10 ٝ %5
رخُ٘ٔزش ُٔظـَ٤س ٓؼَ َٛف ك ٢حًُ٘ٔٞؽ حُؼخٗ، ٢أٓخ رخُ٘ٔزش ًُِ٘ٔٞؽ ح ٝ ٍٝ٧حُؼخُغ كؼ٘ي ؿٔ٤غ ٓٔظ٣ٞخص
حُٔؼ٘٣ٞش ٗـي إٔ حُو ْ٤حُٔلٔٞرش أٛـَ ٖٓ حُـي٤ُٝش ٣ ٚ٘ٓ ٝظْ هز ٍٞحُلَ٤ٟش حُزيِ٣ش ٝحُو ٍٞرؤٕ حُِِٔٔش
ٓٔظوَس .
* ٌٕٞ٣حُٔظـٔٓ )Xt(ٝ )Yt( ٖ٣َ٤ظوِ ٖ٤ػٖ رؼٜٔ٠خ حُزؼ ،ٞاًح ُْ ٗٔظط٤غ ٍك ٖٓ ًَ ٞحُلَ٤ٟظ.ٖ٤
*طٌ٘ٛ ٕٞخى ػ٬هش ٓزز٤ش ك ٢ح٫طـخ ٖ٤ٛاًح طْ هز ٍٞحُلَ٤ٟظٓ H1 ،H0 ٖ٤ؼخ.
150
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
*اًح طْ ٍكٝH0 ٞهزٗ H1 ٍٞو ٍٞطٌ٘ٛ ٕٞخى ػ٬هش ٓزز٤ش ر ٖ٤حُٔظـٝ ٖ٣َ٤طٌ ٌٙٛ ٕٞحُؼ٬هش ٖٓ طلخَٟ
حُٔظـ َ٤ح )Yt( ٍٝ٧اُ ٠طلخ َٟحُٔظـ َ٤حُؼخٗ.)Xt( ٢
*اخزجبس انؼالقخ انغججٛخ Granger Causality in VAR Modelث ٔ GDP ٍٛثقٛخ انًزغٛشاد
رشٛش َزٛغخ ااخزجبس ف ٙانغذٔل أػالًُِ ٝ :ي ػ٘ي ىٍؿش حُظؤه َ٤حُٔوظخٍس " "2اُٝ ٠ؿٞى ػ٬هش ٓزز٤ش رٖ٤
حٓ٫ظؼٔخٍ ح٧ؿ٘ز ٢حُٔزخَٗ ٝ GDP ٝأٟٝق ح٫هظزخٍ اُ ٠إٔ ٌٙٛحُؼ٬هش طزخىُ٤ش أ ١ك ٢ح٫طـخ ،ٖ٤ٛأٓخ
رخُ٘ٔزش ُزخه ٢حُٔظـَ٤حص أٗخٍ ح٫هظزخٍ اُ ٠ػيّ ٝؿٞى ػ٬هش ٓزز٤ش رٜ٘٤خ ٝرGDP ٖ٤
ك٤ظ٠ق ٖٓ هٓ ٍ٬خ ٓزن إٔ حٓ٫ظؼٔخٍ ح٧ؿ٘ز ٢حُٔزخَٗ ٓ ُٚ ٌٕٞ٤أػَ ٓزخَٗ ػِ ٠اؿٔخُ ٢حُ٘خطؾ حُٔلُِِ ٢لَى
GDPأٓخ رخه ٢حُٔظـَ٤حص كٔ ٌٕٞ٤طؤػَٛ٤خ رطَ٣وش ؿٓ َ٤زخَٗس .
طْ طوي َ٣ىٝحٍ ٍى حُلؼَ أٓ ٝخ ٣ؼَف ريٝحٍ حٓ٫ظـخرش ٖٓ هًٞٔٗ ٍ٬ؽ ُ VARو٤خّ ٝطلِٓ َ٤ي ٟطؤػَ
GDPرخُٔظـَ٤حص ح٧هَ ٝ ،ٟحُٔي ٟحُِٓ٘ ٢حٌُ ١طٔظـَه ٚكظ٣ ٠ظ ٠ٗ٬أػَٛخًُ ٝ ،ي هٓ ٍ٬ي٢ُ٘ٓ ٟ
٣ظَحٝف ر٘ٓ ٖ٤ش ٝػَ٘ ٓ٘ٞحص ،ح َٓ٧حٌُ٣ ١ؼٌْ حُظلَهش ر ٖ٤ح٧ؿِ ٖ٤حُو ٝ َ٤ٜحُط.َ٣ٞ
151
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
8.0E+09
4.0E+09
0.0E+00
-4.0E+09
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
حُٜخىٍحص ًخٕ ُٜخ أػَ ٓٞؿذ ك ٢حؿٔخُ ٢حُ٘خطؾ حُٔلُِِ ٢لَى ه ًَ ٍ٬حُٔ٘ٞحص ٓ ،خ ػيح حُٔ٘ٞحص حُؼ٬ػش
حًُ ٝ ، ٠ُٝ٧ي ٣ؼ٘ ٢إٔ حُِ٣خىس ك ٢طيكوخص حُٜخىٍحص طئى ١اُ ٠حٍطلخع حؿٔخُ ٢حُ٘خطؾ حُٔلُِِ ٢لَى رٔخ
٣ظ٘خٓذ ٓغ ١ز٤ؼش حُؼ٬هش ر ٖ٤حُٔظـ ، ٖ٣َ٤كٔيحه َ٤حُٜخىٍحص ط ٠ٗ٬أػَٛخ حُِٔز ٢رؼي حُلظَس حُؼخُؼش ُ٤ظلٍٞ
اُ ٠أػَ ح٣ـخر٢
ًِٔخ حٍطلغ ٓؼيٍ حُٜخىٍحص حػظزَ ٗ٢ء ح٣ـخرُِ٘ ٢خطؾ حُٔلِ٩ ٝ ٢هظٜخى حُيُٝش ًٌَ .
152
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
8.0E+09
4.0E+09
0.0E+00
-4.0E+09
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
ط٘ َ٤حُ٘ظخثؾ اُ ٠إٔ ٍى كؼَ ٓ٬ُ GDPظؼٔخٍ ح٧ؿ٘ز ٢حُٔزخَٗ ًخٕ ٓخُذ ه ٍ٬حُلظَس ح ٝ ٠ُٝ٧حُؼخٗ٤ش ػْ
أٛزق ٓٞؿزخ ه ٍ٬حُٔ٘ٞحص ح٧هَ٣ ٝ ٟلَٔ ًُي رؤٕ حٓ٫ظؼٔخٍ ح٧ؿ٘ز ٢حُٔزخَٗ ٔ٣خػي ك ٢طؼِ ِ٣حُويٍس
حُظ٘خكٔ٤ش ُِزِي كخٓ٫ظؼٔخٍ ح٧ؿ٘ز ٢حُٔزخَٗ ِ٣ؼز ٚىٍٝح ٜٓٔخ كٗ ٢وَ حُظٌُ٘ٞٞؿ٤خ ٝحُظو٘٤خص حُلي٣ؼش ٝ
حُٔٔخٔٛش ك ٢طَحًْ ٍأّ حُٔخٍٍ ٝ ،كغ ًلخءس ٍأّ حُٔخٍ حُزَ٘ ٝ ١طلٔ ٖ٤حُٜٔخٍحص ٝحُوزَحص.
153
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
8.0E+09
4.0E+09
0.0E+00
-4.0E+09
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
كٗ ٢لْ ح١٫خٍ ًخٗض ىحُش حٓ٫ظـخرش ُِظ٘خكٔ٤ش ػٖ ًَ ٓويحٍ حٗلَحف ٓؼ٤خٍُٔٔ ١ظ ٟٞىهَ حُلَى ح٣ـخر٤خ
ٝأًؼَ حٓظـخرش ٓوخٍٗش رخُٔظـَ٤حص ح٧هَ ، ٟكخٍطلخع ٓٔظ ٟٞحُيهَ ُي ٟحُلَى ٣لٖٔ ٖٓ ٓٔظٞح ٙحُٔؼٝ ٢٘٤
َ٣كغ ٖٓ هيٍحط ٚحَُ٘حث٤ش .
8.0E+09
4.0E+09
0.0E+00
-4.0E+09
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
154
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
ٓخ ٗ٬كظ ٖٓ ٚه ٍ٬حٌَُ٘ إٔ ٓؼخَٓ حُظ٘خكٔ٤ش ٔ٣ظـ٤ذ ُٔؼَ حَُٜف ك ٢ح٧ؿَ حُط َ٣ٞك٤غ إٔ ٓويحٍ
ُ٣خىس ٝكيس ٝحكيس ُٔؼَ حَُٜف ٘٣ـْ ػ٘ ٚحٓظـخرش هَ٣زش ٖٓ حُٞحكي ك ٢ح٧ؿَ حُطٔٓ َ٣ٞخ ٣لَٔ َٓٗٝش
حٓظـخرش ٗٔز٤خ ٌٛ ٝح أَٓ ٓظٞهغ ٓ ٕ٧ؼَ حَُٜف ِ٣ؼذ ىٍٝح ٜٓٔخ ك ٢حُ٘٘خ١خص ح٩هظٜخى٣ش حُوخٍؿ٤ش حُظ٢
طو ّٞرٜخ حُيُٝش ٓٞحء ك ٢حُ٘٘خ ١حُظـخٍ ١أ ٝحٓ٩ظؼٔخٍٓ ٞٛ ٝ ١ل ٍٞحُٔ٤خٓش حُ٘وي٣ش كٖٔ ه ٌٖٔ٣ ُٚ٬طلو٤ن
ٓؼي٫ص ك ٢حُظ٠وْ ٝحُ٘٘خ ١ح٫هظٜخىِ٤ٓ ٝ ١حٕ حُٔيكٞػخص ٌٖٔ٣ ٝإٔ ٔ٣ظويّ ًٔئَٗ ػِ ٠ط٘خكٔ٤ش حُزِي
ك٤غ ًِٔخ اٗولٓ ٞؼَ حَُٜف أى ٟاُ ٠اٍطلخع ط٘خكٔ٤ش حُزِي .
أٓخ ك ٢ح٧ؿَ حُو َ٤ٜكخٓ٩ظـخرش طوَ٣زخ طٔخ ١ٝحُٜلَ ٓٔخ ٣ؼ٘ ٢إٔ حُظ٘خكٔ٤ش طٔظـَم ٝهض ُٓ٬ظـخرش ُٔؼَ
حَُٜف
8.0E+09
4.0E+09
0.0E+00
-4.0E+09
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
رخُ٘ٔزش ُٔظـ َ٤حُٔٔظ ٟٞحُؼخّ ُٓ٨ؼخٍٗ٬كع ط٘ٞع ٍىس حُلؼَ ر ٖ٤حُٔخُزش ٝحُٜلَ٣ش هٞ٘ٓ ٍ٬حص ،كويًخٗض
حٓ٫ظـخرش ٛلَ٣ش ك ٢ح٧ؿَ حُو َ٤ٜه ٍ٬حُلظَط ٖ٤ح ٝ ٠ُٝ٧حُؼخٗ٤ش طوَ٣زخ ،ػْ أٛزلض ِٓز٤ش ٌٛ ٝ.ح ٗظ٤ـش
ُِظؤػ َ٤حُِٔزُِٔٔ ٢ظ ٟٞحُؼخّ ػِ ٠حُظ٘خكٔ٤ش ًٔخ ٗؼِْ إٔ حٍطلخع أٓؼخٍ حُِٔغ ٝحُويٓخص ٣ئى ١اُ ٠حٗولخٝ
حُويٍس حَُ٘حث٤ش ُِ٘وٞى ٘٣ ٝظؾ ػٖ ًُي ًٍٞى ك ٢حُٔٞم ر ٖ٤حُزخثؼ ٝ ٖ٤حُٔ٘ظَ ٖ٣أٓخ ك ٢ح٧ؿَ حُط َ٣ٞأٛزق
طؤػَٛ٤خ اؿخر.٢
ٙشاد انزٛش ػٍ انزغٛخ كم يزغٛؼكظ يذٖ يغؤٔنٚ ٕٓف ٍ أٔ ااخزالٍٚ ثًؼشفخ َغجخ انزجبٚم انزجبٛٓزى رؾهٚ
GDP خٛشٓذْب يؤشش انزُبفغٚ
شٛ انًذٖ انقظٙشاد فٛغ انًزغًٍٛ نغٚش يكَٕبد انزجبٚرقذ:16 انشكم سقى
80
80
60 60
40 40
20 20
0 0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Variance Decomposition
Variance Decomposition
Percent LGDP variance due to LNPI
Percent LGDP variance due to LIDE 100
100
80
80
60
60
40
40
20 20
0 0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
156
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
Variance Decomposition
Percent LGDP variance due to LTG
100
80
60
40
20
0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
ٗ٬كع ٖٓ ه ٍ٬طلِ َ٤حُظزخ ٖ٣إٔ حُٜخىٍحص طٔخ ْٛرلٞحُ ٖٓ %20 ٢حُظـَ٤حص كٓ ٢ئَٗ حُظ٘خكٔ٤ش ك٢
حُٔي ٟحُطٜ٤ِ٣ٝ ،َ٣ٞخ حٓ٫ظؼٔخٍ ح٧ؿ٘ز ٢حُٔزخَٗ رل٤غ ٔ٣خ ْٛرلٞحُ %15 ٢ارظيحء ٖٓ حُٔي ٟحُو َ٤ٜاُ٠
حُط ٝ ،َ٣ٞرؼيٛخ طؤطٔٓ ٢خٔٛش ٓٔظ ٟٞىهَ حُلَى ك ٢ٜؿي ٓ٘ول٠ش ك ٢حُٔي ٟحُو ٌُٖ ٝ َ٤ٜحٍطلؼض ك٢
حُٔي ٟحُط َ٣ٞاُ ٠كٞحُ.%10 ٢
أٓخ ٓظـَ٤س ٓؼَ حَُٜف ٝحُٔٔظ ٟٞحُؼخّ ُٓ٨ؼخٍ كٔٔخٔٛظٜخ طٌخى طٌ٘ٓ ٕٞؼيٓش ك ٢حُٔي ٟحُو. َ٤ٜ
80 80
60 60
40 40
20 20
0 0
5 10 15 20 25 30 35 40 45 5 10 15 20 25 30 35 40 45
157
ش٤ٓخ٤ حُيٍحٓش حُو: َ حَُحرغٜحُل
80 80
60 60
40 40
20 20
0 0
5 10 15 20 25 30 35 40 45 5 10 15 20 25 30 35 40 45
Variance Decomposition
Percent LGDP variance due to LIDE
100
80
60
40
20
0
5 10 15 20 25 30 35 40 45
٠َِ ػ٣ٞ حُطٟ حُٔي٢ش ك٤َٔحص حُويٍس حُظ٘خك٤ طـ٢ْ كَٛحص طٔخ٤كع رؤٕ ًَ حُٔظـ٬ٗ ٙ٬ٍ حٌَُ٘ أػ٬ٖٓ ه
أٓخ، %20 ٢ُحٞٓؼخٍ رل٨ُ ّ حُؼخٟٞ حُٔٔظٝ %35 ٢ُحٞ ك٠ُخ أٜظِٛض ٓٔخٛٝ خىٍحصَُٜ حُٔؼخٍ ح٤ٓز
َ٤ه٧ ح٢خ كٜ٤ِ٣ ٝ %15 ٢ُحَٞ ك٣ٞ حُطٟ حُٔي٢ٔخ كٜٔظَٛف كزِـض ٓٔخُٜ ٓؼَ حٝ ٢ؿ٘ز٧ٓظؼٔخٍ ح٫ح
.%10 ٢ُحٞ ىهَ حُلَى رلٟٞٓٔظ
158
حُل َٜحَُحرغ :حُيٍحٓش حُو٤خٓ٤ش
ططَه٘خ كٌٛ ٢ح حُل َٜاُ ٠حٓظؼَح ٝحُٔ َٓ٬حُِٓ٘٤ش ،أىر٤خص حُظٌخَٓ حُٔظِحٖٓ رٔخ كًُ ٢ي ٓلٝ ٜٚٓٞ
َٗ ٝ ٚ١ٝأ٠٣خ حهظزخٍحص حُظٌخَٓ حُٔظِحٖٓ ٝ ،ك ٢ح٧هٓ َ٤لخ ْ٤ٛكًٞٔٗ ٍٞؽ ط٤ٜق حُوطؤ ٝحهظزخٍحص
حُٔزز٤ش.
ثم قمنا باراسة قٌاسٌة حٌث اختبرنا اسقرارٌة السالسل الزمنٌة لجمٌع متغٌرات الاراسة باستخاام
نموذج اٌكً فولر المطور و وجانا كل السالسل مستقرة بعا إجرا الفروق األولى و قمنا باختبار السببٌة
ل جرانجر فوضحنا العالقة بٌن المتغٌرات ،بعا ذلك قارنا اوال استجابة النبضة وحاولنا تحلٌل مكونات
التباٌن باستعمال نموذج Varو إعتمانا فً الاراسة على برنامج eviewsفً معالجة البٌانات و توصلنا
إلى أن ٌ GDPتأثر بنسبة كبٌرة بتافقات الصاارات أوال ثم االستثمار األجنبً المباشر و فً األخٌر مستوى
اخل الفرا فً الماى القصٌر و بكل المتغٌرات فً الماى الطوٌل.
159
حُوخطٔش حُؼخٓش
الخاتمة العامة:
أات التغٌرات العالمٌة المتسارعة الوتٌرة إلى تغٌٌر النمط اإلقتصااي الذي أصبح
ٌرتكز على حرٌة التجارة و إلغا القٌوا الجمركٌة ،مما زاا من حاة المنافسة الاولٌة و مختلف
األنشطة اإلقتصااٌة فً أرجا العالم.
فكل اولة تسعى لرفع مستوى معٌشة أفراادها أصبحت بالنسبة لها التنافسٌة أمرا حتمٌا ال
مفر منه ،فعلى دهذه الاول الحتالل مكانة اولٌة مهمة تحسٌن وضعٌتها فً مؤشرات التنافسٌة .
و الجزائر كغٌردها من الاول النامٌة تصنف ضمن الاول ذات القارات التنافسٌة الضعٌفة،
فبالعمل و مواصلة اإلصالحات على غرار الاول التً حققت نجاحا فً المجال التنافسً،
تضمن نجاحا مستقبلٌا و اناماجا فً اإلقتصاا العالمً.
و كان بعنوان عمومٌات حول التنافسٌة حٌث عرضنا فٌه مادهٌة التنافسٌة من تعرٌف و مستوٌات ،أنواع
و عوامل مؤثرة ....واستراتٌجٌات .باإلضافة إلى المؤشرات الجزئٌة و الموسعة للتنافسٌة .
تطرقنا فٌه إلى عمومٌات حول اإلقتصاا الجزائري حٌث تم عرض التطور التارٌخً الذي مر به االقتصاا
الجزائري و أدهم اإلصالحات اإلقتصااٌة التً مر بها و كذلك إمكانٌات و خصائص دهذا اإلقتصاا.
161
حُوخطٔش حُؼخٓش
انفظم انضبنش:
و قسمناه إلى ثالث مباحث فالمبحث األول تحاثنا فٌه عن إناماج االقتصاا الجزائري فً اإلقتصاا العالمً
و المبحث الثانً وضحنا فٌه مسار اإلقتصاا الجوائري فً األلفٌة الثالثة و فً المبحث األخٌر حاولنا توضٌح
و تحلٌل القارات التنافسٌة لإلقتصاا الجزائري
انفظم انشاثغ:
و دهو اخر فصل تطرقنا فٌه إلى مفادهٌم حول السالسل الزمنٌة و إختبارات اإلستقرارٌة و أابٌات التكامل
المتزامن ،ثم قمنا باراسة قٌاسٌة حٌث قمنا باختبار اسقرارٌة السالسل الزمنٌة لجمٌع متغٌرات الاراسة و
قمنا باختبار السببٌة ثم تقاٌر اوال استجابة النبضة و مكونات التباٌن باستعمال نموذج Varو إعتمانا فً
الاراسة على برنامج eviewsفً معالجة البٌانات.
بالنسوووووبة للفرضوووووٌة األولوووووى :و التوووووً تووووونص علوووووى أن كووووول مووووون الصوووووادرات و االسوووووتثمار
األجنبووووً المباشوووور و المسووووتوى العووووام لالسووووعار و مسووووتوى دخوووول الفوووورد و سووووعر الصوووورف
ثووؤثر فوووً القووودرة التنافسوووٌة لالقتصوواد الجزائوووري ٌمكووون القوووول بصووحة هوووذ الفرضوووٌة فووودوال
االسووووتجابة التووووً قمنووووا بتقوووودٌرها أثبثووووت تووووأثٌر هووووذ المتغٌوووورات علووووى القوووودرة التنافسووووٌة فووووً
المدٌٌن الطوٌل و القصٌر إما سلبٌا أو اٌجابٌا.
بالنسووووبة للفرضووووٌة الثانٌووووة و التووووً توووونص علووووى أن كوووول المتغٌوووورات موووون سووووعر الصوووورف و
المسووووووتوى العووووووام لىسووووووعار و مسووووووتوى دخوووووول الفوووووورد و االسووووووتثمار األجنبووووووً المباشوووووور و
الصوووادرات تسووواهم بووونفس النسوووبة فوووً القووودرة التنافسوووٌة ٌمكووون القوووول بأنهوووا غٌووور صوووحٌحة
فوجوووودنا موووون خووووالل تحلٌوووول مكونووووات التبوووواٌن بووووأن فقووووط متغٌوووورة الصووووادرات و االسووووتثمار
األجنبووووً المباشوووور و مسووووتوى دخوووول الفوووورد ٌسوووواهم علووووى الترتٌووووب فووووً القوووودرة التنافسووووٌة و
بنسووووب متقاربووووة فووووً الموووودى القصووووٌر و لكوووون مختلفووووة تمامووووا عوووون نسووووب مسوووواهمة سووووعر
الصووورف و المسوووتوى العوووام لىسوووعار و التوووً تكووواد تكوووون معدوموووة فوووً المووودى القصوووٌر ،أموووا
162
حُوخطٔش حُؼخٓش
فوووً المووودى الطووووي فوووكن كووول المتغٌووورات تسووواهم فوووً التغٌووورات التوووً تحووود فوووً القووودرة التنافسوووٌة
فٌظهووور توووأثٌر الصوووادرات بنسوووبة كبٌووورة أوال ثوووم المسوووتوى العوووام لىسوووعار و ٌلٌهوووا االسوووتثمار األجنبوووً و
سعر الصرف و فً األخٌر مستوى دخل الفرد .
نتالج البحث:
توصوووولت الدراسووووة إلووووى وجووووود عالقووووة سووووببٌة بووووٌن االسووووتثمار األجنبووووً المباشوووور و
القدرة التنافسٌة لإلقتصاد الجزائري.
كوووول المتغٌوووورات "سووووعر الصوووورف ،االسووووتثمار األجنبووووً المباشوووور ،المسووووتوى العووووام
لىسوووعار و مسوووتوى دخووول الفووورد ،الصوووادرات " توووؤثر فوووً القووودرة التنافسوووٌة و هوووذا
التأثٌر تنوع بٌن االجابً و السلبً.
كوووول المتغٌوووورات "سووووعر الصوووورف ،االسووووتثمار األجنبووووً المباشوووور ،المسووووتوى العووووام
لىسوووعار و مسوووتوى دخووول الفووورد ،الصوووادرات " تسووواهم فوووً التغٌووورات التوووً تحووود
فوووً القووودرة التنافسوووٌة لإلقتصووواد الووووطنً فوووً المووودى الطوٌووول أموووا فوووً المووودى القصوووٌر
فٌظهوووور التووووأثٌر بنسووووبة أكبوووور للصووووادرات و ٌلٌهووووا االسووووتثمار األجنبووووً المباشوووور و
دخل الفرد.
القوووودرة التنافسووووٌة تتووووأثر بشووووكل كبٌوووور بالصووووادرات فارتفوووواع حجووووم التوووودفقات موووون
الصوووووادرات ٌسووووواهم بشوووووكل أكبووووور فوووووً زٌوووووادة الموووووداخٌل الوطنٌوووووة و التوووووً ٌمكووووون
اسووووتثمارها فووووً خلووووق مؤسسووووات جدٌوووودة و جلووووب اسووووتثمارات أجنبٌووووة مباشوووورة ممووووا
ٌوووووؤدي إلوووووى زٌوووووادة نسوووووبة االنتووووواج بجوووووودة عالٌوووووة و تكنولوجٌوووووة متطوووووورة ٌنوووووافس
المنتجات العالمٌة .
163
حُوخطٔش حُؼخٓش
انزٕطٛبد ٔ ااقزشاؽبد:
من خالل نتائج البحث ٌمكننا تقاٌم بعض المقترحات و التوصٌات نذكردها فٌما ٌلً:
االدهتماااام األكثااار بااااعم االساااتثمار األجنباااً المباشااار و الحاااا مااان العراقٌااال التاااً ٌواجههاااا لماااا
لاااه مااان فوائاااا فاااً تعزٌاااز القاااارة التنافساااٌة ،فهاااو ٌلعبوووه دورا مهموووا فوووً نقووول التكنولوجٌوووا و
التقنٌوووات الحدٌثوووة و المسووواهمة فوووً توووراكم رأس الموووال ،و رفوووع كفووواءة رأس الموووال البشوووري و
تحسٌن المهارات و الخبرات.
ٌ نبغاااً البحاااث عااان بااااٌل للصااااارات النفطٌاااة بتنوٌاااع مصااااار الااااخل و ذلاااك بتوساااٌع القاعااااة
االقتصااااااٌة و إقاماااا ة ركااااائز اقتصاااااا حقٌقااااً مكااااون ماااان قاعاااااة إنتاجٌااااة و مالٌااااة وخامٌااااة،
ٌسادهم فً إٌجاا مصاار أخرى للاخل بجوار النفط.
اساااتغالل التاااافقات المالٌاااة المتأتٌاااة مااان الصااااارات نتٌجاااة الرتفااااع أساااعار الااانفط فاااً الساااوق
العالمً لتحقٌق تنمٌة اقتصااٌة.
إصالح و تعاٌل القوانٌن االقتصااٌة
الر فاااع ماااان مسااااتوى الااااخل الفااااراي ماااان أجااال زٌااااااة القااااارة االساااتهالكٌة للمااااواطن وضاااا
الطلب على المنتجات فٌزٌا العرض و ٌتحرك االقتصاا.
خلق عاا كبٌر من المشارٌع التنافسٌة .
164
قبئًخ انًشاعغ
انكزت:
٣َ١ -3ن ٛيحٍ ٓٔؼٞىس ٔٓ"،خٍ ح٬ٛ٫كخص ح٫هظٜخى٣ش ك ٢حُـِحثَٖٓ ه ٍ٬حُٔئٓٔخص حُؼٔ٤ٓٞش
ح٫هظٜخى٣ش حُلظَس ًٌَٓ(،"2005/1980س ٓويٓش ُٜ٘ٗ َ٤خىس حُٔخؿٔظ َ٤ك ٢حُؼِ ّٞح٫هظٜخى٣ش كَع طلَِ٤
حهظٜخى ١ؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س)،ؿخٓؼش حُـِحثَ .2009/2008،
165
-4ػٓ ٠ٔ٤وِ٤ي"،هطخع حُٔلَٝهخص حُـِحثَ٣ش ك ٢ظَ حُظل٫ٞص ح٫هظٜخى٣ش"ًٌَٓ،س ٓويٓش ُٜ٘ٗ َ٤خىس
حُٔخؿٔظ َ٤ك ٢حُؼِ ّٞح٫هظٜخى٣ش ؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س)٤ًِ ،ش حُؼِ ّٞح٫هظٜخى٣ش ٝػِ ّٞحُظٔ، َ٤٤ؿخٓؼش
رخط٘ش. 2008/2007،
-5ػِ ٢كِٔس" ،كؼخُ٤ش حُٔ٤خٓش حُ٘وي٣ش ٝحُٔخُ٤ش ك ٢ظَ ح٬ٛ٩كخص ح٫هظٜخى٣ش رخُـِحثَ"ٍٓ( ،خُش
ٓويٓش ُٜ٘ٗ َ٤خىس ٓخؿٔظ َ٤ك ٢حُؼِ ّٞح٫هظٜخى٣ش ؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س) ،ؿخٓؼش حُـِحثَ.2002-2001 ،
ً -6خً ٢ػزي حٌَُ"،ْ٣أػَ حٓ٫ظؼٔخٍ ح٫ؿ٘ز ٢حُٔزخَٗ ػِ ٠ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثًٌََٓ( ،"١س طوَؽ
ُٜ٘ٗ َ٤خىس حُٔخؿٔظ َ٤ؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س) طو :ٜٚطـخٍس ى٤ُٝش ،حًَُِٔ حُـخٓؼ ٢ؿَىح٣ش .2011-2010،
-7ػ٤خٕ رُٞل٤ش"،ىٍحٓش حهظٜخى٣ش ُزَٗخٓؾ ىػْ حٗ٫ؼخٕ ح٫هظٜخى ١حُٔطزن ك ٢حُـِحثَُِلظَس حُٔٔظيس ٓخ
رًٌَٓ (،"2004-2001 ٖ٤س ٓويٓش ُٜ٘ٗ َ٤خىس ٓخؿٔظ َ٤ك ٢كَع حُظلِ َ٤ح٫هـٜخى ١ؿٍَٞ٘٘ٓ٤س)،هْٔ
حُؼِ ّٞح٫هظٜخى٣ش ،ؿخٓؼش حُـِحثَ(.2011-2010،)3
-9رٖ ػٍِ ٖ٣ػِ حُي"،ٖ٣ى ٍٝحُٔ٤خٓخص حُٜ٘خػ٤ش ك ٢ح٣ـخى حٓ٫ظَحط٤ـ٤ش حُٔ٬ثٔش ُِوطخع حُٜ٘خػ٢
حُـِحثَ ١ه ٍ٬حُلظَس ًٌَٓ(،"2012-2000س ٓويٓش ُٜ٘ٗ َ٤خىس حُٔخؿٔ٤ظ َ٤ك ٢حُؼِ ّٞح٫هظٜخى٣شؿَ٤
ٍٓ٘٘ٞس)،ؿخٓؼش رٌَٔس2012./2011،
-10أٓٔخء ٍٓٝخٕ"،ىٍحٓش ُِؼٞحَٓ حُٔئػَس ػِ ٠ط٤ٜ٘ق حُـِحثَ ٝكن ٓئَٗحص حُظ٘خكٔ٤ش حُي٤ُٝش-2007
ٓويٓش ًـِء ٖٓ ٓظطِزخص ٜٗٗ َ٤خىس -حُٔخٓظ َ٤ك ٢حُؼِ ّٞح٫هظٜخى٣ش ؿَ٤ ًٌَٓ(،" 2013س
ٍٓ٘٘ٞس)،طوٓ ٜٚخُ٤ش ٝاهظٜخى ى٤ًِ، ٢ُٝش حُؼِ ّٞح٫هظٜخى٣ش ٝحُظـخٍ٣ش ٝػِ ّٞحُظٔ،َ٤٤ؿخٓؼش ٓلٔي
ه-َ٠٤رٌَٔس.2014-2013،
-11كـخؽ ػزي حَُإٝف"،حُِٔ٤س حُظ٘خكٔ٤ش ُِٔئٓٔش ح٫هظٜخى٣ش ٜٓ :خىٍٛخ ٝى ٍٝح٩ريحع حُظٌُ٘ٞٞؿ٢
ك ٢ط٘ٔ٤ظٜخ ىٍحٓش ٓ٤يحٗ٤ش كًَٗ ٢ش ٍٝحثق حٍُٝٞى ُٜ٘خػش حُؼط ٍٞرخُٞحىًٌَٓ( ،"١س ٓخؿٔظ َ٤ؿَ٤
ٍٓ٘٘ٞس طو ٜٚحهظٜخى ٝطٔ َ٤٤حُٔئٓٔخص ؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س)،ؿخٓؼش ٌٌٓ٤يس2007./2006 ،
-12ػٔخٍ ر٘ٗٞخف ,حُِٔ٤س حُظ٘خكٔ٤ش ك ٢حُٔئٓٔش ح٩هظٜخى٣شٍٓ (،خُش ٓويٓش ُٜ٘ٗ َ٤خىس حُٔخؿٔ٤ظَ
،ؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س)٤ًِ ،ش حُؼِ ّٞح٫هظٜخى٣ش ،ؿخٓؼش حُـِحثَ.2002،
166
٤ًُ -13ش رٓٞؼي"،أػَ رَحٓؾ طوِ ٚ٤حُؼٔخٍ ػِ ٠حٌُلخءحص ك ٢حُٔئٓٔش حُؼٔ٤ٓٞش ح٩هظٜخى٣ش ىٍحٓش كخُش
ٓ :ئٓٔش ٓطخكٖ حٍٝ٧حّ-رخط٘شًٌَٓ (،"-س ٓخؿٔظ َ٤ك ٢ػِ ّٞحُظٔ َ٤٤ؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س) ،طو ٜٚط٘ظْ٤
حُٔٞحٍى حُزَ٘٣ش ،ؿخٓؼش رخط٘ش.200814/2007،
-ػؼٔخٕ رٞىك "،ٕٞطول ٞ٤حُظٌخُ٤ق ًٔيهَ ُيػْ حُِٔ٤س حُظ٘خكٔ٤ش ك ٢حُٔئٓٔخص حُٜ٘خػ٤ش حُـِحثَ٣ش-
كخُش ًَٗش حٓٔ٘ض ػ ٖ٤حٌُزَ٤س "ًٌَٓ(،س ٌِٓٔش ُٜ٘ٗ َ٤خىس حُٔخؿٔظ َ٤ؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س) طو ٜٚحهظٜخى ٝ
طٔ َ٤٤حُٔئٓٔخص ،ؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س،ؿخٓؼش ٌٌٓ٤يس .2008/2007،
ِٓ -15طخٗٓ ٢لٔي ٍٗي"،١حُظٔ َ٤٤حٓ٫ظَحط٤ـ ٢ك ٢حُٔئٓٔخص حُٜـَ٤س ٝحُٔظٓٞطش رخُـِحثَ:
ٝحهؼ،ٚأ٤ٔٛظ ١َٝٗ ٝ ٚططز٤و ٚكخُش حُٜ٘خػخص حُٜـَ٤س ٝحُٔظٓٞطش ر٣٫ٞش رٌَٔس"ًٌَٓ(،س ٓويٓش ٖٟٔ
ٓظطِزخص ٜٗٗ َ٤خىس حُٔخؿٔظَ٤ؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س )،ػِ ّٞطـخٍ٣ش،ؿخٓؼش حُِٔٔ٤ش.2006-2005،
-16كزخ٤٘٣ش ٓلٔي "،ىٍ ٍٝأٓٔخٍ حُ ٢ٌِ٤ٜك ٢طيػ ْ٤حُِٔ٤س حُظ٘خكٔ٤ش ُِٔئٓٔش حُـِحثَ٣ش"(،أَٝ١كش
ٓويٓش ُٜ٘ٗ َ٤خىس ىًظٍٞح ٙك ٢ػِ ّٞحُظٔ َ٤٤ؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س) ،ؿخٓؼش حُـِحثَ.2012-2011،
ًِ -17ؼً ّٞزخر"،٢حُظ٘خكٔ٤ش ٝحٌٗخُ٤ش حٗ٫يٓخؽ ك ٢ح٫هظٜخى حُؼخُٔ ٢ىٍحٓش كخُش حُـِحثَ حُٔـَد ٝ
طًٌَٓ(،"ْٗٞس ٓويٓش ُٜ٘ٗ َ٤خىس حُٔخؿٔظ َ٤ك ٢حُؼِ ّٞح٫هظٜخى٣ش ؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س)،طو ٜٚحهظٜخى
ى ،٢ُٝؿخٓؼش رخط٘ش .2008/2007 ،
-18ىٓ ْ٣ٝلٔي حُط٤ذ" ،رَحءس ح٫هظَحع ٓئَٗ ُو٤خّ ط٘خكٔ٤ش حُٔئٓٔخص ٝحُي-ٍٝكخُش
حُـِحثَ"ًٌَٓ(،س ُٜ٘ٗ َ٤خىس حُٔخؿٔ َ٤٤ك ٢حُؼِ ّٞح٫هظٜخى٣ش ؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س) ،ؿخٓؼش ٍٝهِش .2005،
-19ػزي حُلل٤ظ ٢حرَح"،ْ٤ٛىٍحٓش ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَ ١ك ٢ظَ حُؼُٔٞش ح٫هظٜخى٣ش"ٍٓ(،خُش
ٓويٓش ٓ ٖٟٔظطِزخص ٜٗٗ َ٤خىس حُٔخؿٔظ َ٤ك ٢حُؼِ ّٞح٫هظٜخى٣ش ؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س) ،ؿخٓؼش ٓٞ٣ق رٖ هيس ،
.2008-2007
ٓ٬ٓ -20ش ٗـخف"،طؤػ َ٤طول ٞ٤هٔ٤ش حُؼِٔش ػِ ٠حُِٔ٤حٕ حُظـخٍ– ١ىٍحٓش كخُش حُـِحثَ-1990-
ًٌَٓ(،"2012س ٓخٓظَؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س ،طوٓ ٜٚخُ٤ش ٝحهظٜخى ى،)٢ُٝؿخٓؼش رٌَٔس.2013-2012،
-21ر ِ٣ُٞٞػزي حُٞحك"، ٢طوِزخص حُي ٝ ٍ٫ٝأػَٛخ ػِ ٠ح٫هظٜخى حُؼخُٔ ٢كخُش حُـِحثَ"ًٌَٓ (،س طوَؽ
ُٜ٘ٗ َ٤خىس حُٔخؿٔظ َ٤ك ٢حُؼِ ّٞحُظـخٍ٣ش ؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س ) ،ؿخٓؼش ٓٔظـخْٗ.2010،
167
٤ٔٓ ١ٍٞٓ -22ش " ،آػخٍ طوِزخص أٓؼخٍ حَُٜف ػِ ٠حُؼٞحثي حُ٘لط٤ش –ىٍحٓش كخُش حُـِحثَ"ًٌَٓ( ،س
طوَؽ ُٜ٘ٗ َ٤خىس حُٔخؿٔظ َ٤ك ٢حُظٔ َ٤٤حُئُِ ٢ُٝئٓٔخصٓ-خُ٤ش ى٤ُٝش -ؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س) ،ؿخٓؼش طِٔٔخٕ،
.2010
-23رٖ ٜٓطل ٠ػزي حُوخىٍ " ،اىحٍس ٓؼَ حَُٜف ٗ ٝظَ٣ش طؼخىٍ حُويٍس حَُ٘حث٤ش ىٍحٓش ه٤خٓ٤ش :كخُش
حُـِحثَ ،ط ،ْٗٞحُٔـَد"ٍٓ( ،خُش ُٜ٘ٗ َ٤خىس حُٔخؿٔظ َ٤ك ٢حُؼِ ّٞح٫هظٜخى٣ش ؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س ) ،ؿخٓؼش
طِٔٔخٕ.2010 ،
ٓ -24ؼ٤ي ٛظٜخص " ،ىٍحٓش حهظٜخى٣ش ٝه٤خٓ٤ش ُظخَٛس حُظ٠وْ ك ٢حُـِحثَ"ٍٓ ( ،خُش ٓويٓش ُٜ٘ٗ َ٤خىس
حُٔخؿٔظ َ٤ك ٢حُؼِ ّٞح٫هظٜخى٣ش ؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س ) ،ؿخٓؼش هٜيَٓ ١رخفٍٝ ،هِش .2006 ،
-25رٖ هي ٍٝػِ" ،٢ىٍحٓش أػَ طـَ٤حص ٓؼَ حَُٜف ػًِٞٔٗ ٠ؽ حُظٞحُٕ ح٫هظٜخى ١حٌُِ-٢ىٍحٓش
كخُش حُـِحثٍَٓ( ،"-خُش ٓويٓش ُٜ٘ٗ َ٤خىس حُٔخؿٔظ َ٤ك ٢حُؼِ ّٞح٫هظٜخى٣ش ؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س) ،ؿخٓؼش
طِٔٔخٕ.2005 ،
ِٓ -26طخٗٓ ٢لٔي ٍٗي"،١حُظٔ َ٤٤حٓ٫ظَحط٤ـ ٢ك ٢حُٔئٓٔخص حُٜـَ٤س ٝحُٔظٓٞطش رخُـِحثَ:
ٝحهؼ،ٚأ٤ٔٛظ ١َٝٗ ٝ ٚططز٤و ٚكخُش حُٜ٘خػخص حُٜـَ٤س ٝحُٔظٓٞطش ر٣٫ٞش رٌَٔس"ًٌَٓ(،س ٓويٓش ٖٟٔ
ٓظطِزخص ٜٗٗ َ٤خىس حُٔخؿٔظ ،َ٤ؿٍٞ٘٘ٓ َ٤س )،ػِ ّٞطـخٍ٣ش،ؿخٓؼش حُِٔٔ٤ش.2006-2005،
-27سً محمد كمال " ،التقٌٌم الكمً ألثر الٌورو و الدوالر على التجارة الخارجٌة فً الجزائر "،
أطروحة مقدمة لنٌل شهادة دكتورا ل م د غٌر منشورة ،كلٌة العلوم األقتصادٌة و علوم التسٌٌر ،
جامعة تلمسان .8724/8725 ،
-1رِٔويّ ٜٓطل ،٠أرٗ ٞؼٍ ٍٞح٤ٟش" ،طو ْ٤٤أىحء حُٔ٘ظٓٞش حَُٜٔك٤ش حُـِحثَ٣ش"ٓ،طزٞػش ِٓظو،"٠
حُٔ٘ظٓٞش حَُٜٔك٤ش حُـِحثَ٣ش ٝحُظل٫ٞص ح٫هظٜخى٣شٝ ،حهغ ٝطلي٣خص"،ؿخٓؼش كٔ٤زش رٖ رٞػِِٗ ،٢ق،
حُـِحثَ15-14،ىٔٔ٣زَ.2004
ٓ -2خكَ كخطقٗ،ؼزخُٗ ٢طل"،٢حػخٍ ٝحٗؼٌخٓخص رَٗخٓؾ حُظؼي َ٣حُ ٢ٌِ٤ٜػِ ٠ح٫هظٜخى
حُـِحثَٓ،"١يحهِش ٓويٓش ك ٢حُِٔظو ٠حُي ٢ُٝح ٍٝ٫ك ٍٞحرؼخى حُـ َ٤حُؼخٗ ٖٓ ٢ح٬ٛ٫كخص
ح٫هظٜخى٣ش،ؿخٓؼش رَٓٞىحّ /05/04ىٔٔ٣زَ .2006
168
-3حُط٤ذ حُٞحكُ ،٢ط٤لش ر"،ٍِٜٞآُ٤خص طط َ٣ٞحُويٍس حُظ٘خكٔ٤ش ُ٬هظٜخى حُـِحثٍَُ،"١هش رلؼ٤ش ٓويٓش
ك ٢حُِٔو ٠حُي ٢ُٝك" ٍٞآػخٍ ٝحٗؼٌخٓخص حطلخم حَُ٘حًش ػِ ٠ح٫هظٜخى حُـِحثَ ٝ ١ػِ٘ٓ ٠ظٓٞش
حُٔئٓٔخص حُٜـَ٤س ٝحُٔظٓٞطش" ،ؿخٓؼش ٓط٤قٞٗ14-13 ،كٔزَ.2006
ُ -4ح ١َ٣رِوخْٓ،رٖ ُلٖٔ ٞٛحٍ" ،١طلِ َ٤ر٤جش ح٧ػٔخٍ ٝط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُـِحثَٓ،"١يحهِش ٓويٓش
ك ٢حُِٔظو ٠حُي ٢ُٝك":ٍٞحُٔؼَكش ك ٢ح٫هظٜخى حَُهٔٔٓ ٝ ٢خٔٛظٜخ ك ٢طٌ ٖ٣ٞحُِٔح٣خ حُظ٘خكٔ٤ش ُِزِيحٕ
حُؼَر٤ش "ٓ ،وزَ حُؼُٔٞش ٝحهظٜخى٣خص ٗٔخٍ حكَ٣و٤خٞٗ/28/27،كٔزَ.2007
-5هخُي ١هي٣ـش" ،أػَ حٗ٫لظخف حُظـخٍ ١ػِ ٠ح٫هظٜخى حُـِحثَٓ ،"١ـِش حهظٜخى٣خص ٗٔخٍ اكَ٣و٤خ،
حُؼيى.02
-6رٞػظَ ّٝػزي حُلن ،هخٍس ٓ٬ى" ،آػخٍ طـٓ َ٤ؼَ َٛف حٓ ٍٝٝ٧وخرَ حُي ٍ٫ٝح ٢ٌ٣َٓ٧ػِ٠
ح٫هظٜخى حُـِحثَٓ ،"١ـِش حُؼِ ّٞحٔٗ٩خٗ٤ش ،ؿخٓؼش هٔ٘ط٘٤ش ،حُؼيى ،27ؿٞحٕ .2007
-7حُ٘خٍف ػظ" ،ٞىٍحٓش ه٤خٓ٤ش ٓ٫ظوطخد ٍأّ حُٔخٍ ح٧ؿ٘زُِ ٢ـِحثَ ك ٢ظَ كَ٤ٟش حًَُٖ ُ٘ظخّ
ٓؼَ حَُٜف"ٓ ،ـِش حهظٜخى٣خص ٗٔخٍ اكَ٣و٤خ ،حُؼيى ،06حُٔيحٓ ٢ح.2009 ،ٍٝ٧
٘٤ٔٓ -8ش ػِِ٣س"،حَُ٘حًش ح ٍٝٝ٫ؿِحثَ٣ش رٓ ٖ٤ظطِزخص حٗ٫لظخف ح٫هظٜخى ٝ ١حُظ٘ٔ٤ش حُٔٔظوِش"ٓ،ـِش
حُزخكغ ،حُؼيى.09،2011
-9ك٤خٕ أكٔي ِٓٔخٕ "،ؿيُ٤ش حُظ٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى٣ش ٝؿَٛٛٞخ ٓٝــئَٗحطٜخ ك ٢ح٫هظٜخى حُٔ،"١ٍٞ
ح٫هظٜخى٣ش حٌُ٫ظَ٤ٗٝش ،حُؼيى ،423ىٓ٘ن ٖٓ ، 1 ٙ ،2009 ،حُٔٞهغ حُ٘زٌ: ٢
،http://www.iqtissadiya.com/print.asp?id=2636طٜلق ،2012/11/13 ّٞ٣ػِ ٠حُٔخػش
.20:00
ٗ -10ز َ٤رٞكِ٤ق"،ىٍحٓش طو٤ٔ٤٤ش ُٔ٤خٓش حٗ٫ؼخٕ ح٫هظٜخى ١حُٔطزوش ك ٢حُـِحثَ ك ٢حُلظَس -2000
ٓ،"2010ـِش حً٫خى٤ٔ٣ش ُِيٍحٓخص ح٫ؿظٔخػ٤ش ٝحٔٗ٫خٗ٤ش"،حُؼيى .9،2013
" ، َ٤٘ٓ ١ٍٞٗ -11طلِ َ٤حُظ٘خكٔ٤ش حُؼَر٤ش ك ٢ظَ حُؼُٔٞش ٫هظٜخى٣ش "ٓ ،ـِش ٗٔخٍ حكَ٣و٤خ ،حُؼيى
،04ؿخٓؼش ِٗق ،حُـِحثَ.
ٛ -12خُق حُؼٜل٤ٓ " ، ٍٞخٓخص حُظ٘خكٔ٤ش " ،حُٔؼٜي حُؼَرُِ ٢ظوط، ٢٤حٌُ٣ٞض ،حُؼيىٞ٤ُٞ٣ ،125
،2012حُٔ٘ش حُلخى٣ش ػَ٘.
169
ٗ -13خ٣ق رٖ ػزي هللا حُٔؼيٓ"،ٕٝليىحص حُظ٘خكٔ٤ش"،حُ٘ٔوش حٌُ٫ظَ٤ٗٝش ٖٓ ٛل٤لش حَُ٣خٝ
حُ٤ٓٞ٤ش،حُؼيى03،15929كزَح ٖٓ،2012َ٣حُٔٞهغ حُ٘زٌ:٢
http://www.alriyadh.com/706658طٜلق 2015/12/25 ّٞ٣ػِ ٠حُٔخػش 18:55
ٓ -14لٔي ػيٗخٕ ٝى٣غ"،حُويٍس حُظ٘خكٔ٤ش ٝه٤خٜٓخ "ِِٔٓ،ش ى٣ٍٝش طؼ٘ ٠رو٠خ٣خ حُظ٘ٔ٤ش ك ٢ح٫هطخٍ
حُؼَر٤ش ،حُؼيى حَُحرغ ٝحُؼَ٘،ٕٝىٔٔ٣زَ ،2003حُٔ٘ش حُؼخٗ٤ش.
٣ٍ -16لخٕ َٗ٣قٞٛ،حّ"،ى٘ٓ ٍٝخم حٓ٫ظؼٔخٍ ك ٢ىػْ ٝطَه٤ش ط٘خكٔ٤ش ح٫هظٜخى حُ ٢٘١ٞحُـِحثَ-١
حُ٘زٌhttps://articles.e-٢ حُٔٞهغ ٖٓ 06ٙ،"- طو٤ٔ٤٤ش طلِ٤ِ٤ش ىٍحٓش
:marifah.net/kwc/f?p=pay:2:0::::P2_ISN:335126طٜلق 2015/05/18 ّٞ٣ػِ ٠حُٔخػش
.18:30
-17ػخري حُؼزيُٓ" ،٢ليىحص حُطِذ ػِٝ ٠حٍىحص حٌُِٔٔش حُؼَر٤ش حُٔؼٞى٣ش ك ٢ا١خٍ حُظٌخَٓ حُٔ٘ظَى ٝ
طٜل٤ق حُوطؤ"ٓ ،ـِش ًَِٓ ٛخُق ًخَٓ ُ٬هظٜخى ح ،٢ٓ٬ٓ٩ؿخٓؼش ح ،َُٛ٧حُؼيى . 2007 ،32
-18حُظوَ َ٣ح٫هظٜخى ١حُؼَر ٢حُٔٞكيٗ"،ظَس ػخٓش ػِ ٠حهظٜخى٣خص حُي ٍٝحُؼَر٤ش ه ٍ٬حُؼخّ 2014
"٘ٛ،يٝم حُ٘وي حُؼَر.2015 ،٢
1- http://www.djelfa.info/vb/showthread.php?t=74155
2-http://www.mincommerce.gov.dz/arab/fichiers/procsomcar.pdfطٜلق ّٞ٣
2016/08/02ػِ ٠حُٔخػش .17:00
3-http://www.encc.org.eg/concept_ar.html
5-http://ipac.kacst.edu.sa/eDoc/1428/165365_1.pdf
6http://www.arabicstat.com/index.php?option=comdocman&taskdocdetails&gid
21:00. حُٔخػش٠ِ ػ2013/06/20 ّٞ٣ لقٜ= ط81
لقٜ طhttp://www.elkhabar.com/press/article/91534/#sthash.oylN3O5Y.dpbs-8
.13:30 حُٔخػش٠ِ ػ2017/02/17 ّٞ٣
: انكزت
171
4- Catherine Benjamin,Isabelle Cadoret,Franck Martin,Nadine Herrard,Steven
Tanguy, « Économétrie appliquée: méthodes, applications, corrigés »,1 édition,
De Boeck & larcier s.a,2004.
يقباد ٔ يغالد
http://www.odc.public.lu/publications/lettre_observatoire/lettre_odc_01.pdf,
Consulté le: 21/12/2012, à 19:10.
http://www.lavieeconomique.ch/fr/editions/200803/pdf/Aiginger.pdf,Consulté
le: 21/12/2012, à 19h:37.
: خٍَٛٔ إنكزشٚٔػُب
172
خٛثبنهغخ انفشَغ
http://samos.univparis1.fr/archives/membres/perraudin/ST/resumechap2.pdf-1
.13:00 حُٔخػش٠ِ ػ2013/12/15 ّٞ٣ لقٜط
خٚضٛثبنهغخ اإلَغه
2- http://ses.library.usyd.edu.au/bitstream/2123/4072/1/Thesis_Schmidt.pdf
.09 حُٔخػش٠ِ ػ،2014/07/07 ّٞ٣ لقٜط
173
انًالؽق
انًهؾق سقى :01ثٛبَبد نًزغٛشاد انذساعخ يٍ عُخ 1970إنٗ عُخ 2014
ٓؼَ حٓ٫ظؼٔخٍ حُٔٔظٟٞ حُٜخىٍحص ٓٔظٟٞ GDP حُٔ٘ٞحص
حَُٜف ح٧ؿ٘ز٢ ىهَ حُلَى حُؼخّ حُؤ٤ش
حَُٓٔ٢ حُٔزخَٗ ُٓ٨ؼخٍ رخٓ٧ؼخٍ حُلخُ٤ش
ػِٔش رخٓ٧ؼخٍ رخٓ٧ؼخٍ ٣ٞ٘ٓ %خ حُـخٍ٣ش رخُيٍ٫ٝ
ٓلِ٤ش حُـخٍ٣ش حُـخٍ٣ش ُِيٍ٫ٝ ح٢ٌ٣َٓ٧
ٓوخرَ ُِيٍ٫ٝ حُِ ٢ٌ٣َٓ٧يٍ٫ٝ
حُيٍ٫ٝ ح٢ٌ٣َٓ٧ ح٢ٌ٣َٓ٧
ح٢ٌ٣َٓ٧
4,93706 -5,4E+07 6,6 334,2596 1,074E+09 4,86E+09 1970
4,912638 417641,2 2,626642 339,384 936367700 5,08E+09 1971
4,480515 802668,9 3,656307 439,7311 1,383E+09 6,76E+09 1972
3,962495 397788,3 6,17284 551,4345 2,223E+09 8,72E+09 1973
4,18075 5316528 4,699612 813,0499 5,119E+09 1,32E+10 1974
3,949408 3711538 8,230317 931,1056 5,241E+09 1,56E+10 1975
4,163825 13018265 9,430735 1031,303 5,86E+09 1,77E+10 1976
4,146758 12091647 11,98928 1185,511 6,415E+09 2,1E+10 1977
3,9659 334914,6 17,52392 1447,618 6,732E+09 2,64E+10 1978
3,853267 11638686 11,3486 1771,966 1,035E+10 3,32E+10 1979
3,83745 30000000 9,517824 2189,776 1,454E+10 4,23E+10 1980
4,315808 0 14,65484 2223,697 1,534E+10 4,43E+10 1981
4,592192 0 6,54251 2197,111 1,398E+10 4,52E+10 1982
4,7888 0 5,967164 2298,884 1,364E+10 4,88E+10 1983
4,983375 2,7E+08 8,116398 2452,664 1,381E+10 5,37E+10 1984
5,0278 2,6E+08 10,48229 2567,496 1,366E+10 5,79E+10 1985
4,702317 6,07E+08 12,37161 2740,654 8,188E+09 6,37E+10 1986
4,849742 2,92E+08 7,441261 2790,475 9,526E+09 6,67E+10 1987
5,914767 2,8E+08 5,911545 2402,825 9,163E+09 5,91E+10 1988
7,608558 1,11E+09 9,304361 2202,558 1,037E+10 5,56E+10 1989
8,957508 1,07E+09 16,65253 2394,421 1,455E+10 6,2E+10 1990
18,47288 6,38E+08 25,88639 1721,582 1,331E+10 4,57E+10 1991
21,83608 8,82E+08 31,66966 1766,066 1,215E+10 4,8E+10 1992
23,34541 1,16E+09 20,54033 1797,542 1,088E+10 4,99E+10 1993
35,0585 1,84E+09 29,04766 1499,984 9,585E+09 4,25E+10 1994
175
47,66273 1,69E+09 29,77963 1444,908 1,094E+10 4,18E+10 1995
54,74893 2,64E+09 18,67908 1596,007 1,397E+10 4,69E+10 1996
57,70735 2,75E+09 5,733523 1611,962 1,489E+10 4,82E+10 1997
58,73896 2,3E+09 4,950162 1588,421 1,088E+10 4,82E+10 1998
66,57388 2,57E+09 2,645511 1580,958 1,304E+10 4,86E+10 1999
75,25979 1,5E+09 0,339163 1757,012 2,256E+10 5,48E+10 2000
77,21502 1,69E+09 4,225988 1732,959 2,009E+10 5,47E+10 2001
79,6819 1,5E+09 1,418302 1774,292 2,015E+10 5,68E+10 2002
77,39498 6,38E+08 4,268954 2094,893 2,596E+10 6,79E+10 2003
72,06065 8,82E+08 3,9618 2600,007 3,418E+10 8,53E+10 2004
73,27631 1,16E+09 1,382447 3102,037 4,871E+10 1,03E+11 2005
72,64662 1,84E+09 2,314524 3467,545 5,712E+10 1,17E+11 2006
69,2924 1,69E+09 3,673827 3939,56 6,353E+10 1,35E+11 2007
64,5828 2,64E+09 4,862991 4912,252 8,203E+10 1,71E+11 2008
72,64742 2,75E+09 5,734333 3875,822 4,853E+10 1,37E+11 2009
74,38598 2,3E+09 3,913043 4473,486 6,198E+10 1,61E+11 2010
72,93788 2,57E+09 4,521765 5447,404 7,758E+10 2E+11 2011
77,53597 1,5E+09 8,894585 5583,616 7,712E+10 2,09E+11 2012
79,3684 1,69E+09 3,253684 5491,614 6,966E+10 2,1E+11 2013
80,57902 1,5E+09 2,916406 5484,067 6,519E+10 2,14E+11 2014
ٍٝخٗخص حُز٘ي حُي٤ ر٠ِػظٔخى ػ٫ ٖٓ اػيحى حُزخكؼش رخ: ٍئُٜح
176
قائماااااااااااااااااااااااااااة
المحتوٌات
قبئًخ انًؾزٕٚبد
أ اإلهداء
ب كلمة شكر و تقدٌر
2-1 فهرس المحتوٌات
4-3 فهرس الجداول
6-5 فهرس األشكال
07 فهرس المالحق
13-08 المقدمة العامة
52-14 الفصل األول :مومٌات حول التنافسٌة
15 مقدمة الفصل األول
26-16 المبحث األول:ماهٌة التنافسٌة
17-16 المطلب األول:مفهوم التنافسٌة
20-17 المطلب الثانً :مستوٌات التنافسٌة
24-20 المطلب الثالث:أنواع التنافسٌة و العوامل المؤثرة فً التنافسٌة
26-24 المطلب الرابع :أدهمٌة و محااات التنافسٌة
32-26 المبحث الثانً:البٌلة التنافسٌة ،استراتٌجٌات التنافسٌة
31-26 المطلب األول:البٌئة التنافسٌة
32-31 المطلب الثانً :االستراتٌجٌة التنافسٌة
51-32 الثالث :مؤشرات التنافسٌة و الجهات التً تعنى بقٌاسها المبحث
33-32 المطلب األول :أدهمٌة مؤشرات التنافسٌة
44-33 المطلب الثانً :مؤشرات التنافسٌة
51-44 المطلب الثالث :الجهات التً تعنى بقٌاس التنافسٌة
52 خاتمة الفصل األول
79-53 الفصل الثانً :مومٌات حول اإلقتصاد الج الري
54 مقدمة الفصل الثانً
65-55 المبحث األول :التطور التارٌخً لإلقتصاد الج الري خالل الفترة 1988/1962
178
56-55 المطلب األول :وضعٌة اإلقتصاا الجزائري قبل اإلستقالل
62-55 المطلب الثانً :وضع إقتصاا الجزائر خالل الفترة 1979/1962
65-62 المطلب الثالث:االقتصاا الجزائري خالل مرحلة التنمٌة الالمركزٌة 1988/1980
74-65 المبحث الثانً :اإلصالحات اإلقتصادٌة و اإلنفتاح لى اقتصاد السوق 1999/1989
66-65 المطلب األول :التحول من اإلقتصاا الموجه إلى اقتصاا السوق
74-66 المطاب الثانً :اإلصالحات اإلقتصااٌة وفق برنامج صناوق النقا الاولً
77-74 المبحث الثالث:إمكانٌات الج الر و خصالص إقتصادها
75-74 المطلب األول :اإلمكانٌات الطبٌعٌة ،اإلقتصااٌة و البشرٌة للجزائر
78-75 المطلب الثانً :خصائص االقتصاا الجزائري
79 خاتمة الفصل الثانً
113-80 الفصل الثالث:تنافسٌة اإلقتصاد الج الري
81 مقدمة الفصل الثالث
87-82 المبحث األول :إندماج اإلقتصاد الج الري فً االقتصاد العالمً
84-82 المطلب األولٔٓ :خٍ اٗٔ٠خّ حُـِحثَ اُ ٠حُٔ٘ظٔش ٓويٓش حُؼخُٔ٤ش ُِظـخٍس
85-84 المطلب الثانً٘ٓ :طوش حُظـخٍس حُلَسحُؼَر٤ش حٌُزَٟ
87-85 المطلب الثالث :حطلخه٤ش حَُ٘حًش حُـِحثَ٣ش –حٍٝٝ٧ر٤ش
93-87 المبحث الثانً :مسار االقتصاد الجزائري فً األلفٌة الثالثة
88-87 المطلب األولٟٝ :ؼ٤ش ح٩هظٜخى حُـِحثَ ١هزَ ططز٤ن حُزَٗخٓؾ
92-88 المطلب الثانً :رَٗخٓؾ حٗ٫ؼخٕ ح٫هظٜخى ٝ 2004/2001 ١رَٗخٓؾ ىػْ حُ٘ٔٞ
ح٫هظٜخى2009/2005 ١
179
112 -108 المطلب الرابع :تشخٌص وضعٌة االقتصاا الجزائري خالل الفترة .2011-2000
113 خاتمة الفصل الثالث
160-114 الفصل الرابع :الدراسة القٌاسٌة
114 مقدمة الفصل الرابع
125-115 المبحث األول :ماهٌة السالسل ال منٌة
117-115 المطلب األول :تعرٌف السلسلة الزمنٌة ،أنواعها و خصائصها
125-117 المطلب الثانً :تكامل السالسل الزمنٌة و استقرارٌة السالسل الزمنٌة
139-125 المبحث الثانً :أدبٌات التكامل المت امن
132-125 المطلب األول:مادهٌة التكامل المتزامن
138-132 المطلب الثانً :نموذج تصحٌح الخطأ و اختبارات السببٌة و نموذج اإلنحاار االتجادهً var
157-139 المبحث الثالث:دراسة قٌاسٌة الختبار العالقة بٌن مؤشر التنافسٌة و كل من متغٌرة
مستو دخل الفرد ،االستثمار األجنبً المباشر ،سعر الصرف الرسمً للدٌنار الج الري،
المستو العام لألسعار ،و الصادرات
144-139 المطلب األول :تقاٌم البٌانات واراسة استقرارٌة السالسل الزمنٌة
149-144 المطلب الثانً :اختبار الجذر األحااي لمتغٌرات الاراسة
150-149 المطلب الثالث:اختبارات السببٌة لجرانجر
157-150 المطلب الرابع :تقاٌر اوال استجابة النبضة و مكونات التباٌن
158 خاتمة الفصل الرابع
الخاتمة العامة
163-159
173-164 المراجع
176-174 المالحق
180
:انًهخض
٢ٛ ٝ ١َخى حُـِحثٜهظ٪ُ ش٤ٌَُِحص ح٤ ٓظـٞخّ أػَ رؼ٤ هٝ َ٤ِ طلٝ ىٍحٓش٠ُكش اَٝ١٧ حٌٙٛ يفٜط
"َٗ حُٔزخ٢ؿ٘ز٧ٓظؼٔخٍ ح٫ ح، ٍٓؼخ٨ُ ّ حُؼخٟٞ حُٔٔظ، ىهَ حُلَىٟٞ ٓٔظ، خىٍحصُٜ ح،َفُٜ"ٓؼَ ح
دِٞٓ٧ ح٠ُٓظ٘خى ا٫كظْ ح، ش٤ٔ ًٔئَٗ ُِظ٘خكٙ حػظٔيٗخ١ٌُ حٝ GDP ُِلَى٢ِ حُ٘خطؾ حُٔل٢ُ حؿٔخ٠ِػ
Vector Auto Regression ٢ٗليحٍ حٌُحط٫ حًٚؽ ٓظـٞٔٗ ّهٔ٘خ رخٓظويح، هش٬ حُؼٌٙٛ ٍهظزخ٫ ٢ٓخ٤حُو
ش٤ حهظزخٍ حُٔززٝ ش٤َُِ٘ٓٓ ح٬ُٔش ح٣ٍخٍ طْ حٓظويحّ حهظزخٍ حٓظوَح١٩ٌح حٛ ٢ كٝ " VAR " Model
ش٠حٍ حٓظـخرش حُ٘زَٝ ى٤َِحص ًٔخ طْ طل٤ٖ حُٔظـ٤هش ر٬ؼش حُؼ٤ز١ ٠ِف ػٞهُِٞ " َوش "ؿَحٗـ٣َرط
Variance ٖ٣ٗخص حُظزخٌٞٓ َ٤ِطل ٠ُا خكشٟ٩رخ،)Impulse ResponseFunction)
)Decomposition)
Résumé
Cette thèse a pour objectif d’analyser et mesurer l’impact de quelques variables
macroéconomiques de l’économie algérienne comme, «le taux de change, les exportations, le
revenu par individu, le niveau général des prix, l'investissement direct étranger, »" sur le PIB
par habitant ; ce dernier est utilisé comme variable proxy de la compétitivité. Pour ce faire,
nous avons utilisé un modèle VAR (Vector Auto Regression Model) en passant par les tests
de stationnarité et de Granger et l’analyse de la variance.
Abstract
The objective of this PhD thesis is to analyze and measure the impact of some
macroeconomic variables of the Algerian economy such as "exchange rate, exports, income
per capita, general price level, foreign direct investment, "on GDP per capita, which is used as
a proxy variable of competitiveness, using a Vector Auto Regression Model (VAR), with the
Granger stationary tests and analysis of the variance.
Key words: Algerian economy - competitiveness - macroeconomic variables - VAR
181