Bedrijfsethiek hoorcollege 5: Morele beslissingen maken

Inhoud kennisclip

1. Van normatieve ethische theorie naar descriptieve ethische theorie (casus dieselgate)

2. Wat is een morele beslissing?

3. Moreel beslissingsproces

4. Welke factoren beïnvloeden morele (en immorele) beslissingen?

5. individuele factoren

6. Situationele factoren

Normatieve ethiek en descriptieve ethiek

- Normatieve bedrijfsethiek: wat behoort de professional te doen?

- Descriptieve bedrijfsethiek: wat doet de professional, en belangrijker nog: waarom?
- Omschrijvend en verklarend inzicht in moreel beslissingsproces.
- Wetenschappelijke basis

Maar eerst: wat is een morele beslissing?

1. De beslissing heeft een effect op anderen

2. Er bestaan meerdere, vaak conflicterende handelingsalternatieven (ethisch dilemma).

3. Anderen bezien de beslissing als ethisch

Moreel beslissingsproces (Rest, 1986)

Herkennen van moreel probleem  Oordeel vellen  Morele intentie bepalen  moreel handelen

Casus: Volkswagen  ‘dieselgate’ (krachtig genoege motor + milieuvriendelijk genoeg, lukte

Volkswagen niet. Dus hebben ze software geïnstalleerd die detecteert wanneer een auto getest werd
en op deze manier werd de uitstoot van de auto aangepast tijdens een test.)

- Hoe kwam het dieselgate schandaal bij Volkswagen tot stand?

- Waarom worden dit soort immorele beslissingen gemaakt?
- Welke factoren spelen hierbij een rol?
- Is VW’s Oliver Schmidt een ‘slecht’ mens?
- Topman productie- en milieutak van VW
- Misleidde autoriteiten om ‘sjoemelsoftware’; verborgen te houden
- ‘’Ik ben misbruik door VW’’ (The Guardian, 2017).
- Is VW’s Robert Liang een ‘slecht’ mens?
- Ingenieur verantwoordelijk voor ‘sjoemelsoftware’
- ‘’Ik voerde de orders van de top uit om mijn gezin te onderhouden’’ (NRC 2017).

Welke factoren beïnvloeden morele en immorele beslissingen?

- Individuele factoren
- Situationele factoren

Individuele factoren 1
 - Leeftijd en gender  Zijn vrouwen ethischer dan mannen (of vice versa)?
- Nationale en culturele aspecten  Is afkomst van invloed op de mate waarin iemand ethisch
handelt?
- Opleiding en werk  Business studenten zijn minder moreel ontwikkeld en doen vaker aan
plagiaat (McCabe et al. 1991)

Individuele factoren 2

Persoonlijke waarden

- Individuele stabiele ideeën over wat wenselijk gedrag is en over wat wenselijke
doelstellingen zijn, die gezamenlijk de beslissingen van het individu beïnvloeden.
- Bijv: vrijheid, gelijkwaardigheid, verantwoordelijkheid en eerlijkheid
- De waarden van CEO’s beïnvloeden de mate waarin zij MVO initiatieven ondersteunen
binnen de organisatie (Chin et al. 2013; Hemingway 2013).
- Maar, impliciete bias speelt mogelijk een rol: men zegt tegen seksisme te zijn maar heeft een
sterke voorkeur voor een mannelijke leidinggevende (Banaji 2013).

Deel 2 kennisclip:

Integriteit

- Consistentie woorden verenigen met daden

- Of: ‘walk the talk’ (Brown 2005)
- Handelen op basis van waarden en geldende regels en voorschriften ondanks verleiding en
weerstand
- Morele moed (e.g.: stelen uit de voorraadkast)
- Klokkenluiders
Het alternatief:

- Rotte appels, of is er iets mis met de mand? (Liepen er bij VW rotte appels rond of is de
context van VW zelf als bedrijf ook aan te rekenen)
- Wordt ethisch gedrag beïnvloedt door het individu, of is de context van invloed op de
morele beslissing?

Situationele factoren

- Issue-gerelateerde factoren
-Moreel beslissingsproces is afhankelijk van type issue
-Morele intensiteit
-Morele framing

- Context-gerelateerde factoren

-Moreel beslissingsproces is afhankelijk van context

-Beloningssystemen

-Autoriteit

Issue-gerelateerde factoren

Morele intensiteit (Jones 1991):

Hoe belangrijk is de issue voor de beslisser?

- Omvang van de consequenties

- Sociale consensus
- Waarschijnlijkheid van effect
- Tijdsduur
- Nabijheid
- Mate van effect
Morele framing

- Het framen van een moreel probleem als praktisch probleem om het oorspronkelijke morele
probleem te verbloemen of te benadrukken.
- Taal :
Niet: ‘’Ik heb wat materiaal geknipt en geplakt van het internet’’
Maar: ‘’Ik heb plagiaat gepleegd met materiaal van het internet’’

Geen ‘massale ontslagen’ maar ‘herstructurering’

Geen ‘omkoping’ maar ‘facilitation payments’

Ontkennen van verantwoordelijkheid?

‘’At that point in time I had no understanding of what a defeat device was and I had no indication
whatsoever that a defeat device could have been in our cars. This was a couple of software engineers
who put this in for whatever reasons, ‘’ Horn said.  afschuiven van verantwoordelijkheid naar
ingenieurs.

Context-gerelateerde factoren

- De verwachtingen en eisen die worden gesteld aan het individu binnen de context van het
bedrijf

Beloningssysteem

- Commissie of bonussysteem

Voorbeeld: Je werkt als verkoper bij een energiemaatschappij. Voor elk energie abonnement dat
je verkoopt krijg je een commissie. Dit heeft als gevolg dat je de neiging hebt om je niet altijd aan
de ethische standaarden te houden (bijv. je liegt over de kosten van het abonnement).

Maar:

Doen wat beloond wordt, en doen wat je wordt gezegd.

Autoriteit

- De hiërarchische macht om ondergeschikten op een bepaalde manier te laten handelen.

- Zowel Schmidt als Liang (VW) hebben verklaard te hebben gehandeld op basis van instructies
van leidinggevenden.
- Of: ‘trickle down effect’  de voorbeeldfunctie van het management.
Bureaucratie

- De formele organisatie gebaseerd op rationele principes, gedetailleerde regels en

procedures, onpersoonlijke hiërarchische relaties en een vaste verdeling van taken
- Poogt individuele morele reflectie te vervangen door beleid (ten Bos, 1997).
-Onderdrukt morele autonomie (volg de regels)
-Instrumentele moraliteit (niet: doe ik het goede? Maar: volg ik de procedure?)
-Afstand nemen van consequentie van je acties (vb. Supermarkt manager)
-Ontkennen van morele status (geen personeel maar human resource)

Werkrollen

- Aan iedere rol kleeft een bepaalde houding en een bepaalde verwachting.
- Functioneel: accountant, ingenieur of bakker
- Hiërarchisch: directeur, manager of assistent
- Rol van de student (zitten, ontvangen, vragen stellen)
- Rol van de docent (staan, zenden)

Standford prison experiment - Zimbardo

- Zimbardo: ons gedrag wordt in grote mate bepaald door een specifieke rol en situatie en in
mindere mate door individuele persoonlijkheid
- When in Rome, do as the Romans do?
- Bankiers, effectenhandelaren