İki Ayda Bir Yayınlarur

Sahibi
Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Adına

Prof.Dr. Turan YAZGAN

Yazı İşleri Müdürü
Saadet Pınar YILDIRIM
Tashih
Fahrettin ÖZTOPRAK
İdarehane ·
Ankaravi Mehmed Efendi Meqresesi, Belediye Sarayı Arkası,
· Saraçhane/ISTANBUL
Telefon: 511 10 06 - 511 18 33
Posta Ç~ki Hesabı: 141720
Dizgi
Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı
Yulug Tekin Dizgi Merkezi
Baskı
RenkOfset
Abone Bedeli
Yurtiçi: 170.000 TL. Yurtdışı: 75 DM

78
HAZİRAN 1992
 • • • r: • ....

BELGELERIN IŞIGI ALTINDA

AYASOFYA.NIN MÜZE OLUŞU İLE
. .. .
ILGILI BAZI GERÇEKLER
/

İstanbul'un yaşlı ve anıt yapılanndan Ayaso.fya, tarihi geçmişinin yanı

sıra mimarisi, mozaikleri ve Türk Çağı ekleri ile yüzyıllar boyunca büyük
ilgi çekmiştir. Bu eser, Bizans · İmparatorluğuna sessizce tanık olmuş, Os-
manlıyı yaşanuş, 1935'den günümüze uzanan zaman süreci içerisinde de
müze niteliğini korunmştur. Bizans ve Osmanlı sanatını araştıran pek çok
kişi ona büyük özen göstermiştir. Ayasofya 916 yıl kilise, 481 yıl cami ve
sonramüze olmuşsa da zanıan zanıan çeşitli polemiklere (siyasi yatırımlara)
ismi karışnu.ştır. Canıi veya Müze işlevin.d~~ hangisinin daha etkin olabi-
leceği tartışılmış, güncel basın da her iki yöne ağırlık kazandıracak yayın­
larda bulunmuştur. Ane~, bu tartışmalar sürüp giderken, aklın ışığı altında
konuntin boyutları, neqen ve niçin sorularını cevaplayacak felsefi gö~ş
dikkate alınmanııştır. Konuya dayanak olarak yalnızca Fatih Sultan Meh-
met'in vakfiyesi ele aİınmış, Ayasofya'yı müzeye dönüştüren kararın da
gerçek dışı olduğu iddia edilıniştir. ·
Biz bu araştırmamızda, Ayasofya'nın kısa bir tammını yaptıktan sonra
Ayasofya Müzesinde bulunan bazı belgelerin ışığı altında ],<onunun karanlık
noktalarını aydınlatacak· ve "neden Müze?" sorusunu cevaplamaya çalışa­
cağız.

AYASOFYA'NIN KISA TANIMI

Ayasofya'nın bulunduğu alan başlangıcı erken çağlara in~ çeşitli yer-

leşmelere salıip olmuŞtur. Sarayburnundan Sultanahmet'e kadar uzanan
bu yöredeki yerleşmenin başlangıcı bilimsel kazıların azlığından ötürü
ı84 TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALAIU

yeterli bir düzeye ulaşarnanuştır1 . Bumınla beraber Ayasofya çevresindeki

temel kazıları ve yol yapunları bazı kalıntılann raslantı sonucu da olsa
ortaya çıkmasına etken olmuştur.
Bizanslılann büyük Kilise anianunda "Megali Ekklisia" ismini yakıştır­
dığı Ayasofya aynı yerde üç kez üst üste yapılmıştfi': Diacanus (744), Te-
ophanes (810), Nikephoros (829), Gramerci Leon (VIII. inci y.y.), Sezomenos
gibi tarihçiler 1.inci 'Ayasofya'yı2 İmparator Constantinus'un (324-337) yap-
tırdiğını ileri sürmüşlerdir. İstanbul' da 380-440 yıllannda yaşayan kilise
tarihi yazan Sokrates, Ayasofya'nın İmparator I. Constantinus'un oğlu Cons-:
tantius (337-361) tarabn~an babasının kayınbiraderi Liciniusu yenişinin
simgesi olarak 361'de yapıldığını ileri sürmüştiir.
l'inci Ayasofya'nın yapınu ile ilgili bilgiler bugün oldukça sınırlıdır.
Bizans kaynaklannın taş duvarlı, beş nefli, ahşap çatılı bir bazilika diye
sözünü ettiği, 15 Şubat.: 360'da görkemli bir törenle açılan bu yapıdan
hemen hemen hiçbir kalınh günümüze ulaşaman1ıştır. Bugünkü Ayasafya-
dan daha küçük ölçüd~ olan bu mabedin ömrü fazla uzun olmamış, is-
tanbul Patriği İoannes Chrisostomos'un İJ:?.lparator Arkadius'un (395-408)
karısı Eudoksia ile sürekli çatışn1.asından ·esinlenen bir ayaklann1ada ya-
narak ortadan kalkmıştır.
İmparator II. Theodosius (408-450) Ayasafyayı Mimar Ruffinosa ikinci
kez bazilika plan düzeninde yaptırnuş ve 10 Ekim 415'de ibadete açmıştır.
İstanbul'un en büyük kilisesi olma özelliğini her zaman koruyan eser, beş
nefli, ahşap çatılı idi. Ancak bunun da yazgısı. diğerinden çok farklı olma-
nuş, 13 Ocak 532 günü Hipodromda başlıyan NP<e ayaklann1ası kentin
büyük bölünlÜ ile birlikte 2.inci Ayasafyayı da yaknuştır3•
İstanbul Arkeoloji Enstitüsünün 1935 yılında ·başlattığı kazılar 2'nci A-
yasofya'nın .karanlık bazı'noktalarına ışık tutmuştur. Kazı çalışmaları 2'nci
Ayasofya'nın sütt.ınlu girişini, narteks· duvarlarının bazı bölümlerini ve
min1ari parçaları ortaya çıkarmıştır. Ancak bu kazıyı yürüten A. M. Schne-
ider bugünkü Ayasofya' nın tehlikeye düşmemesi için çalışmalarını doğuya
uzatmanuş, bu nedenle de 2' nci Ayasofya' nın plan ve ölçüleri sağlıkiı
biçimde öğrenilememiştir.

Prof Dr. Afif Er;;e11, "lstmılılll Şdıriııiıı Kıırulıışiı 11e Isim/ai", Tıirk 1iırilı Kurutım Belleteııi,
Aııkıım, 1964, s.70; R.fallill, Cmıstmıti11ople By;;iıııtille, Det1e/ııppme111 Url1t1i1ı nt Ri!pertoire
Topııgmplıiqııe, Paris 1961; Ord. ProfDr. A. Miifit Mmısel, Ege 11e Yllllt111 ' 7iırilıi, A11knrn 1963;
R. Demaıtgel -E. Mmultoun;, Mmıgmıes; K. Bitte/, "Gml•mıg im lıof des Topknpı Snrny" ]DAl,
s.4, 1939; M. Rtımm:mıoğlıı, Se11t İreıı 1•e Ayasofı;n Mıı11;;ıtmesi, /stmıbıtl 1946; M. Rnmn;;mıoğlıı,
Aytısofı;n 11e Ayn /rini'tfı! .Ytıpılılll Ka;;ılar, lstmılml 1947; Prof Dr. Sı!!ıunıi Eyice "7iırilı lçiııde
istmıl•11l ve Şelıri11 Gelişmesi", Altıliirk Kmıfermıs/arı VII; A;;i;: Ogmı, "1937 vılmda Tiirk -1iırilı
Kıırıwm Be/lete11i, Aııktım 1940, s.4; 17ı. Bossc:rt "/stmıbııl Akmpolii11de Utmlersite Htıfriytıtı",
U~tiılersite Ko11[emıısları, isttııılıu/ 1940. . .
2 Mu;;affer Rmum:n11oğlıt, Sı!!ıt ire11 11e Aytısofi;tıhır MtıiiZıtmesi, /stmılııtl1946; Mıı;;ajfer Rmıuı;;oglıı,
"Ne:r Fıırdw11ge11 ;:ıır Kirdıe 111111 des Komplexi:s tlt!r Sopltieıı Kirdıe" Actes·tfu VI. Cemgres Etıtdes
By;;mıtiııes, Ptıris 1948.
3 A.M. Scltllı!iiler, Die Hagiıı SOJ1/ıia :;;ur koııstmıtio11pel, Beriili 1930.
 1
E.YÜCEL·j BELGELERiN ISIGI ALTINDA AYASOFYA \ ·iss

İmparator İustinianus (527-565) 1 ve 2'nci Ayasofyalardan daha görkenili

bir kilise yaptırmak istemiş ve bunun için de çağının ünlü mimarlarından
Miletoslu İsidoros ile Trallesli Anthemios'u görevİendirmiştir. 2'nci Aya-
sofya' nın yangından arta kalan alanlan temizlenmiş ve yapım çalışmalarına
hemen başlannuşbr1 .
Günümüzde bütün intişamiyle ayakta duran Ayasafyada erken Bizans
· Mimarisinin ana hatlannın yanı sıra Roma mimari · geleneği ile doğu sa-
natının izleri açıkça görülmektedir2• Ayasofya, ana l<ubbe ile örtülü büyük
bir orta mekan, iki yan nef, :apsis, iç ve dış nartekslerden olmuş bir plan
düzenine sahiptir. Bizans mimarisinde kubbeli bazilika diye isimlendirilen
anıtın ibadet yeri 100 x 70 m. ölçüsünde olup, üzeıj dört büyük payenin
pandantifler yardımıyla taşıdığı bir kubbe ile örtülüdür. Ayasofya bu öl-
çüdeki plaru ile St. Pierre, Seville ve Milanı katedrallerinden sonra dünyada
dördüncü sirada yer alnuŞbr. ·
. Ayasofya, mimarisinin yanı sıra mozaikleri ile de yüzyillar boyunca
buyük ilgi . uyandırmışhr. Sözcüğün tam anlamıyi~ zengin bir bezemeye
s.ahip olan bu iınıtın büyüleyici iç görünümünden tarihi kaynaklar övgü
il~ siŞz etn;üşlerdir. Anıtın mermerlerle kaplanmış duvarlan dışında kalan
tün1 Yüzeyleri, l,<en1erleri, tonozlan, yarım kubbeieri, üst örtüleri birbirinden
güzel . mozaiklerle süslenmiştir. Bizans tarihinde İkonoklazma diye isim-
lendirilen, dönemden s~nia yapılan fiğürlü mozaikler anıta daha görkemli
bir görünüm kazandırnuşhr3 • İs~anbulun Türkl~rin eline geçişinden sonra
bazı art niyetli tarihçilerin ileri sürdüğü gibi mozaikler fanatik etkilerle
tallrip edilmemiş, belirli bir zaman sürecinden sonra üzerieri ince bir sıva
tabakası ile kapatılnuŞhr. · İstanbul'un fethini izleyen günlerde Ayasafyaya
gelen Arnold von Harff, Jerome Matırand, Pierre Gylles, Stephan Gerlach,
Hans von Buobenbach, Jean Palerno gibi gezginler mozaiklerin çok hafif
biçin1de sıva ile kapatıldığını_ yazmışlardır.
İstanbulun fethinde~ sonra kentin en eski yapılarından Ayasofya çeşitli
4
onanmlarla yaşahln~ş ve .günümüze iyi bir durumCia ulaşmışbr • Tarilii
kaynaklar fethi. izleyen ~erde Fatih Sultan Mehmet'in bu anıh haraf
ve perişan bir durumda bulduğundan elbirliği .e tınişeesine söz etmişlerdir .

3.iiııcıJ_/Iyasofi;a'ıım ya1ıııuuuı 23 Şıılı11t 532 ıle /ıaşlnımllş, be;;eme ıfışmda ka/~11 lıöliimlıtr 27
Aralık 537 ıle tamıımlmımıştır.
2 Aynsoji;n içiıı lık;;. : E.ı'vl. Aııtouiıııles, Ekplırıısis ılı:s Hııgios Soplıiııs, Atlıeues 1938, 1907-1909. ;
.Bre1ner, Saiut Sııplıic 111111 llıı: HistıınJ ıtf 1/ıc Owrdı, 2929;, H. Kı~lıler, Die Hııgiıı Soplıiıı, Beriili
1967; B.H. Swift, Nııgiıı Sııplıiıı, N~'lu Ycırk 2940; A. M. Sc1wi!iıfer; Die Hııgin Scıplıiıı ;;u
Kou~tmıtiııııpel, 1Jerli11 1930.
3 Ayll~ııfyıı Mıı;;ı~ikleri ttı! lıu kouuılııki /ıilı. içiu bk;;. ; Prııf Dr. Seıı~ıwi Eyice, Ayıısofi.Jn, lstmılml
198·1; Erdem YiiCı!l, 11ıe Mıı::ııicı: ,~r Hııgiıı 5ııplıiıı, Jstmılıul 1988.
4 C:.fıısMii, Ayı~so[y11 Cııustmıtiuıı1ılc llS rcaııity ll!stıırıtıf lıy orılcr of H.M. 11ıe Sultnu Alıdiil Medjit,
l.ı•:ııloıı 1$52; Erılı:m )'ı/eel, "Ayııwfi;ıı ()wırımlı1rı ııe Vııkıf Arşiııiuıfe Bulwınıı Bıı;;ı Belgeler"
Vııkıjlıır Dı:rg. Aııknrıı, 1972 S.X; Erılı:m Yıiul, "1932-1983 yıllnrmıfn Aya5o[yı1'dıı Tiirk Diiuyıısı
Arııştırmııl11rı Derg. İsl1111l•ul 1983, S.2ı•. '
F. llıılıiugı:r, Melımd der Erolıerer uıı~ :'ıliue ;;ı:it, Miiuilı 1953; E. H. Sıvifl, Hııgitı Soplıiıı, Nı!W
)'ıırk 1940; 1iırsuu Bı:y (Hı~;;. Mcrtııl 1iılum) Ttiri/ı-i Ebii'l-fetlı, lstaıılml 1977.
186 TÜRK DÜNYASI ARASTIRMALARI

Musluhidd.in, Sinan-ı Atik, Hayreddin ve Sinan gibi ünlü Türk mimarla-

nnın Ayasofya'ya büyük emeği geçmiştir. Sultan II. Selim'in, Sultan m. Meh..:
· met'in, Sultan m. Murat'ın türbeleri~ Sultan I. Mahmut'un şadırvanı, sıbyan
· mektebi, in1areti, kütüphanesi, Sultan Abdülmecit'in Hünkar Mahfeli, muvak-
kithanesi, Sultan İbrahim'in sebili, çeşmesi ile Ayasofya'ya Türk Sanat ve
kültürünün dan1gası açıkça vurulmuştur. Bunları Mlınar Sinan'ın dayanak
görevini üslenen anıtsal payandaları, Sultan II. Selim ve Sultan m. Muı:at'ın
minareleri tan1anuanuştır: Öte yandan Önce Teknecizade İbrahim Efendi'nin
sonra da Kazasker Mustafa İzzet Efendi'nin yazılan Türk yazı sanatının en
güzel örneklerini bir kez daha burada karşımıza çıkamuştır. .
AYASOFYA MÜZESiNDE BAZI BELGELERiN ~NCELENMEsi:
Cunlhuriyet döneminde Ayasofya Atatürk'ün isteği, Bakan].ar Kurulu'nun
kararı ile Müze olmuştur. Ayasofya Müzesinde bazı belgeler, bu konuda
_yapılan çalışmalara açıklık getirmiş, bilinmeyen bazı noktalıiı ·aydınlatnuştır.
Özel bir toplantı tutanağından1 öğrendiğimiie göre İstanbul Asar~ı- Atika
Müzeleri2 Müdürü AziZ Ogan'ın odaşma bir gün Maarif Vekili Abidin'ôzm~
girmiş; "Ayasofya Camiinin Müzeye· çevrilJ.lıesi içih . eınii ·aldıguu~ bura.Sıiun
Bizans ve Osmanlı eserlerini kapsayan bir riıüie olacağını" söyle'mlştir. Buriiın
ardından anıtın Müzeye dönüştürülmesi.ile ilgili çalışmaian yapacak blı. ko­
misyon kurulmasını istemiştir. Maarif Vekili ·. Abidin Özmen . hemen orada
yazıp daktilo ettirdiği enm imZalıyarak Müze Müdürüne verni:iştir3 • Ayru
zanıanda İstanbul Valiliğine, Evkaf Umum Müdürlüğüne4 "malırem' başlığı
altındaki bu yazıda özetle:_;_Ayasofya'Oın Müieye çevrilmek istendiğinden
söz edilıniş ve konuya açıklık getirilııliştir. Ayasafyada ·Bizans· ile Osmanlı
devirlerine tarihlenen . eski, değerli eserlerin bir araya getirilinesini {ıygun
olacağı Ön görülmüş ve_en kısa süre'd e Müze olarak düzenlenn1esi istenilmiştir.
Bu arada sergilenecek eserleri, gereksinim duyulan para ve ·yapının orijinal
durumunu bozınadan yapılacak '{şlen sormuştur. · · ·
Ayasofya'nın Müzeye dönüŞtiiriilm~~(ile ilgili çalışmaları yürütecek ko-
misyon İstanbul Asar-ı Atika Müzeleri Müdürü Aziz Beyin (Oğan) - başkanlı­
ğında Evkaf Müdürü Niyazi BeY, Eski Eserleri Koruma Encümeninde Efda-
leddin Bey (Tekinel), Mimar Kemal Bey (Altan), Topkapı Sarayı Müzesi Mü-
dürü Tahsin Bey (Öz) ve E. Unger' den oluşnu~ştur. Ayrıca bu komisyona ilin
Belediye'den seçeceği bir kişi daha katılacaktır. B~ğın Müzeler Müdürü
Ferit Bey'in İstanbul' da bulunduğu günlerde komisyon çalışmalarına katılma­
ları uygun görülmüş~. Maarif Vekili Abidin Özmen, Başvekalete yazdığı
. .
Ayt~S<Jfyıı ı'vfiizesiuıie
25.1.1949 lıırilıli 7'ud Ttıplmılmm ö;;e/ ;;,ıp/ı.
2 Giiıırlmii;;deki İsimılilllArkeoloji Mii;;eleri:-· -- - - ·- · .
3 İstmı/ıu/ Asilr-ı Atikıı Mii::ı!leri Umıım Miiıliirliiğıl, V. 18777-B. 1317 _sayı, 25 Aguslos 1934
giiulii yazı. (Bel~e: 1) Bu yıı;;mııı lıııflığı, emri11 Mü;:ede yıızılıfığmı kmutlmıuiklıııfır.
4 Vııktjltır Geuel Miitfürliiğii.
E.YÜCEL/ BELGELERiN ISIGl ALTINDA AYASOFYA 187

bir diğer yazıda "Aldığını büyük şifahi emir üz_e~e Ayasofya Camiinin
M üze haline· korunası içjn gereken incelemenin başlandığım" belirtmiş ve
Başvekaletten Evkaf Umum Müdürlüğüne gerekli emir vermesini istemiş-
tirı. .

Ayasolyayı Müzeye dönüştürme çalışmalarını yürüten komisyon İstan­

bul Asar-ı Atika Müzesi'nde 27.8.1934 giinü ilk toplanbsıru yapmış ve bazı
kararlar almıştır2. ·: : .· ·

I- Caminin Miize Tınline getirilmesi için aslf duruJ1ıuııu bozmamak üzere iç

ve dışmda yapılacak işler:

Bina zaten bir Müze olup bunun ilmi b4" şekilde Müze haline dönüş-
türülmesi için bazı onarımiara ihtiyaç vardır. - .
a) Sıva tanuri: ·
Bina içerisinde son zamanlarda önemli mozaikler çık~ğından içeride
önemli bir sıva tamirine ihtiyaç olmayacaktır. Bu konuda ilmi bir araştırma
yapılması ve binada var olanlar tamariıen ortaya 'çıktıktan sonra onarım
tamamlanacaktır. Ayrıca bugün yapılacak iş, binanın üç dış kapısı ile pen-
cerelerinin çürük ve eksiklerinin değiştirilmesidir. İç ve dış narteksler o-
narılarak teşhire uygun bir duruma getirilmeli, iki yerde daha önce açılmış
olan tuğla kemerler kapatılmalıdır3 . . ·

b) Binaya (Ayasofya) bitiŞik olan valiliğin emrindeki harap mektep

binasuun camiye bitişik ~mının· ·yıkılması ve ·kalanının .da on~u iste-
nilmektedir4. . ·
c) Avluda bulunan ve binanın doğusundaki minatelerin altındaki dük-
kanlar kanmlaştırılmalıdır.
d) Avlu düzenlendikten sonra buraya bir açık hava müzesi yap:ılnlalıdır.
. .
e) Binanın (Ayasofya) genel görünümünü çirkinleştirecek görüntüler
ortadan kaldırılmalıdır.
Bu işlerin teknik bir Jıeyet tarafından hemen keşfi yapılmalı ve maddi
ödeneğin tutarı tesb!t edilmelidir.

II- Ayasofi;a'ya getirilecek ·eserler:

a) İstanbul ATkeoloji Müzesinde Bizans lahitleri, vaftiz tekneleri, am-

lstmılıu/ ASıir-ı Alikıt Mii;:ı!leri 18776/1316 sııyı, 25 Ağustos 1934 giiıı/ıi yn21 (Belge 2).
1 islıııılıu/ Asıir-ı Atiliıı Mii;:eleriııiıı 27.8.1!>34 gılıılii mporıı (Belge 3): Bu rnpıır giiııiimii;; tıirkçesiııe
uygwı o/ımık uırrıfiııu;;ıfmı· dii;;~ııleıııııiflir.
3 Bu rııpımfmı Ay11s.ıjya ıwrtelislaiııtleu lıir /ıö/ıimiiııiiıı ilıllıfet içiıı •.ıçıltlığı ııe
mii;:e çllltşlluılıırı
::mısmıfa kııpııtı/dığı öğroıilmiştir. . · ·
AyasofıJıl'ıım Sı/ıynıı lvklitelıi Sıı/lılll. I. Mııiımut (1696-1754) lımıfiwfmı ynplırılmıştır. Öıı mıluı1a~i
Sı/ıymı Melitelıi oıuırmılıır &•uııcu gıiıııiımi;:e iyi lıir ıfıırumdıı gelelıilmiştir. Bımıdıılii mektep
~ii::cıigiiııiiu yıııılış ıılıırııli liu/lmııldığı A·ımısmı1ııyı;;. Gerçekte sö;;ıi edileıı yııpı Fııtilı Sııltmı
Melımet'iıı yııptm1ığı, · Sullım ll. Mıılmmt'wı yeııileı1iği AyıısofiJı1 Meıfresesidir. Bıı . medrese 1924
yılmıı kadar kul/mıı1mış, 1934 yılmda yıkılmış, kıılmtılıırı ise 1982'tfe yapı/mı lıir ka;;ı soıwcmıdıı
ortnya çıkıırılmıştır. Bii;;. : Ert/em Yücel, "1982-1983 yıllımııtlıı AyııwfıJıı'ıfn Tiirk Smı'ntı
Çıılışumlıın': Türk Diiııynsı Arııştınuıılan Derg., Istmılıııl 19~3, S. 26, s.2~4-2~7: ; Ort/. ['roJ. D~.
A. SiilıeıJI Umıer; Ali Kuşçu, fstmılıu/ 1942; E. H. Ayııerı1ı, Osmıııı/ı Mwııınsmde Fnlilı Deım,
IMmı/ıu/ 1973, s.318-321.
 TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI

bonlar; Nur-u Osmaniye Camii avlusundakf kırmızı porfir lahitler, Zey-

rek Camiinde bulunan lahit ve İstanbul'un çeşitli yerlerindeki sütun,
sütun başlığı ve mimari parçalar Ayasofya'nın bahçesinde açıkta sergi-
lenecektir.
b) Osmanlı eserleri olarak da Süleymaniye'.deki Türk ve İslam Eserleri
Müzesinde .halılar, yazılar, kitap kapları, rahleler, şamdanlar, gul~pdanlar,
çekmeceler ve diğer eserler getirilmelidir. Bu eserlerin teşhir edileceği ca-
mekanlar için ayrı bir keşif yapılmalıdır. Bunun için fiat tesbiti yapıldıktan
sonra işe hemen başlaiunalıdır:
Raporun bundan sonraki bölümünde dış nartekse Bizans eserlerini.İı
yerleştirilmesi, apsis kademesiıÜn oı:ijinalİiğinin korunması ön görül-
müştür. Bunun yanı sıra Ayasöfya'nın üst katında Osmanlı eserlerinin
teşhir edilmesi ve bunların orada uygun biçimde yerleştirilmesi de be-
lirtilmiştir. İdari talimat ,ve kadro tesbitle.r inin yapılmasına da _raporda
ayrıca yer v~lmiştir1 . . . ._ . , ·

Ayasofya-Cam.iini Müzeye dönüştfrren Vekiller Hey~fuun kararı Maarif

Vekili Abidin Özden tarafından İstanbUl Müzeleri Genel Müdürlüğüne
iletilmiştir2 • Ancak bu yazıda bazı noktaların göz önünde bulundurulması
istenmiştir: Buna göre Ayasofya C~mii hemen teslim alınacak ve İstanbul
Müzeleri Genel Müdürlüğü kadrosundan birkaç memur_ve bekçi .J?urada
görevlendirilecektir. Yeni M üze kadroları Haziran ayında ·kabul edilineeye
kadar da Cami bekçilerinin İstaribul Müzeleri Müdürlüğü emrine girmesi
Evkaf Genel Müdürlüğüıle yazılmıştır. Ayasöfya'daki eski eserler yerinde
kalacak, bu niteliği taşımayanlar Evkaf İdaresine geri verilecektir. Yere ·serili
halıların bırakılıp. bırakılmayacakları_İstanbul'Müzeleri Genel Müdürlüğün­
ce araştırılacak ve sonuç Bakanlığa duyurulacaktır. Abidin Özmen, ·yeni
kurulan Ayasofya Müzesinde fazla _eserin sergilenmesine şimdilik taraftar
olmadığını belirtmiş 3 , yönetime kolaylık gösterilmesini de İstanbul Valili-
ğinden istemiştir. Bu arada yapılan iŞlerle ilgili yeni bir raporun hazırlan­
ması da ön görülmüştür.
Maarif Vekaletinin bu yazısına Bakanlar Kurulu~nun Ayasofya'yı
Müzeye dönüştüren kararı eklenmiştir4 • Ayasafyayı Müzeye dönüştü­
ren kararın gerçek ~lup olmadığı, yazımızın başında da belirttiğimiz
gibi zan'\an zaman çeşitli polemiklere neden olmuştur. ~ararın aslı bugiih
Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğünde ol,up bir örneği de Ayasofya
Müzesindedir. Kararnan1eyi Reisicumhur. K.Atatürk, Baş· Vekil İsmet İnönü,
Adiiye Vekili, Milli Müdafa Vekili, Dahiliye Vekili Şükrü _Kaya, Hariciye

Ayt~scfiJII'ıım Mıizi!IJe ı1iillıl~hlrıil!.uesi içiıı ilk mıı111 yapılıı~ııŞ/'gerekeıı işleri lıel~rleyeu bu öıı rı1pımı
Azi;; Ogmı, Niym:i Bı!ıj, Tıı/ısiu O;;, Abı1111/ıılı Ziyıı Bı!ıj, E. U11ger, Mimar Kemni Alimı, Ejifnlettiıı
Tekiıııtlııe Osmnıı Ferit Bı!y imzıılıııiuş, Vtıkifltır BıiŞ Mimıırı Nilıni Niği:;;lıerk loplııtıya kııhlllltlllll~hr.
2 Milarif Vekıileti Miiuler Dıii;esi;ıiıı 9196!Fsıiyı, 6:i'2.i93~(ğı1ıılii. yıı;:ısı. (Belgt 4). ·· ~
3 Mnıırif Vı!lci/i Alıidiıı 6zmeıı'iıı ko1111 ile ilgili istekleri oıum mıiuciliJr bilgisiııi yaıısıh111ıktndır.
Gerçekte AyasofiJıl bir 111111 ımi;:eı1ir tıe hiçbir :;;ıımım eser sergileıımesiııe fnzlıırn yer verilmemiştir.
Nitekim ıfaluı S{lllfllki yıllıırıfa Bi;;ıms Mimari pıırçılnrı, tuğlnlıır tıe iko111ılıır /mrııdıı _toplaıımışsıı ·
ıfıı /ıımlnrm sıtrgilımmesiue giıfilmemiş, Ayıısofyıı'ııw ılilll ııu1:;;e ıılmıı ı'i:;;elliği her i:t111/ı111
kcJriiiiiiiiiŞtllr. .
Bıışııckı111.'1, IGırarlnr Mıldıirliiğü, 2/1589 5/lyı, 24.11.1934 gii11/ii ~·nrnn. (Bıtlge 5).
E.YÜCEL / BELGELElUN IŞIGl ALTINDA AYASOFYA . 1$

Vekili, Maarif Vekili Abidin Özmen, İktisat Vekili Celal Bayar, Sosyal İçtirnai
Muavenet Vekili, Ziraat Vekili imzal~hr.

~aramame:

"Maarif Vckilliğiııdcn yazılan 1~.p.1934 gün ve 94041 sayılı . ~e;kerede: Eşsiz

bir mimarlık saııat abidcsi olaıı Istanbul'daki Ayasoft;a Camiinin tarilıi vaziyet
itibarıyin miizeyc çevrilmesi biitiin şark alemini sevindireceği ve insanlığa yeni
öir ilini müessescsi kazaııdıracağı cilıetle bunun miizeye çevrilmesi, çevresindeki
Evkafa ait dükkaıılann yıktınlması ve diğerlerinin de Evkafçn istinllak edilmesi
suretiyle güzelleştirilmesi ve tamiri ve daimi malınfazası maşrajlanna karşılık ta
evkafça bu sene ve gelecek seneler bütçelerinden muayyeıı bir para ayniması
lıakkmda bir karar ittilıazı istenilmiş ve Evkaf Umımı Müdürlüğünden yazılan
7.11.1934 gün ve 153197/107 sayılı mütalanamede bu canıiin :, Bizanslılardan
kalma. bir eser olması lıasebiyle lıiçbir vakfı olmadığı ve lıer ne kadar cami olduktan
sonra Sultanlar ve lıalk tarafindaıı bazı gelirler: bağlanmışsa da bunlardmı iişar
olarak bağlanan Sultan gelirlerinin kaldırılmış olduğu ve lıalk tarafindan bağlanan
gelirler ise Kurmı okumak ve buna benzer belli ve nerede olursa _olsun yapılabilir
dinf emekler için olup müzeye çevrilmesi ve korunması için verilecek bir geliri
bulunmadığı ve şimdiye kadar tamiri, gelirine bakmadan diğer Vakıjlar/a bir arada
yapıla gelmekte olan bu bina aımi olıııaktan çıkınca artık buna da imklin kalmı­
yacağı ve
bütçeleriızin bugünkü vaziyeti lıerlıangi bir yardıma ve yol bırakma~­
makta olduğu ve çevresindeki yapılarm evkaftı ait olanları yıkmak ve kaldınııak
elden gelirse de ötekine berikine ait olanların Evkafça satın alınmasına imklin
bulunmadığı bildirilmiştir.
. Bu iş İcra Vekilieri Heyetince 24.11.1934'te görüşülerek, aımiin çevresindeki
Eııkafa ait binalarm Evkaf Umunı Müdürlüğünce yıktırılarak temizlettirilmesi ve
diğer binalarm istimlnk, yıkma ve biııaıwı tamir ve muhafazası masrafları da
Mııarif Vekilliğince verilmek suretiyle Ayasoft;a Camiinin Miizeye çevrilmesi tasvip
ve kabul olımmuştur.

24. 11. 1934"

Bu belgelerin ışığı alqnda, Atatürk'ün emri, 'l3akan).ar Kurulunun kai:an

ile ·Maarif Vekili Abidin Özmen'in Ayasofya'yı Müzeye dönüştüren çalış­
malara başianelığını açıkça gös'termektedir. Atatürk'ün güzel sanatlara olan
yakınlığı, Türk Arkeolojisine ve Türk Müzeciliğine yaphğı hizmetler ise
bilinen gerçeklerdir1 · ·

Osmıw Siimer, "Atııtiirk~iiıı · 7iirilı, Arkıw/oji, Eski Eı:uler ve Sııııııt Hakkıwfııki Görı/ş ve
Diişı1ııcelııri" !COM Tiirkiye Milli KıJmitesi Halıer Biiltl!lıi, AııA·ııra 1968, S. V111-IX, s.119-12'4;
Dr. Afet iıımı, Atıılt1rk ve Saııat SempıJ;;y11m11, lstmıl'lll, DI!VIel Gıl;;e/ Sm11ıtlıır Akaıl1!111isi, lstmı/iıil
1981; Atııliirk'iiıı Siiyli!V ve Demeç/eri 1, Tiirk /ııldlıip 7iırilıi Göriişıi Hııkkmı/11 Diişıiııceler",
Ö11ıısyıı, Allkara 1967, 5.23, s.13; Erı1em Yıicel, "Atııtiirk tıe Gıi;;e/ Snııtıllar" Tıirk Dılııyıısı Tari/ı
Dergisi, Isiallbill 1989, 5.32, s53-56.
190 TÜRK DÜNYASI ARASTIRMALARI .
AYASOFYA . MÜZESiNDE BU ÇALlŞMALARLA İLGİLİ
BELGELER
Ayasofya Müzesi arşivinde bulunan "Evkaf Umum Müdürlüğü" başlıklı
yazı Evkaf Umum Müdürlüğünün görüşlerini içemtektedir1.
Maarif Vekii.letinin Başvekatetten mulıavve.l 4.11.1934 tarilı.li ve 94041 numaralı
tezkiresi surctidir. · ' · . · ·
İstanbul<;laki . Ayasofya binasmm s~lip ve hilal arasında. süıjiklerie
gelen savaşların' }?aşlıca rumuzlarından birini .teşkil ettiği, biİ-çok iİltiras
bulutlarının Ayasofya kubbesi etrafında kümelendiği malumu devletle-
ridir. . · · ·
Eşsiz bir .mimarlık sanat abidesi olan Ayasafyanın bir müzeye ·çev-
rilmesi bütün Şark Alemini sevindirecek ve beşeriyete yeni bir illin mü-
essesesi kazandıracaktır. Esasen bu abideye Bizans ve Türk San'at eseri
olarak bakmak · daha ı doğrudur. Çünkü: -..
Miladın 321' nd senesinde Büyük Ko~·\stantin bugünkÜ binai:un olduğU
yere' ba~ilika biçintinde bir kilise yaptırnuş, fakat bunun yanması üzeri.ı'le
Teodos II tarafından 415' de iiç kanatlı bazilika tarzında yeniden yapil-
n1iŞtır. ,. ·.· · · · · . - . · ·· . ·
532' de İmparator Justinienin aleyhinde yapılan Nika ihtilali namile
maruf olan kıyamda tahrip edildiğinden mezkfır imparator şimdiki l?i-
nayı yaptırmıŞtır ki 537' de tamam olmuştur. .Zelzelelerle birkaç kere
kısmen harap olan mabet Bizanslılar ve Türkler tarafından. daima
onarılnuştır, Esaslı onanintası Sultan Abdülmecit zamanında Fossatiye
yaptırılmış ve ondan sonra da Evkafİdaresi mütemadi alakadar olnmş­
tur. · !
Ayasofya canliye çevridildikten sonra yanına mihareler, Şadırvan, med-
rese ve diğer müessesı?ler eklennuştir. Cenubu . garbi köşesindeki ÜÇüncü
Mehmet, İkinci Selimin türbelerinin Mimar Sinan tarafından yapıldığulı
sÖ);lemek numari değeri haJ4<ında fikir vermeye kafidir. Yanındaki üçüncü
Muradın ve oğullarının türbeleri de çini tezyinatı itibarile birer şaheserdir.
Tü_rk elinin ihtimamı ile bugüne kacl.ar ayakta durabilen ve umunu heyetile
bir müze olan bu abideriin · müzelik sıfatının tebarüz ettiTilerek bir ilim
müessesi hallnd.e cihan~ ilan edillşi çok yeıfud.e bir iş olacaktır. iÇind~ bazı
Bizans J~ Osmarili eserleri teşhir edilebile~eği gibi başlıbaş~a bir müze
olup teşhir içiİı eski eserler konm~ması da ilmi niütalealer cümles'indendir.
Fakat şekli tağyin için nunu1ri eserler konabilir.
Avlusu açık müze.. v~_. par}s haline...l<alb.olunduğu takdirde . yüksek
~bideye layık harici bir mulut hazırlann~~ş c;.ılacaktır. Cenup kısmını
saran ve binayı çirkinleştiren dükkanlardan. Evkafa ait olanların Evkafca
·hedimi, diğerlerinin de Evkafen istimlaki gerekli göriilntektedir. Ayasofya
Mıı11ri[ Vfkıiletiuiu lıt1~7'1'kıilı'lleu mulıııııııe/ 4.11.1934 tıırilıli ııe 94041 :myı/ı te;;kiresi11i11 iimeği...
(Bdgı! 6).
E.YÜCEL/ BELGELERiN ISIGI ALTINDA AYASOFYA 191

-~üzeye çevrildiği takdirde İstanbul'un turistik değeri · bir kat daha arta-
caktır.Ayasofyada namaz kılanlar pek yakınındili büyük J<üçük birçok
camilerde dini vazifelerini yapabileceklerdir.
- B-li mütalaalar esas itibanyle tasvip huyurulduğu takdirde:
ı- Ayasofy~ müzeye Çe~~·llmesi ..,,
2- Acil tan1irleri, civannın güzelleştirilmesi;
3- Daimi muhafaza masrafianna karşılık olmak üzere Evkafdan muay-
yen bir meblağın bu ~ene ve gelecek seneler bütçelerinden .ayrılması için
icra ve~eri heyetince bir karar verilmesine müsadei devletlerini derin
say~ılannlla dileı:jm, efendim. · ..... ,

Asiına mutabıktır
9.12.1934

Ayasofya Müzesi arşivinde Mimar Nihat Nigizberk'ip 1935 tarihli, el

yazısı ile yazılmış ilgi -Çekici bir mütalaası bulunmaktadii-\ . _.
"Ayasofi;mıııı inşası bittikten sonra yapan hükümdar Süleyman paygambe-
rin nınbedini murad ederek: Süleyman mağlup oldu, demiş. Planındaki aza:met
ve nakışlarmdaki zenginlik noktasında acunda eşsiz olan bu azamelli mqbedin
kubbesi yapıldıktan biraz sonra yıkılmış, dalıa yüksek olıııak üzere tekrar ya-
pılmış, _bu yıkılış asırlarm mimarlarmı o kadar korkutmuştur ki,_· kimse bu
kadar açıklıkta merkezf kubbe yapnıağa yanaşmamış. Türkler bu cesareti ya-
radılışlarmdaki zekfi ile çok malıirane bir surette . göstermişler, buna yakın
açıklıklarda kubbeli dalıa a:::anıetli nıabetlerle İstaııbulu Edi meyi doldu rmuşlnr.
Bu başlangıç sözleriı1den maksadım bu kadar saııai ııe tarilıi kıymeti olan
Ayasofi;mım ta doğuşu11dan malul olduğunu lıatırlatmaktadır. . · ·
Bu çok ilıtiyar
bina biz Türklerin eline geçineeye kadar, müteaddit desteklerle
yaşayabilmiş, sanat aşkı kamnda kaynayan milletimiz ömrü tiikenmeye malıkum
buluıımı bu binaımı imdadma yetişmiş ilfive ettiği ayaklar ve minarelerle
tükeıınıez ömürler vermiş yine mabet. olarak yaşatmış, son asrın yeni Türkleri
bizler dalıTbütiin acuna sanat ve tarilıe aşkımızın ebedf bir abidesi olarak bu
mabedi btmdan böyle acuıı durdukça bir müze gibi bezeyerek saklıyacağız.
Bir mimqr gözüyle bezemenin im ·mülıinı şartlarını alarak şunları görüyo-
rum:
Bu biı.~a salın itibariyle çok ccsim ve çok azametlidir, mü~eı:iazır itoktaları
birbirine beıızememek derecede deformasyonlar mevcuttur: .. ·
..

ı'vfimllr Niltf/1 Niği;;lıt!rk'itt 11. mtııfıle l11ıkkwtftı kcımisymtmt stwliııe fifiılıi ifiııle kcmu/u bir 1101
ıliişmiiştiir. (Be/se 7).
. .iı92 · TÜRK .DÜNYASI ARAŞTIRMALARI

Bir m üze olmak itibariyle lı er şeyden evvel bu binanın çok dikkatli ve çok
salıilı olarak plimları, ııuiktaları, detayları alıtııııalıdır. Bu çok güçlükle görülecek
ve çok zaman yiy.ecek bir iştir.
Evkaf -son yirmi ·sene- zarfindan diğer camilere olduğu gibi bu camiide
de Türkiyenin en kuvvetli lıeyeti fenniyesini toplayarak çok dikkat ve teyakkuz
göstermiş, senelerden beri pekçok etüdler ve pek çok nafi tami:atı yaptırmış
326 senesinde celp ettiği nıütelıassıslar verdikleri raporlarda ' 'esaslı etüd ve
planları yapmak için bir mesul mimar ıiıaiyetinde iki mütelıassıs mimar, iki
desinatör, bir mükemmel t{sta ve işçiden ibaret bir. heyeti fen~ıiyenin teşkilini
talep etmişlerdir. Tabii o zammı Mıize olıııası düşünülmüyordu. Fakat bugün
madem m üze olacaktır, bu binanııı bütün resimleri tab.'olunur ve gelen gezici-
lere bir bedel ile salılmak lıem elzem lıem çok faidelidir.
Bu resimler bundan böyle yapılacak tamirat için çok lüzumlu bir dos-
yadır. Bu biniınm yaşı kadar da uzun geçirdiği tamir devirleri vardır ki
bunlar için kütüphaneler dolu eserler vardır. Bunlardmı teşkil olunacak
albümün mütemmimi olarak lisanımızti çevrilmeli ve tesbit edilmelidir.
Böyle büyük ve çok muazzam ve billıassa eski binalarda tamir ve ternıimin
lıiç ardım arasıttı kesmeğe g~lmez, kesilecek olursa açılacak ralme çok ziyan
ve çok fedakfirlıkla. .örtülmek bilmez. Evkaf buna dalıi birkaç sen~ evvel
toptan binlerce lira para safretmiştir ııe lıer senede binlerce liraları sarfet-
mekten geri du rmamıştır, öyle iken bile bugiin tanı ire mu/ı taç yerleri pek
çoktur. Daimi olmak şartıyla lıer sene bu binti için asgari onbin liralık bir
tamir mecburidir. El siiriilmeyecek gibi kıymetli' bir müze olarak ·saklaıiıak
istediğimiz bu binanm, ebcdf, temiz mulıafaza edilebilmesi mesuliyetini ii-
zeritie almak ve bu m ıi temadi tam i ri yapmak ve bu ilmi tetebbuatı lı emen
muvaffakiyetle, matbu eserlerle tezyin etmek vazifesini görmek için ben Av-
rupalı mütelıassıslar ·gibi dokuz kişiden mürekkep bir .•lıeyeti fenniye teklif
ctmiyeccğiııı. Yalnız lıiç olmazsa seıieııi beşbin lira talısisat da buıia ayrılarak
arkeoloji bilir, Fransızca ve Alnıaneaya aşina bir mimar ilc lıer sanat elinden
gelir faal bir ustamn daimi surette istihdamı pek lfizım ve pek mübrem bir
ilıtiyaç olduğunu bu sözlerimle hatırlatmak is_tiyorımı ".

~aarif Vekili Abidin Özmen, Ayasofya'yı müzeye dönüştürme ça-

lışmalarını sürdüren komisyondan bazı konulara açıkl.ık getirilmesini
istemiştir; Ayasafyanın ana kubbesi altına rastlayan alana önemi daha
az eserler konulacak olursa genel düzenin bozulabileceğini ileri sür-
müştür. Üst galerilerde eser teşhiri düşünülüyorsa, bunların detaylı
projelerinin hazırlanıp hazırlanmadığını kamuoyundan sormuştur. Ay-
rıca büyük mali yükten kaçınmak için İstanbul Arkeoloji Müzelerindeki
geç Roma ve Bizans lahitlerinin yerlerinde bıı:akılmalarıiun yerinde o-
lacağını belirtmiştir. İstanbul Arkeoloji Müzesincieki Bizans çanak çöm-
lekleri ile Türk-İslam Eserleri Müzesi ve Çinili Köşk' deki Türk çinilerinin
alt katta teşhirinin düşünülebileceğini de sözlerine eklemiştir. Bu nedenle.
alt katın kuzeyinde Bizans, güneyinde de Türk çinilerinin teşhirinde ko-
E. YÜCEL / BELGELERİN IŞIGl ALTINİ)A AYASOFYA
. .
misyanun ne düşündüğünü sonnuşhır. Bunlann yanı-sıia avlu duvan bo-
yunca mezarlıklardan önceki yıllarda toplanmış, değerli mezar taşlanrun
mezarlığı an~mayacak biçimde kron~lojik düzende teşhirinin müze gö-
riin~lünü daha da ;kuvvetlen~eceğine değinmiştir. Öte yandan Nur-u
Osmaniye, Zeyrek Camilerinden getirilen ve Askeri Müzede1 • bulunan
kırmıiı porfir lal)tin de avluya yerleştiı?lmesini istemiştir2• Son yıi. larda
İstanbul'un çeşitli yerlerinde bulunan · damgalı Bizans tuğlalannın da .
d~ş nartekste sergilen'mesinin uygun olabileceğini sözlerine eklemiştir3 ,
Bütün bunların yanı sıra Ayasofya'nın genel anlamda anıt-müze görünümü
alacağı vurgularunıştır.

Ayasofya'ı:urt mü:z;e olarak ziyarete açılahilmesi için eser sergilenmesinin

yanı sıra teknik bazı çalışmalar da yapılnuştır. Bunların s~nucunu İst<u.'~ul
Müzeleri Genel Müdürü Aziz Ogan Kültür Bakanlığına duyurmuş, Müze-
nin Şubat 1935' c\e 2.iyarete açılahilmesi için öncelikle birinci narteksin_o-
narımı ve duvarlanrida sergilenecek eserlerin getirilmesini' istemiştir. Öte
yandan onarım için düzenlenen keşfin 2080. TL. eserlerin nakli için SOO.
TL gereksindiğini belirtmiştir4 • Müzenin onarılıp açılahilmesi için de ekli
pusulada belirtilen 52 609. TL'den de aynca5 söz etmiştir. Bu arada İstanbul
Asar-ı Atika M üzeleri Umwn Müdürlüğünün Müzeler Mkan Kem.al Altan
da fenni bir şartname düzenlemiştir. Buna göre narteksin iç duvarlan ile
tonaziann altında kalan, rutubetten kabararak dökülmeye yüz tutmuş sı­
valar harçla l_<apatılacak, üzerieri sıvanacak ve müze yöı:ıetiminin belirle-
yeceği renge boyanacaktır. Narteks koridorlanndaki eksiK döşemeler de
cinslerine g~re tuğla ve mermerlerle onarilacak, kırık alçı pencelere, nakteks
kapılarının çürüyen kısımlan da aslına uygun biçimde yenilenecektir. Bu
onarımı yapacak müteahhidin eski eser işlerinde çalışmış, Evkaf ve Müzeler
idaresince yeteneği kanıtlannuş ve işinin ehli olıncisı ön görülmüştür. Ayrıca
Mimar veya Mühendiııin de bazı koşullar aranmaksızın bu ihaleye katıla­
bileceği de şartnameye eklenn\iştir. ihale tarihinden 30 gün içerisinde ya-
pılacak işler fenni şartnan1eye göre bitirilecek, iki taksitte ödeme yapılacak
ve yapılanlar beğenilmezse y~nilenecektir6 • öte yandan: onanm çalışma­
lan süre.rken komisyon bazı kararlar daha almıştır. Buna göre Ayasofya
Kütüphanesi eski yerinde kalarak özelliğini koruyacak, idari yönden Ma-

Ayıı~ofyıı'ıım ytllllllıfllki Hı1giıı Eirrııie Kili;esi

2 Hagiı1 Eirı:ııi'11i11 iç ııııiiiSIIIIı[!ı llbım: tfiiltı:mille lıırilılelleıı kınım:ı /ıir porjir /ıılıit lııılımmtlktaılır.
Biiyiik /ıir ilılimt11/e Alıiılill O;;meu cı ;;ıwıımlıır As~·eri Mii;;e ıılarıık kul/ımılım Hııgiıı Eireui'ıfe !111
lııliillt!ll sii;; elmişlir. Nt! ı•ıır ki lıu lıılıit Ayı~sofyı~'yıı gl!lirilım:yerek lllŞili/tl ;:ıırlllğmıılım yeriilde
lımıkılu11~1ır.
3 Aytl~fyıı MiiZ<?;;i11tle l•11gii11 ılllıfi-t•i;:u<'l progrımı otfıısı tıeı;ıı kımfı!rıms :.:.ı/ıı111ı olımık lıırııfimı;;ıfall·
ılii;;mlı!llım yerde tfııluı ÖIICt!lı:ri ıfmugnlı Bi;;mıs lllğinlım leşJıir eıfiliyıırtfll.
İslmı/tul Asıır-ı Atikll Mii;;eleriuill 16.1.1935 gii11, 199q5/45 sılyılı yı~;;ısı (Belge 8).
s AyıısofıJı1 Mii;;esi ıfıısyıılıırı11dt1 lm JIIISlllııyıı mstlı111111ı1111işhr.
6 AyıırufıJil Mii;;t!Si Ar~ivi11tfe /tlllımllll, Isimılilll ASım Alikil ımiZ<?Ieri Um ımı Miiıliirliiğiimi11 1.4.1935
gii111ıi fomıi ~ı1TIIltiiiii!Si (Belge 9).
194 TÜRK DÜNYASI ARASTIRMALARI

arif Müdürlüğüne bağlı kalacak ve ancak Müze içerisinde kalışından ötürü

burada çalışacaklar öncelikle Müze yönetiminden izin alacaklarclır1 .
Maarif Vekili Abidin Özmen İstanbul Müzeler Müdürlüğüne yazdığı .
bir başka yazıda bu konuda bazı önerilerde bulunmuştur. Aya~ofya Kü-
tüphanesindeki basma eserler İstanbul Umumi Kütüphanesine gönderile-
cek, ancak bu konuda izlenecek yöntem kararlaşbnlıncaya kadar da yerinde
bırakılcicakhr2 • Buna karşılık İstanbul Müzeleri Umum Müdürlüğü kitap- -
ların yerli yerinde kalmasını, İstanbul'un diğer kütüphanelerinde bulunan
Ayasofya'ya ait kitapların da buraya gönderilmesini istemiştir3 •
Ayasofya'nın
içerisinde Sultan I. Mahmut'un yaptırdığı kütüphane söz-
cüğün tam anlamıyla mimari bfr şaheser olup dışta dayanak duvarlar,
içeride de payeler ara~ına bir biblo gibi yerleştirilmiştir4. ·

Ayasofya'yı Müzeye dönüştürme çalışmalarını yürüten komisyon, altta

kubbenin altına rastlayan yerde Bak~ğın önerisine uyarak eser· teşhir
etinem~ye karar vermiştir. Buna dayanak olarak sergilenecek eserlerin çok
fazla yer kaplan1aları ve taş~alarında mali güçlük gösteri.lmiştir. Küçük..
eserlerin sayılan az ola~ağından, taşınmalarında da fazla bir zorluk çık­
mayacağı belirtilmiştir5 • Ayasofya bahçesinin yalnızca Bizans çağı eserleri-
nin bir arada bUlunacağı açık hava müzesi görünümünü taşıması, islam
mezar taşlarının ise buraya konulmasının yerinde olanuyacağı düşünül­
müştüi. Aynca komisyon Ayasofya'nın bitişiğinde, Belediye tarafından
"Kimsesizler Yurdu" olarak kullanılan yapının yıkılmasını ve vilayete de
bilgi verilmesini istemiştir7 . Bunun yanı sıra Ayasofya avlusundaki deponun,
tuğla minare altındaki diik.kanların da kamulaştırılmalaniun yerinde olacağı-

Istmılmi Asım Atilm Mii;;e/ui Umum Mii!fiirliiğılllıle toplımıw /ıu lwmisyı111 kıırıırmı A ;;i;; Ogmı,
Ni/ıat Nigi::/Jerk, Ziyı1 Kııeııi11ı111, 1iılısi11 Ö;; ııe Efilııleltill Teld11el im::llltıııııflır. A11mk l111 kımımı
"tıırilıi belge ıb:ri11dı! ym:ılı ıleğilılir (Dı!lge
10).
2 Mıtıırif Vekıiletiııi11 20.9.1935 gıi11 tıe
90740 sayılı yıı;;ılıırı.
3 /stmıll/1/ A~ıırı Atiktı Mıi;:e/eri11i11 27.1.1935 gıi11, 19959}99 ::ayı/ı ym:ılıın.
4 Bkz. E. Yiicel "Ayawfı;ıı Kitaplıği" Tiirkiyımıi;;, /st. 1984 S. s.Zl-17; E. Yiicel "Lıı Bib/11otlıeque
ıf11 Sultım Malwıfil ıl Sı1i111e Soplıie" Trm•ıw:c et Reclıerclıes e11 1iırguie ıle Mıılımul I. ı!T ıl Sııi11t
Soplıie" 111/roıluctiılll 11 1'ari ılu liı•re eıı 1iırguie, lstmı/ıu/ 1986, s.~7.
s Komisı;oıı lıu kıırıırıı ı•armtltfmı iiııce içeridt! lıılyük iilçıideki Bi;;,ms ı!ser/ui ile ymı ııejle~\f.: 8i::aiıs ­
ı•e Ospımılı çiııileriııi sergilı!mt!yi ıliişıiııııtii~lii. Allcak ıleııriu Mıltlrif Bıı~mıı A/Jiıliıı O;;mı:ıı /m
fikri kalml elmı:mi~; ı•c bu ılıfıı komi~yoıı ıma uyı1mk kıımım::Ct1 ı:u yeriutfe kıırıır almıştır.
6 AyıtStıfiJıı Mıi;;e~iuiu ıırfıl lııılıı;esiııtfe l•ugıi11 lıa;;ı islami me::ar lıışlıın11111 lmlımdu§u dikkıllİ
ı;ı:kmı:klt!ılir. Bu tıı~lar Auaıfolu Medeuiyr:tleri Sergisi ı:mmuıfıı, 19113 yılmılt! ~rgi kımıitesiuce
1i'irk ı•e /slıllll E~rlt!ri Mıi;;t!siuıfm /ıımıyıı gl'lirilmi~ti. Aueıık 1ilrk ı•ı> Isitim E~er/eri Mii;;ı!SİIIill
IIırt~lıim Pı1Ştl Sıımym11 /ıı~ımuıısmılım sıııırıı yersi;;liklt!ll ı'itiirii bu me;;ıır tıışlıırı Ayııı:ofyıı'ıln
kalmı~tır. llı:riılt! lıı:rlımıgi bir ym11lgıyı1 ılılşıilmımıesi içiıı lıu ko1111111111 ııçıklıllllllılSIIIdıı yıırı1r ııardır.
7 Bu kııııuılıı ~ii;;ii ı!dileu; "Lliiyiik ıllıiıleuiu şerı:ji11i giderecek ımı/ıiyelle ıı/tfuğ11" deuile11 lı11 yıyıı
/•üyük /ıir ilıtillwlle Fati/ı Sultım Melmıı!l'iu yııptmıı Sultım ll. Mnlmıııt'ım yeuileılibfi Ayı~sııjyıı
Meılre~esidir. Bu metln.-::ı:uiu yık11111111 Sı1ym Ekrem Hakkı Ayverıli ıw /ıir ılille yı!Tiıtiştir. Bk::. E.
H. Ayııerıli, ıı.g.e.
 E.YÜCEL / BELGELERiN IŞIGl ALTINDA AYASOFYA

· dile getirilmiştir1 . Komisyonun ·son derece ilginç ve yerinde bir karan da

Vakıflar Baş miman Nihat Niğizberk'in isteği ile alınnuşbr. Buna göre
Arkeoloji konusunda' çalışmış, Bizans kültürünü, Ayasofya literatürünü
bilen bir ınimar burada sürekli bulundurulacaktır. Böylesine önemli bir
yapının onannu da hiçbir · zaman ihmal edilmeyecek, bilgili · işçilerce ona-
nlacak ve her yil en az 15 000. TL. ödenek aynlacaktır.
Ayasoyfa' daki Müze· ve onanm çalışmalan sürerken güncel basın konu
ile çok yakından ilgilenmiŞ tir. Mesela Milliyet Gazetesi "Ayasofya'nm Müze .
yapılması için. hazırlıklar" başlİğı altmda geiriş bir yazı yayınlanuş ve
Müzeler Umum Müdürü Aziz Ogan ile Ma•1rif Vekili Abidin Özmen'in·
açıklan1alanna yer verilmiştil.
Aziz Ogan' m açıklaması şu şekildedir:
"Ayasofi;a'nm Müzeye talıvili hakkında bize lıenüz bir emir verilmiş değildir.
Yalmz Ayasofi;anm tanıiri ve bu tanıirc bizim nezaret etmemiz için emir verilnıiş~r.
Tamir Ayasofi;amn Jıa.ricf sıvalarma, billıassa garp cilıetine münlıasırdır. · Bu ta-
mirat için ne kadar para sarfı icap ettiğini tesbit içiıı bir keşifname lıazırlmınıası
emredilmiştir:•· Düıideiı itibaren nıüze mimarları ve snir bu vadide satalıiyet ve
ilıtisas salıipleri keşif icrasına başlamışlardır. Hazırlanacak keşifnameyi Maarif
Vektlletine takdim edeceğiz. Tamirin ne zaman başlıyacaği hakkında lıeııüz bize.
bir emir verilmiş değildir. Ayasofi;anııi müzeye talıvili karan hakkında da gaze- _
te/erdeki neşriyattan başka ve fazla nıalı?mahmız yoktur."
Maarif Vekili Abidin Özmen ise şu beyanalı vermiştir:
"Ayasofi;a Camiinin M)ze alnıası etrafında bir tasnvvurumuz vardır. Omıiin
Müze olup almayacağını 1bir fen lıeyetine tetkik ettiriyoruz. Heyetin vereceği
rapora göre mesele bir karara bağlanacaktır."
Milliyet Gazetesinin 11.9.1934 tarihli sayısında bu konuda şöyle bir
beyanat vardır:
"Diğer taraftan Suftanalımet Oımiiııiıı umumi kütiiplıaneye kalbedilmesi ta-
savvuru üzerine kendisine müracaat ettiğim Mııarif Vektlleti erklimndaıı bir ~at
bana şu malünıatı verdi:
Bence Su ltanalımet camiinin bir kütüplıane olarak kullanılmasına imkan yoktur.
Çünkü konulacak kitap/ann lıerhangi bir yangın veya başka bir telılikeyc karşı·
mulıafaza edilebilmesi için caminin içinde bölmeler yapmak· suretiyle tadifnt icap
edecektir. Bıt tariillit ise caminin güzelfiğini ve şeklini ·bozar." ·.
Aynı Gazetede Maarif Vekilinin beyanan ise şöyledir:
"Ayasofi;mım müzeye kalbine lıazırlanılmak~adır. .Ay~sofı;mım esaslı surette

Aym;.ıjyıı Mıi::esimfı!ki arfiı• kııyıtlıırmıiım ıııı/uıfa /111 ılı!Jitl/11111 Zııııgulıiak Çııycımııı Nıilıiyesiııı1e
Kuyuıııcuoğu/larmı1ıw Kıırı1 Mdııutl, Hıis.:yi11 lll' Has.m'm; tıığlı1 miılılf'l! ııltmılııki ılıikkaulıımı
ılır Emille Hmımı, Kı!lııı/ıçı · Kadri Efeıııfi, lkyoŞiu Mtıliyt Şulıisi memımı Şıikrıi Bey ile Musttıjiı
Hii&Jiill Efoıııli mıi/kiyeti11ıfe olduğu ılğmıilımştir. Alicııie AyıısıfiJıı'tfıı Mıi~ çıılı~malıın 5Ürıtrkeıı
Vııkljlıır
ilt ıınilkiyet kımu~u ıi::eriıııie ytlcriııu ı1ımılmılii11Ş ı•e ko1111 ileriı/eki yıllımlıı Eski Estrler
ııe
Mü;:eler Geıı.el Mıiı1iirlıiğıi ı1Tıl$111ı1ıı çii;:fimle11r.mı:yım kirıı ııe fıılıliye ılııııa/ıımlıl ~·o1111 olm11ş1ur.
Milliyet Gıı::etesi, 11.3.1!134. (Helı.:e 11).
.:tt% TÜRK DÜNYASI ARASTIRMALARIt

tamiri tekerrür etmiştir. Bina çok 'Sağlnmdır. Yapılacak tamirden knsıt ' binanın
metanetini ziyiıdeleştin1ıek değil, güz'elliğini nıulınfnzn etmektir. Aynsofi;nnın lınricf
· sıvalan, bilhassa garp cilıetindcki sıvalar Jıauiılann tesiratı ile zedelenmiştir;. Ya-
pılacak tamir, şimdilik bu sıvnltirn · inlıisnr. edecek ve tamirat Müzeler Um um
Miidiirlüğiiııün neznreti ve müzeler ıiıimnrlnrınm tarifleri altmda olacaktır. · Bu
Jıusustn Mü zeler Um um Müdürlüğüne emir gelmiş, dünden itibaren tamir için
keşfe bnşlnnnııştır, Aynsofi;n kubbesiııinlın~icf tamiri bundan bir sene evvel esnsen
ikmnl edilmiş olduğundan kubb.e yeni bir tnn~in;Jüzı7m gösten~ıemektedir. Şimdilik
yalnız lıaricf kısımda beden duvnrlnrııım . ve küçük tn{f kubbbelerin tamiri yapı-.
lacaktır. Tamir _talısisatmm Evknf Biitçesiı~~en mi, yoksa Man_rif bütçesinden ı1zi
nynlnçağmn dair lıenüz bir karar yoktur." .. ·
Ayasofya'nın müze oluşu ve bur~da sergilenecek eserlerle ilgili tartış­
malar basında sonraki yıllarda da sfumüştür. Mesela ~a Çavdarlı "Ayn-
sofi;n müzesine lınngi eserlerkonllınlı, yıınliş bir karar vermeyelifıı" başlığı 'a ltinda
ilginç bU: yaz~ yayınlanuşhr: ·
. "Biznnsa nit bir pina içerisinde Osmanlı eserlerini toplamak, m ~izecilikte eıı
mülıim bir esas olan eseri binnyn, binayı eserc uydurmak knidesine aykırıolmakla .
beraber, birçok malızıırları . da vardır. Ayasofi;a'nın ilıtişqiıı ve azameti altmda
Osmanlı eserleri kiiçiilür. En iyis} buraya Bizans..eserleri koı1malı, Türk Eserleri
de Süleymaniye veya Su_ltan Almıet müze- olup oraya ko!mıalı". 1:
Türk-İslan\ Eserleri Müzesi ile Çinili Köşkten bazı Türk çinlleriniri A-
yasofya'ya kaldınlması konusunda Müzeler. Mimarı Kemal Altan'ın da bir
yergisi yayınlanmışhr:
"Çinili Köşk'de eşyalariri yerlefii1den kaldırılarak çeşitli müzelere göiıderilmesi
doğru değildir.
Ayasofi;a bugün büyiik bir mabettir. Bu mabediıı iç ve . _dışmdn Türk mimar-
larının e/ile yapılmış Türk Saıı'nt ek/eri, talıkiıııler me-vcuttur ve kendi esasmda
bir müzedir. /çindeki fresklerin, nnkışlnrııı, ince oyma işlerin, merıııer satılı kap-
lamalnmım, duvar mozaiklerine malısus bir takını resim ve tasvi rleriiı' 'yerinde
temaşnsmdan bir zevk duyulabilir. · ·· ·
Ayasofi;a'ııııı ıuırtekslerine, _
mabet kısmına birtakım lıeykeller, talıit ve sütun
başlıkları doldunııak,· yerleştinııek' iki işi birden bozmak demektir"2• . ·

Ayasofya Müzesinde eser sergilennlesin~e son derece akılcı bir yol

izlenmiştir. Özellikle bin~ kendisinin bir anıt-müze olduğu düşünces4t-:
den yola çıkılnuş, iÇeride yoğun bir sergilerneye gidilme:ıniştir. Ayasofya'nın
dış narteksindeki gibi e_serler dişında iç~ride binanın mimari~i~ mozaikleri
ve Türk Çağı eserleri ön pland~ ·seyirciye sunulıimştı.:ir.
AYASOFYA'NIN -LEVHALARI ·---· ···-·
Ayasofya'nın cami. oluştİndan sonra ünlü Türk ha~tatı Tekneci-zade
İbralum Efendi' nin H. 1061 (1651) taril~i ya~an ibadet yerine Çepçevre
Ymi Salıalı Gıı;;etesi. 6.8.1!139.
2 Sım Postıı Gıı;;etesi, 2.6.1939.
 .r ·
E.YÜCEL / BELGELERİN IŞIGl ALTINDA AYASOFYA -· ; 197

asılnuşbr. Yan duvarlardaki mermerlere uyacak biçimde, dikdörtgen çer-

çeveler içerisine alınan bu levhalarda Allah, Muhaguned, Ebubekir, Ömer,
Osman,. Ali, Hasan ve Hüseyin'in isimleri yazılı idi. Türk yazı sanah
yönünden son derece değerli olan bu eserler Sultan Abdülmecid'in isteği
ile 1847-1849 yıllarında İstanbul'a gelen İsviçreli Mimar GBT. Fossati'nin
Ayasofya onarımı sırasında yerlerinden kaldınlmış ve sonra da yok ol-
muştur1. Günümüzde bu levhaların yerinde XIX'uncu yüzyılın bir diğer
ünlü hattah Kazasker Mustafa İzzet Efendi'nin yazılan bulunmaktadır.
Kazasker Mustafa İzzet Efendi ana kub benin iÇerisine Kur' anın En-Ntlr
suresinin 35.inci ayetinden2 başka 8 m. çapında, 36 cm. genişliğinde harfleri
olan, Allah, Muhaı:nme.d, Ebubekir, Ömer, Osman, Ali, Hasan ve Hüseyin'in
isimlerini muşamba levhalar üzerine yaznuşhr. Türk yazı sanahnın en
büyük ölçüdeki örnekleri arasında olan bu levhalar Ayasofya'nın Müzeye
çevrilişi sırasında yerlerinden indirilmiş ve uzun bir süre zeminde kalnuş,
sonraki yıllarda da bazı polen~ere sebep olmuştur.
Ayasofya Müzesi'nin eski yazışma dosyalarında bulunan bazı belgeler
levhaların yerlerinden indiriliş sebebine ışık tutmuştur. O zamanlar İstanbul
Müzeleri Genel Müdürü olan Aziz Ogan, Kültür Bakanlığına levhalann
yerlerinden indirilmelerinin son derece güç olduğunu ve Sultan Ahmet
Can1ünin kapılarından içeriye sokulmalannın da kolay olmayaçağını yaz-
mıştır. Bunun ardından bu işi yapabilecek nitelikte kişiler bulununcaya
kadar. levhaların yerlerinde bırakıln1alarını, eğer kesinlikle indirileceklerse
zeminde sergilenn1esini Bakanlığın onayına sunmuştı.ır3 . ·

Milli Eğitin1 Bakanı Abidin Özmen de Ayasofya' daki Kazasker Mustafa

İzzet Efendi' nin levhalarının becerikli kişiler bulununcaya kadar yerlerinde
kalmalarının uygun olacağını yaru~lamıştır4 • Ayasofya'yı müze olarak dü-
zenleyen komisyon da aynı konuya değinmiştir:
"Ayasofya Müzesinden indirilen Mustafa izzet (Kazasker) tarafından
yazılnuş büyük levhalar çok değerli Türk ~serleridir. Bunlar Evkafça iste-
nildiği gibi Sultan Ahmet Camiine götürülecek olursa binanın mimarı gö-
rünüınünü engelliyecektir. Bu güzel eserleriıl zayi olmama.sı için Ayasofya
Hünkar Mahfeli çevresinde, uygun bir yere birbuçuk metre aralıklarla iki
sıra halinde düzenleJUl!.esi yerinde olacaktır5 ." ·
Bunun ardı sıra Aziz Ogan'ın Kültür Bakanlığına yazdığı bir başka
yazıdan da Kazasker Mustafa İzzet. Efeni'nin levhalarının İstanbul Evkaf
. Müdürlüğünce yerlerinden indirtildiğini öğreniyoruz. Ayasofya' da yere in-

Erdem Yıiul, "Ayıışııfı;ıı Oıwrımlım ııtt Vakıf Arfiııiıuie Rrılmımı Ba;;ı Bıtlgelu" Vııkıjlar Dergisi,
C.X, Alikımı 1973, s.219-228; Erıiıtm Yılcd, "Ayıısofi;a Çalı~malıırt ııe )~ıpılmı 0111ırmılıır" Smıtll
7iırilıi Arıışlmıwlım Dergisi", İslımlml 1989 5.6, s.26-30.
2 Krır'ım, Eu-Nılr, 24/35.
3 lslımlml Asım Alika Mii;;elıtri"lliu 4.2.1935 giiıı ııe 20000/l40 Myılı yı1;;ısı (Belge 12).
4 T.C. Mıııırif Vekı11eli, Mıl;:ı~/ı~r Dairesi'ııiıı 12.2.1935 giiıı lll! 90715 sııyılı yı1;;ısı (Belge 13).
s lslmılflll Asım Atikıı Umum Müılıirliiğı7 kıırıırı (lıirilıııi;;) (Belge 10).
 TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI

dirilen ve Sultahmet Camiine konulması düşünülen bu levhala.nn orada

sergilenmesi de bazı karşıt göriişlere sebep olmuştur. Sultanahmet Camii
iç mekanuun Ayasofya' dan daha küçük oluşundan ötürü levhaiarın göri.i-
nünı.ü etkiliyeçeği ve güzelliği bozacağı ileri süriilnı.üştür. Bunun üzerine
Kazasker Mustafa .İzzet Efendi' nin levhaları Ayasafyanın zemininde şim­
dilik kalmaları daha uygun görülnı.üştür1 . Maarif Vekaleti; "Ayasofya'nın
kilise olduğu kadar nı.ihrap, minber, müezzin mahfeli, vaiz kürsülerinin
eklenmesiyle aynı zamanda cami şeklini aldığını belirtmiş ve müzeye çev..,
rildikten sonra her iki devrinin gösterilmesine ~at edilmesini" istemiş$
levhaların zemininin uygun bir yerde sergilenmesini vurgulanuştır2 • Uzıın
bir süre sonunda i Alaeddin Gövsa'nın güncel bir gazetede yayınlanan
"Aynsofı;n Lrolınlnrı" isimli bir yazısından bu levhala.nn 1949 yılına kadar
yerde, tahta iskelede kaldığını öğreniyoruz:
"Aynsofı;n'nın Mıize lınline konulması sırasında lter biri nefis bir Tiirk eseri
olan köşelerdeki altı muazzam levltiimn da yere indirifmiş olduğunu görerek
iiziilmüştiinı. Binnıun bir zamanlar Hıristiyan Mabedi olduğunu gö~teren resim-
lerin ve lıaçlarm muhafazası nasıl tabii ise Türk ve İslam mabedi sıfatıyla taşıdığı
!ta tıraları da olduğu gibi mulıafnzn etmek öylece znruri değil miydi?
On sene kadar önce Maarif Baş Müfettişi sıfatıyla müzeye ait bir meseleyi
tnltkik ederken lrolıalamı duvar kenarlarmda ve ndi tnlttn iskeieiere iliştiri/miş
olarak sü riiklendiklerini gördiinı.
Levlıalnnn yerlcrindcyken kapıdan çıkıp çıkamıyacnklannı ölçmek mümkiin
iken teşebbüsün gayet ciılıilmıc bir lıoyrat/ıkla yapılmış, sonra da knpıdm1 çıka­
,:abilmck için arkn/an alçıliolnliJialııi ;11iiknvvalnn biiknıek yüzünden bir tanesinin
kırılmış olduğunu miişalıede ettim. Meseleye dair o zamanlar Maarif Vekilliğinc
verdiğim rapor çok etrajlı ve deliilere nıiisteııit idi.

Geçen gün lıayretlere düşerek ve ta içimden yanarak öğrendim ki o nefis

levlıalar Tın/n yerlerde süriiklenmektcdir ve kararlaştırılmış olmakin beraber onlnn
yerleriııe asmak imkanı etnn buluıumınııııştır"3 •
Ayasofya Müzesinde buİunan "7'nci Toplantıdan Özel Zabıt'' başlıklı bir
tutanaktan i Aladdin Gövsa'nın yazısı üzerine konunun gündeme geldiği ve
l~vhalann da o "güne kadar yerde kaldığı ortaya çıkmıştır4 • İstanbul Eski
Eserler Encümenin bu tutanakla ilgili toplantısında Ayasofya' da Bakanlığın
izni alırunadan indirilen, Allah, Muhan1.med ve Cihar-van Gitzin levhalarının
yeniden yerlerine asılması düşi.ini.üduğü ilgili Bakaxiliktan alınan yazının
5

lslmılru/ A~ıırı Alikıt Mii;:e/uiuiu 23.2.1!135 gibı, 2000/7-227 ~ayı/ı yıızısı ([Jelgı: 14).
2 . Mıwif Vt'l\ıilc:li, Mıt;;c:lc:r Dııimi11i11 13.3.1935 gı/11, !10788 Sll!fılt .yt1::ı~ı (Belge 15).
3 /lırıılıim Altlc:dıliu Giiıı:<ıı, "Ayıısııfyt1'um Lıı/tıllıırı" Hiirriyı!l Gıı::ı~lı:si, 25.7.194!1 (Bc:lge 16).
4 7.iuci lııplımlumı ii;;d ;;ııfılı 25.1.1949 ltıri/ıli ıılup bilimiıule im:ıı l•ulumwımııkllldır. Aueıık lımm
i;;lı~Jım S.iuci ltlflltl//1111111 ii;;e/ ;;,ıptı 1111111111 ılt'l•ılllll olıqı A;;i;; OgtUı'111 lmşkmıltğlllılıı l::filnlcliıı
Tt'killt!l, R. Sııffd Atı1lıium, Mtılmml Nı•ılim Gıiuılı7;:ııtrı. Nıı;;ım Pcıroy, Prof. A. Mıijit Mmt!>t!l,
Fı•luui Kıırııtııy, Vdmp Koeımıcıııi, Prııf Sı•ılıı( Hııkkt Eldem, Rıislem Duyurım, N. Elm$Sillllfoğlll,
Feriıluu Dirimtc:kiu, Y. Miı11tır Fikrc:t Yı/cd, Ziy11 Kooıillılll, Y. Mimllr Sıirı.yıJıl Yılul tıe Avııi
Erl•ııl•arım'ılmı m~yıfımıı gelmi~tir (Belge 17).
~ Milli Eğilim Clııkımlığmm ·21.1.1949 gılu lll' 224 Myılı yı1::ısı.
E. YÜCEL/ BELGELERiN IŞIGI ALTL"'DA AYASOFYA ' 199

okunmasıyla başlanmış ve üyelerin görüşleri sorulmuştur.

Başkan Aziz Ogan, Ayasafyanın temizlik ve onariın çalışmalarının ya-
pıldığını uzun uzun anlattıktan sonra Atatürk'ün Ayasofya;ya geldiğini,
kendisini Dahiliye Müdürü :Bekir Şükrü Eğeli'nin karşıladığıru, onun isteği
ile levhaların yerlerinden kaldırııdığıru söylemiştir. Bunun ardından komisyon
Bekir Şükrü Egeliyi dinlemiş, o da levhaların Atatüı·k'ün isteği ile bulunduklan
yerin min1ari güzelliğini örttüklerinden yerinden kaldırıldığını söyliyerek ken-
disini savunmuştur. Arelindan bir başka olaya değinmiştir: · ·
"1939 yılında Sanıi Boyar Ayasofi;a Müzesinde Başişyar iken yağTınnede (Vaf
tizlıane) yaptığı bazı talıribat Encünıen' üyelerince malıalien görülmesi üzerine
idarece Bakanlığa arzedilmiŞ ve bunım üzerine o zaman Maarif Müfettişi bulunan
İ. Alfieddin Gövsa bu işiı1 talıki~ine memur edilmiştir. Sonradmı Müzeye gelen
Sami Boyar, Bakanlıktan izin gelmeden Allalı, Mulwmnıed ve Cilıar yiir-ı güzfn
levlıalamıı indirdiğimizi şikayet etmiştir. Bımım üzerine İ. Alfieddiıı Gövsa bçni
Mııarif Miidiirliiğündeki Umumi Müfettişlik Biirosuna davet ederek bu konuda
lfademi almıştır. O zaman miifettişin viiki olan suaTine cevaben levlıalanıı Ata-
türk'ün emriyle yerlerinden indiriferek Bakanlığın emrince mulıafaza altma alm-
dığım söylemiştim. Müfettiş bu lfademe karşı Atatiir~'iin o sıra Reisicumhur ve
Devlet Reisi bulunması hasebiyle liiyüs'el1 old!-'ğunu ve böyle bir emri vereı!!_ iye­
ceğini, Teşkilatı Esasi Kanununun buna engel olduğunu beyaıı ederek gerekli
emrin Bakanlıktan alıım.ıası lazını geldiği nÇJktasında ısrar etti."2 ·

R. Saffet Atabinen; "Ayasofi;a'nm Fatilı tar!lfındaıı İstanbul'un fetlıiiıi mü-

teakip ilk olarak cmııiye ·talıvil edilen bir mabet olması dolayısıyla buraya konulan
bu levlıalarm yerlerinde bırakılan nıiııber, milırap gibi yerlerinde bulunmalan
İstaııbııl'un Türider tarafından fetlıi sembolünü ifade etmesi bakımından uygım
olacağım" söylemiştir.
7'nci toplantının devanu olan 28.1.1949 günlü 8.inci toplantıda daha
önce kendilerine söz sırası gelmiyen üyeler görüşlerini açıklanuşlardır .
3

Feridun Dirimtekin, "Bakanlığıiı bu Jıusustaki sorıısuıııı vak'alarla karşılaş­

tı rm ca meydana garip bir vaziyet çıkmaktadır. Bundan elli gün kadar evvel
4

vereceğim bir konferans dolayısıyla Ayasofi;a Müzesini ziyaretim esnasııui'a bu

levlıalarııı yerlerine konması için müteharrik bir iskelenin kurulmuş olduğu ve
levlıalarm bu maksatlayerlerine konmak üzere lıa!ırlamııış bulunduğunu ve lıatta
bu işin bir miite(llılıidc ilıale edildiğini öğreıımiştim. Buna göre iki ay evvel bu
hususta bir karar ııcrilıiıiş ve tatbikata geçilmiştir. Bu iş için icra sajlıasım
geçtikten sonra bu nıesele Tıakkıııda Efıciimendeıı mütalaa sorulmasını garip bul-
maktayım ...Ama bu Ttususta fikrim sorulursa, binanmmimari lıüviyetini kapayacak
lıerlımıgi bir şeyin orada bulımmasınd taraftar olmadığımı, Ayasofi;a'mıı kendisinin

Me~u/ ıılııuız mılııımudııdır.

7'ııci lı>plmıhıwı ii;;e/ ;;ııplı.
3 8.iuci /ııplımtlllll/ ii;;el ;;ııpıı. ·Fı:ritfuu Dirimiekin 17.6.1955-1.12.1970 tıırilılı:ri ıırıısmıfıı Ayıısofi;ıı
Mii;;esiıııle Miiıfiirliik yııpmışlır.
8.i11ci /(lp/mıtmm ii;;e/ ;;ııptı. (Belge 18).
_, 2oii. TÜRK DÜNYASI ARASTIRMALARI 1

müze olduğu, binanın asırlarca isliim dinine lıiznıet ettiğini gösteren levlıalamı,
milırapönündeki lıalılarm, ralıle, şamdmı v.s. yerli yerinde bırakılmış bulunduğunu
söylemekle iktifa ederinı."
Sedat Hakkı
Eldem, ';Evvelce böyle bir karar verilirken bize birşeı; sorulmadı.
Şimdi anlıyoruz ki bu karar verilmiştir. Fikrimce bu bina cami ikeıı yerdeki lıalılar,
duvardaki levlıalar ve diğer ilavelerle binada canlı bir taksimat vardı. Bu 1ıaliyle de
am lı bir varlıktı. İnsan, bu eşya - sayesinde binayı dalıa iyi ve dalıa esaslı inceleme
imkılm buluyordu. Sonradan levlıalar indirilnıiş, Tınlılar kaldınlnıış ve bu canlı tak-
simat ortadmı kalkmıştır. Şimdi de öğreniyoruz ki levlıalar yerlerine konulmuştur.
Tebellür etmiş, talıakkuk etmiş bir netice üzerinde lıerlıangi bir karann ne gibi bir
rol oynayacağmı talınıiıı etmek de çok güçtür. Madem ki dediklerini yapıyorlar, bizden
ne soruyorlar. Bana kalırsa biz burada bfr fikir beyan etıniyelim. Çünkü biz bu işi
konuşurken bu levlıalar yerlerine takılnıış bulunuyor~'1 •
Efdalettin Tekiner: ."Bu hususdaki mulıabere dosyası gözden geçirilirse gö-
rülüyor ki, burada ince bir nokta vardır. O da Ayasofı;a'nm gerek Müzeye tali-
vilinde gerekse leviıniann Indirilmesinde Encümeııimiziıı dalıli olmadığıdır. Levlıalar
Emri malısusla indi rilmiştir. . Bu esas itibanyla Encümeııden geçmemiştir. Bugün de
yerlerine konulmuştur. Bundan dolayı Encümence yapılacak birşeı; yoktur. "2
Prof. A. Müfit Mansel: "Meşeleyi iki kısımda mütalea etmek icap ediyor.
Bi ri nci kısım, bu levhaların indirilmesi işi; bu fazla i zam edilmiş, bunlar nasıl
olmuş, dosyada mevcuttur. Buıılan isbat etmek gayet kolay, ikinci kısım, o zamanki
özel komisyonca böyle düşünülmüş, Vekiiletin tensibiııe arzedilmiş, ftıkat son za-
manlarda Ayasofı;ada birçok şeyler yapıldı. Bunlar önemli şeylerdir. Hiçbiri bizden
sorulmadı da bunlar neden soruluyor._Belki şimdiye kadar ilımal edildi de şimdi
soruluyor diyelim. Fakat bunda da samimiyel olmadığı anlaşılıyor. Çünkü _lev-
lıalan taktınyorlar, bize de laf olsun diye soruyorlar"3 . . . •. ·

Vehap Kocamemi; "Bence levlıalar binamn minzarf güzclliğini bozuyordu.

Nitekini Evkafİdaresi levlıaları indirerek Sultanalınzet Camiine asnıak istemiştir.
Cami Müze lıaline dönüştükten sonra bunlanJı indirilmesi fena da olmanııştır'..ı.
Toplannda son sözü Aziz Ogan a1nuş ve levhalann yerli yerine asılmış
olduklannın öğrenildiğini ve bu konuda arb.k tartışacak birşey kalmamışb.r,
diyerek oturumu kapatınışb.r. İlginçtir ki levhalann toplanndan iki ay ön~e
yerlerine konulmaya başlandığı o tarihte ise yerlerine asılmış olduklan öğı'e­
nilmiştir5.
Atatürk 6 Şubat 1935 günü Ayasofya'ya gelmiş ve yapının her yanıılı
dikkatle incelemiştir. Bu arada Sultan I. Mahmut kütüphanesini, avluda
Alman Arkeoloji Enstitüsünce yürütülen kazı yerini gezmiştir. Atatürk'ün
levhalann yerlerinden indirilmesini özellikle istediği Ayasofya Müzesindeki
8. iııci toplnııtınııı
ö;:e/ ;;aph.
ı 8. iııci toplmıtmıııözel zaptı.
3 8.iııci toplımhıım ii;:e/ Zı1ptı.
8. iuci toplımlll!lll ö;:e/ ;;aptı.
·s lstmıbııl Arkeoloji Mii;;i:/eri Miidiirliiğii11ii11 28.1.1949 giiıı, 35 sayılı yazıları (Belge 19).
 ~-xY_..CEL / BELGELERİN ISIGI ALTINDA AYASOFYA .2oi
belgelerin hiÇbiriılde yer almamış tır: .Atatürk bunu istemiş olsa idi kesinlikle
daha öncekilerde olduğu · gibi Bakanlığın yazılı bir emri olurdu. Büyük bir
· ihtiinalle işgüzar bir memur, etrafa hoş görünmek amacıyla bu levhaları
kendiliğinden yerlerinden indirmiş ve sonra tahkikat açılınca kendisine
verilen nay~ bir emirle bu işi yaphğını söyliyerek işin içerisinden sıynlmak
istemiştir! · ·· · . ., ·
AYASOl-'YA'NIN MÜZE OLARAK AÇlLIŞI
Ayasofya, İstanbul . Vali Muavini, Evkaf Müdürii ve İstanbul Müzeler
Genel Müdürii arasında yapılan bir protokol ile Müze yönetimine devre-
dilıniştiİ-. Bundan dolayı avlu kapısına "Müze tamir ve tasnif sonuna kadar ·
kapalıdır" yaZılı bir levha asılmıŞtır. Ayasofya Müzesine yeni kadrolar
sağlanıncaya kadar imam ve müez~er dışında cami hayrat hadernesinden
alh kişi nöbetieşe gece bekçisi olmuşlardır1 • İstanbul Arkeoloji Müzelerin-
den de bir mutemet ile ·bil- mıihafız bt.İrada görevlendirilmiştir.
Ayasofya milirabında onüç, müezzhl mahfeli ve makstirelerdeki diğer
halılar~a şamdanlar2 ·

Ayasofya' da milirabın iki yanına yerleştirtmiştir. İbrahim Paşa da bu

şamdanlar üzerine nesih yazılı bir kitabe koydurtmuştur. Türk çağını yan-
sıthklanndan yerlerinde kalmalan kararlaştınlnuştır. Bunun dışında ibadet
mekaru ile yan neflerdeki halıların Evkafa geri verilmeleri uygun görül-
müştür. Üst galerideki hazine-i evrak sandıklannın acele buradan kaldırıl-
ması istenmiştir. ·~
Ayasofya Müzesinin en kısa sürede ziyarete açıiabilmesi için büyük
çapta bir temizlik yapılmasına gereksinim duyulmuştur3. Bu arada üst
galerilerle dış narteksin onarımı tamamlanıncaya ve yeni kadrolar da ge-
linceye kadar kapalı ka]ması kararlaştırılmıştır. Darphane ve Damga Mat-
haasında Müze biletleri basılclıktan sonra. Ayasofya'yı ilk gün 463 yedi_.
370 yabancı olmak üzere 738 kişi gezmiştir.
Ayasofya Müzesi başlangıçta İstanbul Arkeoloji Müzeleri Umum Mü-
dürlüğüne bağlı olarak Baş memur A. Sami Boyar'ın sorumluluğunda idi.
Müzenin açılışından sonra Arkeoloğ Remzi Arık başkanlığında Tahsin öz,
Arif Müfit Mansel, Abdülkadir Erdoğan ve A. Sami Boyar'dan oluşan bir
komisyon Ayasofya Müzesinin bahçesindekilerle iç ve dış nart_ekslere yer- ·
leştirilecek eserleri seçerek düzenle~şlerdir.

SONUÇ
"Belgelerin ışığı altında, Ayasofya'nın Müze oluşu" ile ilgili bazı ger-
çekler" ismi altında topladığımız bu araştırmamızı zaman zaman gündeme

Mıııırif Vekıiletiııiıı 15.12.1934 giiıı 9208 Sııyılı yıızılıın.

2 · Bıı
şıwıı1mılıır Kııııımi Sııltnıı Sı71eıjlnmı'ııı B11ıfiıı sıiferlnıten SCJIITII lstmıbııl'ıı getirilmiştir. Kıımmi
Sultıın Sı71t!IJIIIılll B11din'iıı fetlıillıfeıı soıırıı şelıriıı eıı biiyük kilisesinde namıız kılmış ve bıırııdıı
gördiiğii iki biiyiik piriııç şamdam Veziri lbrıılıim Pıışa ile lstmıbııla ·göııdererek
3 istmılıul Asnr-ı Atikıı Miizeleriııiıı 27.1.1935 gün ve 19959/99 sayılı yıızılnn.
202 · TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRi\1.ALARI

gelen bir tartışma konusu ile bitirmek istiyorum.

Ayasofya'yı Müze konumundan çıkararak, yeniden cami yapmak ye-
rinde bir davraruş olabilir mi?
Kuşkusuz bu konunun epey tartışması yapıldı. Ancak olaylara dışandan
bakmakla içerisinde yaşamak birbirinden oldukça farklıdır. Ayasofya' da
altı yıl gece-gündüz yaşadım, bazı olaylan çok yakından izleme ve dü-
şünme olanağını buldum. Yıllar öncesi, "Cami olarak ziyaretin Müze ha-
lindekinden daha başka, bir mabede yakışacak biçimde, tam bir. huşu
içerisinde olacaktır" diye yazmıştım1 . Oysa aradan belirli bir süre geçip
konuya akıl ve bilginin ışığı altında değişik yönden. bakabildim. O zaman
büyük yanılg1ya düştüğünlü anladım. Ayasofya'run cami oluşunu öneren-
Ierin hen1en hemen tümü Fatih Sultan Mehmet'in vakfiyesinde- ısrar edi-
yorlar. Sırası gelmişken, yorum yapmadan bazı noktaları göZler önüne
serınek istiyorum: Fatih Sultan Mehmet'in "Kenise- Münakaşa" diye sö-
zünü ettiği vakfİyesinden Ayasofya'ya büyük önem verdiği bilinen bir
gerçektir 2• Fatih Sultan Mehmet 1 Haziran 1453 günü ilk Cuma namazını
burada kılmış, Şeyh Akşemsettin tarihe geçen görkemli hutbesini Ayasaf-
ya'nın minberinden okumuştu. Gerçekten o gün Türk-İslam tarihi en özel
ve iınlanUı günlerinden birini yaşamıştır. Padişalun emriyle kıbleye alelacele
merm er bir minher ve mahfil yapılmıştır.
Ayasofya'ya karşı son derece saygılı davranan Fatih Sultan Mehmet
hakkında batılı tarihçilerin verdikleri bilgD.er birbirlerinden oldukça fark-
lı~. Çoğunlukla kuşatmadan söz ede!l taıihçiler hurafe ile kanşık söylen-
tile.r i Hıristiyanlığın taassubu içerisinde görn1üşler ve bunlan gerçekmiş­
çesine yaznuşlardır. G. Şclumberger, Bizanslılara sonsuz hoşgörü gösteren .
Türklere ve Fatili Sultan Mehmet'e gerçek dışı i~dialarda bulunduğunu
vurgulamıştır3 . Öte yandan bu yersi~ ithanuan yapanlar Hoca Sadeddin
Efendi'nin kuşatma ile ilgili kronolojisini ne yazık ki, hemen hiç dikkate
almanuşlardır4 •
İs_lfuniyetin önemli bir dayanışma kuruluşu olan Vakıflar yüzyillar bo-
yunca yaşamıştır. Dini-hukuki bir- kuruluş olan, aynı zamanda insanlığa
hizme.ti an1açlıyan vakıflar kültür ve sanat ile çok yakın ilişki içerisinde
olmuşlardır5

Erılımı Yiicel, "Ayıısofi;ıı 1iirk Deı•ri ııı: Mıi;.e mi? Ctlmi mi? "Tıırilı Kıııwşuyıır, lstmı/ıu/ 1966,
S.25. s.2030-2034 ..
ı Tıılısiu Ö;., Zwı!i stifluug sıırkmırfı:u Sultım Mı!lmıel "Fıılilı, lstmılml 1935; Fıılilı ll. Mı!lımet
Vııkfiyı!Si (Vııkıflıır Ce111!1 lv!iiıliirliiğii), A11k11rıı, 1938; Mulıı1111111ed Lıi11 Ali 1!1-Feutirf, Ayıısııjy11
. Vııkıjlıırı Tıılırir Defteri, İst. Belediye Kitııplığı (M. Cı'Vrfct yıı<.llııılıırı) 0.64. ·· ·
3 C. 5/mulıergı:r, l.ıı Siige lıı pris.! et. ll! sue du Oıllst;ıiıtiıiıip'ı~ P"'" /es Ttıres eıı 1453, Pııris 19i5~
Sıııııl-eıf-ıli11, Rdııti11 de lıı priu ıle Cı.ıllstnuliıwlıle pıır Molıımlllleıf ll, Pııris 1826.
s Tıırilı süreci içerisillde ııilkfıll oldukçıı u;;u11 Lıir geçmişi tııırıtır. /sliimiyı!liell !!alııı önceki yıllnrıfıı,
çıığm !mkuk yıısı11ıırııın göre topl1111111 ılıi;;ı!llleyici vııkıflıır olllştıırlllmu~tur. O;;el/ikle Alııeıılıöyiik,
Bogıı;;kiiy tnlı/etleri /ıımım eıı lıe/irgiu iirııeklerıfir. 811111111 yıım sırıı Orttı-Asyıı'ıfa Uygurlnnıı
dib:ıılediği, deri ıi::eriııe yıı;;ılmış Uygur Vıı~·ıflım giimimıi;;e ktıdnr u/nşıılıilmiştir. Ne ıııır ki Vııkıf
E. YÜCEL 1 BELGELERİN IŞIGI ALTINDA AYASOFYA 203

Müessesesi gerçek anlarndaki gelişimini İslamiyetten sonra yapmış, Os-

manlı İmparatorluğunıın en parlak döneminde daha da gelişmiştir.. Kişi­
lerin taşınır veya taşırunaz mallarını hiçbir etkide kalmadan, kendi ·isteği
ile mülkiyetinden çıkarıp topluma sunması vakfın en güzel .tarunudır. Bu
işlemin yapılabilmesi için de şahitlerin önünde düzenlenen, mahkeme ka-
yıtlarına geçen, vakfiye ismi ile bilinen baiı belgeler düzenlenıluştir. Bu
vakfiyeler hazırlanırken de bazı noktalara dikkat edilmesi üzerinde durul-
muştur. Bunlar:

"-Allal1'a han1d u sena ve vakfıri-ecri, sevabı hakkında ,~arid olan ayet

ve hadisler.
- Vakıf olunan. miillar.
- Vakıf olunan malların nasıl yönetileceği. /.

- Gelirlerin kinller tarafından yönetileceği.

- Vakfın kinller tarafından yönetileceği .

- HakinUn vakfın sıh11ati gereği ile ilgili karan" dır.

Tarih-boyunca birbirinden değişik ve gerçekten ilginç, toplunm düzen- .

. leyici vakıflardan bazılarına değinmekte yarar vardır:
-Kış aylarında kuşlarm beslenmesine, hasta ve garip leyleklerin bakım
ve tedavi edilmelerine... : ·
- Bayram günlerinde şerur ve kasabalarda top atılarak çocukların se-
vindirilmesine
- Alış veriş edenlerin aldatılmasını önlemek üzere çarşı ve pazarlara
ölçek ve kantarlar kurulmasına
- Evlatlıkların lurpalanıp azarlanman1alan için kırdıkları kap ve kaçağın
tazrnin edilmesine ·
- Yoksul kızlara çeyiz verilmesine, düğünlerinin yapılmasına
- Çalışamayacak kadar yaşianan vey<. sakatıanan meslek erbabı içirı
para tal1sis edilmesine ·
- Halkın faydalı eserler yazdırıp bas~ılmasına ve parasız dağıtıln1asına
- Ceza evlerindeki mailkumaların bazı ihtiyaçlannın karşılanmasına

- Halkın gıda ihtiyacının düşünülmesine, et fiyatlarının kış aylarında

yükselmemesini sağlıyacak tedbirler alınmasına. Ayrıca ıslah edilnuş ko-
yı.ınluklar kurmayı, koyun cinsinin islaluno:ı, zıraatin geliştirilmesine
- Köy halkından ihtiyarlara elbise verilmesine
- Çocukların baharda açık havada gezdirilmelerine
- Okul çocuklannın gıda, elbise, yakacak ve diğer masraflarının karşı-
lanmasına
- Van gölünde gemi işletilmesine
- Kimsesiz fakirierin ölülerini kaldırmak için teşkilat kurulmasına
"204 TÜRK DÜNYASI ARASTIRMALARI

- Kışın aç kalan kuşların beslenmesine

- İşte çalışan kadınların çocuklanru bir araya toplıyarak onlara süt
anneler bulmaya
- Yollara atılan balganuan ve pislikleri ·örtmek için para tahsisine.
Bu vakıfların yanı sıra Mürselli İbrahim Ağa' da hastalan~ak sürüsün-
den geride kalan leyleklerin bakılması ve beslenmesi için ciğer ve işkembe
vakfetmiştir. Diğer bir ilginç vakıf da kışın kar yağdığında dışanda kalan,
şehir ve kasabalara inen kuşlara serpilmek üzere dan ve buğday vakfe-
dilmiştir. ·
Kısaca değindiğim, yapildığı çağın koşullaniçerisinde pek çok yaran
olan bu vakıflar ve vakfiyeler kabul etmeli ki, günümüzde işlevini yitir-
miştir. Oysa bunların her biri ayrı ayrı insancıl görüşleri içeren, toplum
yararına düzenlenmiş hükünuerdir. Ancak bunların hiç birine değinen, söz
eden yok!. .. Niçin? ...
Fatih Sultan Mehmet fetihden hemen sonra ibadet amacıyla Ayasofya'yı
camiye çevirmiştir. Bu arada Ayasofya'nın hemen yanı başındaki Hagia
Bireni'yi fonsiyonel bir duruma getiİmemiştir. Güni,imüzde · Sultanahmet
ve çevresinde mimari ve sanat tarihi yönünden birbirinden değerli camiler
bulunmaktadır. Turistlerin olduğu kadar müslümanların da .dini gereksi-
nimini taşıyan bu camiierin başlıcalan şunlardır: Sultan Ahmet Camii,
Sokullu Mehmet Paşa Cami, Firuz Ağa Caiııii, Küçük Ayasofya Cami
· (Sergios ve Bakkus Kilisesi), Zeynep Sultan Camii, Yerebatan Camii ve
Ahır Kapı Camii ...
İstanbulu ziyaret eden yabancı devletlerin önde g~len kişileri ile _yerli ··
ve yabancı turistlerin ilk anda görmek istedikleri yer Ayasofyadır. Son
yıllarda ziyaretçi potansiyeli artan Ayasofya Müzesini 1989 yılı içerisinde
1 378 000 kişi gezmiş, gişelere de de 11.072.000 000. -TL. gelir bırakmıştır.
Bu arada Ayasofya Müzesini ziyaret ede~ yabancı devlet temsilcilerinin
müze yönetimince protokol kurallarına uywarak karşılanması da üzerinde
titizlikle durulacak bir olaydır. ·
Fatih Sultan Mehmet'in köhneleşmiş Bizansı yıkarak Ayasofya'yı camiye
çevirdiği herkesin bildiği bir gerçektir. Öte yandan Atatürk de çökmüş bir
Osmanlı İmparatorluğundan yepyeni bir Cumhuriyet kurmuştur. Tür~erin
bu iki büyük dahisi de İstanbulu fethetmiş, günün koşullarını dikkate
alarak biri Ayasofya' yı c~, diğeri de Müze yapmıştır.
Kuşkusuz XXI'nd yüzyıla adımım.ızı atlarken tarihinlizi ve günümüzü
gözönünde bulundurarak konuya kesin tavır koymanın kaçınılmaz yarar- .
lan vardır.
 .~!ı ·..., .......:. 1 .• 14 ll

p::.c.\:le. 2.}
.( (&e\.'ie. f)
. ..... 'r.Ô. p1
istanbul Asarı Atlka Müzelerl . r . : IST~NIUL ./ ,,,.......25 ~oa . nı•
~
Taf'lh
ASARfATIMA MUZELEAI
u.ııuıı ıoıC~BJ,C~
v. /.r. ;,1 r
.l\ ( 'Y't\.o. ~ ~) ~
.. ;.!Ir • .......

....~---------------~---- ı o tonbul ::uaolor1 i,;:NıCI :JıdurlU,J~

=
!!l
2!ö /.&ıııa~· 1 ,.,~ ..
~
A7UO~ -!.Alil OaulJ, 1>11' nQao ıı.ıiJıe sot1rU. ıool l.ııteııJ.l.•
:>oktod!:o, Du blb'llk oblcloıı.IA ;>1- '" O•wıb ı!Ôvr1ao alt oald.
... ~:ıo~l1 ooorlorl olnooluo!a topla;/Cı.rolt b!ltUo. aıs&ı:>otllo l<o...Uaiıı.l
~
......
ııooterıı,ol wnhlt &Onlltıolrto.U.., I ·ılM lıcnnoa:t ooorlor bu gı
SUD ~voı~~ ,,ao.rlor ol4Getık ve ~ll:e \ı\l l)ı.th1lıla ıu ~o.ı:ıMılA ta•ootıl
o4obUoco:rt1r, .3U 1~1A )'apıl.ai>Q i ·) lll 111< l~ olaralt ı
~
ııaı,· veı.Aı.u couı.,o

~
1 - CcıısUn ı:ıuzo lıA11M ııot1r11.oo1 lv lA bılll ooı:olıı.l bo::ı:ıa- •
...:..
•.ı.a,.. 19 .,. d>.·ı ır.da Mlor ıapıln:ı.lıd>.r,
l - t~ıtkloclllıtook oenl.r uola:rıtı.z.. .
. J • !)& IJr.1 11/ lylD 1>0 !tAder pan;ı'a &bti;tQ9 YaN11" VD ı:ılltı'oclotı
Al...!!JJ~-~-~~..-ır lleldu ~ ·~­
11041r, >
a.ia ıııllııo liGllM ıı-... llllll Soa,:p ocllll \e41ı1bta 1ı&Olaa
. .111 baldcuı4A ......u .... _.lll 1ıtı! nreUaL M!ıb ôlıtl'<lk "' lıuowolo.ruwı tqiDl ioop o~ı;akto~1r. :ıu '!~tlorlD Io{ıwbul
4oırill l:ıtlnlotllll'tlılo lHÔıraber ollll4ııııı- , . hbr U:ıı• ın.­ '.:t:olorl ' l14U..-ü Aa1, }')uytu r1 ynaat1nı\t~~gw~~ ~u~•:'lloa~.r.1 ?<
uuUIIdoA ';d4olo44lD, ıı.lDar :ı-ı, 'i'oı•l<Dııu ~ !tu >~ Dl :!114 urtı
>
-ıaa- loa,:p o4m _.u. .......UU.lal anı ~ort•
(/)

u-s.. TaluıiArO:•r,or !I07lal''OD nlltoQOlıldl lılr ltC<\l07DD to:).~ll c4Ucl~tl.r,

VlU,n t•jo nolo•ll)'.ft'II;!Uk YO bu l .;lon volnt bl:' satııı l<ot>lO)'On& ~
ıı:un4orllı:oo1 """"tı!ttır, l(calo:tOD ;rul<er4Dki Uy noltto:n, clorhal ~
IIAAri..!..!..eltlU tooblt aclocoltt1r, Vo:cillot !lll:ıol... '.Jiıll1rU !Lııut ~Ubo,7l' DO)' bu.
,, to1 totanlıulclo bulwıı~ utl4ılot .ıo.ı,.,ıoi4D 4DJru.l'a tald.p o4oool<tlr:
A'-' ·ot,~ .ı.ıı:<aro ı;tı>OGJ'I.ı'Ja : illıloo 1 !lllc!Uı11 a,..., lorit :ıor Iotı>.">1ıul4o
laWUJl ça;tJa lııııt1DJOM6 ~ol\~lloatt.a', loıat'.bııl '11l~.ılr.e,
!lt>.D ; •..ııat : ll4!1rlU.;UnD, tnt~'>bul ! :U:Olor ~ ~411rlU...lUDo :ıonı..o,tır,
~
/ .tD l1A&ı'1r -,.:uu
1/J,} 1/'J"f'f,· ~~

tı&ı.kR.t/M~~~
/i'A 76J6t~ :t;:::
:l.} • s. h?77 aAt_
1:1 · ~~/;;c ~~.:ır·~
A!'eh f., ... · · . Ha-& • ı-.. ;

z.ı:..s·"93(
 t-"t1~~
r · r ıh . i·~ g
"" -·-••••• •-------"'1 f.t~ 7f~~~~~~~ ""u n >W~ d • • -- ' " • C>>> '

p
1
N
•
cı t-:ı~ ı ~ •~t "~ t~
tr. t::
.- 1 • \ . t.'\~ ~ ~ • ı·ıt. s:
ı>
E' :!. : .: ıııü.: , t ~"'E' -r·
~ ~ ~ .F 11 .
,g .0

~ ~n i~~~1s ı ~ f·i! Id ~ ı; İ*~ . t ~ 1 ~ t~ı:; q' / ._,_

... c 'S!
!i{ . C; ::-
ll .

1
liE .- c ~ ~ ttı rf~..,~ ~ti 1! CB -:::-,..

1 H h!
E~e &rf [ 1ı: i d ~ P'·l ~ i i·h;!: f '! y.,
t

r.i f ~ ~ ! . . ! . . i i i Et t rt! ~ 1f a i ı. i ~ ı :.·r: lt '1 !· ·

ij o
-·
!, =
(1)

1Cic:
: I:T'

İ~ l ~~~g~~f.:t. ~~·of!t ~~ fljıf:i ~~ -•J:gr. ! ~ ı;..'

l ..-.:

. i i l 1 1f 1i,:.-
~ .. o = ~ ·!!. ı. ~

'ıuH! ·h
i ~ . ~

rhiH1~UHl
.ı . t i -.: i s cı
·
~

~
l e
.
...
:·lt,
.
, lll

ifihJH
: aı

i> .
~ 81
ı~ t 1: i
ll fe lr: ı •t ~ i ~ ıı
f ~ ~ .. ·ı l ~~
t ~ D'. 1: t ~·i !~·· i ~ .. -~ . ~ r. E
C < G
ı ~
. QI

ı
·~
"'ıı f:.E . ı 9 · ·f 1 ~ f s ! ~li~- ~ ·ı ~ . N
~

!If;
ı i 1-
ri
.·1!8 li HI ~li! . hff ır: , ı ii ..
~. ~ e . a' i ı· ~ ~ a .~ i fi li
..; '
~ ı
ı
tr
...
-·

~ ~-1 i ~~ i ,. tt !~l;f ~HJ, l.; :;tJ a

g .. 'C

!~ 1.!. . 1.! ıt&"' . ~~~ .ia't~

...l'.K. I-R!ı .m~~!Eı · ığ[; • ,,::.1
r .. 'ıı , ...._ . .... j :r.e. ~
. -~!
~ l i J ~ ! ; it t._tıi_t ~r · ı · ı i · Jv .i 1 1 ı •
~
E. YÜCEL/ BELGELERiN ISIGI ALTINDA AYASOFYA 207

·istcr.Pb.ai Asara AtıKa ~üzeleri

r· Cel~ıt
.ll' , Tarih
Yudaıı ı .
Jö

: t / /-8 / 4

.......- ...-·-.. -·~-·-·- ·--·-· =-=-=

· =ı.......-~=-o!.===..JI

»~ oddıı ~llok;clh'ıık ~.uO aı-n alıDUIA ~ lıali

&19~ ~ GIAI'OUı.t ~ lm' ~ boUu ~ııı.
B- ~ 4iiOtlı'ltA'4.ıa4ıl !W. ~ı&ı~;i~ ~.k ._ laı;_ iö..,.
oı-1 !:.llıloa~ '"'nbıiectıı'& o~ ~ Ai,·~. )'aular,
IW"ııw.li4W~ );'Qblo, ll'ıııı4onlll1i',aııı~ı-~"g~~. Yil.~ o~ :
vw cıııoı.-loı-1D ~ v. =ocıo. u~iı ~~ cı~ '>:,
1ııa dAir ~OA 'I!J,r. ~U :~ ııe~ lıodd1n'n ~ . /
ııhllt!ıw 1g1ıı auaGDiA alÔkiı311J' ve 11\l~a ı:ıotıla'l~ blôıııml. ·
QP 1uwt bıışlı.ın4u'ılııwıit .:Mıaaı.d.ia'. .
llıı:JIIa6t.ı. 4~· ~~' ~ ~~~
ıııu ~~1ıw Biloıaıa .ıolll'l~ v..a•ı..
\'bı.ı1ı ıu•maılakS utiiWa GdJiMllı•~ ıUıar~.
ııu, ~ı.l&•41A Oaı:ıııııW. lilOeı'~ ~1.Vif 'lılml.cıra 411ı
u'b.;sıo wııılltaN -~ 4Uac vıız-Uıııolll ve lll& alllifeıMa loç e41m ıdari
10 ve~ t<uıpi~iAo gala~üıaok ~l&llulan CZJU 1UlıcızilÖ
• bl&l ui11ıııivt,ır.

. .

/.. #-~ r --/4~

Komisyon . Re.i]Y.~' :. Az~. : . A:a
,

ı
i
 ) 208 TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI

•
~ f
...5 .. ,.i!
"a"
j..
ı
"' ..

...
,.

•• c:s ~·
: • .fl •
>..ıı - ~ ..
··.ır..: ._. . .
E. YÜCEL/ BELGELElUN ISIGl ALTINDA AYASOFYA

j.

. .. f
. 't'J....; 1
....
,...:'t :j
/\1 .ı.
210 .. TÜRK DÜNYASI ARAŞTffiMALARI
 . i
(·~\~c.~) :J . :: _;.. •. , . .,. }'·j . ~ ' /' /~ • ";;. . ["1
~/~ :· ~~~ .~ ....: -<
C::
Istanbul Asan Atlka Müzelerl ~ ;~~·_..;._~~~.... n
ı.:~"~&r~-;._~'"~.w~
1'11
,...... " [""
........
~ .. r' ~, ... ~---~·-4 ~
Tttrlh •. .to
~
\99os- _..:..~
· "' · ~
- ... J ~~ 1'11
[""

--·
·~$-

l .L / .. .Jı.. -LJ,J.5- ~~~ ~

• • .•

""'~~
~-"; ~_.• ·_R : ~ : .
· · " ~
' •

. . ...
1

ÇR_,$f!;:2 .
C)
1'11
ııa: ~otya ıriıiaı lıııl<-.
lo.M&ı
,
_,

!
;
~···r;.rr ! lcr:._ '"'
~~~ . . .%ı:-.~~-~
i.k~ . ~~ ~ ~ -=.ı:;...L4
~~'7, : ••'\,A..o
r. _L_.
...u.....ı. -r--;r
i...
.....
Cf)

.ıaııııır .ıı.ıı.....ıı~ıııı. #·- ~ . ... ~~AZ. ..4. • ..Go . C).

....
... ;.;.~),v~~-: -:,.:.;,..A?'~ •~~·. ~~· >
ı;v~-_z-~ ,~. . --~ ~ ~
2i/1~/?J4 (IU»lo>ug •• 118.)~/10?~ •..,yılı bHIM o'Ulr, ~- ~~. 'iU~"/ . _: ... L ·~.
k/OOO~Jü 1111..:.\l.luln yU~e tsCıı.ıliaJ.•Llal_, 1o..I J'liJ~.Q b~l Jcoai:t- ~
J'OD1\ tJU•Qt')r.AJ.wl bzarl,&l~.u"l.lt&A V.J.Wl.ar• ll0h )'""'\.1.l''1.1Wl lw~l~ı
:.w~~-"/~
·--r.-7·-----~..-:
; ·r~:-r
····· ·: ~~~ o
>

-:fJF~~~~~
ıaol•rl plı~Dl..>:"ll~ btrıı.ı.t.. 'ııı~n.: uı......ı. oWI>llu;o~\ur,
?<
\'A,ııl~ lıooa'bl&ra ııöra 'bllıı!ıı 'bir jiiiiiW.Itl ııl:ı....,J.JU ~~;~W>fuGI>
bil ıua...ı. .. Ulll.rıı-~sıu kı&Nluı;ı ovılubu.,ö;ı ı,.ı .. bt.al> publu4&
>
Cf)

..:~ott:rU.U~ U::~r" :;.:ı:.o? l1r nyn 1lıUy..o .-udu·. t'IWW.ııl>l'ııı ..ı~- /

o
'T1

~.~
~):!+?A-,T~ ~
W. bil )ıi)C~blıa cl>1ln.l~ır, ' '
J/1/?)~ ı:~u·•~l1 n \ICW) eeyılı bı;yrıılıluı
•• uıtulıcııı ı J
loıl-.l<t .. ıueı., oı<llrlıorl cla1:r..•tn4, 'bu ııııuıatıı ~ıı'boı
't}$ ıı.,.ıaıı.,.
GOloOII< :t"bııncı atyııreCgllore ogılıı:ıuıı lQlll 011Dıtlltl< ı.o~ı:ıı btr
ol ırorıoluıtıı ı....iı·t "" d:I.YÖrlonbı•t•opiı e!Sl•ool< oatrlortıı ıı.ı..
1
· :
j
. . }"7-.: .d ·-~: ~-·
(~c.e-· ·. ~....,-7'; ~ ....;-,--~
pf::7;. _.{___.p~_.t:___.:..l
1
11 aorol<l14tr, llıı ı... ...... ıııı.o1r1 lcottt'4o ;.ooo lba oı.....ıc ııo.ııarq ,...
ıd;Ur. tıııorl...ııı ....ıctl .... U~iJU ''1~!' 4e 500 ltn.ıu.ıo ...rtl toolı
odooıı,tiıao aaro ll<lblıı bot7\l& .oıoı... ltr...... ,....... haol4.... t;Oil4e-
rllued 1ÔalJI4ır,
Woa DIJIU!llııld 4Uar •q&lloruıı ır....ı~....SD.
·
)ft'ıtl!-/. .
!)"~ /·v. ::
~ . . ı :· ~··.
. :' ' : i

Y:~7~ : ' '~·r· · /;-·:--;7 -_-

~~~- --..u-ı. -~ ~?. e. '"p;.-"-/--
~
--,~---~
. . • . • ,..... ~L...~

.
(!l] _o!._.;.Y~.::.~; , ; .L_~ .w.~- .:t...j-"""'
.. .. ;:~~ ...:AJ_/~
... :·!.
:..le.;:. ~...u-.,.

r' J .
.
. v/. . .LJ..i.
,\

a.4J.. ~.. CJ? lo\&llbııl lllbelcu i O.ı..l #- ~4~~~.~ ~~· ~ -~~ "~ ~
llll4ll:rll ~ -~ :~ J.c~_ : J.L. -~ ~L 7 :~-'~
...fı:k.:.... . ,.c;>-~/'·~ ~ -~~.~
) ı'l .. ıı
;ı Ka~ıııı...:;"
(/..-, )' ) .: ı -~!tr 'i,~;:....·.. ..~~
t - . -~?~~~~::!:~;--
1 ~d!.a
-/ / . ..... . ~
 '·\. ..
· ·ı: .ı ~~~4 -~ :·tl'~ p'.
{. &~~•o)
--;
1 ,.~.

.ISTAHBUL
ASARIATIKA MDZELERI
lu..l.•l . lrJ
T.c.
· IBTAHBUL. •
~
UMUII MOUD&UlCO ASARIATIKA MOZELERI

';~~·
\L o-Oo o~M-OOM
Xerar UMUII NOoD&UlCD
ıı. •._..,•.•;__.
...
u. ......

- :ronııi van- -
.
ltUl~\lr ll<ıl<Alllı41nın laııoio;vonw.ııu ....ıu.nel 20. 2. 19'5 gllnlomo9
'U uyılı. b~ıalıları ol<\IDAl'ak aOrutUldU Yo •9a.'l1dokl hwoııelcı:r ka-
90740
rarlaoıb.rıldı. · · I - llaıl.oııa oıYa ~aıııirl ı
llartol<alıı lg 4ıYarlartlo toncalann ıalt:ı.ııdolc1 - · - • - - - •
I - . Ayaootye. lcu~UpbODeoicln .eııld. yerinıto k.ılarak h11oııotyoıin1 aıu­ lıaTtaıut dolllt detllt gll.rUlo ıı:ı.u ll&lıallol'i (l) et1ıı411r111J1Dt "'Jn
olODIIOO Ye )'ılcuıut 4aro lr:1ıaJ.lo, utarı ıolq ı:.. --
çıolı lı:1roo1,2 ıııoo
lıafue. otuo~ 9~lı: ODI(f gOrlllb.oUVdllr, 1daro :ycnundon ool<b1 ıı1b1 llocı:rit ,
IIUdllrlUSUDo bas;l1 kalı<oaı ...., Vll kadar 1<1 IIIUıo 1ç1D4o blll"'"""o ı 1 U bcı:til< :kapatılıırak tıııair Odll4iktezı Don%'& U.ori eaileral<
lla71• hallno ,··••-':1. l
bco4a ıııobbtıaUe. blllıwıoakların lll< 4ota 1o1n ııuso 1daroe1nılon ıouııaodll olllı:
- r l<irooindeA Uç kat -llllaolor 14oroo1n1n t07111 edeoa.'li
aı..aı s rokl141r, · . . . ı· .
badana olacaktır.

2 - Ayaootyo l<llbbo ..ıu l<ıoıu bııllll.l onin on ııonto bir

llllıoolnin
• 2 - DIIIOIID taıııirl :
:rari oldllSunıl.oıı bıırada ~oahlr adilecek her hııııltl bir oaor1ıı ao.. olldi:yoı1"' liartol<o lr.or14.orııııwı (hor biri bir 40't'Z'l tarihi aD4ı.raA mııhtol1t
ıı1 gidorooeS1· l<u.ol<woııadur. llakanlıllın b\l h\lell0ciel<1 tw.ra1yoo1t.~ol< )'e'r1ıı!o l<illcır<lol<i
4cst..oleri) aulıa1'ua adileoelc )'alıııl AOI<oaıı bllllmOA 4
riA olulariııdo \Q&l& n ıoorıııer blllıııııııaaoa :teatoro oıırotUo 1noo
aGrUJ.mUodur. ; ; : . . .* • ?
' - AyaootyA \AbAI<Alarında .ooer ~ooh1r1 ıoUnııo1p~ruı ., oıo.lodir. çun­
L
:!';.,~~:;.~o=::ı:.,~:iY!:ı'C~":J~.~~!tırılarol<
kll bllr01A kon\llACak, eaorlor bii1Ul< olduııı ~nkdirdo poncorolurdonlilroool<
W~: ~:i~~·~~!ırfriı~~·:ııetiıru~D~!:.~~~~~~ ~. b~"'ii:Aı"rt- Alçı
1 ' - çorge'rO : .
oııır~ ltl!çUl< ooorlor ·1oo go•a1no1ler1ıı ııo:uııu kl1llllıroııdyocıılc dorocado ı:ııJ no .;.~:n·::::r~~::"J:;~~~ı ~ıi!!ı~~~:;~~oılanaoak,o..ıarı
oUl< Ya catezı dillar INsol ordo blllımaıı ta:yADDlar pok uc o l dii/II1D4A11 burO.)'a1
ion\llııoal< bir kaç Yi t1r11ıdo . bir ıtoııa itodo oıe1:yocokUr. , l<alı.ı:ı· 4obyo &OQ1r1looolc mal.laooi; tol<ııolıırı oıı iyi · oiııo ·olaoal<tır. 1
E'rroloo taıiorlo.ndı~ı. g1 bi , baaı b1eanti;, anurloriıı. birinal nıı.rtokd :
" 4 - Xapı
toohi:t1 mllnc>ııibdir. llwıwı için du ArkooloJi' .ı.ıu.ua1n1ıı 'bi:ıı.ntin dopıı.rtu !lOYOu4 liartako lı:apılarının .,.,u oiııo n oba4dıılc1 a1t1çla QUr111t l<ıei..
n>ndo b~ oıcoklor vo pol< çok· poralnr aart1lo 4ıvıı.rlıı.r4 "\oabi ~ vıllluıı ıoları ç:ı.ltanlaoak boUlroia 01Y&na ak D\U'Ot1lo aol<U aıılı tıaei1Jıe 'taıoi:r l
ooorloriıı zıak1llorilo bıır= boo uııılaıuı hoa oartodilvq. u..olt. YO par~­
la.ruı bedor ol&Gaı.ıu <ro hoado bl.l :yorlorizı tok.ro.r OllAX'l.lrcu~ı. 191u llyr:ıc~
odiloctOII< ,U.ler1ıı1n .oal<i boyaları :rao:pa edilip &ıaıpara ~<ASıllı ilo !l:eıol.•j

~
leıı4Alı:4ıaı. eonra hıolitı eoaı aaouıı· tı.,.rlno ıııaı rozıgi Uç kat :r-Slı bo)'a 7&-
para aa.rt.ı.nı mu.oib olo.oakdır.
Jlahçodo yapılıııllk4" olAlı hatrira~d.... oıJ<aoal< ... bwıdı>Jı bDylo olo · pılaoaktır. . . ~
goçeool< olan oao:i-lordon l!kloa1yoot k olAlllar.ı.ıuı:ı bu kıo""' ~~rloodiril&- ' A - 'faıııiraıı tıııoriııe Alao..ic olan llllte~14 .Aaarıatl.lı:a ialorisıdo
rok ıooh1r1 aıal<aııdı ıoudıı odol>ilir. Gorço bu bir 1aıwı ıııoa olool. iao de · galıpıo(ıı:.kar lillıolor. 14aroo1ııoo ll<t14arı ı..;4il< adilait olan orbllb
IIIUelor 1Q1'zı """"" mothWIU ~ar14 4oJ!1ldir. · wıtıolarl lılllıındıırulıııak .oartile diplwııalı ıııiiD&l' v01a lllibendi o 11ıalo,p lti
1
o
J - A:/aaoiy, bahioetı:ıdo eırt Dllııııa de'rl'ilıo ald bır açıl< ııuso Y~­ tlrak o4o1ı1Urler:
~·
.. · ·
ouda got1r1ioooıızıo göro llQkAlllıl!iıı ona:ylaıbJ!:ı. gl.bi buruya llurllOoDIAiliyo D - 'faıairatın 1t1ıı ehoııı;i7otlzıo biııaeıı. tarihi lhalodaıı Ulbar.,. · ı
ve Zo:yrolc ouıilorilo aııkorı ıııuaao billllDAlı l<inıııı portir loh14lar1ıı 1:a:ı ııih~at ,. suıı aarta.da 1'ınızıı oartlara &bre bi Ur1laao1 a ooburicli:r. 1 ~
;!"h!:.~~i~"o~~~ ~~.~~~~ta olAlı ıııirııorı ceoim ' pıı:rq4lıLrın' l>uııle•
lltııayi gozoook olon hor oı,ııır auıt~1lol'1ıı, u.ıor1ııdo blrataoııaı iıı~
tlbAlar dola)'ıello bohçodo ·tala.. ..... , ta~larızıın UOhiri mUnuoib ola!:i•
o - ·'fodiyat 1ld. 'talasi'\t~-dir,•· ·
'foai:rat o:rtaeı,nd.a birlnoi taıaılt; :rapılAıı ıole:riıı Olçtı aılct&rHı'
ı

i -
uı

)'AO&/!ı gibi utoıı' ıııahıılll 'bir hAla golocak OlAlı bııhçoda hor 11<1 deYrO
aid.olıııı oaorlorlıı b1rb1l'itıo k4rıodırılıd1Qı.4a.ıouvııtıl< olomıyaoocJuıda:
. TO

·
u ait bo4ol1ııo ııoro Yorilooaktir, • · . ~~,
t1<1.ııcı eoıı - l t : taıııintlll lhtıeo.a 4eh111zı4o ... tcıııü alklıa.
ı ~
'i
.. l e luı ...,, .... ~ıı9lıırızıııı l<o....ı'ıaoal>ıl< ..ıolıl<ial<at .ııucou1D4o toplı.ııı:ıuaı ~
dojlru olur, . · · · ·. . 1lıılallu ..,wakl<at lı:abzıl Uo beraber .YOrilooal<tir. lle:po·aıto.., 111:1 q
:ra l<at'i lı:ablllU 1104• n to41)'e _ . . lollll&Oal<tU'.

*··.
· 5 - , ,AJaootyiı. b1zıoaı ııı:ıu.ıo Ye bııh~Ö dnorı konarına kozıulaoal< ola:.
· lbUaaa 4alı111ııdo . o~an.,. belonilal,.c ltlor l<abzıl edilld,..ôoıı:
kırmızı portir lahi4lor1n bahçodo :rapılıaalcda oloıı botriyutızı ooııımo b~
t. ~ tolt:rar RP\ınlaoalttır, ıaıteahh14 ıoıarı a..ıı- .-

~
kı.l111aaı ~v~tı.kdır. · • • ·

~
w1144etto t!ıiıal •-••• POC 111: ;re41 Illa iqia . .ıı.tiıl..
;
'
~·
ler
.6 :.. J.yııootya II:Uoainhı b.1t101l!1ııda
:vatıa oldıı,ltımıl.oıı
b\lllli1AI1 Yo bolo41:yooo kiaou!iı
b1na .bii)'UI< alıldenin ~ u:o:'i:ı ! aı durooolt ,..,u
-~r;..;. ~lı.rııl< l<ı:.llnr.ılıiıı
o.,..oll<i l<orarııtıa YOohilo bıırAI11Zl y•kdırıl.,..eı 1ç1n
)'}. ol
f ·
. OC)_ n '11• l>arabor 4~JO,a1\paa,tıatalaoııkt:U'. ~,
· :rıı41 11111 &•o•rae· To ııol<aaıı ili kalırea ıat•blı:a...
, . ...
·o•

V1la)'oto oıııir TOJ'1J-.o1 huoııowıwı tal<rıır .arn Ya ha~tı> bu b1nonııı ·dıg .,, ~:?. -/.i~;"t:~· ·· · . ·._::- . :. . . . . ,•. ı ·t·fl'
. . , •·· _..;1itt~'l
.,..ftAM\ .,._.,_..,_.,. f>. •ı.-?'a~"~'"'"' da 'A ...\ta"l'tr .,..,,..uıa .,'inAııııı,.i1.-.i 1aa~
~fi•*"l i;.Ni.j;i.c~"~~~~1&~.1.'4·~:~i:..;,.~.;;.r::At~stM.~-i.~~~i ~~.. r
E.YÜCEL/ BELGELERiN ISIGI ALTINDA AYASOFYA 213

•~·P·
,IsTANBUL
..
.,
SARIATlK/ı MOZELERI
(2)
uı.ıu111 ııionoıwıco
u.-- -
ıı. .

7 - J.:rasotya l!U%ogi:oden iıldiriloıı. ve hAla"'orndn bulwuın J.:\13tara

la:et taratından yo..r:ıln.ıt bilyUk loYhAlar çok kıyı,oUi 'l'Urk oaorlericlir •
• Bunlar lNkatea toaapur odild141 veebile SUltan .ı.hl>ad ca..une t4lik edi·
hrao biıı.anın Iliman BiUatilli kapa:rAc~ı:odaıı bu•cu=oı pOJ'çoldrın :,YI.a
ol1!1410aaı için bluarur .Ayaootya'da ~ eohtellllin cıvıı.nnııa ve t abc.-
k.aların altıııa eUsadi:t lı:ıo~m:la ıı:llıW!>1b gar1Uocok bir yerde laakal bir
bl1Cıılc ı:et.ro aralıkla iki earc u.::erino tanzia YO teabit edilerek kete bel!
O}aıı. lofht.ıı.ı.ıı. Q U.OU gotlrl ... ai OllrCtl}O bunlöl'11l Aoh.otnzaları Olla)'
garulıııllfdlli'. o • o

a - · .Ayaaotya aYlwıU:oda va yan muaiuıa...,.ı bitioilli:odeki ıı:Ugı.r de-

f:~~t=ı~:!t ·i:~ıı.s;!~~ti r~.x~y==~J~~"ıı:t::!:
o ; ftJ~ıo_$ 1ntaoı.ıı4a 1et1mlek huaueımun llaari:t ll4kanlıjlıııa ıır:~. sere!

9 - Yine Ayaaot)'a a ..lıısımda bulu.ucıı "oktob1zı altındaki cıllkkAnıar­

daıı EYkata ald o1.onları devran ıeoellUı: edilocolr:!o do. blr daneel oşhu
taaonııtun4a oldu!ımdan bu dllkkaJwı da bohoıııihal 1at1Ultıki 1cob edor.
10- 'l'uj!la al.nııro altındeki dllkkAnıarııı da hti~l<i :arAri.ı.u-.:s:m­
larııı bir aıı anel bedelleri tcıkdir ett1rilorelı: istialak 041lı:elerhur.
.Sal<enlıto. blld1r1lroae1 onayc!ır.

l l - A1§80t:J'a gibi dllll:la ' ııın an ı:ıUh1m Aı>arıaıikaaıııdıın · olıuı bir ,

~!,.~~~~~}i~~uri~~t~~~fı"!~~!e ..~:f:,lı::!~~k~~t~~-
.ııa.ş ı::ı:i=arı Bay
Htbad 'tuatın.d.a.n varilan ra•ıor ..-echilo bir ı:.ı~ i,E:";,;,L.!b·
ıu icab · eyl~ Ye bu. cdı:ur . ı.n .Az)Ceoloj1 todki..ka.tı. yapınıf v" b1~:t ıuıı.
'IDO:aıııı !Ulı v6Jüt VO .Ayauof'y& al.mariOI.till btı;;llllo l:uJur ~uti:ik O!il•
al.; litaratııruııu b11ıoiş oı.-aı.ve böyle aiılı.l:ıo bir l>iııo:ıın tuu.iraıı !:.!ç
bir ,..,..,. 1hı:al od!lomayip dalw. aurotto bir b1lj;1D 1~~1 "Hıı.iıı ':;ı:_.:::.
i~~:e~~:i.':! ~~~~r~~ ~~n:~üu:m= ~\::!:=~:.,~t-
ıırıJ.noaı ı:ıuvatık olaca;tı vo bu
..
raporun blr ııynı 'nın Bal:anlık uak=ını> '
takdim odilı:ıea1 oııayl=şcıır.

~pi~~
~t ra-.J.-;~n'}a!!ıt-lıt~·:N
,/,,./u'"'.,, ;1.•.tu "~ ftı .., e_J".) •
 TÜRKDÜNYASIARAŞT~ALAJU

.istanbul Asarı Atika Müzelerl

T81'ib

den mi, yoU& Mu.rif lıiiıç.amdoı; ml ·

aynlacaiıı>a dair he.ııiia bır karaı' yok '
tur. Bu hu•uıla Miiaolar.Umwn Mü ; .
c!ürii Aziz Boy deaıllıir lıl:
- "Aya•oftaruD ıiıiiır•1• ıalı•lli
·,~-a:"' 6 ıncı ııalılfrdc) ·
 Istanbul Asan Atlka Müzelerl !'1
><
... ..:. -. .,....,., \'•ul•n
C::
M .li Q
'1' c ,1 o, h.,o /.lo oQ 1!/.U r'
···Maarif ·v~kide(i ı_ ~oooo ........
UDiba .. J.'tf7._ _ ~
_li~!l~r.._____, Oııircsi · ...... ·-· - ---~··-· - ....... ....... rTl
r'
timumı ııo: ·--~If
- --.......- 4 : ;; : 5 cı
v llımıtl N4. __J-fJ-j:
f!l
C.: A;yltoflofya uııaoaiıldold.
b~ lOYbalıır bııklw>44:
iatonbul ~Uzolori ~-
Oenol liUdUrl~llno
•Cil
Cl•
--
lJU'til%' llolu>ı>lı.11JIA
4/2/9~5 ı;llnl"'ıoç ~0000/UO oo:tılı yuı:iıt~ yıın>Lt>r'
->
,'\)'aaot'ytı t.iUıeısinde:d ho.t.t.:lt. J.iuot'lf~ 1zzdt; t.nr-.Jfındo~
oL Muuı•rJ ı y,"ıL'tl>~ ı>.lyuk loviınlorın 1 lndlr1lmcoi için boccrl~li l:lrıoo1or
VARIOE-1 ' , _ _.. •'""'",.... ,~ o
~
:i:i{ bulunuoı~:·Y~ :<~?~:1.:t:;!:~.':.l.!'!lS-!'!lltq,\0>.,.91!\lr. ı;orUltuQı.tUr. >
1"'i.~,l ":ı.-.ı...t UUdllrl!J,!III, /oY41oootYn :ııuoolı>.l.ıı ~ubb&
i-I·K . tA14o çor9e•ooiıw~.aUoi.cuuuo oleıt Allab, :.tub.tuznOct, Dekir ı
?<
ilÔöbı.:r lnbalo.rın k4ldır>l"""'· ıoıııtıı &IIQ oldu;ıuııu bil- ı
>
(/)
,;~l6..- ıı . T-J~A ':i"'f1 dimono YO lıu hunuo blooo do lıoyıo ııllı'lll.Donodir. ı:;r.5 o
"rj
t..rlhlı:ulo botıot :juoıota lo•ot t..raf>ıııiAıı cııq0111b~ uııorlııo !
ı u. ~/~/9~5 1'3 ' 1!. • 'YJ s- 7aaılaıı bil la.yıootU 10Yhal61'ı>ı .ıcı.ı.ıru eÔida aıotl-0 oldlli!W>- i ~
dall blllıı.ı:ulükla1'1 )'Ula>ok )'OrdOA 1ıııUr1lıooA1 l<olq ol.....)'a-
0&3l &lbl Sııl~AD .ollıılo4 Caodi llt ııalc.f.llori 'haltı:ulo l).o lc.Qp~­ i
lU.u>dAn tQori ooluııu.k k4bll ola.aıııraookt>r. ı
ı
s.ııııann ~. n arbab ld.ıııa!'ıor 'bul'!"ADA 1:641>1' ol~" i
&ibi blrolc>lAıwıı .,, •ııııAltlp ...,.. ...ın bl.r nıı~ıo toıi.Anld.ı:ulo
t ıtJaa no tıı.dlrilorol< ulıak4larda hıt• ... togh1rı oıı..y
olao-.tı 4~tııılUP.10!(4o 1ııo «• bil ~ııawıı1Alc1 buyrultl..r..;. boıı:..••·:- • 1
lerim. ..-

·cı: t-~~'7 letwlll IIU1olori ooul

W4Urü

/
~
ı::ı
111
 istanbul Asan Allka Müzelerl
--~ N
\ •• al•u ....
·r.rUı 0\
.!<' .A1

··r: u. .... ... ,Jj •.! . 111011

· .- . -
_ __, __ .&Joi&.
- 2Z7- .
Maarif Vekı\letl U~«------~------
.1/ · ~-~---..-·- 2~/Şııbtıt 1 .. •· .. r--· ~
ııouıer• o.ı-ı

·u• ...ıNo.­
u- H---14'!3
n Ila: Kttıootya4ak1 lnbalıır
helclwıc!A: •
~. ı,

to~anbul ıııı ..ıor1

Ccnol lllldtı.rlaaııı>o

][llltU:r BıılWihlllntı
2312/93S JUııleı::oç 20087/227 bitiYe yoıııttır:

l • Kftıo<>.tTa k1Uoo o14u,ltu l<od>r ı:ıl.brap, cl.nbor, ..ııu-

1 zin. cohtol1, vtıiz kcırıiaıor1 gibi ilÔ.volcrl o ~ı. •'!""""',. bir
co:>i voı.ıtnt .ı=ıvtır. ııouyo UrııJiındo.D oonra do. bU 11<1 4o- 12:2.9}5 CW>l•••ç n 90715 oayı lı b1t1klor1 lttıı-oııı.ııı­

• viı- va lo~ihaloııl.n gdotorll=oot ootıo:ı. gou~ll=oUdtr. u-r •

ı\)'o.Dof'y• JoiU.IOD1n4olc1 llı\ttat iJUOtM'A İ &IOt ı.arc.fuı'*
C - DQ,ylllt ıovhoı ... toklif'tnt& vocbilo tAbt1kol..,.;,a aın­ cı.,.. yuaıimo bll1\lk lo'flwltır lotaobıı.l. ııvlttıt lllldU:rl\1&11 ~tıtuı
ı ıı.Aip bir ye"ıo 1.cGbir ol.,;;;111r. Bu buouDtı Git porayı toJı.. r...t~ncı.uı cılıliıul t~Ualodlı. ıı.opılıırdoA aooirllıuoi
lttıbU ol&ayaA bil l~tır>A olllı:ıllllp 9ı.lı:ıırAliUkt&lı aC>Ma
1Diantınıı4an ıtArtt4ab111ro1n1z.. , _ ..
i H' 1(. r-;;ii~~ r·\ . ı.a ...it' Vok1U ook.l. nalyoto aotırııo...lt Sıı.l.t® .l)ıaod CaliiUDO konıı.ı.-ı
~'flttıt ıctaroaiıı.oo lttırarlottınl.ıoıt ioo do yotlı bwııılı: oıo-
ı . ~~/~~(; v;?t- ~- k.ta ..atl'o ltııtı'UıJdA cıa.. 'bl> lımı.ltırın .A)'tıootyocı.uı go)'
kOilllı: oloıı SıılıtıD A)ııııo4 o0111!.Jı1 lttıpattıozıllı • o &(boUI &i-
r. 1 1 ' ~YA i?;;~ ni ortoooııı ıcııoıı:wıııa4W'. Dlllı.l4nıı .A)'IlOO~Il ıtıbokulorııı>- i
I'Jt: ,., ' J / /' o/o o
411 ıııııbat..... oı!Jlıooat•dıı67 aorıılllror ho bu 190 yoıooelt
'1''.. ., ~·. i'. ·. .prr•r7 1
lttıdor Pal'niU.II htıro...._•ııı. goııl1ll1nia.1 41l.n OOT&l;o.rı-

/. .~~. c" ... : .. .., cu ewıarı.a.. ~

.., ... '• ~
, -.. (/)
lotazıbıı.l. uıızolori Oo.ııol ·
/ '.- .. 'i'Ji: • ;· ·' o . 6'~..:.. ,__, -
/
~
!1.~0/3/!nS ~
w-.-..; .t.ı,. -"-~"• r~~••~ ~tl ettil:bıtft wri~ rln ohıw.

i~
E. YÜCEL/ BELGELERiN ISIGI ALTINDA AYASOFYA 217

t•....ıa oı..n.ı. kvlı&la< ,.., ı...

rlDcleJkao ıo.,..ıu "lop çık.
mı~ ""....ıı m\lm.
lıllcı lk«ı ~bbU..IlA pyel ca. k
bilMe bit bo)'l'&lb~ı. yavıı . .ı
1DLft aoara ~ kapld.aD tt.k&ta. ı 1
bllmtlı kiJI arkıılatı al(ıb ola>! · c
kaluı ı:ıwiu>nlaıı ~ ylj.
diOcl... bl.r. - · dt lunl.
Ayasofya levh~ları lD1f aldatuau aııı,.ııoe.ı. ettLaı.
A:ı-tya.ııııı _ uıl re ıı..ııae
HOideJ• cWr o ......., MaarU o
kaaoıı- WMIDcla bu biri 1 VokW~ venllflm - ç<>k
oolio bir rıirl< - olaıı. ka • olı'&lb ve clollllen 111lldaall lıll. ı
~ııılb lDuaDAm kvha • • -.ıı eebop ol....wı alıa.

ıwı cia 7ero ıodlrllmlf oldut"" ~ mak ~ ocılana yoıtoıt.

" " r;öruelı u.ııımıı.111ııı. Bııı.r.. 06 kocıuı-.. llaılll ı:oi-iloıl
ıoıa bl.r ..........ı.ıc HltloU)'aD ıı.ıt oıllnnJlt, llla&rll Mıı..ıo. ı
mabedi oıdoıj\ıao ptcıea !'Co vo Eo1oJ ıı.tlu Umlllll lllldll.r.. 1
almltrl.ıı " ~ mulı&la. 1
IMI ....,ı ıalıll lae Tllık ve h.. '
IQ&ilod- 4t ,.po""""" -
mi7Jo ı...vıp edileiliinı ve ltiJI
lliun mabcciı oıfcıll)'le tAfodofo 1 o I W"tll4 yııpıJAcalw · ötrene-
1lıa.tınılalı da ·oldutu (lbt ma. f: hlk mllaletlb olmU:,tum.
~ b&faaa etmt.k t5Jie<~ &&turf

ı
.
••
.~au mı)'lll t
Geçaı ctıa ha)'l'&lloro dilf6.
ru n ı& lçlmcloD ~ ~1·
:w,1lcıbbr:ınl•
•
F..Wo
etratt.Dd..alıfı raı.•. ı·.
ll<Lııoı 8&)'<ı.l41•
~ lı1 o ııdlt laYilAW lıL

• ve
!
eoıua hııiDCS
8ellml4 ,.apıı.r.
dıfı ddrt mlll&ft. btUa l tlrt. ı·
~ Jeılenle
kanıt....,., .
•Urilkl....,.edodlr ve
oıa.ıcıa .,..._
ı clekl l'Denner mahftl ve lıı:Uf'lll. oaloft )"'<Itılı>co aamalı laıkAııı
• tu . miDbcr. nılbl"'p aibi 11.&\·t. ei'Aa b•ıh•-•"'·
)1 'Mıuı ı:~tım llal<aıılıtıAıA
.._.
:ı~ )lllfltllnlleloi sıtllo kOIOp.
~. avh"a.n4ak1 ,_.&Jın-..a. •• mııu .....ı. k....-Icl& va.
; ıoolıkp, l~et nlUrtıoıae 1111- :dleU alaalanil dllckall..ıno
ı tU.o btdm ..-.rlertmh.dt ' '" 0(\...
:lar bl~ ıuvbrwıa blı>aıuo de i,.. :,..u.
ldcru VII 1ıU.7W< bir el>eDulıl ,
anedl)'W\1111.

1 rtae bl.rll.aç nıi..Uat Jı:a.t&D ayn : lbr.ııbll AU.&tın Gö...

• "1" k;J1MIIe Mllo W·
: let'dtıulL Otı MıDe kad.aı'
,öaoo Ma.rll ıı..,mUictU.l
•*"''•~1·ıe rıuh.t1 e alt blr ~
: le)1 &a.bldk ftdericea kY halann
• dovu Jreawla.rusd.a \'e a41 t..b.-
1 ta klteltl.,. Ult \lrtlmlt olanok
,ıınwoocııııı"""ı &ilftlllm. Oala
na rııuotf'OJAnn• ölrt'ıuntk ,.,
1!0 .ı koJfl\l'l< tınatı .,.ımı,ıı. !
lik öace OUl<l ıı.a.tıar Aka ·ı
oluni.ıade ınlnl&fhlc prolooöril ;ı
claD u b ciavet edeorok kvba .
lan lııdLnntala hlııa4cıJ<ı ml.. ~~
ıoa.rblı dettıt moyoı... çık.,..
l malı. lçıa llum olup olıaedıtonı
!eormU4IURI.. 0DDD ~Vllbt · biJy.
• ı.. bir baıckcl# ,.ıa ıllıwm ol.
· med oi> oortllodeydL
MonıJ.eke' ve ~ı tarihi
OAnılftl ,..,...... bu 1'0""'"1 d.. ı
OA)'Oio O d• beı>lm kııclw ••
ı..t~ıı tıeıı~ ... taııa ınuıoıu. Mo. :
..ı.11 bo IJC' momıır oWı uı. ı
' ıaıı oorilulıom """""' • llal4yı
; IOQl'&daA lılrok odoi>Ddltl lç\ıl-1

!
:::;:::.~~~~~
bLr ,.enı.ıca caılr ...ııımemı ı oı..
doj'uAu ~• a ıocmQ.Nil bw. ıJ ..
·
,.....ı.ı.ı~t· ...- ııo, r;örllıı •
~ Cl'lrtUylo yepbl>AI 1.,._ ,-
pJl eUUD. '

·tnl
llcıhllt)'e &:UdltrUne verc11tlcr1 1Dr1 tVfl evot 411e tekrar ltt1;a.ve ••r•-
rı.n lıolln ;ıbblltyo .UdUrllr.den dtnhyoblllrb. di)'orek lloh1lt.Ye i:UdU-
rUnU çoi;uttı. Eooııaoono ııolou Dah111yo •UdUrU llok1r ŞUkrU Eso11'yo
bu oıo•olo lıo~kındo vuku lı4l1 anlotıunnı all.yldi. Dobll1.yo .ı..U4UrUı
A.yooo~.ya LUıoyo çovrumıo fakat bonUa k.odroou ııtındeı1lme,.1~d1. Verl.loo
om ır Uzor lrıa buraaııu bi s kendi kc.drot~u&lo i do ro od.iyor4uk. O a.el::ıoble
hor gUn bir vo l>O:or. " 11<1 dofo bu cUuyo ~a.yor, 1oobo4otı i;lerlo
mo~ııul oluy~rwo. 81r ı;Un lti~o tıollıı4o dururltan aıuuın ,...;,ou11o Ata-
tlirk aoldt. ı:ond101n1 ko~ılo4ıD. Yaıun~akllorlo bhl1kto bil ..U:o)'1
tellrlerlcen .)'o.nlarını4a bulu.n\qor 4U. 81nc.n.ın har tOJ'Dtını aoadUer.
IU!ırobıo linUno doaru uoUrkon Allah ,llllhoMod Vo Cthorynı GUdn lov-
holorı.nı atsatororok. bunlar binanın o kıaıcılordak1 e~1:cır.ri aUzell1l:1n1
tsrı:U,.or. Onları do kaldırın ıa omr1n1 vu41, lıl.ihrop torotıru. to4k1k bu.-
)'Urllrkon ml.hrobın tın tıırııfına konuı.ıııı kordonun do lcolobrıloıoo:uu, bıı·
Ulara boıulıoııJcla bt~ 001• Ollll.yaoo.&U>~ o~;rledilor YI bohlor U:ortn-
4eıı ;rUrUyorel< aı1bra~a kadar aitı1hr. Av4otlorlndo .t.op>41>11 çıkoookla­
n uro.do kUdUr Bo)' şol41 vo AtotUrlı'o bt7ıın> hoo nodi ottlkdeoı · •onra
ıorı çol<lloıı ~~~~Ur lloyo yııJcla1arak Ulllloa lovboluın .tol4uU.oaını
Olllr bllJU4Ulclorını O~Jledlm. Jlor 00lfdo oldllj!ll 81~1 bon1.11 bil ho.rokot1aı
ı:.. de sts:ıUnc1en kaçı:ıadı ve 4erJıal dtJnel'ek De val'. 4i)lo oor4uıar. W4Ur
'boy om1rlorin1z1 oUylo4141D1 oçıklo4ı. Evet evet onlnr 4o · l<o14ırıloı.n
41)'trok 1ıotrlor1n1 takror buy~~r4ulor. llUiilıue UUdUr, A.l...:r, Aoarıotika
ElıiUtUoU tarotındoıı bohÇodl Atrium do 7oP>lıın lı4tr1ırıın aoıd1rd1 VI
lo:ondU1ııe ıtohat verdi. SillUk btr ,........,llllcla A.yaoof)'odatı n.Yrü4ı. o
au.ntU oU;o.llodoa bwı4an 1boreıt1r. • Do"41.kt•rı eoJU'a bLl aoeolo haU:ıada
ooroyan oo\on ~ir bo41ooy1 do bilrada tokrarla.oıoıı Dllnnoip olur di)'erok
o~zUDo devamla ı 1939 71hnda Silili Boyar A.yooof)'D ~Uzeotndo Booio)'a r
tlıoıı .YI181ı4no4e 7aptııtı bou tohdbot .EnoU..Oll U7t1n1noo coıho.lloıı .s~:rıu
c:ıea1 U:aeri.Do ida.roco Bakunlılo artedllm1g ve bunW\ Uaerino o 2e.mo,1ı
ı.:oo.rit ı:~tettioi blllunoıı . Alaoddt.n oısvu ~u ıotıı tohk1~1"e ~ od~l
""'"lll'
•10d1. Sonradon ııu ...yo lııtbob odeıı Sut Boyarı Buna 11ukob1l Bokonlık­
d~n aUooodo iotilloal oteldon Allah UllhOIODedYo Ciboryo.rı CUdıı lovlıala-·
nn~ 1nd1r41t:1c111 o1k8,et ~da. o~ylo:u1 Uurino bn41l1&1ndc
~u a1hot1 da tal>Ulııı x lÜaW> b1ooo4oıı Alaoddin G~voa IIUdUr beyin »>•·
r11codo billunman ~ıUDaoobttiylo lıoııaonh1 llöoartı KUdUrlU8Uııdok1 u,.wü
IIUtoııt~llk llUroawıa davot oderok 'b11 bobdo tltatıt vo tollrh:1 tfodomo
oUracno.t ot.. toıtr. O saman :ıUtouıvın vııkt olon 1114l1no oevaboıı "lov-
balıırın AtatUrlc'llıı om11"lor1yle l'orlorind.n 1oıd1r1lorelc Bakaıılı&uı •'?""
rl mııol~lnco IDilho.f~•• ııltınıı alındıtım vo blll\0 4o1r olo.ıı 8okonlılc
oıı1rler1ntıı dooyo~a .. vcut Dld~unll aöylooitdiı>. MUfotUt . .ıılo.addin bu
ifadoc:o kartı, /.tatUrk'lln o oun Rt1o1 Cll&lıu va daYlot ro1o1 b11lıın::.ıı•
oı hooo~tylo lii)'Ua'al olduaun" vo b!lylc ~t:r utr vnrom1)'aeot1n1 to~kt•
2Stı/1'4'
7 WCl tOPl.AllUNJII
~
ozıı. uan
'5 • .Alaootyo 'da BııJclll\h&ın alloaodoo1 alınao6.ıtı isıdirUan Allah, llllho=ıd
Vo ctiıoryorı Clht.n lovbt.lanuın tekrar .y orlo:r1no anli>LOl dU;IIDUl-
411811 balıl<u<do Balco.o.lıkd.an al>naD 2l/l/!h9 tarih vo 224 tt.)':ıh ;ren
oku.o4\l•
Baok&Dı B.ıranh.k EııoUDo ııt.n boı buouodo.k1 allto.laoaını eorıoalı•
ta va vuqoaok karar ila b1rl1kto b11 koou bolc.tındokt aU ıolc oro zab-
uıu borabor 1oU.ookto41r. oııwı tçio 'bu moaoloy1 n)'nca ..Uaalıaro
ot.cıok vo ıabtını ayrıca tutmak 1c~boıUyoc. 4oc11k4on oonro. bll huowıı-
4olc1 coroynn h~ll ovvola kou41o1 torat:ı.ııdnıı hoh adilococ1ıı1 auylo-
)'orok aıızo bo;ladu
9)4 yılı A,sllatoaun 25 1no1 ,sUnU od..,da ı:o;aııl bulun4118'!"'
oıroda IlaorU Volelli Ab1Un o...., o.naı:aın odooıı s1rd1. ll;roootıra
cacıı1n1a lı."Uzeye q•vrll•oa1 1ç1n e::~ır al4ıtım., buraeınıaı 81 ı an.o ve
o..,..nıı devri oanloz1n1 1hUva odon bir mU~o oleco.&ııu o~ylo41kdtn
ooıırıı bu.roda )'apılaooıık l9lor1 ko.rarlııodırmok u.... Ozol bb' koo:ıia,Y,!ı
R\111 ku.rlllmooı Jlrok4181D1 Oll)'lod1. lo•h7DRD dnbil olooak OaluOlG>."
Uaninde stırU;UldU. Bllftlln Usu1no binet eUylo J'aadıtı vo 4altt1lO•
ıouaa ;roadırtıııı ve 14or... ı .. lcıı7~t ott1r411:1 25/Aııoıotoo/9)ı tarih
vo 18777/1)17 oa.yıh aazı lmzo edorölı: baııa tovdi ottt. Du omr1 doa-
ya4Gtı çıkararat o1tudujc:4M aonra JO-kAAın bu bilinaada .BatYekiltt 1 e..U·
loya hitabon )'ndı&ı ;rau.ıun oıUovoddoolAJ. do okudu. Sllaln1oo dovcıe
la bil ooılr Uaerino Bo;ko.nlı&ı altında Iotanbul Evkat 8o;mU4UrU Ni-
yazi, EncU..1n A:aundan Et4.ohtt1n ı'lıtı.ıı.r, ı.ıı..ıo.r Komo.l, Topkapı ~:
So.ro71 Wlzoo1 I.IUdUrU TahDin Oz,VUÔyot ~· Dolodlyo iöU..ooaUlo.ri)'lo o
Pro.r. I1J\li01" 0 CIIn miı:rokkop olnrııJc to9k1l od1lo.n ~u tııol lıooılo)'Onım.
mUtoo4414 toplo.nt>lor yophtıru., ittthaa o4Uao to.rorlnın Bııkllnlı.lo ~
arıocUlcokte old·u tu.nu v1, Dlın~·oovobi emirler Uaortoe A)taeot)'A ' da ~
taohl1k vo onorı• 1~hr1nto yaptınld.ı&;ını uun uıa41)'o iao.b ot- ıa
Ukdoıı sonra bir ,sUn Belo411• da lmor 1olori~o cıUıoall1k llul bir
kodoyoııdıı boılundugu urodııllljiUk andor AtatUrk'Un AYoOOf)'a')'a aol-
>
diA1o1 ttlafonl~ Ilabor vordiklortnt ~u hobor Uaorino 4orhal Validon ~
ıollooodo olol'ak A)'OSOtyn 'yıı sHtı&int oro.do uxnxxıo:n Dohill.yo ı.ıu-
4UrU.Bol<11" ŞUkrU tiol1")'1 Ato.tllrk'llıı ,YitoiUodo slırdU4LinU, kond1o1n1
tokdb ottlkdıııı oonra lı:apıdo.n çıkıırlo.rlı:nn Dt.h111)'o UUdUrUnUn kondi- j
oino ;rnkln~ar..ıc At,tUrk'Un .lcubba l<ooıı~ı otao.fıııdalct ~U.;rUJc lovho.le.-
rıa dD koldır{ıcoaını eıorott1g1n1 vo b11 :ıtUtıyı ,sllroo ~totllrk'Un
na konu~uldugwıı.ı aor4uctu.nu.,oc.l.rlor1A'1al ıelak.ln, oıum cevabı. Us.or1nt ~
do lcol:u•• onG)' a~>Ul•a~tUr. loıu ııoorif Volili ,t.O:c:ıoıı porot JI.K.
1; te sUrUlUyor ~1 orkodo~lo>, levbolonn indlr1lı:ek 1o<end1C1 haki<>Jl.
:lokl nıoru.ıatı.nı.:.:ı Uoor1t Voi.111 tııovip ediyor vo olomoz, yorlcr1ılıh•
kalacak ur. ~c.~~ı i,ıtor • bi :1• oordettı~hı1ı 1hı.tro:i kO.)'dı. il or ı eUro-
role bunlh.rın 1n cU.r1lı::estn1 beeor1lcl1 kl•uolorın bulu.ntıı.ea ıno t~ lik
o41yor. au. u . plu. bir l.ıatto 1ç1n lımtre gitmek iot1yorua. »Ucoa4on1ı.1
41lcıriz ha.kltı.m,oki 1ot1ıoco o.tıvul ve ıc.ıı:ıo.nu ımıcönoı.ılıtı. gHatJnUndo
bu.lu.na\l.ru.lıırok o.. ın bir vası.to bulunC.b)'A kodor baroko\lnl%1 toı.ılr
otcenıı DUno11p olu.r ;okllndo :uvarak4\ covobı vor1leoa1.Do bonzo:aı­
yor ııu? o hulcio tncUınon1Q'1zo bovııle oluntın bu yoı:uıokı B.o.ko.nlıCl.IU::ı.n
mtı:ıauelo:ti clı.ruı::ıocMn ı.ablrlhdOil no lıo.oddo41lt)'or? bir d1tcr1n1 dob&ı
okuyoru.oı
lotonbul I.!U:oler1 •enel o:UdUdU,lUnoı 2)/2/9}5 &UnloC09 vo
20087/227 ;GY>h bitiye yoıııtı.r.
l - ~ooofyo kil i .. oldu.!: u l<odor ıolhrop, min bu , mUou~n calı­
tolt, vaaz kUre~lo.r1.a1b1 11Övelorlo a,yn.ı ıo=c.ndo bir CilDi ;okl1ıı1
olım~ıu·. L!U:oyo lt't'oC.ınılan aon.ra da bu 1k1 aovir ıoıtholoahıin ıtıa-
'tor' laıoa1 O!UJH1 4JÖ%Otil.molid1r.
2 - 'BUyUlı: lovlıD1ar tolı:l1!1Jıh voçhile tabııl<olorıla mUnaolp bir
yerde to~bir olunob111r bu bu"u'a alt paro:yı ta.ba1oot.ını.::da.n eozıo ­
dob1l1ru1nl2. ı:aarlf Yoklll naııııno JI,N,EdgUor por~t U.K. dlkkııt buy-
rt.ıl.Jyor mu.? ber Uel devri &doıorila:ıe k 1GtGrıon mtlı.ede de yorlorinde
bırııl:ılıınn ..ırolunon mlbrap_, ı:ılnbn mUauin ~ıohtoH, vaat kUl'oUleri
slbi 1lôvolar aro.,~e bu llvbalo>dıın balıoolıw:G)'or. Biloth ıtıco1
: .oddo lle ıekl1tıaı1ı voçhllo bu bUyUk lovlıolorın tobııl:ab>do ODUnooip
bS:t yarlle tcı~hir odilraolorı, ve a,ynı caıuı.ndo 1J:ıd1r1lmeler1 vo ıo~h1r­
l or1 için ilı:Uza edeıı poroıun da taboieau. .zdnn aert>.na e r.ılr vo cu-
eo~de olwıU)'or.
Sl:loro diger bl~ o:ııir dolıo okuyorwa .4lyorok 1!oor1f Vok111
YUeol 1czonyla Bol<onhkdıın ohnao 20/lil•ar\1939 tn>llı vo ~07/880 •e-
yılı ya:ının 2 ınci ı:ta.ddeıı1.u1 okudul
,. 2 - Ko:uooker lloııat ..~\lotut,a ·ız:o't ,arafından yoz.ılan va ta1!,
i:olÔodo unot xıyı>et1 bulwıon lovhalonıı dohA UYI!\!" bir ~okll4o 01D-
gı4o tofhl>i ıvın çore oronıDAoı ve oııkotlonan lovhon>n ononlıoou
1cabe4or. u • ooa:J olaeo~> dUoUnllloıekto ho ôe bu buouodııl:i bu~mıl<lano> bekloriıo,
Uaboıa Vııl<ı!lar ldueoia l ovbolıırı lı:ondl elemonları va kendi
~alıs1ut1yle 1nd1rcııiO, aıU:oca poro lıorconıııoıııışd>.ı: _Bokonhkc4
x;.xy
lpkol~rı emir buyrulan o~yollo» aotdA kUQUlt ht 'oda A"ti'ib U.o UııboiiiCod
lle C!bAryarı 0Uz1n lovboloz·ı rahlolor, ooachuılar; )'atı levl:aaları
mııl<ourolor ve ıolhr6p ıınUndclr.1 halılar yorlorlnde bırııl:ılarııl: ıoobodl:.
1a1Ami ka~oa1 mubotocn o41lotot1r, ~Uı.olor c1tıi'l'oa1n4ok1 dooyolard a cıa.
bıılWI:lllloı ta)l\ olon bil yuularle varUan omır vo ıo\loaoda nanl ve
oo 'eoboblo wiutu.lu.YOr da • Bııl:anblt ı:U~ud .. ı ohtı"4don 't..b1r1 klll-
lotı oaasi.y o kaııwwn bune onsol oldu.t:unu 'Do)'on odtrolc ~erekU, outn
Balc ·.nlıl:dan alınııo.u. li~un ı: old1&1 nck"ıas.ın4a israr oı..ıı. Dosyu.ısda
!Tl
Bokonht>n aıUtoaddld ooılrler1 vardır, Dodilo. ~U!ett10 b"nwı Uccrıno ~:
e~boboooyl k..orok tabr1r1 ıta~caı cıl4>. Şltolı1 ıtadeıoı ıanrıron do li
ı.oyu. oder·o k yanlor.ıııdan ayrıJ dı • • J>odi. !lcıı;ka.n albUne de'lo.ola • tş­
p:ı
to arkodo~lor bwıwı Uıerlnt koı:ı:ıtayonwnu~Ut1i yopı.ı&ı )ııt toplun ı ıda ......
AıoıUrk 'Un bu lOVJ1alor Daldcınılllk1 o ııa1rlertu1 dvh1 lıçıklod.ııo. )(oııı1ayun• ::ı:ı
do A::•• ~.oloz:..t biAl.Wıoıı. ttd:oletti.n 'J'tk1nor aöt o.lo.rek; ~a'ttıJatında J.:/A- p:ı
G)
oof,'IADl.n cui olutwıdan ovvolkt ~11n1 ız:ubatoıoya ıorot"tor ola~ıı=ı
~ib1 ra lıı terahneSen coıde tobv1ltnden sonra olcııo ol4u~u ielô.ıoi ko-
qeyı 4o mı.thtıı!a~a otıoooini 1ot1yordum• .AtatUrk'Un Qm.t'lni 1otet1a1n
U.sıUndo tuttu,&Uctı 1ç1n k.oro.rlero o :a=cn lotırak ettim. Vadi ve 'bu ka-
ur U:erlno lt oc:ıhyondo bulwıaD lotanbul Vol<ıtlar BaoıoU4UrU Nlyou, l>UD
ların kaldırıld~ktnn oOAra Sulıonohm<t eom1Jno tdlllcl mUnaolp oloe~~tı • (J)
i-
nı 1l'e r1 oUr4UtUnden hoyotçe Sultıınohıııo•4t aldlldl, Soki:or c ctro .kut• C)
rıır.4o olM bu lovhalorıo ıolhrobın Uot kuıo~ndok1 aot vo a<ıl ltö~tlere
kon4ı.ı.tu. talc41rch ~urol,.r.ı ta=a.moo kopayacatı vo 'bina.eaaleyb bu caı:ıto >
lıonulaıon ..uvotık a'loaııyoeojl> onlo~ıldl.. 4o4t. Bu,kaıı Ad: Oenn yor.1-
-
4en ollı alorol< l<omloyon bu to4lc1klor1 )'opıırton mııloohlbl olao ı;vl<ot ~
1doru1n1n blr tarafdan ;yerdeki hoh vo papuçlıılı: ş1b1 ~tt•otya'4al<1 d
levhaları 1ndlrtaok lçlo dolıl tooobbU.o aeç1141t;1 aurUldU. Bu 10114. . 40 ;ı.
lcvııolu ın lnd1r1loıoo1 l<OlG)' bir lO doC1ld1. Evl<af lıUdUrJinUn bu sUç-
lll&U 1dorcm~u blld1rıul1 U•orlno l<oy!t.; rotl 4/2/9)5 torib vo 20000/14 ~
;ı,;
•GY>h yan ile Bllkonlı&o b1ldlrd1&1n1 ollylodl. Vo dooyodnn ıoUave d4o• (J)
oln1 çıkardı$> bu yonyı oynon otıyleco: • l,taoıbul tvlcot I:UdllrlUJıU, Q
A7otofyo ~Ucooının kulıbo l<aldeo1 9ovrcolno nrolon•no olon Alloh,
i!clu:ın, llodr, 1lnobır 1f:i•.tlJtftB.Iu t~lnln auç oldu~wıll b1ld1ra ekte ~
ve 'bı.ı hus:uo bi:co de b!Sylo s:rUlıaektedir. 1265 ıar1b1n0o Uo ttaı lı. ue•
ı oto Jııeı ıorotl.nü~.ın au.oarum Uzol'ine yası.lGn bu kıymetli levbal.ann
kutru oo~1a ~•ıro olduSundon bulu.ndulclorı. yUkÔok :,ordoo tnıUr1lmoa1
k oloy ol~y..co~ ı;1b1 -5>ltı.naoıott coıo11no ııakUlor1 lıolindodo kopı­
lox4r.n 1çor1 ookaııl: ~ı.lıU olamyooul<ur. Buıılonn ob1l vo or bab tı..ıo­
oolo> bulwıono kodu oldugu C1b1 bual<>l"4oı, ıoUnnolp ve oıoln bir vo-
aıta todıır1k1ndo 1t1no Uti "lıi41rıl~rok tobakolor4a bıfu ve toollir1
41yo okuyup bitirdikt on ocn'ro o za:Dan ho,nUo yorlorl,.don 1nd1ri.loıoııı1o
olon bu levlıolonıı Evlcnt 14aruıııoo kı>l4 ınlaıolc vo ~ulton Alıaıolo ııııl:­
loiUıoek bt~nıUt1 Bo~anlı&tt ouodilclo bulwıu,yor. 8wıo lı:oroı Bol<aJ>-
lıltdan el4>Sl01 12/2/9'5 torlb ve llUulor !10115 c a;yıh youyı 4o a:JDOD
o~u,yorııı:ı diyerak okuıoıı8a bovlaıU. • lotonbu.l I!U:oler1 Genel IIUdUrlUgU_
ııo ı ı/2/9}5 sUı>l..,ov vo ıo,000/140 aoyılı ya:ınua' yanını". ~aoof­
yo UUuaindekl Hattat llustota 'tuot tuohndoıı ;youlınt bUyUlt lovba-
lonıı 1odir1laui ıçin boear1l<11 l<1ıııoolar ~uluı.wıcoyo lı:odar yul or1n- ~
ouroU)'lo Xe<ıol AttılUrlı:'lln stıourdlt1 polet11ı: jut otrohndak1 noo- leııılıyor. lliloC>i)'OI'\111. Bu lovluılorın billılin tooblr cdUaokta bulundllk-
z1yutı ·eıo alo.:rak F.rcınearu.n on methu.r cecmuo.lATındora
biri olıın Coıto­ ln)'ı y oro lroruo.oletrı cııı ı

tte de Ueuu:ı: ııll'to da Çlkon YO:.l8ındok1 \14 cordln m1aıı.r1 toa1rlor1n1 ·
ı:askoloyorı bu levbÖlann 1nd1r·ııtioo1n6ek1 1aoboU llÇl.kloyan tık'roalJU.
oJo:=ı.a.; ve U:orindo hOJ"lı. dı.uu.ıı:u.l olup va.ktlıı çok soc1kaos1 U2or1no
solocok toplcntı4o konUfl>O)'o dev"" olwuııa:ı:uıG vo bo4obu kolaıııe olı­
oacok raporwı oluı.no~~aaı.na katar vorılorok otu.rWDo acın verildi.
O •oı>cn A)'ııootya koıaioyonuoco vor11on vo 24/}/9}5 tor1b ve
~
2021);,5, aayılı )'lU ila KUltUr Bokonlı8ına ounulıın rAporun bıı lavba-
lerA doir olon 7 1Dc1 aa4doa1 .ca1l oloaı4ur • Dl)'orek bu 1Daddoy1
• AYoaotya ı.uaooı...ôorı 1nc11r1lon ve helon oro4o bulunan iıiuotatıı h:•ot
urı.hn4on yaulıaıo b~Uk lovbclor gok kıyma "tl i 'I:Urk ooarloridlr, Bunlıı:ı
Evka1'eo t~OQVVW 141141.$1 vt9b1l1 !itıltcn pbı:ıet CaD1111& \alil 6d1l1ha
b~nın aı.cri oUuoUni koP01ocaBıll4an bu tUsol parçolorın r.ay1 olaa::-
oıooı 1ç1D bibarur Jlyoootyaao hllnlı:Ôr ıııob:folinlJ\ cıvoupdc vo tobakolo-
rın oltıno ıoUaod1f lı:ıoııa4o cUnoaip sUrUlecolı: bir yoroo liiclı:al birbuQilk
•eıro aralıkla llcl oıra Uatr1Do ıons.ı.a vo t.oeb1t: e41lorok ke t.obtll olGD
lovb.alorın oD Uota got1r iieoo1 eurot11l• cau.batoaalar~ on01 &JzUlmUtt.Ur.
Roponın alu.ac.\okl 1msalDl' vo aıoorubat.& Azia OaQ.D, Vokl.tlor Bo~ m1ıotaı.
N1.he4, Efdal~ıt.1D Toki.ı1er, Prof. Z1)'a Kocalıum, 'l'ah:tio b&, · d11:or • •vat
..a:ad.a taasır bulwwaıu.tlo.r4h'l'. Şotl1od.e -.man oln.ıd.\l ve 'b\ldo 4a1r dıaoya­
da boolı:a 1111rlor 4o bu1M4u&unıı oUylod1. ReoJ.t Sıı1tot ' Atobinon ·, bUtUn
bu.nlcr ya 110\ltul=uo, voyabut toeabUl s~ otor~liyor • dod1 . Du maoelo an-
laoılıaı~ıır. VokoloUn cuvotfakot n aUooadoo1 vardır . J!u babo1 bırake­
rek o1o41 aeıl oorulOA cooeloya pçoliJI. llon41. llaolı:aıı oı....cıı bu lovlıala­
rı.n tekrar ytr1no konulup kon\.1lı:ıcı.maaı hakkıodak1 J:Dc:UIIleA cUt~lD.a.oı. ooru-
luyor. Arko4oolor bu buouodokJ. ıaUtoliiolorull ıiltfon bil6ira1nlor· dodl.
Stia e,l.a.A, J\eolt ·SDttoı ..tıab1non- A,1aeotyom.n J'ot.1h t o ~ot). :ıJa.n l•ıan'bul'
un fetbini ır.lltook1p ilk olorolr eaeiia tahvil edilen bir ••bad olıoon
40l01• 1yle buraya konulıın bu lavholorın ~erlorindo bırok1lAD ıainbor ıaııı.­
roP vo oairo a1o111U yorlor1n4o bul..,.,alorı l otc.nbul'un TUrklor ıcı.rıı1ıı>-
4on fotlıi aonbolUnU 1to4o otı:ıoo1 bakııa>ndcn 11)'8110 oloeııtuu aııylo41.
vo hatta do41 Parioto Papaıun vekili olan Kardinal Roııkalll btoııbu1 ' 4a
.ı.kcıı bona: A)looot ycn.>n yine bir iol~ aobedi oloralı: kalaooını ıaUoo)'o ~
tabYil o41lmoo1Da toroltı a6ara. Iloıoi~dt. Fcıhm1 . 10-otay, bu levbaıarın ·cı
ovvolco btnııı:ıın o!.Dari a1t111n1 lı:QJ>ottıt~ 1dd1o e41ld1g1Da va billlUn 4o
buolar>D lı:olclır>lCUO Oldotuno gtlro tolı:rar yulorino lı:ODAio01JU \lY81ln Stil.
2'
ıaod1&1Di eU:rlod1. Ef4olott1n •oı.ı.ııor Rooit sa.rtoı Atob1non'1n ıııUtaliiou­ ~
gı
na ıoıl:ralı: aıueıııi bildirdi. &ıuavin suatlll Du.yuran 1 ıevbolcruı tn41-
r11•••1 lıuouau kobUi •Unııkooo b e 4a IJ\41r11m1o ol.aalar:uu 4otı'ıı bulce-
•DD bile aredon bu lı: ..ar oeno 80Qdilıden va ~ıl :abad ıoUco bolina a oUrila-
:ralc 111D dllnyou.ıın bu ookildo toıutılaık4on ooııra 1çlJ\4o b(ı lı:obll irco-
~
•VI
loro ıovoooUl o4Umoo1o1 tooo 1t1bar1)'1o llY&W> bulı:ıuı . ' dod1.
Aıle Ogon,RUoıoa Iluyuroo•ın pele aUhU. blı noh01o 1oaroı oıti&lnl
g
auyloyorok lltodoabori tel1t oU1&1 abidevi n• tr1)'atiYle TUrlı: acınotını ve
TUrlı: D1ııorie1o1 bUılln dUnyayo ııuutaıı aynı ıomcn4a 'rUrlc aubiı>l1tiylo ""~
bur olan ı.....,ıus a>Ulotika EıcotitUeU !.:UdUrU Proteatır G•br1:roı tarııtındu
U.llbanol9)5 tartnli !•• tOI>;.$ &Olo\oo1ndo D7POf7aiUD a:lltt)'O çovrtlıııoai ~

Etdıblettln !oitinorJ Du hu.sııcda.k1 ~u.hobore d~ayaaı. atsı.den seo1-
r1lh·u ıtırUlU;yor ' kl biU'ndo lnce btr nok\o vorcıır. Odo A)'ooo!yıının
gorok cr.U:aeyo tohvı 11n4o ,s eretse lovbalazın 1ndtr1lıao1ı11nao EııcUctııt.D1- ·
d n dol,lU ol,.udı!ııdır. Lovholnr tıo1rııoehouo \o • inGlr1lıo1oıir. !ll
0 aae 1t1bf'r1ylo ı!neU.c:tnöon a•t1•J.lc.t,ıbtz a:oçaoa1;4ı.r. ıua\11) do yol'-
l•r1no konulmı:a~ıu.r. Dwuion 4oluyı oncu.ı:oı.oo ıopıl6.calc bir O•Y Joktur.
Bit\AlUn oolı bllr\)'ooıno aaror voreook ıoıorın, vok1 oU:C.yotlor• raıcon
cUıovtll1yeıı yopılıookıa olclıı&G do blz baltl~oınr• ' ı erl e11ne
Prot. Arif ilonaelf ı::ıooelay1 1k1 lcıe:ımd.o mUtoloa o ttı~ ok icab •dl•
yor. B1r1no1 kı.auıı, Bu lovhoların 1nd1ı-1lcoa1 ı~ı,' bu: ııısla S.coa
ocUlıııt~, bl.l.Dl.or noaıl olcuo, doşy•do eıovouıtu.r. Dı.ınl•r;ı. 1ebot eta:ıtk
saYot Y.Jloy. 11t1no1 ku.ı.ı:ı 1 o .......ki Öul komloyonco btıylo dllollnUl-
cıı,. Vek:Ôle'ti.ıı \tAaib1no orao4111Q10• tokat oon ca=DDlarda A)tcıaotyada
bir çok ooylor )'o,llb • . llW\lor ohoaıırılyoU1 9tyloTd1· Jllç biri b1s4on
eorul""dl. do bunlcır neden ooruli>J'or. Boliri olaıdlyo l<odor ibı:ıol odU-
cıl do plmd1 oorulu1or d11o11o. rol<uı bunde> do oaı:ılaı1~ot.olcıodl!~ onl.o·
glllyor. Çllnki, lovholon tolc~ırıyorlor. B1>o clo lo! oı•un dlyo aoru-
yorlor. . ır ona ok Ib no banrlıınaıt bulıınd~uıııı va hatta · bu 1~lc bir 11UtcuıhUdo
Vohap Kocar.ıo.,1 1 Donoo lovholr.r blnan~n ıoi.ı:>ari Sll..111&!.ni bD•
2\t,)'Ordu• Rtıekin Evkot ici.oroai levhoları. 1nd1rorek Sl.lltc.nAhllot caz1-
1ae ııa:nak 1s~el\1,tir. Co:i mUıe ho11ne itrag edı11ıUkton ~Ônra bUDlarıt
1n41r1lırıoo1 tant. 4o olmAftll.Otır. Lovt.ıılaı.n ınd1r1lmo~1ndek1 1oobot1
Av.rupolı al1=1er ıeretı_ndP aoor,cUle:ı ran4elurdo x d4 Sör\l)torD.2. Şicı>
di ho io1nclo k olan Şoıodanlor, yooılar, rablohr, AUob Uu.bo=o4 vo
Ciho'l'yor~ Cilsin lovbolorı oam11n lcooe•tn1 ıou.bo!oıa odlyor.ıor. Dunlo<PM
rın tekzar e>;oılıda tot:.lller1n1 bile ..ıı stırU1oru:.. l)e41• Bunc!an aonrı
Dotkon Ad• ~san •~• olcırolr: ı
tti oturu.:ıda cero1an odcın • Uoakorohr vod.yot1 soraısı gibi
.,yd1nlatıoıo bulunıoakıodıı;.
Uuhıorom o ı·~ odaolar o l)ooyalorcla .1>111J,t ıııırup todkil< ot U~inlz voo1keO.ı
ların 4olalot1yle t ..l11lr: bu1111'41ltun"- voobllo on 4~n oan• evvel oı:ı-'
ri ızohowıtJlo yopılcn bu ıvııı. •.•aot,UJ olunua.lc: bir ıoı.rirotlo yoniloıı
:ıoa1 va aycıı ı;llrulo 2S/l/949r.ııun1Jot aautoalndo b.u )'o111o lbratwı )lA
teldin cııvaa lJ>•olı holıUrah UJ'SWl oll>.,yon, Do.b111)'o I!UdUrllniiD buııu­
runu•d.o 1toh ott1&1 vooh1lo A>ıoılrU o volc1L\rorA10 ol<lu&u atıalU va ya-
:uh lto."-•:r• .,ykırı bulW\611 bir 7an ç:ı.lrmıo blllıın:ıon biç do bir teoA
dUt eoor1 ,ılo~1ld1r· Bllhcıooa IIUı~ltr oobolıooind.o yaıf.ıılıııo.lı: lotonan ·
bii&IU'oulııtım blr 1!ad.oo141r1 ~ııaoUııdo)'l.a. liW\lann ıııoU1, bcınlıo li;ıı
do.r lhıbtortD asanın do ııalÜJiudur, Aaodon Etcloloni.ıı •olr1ııor vo Prof.
Arif olanacılt 'in ltado vo boyıın b~ .:141lkorı sibl A)'oaotyo da çok 1glor
yap.ıl•ıt ve :repılaokıdı"· Bunlı:z uıoi oloıolcdoıı .ıyııdo aa11ra1 l:.oveale
)'Qpılıın sorarlı io1or4lr. Ş1ıodllfo kodur Jopılan bu 1olor bolrlı:ındo.
?8/l/~49
rıı
e ınci toplanııda ~
C•
incl ıoplanUd.oki ö:ol aobhn
()
4ovaıa:t..
[!ı
.......
4 o::ı
Ba)Y.GD. a A)'tsDotyo .aıU:oDindo.o evvalco 1r,41r1lan vo .buau.n tokreır [!ı
konulaeu. 4U)UnUld.~Unoen bıı.tı1ale bu ıuıeua4D. &noUJ::en r.:Utc.- cı
loou. ıJOt,ı.alcın lovbolr..r hoklc:ındakl konu;ıczı~ı.:ı 40Çon t.CplMtl:lO UZU.O [!ı
sUJ',.Ut vo bau arUda.o lara etsa aıroın ıel,.cı:=ı~c.U. auııun 'u orka.do~lcı.• !Tl
rın bu ~ı.ıeue4o 4UoUnco vo -:ıuıo.ıô.olorıru ~1141molor1.n1 r e eo o4or1•.
Do41 • Evvcla J'oıoid~ D1r1ınok1n oUa alo:.ıı.k • ~·
Bokanb&ın bu hıtauad.oltl aoruourıu vııltial>rln karoılaodınnoo .....
O>t)'dono 80ll'1p biT vulyoı Qllrıuolttod~r. ç'Urıltl 0Dh5on bwıdon elli 81in
ka4o2' evvol voroco&i.D bil' kontor4J\O mtlneaobotiylo A:Jooo!yıı WUuo1D1
sl)'arotlı> nnooınWı bu levh.slonn yorlor1ııo l<~naı.....o~ için ıı:Utohorrlk ->c;.
blr hkolonın lciU'ILlıı~o oldUelunu va lovholıırın bL& ıııııkoodla yorlorlno
B
ibolo e41l41tln1 ~&ronııııvdı.aı. Bu vaıiyeto nu~~un 11<1 oy ovvol bu bu- z
•~da bir karar vrrUNlt YO totbilrato do SOÇ1lcıl;Ur, Şl.ıııdi , bil 10
o
1crai aofbQ1o aoo4itttn oon:ro bu aeoo~o b.oklcıo4a '!:noUaendôn m.UtıılaCl,
>
•orulm&Ollll 4o!rUII1 80Zip bulıııııkı.,yııo. lloır>Otih bu huouadolc1 fikri>:
aorııluroo • blııorı>n cı.ı.J,..,rı bUvıyot ini kapli)' ocak hor hons1 bir 9oy1n ~
(/)
oro4o bulwımaoı.oo ııırattc.r olu4ı&ım, AJ(UIIDt)anın bU:a.~1h1 kond1a1 o
ı.ır mUu olciUAu , l!oboaa b1nonıc onrlnrcıı lulöa elinine hhcot ott1&1- 'Tl
n1 aııote:ron levbal..,.ın, ıoibrııı> tınlindeki bııolılorın rolıle ıur §a:d.an ~
vo oo1ron1n yorl1 yer1n4o bıroltilıoıo bulwıdııtwıu otı1locıoUo iktito
o4eri=•
Sodıı\ lioldcı Eldeıaı ı;vvelco bttyle b1l" korı.r "Oriltrıcon b1:o b!.r
t•Y oorul ..od~. Şimdi onliyoruı lr1 bu l<t.ror vÔzllml~~1ı-. F11a1ııoo bu b1.
DA OQtl1 tıcen )'0%0tll::1 lıolılor. 4uvo.rdat:1 levhalor vo ooır 1lôvolorlo
binoda oa.nlı bir t.ako11114t mevouddu . 8Ll hali)'lo ch co..oıı b1r varlıtch.
İılaan, bu 09711 o.,yoalndo bin;,j,~ 4olio lyi ve do.lıo eoooll tedkUr 1cok~­
nı bulobiU)'ordu. Son:ro4rı.D lovholıır 1nd1r11cı1~ bohlar . ltaldırılıo.ıo ve
bu conl:ı. tolrDicot ortadon l<ollcııı~tır. Şl.qd1 do ~trenl)'orus k1 lovba-
lar yerle.rS:u kon\llm~l01"41r-. Yoltuz 'bu iıfu:pıle ila edı leeell lto.rar
~ınclo \b azl:lnaıoa\et .. tl .. n 'C ~ebollllr eta:ı1o, tGhokku.k otlrı1'
bir ııotico Ucerindo bar lıııııı:1 bir karann no si bl bir rol o1n:ı.)'ac~
tııbrııin oUıolı 4o 90k aU9 ooııııodorlıo. llod'oa 11.1 dtdlkleri.ııi yopl)'Orlar
blodon ne •Ori>J'orlor. llıına 'alıroo bb biU'IIdO bir nolttai ııoıor boyıuı
oUol7ollc, Çllnlr1 bla bu 1t1 lı:onu;uzlren bıı lovlulon'll ~•rlorino tobl- lv
mıo bu.luıuooor. l::f.
·~ ·r. c~ l
- E:rıc:Uacnlıohdon bir· voy aorlllıı>aııııo ve nııtto bU..nU n1yoto C>Okrwı v1lti- 28/l/1949
< ~SUL. ARKEOLOJ (e.e\~<ı. • ~~)~-"'~'.s..,~
..ı yatler4e maolose.t czıeecu• ol=r.ıa~otır. S~loıı levbaların 1orli 7•r1ııo·
!EW!IMOiııJ:U.CCO
bUl;,.O old$ b&ron1l4181no gtıro bu bobdo ıo4k1lc VO mUnakO~Q)'O. o..,i: ..
d.o&or mevcu do kolDAmlOtlro " 4ed1. J<Ucokoro U!l gtırl.lldl.l. Ollrl.ltlll- C>
41.18U v.ekildo kolemo ohnc.n karor oka.ııdıı. Bir Grnt /:1n1n cevobon BokaD.
lıge an:ı. ve bu nbtın da doeyadında bıfn kororlootırıldı. ·
~
~·ı
- lC A R A R

üj Bo9kaD Uyo Uyo Uyo Uyo

A&l& Oııon ı:tdolo.ı1n R.Sortot llobmud llod1n ttasım P~&Of
>S • ~ fiokl.nor At abinon GU.ıdl.loalp ..........,. A)'atot)'o'dal:l l.vbolorıA hkrar yorlori.Jıo tııkılllıau dl.lfl.lnllldi.IAI.I
,?; ~-ra ~ ~hf.l--~ """· bakklllda TUkoal: Bal<oAlıkdu alınan 21/l/949 tıır1b vo 224 ell)'ıı'l't'n'cu.ıooo
o bovola oluaaol<la o kuRdu, Vo i o obı gtırUfilldU.
. U1• Uyo Uye ı - Bu oaııı11n lll.lzo tı.ııUno 1fraıtı, DUyUk Ataturt t4rafındon vorllon
. U)'e
Prof.Arif F,KQrotQ)' Vobop Kocoıoomi Prof.Y,ı.:.Sadat vo o saman ı:aor1f Vok1l1 bulw:ıan Ab141n Ö•ıo•a tarofındaD t~bl1t olunon
:~ lluuol kot • ı. 041rlo yapılıut tır.
2 - Lovıı.lorıa 1n41r1lı>Oo1 do yi.Jıt lloor1t Vokiileı1 tontı.adeA yopılı
af!;( ~~ ııaUkorl'ar ı ebl1.ao~ 11' vak.1 ollıuo ıu. ;
Du had1aelor tec1k1k o411u doaya•ı.nda ııı.ahlu reaa.i ovrıık lle c:ıoydon·

Uye Oye Uyo Uye

dadır. Şlı:odl bu lovbolorıa tokrar yorlo<ln.e kooulıonoı dUv~UldU~ll boyARIY·
Rllsıoıo Duyurnn N.tbueouudo,!lu · re~ D7ttok~ _;t.IU.ıııor Flk:rot le tncU.mond.en cıUtolDı& aoruıoakta411'• YapılAn to411:1ketta ' yu.korı4c 1k1 NO.
' • • j .. (

/ '( ,,;._., __ : .N". r. -;::.{,-~

,./1..- . Yl.loo~ altında telbi a olp.nGD tıa41oeler1n t.ncUaıondon 8dÇih~c1141, C~u.tnlaa mllzakc: v•
,, t'- ~· """' ro e41lma4181 ıınh~ılıuv vo eusen Ayoootyada ~lıodlyo kodnr binenın bl.lnyo•
' a1n1 bosaook alUitt• bir Çl)k Alllollıat yapılaut ve ba.i,usua bobset lcon\l olan
·
Uyo ı/ ----- ' '
IJ.:.ıU...eooUI
Uye Urııwııi K<itlp hvbolorın . bundon 11<1 ay evvol yorlo.1no lı:onuloıoları tevobbUoUne <•911•19
Va..ıLlh:ıoaa1l1 .Avnl &rbcıbocGD
217a Koca1JW\ Y.!.iiDOX' v e bııstın da buıılorın yerlorlaa ooılıo19 oldul<lorı ögron1lclo blllwıdu:unaon
SUroyyo Yl.lool b\l' oa%l vak1 b.aktl.ıı4a &ılc!J.mance mlltalin de.rı:ıı.e,vanı.nn lüıua kalmadı&~ ko.n1
~ ~-~~
. ..-Y'. &Uno vıırılaııo oldugunun •nıuco lı:ıuor vor1ldl. ·
. Dotkan U)'e Uyo Uyt Uyo ' ı U;,o
Azil Ot:nn Etdo~:!ı~·ın.Softot llobmud Nodloa lloua Poroy Prot.Arlt
~~~Toki~ Atablnoa Gl.lnd~olp · N li•rı~l

V (ar ~--~-~ . "'1'1~

Uyo U1o ' ., •Uyo·· U)' o Uye
F.Karata.,y v.Kooo.ma•1 Prot.Y.W.S•do.t RUataı.a nuyuxan. ıc. t::bu:.uuudo~lu
&9:;.· - · -..,.;,~,.. .:.ll•kkı El·itoı " H
. ~ ··tVi..~~~:: ~~ • ı, ,:;-}-'"..... i
Ü)'t • . • . Uyo U)'o Uye • . • •
F•.c1dwı y .Ut.mar B.lıiU.ıuaeU1 Vo.kUaı:o~o111 Ua:ıu.mı Ko üp
DtrJIGıtoJc1n F1krot YUoel Zlyo Kouoiocn Y .ıamar Avııı Crbubuuun
N /{._.f!.-t«::-•.- IV ~Uroyyo ~Ucol ~. ~-~
C'l /il/'1- 1':....
<'f