Το Β' Γράμμα

Στις 26 Νοέμβρη 1940, ο Ν. Ζαχαριάδης έγραψε το Β' ανοιχτό γράμμα, το οποίο έχει ως εξής:

«Προς το λαό της Ελλάδας,

Ολόκληρος ο λαός της Ελλάδας ξεσηκώθηκε σαν ένας άνθρωπος και χάλασε τα σχέδια του φασισμού.
Με το αίμα του ο λαός εξασφάλισε τη λευτεριά και την ανεξαρτησία του. Εξω απ' αυτά η Ελλάδα δεν
έχει καμιά θέση στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο ανάμεσα στην Αγγλία και Ιταλία - Γερμανία. Αφού ο λαός
μας υπερασπίσει αποτελεσματικά την ανεξαρτησία και την εθνική λευτεριά του, σήμερα ένα μονάχα
πράμα Θέλει: Ειρήνη και ουδετερότητα με τούτους τους όρους: 1) να ξανάρθουν τα πράγματα όπως
ήταν στις 28 Οχτώβρη 1940 δίχως καμιά εδαφική - οικονομική - πολιτική ζημιά σε βάρος της Ελλάδας.
2) Οι πολεμικές δυνάμεις της Αγγλίας να φύγουν όλες απ' τα χώματα και τα νερά της Ελλάδας. Με βάση
τους δύο αυτούς όρους να ζητήσουμε αμέσως απ' την κυβέρνηση της ΕΣΣΔ να μεσολαβήσει για να γίνει
ελληνοϊταλική ειρήνη. Αυτό είναι σήμερα το μοναδικό εθνικολαϊκό συμφέρον. Και η πράξη έχει
αποδείξει ότι μόνον η ΕΣΣΔ σήμερα έδωσε την ειρήνη και ουδετερότητα της Γιουγκοσλαβίας -
Βουλγαρίας - Τουρκίας.

26 του Νοέμβρη 1940 Ν. ΖΑΧΑΡΙΑΔΗΣ

ΥΓ. Είμαστε υποχρεωμένοι να ζητήσουμε ειρήνη έντιμη και δίχως κυρώσεις και για να ξεκαθαρίσουμε
άλλη μια φορά τόσο τον εθνικό - αμυντικό - απελευθερωτικό χαρακτήρα του πολέμου που κάνουμε,
όσο και ότι είμαστε ξένοι προς τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο που κάνουν οι πλουτοκρατικές μεγάλες
δυνάμεις. Αν σήμερα δεν δουλέψουμε για μια έντιμη ειρήνη ο πόλεμος θα χάσει για μας τον εθνικό
αμυντικό χαραχτήρα του, θα γίνει καταχτητικός και τότε θα έχει αντίθετο το λαό».3

Οταν γράφτηκε το 2ο γράμμα, ο ελληνικός στρατός είχε διώξει τον ιταλικό από τα σύνορα και είχε
περάσει στην επίθεση. Τα γεγονότα εξελίχτηκαν τελείως διαφορετικά απ' ό,τι ίσως περίμεναν οι
στρατιωτικοπολιτικές ηγεσίες και των δύο κρατών.

Από τις 14 Νοέμβρη έως τις 28 Δεκέμβρη 1940, ο ελληνικός στρατός κατέλαβε την Κορυτσά, την
Πρεμετή, τους Αγίους Σαράντα, το Δέλβινο, το Αργυρόκαστρο και έφτασε στη γραμμή Πόγραδετς -
Κάμια - Σούχα - Γκόρα - Χειμάρα.
Το 2ο γράμμα του Νίκου Ζαχαριάδη δεν είδε το φως της δημοσιότητας. Κρατήθηκε από τη Γενική
Ασφάλεια, στην οποία το παρέδωσε η «Προσωρινή Διοίκηση».

Το Γ' Ανοιχτό Γράμμα του Νίκου Ζαχαριάδη

Στις 15 Γενάρη 1941, ο Νίκος Ζαχαριάδης έδωσε στον φοιτητή Λιανόπουλο, κρατούμενο που τότε
αποφυλακιζόταν, το 3ο ανοιχτό γράμμα του, για να το παραδώσει στη Φοιτητική Οργάνωση του
Κόμματος και της ΟΚΝΕ. Ο Λιανόπουλος δεν υλοποίησε την εντολή του Ζαχαριάδη. Το γράμμα έφτασε
πολύ αργότερα στην ΚΕ. Ο «Ριζοσπάστης» που εξέδιδε η «Παλιά ΚΕ», μη γνωρίζοντας το γεγονός, το
κατήγγειλε ως πλαστό (17 Ιούνη 1941).

Το Γ' γράμμα του Ν. Ζαχαριάδη ήταν το ακόλουθο:

«Προς την κομμουνιστική φοιτητική οργάνωση (ΚΚΕ και ΟΚΝΕ). Αγαπητοί σύντροφοι,

Εχω για σας μια παράκληση: Να τυπώστε, μοιράστε, τοιχοκολλήστε στην Αθήνα - Πειραιά -
Θεσσαλονίκη, αν είναι μπορετό σ' όλη τη χώρα και στο μέτωπο, το παρακάτω γράμμα μου. Κρατάτε
ψηλά τη σημαία του ΚΚΕ και συνεχίστε με πιο μεγάλη ορμή την πολιτική και οργανωτική σας δουλιά.
Ζήτω το ΚΚΕ και η Κομμουνιστική Διεθνής.

Αθήνα, 15 Γενάρη 1941.

Ν. Ζαχαριάδης

ΓΙΑ ΟΛΑ ΤΑ ΜΕΛΗ ΚΑΙ ΣΤΕΛΕΧΗ

ΤΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΤΟΥ ΚΚΕ (ΕΤΚΔ) ΚΑΙ ΤΗΣ ΟΚΝΕ (ΕΤΚΔΝ)

Το γράμμα αυτό το γράφω, γιατί παρουσιάστηκε μια βασική ριζική διαφωνία μου με την Προσωρινή
Διοίκηση που παρουσιάζεται σαν εκπρόσωπος του ΚΚΕ από το Σεπτέμβρη του 1940. Είχα δεχτεί την
πολιτική μόνο συνεργασία την Προσωρινή Διοίκηση (παρά τους σοβαρούς δισταγμούς μου) γιατί είχα
εμπιστευθεί σ' έναν παλιό σύντροφο να καθαρίσει το ΚΚΕ από τη χαφιέδικη σφηκοφωλιά του Μάθεση -
Παπαγιάννη.

Από την πρώτη στιγμή είχα παρατηρήσει σοβαρά λάθη στην πολιτική γραμμή της "Προσωρινής
Διοίκησης", που αυτή παρά τις υποδείξεις μου αρνήθηκε να τα διορθώσει όπως δε δέχτηκε και άλλες
υποδείξεις μου. Η βασική όμως διαφωνία μας, που θ' αναφέρω πιο κάτω, με αναγκάζει να μιλήσω
ανοιχτά. Το γράμμα μου που δημοσιεύτηκε στις εφημερίδες στις 2 Νοέμβρη 1940 αποβλέπει στα
παρακάτω: 1) Να δόσει έγκυρη ενιαία κατεύθυνση στους κομμουνιστές όλης της χώρας. 2) Να
κινητοποιήσει το λαό στην αντιφασιστική εξόρμηση για την εθνική ανεξαρτησία και λευτεριά. 3) Να
αποκαταστήσει στο εσωτερικό τις λαϊκές ελευθερίες, μια λαϊκή αντιπλουτοκρατική πολιτική. 4) Να
κάμει τον πόλεμο εθνικό αντιφασιστικό, αντιιμπεριαλιστικό με βασικό και μοναδικό σκοπό την
εξασφάλιση της εθνικής μας ανεξαρτησίας, της ειρήνης και ουδετερότητάς μας, έξω από το γενικό
ιμπεριαλιστικό πόλεμο. Αυτό θα μπορούσαμε να το επιτύχουμε μόνο μ' έναν ολόπλευρο
προσανατολισμό στην ΕΣΣΔ και με μια πραγματική βαλκανική συνεργασία. Ο Μεταξάς από την πρώτη
στιγμή έκαμε το αντίθετο, έκαμε πόλεμο φασιστικό, καταχτητικό πόλεμο. Ενώ, αφού διώξαμε τους
ιταλούς από την Ελλάδα, βασική προσπάθειά μας έπρεπε να είναι να κάνουμε μια ξεχωριστή, έντιμη
και δίχως παραχωρήσεις ελληνοϊταλική ειρήνη, πράγμα που μπορούσε να γίνει με τη μεσολάβηση της
ΕΣΣΔ, η μοναρχοφασιστική διχτατορία συνέχισε τον πόλεμο για λογαριασμό όχι του λαού της Ελλάδας
μα της πλουτοκρατίας και του αγγλικού ιμπεριαλισμού. Μετά το διώξιμο δε των ιταλών από την
Ελλάδα, το αίμα των φαντάρων μας χύνεται άδικα, σήμερα δε ο εγγλέζικος ιμπεριαλισμός εισπράττει σε
αίμα των παιδιών της Ελλάδας τους τόκους των κεφαλαίων που διέθεσε στα 1935-36 για την
παλινόρθωση του Γεώργιου και την εγκαθίδρυση της μοναρχοφασιστικής διχτατορίας του Μεταξά.
Αφού δε ο Μεταξάς αρνιέται να αποκαταστήσει τις ελευθερίες του λαού, να εξασφαλίσει την ειρήνη
της Ελλάδας και κάνει πόλεμο καταχτητικό ιμπεριαλιστικό, που όλα του τα βάρη τα πληρώνει ο λαός,
παραμένει (ο Μεταξάς) κύριος εχθρός του λαού και της χώρας. Η ανατροπή του είναι το πιο άμεσο και
ζωτικό συμφέρον του λαού μας. Λαός και στρατός πρέπει να πάρουνε στα χέρια τους τη διαχείριση της
χώρας και του πολέμου με σκοπό ειρήνη, εθνική ανεξαρτησία, εσωτερικό αντιφασιστικό,
αντιπλουτοκρατικό λαϊκό καθεστώς, ολόπλευρη προσέγγιση προς την ΕΣΣΔ και βαλκανική συνεργασία
με βάση την ειρηνική λύση των εσωβαλκανικών διαφορών. Ολες τις απόψεις μου αυτές τις ανέπτυξα σ'
ένα ανοιχτό γράμμα κ' ένα σχέδιο απόφασης που στις 22-11-1940 έστειλα στην Προσωρινή Διοίκηση.
Αυτή αρνήθηκε να δεχτεί και να δημοσιεύσει αναπτύσσοντας μια καθαρή σοσιαλπατριωτική
επιχειρηματολογία που έχει αυτή τη βάση: Ο πόλεμος της Ελλάδας εναντίον της Ιταλίας στην Αλβανία
είναι παρόμοιος με τον πόλεμο της ΕΣΣΔ - Φιλανδίας και ότι ο Μεταξάς είναι ο πρωτεργάτης στον
παγκόσμιο αντιφασιστικό αγώνα. Η Προσωρινή Διοίκηση θέλει να υποδουλώσει ολοκληρωτικά το ΚΚΕ
στη μοναρχοφασιστική διχτατορία αντί να οργανώσει την ανατροπή της. Ετσι η Προσωρινή Διοίκηση
και το ανοιχτό γράμμα μου 2-11-1940 (που ακέραια την ευθύνη του την έχω εγώ μπροστά στο ΚΚΕ και
στην ΚΔ) το καταντά ένα καθαρό σοσιαλπατριωτικό ντοκουμέντο και πάει να λερώσει την τιμή του ΚΚΕ.
Αυτή είναι η διαφωνία μου και η στάση της "Προσωρινής Διοίκησης". Ετσι πίσω από τη στάση αυτή
καθαρίζει ολότελα και τούτο: ότι η Προσωρινή Διοίκηση είναι δημιούργημα και όργανο του Μανιαδάκη
και ότι ο Γιάννης Μιχαηλίδης, Ψηλός, Κατσανέβης, Κάμος, πρόδοσε την εντολή που είχε να καθαρίσει το
ΚΚΕ από τη σπείρα του Μάθεση, πουλήθηκε στη μοναρχοφασιστική διχτατορία. Υστερα από όλα αυτά η
στάση όλων των μελών, στελεχών και οργανώσεων του ΚΚΕ και της ΟΚΝΕ μέσα στη χώρα και το μέτωπο
πρέπει να είναι αυτή: Ο λαός της Ελλάδας υπερασπίζει στον πόλεμο αυτό μόνο την εθνική του
ανεξαρτησία. Είναι ξένος ενάντια στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο Αγγλίας - Γερμανίας και Σία. Θέλει
χωριστή, έντιμη, άμεση ειρήνη με τη μεσολάβηση της ΕΣΣΔ. Αναγνωρίζει την αρχή της αυτοδιάθεσης
μέχρις αποχωρισμού για όλους. Θέλει την ελευθερία του, τη δουλιά του, την επικράτηση της θέλησής
του που του πνίγει ο Μεταξάς. Εξωτερική συμμαχία με την ΕΣΣΔ και αληθινή βαλκανική συνεννόηση. Οι
λαοί και φαντάροι της Ελλάδας και Ιταλίας δεν είναι εχθροί μα αδέλφια και η συναδέλφωσή τους στο
μέτωπο θα σταματήσει τον πόλεμο που κάνουν οι κεφαλαιοκράτες εκμεταλλευτές τους. Για να γίνουν
όλα αυτά, λαός και στρατός πρέπει να ανατρέψουν τη μοναρχοφασιστική διχτατορία του Μεταξά που
είναι ο κύριος και βασικός εχθρός τους και να εγκαθιδρύσουν τη λαϊκή αντιφασιστική κυβέρνηση. Για
να μπορεί ένας λαός να κρατεί την εθνική λευτεριά, πρέπει να είναι και εσωτερικά λεύτερος. Λαός
εσωτερικά σκλάβος δε θάναι άξιος να κρατήσει και την εθνική του ανεξαρτησία και κάθε νίκη του
εσωτερικού του τυράννου θα δυναμώνει τη σκλαβιά του.

Αυτός είναι σήμερα ο δρόμος του ΚΚΕ. Κάθε μέλος - στέλεχος οργάνωσης αυτή τη στιγμή πρέπει να
μπάσει στις μάζες και οργανώνοντάς τες γύρω απ' αυτή να την επιβάλει νικηφόρα. Ακόμα μην ξεχνάτε
ούτε στιγμή τους φυλακισμένους και εξορίστους μας. Στην Κέρκυρα κάθε στιγμή η ζωή των καλύτερων
παιδιών μας, είναι σε άμεσο κίνδυνο από το μαχαίρι του Μεταξά και τις μπότες του Μουσολίνι.

Εγώ είμαι γερός και καλά. Ολη μου η σκέψη και η καρδιά μου είναι στο κόμμα, όπως και η ζωή μου
είναι δοσμένη σ' αυτό.

Ζήτω το ΚΚΕ! Ζήτω η ΚΔ!

Αθήνα, κρατητήρια Γενικής Ασφάλειας

15-1-1941 Γεια χαρά

Ν. Ζαχαριάδης».4

Παραπομπές:
1. Το 1ο γράμμα είναι εδώ παρμένο από την έκδοση «Το ΚΚΕ από το 1931 ως το 1952 (Βασικά
Ντοκουμέντα)», έκδ. ΚΕ του ΚΚΕ, 1952, σελ. 92. Εχουν προστεθεί από το Δοκίμιο οι λέξεις «καμιά» και
«και από κάθε εκμετάλλευση», γι' αυτό είναι υπογραμμισμένες στο κείμενο. Αυτές οι λέξεις, ενώ
υπάρχουν στο χειρόγραφο του Ζαχαριάδη (βλ., π.χ., «Καθημερινή», 2.11.1940), λείπουν από την
παραπάνω κομματική πηγή, καθώς και από τα κομματικά έντυπα που έχουν δημοσιεύσει το 1ο γράμμα.
Λείπουν και από τον «Ριζοσπάστη» της 28ης Οκτώβρη 1945, στον οποίο το 1ο γράμμα δημοσιεύτηκε
πρωτοσέλιδο σε πλαίσιο.

2. «Ριζοσπάστης», 28 Οκτώβρη 1945.

3. Δημοσιεύεται όπως παρατίθεται στο «Το ΚΚΕ από το 1931 ως το 1952 (Βασικά Ντοκουμέντα)», έκδ.
ΚΕ του ΚΚΕ, 1952, σελ. 95.

4. «Το ΚΚΕ. Επίσημα Κείμενα», τόμ. 5ος, σελ. 274-276, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1981.

Η τοποθέτηση της «Παλιάς ΚΕ»

Ηπρώτη γνωστή αναλυτική τοποθέτηση της «Παλιάς ΚΕ» για τον πόλεμο και τη θέση του ΚΚΕ απέναντί
του διατυπώθηκε με το Μανιφέστο της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, στις 20 Απρίλη 1940. Το
Μανιφέστο στηριζόταν στη θέση της ΚΔ στις 28 Σεπτέμβρη 1939, που χαρακτήριζε κίνδυνο «για τους
βαλκανικούς λαούς να εμπλακούν στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο» και προσανατόλιζε τα βαλκανικά ΚΚ
στο καθήκον πάλης «ενάντια στις κυβερνήσεις». Αλλάζοντας ουσιαστικά θέση σε σχέση με την Οδηγία
της ΚΔ τον Ιούλη του 1939, που δεν εκτιμούσε τον πόλεμο ως ιμπεριαλιστικό, ενώ επί της ουσίας έθετε
ζήτημα ανοχής της κυβέρνησης Μεταξά από το ΚΚΕ εφόσον αυτή αντισταθεί.

Αναφερόμενο στην πολιτική της κυβέρνησης Μεταξά, το Μανιφέστο καλούσε το λαό «να γκρεμίσει τη
βασιλομεταξική δικτατορία που προκαλεί τον πόλεμο και την υποδούλωση», εννοώντας με το
τελευταίο ότι η 4η Αυγούστου, συμμαχώντας με την Αγγλία, προκαλούσε την Ιταλία, που
ανταγωνιζόταν με τους Αγγλογάλλους στα Βαλκάνια.

Στην ίδια κατεύθυνση ήταν και οι χρονικά εγγύτερες στον ιταλοελληνικό πόλεμο θέσεις της «Παλιάς
ΚΕ», που διατυπώνονταν στην Προκήρυξη της 30ής Αυγούστου 1940. Η «Προκήρυξη του ΚΚΕ» έλεγε και
τα εξής:

«Είναι ακόμη καιρός να σωθούμε απ' τη σφαγή (...) όλοι μαζί να ανατρέψουμε τη βασιλομεταξική
δικτατορία και να εξασφαλίσουμε τη συνεργασία των φιλειρηνικών Βαλκανίων και της Σοβιετικής
Ενωσης (...) να ακολουθήσουμε πραγματική ουδετερότητα (...)». Ενώ καλούσε σε «Προσωρινή
αντιδικτατορική αντιπολεμική κυβέρνηση Μετώπου Εθνικής Σωτηρίας».

Παραμένοντας στην παραπάνω θέση και μετά το ξέσπασμα του πολέμου, η «Παλιά ΚΕ» έδωσε στη
δημοσιότητα Μανιφέστο με ημερομηνία 7 Δεκέμβρη 1940. Πρόκειται για το πιο κοντινό στην κήρυξη
του πολέμου ντοκουμέντο της «Παλιάς ΚΕ» που έχει βρεθεί έως τώρα. Στο Μανιφέστο αναφέρονταν και
τα παρακάτω:

«Οι πολεμιστές μας να υποβάλουν στους αντιπάλους απέναντί τους προτάσεις ειρήνης δίχως
προσαρτήσεις και αποζημιώσεις. Να παρουσιαστούν ομαδικά κι ένοπλα στους ανωτέρους τους,
ζητώντας συμμετοχή στις προσπάθειές τους. Να στείλουν τελεσίγραφο στην πουλημένη ιμπεριαλιστική
κυβέρνηση ζητώντας την ειρήνη και θυμίζοντάς της πως τους κάλεσε στα όπλα μονάχα για να διώξουν
απ' τα ελληνικά εδάφη τον Ιταλό καταχτητή. Η λύση των μειονοτικών ζητημάτων ν' αφεθεί στους ίδιους
τους ενδιαφερόμενους ελληνικούς και αλβανικούς πληθυσμούς. Κι αν η κυβέρνηση αρνηθεί, σύσσωμος
ο στρατός, περιφρουρώντας ταυτόχρονα τα σύνορα της πατρίδας μας, να ενωθεί με το λαό για την
ανατροπή της».

Το ΚΚΕ στο Δοκίμιο Ιστορίας του, τόμος Β1 (1939 - 1949), έχει εκτιμήσει ως σωστή την παραπάνω θέση
της «Παλιάς ΚΕ», που εξέφραζε τη θέση της ΚΔ (Σεπτέμβρης 1939) όσον αφορά την εκτίμηση για τον
χαρακτήρα του ιταλοελληνικού πολέμου ως ιμπεριαλιστικού και τη στάση της γενικά απέναντι στην
κυβέρνηση Μεταξά. Η «Παλιά ΚΕ» τασσόταν υπέρ της συμμετοχής στον πόλεμο, με ταυτόχρονη πάλη
για την ανατροπή της κυβέρνησης. Σημειώνει βεβαίως το Δοκίμιο ότι δεν ήταν πάντα επεξεργασμένη η
τακτική της, καθώς και οι μορφές πάλης που πρόκρινε κάθε φορά, δεν έπαιρνε πάντα υπόψη της τις
πραγματικές διαθέσεις στον στρατό και γενικότερα στο λαό, γεγονός που εκ των πραγμάτων
παραγνώριζε ότι η έκρηξη του πολέμου δεν σημαίνει και ταυτόχρονη διαμόρφωση συνθηκών
επαναστατικής κατάστασης. Από την άλλη, δεν απαλλασσόταν από αντιφάσεις της στρατηγικής του
ΚΚΕ, και βέβαια πρώτα απ' όλα του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος (π.χ. «ουδετερότητα»,
Μέτωπο Εθνικής Σωτηρίας και κυβέρνηση του Μετώπου).

Τελικά η εμβέλεια των θέσεων της «Παλιάς ΚΕ» ήταν μικρή, λόγω των αντικειμενικών δυσκολιών και
των ελάχιστων κομματικών δυνάμεων που βρίσκονταν υπό την καθοδήγησή της, καθώς και εξαιτίας της
επίθεσης που δέχτηκαν από σημαντικές δυνάμεις του ΚΚΕ.