.Kły'?

9"13
Zeszyty problemowe

Rewofido cJo i terapeutów

d|onouczycie|i
czosopismo

Y*orr'*turrr
( ) d r ed akc j i. .......... 2

}Ionika Kastory-Bronowska - Wczesna interwencja. interdyscyplinamość

działańwobecdzieckai rodziny .......,..4
Meńa Piszczek - Rozwój dziecka od urodzeniado pierwszegoroku życia
( cz ęśó
drug a) .........31
Jolanta Kazanowska - Rozpoznawaniezabl.lr;sńntegncji sensorycznej
ł'świetleklasyfikacjidiagnostyczrrej
DC:0.3R ...... 63
Etżbleta stecko _ Znacznnie ocenyi woztsnej stymulaoji logopedycznej
dzi*ka zrczszszcptemwargii/lubpodniebienia ..... 7l
JwĘna Ęrakows}a - Wspomagającesposobyporozumiewaniasię . . . . 77
BogusławaŁagosz - Diagroza, programoddziaływańi efekty
dotychczasowejpracy z 8Jefuim autystyoaym chłopcem . . . . . E5
Katarzyna Wieciezyńska - Diagnozai poozątkipracy z olkierr ...... 94
Jakub Pracirk - obserwacja i usta|eniece|ów priorytetowychprary
terape\tyanqz Jankiem. ...... 99
E|żbietaM. Minczakiewicz - Czego błędyjednych mogąnauczyó
& u g i ch? . .......... 105
 63

JolontoKozonowsko

Rozpoznowonie zaburzeńintegrocji sensorycznej

klosyfikacji diognosĘcznejDC:0-3R
w świet|e

Klasyfikacja diagnostycznaDC :0-3R, systematyzujei opisujewszystkie

zabtlrzenia,które mogą występowaću dzieci w okresie od narodzin, poprzez
niemowlęctwodo 3 roku życia.Rozszerzonajejnazwabrzrni:Klasyfikacjadia-
gnostyczna zaburzeń psychiczrrych i rozwojowych w okresie niemowlęctwa
i wczesnegodzieciństwa,.DC:0.3R jest wynikiempracy interdyscyplinamego
zespołuklinicystówamerykańskich. W aktualnej'poprawionejwersji,którauka-
załasię w polskim prznkładzie3,uwzględniono
nowąkategorięnieprawidłowości
rozwojowych: zaburzeniaregulacji zutiązanez prz-etwarzaniembod'źcówsen.
sorycmycha,Załoieniemzespołuautorów byłostworzenieprzewodnika,który
profesjonalistom ułatwidiagnozę,planowanieterapii,dalszebadaniai przede
wszystkimwzajemneporozumiewanie(za: R. Emde, 2005).Dla terapeutów
integracjisensorycznejklasyfikacjadiagnostycznaDC:0-3R możestaćsię
pomocn),mnarzędziemw pracyz maĘmi dziećmi.
W czerwcu 2009 roku Hart ResearchAssociates5przeprowadziław Sta.
nach Zjednoczonychbadaniazleconeprzez ZERO TO THREE6 na populacji
ponadl.500 rodziców dzieciw wieku od 0 do 3 lat.Jednymz celów badańbyło
sprawdzeniepoziomuwiedzy rodziców,dotyczącejwczesnegorozwojudzieci.
Kluczowy wniosekwynikającyz tych badańbyłtaki, żelodzice nie w pełnirozu-
2 Pęłnanazwaamerykanskiegooryginafu,'Diagnosticclassification Dc:0.3R', Diagnosticclas-
sificationofMenthal and DevelopmentalDisordersoflnfancy andEarly Childhood.REVISED
EDITION.
3 Pierwsze wydanie, któIe Ńafało się dzięki orgańzac1i ZERo To THREE w 1994 roku
w UsA' ni€ miałopolskiegopżękładu.
4 Dowodem na kontrowersjejakie ciągle wzbudza ta kategońajest nieumieszczeniejej w kla-
syńkacjachICD.l0 i DSM-IV.TR' mimo ż stanley Gr€enspan _ światow€j slawy psychiatra
_ posfulujewprowadzenietakiej kategorii zaburzeńod pocz4tku lat go.tych xx wieku'
5 Jednaz wioĄcych firm badawczychw USA.
6 ZERO TO THERE National Centerfor lnfants,ToddlersandFamilies - amerykariskaorganiza-
cja non-profit,zajmującasię informacją wspieraniemi szkoleniernrodziców, profesjonalistów
oraz wszystkich zainteresowanychzdrowięm i rozwojem,niemowląti małychdzieci..
64 Jolantr Krzrnowskr

miej6 jak głębokiwptyw na późniejszyrozwój społeczno-emocjonalny

mają
wczesnedoświadczenia niemowląti mĄch dzieci (za:wwwzerotothlee.org).
W wieku 6. miesięcy dziecko potrafi przefuwaćuczuciestrachuczy smutku,
a 69Yorodziców Uwaź.a, ż.euczucia te występująw pózniejszym okesie Ącia.
Kontrola emocjirozwija się u dzieckamiędzy 3. a 5. rokiem życia,a mimo to
43%orodziców oczekujetegojuż od dzieci trzyletnicha20Yo nawetu dwulat-
ków. Wiadomymjest, żedzieckood urodzeniaodbierastanyemocjonalneoto.
czenia, a w szczególnościrodziców, ich smutek' złość,radośćmają lwływ na
noworodkaod początku'jednak 34o/orodzicóv'llważa' żeten wpływi odczuwa-
nie zac4ma się dopierookoło6. miesiącażycia.
Możra mieó nadzieję,że świadomośó po|skiegospołeczeństwa jest więk-
sza.Jednakowożbadaniasocjo|ogicznewskazują żew większościobszarów nie
odbiegamyod innych społecmości. Propagowaniewiedzy doĘczącej wplrvu
najwcześniejszychdoświadczeńdziecka na jego późniejszyrozwój, spoczywa
takż€ na terapeutach.Nim jednakbędziemymogli po&ielić sięz rodzicaminaszą
wiedząi poradzićim, jak zapobiegaóproblemomlubje rozwiązywaó'musimy
skupió się na ich zdiagnozowaniu.
Zaburzeniamodulacji7sensoryczneju maĘch dzieci mająznaczącywpływ
na ich zachowanie,rozwój i rc|acjez otoczeniem.Rodzice oraz inne osoby
z otoczenia dziecka mogą w dużejmierze zmniejszyćlub zwiększyó trudności
regulacyjne8 jednocześnie dziecka' będąmiĄ wpływna rodziców
trudności
i otoczenie' tworząc łańcuchwzajemnego oddziaływania. najczęściej
''Bodaj
daszanym objawemniepokojącymrodziców matychdzieci jest ich nadmiema
płaczliwośó''(E' Grzybowska,2008).Dla niemowląti mĄch dzieci' płaczjest
podstawowymkomunikatem,którego nigdy nie możjnalekcewaĄó. CiągĘ
płacz,możebyćzarówno oznakąpowaźmych problemówjak i ciągłegodyskom-
fortl zuliązanegoz zabwzeniami modulacji sensorycznej.ograniczone zdolno-
ściniemowląti mĄch dzieci do werbalizacji, utrudniająrozpontaniezaburzeń
związarrych z przetwarzaniemsensorycznym'postawieniemdiagnozyi zaplano.
waniemdziałan.Dlategojesteśmy zmuszerrido wnikliwejobserwacjiich zacho.
wań i szczegołowego zaznajomienia
sięz wiedządoĘczącąwczesnegorozwoju.
Schemat l . Zaburzenia regu|acjizwiązanez ptzetwarzaniembodźcówsen-
sorycznychna podstawieDC:0-3R

_ regulowanieprzęzmózg własnejaktywności.
,'It4odulacja Modulacja powodujewzrnocnrerue
niektórych impulsów nerwowych,by uwydatrrićich percepcjęlub wzurocnićreakcję,zaśinne
przekaza wyhamowuje dla zredukowania stanuprzeładowaniaoUN, bądźpowstzymania
od działuia,, za: Grzybowska E. (2008) Słowniczekpodstawowychterminów związanych
z integracjąsensoryczną.Mateńałykusowe drugiego stopnia.
,'Regulacja_ ujmowanie,ujęcie czegośw pewneprzepisy, normy; porządkowanie,uporząd-
kowanie,normowanie,unormowanie'' za: słownikjęzykapolskiego'l98l' s. 35.
 Rozpoznawaniezaburzeń integracji sensorycznej... 65

il \

\Żil;\ ) (
strnuhcji
l
,/ \ se!3orycznej/ J
--z
Yl"*--l

Każdy ztypów przedstawionychw Schemacie 1, zawieratrzy wzorce zacho-

wań9, które go charakteryzują.Diagnozując zaburzentasamoregulacji' naleĄ
uwzględnić występowanie wszystkich trzech cech, przy braku choćby jednej
z nich,trzeba zas|anowićsię nad tym, czy właściwsząnie jest inna kategoriadia-
gnostyczna.Na przykład:okazywanie nadmiemegolęku niekoniecznie świadczy
o Typie A, może on '"tystępować także przy zaburzentach lękowych. Buntowni.
czośćmożebyć przejawem zaburzeńzachowania' a nie nadwrażliwościTypu B.
Niektóre objawy zaburzeńsamoregulacji,mogąpokrywać się z objawami zupeŁ
nie innych jawami zaburzeń wspótwystępujących.

Schemat 2. Trzy wymagane cechy przy diagno zowaniu zaburzeń regulacji

Trzy
wymegańe
cechy
przy
diagnozowaniu
zabuJzeń
regulacji

9 wzotzec rcaktywnościsensorycznej,wzorzec ruchowy i wzorzec zachowanIa.

66 Jolanta Kazanowska

Aby rozpoznaćposzczególnecechy zaburzeńregulacji,we właściwy spo-

sób je zinterpretowaći przyporządkowaćdo konkretnegotypu zaburzeńopisa-
nych w klasyfikacjiDC:0-3R' powinniśmy zgromadzićjak najwięcejnarzędzi
diagnostycznych (M.Wiśniewska, 201l ) i kartwywiadu.Wielu terapeutówinte-
gracji sensorycznejzostałowyposażonychw stosownekwestionariuszepod.
czas odbywaniakursówlo.Dla terapeutówmającychmniejszedoświadczenie,
możebyćprzydatnymstwoŹenieszczegołowej kartywywiadu.NaleĄ pamię-
tać'żzeim mniejszedziecko,tym trudniejjest obserwowaćoraz interpretować
różneobjawy i zachowania.stawianie prawidłowejdiagnozy roąomawczej t*
małemudzieckujestefektemprocesu,na który składasię zbieranieinformacji
z dłuŻszego czasu obserwacji,zrozumienie złożoności procesów rozwojowych
i adaptacyjnych, przejawiających się na różnesposobyw wielu sytuacjach.
Reakcjedzieci z zaburzeniamisamoregulacjio typie nadwrażliwości, są
znacznie szybsze,intensywniejszei dłużejtrwającew porównaniu z typowymi
reakcjamiich rówieśników. Reakcjete,w szczególnysposóbujawniająsię,kiedy
bodziecjest dla dzieckanieoczekiwany. Trudnościw przetwarzaniubodźców
sensorycznychmogąwynikać z nadwrażliwości jednego systemulub kilku.
Trudności w przetwarzaniubodźcówsensorycznychoraz trudności ruchowe,
prezenfująsięjednakowozarówno w typie Ajak i w Ępie B, jednak różnije
wzorzeczachowań.Dzieci o typienegatywnym/buntowniczym poprzezswoje
zachowanie próbują kontrolowaćdopływbod'źcówz otoczenia,dlategoprefe.
rująpowtarzalnesytrracjei stałość
w otoczeniu.Dzieci o Ępie lękowym/ostroż.
nym lubiąmałozróżnicowane otoczenie,unikająkontaktóww grupie'preferują
samotnązabawę.

Tabela l.
Przykłady zachowań występujących u niemow|ąt i ma|ych dzieci
w zaburzeniach samoregulacji okreś|anychjako nadwraż|iwość
Ęp A:
LękotYy/ostrożny
i nadwraż|iwość Ęp B: NegaĘwny/buntowniczy

l0 Na pŹykład:Kwestionariusze ryzykazaburzeńintegracjisensoryczneju niemow|ąti maĘch

dzieci GeorgiaA. DeGangiw opracowaniuZbigniewaPrzyrowskiego,Kliniczna obserwacja
integracjisensorycalejpoziom0.l2 m. ż.autorstwaR. scbaaf,J. Burkę,M' Anza|one,w ttu.
maczeniuZbigniewaPrzyrowskiego.PrfykładydotycząmateriałówkursowychPolskiego
stowarzyszeniaTęrapeutówlntegracji sensoryczn€j sl.
 Rozpoznawaniezaburzeń integracji sensorycznej... 67

Trudnościw prze- Trudnościruchowe Specyficmy wzorzec zachowania

twarzaniubodźców
sensorycznych
TypAiB
TvpA TvpB
TypAiB
- zacz'ma płakać np. - trudnościw koor- - nagły płacz np. - nagły intensywny
kiedy zapalone jest dynacji małej podczas czynności płacz lub krzyk np.
światłow pomiesz. motoryki np. nie pielęgnacyjnych na zmlanę w oto-
czeniu, włączany wk ł a d a drob- czeniu
telewrzor nych przedmio-
tów w otwó1 nie - zastyganle np.
podczas brania na - częsteodpowiedzi
. krzyk |ub płacz odkręca zakrętki
negat).wne na pro-
kiedyjest podnoszone pozycję lub prośbę
na rękach. szczegó|- - chodzi na palcach
nie bez moż|iwości - chowa się ze stra- np. mówi ,,nie''
przywierania chem za rodzica |ub/.i odwraca się i
do
osoby podnoszącej - bawi się zwykle lub przy.wiera do ucleka
w jednej pozacji niego na widok
nowej osoby'r . wybuch złości
- nie chce próbować (np. wrzask) jako
nowych potraw . płaczliwość,roz- reakcja na zmianę
drażnienie, złosz- sekwencji cz5,rno-
- odpychanie niektó. czeniesięI, ścilub ruĘnowych
rych zabawek (M.Wi- pozycji w planie
ś ni e w s ka, 20 | |) dniara
szczególnie mięk. - nie chce przywi-
kich i puszystych 1,Ą. tać się z przycho-
. trudnościw zasy-
Mi kl e r - Ch w ast ek , dzącymi gośćmilr
planlu
2007)

. nie Iubi chodzić

boso

- protestuje podczas
ubierania, niekórych
uDran wylaznre nle
chce zakładać

. nie chce bawić się

w piaskownicy

Dzieci z obniżzoną
wlażliwościdreakt}nvnościąZachowująsię cicho' bier-
nie,jakby|ekcewa]żyły
otoczenie.Nie reagująnabodźceo zwykłejintensywno-
ści,sprawiająwrażeniewycofanychi oczarowanychswoim własn),rn światem.
l l Niernylić.z normalnąreakcjązawstydzeniana widok obcej osoby,charakterystyczrrą
dla wieku
rozwoJowego.
9lr:li potoczniemówi o takim dziecku,żejest ,,przewTażliwione, nieznośne,
'2 męczące'.lł.rqle
luo rozp|eszczone'''
t3 szęfegó|nie przewżAjetzw powitanie''.
',bu.fiakna
t4 o tych dzieciachpotoczrriemówi się ,,niegrzeczne, Ź|e\łychowane''.

J,
68 Jolantl Krzrnowsk|

Dzieci te jawią się' jakby pozbawionewewnętrznegonapędudo poznawania

świata,tak charakterystycznegowe wczesnym dziecństwie.
otoczenie częstookreśla je jako dobre'spokojne,miłedziecko choćmało
towarzyskie i z nieco ograniczonąwyobra.źnią.
Tabela 2.
Prryk|ady zachowań występujących u niemow|ąt i maĘch dzieci
w zabuzeniach samoregulacji o typie: obniżona wrażliwośó/niska
reaktvwność.
Trudnościw przetwarzaniu Trudnościruchowe Specyfc;ny wzorzec
bodźcówsensorycmych zacnowarua
- małezainteresowanieoto. - małaruchliwość - lvydłużonyczas reago-
czeniem:poruszającymisię waniana bodzcenp. poda-
osobami,przedmiotamiiĘ.
- sprawia urażsnie opóż- waną zabawkę lub inte-
nionego w reakcjach rakcję inicjowaną przez
- mało zwraca uwagę i ruchu dorosłego
na silne bodźce'
np.potrafi spaćprzy włącm- . lubi tylko kilka . szybko wycofuje się
nejmuzyce lub hałasujących szczegól.
nych zabaw i nie poszukuje z interakcji, sprawia wra-
urządzeniachdomowych nowych np. stuka jakąś żeniemałozainteresowa-
częściąciałao mebel|6 nego' męczliwego|?
- nie reagujekiedy w oto-
czeniu uĄrwa się środków .
często się przewraca lub - nie zwraca uwagi na
czystościwydzielających pojawienie się nowych
uderzao meble
mocnąwoń osób w otoczeniu

- niekiedy jest nadmier- - ,,zastyga" w trakcie

nie zainteresowane swo- zabav,ły
imi wydalinami, dotykaje.
wącna',

- lubi bardzo mocne przy-

nrlanie, czasem wręcz prze-
suwanie innych osób lub
przedmiotów

Dzieci z zabwzeniamisamoregulacjio typie poszukiwaniastymulacji/impul-

sywne aktywnie eksplorująotoczenie,celem dostarczaniasobiejak największej
ilościbod'źców.Stalesąw ruchu,podskakujązderzająsię ze wszystkim wokoło,
wykazują silnąpotrzebędotykaniawszystkiego,mająjednocześnie trudność
l5 Tego zachowanianie naleĄ mylić z natura|nym.rozwojowym zainteresowaniemwydalinami
dołosłycĘktore pojawia s.ięŃ wieku okolo 20 _ 27 m: ż. -
l6 Takie zachowanieczasamiiest charakerystvczneukże.dla zaburzeńze sDektsumAsD. d|ateeo
naleł bacznieje obserwówaćoraz intłpietować w kontekściepozostitych sfer rońoju. -
l7 Niekóre zachowaniacharakterystycznędla dzieci z obniżonawrażliwościa/niska reaktvwno-
ściąmogąbyć ozrraką Ękowych lub depręsyjnychil|ąĘgo prowińy by-ćinteęreto-
"-rburzdń
waneosroznle l w szerokm |(ontelścle za: bmdeK. (2Uu5)s. 69.
Rozpoznawanie zaburzeń integracji sensorycznej... 69

z wyciszeniem swojej akt1rvności. Intens)'\rna, jednorodna stymulacja

trwa u nich znacznie dfuŻej niż'u pozostałych dzieci. Zdarza się' że dzieci te
stwarzają podczas zabawy nieb€ z pi€ c zeństwo domania poważlego urazu
lub spowodowania wypadku, ofiarami mogą być one lub inne dzieci. Dlatego
wymagająszczególnego nadzoru i uwagi ze strony opiekunów.

Tabe|a 3. Przyk|ady zachowań występujących u niemow|ąt i ma|ych

dzieci w zaburzeniach samor€ g u|acji o typie: poszukiwanie stymulacji
sensorycznej/impulsywność

w przetwarzaniu
Trudności Trudności
ruchowe Specyficzny wzorzec
bodźcówsensorycznych zachowania
- uwielbia intensywne - i n t€ n s y wn a Z abaw a - chce ciąglebyć na rękach
zabawy np. mocne huśtanie, przedmiotami np. stukanie
podnoszeniewysoko i gwał- zabawkami o różne części
- stale poszukuje moc-
townle ciała nego kontaktu, obija się o
przedmioty lub inne osoby
- ma częste otarcia, siniaki, - ciągle się przemieszcza,
zadrapania, na które zupeł- biega, jest stale w ruchurs - uderza innych, gryzie''
nle nle zwTacauwagl
- ulega drobnym wypad- - ciągle poszukuje
- lubi oglądać szybko poru. kom skutkującym sinia- nowych zabaw, intensyw-
szającęsię przedmioty kami, rozcięciami skóry na nie i na kótko się w nie
głowie angaz\ąc
- lubi zabawki wydające
bardzo głośne
dźwięki
- siada na każde obraca-
jące się kzesto

- chętnie biegnie do każ.

dej nowej osoby pojawia-
jącej się w otoczeniu

Wieloletnia praca amerykańskichklinicystów zaowocowałapowstaniemuni.

katowej klasyfikacji zaburzeń psychicznych i rozwojowych w okesie niemow-
lęctwa i wczesnego dzieciństwa. Dodanie w ostatnim wydaniu nowej kategorii
diagnostycznej, dotyczącej zabtnzpń zut iązany ch z przetw arzaniem bod:źców
sensorycznychpokazuje,żedocenianyjest wpływ integracjisensorycmej na roz.
wój &iecka od urodzenia. ,,Kamieniem węgielnym wczesnego rozwoju dziec-
kajest wzost zdolnoścido regulowania własnychfunkcji organizmu i funkcji

l8 osoby z otoczenia,potocaie określajątakie

dzieci,jako lub rozwydrzone''.
',agresF'ne
l9Takię zachowanie binva mvlnie interDretowaneiako agresia.Dopiero agresvwnareakcia innvch
.
możewyzwoliću ńkiego.dziecka ińtencionalńą agre-sję-za:Eńde R. (20d5) s. 72 '
 r
70

psychicznych oraz regulowania stosunków z otoczeniem,'?0.

Wzrost zdolności
dziecka do samoregulacjiwymagaczasamiwsparcia,którego podstawąpowirrrra
byó rzete|nadiagnoza i właściwesklasyfikowaniezaburzeń.

Bibliografia:
EmdeR' przewodniczący
zespofuautolów(2005),Klasyfikacjadiagnostyczna
DC:0-3R
Klas1fikacja diagnos|ycznazaburzeńPsychicznych i rozwojo|vychw okresieniemowlęc-
twa i wczesnegodziecinstwa.Warszawa:Oficyna Wydawnicza
'FLINDAMENT'.
Grzybowska E. (20o8)' Placz dziecka _jąko u)czesnyobjaw zaburzeńmodulacji senso.
rycznej. lntegacja Sensorycma Nr 4.
Kaz anowskaJ. (20l 0), Znaczeniewczesnejstymulącji sensorycznejdIąrozwojuniemow-
ląt z grupy ryzyka ciĘowego i okołoporodowego.lntegracja SensorycznaNr 2.
Materiałykursowe drugiego stopnia (2008). Polskie stowaŹ]szenie Terapeutówlnte.
gracji Sensorycznej.
Mik|el.chwastek A. (20ll'1' Sprawdzianrozwoju niemowląt.Gdarisk:Harmonia.
Model INSITE (2007),Tom I i II. Laski: Nowojorski Komitet Pomocy Niewidomym w
Polsce..Towarz}stwo Pomocy Głucho-niewidomym.Towarz}stwo opieki nad ociem-
nlaryml.
Slownik Języka Polshego ( l 98 l ). Warszawa:PaństwoweWydawnictwo Naukowe.
WiśniewskaM. (20||). Diagnoza procesów integracji sensorycznejdzieci z niepelno-
spravnoścĄ intelektualną.|ntegracjaSensorycznaNr 3.

Polecane strony internetowe

www.sensory-processing-disorder.com
www.zerotothreę.ors

20 Emde R. (2005),s. 13