Η αστική τάξη και οι πολιτικοί της εκπρόσωποι στη δικτατορία της 4ης Αυγούστου

Το κεφάλαιο στήριξε άμεσα τη δικτατορία και με τη συμμετοχή εκπροσώπων του στις κυβερνήσεις της.
Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι ο Ανδρέας Χατζηκυριάκος, ιδιοκτήτης της τσιμεντοβιομηχανίας
«ΑΓΕΤ Ηρακλής» και πρόεδρος του Συνδέσμου Βιομηχάνων και Βιοτεχνών Ελλάδας, που είχε
πρωτοστατήσει στη σφαγή των εργατών στο Πασαλιμάνι το 1923, και ανέλαβε το υπουργείο Εθνικής
Οικονομίας στην πρώτη δικτατορική κυβέρνηση. Η Εθνική Τράπεζα «εκπροσωπήθηκε» επίσης με
υψηλόβαθμα νυν και πρώην στελέχη της στις κυβερνήσεις της 4ης Αυγούστου (Αλέξανδρος Κορυζής,
Ιωάννης Αρβανίτης, Α. Αποστολίδης, Δ. Μάξιμος). Εχει υπολογιστεί, με βάση τα στοιχεία για 38
υπουργούς και στελέχη της δικτατορίας, πως το 10% ήταν τραπεζικά στελέχη και το 6% βιομήχανοι ή
άλλοι επιχειρηματίες.

Κομμουνιστές στις φυλακές της Ακροναυπλίας. Το στρατόπεδο συγκέντρωσης των εξόριστων

κομμουνιστών άνοιξε τις πύλες του το Φλεβάρη του 1937

Κομμουνιστές στις φυλακές της Ακροναυπλίας. Το στρατόπεδο συγκέντρωσης των εξόριστων

κομμουνιστών άνοιξε τις πύλες του το Φλεβάρη του 1937

Η αντίδραση των αστικών κομμάτων κατά της δικτατορίας ήταν γενικά αναιμική. Περιορίστηκε σε
διαβήματα, υπομνήματα στον βασιλιά και έκδοση προκηρύξεων. Κοινή συνισταμένη των αστικών
πολιτικών δυνάμεων ήταν ο αντικομμουνισμός. Δεν πρέπει να ξεχνάμε άλλωστε ότι το σύνολό τους είχε
στηρίξει την απόφαση του βασιλιά να αναθέσει την πρωθυπουργία στον Μεταξά το 1936, παρόλο που
ηγούνταν ενός μικρού κοινοβουλευτικά κόμματος.

Η πλειοψηφία των αστών πολιτικών αρχηγών, παρότι δεν έδρασε δυναμικά ενάντια στη δικτατορία,
εξορίστηκε.

Τα αστικά κόμματα, στην πράξη, δεν προσπάθησαν να οργανώσουν το λαό ή κάποια μαζική κίνηση για
την ανατροπή της δικτατορίας. Οι όποιες αντιδικτατορικές κινήσεις ήταν περιορισμένες και βραχύβιες.
Επίσης, αστοί πολιτικοί σε συνεργασία με αξιωματικούς των Ενόπλων Δυνάμεων έκαναν ορισμένες
ανεπιτυχείς προσπάθειες να ανατρέψουν τη δικτατορία. Η μόνη προσπάθεια κινήματος κατά της
δικτατορίας που μπόρεσε να εκδηλωθεί ήταν η εξέγερση στα Χανιά, στις 28 - 29 Ιούλη 1938. Η ηγεσία
του κινήματος αποτελούνταν από φιλελεύθερους, ενώ συμμετείχε και το ΚΚΕ. Το κίνημα κατεστάλη από
το στρατό, παρά την αρχική του επικράτηση, εξαιτίας των ταλαντεύσεων των αστών πολιτικών που
ηγούνταν σε αυτό.

Η διαφαινόμενη έναρξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου σήμανε και το τέλος της όποιας αντιδικτατορικής
δράσης των αστικών πολιτικών δυνάμεων.
Η ιδεολογία της 4ης Αυγούστου

Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου ήταν αστική δικτατορία, που ενσωμάτωσε στην ιδεολογία και στην
πρακτική της «δάνεια» και επιρροές από το φασισμό - ναζισμό. Τέτοια στοιχεία ήταν ο ναζιστικός
χαιρετισμός, η ίδρυση της «Εθνικής Οργάνωσης Νεολαίας» με στρατιωτικοποιημένη δομή, η
«σωματειακή» οργάνωση της κοινωνίας. Βασικά στοιχεία της ιδεολογίας της 4ης Αυγούστου υπήρξαν ο
αντικομμουνισμός, ο εθνικισμός, η προσπάθεια συγκάλυψης των ταξικών αντιθέσεων μέσω της
δημαγωγίας και της αναγόρευσης του «έθνους» ως μιας ενότητας που ενώνει πλούσιους και φτωχούς,
καθώς και η καλλιέργεια της ταξικής συνεργασίας και συμφιλίωσης.

Το ιδεολογικό πλαίσιο της 4ης Αυγούστου δεν αποτέλεσε κάποια ριζική «τομή» στην αστική ιδεολογία.
Ο Ι. Μεταξάς έγραψε: «Η Ελλάς έγινε από της 4ης Αυγούστου Κράτος αντικομμουνιστικό, Κράτος
αντικοινοβουλευτικό, Κράτος ολοκληρωτικό. Κράτος με βάσι αγροτική και εργατική, και κατά συνέπεια
αντιπλουτοκρατικό».

Ο σύντομος αυτός «αυτοχαρακτηρισμός» του καθεστώτος αντανακλούσε τις σημαντικότερες πλευρές

του χαρακτήρα του, αλλά και της προπαγάνδας και της δημαγωγίας του. Ο αντικομμουνισμός και η
αντίθεση στον κοινοβουλευτισμό - λιμπεραλισμό ή «κομματισμό», εκφράζοντας την ανάγκη της αστικής
τάξης για δικτατορική λύση, υπήρξαν βασικές «σταθερές» της ιδεολογίας της 4ης Αυγούστου. Η
προσπάθεια, επίσης, να παρουσιάζεται το καθεστώς ως «λαϊκό» και «προστάτης» των λαϊκών μαζών
ήταν συνεχής, χωρίς βέβαια να έχει ουσιαστικό περιεχόμενο.