Bài Giảng Chi Tiết Máy - Bùi Trọng Hiếu

Baøi giaûng CHI TIEÁT MAÙY Chöông 1: Caùc chæ tieâu tính toaùn thieát keá chi tieát
chæ tieâu tính toaùn thieát keá chi tieát maùy
Chöông 1
CAÙC CHÆ TIEÂU TÍNH TOAÙN THIEÁT KEÁ

CHI TIEÁT MAÙY
Khaû naêng laøm vieäc cuûa chi tieát maùy ñöôïc ñaùnh giaù baèng caùc chæ tieâu chuû yeáu sau: ñoä beàn,
ñoä cöùng, ñoä beàn moøn, khaû naêng chòu nhieät, ñoä oån ñònh dao ñoäng vaø ñoä tin caäy. Vaät lieäu, hình
daïng vaø kích thöôùc cuûa chi tieát maùy ñöôïc xaùc ñònh theo moät hoaëc nhieàu chæ tieâu, tuøy theo ñieàu
kieän laøm vieäc cuûa noù. ÔÛ ñaây, chuùng ta chæ xeùt ñeán chæ tieâu ñoä beàn. (Caùc chæ tieâu ñoä cöùng, ñoä beàn
moøn, khaû naêng chòu nhieät, ñoä oån ñònh dao ñoäng vaø ñoä tin caäy: sinh vieân töï ñoïc taøi lieäu).
1.1. TAÛI TROÏNG - ÖÙNG SUAÁT

Taûi troïng vaø öùng suaát laø caùc thoâng soá ñaëc tröng cho cheá ñoä laøm vieäc cuûa chi tieát maùy. Tuøy
theo traïng thaùi chòu taûi maø taûi troïng taùc ñoäng leân chi tieát maùy theå gaây ra caùc öùng suaát: keùo,
neùn, caét, uoán, tieáp xuùc …
1.1.1. TAÛI TROÏNG

- Taûi troïng laø ngoaïi löïc taùc ñoäng leân chi tieát, laø nguyeân nhaân gaây ra öùng suaát. Taûi troïng taùc
duïng ñoäng leân chi tieát coù theå laø taûi troïng tónh (taûi troïng khoâng ñoåi) hoaëc taûi troïng thay ñoåi.
 Taûi troïng tónh : laø taûi troïng khoâng thay ñoåi theo thôøi gian.
 Taûi troïng thay đổi: laø taûi troïng coù phöông, chieàu hoaëc ñoä lôùn thay ñoåi theo thôøi gian.
Coù hai tröôøng hôïp: taûi troïng thay ñoåi lieân tuïc vaø taûi troïng thay ñoåi theo baäc.
 Taûi troïng va ñaäp: laø taûi troïng đột nhiên tăng mạnh rồi giảm ngay tức khắc (thay ñoåi ñoät ngoät).
- Ngoaøi ra, trong tính toaùn chi tiết máy ngöôøi ta coøn phaân bieät: taûi troïng danh nghóa, taûi troïng
töông ñöông vaø taûi troïng tính toaùn.
 Taûi danh nghóa Qdn : laø taûi troïng ñöôïc choïn trong soá caùc taûi troïng taùc duïng leân maùy ôû cheá
ñoä laøm vieäc oån ñònh (thöôøng choïn taûi troïng lôùn nhaát hoaëc taûi troïng taùc duïng laâu daøi nhaát).
 Taûi troïng töông ñöông Qtd : laø taûi troïng coù giaù trò khoâng ñoåi thay theá cho cheá ñoä thay
ñoåi lieân tuïc hoaëc thay ñoåi theo baäc.
Qtd  Qdn. k N (1.1)
vôùi k N laø hệ số tuoåi tho.ï
 Taûi troïng tính toaùn Qt : laø taûi troïng khi tính toaùn thieát keá chi tieát maùy phuï thuoäc vaøo
tính chaát thay ñoåi taûi troïng, söï phaân boá khoâng ñeàu taûi troïng treân beà maët laøm vieäc, ñieàu
kieän söû duïng, cheá ñoä taûi troïng …
Qt  Qtd . ktt . kd . kdk  Qdn. k N . ktt .kd . kdk (1.2)
trong ñoù: ktt : hệ số xeùt ñeán sự phaân bố khoâng ñều tải trọng treân caùc bề mặt tiếp xuùc,
kd : hệ số tải trọng ñộng,
k dk : hệ số phụ thuoäc ñiều kiện laøm việc.
Bm. Thieát keá maùy -1- TS. Buøi Troïng Hieáu

Baøi giaûng CHI TIEÁT MAÙY Chöông 1: Caùc chæ tieâu tính toaùn thieát keá chi tieát maùy
1.1.2. ÖÙNG SUAÁT

- Döôùi taùc duïng cuûa taûi troïng, trong chi tieát maùy seõ xuaát hieän öùng suaát. Tuøy thuoäc vaøo tính
chaát cuûa taûi troïng ta coù öùng suaát tónh hoaëc öùng suaát thay ñoåi.
 ÖÙng suaát tónh: laø öùng suaát khoâng thay ñoåi theo thôøi gian.
 ÖÙng suaát thay ñoåi: laø öùng suaát coù phöông, chieàu hoaëc ñoä lôùn thay ñoåi theo thôøi gian.
Taûi troïng tónh ÖÙng suaát tónh Phaù huûy tónh
Taûi troïng thay ñoåi ÖÙng suaát thay ñoåi Phaù huûy moûi
- ÖÙng suaát thay ñoåi ñöôïc ñaëc tröng bôûi chu kyø öùng suaát. Naêm ñaëc tröng cuûa chu kyø öùng suaát laø:

 max
m
 min
t
Hình 1.1. Chu kyø öùng suaát khoâng ñoåi theo thôøi gian
 ÖÙng suaát cöïc ñaïi :  max

 ÖÙng suaát cöïc tieåu :  min
 max   min
 ÖÙng suaát trung bình : m 
2
 max   min
 Bieân ñoä öùng suaát : a 
2
 min
 Heä soá tính chaát chu kyø : r 
 max
Tuøy theo giaù trò r ta coù caùc daïng chu kyø öùng suaát sau:
 Chu kyø öùng suaát ñoái xöùng ( r  1):
  max   min
 max
 a   max
t m  0
 min
r  1
Hình 1.2. Chu kyø öùng suaát ñoái xöùng

 Chu kyø öùng suaát khoâng ñoái xöùng maïch ñoäng döông ( r  0 ):

 min  0,  max  0
 max
 max
a  m 
m 2
r 0
 min
t
Hình 1.3. Chu kyø öùng suaát maïch ñoäng döông
 Chu kyø öùng suaát khoâng ñoái xöùng maïch ñoäng aâm ( r  0 ):

 max  0,  min  0
 max  min
t a 
2
m  min
m 
 min 2
r  
Hình 1.4. Chu kyø öùng suaát maïch ñoäng aâm
 Chu kyø öùng suaát khoâng ñoái xöùng cuøng daáu ( r  0 ):

 max  max  0
m  min  0
 min r 0
t
Hình 1.5. Chu kyø öùng suaát khoâng ñoái xöùng cuøng daáu
 Chu kyø öùng suaát khoâng ñoái xöùng traùi daáu ( r  0 ):


 max  max  0
m  min  0
 min t r0
Hình 1.6. Chu kyø öùng suaát khoâng ñoái xöùng traùi daáu

 r  1 : ÖÙng suaát khoâng thay ñoåi

 max   min
 max   min
r 1
Hình 1.7. ÖÙng suaát khoâng ñoåi
- ÖÙng suaát coù theå thay ñoåi oån ñònh (  a ,  m khoâng thay ñoåi theo thôøi gian) hoaëc thay ñoåi khoâng
oån ñònh (  a ,  m thay ñoåi theo thôøi gian).
1.1.3. ÖÙNG SUAÁT TIEÁP XUÙC

- ÖÙng suaát tieáp xuùc sinh ra khi beà maët laøm vieäc cuûa caùc chi tieát maùy tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi nhau.
- ÖÙng suaát tieáp xuùc sinh ra treân moät dieän tích töông ñoái roäng vaø vuoâng goùc vôùi beà maët tieáp xuùc
ñöôïc goïi laø öùng suaát daäp hoaëc aùp suaát. Ví duï nhö öùng suaát daäp sinh ra giöõa then vaø truïc, giöõa
thaân buloâng vaø chi tieát gheùp trong moái gheùp ren khoâng coù khe hôû, aùp suaát trong oå tröôït…
- Tröôøng hôïp hai hình truï coù truïc song song tieáp xuùc nhau, khi chöa coù taûi troïng taùc duïng thì
caùc hình truï naøy tieáp xuùc vôùi nhau theo ñöôøng thaúng. Khi chòu taùc duïng cuûa taûi troïng, vuøng
tieáp xuùc bò bieán daïng vaø caùc hình truï naøy tieáp xuùc vôùi nhau theo moät daûi heïp hình chöõ nhaät coù
beà roäng b .
qn
1
II
H
b qn
2
Hình 1.8. ÖÙng suaát tieáp xuùc khi hai hình truï tieáp xuùc nhau
- ÖÙng suaát tieáp xuùc phaân boá theo hình parabol trong maët caét ngang cuûa daûi tieáp xuùc. Giaù trò
cöïc ñaïi  H taïi ñænh ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc Hetz:

qn
 H  ZM . (1.3)
2
vôùi qn laø taûi troïng phaân boá vaø Z M laø heä soá xeùt ñeán cô tính cuûa vaät lieäu, ñöôïc tính nhö sau:
2 E1E2
ZM  (1.4)
   
 E2 1  12  E1 1  22 
trong ñoù, E1 , E2 : modun ñaøn hoài cuûa vaät lieäu hình truï 1 vaø hình truï 2,
1 , 2 : heä soá Poisson cuûa vaät lieäu hình truï 1 vaø hình truï 2,
1 1 1
 : baùn kính cong töông ñöông   , daáu “+“ khi tieáp xuùc ngoaøi,
 1 2
daáu “-” khi tieáp xuùc trong,
1 , 2 : baùn kính cong cuûa hình truï 1 vaø hình truï 2.
1.1.4. HIEÄN TÖÔÏNG MOÛI

- Phaàn lôùn caùc chi tieát maùy laøm vieäc vôùi öùng suaát thay ñoåi theo thôøi gian. Caùc chi tieát maùy naøy
coù theå bò hoûng khi chòu öùng suaát coù trò soá nhoû hôn nhieàu so vôùi tröôøng hôïp chòu öùng suaát khoâng
ñoåi. Nguyeân nhaân laø do sau moät soá chu kyø öùng suaát, treân beà maët cuûa chi tieát xuaát hieän caùc veát
nöùt teá vi. Theo thôøi gian, khi soá chu trình laøm vieäc taêng leân, caùc veát nöùt naøy môû roäng daàn vaø
phaùt trieåân saâu vaøo beân trong laøm cho chi tieát ngaøy caøng yeáu ñi vaø cuoái cuøng xaûy ra hieän töôïng
gaõy do moûi.
- Söï phaù huûy moûi khaùc vôùi phaù huûy do chòu öùng suaát tónh veà baûn chaát cuõng nhö veà hieän töôïng
beân ngoaøi.
Phaù huûy do chòu öùng suaát tónh Phaù huûy moûi

- Do taùc duïng cuûa öùng suaát coù trò soá cao:
+ Ñoái vôùi vaät lieäu deûo:
- Do taùc duïng cuûa öùng suaát coù trò khoâng
öùng suaát > giôùi haïn chaûy
lôùn laém.
+ Ñoái vôùi vaät lieäu gioøn:
öùng suaát > giôùi haïn beàn
- Xuaát hieän bieán daïng deûo roõ reät tröôùc - Khoâng thaáy daáu hieäu baùo tröôùc naøo.
khi phaù huûy, lan roäng caû moät vuøng Söï phaù huûy chæ xaûy ra ôû moät vuøng
treân chi tieát maùy. nhoû cuûa chi tieát maùy.
- Maøu saéc beà maët veát gaõy khoâng
- Maøu saéc beà maët veát gaõy ñoàng nhaát: ñoàng nhaát, vuøng beân trong coù maøu
+ Ñoái vôùi vaät lieäu deûo: coù söï co thaét saùng hôn vuøng beân ngoaøi:
tieát dieän. + Vuøng 1 (vuøng hoûng do moûi):
+ Ñoái vôùi vaät lieäu gioøn: coù daáu hieäu mòn, haït nhoû.
bò ñöùt ra. + Vuøng 2 (vuøng hoûng tónh): goà
gheà, haït to hoaëc coù caùc thôù.

1.2. CHÆ TIEÂU ÑOÄ BEÀN

- Ñeå laøm vieäc ñöôïc thì chi tieát maùy phaûi coù ñuû ñoä beàn. Nghóa laø, trong quaù trình laøm vieäc, khi
chòu taùc duïng cuûa taûi troïng, chi tieát maùy khoâng bò bieán daïng dö lôùn, khoâng gaõy hoûng hoaëc beà
maët laøm vieäc khoâng bò phaù huûy (troùc, roã, dính...).
 Chi tieát maùy bò bieán daïng dö lôùn seõ phaù hoûng söï laøm vieäc bình thöôøng cuûa caùc boä phaän
trong maùy.
 Chi tieát maùy bò gaõy laøm cho maùy ngöøng hoaït ñoäng vaø coù theå gaây ra tai naïn lao ñoäng.
 Beà maët laøm vieäc cuûa chi tieát maùy bò phaù huûy seõ gaây neân sai soá hình daùng, aûnh höôûng
nghieâm troïng ñeán söï phaân boá taûi troïng treân beà maët tieáp xuùc, gaây chaán ñoäng, sinh nhieät
cao, nhieàu tieáng oàn khi laøm vieäc…
- Caùc daïng hoûng chuû yeáu lieân quan ñeán ñoä beàn cuûa chi tieát maùy:
 Phaù huûy do moûi: phaùt sinh trong ñieàu kieän taûi troïng thay ñoåi nhö troùc roã beà maët raêng,
troùc roã beà maët con laên, gaõy raêng, gaõy truïc do moûi…
 Bieán daïng deûo: phaùt sinh do chi tieát laøm baèng vaät lieäu deûo bò quaù taûi, sinh ra hieän töôïng
bieán daïng deûo toaøn boä chi tieát nhö hieän töôïng cong truïc, keùo daøi truïc hoaëc buloâng…
 Laõo hoùa: laø hieän töôïng chi tieát maùy maát khaû naêng chòu taûi sau moät quaù trình chòu taûi
troïng thay ñoåi, chòu bieán daïng, thöôøng gaëp ôû caùc chi tieát khoâng kim loaïi hoaëc chaát deûo…
 Phaù huûy gioøn: thöôøng gaëp ôû caùc chi tieát laøm baèng vaät lieäu gioøn, coù söï taäp trung öùng suaát
lôùn, chòu taûi troïng va ñaäp: gaõy raêng, gaõy truïc, vôõ voøng oå laên…
- Tuøy theo daïng hoûng xaûy ra trong theå tích hay treân beà maët chi tieát maùy, ngöôøi ta phaân bieät hai
loaïi ñoä beàn cuûa chi tieát maùy:
 Ñoä beàn theå tích : ñoä beàn uoán, xoaén, keùo, neùn, caét…
 Ñoä beàn tieáp xuùc: ñoä beàn tieáp xuùc, daäp.
- Ñeå traùnh bieán daïng dö lôùn hoaëc gaõy hoûng, chi tieát maùy caàn coù ñuû ñoä beàn theå tích. Ñeå traùnh
phaù huûy beà maët laøm vieäc, chi tieát maùy caàn coù ñuû ñoä beàn tieáp xuùc.
- Khi tính toaùn ñoä beàn theå tích cuõng nhö ñoä beàn tieáp xuùc, ta phaûi chuù yù ñeán tính chaát thay ñoåi
cuûa öùng suaát sinh ra trong chi tieát maùy (hoaëc taûi troïng taùc duïng leân chi tieát maùy). Neáu öùng
suaát (taûi troïng) khoâng ñoåi, ta tính theo ñoä beàn tónh, ngöôïc laïi, ta tính theo ñoä beàn moûi.
1.2.1. ÑOÄ BEÀN TÓNH

- Phöông phaùp tính ñoä beàn: so saùnh öùng suaát sinh ra khi chi tieát maùy chòu taûi ( ,  ) vôùi öùng
suaát cho pheùp cuûa vaät lieäu ([ ], [ ]) .
- Ñieàu kieän beàn:
  [ ] ;   [ ] (1.5)
F
 Khi keùo (neùn) :  k ,n   [ ]
A

M
 Khi uoán : F   [ F ]
Wx
T
 Khi xoaén : F   [ F ]
W0
 Khi uoán + xoaén:  td   F2  3 x2  [ ] (Thuyeát beàn 4)
 Khi tieáp xuùc :  H  [ H ]
F
 Khi daäp : d   [ d ]
A
F
 Khi caét : c   [ c ]
A
trong ñoù: A : dieän tích maët caét ngang; F : löïc keùo (neùn, daäp); M : moment uoán;
T : moment xoaén; Wx : moment choáng uoán; W0 : moment choáng xoaén.
- Theo ñoä beàn, ta coù ba baøi toaùn cô baûn sau (ví duï thanh troøn ñöôøng kính d chòu keùo vôùi löïc
F , öùng suaát keùo cho pheùp [ ] ):
4F
 Baøi toaùn kieåm tra beàn (choïn vaät lieäu ñeå ñuû beàn):    [ ]
 d2
4F
 Baøi toaùn thieát keá: d 
 [ ]
 d 2 [ ]
 Baøi toaùn xaùc ñònh khaû naêng taûi: F 
4
 ÖÙng suaát cho pheùp:

ÖÙng suaát cho pheùp ñöôïc xaùc ñònh theo öùng suaát giôùi haïn. ÖÙng suaát giôùi haïn laø öùng suaát
sinh ra trong chi tieát maùy luùc vaät lieäu chi tieát baét ñaàu bò phaù huûy. Khi taûi troïng taùc duïng
khoâng ñoåi thì öùng suaát giôùi haïn ñoái vôùi vaät lieäu deûo laø giôùi haïn chaûy  ch , ñoái vôùi vaät lieäu gioøn
laø giôùi haïn beàn  b . Khi taûi troïng taùc duïng thay ñoåi thì öùng suaát giôùi haïn laø giôùi haïn moûi  r .
 
b b
 ch
[ ] [ ]
0 0
l l
a) b)
Hình 1.9. Bieåu ñoà öùng suaát beàn keùo: a. Ñoái vôùi theùp (kim loaïi deûo)
b. Ñoái vôùi gang (kim loaïi gioøn)

ÖÙng suaát cho pheùp ñoái vôùi vaät lieäu deûo:

 ch . 
[ ]  (1.6)
[ s]
ÖÙng suaát cho pheùp ñoái vôùi vaät lieäu gioøn:
 b . 
[ ]  (1.7)
[ s]. K S
trong ñoù:  b ,  ch : giôùi haïn beàn vaø giôùi haïn chaûy (khi keùo) cuûa vaät lieäu,
[s ] : heä soá an toaøn cho pheùp, [s]  1,5  2,5 .
  : heä soá kích thöôùc (hình 2.6 hoaëc baûng 10.3, taøi lieäu [1]),
K S : heä soá taäp trung öùng suaát khi taûi troïng tónh (baûng 10.5 ÷10.8, taøi lieäu [1]).
1.2.2. ÑOÄ BEÀN MOÛI

a. Thí nghieäm moûi
d  3  5 mm

Q
Hình 1.10. Thí nghieäm moûi
- Moät ñaàu cuûa maãu thöû ñöôïc laép vaøo maâm quay cuûa maùy thöû moûi, ñaàu coøn laïi coù gaén taûi troïng
Q . Maãu thöû quay vôùi toác ñoä n (voøng/phuùt). Maãu thöû seõ bò hoûng sau moät soá chu kyø laøm vieäc
khaù lôùn N , öùng suaát giôùi haïn ôû ñaây laø giôùi haïn moûi. Ta ghi nhaän soá chu kyø laøm vieäc cho ñeán
luùc maãu gaõy N vaø öùng suaát beân trong maãu luùc gaõy  . Tieán haønh thí nghieäm vôùi nhieàu maãu
thöû vôùi caùc giaù trò khaùc nhau cuûa taûi troïng Q . Cuoái cuøng ta coù ñöôïc caùc caëp giaù trò ( , N ) . Töø
ñoù veõ ñöôïc ñoà thò ñöôøng cong moûi nhö hình 1.10.

 r : öùng suaát giôùi haïn daøi haïn (MPa ) .
N N 0 : soá chu kyø cô sôû.
Ñieåm chuyeån tieáp
Theùp: öùng suaát uoán: N0  5.106
r öùùng suaát tieáp xuùc: N0  30.HB2, 4
N N0 t
Hình 1.11. Ñöôøng cong moûi

- Quan heä giöõa  vaø N theo phöông trình cuûa ñöôøng cong moûi nhö sau:
 m . N  const (1.8)
trong ñoù m laø baäc cuûa ñöôøng cong moûi, phuï thuoäc vaøo vaät lieäu maãu thöû.
- Töø ñoà thò, ta tìm ñieåm chuyeån tieáp ( r , N0 ) . Neáu bieát öùng suaát  N , ta seõ tính ñöôïc tuoåi thoï
N cuûa chi tieát vaø ngöôïc laïi.
 Nm . N   rm . N0  const (1.9)
N0
Suy ra:  N  r. m (1.10)
N

  [ ]N (1.11)
vôùi öùng suaát cho pheùp öùng vôùi giôùi haïn moûi ñöôïc tính nhö sau:
 N .  .
[ ] N  (1.12)
[ s]. K
trong ñoù  laø heä soá taêng beàn beà maët (hình 2.7, taøi lieäu [1]).
Thay (1.10) vaøo (1.12), ta ñöôïc:

 r .  .
[ ] N  .K L (1.13)
[ s]. K
N0
vôùi K L  m laø heä soá tuoåi thoï (coâng thöùc 2.13, trang 43, taøi lieäu [1]). (1.14)
N
Löu yù: Ñoái vôùi vaät lieäu laø theùp, khi N LE  N0 thì ta choïn N LE  N0 . Do ñoù K L 1 .
b. Soá chu kyø töông ñöông

 Tröôøng hôïp taûi troïng tónh:
Hình 1.12. Taûi troïng tónh

Soá chu kyø töông ñöông ñöôïc tính bôûi coâng thöùc sau:
N  60. n. K ng . 24. K n .365. L (1.15)
Hay:
N  60. n. Lh (1.16)
trong ñoù, n : soá voøng quay cuûa chi tieát trong moät phuùt,
L : thôøi gian laøm vieäc tính baèng naêm,
Lh : thôøi gian laøm vieäc tính baèng giôø Lh  K ng . 24. K n .365. L
K ng : heä soá laøm vieäc trong ngaøy ( K ng  1) ,
K n : heä soá laøm vieäc trong naêm ( K n  1) .
 Tröôøng hôïp taûi troïng thay ñoåi theo baäc:
T
T1
T2
T3
t1 t2 t3 t
tck
Hình 1.13. Taûi troïng thay ñoåi theo baäc
Soá chu kyø töông ñöông ñöôïc tính theo Tmax :
m'
 T 
N LE  60.   i  . ni . ti (1.17)
 Tmax 
trong ñoù, ni : soá voøng quay cuûa chi tieát ôû cheá ñoä thöù i ,
ti : thôøi gian laøm vieäc tính baèng giôø ôû cheá ñoä thöù i ,
Ti : moment xoaén ôû cheá ñoä thöù i ,
Tmax : moment xoaén lôùn nhaát.
 6 khi HB  350
m'   khi tính ñoä beàn uoán, m' 3 khi tính ñoä beàn tieáp xuùc.
 9 khi HB  350

 Tröôøng hôïp taûi troïng thay ñoåi lieân tuïc:
T
T
tck t
Hình 1.14. Taûi troïng thay ñoåi lieân tuïc
Soá chu kyø töông ñöông ñöôïc tính theo coâng thöùc:
N LE  N . K E (1.18)
trong ñoù N  60. n. Lh vaø K E laø heä soá cheá ñoä taûi troïng (baûng 6.14, taøi lieäu [1]).
c. Caùc bieän phaùp naâng cao ñoä beàn moûi:

- Caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán ñoä beàn moûi:
 Vaät lieäu vaø phöông phaùp nhieät luyeän.
 Hình daïng keát caáu chi tieát.
 Kích thöôùc chi tieát.
 Coâng ngheä gia coâng beà maët.
 Ñaëc tính taûi troïng.
 Traïng thaùi öùng suaát
 …
- Ñeå naâng cao ñoä beàn moûi, ta caàn löu yù ñeán caùc phöông phaùp thieát keá vaø coâng ngheä.
 Veà thieát keá: thieát keá keát caáu hình daïng chi tieát hôïp lyù, giaûm söï taäp trung öùng suaát.
 Veà coâng ngheä:
 Nhieät luyeän, hoùa luyeän beà maët chi tieát.
 Duøng caùc phöông phaùp gia coâng ñaëc bieät ñeå taïo ra caáu taïo tinh theå haït nhoû, coù ñoä
beàn cao, taïo ra lôùp beà maët coù öùng suaát dö laø neùn.
 Gia coâng tinh beà maët chi tieát nhö phun bi, laên eùp… laøm taêng ñoä raén beà maët, trong
lôùp beà maët coù öùng öùng dö laø neùn.

Baøi giaûng CHI TIEÁT MAÙY Chöông 2: Boä truyeàn ñai
Chöông 2
BOÄ TRUYEÀN ÑAI

2.1. KHAÙI NIEÄM CHUNG
2.1.1. Nguyeân lyù laøm vieäc

3 2
1
n2
n1
d1 O1 d2 O2
Hình 2.1. Sô ñoà boä truyeàn ñai
Boä truyeàn ñai laøm vieäc theo nguyeân lyù ma saùt. Boä truyeàn ñai bao goàm baùnh daãn 1, baùnh bò
daãn 2 ñöôïc laép treân hai truïc vaø daây ñai 3 bao quanh hai baùnh ñai. Nhôø ma saùt giöõa daây ñai vaø
caùc baùnh ñai neân khi baùnh daãn quay seõ truyeàn chuyeån ñoäng vaø cô naêng sang baùnh bò daãn.
2.1.2. Phaân loaïi

- Theo hình daïng tieát dieän ngang: ñai deït, ñai hình thang, ñai hình löôïc vaø ñai troøn. Ngoaøi ra,
coøn coù ñai raêng truyeàn löïc nhôø vaøo söï aên khôùp giöõa caùc raêng treân ñai vaø baùnh ñai.
Hình 2.2. Caùc loaïi ñai:

a) Ñai deït. b) Ñai thang. c) Ñai hình löôïc. d). Ñai troøn.
- Theo kieåu truyeàn ñoäng:

 Boä truyeàn ñai thang, ñai hình löôïc: truyeàn ñoäng giöõa caùc truïc song song cuøng chieàu.
 Boä truyeàn ñai deït vaø ñai troøn coù theå truyeàn ñoäng:
+ giöõa caùc truïc song song cuøng chieàu (hình 2.3a).
+ giöõa caùc truïc song song ngöôïc chieàu (hình 2.3b).
+ giöõa caùc truïc cheùo nhau (hình 2.3c).

Hình 2.3. Caùc kieåu truyeàn ñoäng cuûa ñai deït vaø ñai troøn
2.1.3. Öu, nhöôïc ñieåm vaø phaïm vi söû duïng

a. Öu ñieåm:
- Coù theå truyeàn ñoäng giöõa caùc truïc xa nhau (>15m).
- Laøm vieäc eâm, khoâng oàn nhôø vaøo ñoä deûo cuûa ñai, do ñoù coù theå truyeàn chuyeån ñoäng vôùi vaän
toác lôùn.
- Traùnh cho caùc cô caáu khoâng coù söï dao ñoäng lôùn sinh ra do taûi troïng thay ñoåi nhôø vaøo tính
chaát ñaøn hoài cuûa ñai.
- Giöõ an toaøn cho ñoäng cô vaø caùc chi tieát maùy khaùc khi bò quaù taûi nhôø vaøo söï tröôït trôn cuûa
ñai treân baùnh ñai.
- Keát caáu vaø vaän haønh ñôn giaûn do khoâng caàn boâi trôn. Giaù thaønh reû.
b. Nhöôïc ñieåm:
- Kích thöôùc boä truyeàn lôùn (kích thöôùc lôùn hôn khoaûng 5 laàn so vôùi kích thöôùc boä truyeàn
baùnh raêng khi truyeàn cuøng coâng suaát).
- Tæ soá truyeàn khoâng oån ñònh do coù hieän töôïng tröôït ñaøn hoài cuûa ñai treân baùnh ñai.
- Löïc taùc duïng leân truïc vaø oå lôùn (lôùn hôn 2÷3 laàn so vôùi boä truyeàn baùnh raêng) do phaûi caêng
ñai vôùi löïc caêng ban ñaàu F0 .
- Tuoåi thoï thaáp khi laøm vieäc vôùi vaän toác cao (töø 1000 ÷ 5000 giôø).
c. Phaïm vi söû duïng:

- Boä truyeàn ñai thöôøng ñöôïc duøng ñeå truyeàn coâng suaát khoâng quaù 50KW vôùi khoaûng caùch
giöõa hai truïc töông ñoái xa. Boä truyeàn ñai thöôøng ñöôïc boá trí ôû caáp toác ñoä nhanh, baùnh
daãn laép vaøo truïc ñoäng cô.
- Tæ soá truyeàn: ñai deït u<5 (khi coù boä caêng ñai thì u<10 ); ñai thang u<10; ñai hình löôïc
u<15; ñai raêng u<30.
- Boä truyeàn ñai thang ñöôïc söû duïng roäng raõi nhaát. Ñai deït ngaøy caøng ít söû duïng. Ñai troøn
ñöôïc söû duïng trong caùc boä truyeàn coù coâng suaát thaáp. Ñai raêng vaø ñai hình löôïc ngaøy
caøng ñöôïc söû duïng nhieàu.

2.1.4. Caùc phöông phaùp caêng ñai

2 1
a) b)
Hình 2.4. Caùc phöông phaùp caêng ñai
Ñeå ñieàu chænh löïc caêng ban ñaàu F0 , ta coù theå duøng caùc phöông phaùp caêng ñai sau:
- Ñònh kyø ñieàu chænh löïc caêng: Baùnh ñai ñöôïc laép treân truïc ñoäng cô ñieän, löïc caêng ñöôïc ñieàu
chænh ñònh kyø baêng caùch duøng vít ñaåy ñoäng cô ñieän di tröôït treân raõnh (hình 2.4a).
- Töï ñoäng ñieàu chænh löïc caêng: Löïc caêng ñöôïc giöõ khoâng ñoåi nhôø khoái löôïng cuûa ñoäng cô
ñieän ñaët treân taám laéc (hình 2.4b).
- Ñieàu chænh löïc caêng theo taûi troïng: Löïc caêng töï ñoäng thay ñoåi theo söï thay ñoåi cuûa taûi troïng.
2.2. VAÄT LIEÄU ÑAI - KEÁT CAÁU BAÙNH ÑAI (Sinh vieân töï ñoïc trong taøi lieäu [1])
2.2.1. Vaät lieäu ñai
Vaät lieäu laøm ñai phaûi thoûa maõn: ñoä beàn moûi, ñoä beàn moøn, heä soá ma saùt töông ñoái lôùn vaø coù
tính ñaøn hoài cao.
a. Ñai deït
Bao goàm caùc loaïi ñai sau: ñai da, ñai vaûi cao su, ñai sôïi boâng, ñai sôïi len, ñai laøm baèng vaät
lieäu toång hôïp.
* Ñai da:
+ Coù khaû naêng taûi cao, beàn vaø chòu va ñaäp.
+ Giaù thaønh cao, khoâng chòu aåm.
+ Vaän toác laøm vieäc < 40÷45 m/s.
* Ñai vaûi cao su: goàm nhieàu lôùp vaûi lieân keát laïi vôùi nhau nhôø cao su ñöôïc sulfua hoaù.
+ Ñoä beàn cao, ñaøn hoài toát.
+ Ít chòu aûnh höôûng cuûa thay ñoåi nhieät ñoä, chòu aåm.
+ Söû duïng roäng raõi.
* Ñai sôïi boâng:

+ Khoái löôïng nhoû, giaù thaønh reû.
+ Laøm vieäc vôùi vaän toác cao, baùnh ñai coù ñöôøng kính nhoû.
+ Coâng suaát nhoû, khoâng laøm vieäc trong moâi tröôøng aåm öôùt.

* Ñai sôïi len: cheá taïo töø sôïi len, ñöôïc taåm oxit chì vaø daàu gai.
+ Tính ñaøn hoài cao, laøm vieäc ñöôïc vôùi taûi troïng khoâng oån ñònh vaø va ñaäp.
+ Khoâng bò aûnh höôûng bôûi nhieät ñoä, ñoä aåm, axít…
+ Khaû naêng taûi keùm, giaù thaønh cao.
- Tröø moät soá loaïi ñai baèng vaät lieäu toång hôïp cheá taïo thaønh voøng kín, caùc loaïi ñai coøn laïi caàn
phaûi noái ñai theo chieàu daøi.
b. Ñai hình thang

- Cho pheùp taêng khaû naêng taûi cuûa boä truyeàn nhôø taêng heä soá ma saùt giöõa ñai vaø baùnh ñai. Ñieàu
naøy coù theå chöùng minh nhö sau:
Xeùt phaàn töû ñai dl chòu taùc duïng cuûa löïc dR . Löïc ma saùt dFs sinh ra theo höôùng löïc voøng
Ft nhö sau:
f . dR
dFs  f . dFn   f '. dR (2.1)

sin
2
f
vôùi f '  laø heä soá ma saùt thay theá vaø  laø goùc cheâm ñai coù giaù trò tieâu chuaån 400.

sin
2
Suy ra: f ' 3 f  taêng leân 3 laàn so vôùi boä truyeàn ñai deït.
Hình 2.5. Khe hôû giöõa daây ñai vaø ñaùy raõnh baùnh ñai
- Beà maët laøm vieäc cuûa ñai hình thang laø hai maët beân, giöõa ñaùy ñai vaø baùnh ñai coù khe hôû. Daây
ñai khoâng naèm ngoaøi baùnh ñai ñeå traùnh hö hoûng do caïnh baùnh ñai.
- Ñai thang goàm: ñai sôïi xeáp, ñai sôïi beän. Ñai ñöôïc cheá taïo thaønh voøng kín vaø ñöôïc tieâu chuaån
hoaù kích thöôùc cuõng nhö chieàu daøi ñai.
2.2.2. Keát caáu baùnh ñai

- Keát caáu baùnh ñai phuï thuoäc vaøo loaïi ñai, khaû naêng coâng ngheä vaø qui moâ saûn xuaát:
+ Ñöôøng kính <100mm: ñuùc.
+ Ñöôøng kính lôùn: baùnh ñai khoeùt loõm, coù loã hoaëc nan hoa ñeå giaûm khoái löôïng.
- Keát caáu vaønh ñai thang coù kích thöôùc töông öùng vôùi tieát dieän ñai. Goùc cheâm baùnh vaø ñai hình
raêng löôïc = 400, goùc cheâm baùnh ñai thang giaûm theo chieàu taêng taûi troïng (400, 380, 360, 340).

- Keát caáu baùnh ñai deït: truï, tang troáng, coân. Thoâng thöôøng, baùnh ñai daãn maët truï vaø baùnh ñai
bò daãn tang troáng. Neáu vaän toác lôùn (> 40m/s) thì khoeùt raõnh ñeå thoaùt khoâng khí.
- Baùnh ñai troøn ñöôïc khoeùt raõnh nöûa ñöôøng troøn coù baùn kính baèng baùn kính daây ñai.
2.3. THOÂNG SOÁ HÌNH HOÏC BOÄ TRUYEÀN ÑAI
 2
C
 2
D
d1 1  2 2
d2
O1 O2
d 2  d1
A
a B
Hình 2.5. Caùc thoâng soá hình hoïc boä truyeàn ñai
- Caùc thoâng soá hình hoïc chuû yeáu:

a : khoaûng caùch truïc (mm),
1 ,  2 : goùc oâm baùnh ñai nhoû vaø baùnh ñai lôùn (rad).
- Ta coù:

1    2.   (2.2)
2
 d 2  d1
vaø sin  (2.3)
2 2a
   d d
Vì beù, neân  sin  2 1 . (thöôøng   300 )
2 2 2 2a
Do ñoù, goùc oâm cuûa caùc baùnh ñai ñöôïc tính theo coâng thöùc:
d 2  d1
1    (rad) (2.4)
a
d 2  d1
2    (rad) (2.5)
a
Hay:
d 2  d1
1  1800  57. (ñoä) (2.6)
a
d 2  d1
 2  1800  57. (ñoä) (2.7)
a

- Chieàu daøi ñai L (mm) ñöôïc xaùc ñònh nhö sau:
L  AB  BC  CD  DA (2.8)
 d1 d
 L  2a. cos   1  2   2 (2.9)
2 2 2
 
2
 
 (d 2  d1 ) 2
Vì cos  1   
2
   1 (boû qua löôïng voâ cuøng beù baäc cao), neân:
2 2! 8 a2
(d 2  d1 ) 2 d1  d d  d  d d 
L  2a     2 1   2   2 1  (2.10)
4a 2 2  2 2 

d2  d1   (d2  d1 )
2
 L  2a  (2.11)
2 4a
Ñoái vôùi ñai deït thì L khoâng caàn choïn theo tieâu chuaån. Ñoái vôùi ñai thang thì L phaûi choïn laïi
theo tieâu chuaån ( Ltc  Ltinh ) , sau ñoù tính laïi khoaûng caùch truïc a theo chieàu daøi tieâu chuaån:
4aL  8a 2  2 d 2  d1  a  (d 2  d1 )2 (2.12)
 8a 2  4L  2 d2  d1 a  (d2  d1 )2  0 (2.13)
  (d  d ) 
2
 
 2a   L  d 2  d1  a   2 1   0
2
(2.14)
 2   2 
 2a 2  k a  2  0 (2.15)
  (d  d ) 
2
trong ñoù: k  L  d 2  d1  vaø 2   2 1 

2  2 
Nghieäm cuûa (2.15) chính laø khoaûng caùch truïc a:
k  k 2  82
a (2.16)
4

2.4. VAÄN TOÁC VAØ TÆ SOÁ TRUYEÀN

2.4.1. Vaän toác
 
v1 vd
n2
n1
d1 O1 d2 O2 
v2
Hình 2.6. Vaän toác boä truyeàn ñai
- Vaän toác voøng treân caùc baùnh ñai (m/s):

d1n1
+ Treân baùnh daãn: v1  (2.17)
60000
d 2 n2
+ Treân baùnh bò daãn: v2  (2.18)
60000
trong ñoù, d1 , d 2 : ñöôøng kính baùnh daãn vaø baùnh bò daãn, mm

n1 , n2 : soá voøng quay baùnh daãn vaø baùnh bò daãn, voøng/phuùt.
- Vaän toác toát nhaát naèm trong khoaûng 20÷25 m/s. Neáu vaän toác >30m/s seõ xaûy ra hieän töôïng dao
ñoäng xoaén, taêng löïc ly taâm, noùng daây ñai, giaûm tuoåi thoï vaø hieäu suaát cuûa boä truyeàn. Neáu vaän
toác < 5m/s thì khoâng neân söû duïng boä truyeàn ñai.
2.4.2. Tæ soá truyeàn

a. Neáu ñai khoâng tröôït (tröôøng hôïp lyù töôûng)

Neáu ñai khoâng tröôït thì vaän toác cuûa moät ñieåm thuoäc baùnh ñai v1 seõ baèng vaän toác cuûa ñieåm

thuoäc daây ñai vd , töùc laø:
v1  vd
 v1  v2  d1n1  d 2 n2
v2  vd
Do ñoù, tæ soá truyeàn laø:

n1 d 2
u  (2.19)
n2 d1
b. Neáu ñai bò tröôït (tröôøng hôïp thöïc teá)

Neáu ñai bò tröôït thì:

v1  vd
 v1  v2  v2  (1   )v1
v d  v2
 d 2 n2  (1   )d1n1
vôùi   (0,01  0,02) laø heä soá tröôït.

Do ñoù, tæ soá truyeàn laø:
n1 d2
u  (2.20)
n2 (1   )d1
2.5. LÖÏC TAÙC DUÏNG LEÂN BOÄ TRUYEÀN ÑAI

2.5.1. Löïc taùc duïng leân daây ñai
 
F0 F2
T1
O1 O2 O1 O2
 
F0 F1
a) T1  0 b) T1  0
Hình 2.7. Löïc taùc duïng leân boä truyeàn ñai
- Khi caêng ñai, treân hai nhaùnh daây ñai xuaát hieän löïc caêng ban ñaàu F0 :
F0   0  A (2.21)
trong ñoù, A laø tieát dieän daây ñai vaø  0 laø öùng suaát caêng ban ñaàu,  0  1,8 MPa ñoái vôùi ñai
deït,  0  1,5 MPa ñoái vôùi ñai thang.
- Khi boä truyeàn ñai laøm vieäc (khi taùc ñoäng moment xoaén T1 leân baùnh 1):
 Treân nhaùnh caêng : F0 F1 : löïc treân nhaùnh caêng.
 Treân nhaùnh chuøng: F0 F2 : löïc treân nhaùnh chuøng.
Ngoaøi ra, treân daây ñai coøn coù löïc quaùn tính ly taâm Fv (khi v<30m/s thì xem Fv  0 ). Löïc
naøy laøm giaûm ñi taùc duïng coù ích cuûa löïc caêng ban ñaàu, töùc laø laøm giaûm löïc ma saùt hay laøm
giaûm khaû naêng taûi cuûa boä truyeàn ñai.
Fv  qm  v 2 (2.22)
trong ñoù qm (kg/m) laø khoái löôïng 1m chieàu daøi daây ñai.

Hình 2.8. Löïc quaùn tính ly taâm taùc duïng leân daây ñai
- Do chieàu daøi L khoâng thay ñoåi khi chòu taûi troïng neân ñoä co vaø giaõn F treân hai nhaùnh ñai
baèng nhau:
F1  F0  F
 F1  F2  2F0 (2.23)
F2  F0  F
- Ñieàu kieän caân baèng moment xoaén treân truïc 1:
d1 d1
T  T  F  2  F  2
1 1 2 0
d1
Maø T1  Ft  (Moment xoaén = Löïc voøng x Baùn kính)
2
Neân ta coù:
F1  F2  Ft (2.24)
- Giaûi heä caùc phöông trình (2.23) vaø (2.24) ta tìm ñöôïc:
Ft
F1  F0 
2
(2.25)
Ft
F2  F0 
2
- Coâng thöùc Euler khi khoâng tính ñeán löïc quaùn tính ly taâm ( Fv  0 ) coù daïng:
F1  F2 e f (2.26)
- Töø caùc phöông trình (2.25) vaø (2.26) ta xaùc ñònh ñöôïc giaù trò caùc löïc taùc duïng leân daây ñai:

Ft (e f  1)
F0 
2 (e f  1)
Ft e f
F1  (2.27)
e f  1
F
F2  f t
e 1
- Coâng thöùc Euler khi tính ñeán löïc quaùn tính ly taâm coù daïng:
F1  Fv
 e f (2.28)
F2  Fv
trong ñoù: f laø heä soá ma saùt giöõa daây ñai vaø baùnh ñai, ñoái vôùi ñai thang ta thay f bôûi:
f
f '  3 f (   360  400 laø goùc cheâm ñai).

sin
2
- Töø caùc phöông trình (2.25) vaø (2.28) ta xaùc ñònh ñöôïc giaù trò caùc löïc taùc duïng leân daây ñai:
Ft e f  1
F0   Fv
2 e f  1
Ft e f
F1  f  Fv (2.29)
e 1
F
F2  f t  Fv
e 1
Nhö vaäy, neáu taêng goùc oâm  vaø heä soá ma saùt f leân thì seõ taêng khaû naêng taûi cuûa boä truyeàn.
2.5.2. Löïc taùc duïng leân truïc vaø oå
Hình 2.9. Löïc taùc duïng leân truïc vaø oå
- Löïc taùc duïng leân truïc vaø oå:

 
Fr  F1 cos(   )  F2 cos( ) (2.30)
2 2


 laø goùc hôïp bôûi ñöôøng taâm truïc vaø phöông cuûa Fr . Vì  raát nhoû neân ta coù theå laáy gaàn ñuùng:
 
Fr  ( F1  F2 ) cos  2 F0 sin (2.31)
2 2
1
Fr  2 F0 sin (2.32)
2
Ñoái vôùi caùc boä truyeàn khoâng coù boä phaän caêng ñai thì:
1
Fr  3F0 sin (2.33)
2
2.6. ÖÙNG SUAÁT TRONG DAÂY ÑAI
- ÖÙng suaát caêng ban ñaàu:

F0
0  (2.34)
A
- ÖÙng suaát treân nhaùnh caêng:
Ft
F0 
1 
F1
 2    t (2.35)
0
A A 2
Ft
vôùi  t  : öùng suaát coù ích (vì khi  t taêng thì moment xoaén taêng).
2
- ÖÙng suaát treân nhaùnh chuøng:

Ft
F0 
F
2  2  2    t (2.36)
0
A A 2
- ÖÙng suaát ly taâm (khi v >30m/s):
Fv
v  (2.37)
A
- ÖÙng suaát uoán (chæ sinh ra trong ñoaïn daây ñai bò uoán cong):
 F  .E (2.38)
trong ñoù, E : modun ñaøn hoài cuûa vaät lieäu (Etheùp = 210.000Mpa, Evaûi cao su = 200÷ 350Mpa).
 : bieán daïng daøi töông ñoái cuûa thôù ñai ngoaøi cuøng.
 : baùn kính cong thôù trung hoøa,


y
 2  y : khoaûng caùch giöõa thôù ngoaøi vaø thôù trung hoøa,
 d d
2
 : beà daøy daây ñai.

Hình 2.10. ÖÙng suaát uoán sinh ra trong ñai
Suy ra:

F  .E (2.39)
d
 Khi taêng  hoaëc giaûm d thì öùng suaát uoán seõ taêng leân, laøm giaûm tuoåi thoï cuûa ñai.
- Khi daây ñai quay moät voøng thì öùng suaát uoán sinh ra trong ñai thay ñoåi hai chu kyø. ÖÙng suaát
trong daây ñai thay ñoåi theo thôøi gian. ÖÙng suaát lôùn nhaát ôû treân nhaùnh caêng, taïi ñieåm daây ñai
baét ñaàu tieáp xuùc vôùi baùnh ñai nhoû (ñieåm A):
 max  1   F   v
1
(2.40)
 min   2   v (2.41)
Hình 2.11. Bieåu ñoà öùng suaát sinh ra trong ñai
2.7. HIEÄN TÖÔÏNG TRÖÔÏT – HIEÄU SUAÁT BOÄ TRUYEÀN ÑAI
2.7.1. Hieän töôïng tröôït

Hình 2.12. Tröôït ñaøn hoài
Döôùi taùc duïng cuûa caùc löïc, trong boä truyeàn ñai coù ba daïng tröôït: tröôït hình hoïc, tröôït ñaøn
hoài vaø tröôït trôn.
a. Tröôït hình hoïc: xaûy ra khi boä truyeàn chöa laøm vieäc vaø döôùi taùc duïng cuûa löïc caêng ban ñaàu
F0 giöõa ñai vaø baùnh ñai sinh ra löïc ma saùt, ñai bò daõn daøi vaø tröôït treân baùnh ñai.
b. Tröôït ñaøn hoài: khi boä truyeàn laøm vieäc, do löïc F1  F2 neân ñoä bieán daïng ñai khi vaøo ñai lôùn
hôn ñoä bieán daïng ñai khi ra ñai 1  2 . Do ñoù, khi vaøo tieáp xuùc vôùi baùnh daãn, ñai seõ bò co
laïi gaây neân hieän töôïng tröôït ñaøn hoài vaø chuyeån ñoäng chaäm hôn baùnh ñai daãn. Treân baùnh bò
daãn xaûy ra hieän töôïng tröôït ñaøn hoài khi ra ñai. Tröôït ñaøn hoài xaûy ra vôùi baát kyø taûi troïng
naøo taùc duïng leân boä truyeàn. Tuy nhieân, tröôït ñaøn hoài chæ xaûy ra treân caùc cung tröôït.
c. Tröôït trôn: xaûy ra khi moment truyeàn lôùn hôn moment ma saùt (löïc voøng > löïc ma saùt). Neáu
boä truyeàn quaù taûi töøng phaàn seõ tröôït trôn töøng phaàn, neáu bò quaù taûi luoân thì seõ tröôït trôn
hoaøn toaøn (luùc naøy baùnh bò daãn döøng laïi).
2.7.2. Ñöôøng cong tröôït vaø hieäu suaát boä truyeàn ñai
Hình 2.13. Ñöôøng cong tröôït vaø hieäu suaát

- Khaû naêng laøm vieäc cuûa boä truyeàn ñai ñöôïc ñaëc tröng bôûi ñöôøng cong tröôït vaø hieäu suaát. Caùc
ñöôøng cong naøy thu ñöôïc töø keát quaû thöïc nghieäm ñoái vôùi caùc loaïi vaø vaät lieäu ñai khaùc nhau.
Truïc tung laø heä soá tröôït töông ñoái  vaø hieäu suaát  . Truïc hoaønh laø taûi troïng, ñaëc tröng bôûi heä
soá keùo  :
Ft e f  1
  f (2.42)
2 F0 e  1
- Töø ñoà thò ta thaáy, ñöôøng cong tröôït bieåu dieãn moái quan heä giöõa  vaø  , ñöôøng cong hieäu
suaát bieåu dieãn moái quan heä giöõa  vaø  :
 0    0 :  ( ) laø ñöôøng gaàn nhö thaúng  Chæ coù tröôït ñaøn hoài.
Hieäu suaát taêng leân vaø ñaït giaù trò lôùn nhaát khi   0 .
 0    max :  ( ) laø ñöôøng cong  Tröôït trôn töøng phaàn (tröôït ñaøn hoài + tröôït trôn).
Hieäu suaát giaûm xuoáng nhanh.
   max : Tröôït trôn hoaøn toaøn.

- Nhö vaäy, boä truyeàn ñai laøm vieäc coù lôïi nhaát khi   0 , luùc naøy hieäu suaát boäâ truyeàn laø lôùn
nhaát (ñoái vôùi ñai deït   0,97  0,98 , ñoái vôùi ñai thang   0,92  0,97 ). Neáu non taûi (  0 )
thì khaû naêng cuûa boä truyeàn khoâng ñöôïc duøng heát. Neáu taûi troïng quaù lôùn (  0 ) thì ñai seõ bò
moøn nhanh, hieäu suaát giaûm.
2.8. CAÙC DAÏNG HOÛNG VAØ CHÆ TIEÂU TÍNH

2.8.1. Caùc daïng hoûng
Boä truyeàn ñai coù caùc daïng hoûng sau:
 Ñöùt ñai do moûi: khi ñai quay moät voøng, öùng suaát keùo thay ñoåi moät chu kyø, öùng suaát uoán
trong ñai thay ñoåi theo hai chu kyø. ÖÙng suaát thay ñoåi theo chu kyø laø nguyeân nhaân gaây
neân hoûng ñai do moûi.
Hình 2.14. ÖÙng suaát sinh ra trong ñai thay ñoåi theo chu kyø
 Noùng do ma saùt: do ma saùt giöõa daây ñai vaø baùnh ñai, ma saùt trong daây ñai neân khi laøm
vieäc daây ñai bò noùng leân.
 Hieän töôïng tröôït trôn: khi goùc tröôït baèng goùc oâm thì baét ñaàu xaûy ra hieän töôïng tröôït
trôn (do quaù taûi).

2.8.2. Khaû naêng laøm vieäc vaø chæ tieâu tính

- Caùc tieâu chuaån veà khaû naêng laøm vieäc:
 Khaû naêng keùo: xaùc ñònh bôûi löïc ma saùt giöõa ñai vaø baùnh ñai ñeå traùnh hieän töôïng tröôït trôn.
 Tuoåi thoï ñai: trong ñieàu kieän laøm vieäc bình thöôøng, haïn cheá söï hoûng ñai do moûi.
- Chæ tieâu tính:

 Tính theo khaû naêng keùo: ñeå traùnh hieän töôïng tröôït trôn.
 Tính theo tuoåi thoï: ñeå traùnh ñöùt ñai.
Do öùng suaát trong ñai thay ñoåi neân tuoåi thoï cuûa ñai phuï thuoäc vaøo giaù trò öùng suaát, ñaëc
tính vaø chu kyø thay ñoåi cuûa caùc öùng suaát. Taàn soá chu kyø öùng suaát baèng soá voøng chaïy cuûa
ñai trong moät giaây:
v
i (2.43)
L
trong ñoù: v laø vaän toác ñai, m/s; L laø chieàu daøi ñai, m.
Giaù trò i caøng lôùn thì tuoåi thoï cuûa ñai caøng thaáp, neân ngöôøi ta giôùi haïn giaù trò cuûa i nhö
1 1
sau: ñoái vôùi ñai thang i  3  5   , ñoái vôùi ñai deït i  10  20   . Haïn cheá giaù trò i
s s
moät caùch giaùn tieáp baèng caùch giôùi haïn giaù trò nhoû nhaát cuûa chieàu daøi ñai Lmin hoaëc
khoaûng caùch truïc a min .
2.9. TÍNH TOAÙN BOÄ TRUYEÀN ÑAI

2.9.1. Tính theo khaû naêng keùo
  0 (2.44)
Ft
  0
2 F0
 Ft  2F0 0
Ft F
  2 0 0
A A
  t  2 0 0
  t  [ t ] (2.45)
vôùi [ t ]  2 0 0 : öùng suaát coù ích cho pheùp.
- Xeùt ñeán söï khaùc bieät giöõa ñieàu kieän thöïc vaø ñieàu kieän thí nghieäm thì:
[ t ]  [ t ]0 .C (2.46)

trong ñoù, [ t ]0 : öùng suaát coù ích cho pheùp cuûa boä truyeàn laøm vieäc trong ñieàu kieän thí nghieäm:
boä truyeàn naèm ngang, u  1, v  10 (m/s). [ t ]0 ñöôïc tra theo baûng 4.7, trang 147,
taøi lieäu [1].
C : heä soá hieäu chænh.
a. Tính toaùn ñai deït:
Hình 2.15. Kích thöôùc tieát dieän ñai deït
1000 P1
Löïc voøng ñöôïc tính theo coâng thöùc: Ft  vôùi P1 laø coâng suaát cuûa boä truyeàn, KW.
v1
Söû duïng ñieàu kieän beàn (2.45):
Ft
t   [ t ] (2.47)
A
Ft
  [ t ]0 .C (2.48)
b.
Suy ra beà roäng daây ñai ñöôïc tính nhö sau:
Ft
b  (2.49)
 .[ t ]0 .C
1000 P1
Hay b  (2.50)
 . v1.[ t ]0 .C
vôùi C  C0 .C .Cv .Cr (2.51)
trong ñoù, C0 : heä soá xeùt ñeán aûnh höôûng cuûa vò trí boä truyeàn vaø phöông phaùp caêng ñai (tra
baûng trang 148, taøi lieäu [1]),
C : heä soá xeùt ñeán aûnh höôûng cuûa goùc oâm, C  1  0,003.(1800  1 ) ,
Cv : heä soá xeùt ñeán aûnh höôûng cuûa vaän toác,
Cv  1  cv .(0,01v12  1) vôùi cv  0,04 khi (10m/s  v1  20m/s)
cv  0,01  0,03 khi ( v1  20m/s).
Cr : heä soá xeùt ñeán aûnh höôûng cuûa cheá ñoä laøm vieäc vaø söï thay ñoåi taûi troïng (tra
baûng 4.8, trang 148, taøi lieäu [1]).
b. Tính toaùn ñai thang:

Hình 2.16. Ñai thang
Goïi z laø soá daây ñai vaø A laø dieän tích maët caét ngang cuûa moät daây ñai. Söû duïng ñieàu kieän
beàn (2.45), ta coù:
Ft
 [ t ]0 .C (2.52)
z. A
Ft
 z  (2.53)
A.[ t ]0 .C
1000 P1
 z  (2.54)
A.v1 .[ t ]0 .C
A.v1.[ t ]0
Ñaët [ P0 ]  : coâng suaát coù ích cho pheùp cuûa boä truyeàn laøm vieäc trong ñieàu kieän thí
1000
nghieäm: z  1, u  1,   1800 (m/s), chieàu daøi ñai L0 , taûi troïng khoâng
va ñaäp. [ P0 ] ñöôïc tra theo ñoà thò hình 4.21, trang 151, taøi lieäu [1].
Suy ra soá ñai z ñöôïc tính nhö sau ( z ñöôïc laøm troøn thaønh soá nguyeân vaø z  6 ):
P1
z  (2.55)
[ P0 ].C
vôùi C  C .Cv .Cr .Cu .CL .Cz (2.56)
trong ñoù, C : heä soá xeùt ñeán aûnh höôûng cuûa goùc oâm, C  1,24(1  e1 / 110) ,
Cv : heä soá xeùt ñeán aûnh höôûng cuûa vaän toác, Cv  1  0,05 (0,01v12  1) ,
Cr : heä soá xeùt ñeán aûnh höôûng cuûa cheá ñoä laøm vieäc vaø söï thay ñoåi taûi troïng (tra
baûng 4.8, trang 148, taøi lieäu [1]).
Cu : heä soá xeùt ñeán aûnh höôûng cuûa tæ soá truyeàn ñai, (tra baûng 4.9, trang 152, taøi lieäu [1]).
L
C L : heä soá xeùt ñeán aûnh höôûng cuûa chieàu daøi ñai, CL  6 vôùi L0 laø chieàu daøi ñai
L0
thí nghieäm, tra theo ñoà thò hình 4.21, trang 151, taøi lieäu [1].
C z : heä soá xeùt ñeán aûnh höôûng cuûa söï phaân boá khoâng ñeàu taûi troïng giöõa caùc daây ñai (tra
baûng trang 152, taøi lieäu [1]).
2.9.2. Tính theo tuoåi thoï

- Soá chu kyø laøm vieäc töông ñöông N E lieân heä vôùi tuoåi thoï LH nhö sau:
N E  2.3600 Lh i (2.57)
v
trong ñoù i  laø soá voøng chaïy cuûa ñai trong moät giaây, trong moät voøng chaïy töông öùng 2 chu
L
kyø öùng suaát uoán.
- Suy ra coâng thöùc xaùc ñònh tuoåi thoï cuûa ñai laø:
m
 r 
  .107

Lh   max  (giôø) (2.58)
2.3600. i
trong ñoù,  r : giôùi haïn moûi cuûa ñai (tra baûng trang 146, taøi lieäu [1]).
 max : öùng suaát lôùn nhaát sinh ra trong ñai,  max  1   F1   v ,
N 0  107 : soá chu kyø laøm vieäc cô sôû,
m : chæ soá muõ cuûa ñöôøng cong moûi, m  5 ñoái vôùi ñai deït, m  8 ñoái vôùi ñai thang.
2.10. TRÌNH TÖÏ THIEÁT KEÁ BOÄ TRUYEÀN ÑAI (Sinh vieân töï ñoïc trong taøi lieäu [1])
2.10.1. Trình töï thieát keá boä truyeàn ñai deït
Thoâng soá ñaàu vaøo: coâng suaát P1 (kW ) , soá voøng quay truïc daãn n1 (voøng/phuùt), tæ soá truyeàn u .
Thöïc hieän theo caùc böôùc sau:

1. Choïn loaïi ñai vaø vaät lieäu ñai tuøy theo ñieàu kieän laøm vieäc.
2. Ñònh ñöôøng kính baùnh ñai nhoû theo moät trong hai coâng thöùc:
P1
d1  (1100  1300) 3 , (mm)
n1
d1  (5,2  6,4) 3 T1 , (mm)
Choïn d1 theo tieâu chuaån: 40, 45, 50, 56, 63, 71, 80, 90, 100, 112, 125, 140, 160, 180, 200, 225,
250, 280, 320, 360, 400, 450, 500, 560, 630, 710, 800, 900, 1000, 1250, 1400, 1600, 1800, 2000.
3. Tính vaän toác v1 vaø kieåm tra coù phuø hôïp khoâng. Neáu v1 quaù lôùn thì choïn d1 nhoû hôn.
4. Tính ñöôøng kính baùnh ñai lôùn d 2 theo coâng thöùc d2  u d1 (1   ) . Choïn d 2 theo tieâu chuaån.
Tính chính xaùc tæ soá truyeàn u .
5. Xaùc ñònh khoaûng caùch truïc a theo keát caáu hoaëc theo coâng thöùc (2.16) trong ñoù thay
L  Lmin vaø Lmin ñöôïc choïn theo ñieàu kieän giôùi haïn soá voøng chaïy cuûa ñai trong moät giaây:

v
Lmin 
i
trong ñoù i  3  5 ñoái vôùi boä truyeàn ñai hôû; i  8 10 ñoái vôùi boä truyeàn coù baùnh caêng ñai.
Kieåm nghieäm khoaûng caùch truïc a theo ñieàu kieän:
a  2(d1  d 2 ) : tröôøng hôïp boä truyeàn ñai hôû.
a  (d1  d 2 ) : tröôøng hôïp boä truyeàn coù baùnh caêng ñai.
6. Tính L theo coâng thöùc (2.11) vaø taêng L theâm 100÷400 mm ñeå noái ñai.
7. Kieåm tra soá voøng chaïy cuûa ñai trong moät giaây i , neáu khoâng thoûa thì taêng a roài tính laïi L vaø i .
8. Tính goùc oâm 1 theo coâng thöùc (2.4) hoaëc (2.6) vaø kieåm nghieäm ñieàu kieän 1  1500 .
d d
9. Choïn tröôùc chieàu daøy  cuûa ñai theo ñieàu kieän: 1  25 ñoái vôùi ñai da; 1  30 ñoái vôùi
 
ñai vaûi cao su.
Tính chieàu roäng ñai b theo coâng thöùc (2.50) vaø choïn b theo tieâu chuaån (trang 125, taøi
lieäu[1]).
10. Choïn chieàu roäng baùnh ñai B theo b (baûng 4.5, trang 130, taøi lieäu[1]).
11. Tính löïc caêng ban ñaàu F0 theo coâng thöùc (2.27), (2.29) vaø löïc taùc duïng leân truïc Fr theo
coâng thöùc (2.32), (2.33).
2.10.2. Trình töï thieát keá boä truyeàn ñai thang

1. Choïn loaïi ñai (tieát dieän ñai) theo ñoà thò 4.22, trang 152, taøi lieäu [1].
2. Ñònh ñöôøng kính baùnh ñai nhoû theo coâng thöùc d1  1,2 d min vôùi d min cho trong baûng 4.3,
trang 128, taøi lieäu [1]. Choïn d1 theo tieâu chuaån.
3. Tính vaän toác v1 . Neáu v1 >25m/s thì choïn d1 nhoû hôn hoaëc duøng ñai thang heïp.
4. Tính ñöôøng kính baùnh ñai lôùn d 2 theo coâng thöùc:
d2  u d1 (1   )
Choïn d 2 theo tieâu chuaån.
5. Xaùc ñònh khoaûng caùch truïc a theo keát caáu hoaëc choïn sô boä a theo d 2 :
u 1 2 3 4 5 ≥6
a 1,5 d 2 1,2 d 2 d2 0,95 d 2 0,9 d 2 0,85 d 2

6. Tính L theo coâng thöùc (2.11) vaø choïn L theo tieâu chuaån (baûng 4.3, trang 128, taøi lieäu [1]).
7. Kieåm tra soá voøng chaïy cuûa ñai trong moät giaây i , neáu khoâng thoûa thì taêng a roài tính laïi L vaø i .
8. Tính chính xaùc khoaûng caùch truïc a theo L tieâu chuaån theo coâng thöùc (2.16). Kieåm nghieäm
ñieàu kieän:
0,55 (d1  d2 )  h  a  2(d1  d2 )
vôùi h laø chieàu cao maët caét ngang cuûa daây ñai (tra baûng 4.3, trang 128, taøi lieäu [1]).
9. Tính goùc oâm 1 theo coâng thöùc (2.4) hoaëc (2.6) vaø kieåm tra ñieàu kieän khoâng xaûy ra tröôït
trôn. Neáu khoâng thoûa thì ta taêng a hoaëc giaûm u .
10. Tính soá ñai z theo coâng thöùc (2.55) . Choïn z laø soá nguyeân vaø z  6 .
11. Tính chieàu roäng vaø ñöôøng kính ngoaøi caùc baùnh ñai (baûng 4.4, trang 130, taøi lieäu[1]).
12. Choïn chieàu roäng baùnh ñai B theo b (baûng 4.5, trang 130, taøi lieäu[1]).
13. Tính löïc caêng ban ñaàu F0 theo coâng thöùc (2.27), (2.29) vaø löïc taùc duïng leân truïc Fr theo
coâng thöùc (2.32), (2.33).

Baøi giaûng CHI TIEÁT MAÙY Chöông 3: Boä truyeàn xích
Chöông 3
BOÄ TRUYEÀN XÍCH


3 2
1
n2
n1
O1 O2
Hình 3.1. Sô ñoà boä truyeàn xích
Boä truyeàn xích laøm vieäc theo nguyeân lyù aên khôùp. Boä truyeàn xích bao goàm baùnh daãn 1, baùnh
bò daãn 2 ñöôïc laép treân hai truïc vaø xích 3 bao quanh hai baùnh xích. Nhôø söï aên khôùp giöõa xích
vôùi raêng cuûa caùc baùnh xích neân khi baùnh daãn quay seõ truyeàn chuyeån ñoäng vaø cô naêng sang
baùnh bò daãn.

- Theo coâng duïng chung, xích ñöôïc chia laøm ba nhoùm chính: xích keùo, xích taûi vaø xích truyeàn
ñoäng. Trong chöông trình, chuùng ta chæ khaûo saùt xích truyeàn ñoäng.
Hình 3.2. Caùc loaïi xích (hình 5.2, trang 166, taøi lieäu [1])

- Tuøy theo caáu taïo cuûa xích, xích truyeàn ñoäng ñöôïc chia thaønh 4 loaïi chính: xích con laên, xích
oáng, xích oáng ñònh hình vaø xích raêng. Theo soá daõy xích, coù theå phaân ra xích moät daõy vaø xích
nhieàu daõy.

a. Öu ñieåm:
- Coù theå truyeàn ñoäng giöõa caùc truïc xa nhau (ñeán 8m).
- So vôùi boä truyeàn ñai thì boä truyeàn xích khoâng coù hieän töôïng tröôït, hieäu suaát cao hôn, coù
theå laøm vieäc khi coù quaù taûi ñoät ngoät, löïc taùc duïng leân truïc vaø oå nhoû hôn.
- Kích thöôùc boä truyeàn xích nhoû hôn boä truyeàn ñai khi truyeàn cuøng coâng suaát vaø soá voøng quay.
- Coù theå cuøng moät luùc truyeàn coâng suaát vaø chuyeån ñoäng cho nhieàu truïc bò daãn.
- Coù nhieàu tieáng oàn khi laøm vieäc.
- Tæ soá truyeàn töùc thôøi thay ñoåi, vaän toác töùc thôøi cuûa xích vaø baùnh bò daãn khoâng oån ñònh.
- Yeâu caàu chaêm soùc thöôøng xuyeân (boâi trôn, ñieàu chænh boä phaän caêng xích).
- Choùng moøn, nhaát laø khi laøm vieäc nôi nhieàu buïi vaø boâi trôn khoâng toát.

- Boä truyeàn xích thöôøng ñöôïc duøng ñeå truyeàn coâng suaát khoâng quaù 100kW vôùi khoaûng caùch
giöõa caùc truïc töông ñoái xa (ñeán 8m). Boä truyeàn xích thöôøng ñöôïc boá trí ôû sau hoäp giaûm
toác (baùnh daãn laép vaøo ñaàu truïc ra cuûa hoäp giaûm toác).
- Söû duïng trong tröôøng hôïp vaän toác thaáp vaø trung bình v<15m/s vaø soá voøng quay n<500vg/phuùt.
Tæ soá truyeàn u ≤ 6 (coù tröôøng hôïp u<10). Hieäu suaát boä truyeàn xích   0,95  0,97 .
- Boä truyeàn xích ñöôïc söû duïng roäng raõi trong caùc maùy vaän chuyeån (moâtoâ, xe ñaïp, xích
taûi…), maùy noâng nghieäp, tay maùy…
3.2. VAÄT LIEÄU VAØ KEÁT CAÁU XÍCH TRUYEÀN ÑOÄNG (Sinh vieân töï ñoïc trong taøi lieäu [1])
3.2.1. Xích con laên
Caáu taïo cuûa xích oáng con laên nhö hình 3.3. OÁng 4 laép coù khe hôû vôùi choát 3 taïo thaønh baûn leà.
Nhôø ñoù khi xích vaøo khôùp, caùc maù ngoaøi 2 laép chaët vôùi choát 3 seõ xoay töông ñoái vôùi caùc maù
trong 1 laép chaët vôùi oáng 4 (ma saùt sinh ra trong baûn leà laø ma saùt tröôït). Söï aên khôùp cuûa xích
vôùi raêng 6 cuûa ñóa xích thöïc hieän qua con laên 5 (con laên 5 vaø oáng 4 xoay töông ñoái vôùi nhau).
Vì coù con laên 5 laên treân beà maët raêng cuûa ñóa xích, neân ma saùt sinh ra treân beà maët raêng moät
phaàn laø ma saùt laên vaø laøm giaûm ñoä maøi moøn cho raêng.
Thoâng thöôøng, soá maét xích phaûi laø soá chaün ñeå coù theå duøng caùc maù ngoaøi noái chuùng laïi vôùi
nhau. Neáu soá maét xích laø leû, ta phaûi duøng caùc maù cong ñeå noái xích. Vieäc naøy vöøa phöùc taïp
vöøa laøm xích bò yeáu do taïi ñaây trong maù xích coù theâm öùng suaát uoán.
3.2.2. Xích oáng

Caáu taïo gioáng xích con laên nhöng khoâng coù con laên 5, neân beà maët raêng cuûa baùnh xích bò
maøi moøn nhanh. Khoái löôïng vaø giaù thaønh cuûa xích oáng thaáp hôn xích con laên.

Hình 3.3. Caáu taïo xích oáng con laên (a) vaø noái xích (b)
1. Maù trong 2. Maù ngoaøi 3. Choát
4. OÁng 5. Con laên 6. Raêng cuûa ñóa xích
3.2.3. Xích raêng (sinh vieân töï ñoïc trang 169, taøi lieäu [1])
3.2.4. Ñóa xích
Hình 3.4. Bieân daïng vaø keát caáu baùnh xích con laên
- Khi kích thöôùc baùnh xích nhoû, coù theå duøng phoâi daäp. Khi kích thöôùc baùnh xích lôùn, coù theå
cheá taïo phaàn baùnh vaø phaàn mayô rieâng. Sau ñoù gheùp chuùng laïi vôùi nhau baèng phöông phaùp
haøn hoaëc baèng buloâng.

- Bieân daïng vaø kích thöôùc raêng baùnh xích phuï thuoäc vaøo loaïi vaø kích thöôùc xích.
- Moät soá kích thöôùc hình hoïc cuûa baùnh xích:
 Voøng troøn chia: ñi qua taâm baûn leà xích
pc pc z
d  (3.1)
 
sin
z
  
Vì tæ soá töông ñoái nhoû neân sin  , do ñoù:
z z z
pc z
d (3.2)

trong ñoù pc laø böôùc xích vaø z laø soá raêng baùnh xích.
 Ñöôøng kính voøng ngoaøi baùnh xích:

 
d a  pc  0,5  cot g  (3.3)
 z
3.2.5. Vaät lieäu xích vaø baùnh xích

- Vaät lieäu xích phaûi coù ñoä beàn moøn vaø ñoä beàn cao:
+ Maù xích con laên ñöôïc cheá taïo töø theùp coù thaønh phaàn carbon trung bình hoaëc theùp hôïp
kim: C45, C50, 40Cr, 40CrNi3A, vaø toâi ñaït ñoä raén 40÷50HRC.
+ Maù xích raêng ñöôïc cheá taïo töø theùp C50. Maù xích cong ñöôïc cheá taïo töø theùp hôïp kim.
+ Caùc chi tieát: con laên, oáng, mieáng loùt … ñöôïc cheá taïo töø theùp thaám carbon: C15, C20,
15Cr, 20Cr, 12CrNi3, 20CrNi3A… vaø toâi ñaït ñoä raén 55÷65HRC.
- Vaät lieäu baùnh xích phaûi coù ñoä beàn moøn vaø khaû naêng chòu va ñaäp cao:
+ Theùp coù thaønh phaàn carbon trung bình: C45, 45Cr, 40Mn2, 40CrNi… ñöôïc toâi beà maët
hoaëc toâi theå tích ñeán ñaït raén 45÷55HRC.
+ Theùp thaám than: C15, 20Cr, 12CrNi3A … vôùi lôùp thaám than 1÷1,5mm vaø ñöôïc toâi
ñaït ñoä raén 55÷60HRC.
+ Ñeå giaûm tieáng oàn vaø laøm vieäc eâm, taêng tuoåi thoï… ta coù theå cheá taïo vaønh baùnh xích
töø chaát deûo nhö tectolit, poliamid … (khi P  5kW vaø v≤8m/s).
+ Duøng gang xaùm GX20, GX30 ñöôïc toâi khi vaän toác thaáp v≤3m/s vaø khoâng coù taûi troïng
va ñaäp.
3.3. THOÂNG SOÁ HÌNH HOÏC BOÄ TRUYEÀN XÍCH

Caùc thoâng soá hình hoïc chuû yeáu: pc : böôùc xích (mm),
dc : ñöôøng kính voøng chia baùnh xích,
z1 , z2 : soá raêng baùnh xích,
a : khoaûng caùch truïc,
X : soá maét xích.

3.3.1. Böôùc xích
Hình 3.5. Böôùc xích
- Böôùc xích pc laø thoâng soá cô baûn cuûa boä truyeàn xích. Xích coù böôùc caøng lôùn thì khaû naêng taûi caøng
cao. Tuy nhieân, taûi troïng ñoäng, va ñaäp vaø tieáng oàn caøng taêng, nhaát laø khi laøm vieäc ôû vaän toác cao.
Do ñoù, khi laøm vieäc vôùi vaän toác cao, ta neân choïn böôùc xích nhoû vaø taêng soá daõy xích (ñoái vôùi
xích con laên) hoaëc taêng chieàu roäng xích (ñoái vôùi xích raêng) ñeå taêng khaû naêng taûi cuûa xích.
- Böôùc xích coù giaù trò töø 8÷50,8 (mm), coù theå choïn theo baûng 5.4, trang 181, taøi lieäu [1].
3.3.2. Ñöôøng kính voøng chia baùnh xích

pc pc z
d 
 
sin
z
3.3.3. Soá raêng baùnh xích
- Neáu soá raêng baùnh xích caøng ít thì goùc xoay töông ñoái cuûa baûn leà khi xích vaøo baùnh vaø ra khoûi
baùnh caøng lôùn (goùc 2 z ) laøm cho xích moøn caøng nhanh. Maët khaùc, va ñaäp cuûa maét xích khi
tieáp xuùc vôùi raêng cuûa baùnh cuõng taêng leân vaø xích laøm vieäc caøng oàn. Do ñoù, ta caàn haïn cheá soá
raêng nhoû nhaát cuûa baùnh daãn z1 min  11 15 . Ñoái vôùi boä truyeàn chòu taûi va ñaäp thì z1 min  21 .
Trong tính toaùn thieát keá, coù theå choïn z1  29  2u .
- Soá raêng baùnh xích neân laáy soá leû vì khi ñoù moãi raêng cuûa baùnh xích seõ aên khôùp laàn löôït vôùi taát
caû maét xích, do ñoù raêng baùnh xích seõ moøn ñeàu hôn.
3.3.4. Khoaûng caùch truïc vaø soá maét xích

- Choïn sô boä khoaûng caùch truïc a theo coâng thöùc:
a  (30  50) pc (3.4)
- Tính soá maét xích X :

Coâng thöùc tính chieàu daøi ñai trong boä truyeàn ñai:

d2  d1   (d2  d1 )
2
L  2a 
2 4a
Ta coù, chu vi voøng chia baèng chu vi ña giaùc chia:  d1  pc z1 ;  d 2  pc z2 .
z2  z1    z2  z1  . pc
22
pc
Neân: L  2a  (3.5)
2  2  a

Maët khaùc: L  X . pc (3.6)
L 2a z2  z1  z2  z1  pc
2
Suy ra: X     . (3.7)

pc pc 2  2  a
Giaù trò X ñöôïc laøm troøn vaø neân choïn soá chaün ñeå thuaän tieän cho vieäc noái xích.
- Sau khi choïn X , ta tieán haønh tính laïi khoaûng caùch truïc a nhö sau:
2a 2 ( z2  z1 ) a  z2  z1 
2
Xa     . pc (3.8)
pc 2  2 
z z  z z 
2
2 2 
 a   X  2 1  a   2 1  . pc  0 (3.9)
pc  2   2 
Nghieäm cuûa (3.9) chính laø khoaûng caùch truïc a:
z z  z z  z z 
2 2
 
 X  2 1    X  2 1   8 2 1 
 2   2   2 
a
4
pc
 z z   z z 
2
z z  
2
 a  0,25 pc  X  2 1    X  2 1   8 2 1   (3.10)


2   2   2  
Ñeå boä truyeàn xích laøm vieäc coù ñoä chuøng bình thöôøng, ta neân giaûm khoaûng caùch truïc a moät
khoaûng a  (0,002  0,004) a .
3.4. VAÄN TOÁC VAØ TÆ SOÁ TRUYEÀN

3.4.1. Vaän toác vaø tæ soá truyeàn trung bình

v1
n2
n1
dc1 O1 O2 
dc2
v2
Hình 3.6. Vaän toác boä truyeàn xích

- Vaän toác trung bình treân caùc baùnh xích (m/s):

d1n1 pc z1n1
+ Treân baùnh daãn: v1   (3.11)
60000 60000
d 2 n2 pc z2 n2
+ Treân baùnh bò daãn: v2   (3.12)
60000 60000
Vì khoâng coù tröôït neân: v1  v2 .
- Tæ soá truyeàn trung bình:

n1 z2
u  (3.13)
n2 z1
3.4.2. Vaän toác vaø tæ soá truyeàn töùc thôøi

- Vì xích aên khôùp vôùi caùc raêng baùnh xích theo hình ña giaùc, neân ngay caû khi baùnh daãn quay
ñeàu vôùi vaän toác goùc 1 thì xích vaãn chuyeån ñoäng khoâng ñeàu. Nhö vaäy, vaän toác cuûa xích vaø tæ
soá truyeàn thay ñoåi theo thôøi gian.
 
v1 vn

vx

1
Hình 3.7. Vaän toác boä truyeàn xích
- Vaän toác tuyeät ñoái cuûa baûn leà xích ñöôïc chia laøm hai thaønh phaàn: thaønh phaàn coù phöông doïc
theo xích laø vaän toác v x cuûa xích vaø thaønh phaàn vuoâng goùc vôùi xích vn .
  
+ Treân baùnh daãn : vx  v1 cos  vôùi       (3.14)
 z1 z1 
  
+ Treân baùnh bò daãn: vx  v2 cos  vôùi       (3.15)
 z2 z2 
cos 
Do ñoù: v2  v1  const (3.16)
cos 
( v2 thay ñoåi do cos laø haøm tuaàn hoaøn).

- Phöông trình (3.16) töông ñöông vôùi:
d c2 d c1 cos 
2  1 (3.17)
2 2 cos 
Tæ soá truyeàn töùc thôøi:
1 d c cos  z2 cos 
utt    2
   const (3.18)
2 d c cos  z1 cos 
1
Söï thay ñoåi cuûa tæ soá truyeàn caøng taêng khi soá raêng caùc baùnh xích caøng nhoû. Trong mieàn caùc
giaù trò cho pheùp cuûa z, pc , a ... söï thay ñoåi cuûa tæ soá truyeàn khoâng neân vöôït quaù 1÷2%.
3.5. LÖÏC TAÙC DUÏNG TRONG BOÄ TRUYEÀN XÍCH

3.5.1. Löïc taùc duïng leân xích
 
F0 F2
T1
O1 O2 O1 O2
 
F0 F1
a) T1  0 b) T1  0
Hình 3.8. Löïc taùc duïng leân boä truyeàn xích
- Löïc caêng ban ñaàu F0 cuûa xích baèng troïng löôïng cuûa nhaùnh xích töï do:
F0  K f a qm g (3.19)
trong ñoù, a : chieàu daøi cuûa ñoaïn xích töï do gaàn baèng khoaûng caùch truïc, m,
qm : khoái löôïng cuûa moät meùt xích, kg/m (tra baûng 5.1, trang 168, taøi lieäu [1]),
g : gia toác troïng tröôøng, m/s2,
K f : heä soá phuï thuoäc vaøo ñoä voõng cuûa xích, K f  6 khi boä truyeàn naèm ngang,
K f  3 khi goùc nghieâng <400, K f  1 khi boä truyeàn thaúng ñöùng.
- Khi boä truyeàn xích laøm vieäc (khi taùc ñoäng moment xoaén T1 leân baùnh 1):
 Treân nhaùnh caêng : F0 F1 : löïc treân nhaùnh caêng.
 Treân nhaùnh chuøng: F0 F2 : löïc treân nhaùnh chuøng.
 Löïc quaùn tính ly taâm Fv  qmv 2 .

Giaù trò F2  F0  Fv . Vì F0 vaø Fv töông ñoái nhoû so vôùi löïc voøng Ft , neân khi tính toaùn ta coù
theå laáy gaàn ñuùng:
F1  Ft
(3.20)
F2  0
3.5.2. Löïc taùc duïng leân truïc vaø oå

- Löïc taùc duïng leân truïc vaø oå:
Fr  K m F1 (3.21)
trong ñoù K m laø heä soá troïng löôïng xích, K m  1,15 khi boä truyeàn naèm ngang hoaëc khi goùc
nghieâng <400, K m  1 khi boä truyeàn thaúng ñöùng.
3.5.3. Taûi troïng ñoäng (sinh vieân töï ñoïc trang 176, taøi lieäu [1])
3.5.4. Ñoäng naêng va ñaäp (sinh vieân töï ñoïc trang 176, taøi lieäu [1])

Boä truyeàn xích coù caùc daïng hoûng sau:
 Moøn baûn leà: khi laøm vieäc, baûn leà xích xoay töông ñoái vaø chòu aùp suaát (öùng suaát tieáp
xuùc) lôùn. Baûn leà moøn laøm böôùc xích taêng leân vaø xích aên khôùp khoâng chính xaùc vôùi raêng
cuûa baùnh xích. Neáu bò moøn quaù nhieàu seõ daãn tôùi hieän töôïng tuoät xích. Thoâng thöôøng,
pc
löôïng moøn cho pheùp laø  (1,5  2)% . Moøn baûn leà laø daïng hoûng chuû yeáu cuûa boä
pc
truyeàn xích.
 Caùc phaàn töû xích bò hoûng do moûi: daãn ñeán xích bò ñöùt, con laên bò roã hoaëc vôõ. Xích bò
hoûng vì moûi do taùc duïng cuûa öùng suaát thay ñoåi gaây neân bôûi taûi troïng laøm vieäc, taûi troïng
ñoäng hoaëc va ñaäp. Hoûng do moûi chæ xaûy ra ôû caùc boä truyeàn chòu taûi troïng lôùn, vaän toác
cao vaø boâi trôn toát.
 Moøn raêng baùnh xích.
3.6.2. Chæ tieâu tính

 Tính theo ñoä beàn moøn: ñeå traùnh hieän töôïng tuoät xích.
 Tính theo ñoäng naêng va ñaäp: ñeå traùnh ñöùt xích, roã hoaëc vôõ con laên.

3.7. TÍNH TOAÙN BOÄ TRUYEÀN XÍCH (Xích oáng con laên)
3.7.1. Tính theo ñoä beàn moøn
p  [ p] (3.22)
Ft F Ft Kx
Do: p  t  vaø [ p ]  [ p0 ]
A d 0b0 0,28 pc K
Ft K
Neân:  [ p0 ] x (3.23)
0,28 pc K
trong ñoù, d 0 : ñöôøng kính choát, mm,
b0 : chieàu roäng oáng, mm,
A  d0b0 : dieän tích cuûa baûn leà xích moät daõy, mm2,
[ p0 ] : aùp suaát cho pheùp cuûa boä truyeàn laøm vieäc trong ñieàu kieän thí nghieäm, tra baûng
5.3, trang 180, taøi lieäu [1].
K x : heä soá hieäu chænh xeùt ñeán soá daõy xích x , neáu x  1; 2; 3; 4 thì töông öùng
K x  1; 1,7; 2,5; 3 .
K : heä soá ñieàu kieän söû duïng xích,
K  K r . K a . K0 . K dc. Kb . Klv (3.24)
vôùi, K r : heä soá taûi troïng ñoäng
Taûi troïng eâm Taûi troïng va ñaäp Taûi troïng va ñaäp maïnh
Kr 1 1,2÷1,5 1,8
K a : heä soá xeùt ñeán aûnh höôûng cuûa khoaûng caùch truïc hay chieàu daøi xích
a  25 pc (30  50) pc (60  80) pc
Ka 1,25 1 0,8
K 0 : heä soá xeùt ñeán aûnh höôûng cuûa vò trí boä truyeàn
Goùc nghieâng < 600 Goùc nghieâng > 600
K0 1 1,25
K dc : heä soá xeùt ñeán aûnh höôûng cuûa khaû naêng ñieàu chænh löïc caêng xích
Ñieàu chænh baèng Truïc khoâng ñieàu chænh
Truïc ñieàu chænh
baùnh hoaëc con laên ñöôïc hoaëc khoâng coù boä
ñöôïc
caêng xích phaän caêng xích
K dc 1 1,1 1,25
K b : heä soá xeùt ñeán ñieàu kieän boâi trôn

Boâi trôn ñònh kyø
Boâi trôn lieân tuïc Boâi trôn nhoû gioït
(giaùn ñoaïn)
Kb 1 1,12 1,45

K lv : heä soá xeùt ñeán cheá ñoä laøm vieäc

Laøm vieäc 1 ca Laøm vieäc 2 ca Laøm vieäc 3 ca
K lv 1 1,12 1,45
a. Tính böôùc xích tröïc tieáp:

Töø coâng thöùc ñieàu kieän beàn (3.23):
Ft K
 [ p0 ] x
0,28 pc K
 Neáu cho tröôùc moment xoaén T1 , ta tieán haønh tính löïc voøng Ft :
2T1 2 T1
Ft   (3.25)
d c1 pc z1
Thay (3.25) vaøo (3.23), ta ñöôïc:

2 T1 K
3
 [ p0 ] x (3.26)
0,28 pc z1 K
KT1
 pc  2,82 3 (3.27)
z1[ p0 ]K x
Tra baûng choïn pc theo tieâu chuaån (tra baûng 5.5, trang 182, taøi lieäu [1]).
 Neáu cho tröôùc coâng suaát P1 vaø soá voøng quay n1 , ta tieán haønh tính moment xoaén T1 tröôùc:
P1
T1  9,55.106 (3.28)
n1
Coâng thöùc (3.27) trôû thaønh:
KP1
pc  600 3 (3.29)
n1 z1[ p0 ]K x
Neân choïn z1  29  2u .
Tra baûng choïn pc theo tieâu chuaån (tra baûng 5.5, trang 182, taøi lieäu [1]).
b. Tính böôùc xích baèng caùch tra baûng: (duøng phoå bieán)
Töø coâng thöùc ñieàu kieän beàn (3.23):
Ft K
 [ p0 ] x
A K
Ft .v1 A.[ p0 ]K x pc z1n1

P1    (3.30)
1000 1000.K 60000
A.[ p0 ] pc z01n01 K x z1 n1
 P1     (3.31)
1000. 60000 K z01 n01

vôùi z01 : soá raêng baùnh xích daãn cuûa boä truyeàn thí nghieäm, z01  25 ,
n01 : soá voøng quay truïc daãn cuûa boä truyeàn thí nghieäm, (tra baûng 5.4, trang 181, taøi lieäu [1]).
A.[ p0 ] pc z01n01
Ñaët [ P]  : coâng suaát cho pheùp cuûa boä truyeàn thí nghieäm, (tra baûng 5.4,
1000. 60000
trang 181, taøi lieäu [1]).
z01 25
Kz   : heä soá raêng baùnh xích daãn,
z1 z1
n
K n  01 : heä soá voøng quay truïc daãn.
n1
Do ñoù, (3.31) trôû thaønh:

[ P].K x
P1  (3.32)
K . K z .K n
Coâng suaát tính toaùn seõ laø:
K . K z .K n
Pt  .P1  [ P] (3.33)
Kx
Theo giaù trò Pt vöøa tính, tra baûng 5.4, trang 181, taøi lieäu [1] ta choïn böôùc xích pc theo coät
giaù trò n01 .
3.7.2. Tính theo ñoäng naêng va ñaäp

z .n
i  [i] (3.34)
15. X
trong ñoù i : soá laàn va ñaäp cuûa xích trong moät giaây. Khi xích quay moät voøng seõ xaûy ra 4 laàn va
ñaäp: 2 laàn khi vaøo khôùp vaø 2 laàn khi chuaån bò vaøo khôùp (maét xích nhaän chaán ñoäng
töø maét xích tröôùc noù môùi vaøo khôùp truyeàn sang) vôùi raêng cuûa baùnh daãn vaø baùnh bò
4 v 4. pc .z .n.1000 z .n
daãn, neân i    ,
L 60000. pc . X 15. X
[i ] : soá laàn va ñaäp cho pheùp cuûa xích trong moät giaây (tra baûng 5.6, trang 182, taøi lieäu [1]).
3.7.3. Tính theo heä soá an toaøn

Q
s  [ s] (3.35)
F1  Fv  F0
trong ñoù, Q : taûi troïng phaù huûy cho pheùp cuûa xích (tra baûng 5.1, trang 168, taøi lieäu [1]),
[s ] : heä soá an toaøn cho pheùp (tra baûng 5.7, trang 183, taøi lieäu [1]).

3.8. TRÌNH TÖÏ THIEÁT KEÁ BOÄ TRUYEÀN XÍCH (Sinh vieân töï ñoïc trong taøi lieäu [1])

1. Choïn loaïi xích tuøy theo ñieàu kieän laøm vieäc.
2. Choïn sô boä soá raêng cuûa baùnh xích nhoû theo coâng thöùc z1  29  2u . Neân choïn z1 laø soá leû
ñeå xích moøn ñeàu.
3. Tính soá raêng baùnh xích lôùn theo coâng thöùc z2  u z1 vôùi ñieàu kieän z2  z2 max . Tính chính
xaùc tæ soá truyeàn u .
4. Tính böôùc xích pc theo moät trong hai caùch ñaõ neâu.
5. Kieåm tra xem böôùc xích naøy coù nhoû hôn trò soá giôùi haïn khoâng (tra baûng 5.2, trang 176, taøi
lieäu [1]). Neáu khoâng thoûa thì taêng soá daõy xích vaø giaûm böôùc xích roài tính toaùn laïi.
6. Tính vaän toác trung bình v theo coâng thöùc (3.11) vaø löïc voøng coù ích Ft theo (3.20).
7. Choïn sô boä khoaûng caùch truïc a  (30  50) pc . Xaùc ñònh soá maét xích theo coâng thöùc (3.7)
(choïn laø X soá chaün).
8. Tính chính xaùc khoaûng caùch truïc a theo soá maét xích vöøa choïn theo coâng thöùc (3.10). Ñeå
xích khoâng quaù caêng, ta giaûm a moät löôïng a  (0,002  0,004) a .
9. Kieåm tra soá laàn va ñaäp cuûa xích trong moät giaây theo coâng thöùc (3.34). Kieåm tra xích theo
heä soá an toaøn duøng coâng thöùc (3.35).
10. Tính ñöôøng kính caùc baùnh xích theo coâng thöùc (3.1).
11. Tính löïc taùc duïng leân truïc Fr theo coâng thöùc (3.20).

Baøi giaûng CHI TIEÁT MAÙY Chöông 4: Boä truyeàn baùnh raêng
Chöông 4
BOÄ TRUYEÀN BAÙNH RAÊNG


Boä truyeàn baùnh raêng laø cô caáu coù khôùp loaïi cao duøng để truyeàn chuyeån ñoäng giöõa caùc truïc
vôùi moät tæ soá truyeàn xaùc ñònh nhôø söï aên khôùp tröïc tieáp giöõa caùc khaâu coù raêng (ñöôïc goïi laø baùnh
raêng). Boä truyeàn baùnh raêng coù theå truyeàn chuyeån ñoäng quay giöõa hai truïc song song, giao nhau,
cheùo nhau hay bieán chuyeån ñoäng quay thaønh chuyeån ñoäng tònh tieán hoaëc ngöôïc laïi.
a) b) c)
d) e)
f) g) h)
Hình 4.1. Caùc loaïi boä truyeàn baùnh raêng chuû yeáu

- Vò trí giöõa hai truïc

 Boä truyeàn BR phaúng (hình a, b, c)
Boä truyeàn BR khoâng gian (hình d, e, g)
- Söï aên khôùp  Boä truyeàn BR aên khôùp ngoaøi (hình a, c, d, ...)
Boä truyeàn BR aên khôùp trong (hình b)
- Hình daïng cuûa BR

 Boä truyeàn BR truï (hình a, b, ...)
Boä truyeàn BR noùn (hình d)

Boä truyeàn BR thaúng (hình a, b, c, d, ...)
Phaân loaïi theo - Caùch boá trí raêng treân BR Boä truyeàn BR nghieâng (hình e, g)
Boä truyeàn BR chöõ V (hình h)
Boä truyeàn BR cong (hình f)

Boä truyeàn BR thaân khai
- Bieân daïng raêng Boä truyeàn BR Xicloit
Boä truyeàn BR Novicov
- Phöông dieän khaùc cuûa hình

daïng BR  Boä truyeàn BR troøn (hình 10.1)
Boä truyeàn BR khoâng troøn (hình i)
Trong chöông trình, chuùng ta chæ khaûo saùt caùc boä truyeàn baùnh raêng coù bieân daïng thaân khai.

a. Öu ñieåm:
- Kích thöôùc nhoû, khaû naêng taûi lôùn.
- Tæ soá truyeàn khoâng ñoåi do khoâng coù hieän töôïng tröôït trôn.
- Hieäu suaát cao: 0,97÷0,99.
- Laøm vieäc vôùi vaän toác cao, coâng suaát lôùn.
- Tuoåi thoï cao, laøm vieäc vôùi ñoä tin caäy cao.
- Cheá taïo töông ñoái phöùc taïp.
- Ñoøi hoûi ñoä chính xaùc cao.
- Coù nhieàu tieáng oàn khi vaän toác cao.

Boä truyeàn baùnh raêng ñöôïc söû duïng roäng raõi trong ngaønh cheá taïo maùy. Trong ñoù, boä
truyeàn baùnh raêng truï raêng thaúng ñöôïc söû duïng roäng raõi nhaát, caùc boä truyeàn coøn laïi söû
duïng tuøy vaøo keát caáu maùy.
4.2. THOÂNG SOÁ HÌNH HOÏC

4.2.1. Thoâng soá hình hoïc baùnh raêng thaúng

Hình 4.2. Caùc thoâng soá hình hoïc cuûa boä truyeàn baùnh raêng
 Ñöôøng kính voøng chia d: d  m.z

 Böôùc raêng p.
p
 Modun m: m  Giaù trò m ñöôïc tieâu chuaån hoaù theo caùc daõy sau (öu tieân daõy 1):

Daõy 1 1 1.25 2 2.5 3 4 5 6 8 10 12 16 20 25
Daõõy 2 1,125 1,375 1,75 2,25 2,75 3,5 4,5 5,5 7 9 11 14 18 22
 Soá raêng z: neân choïn z  17 raêng (neáu z  17 thì xaûy ra hieän töôïng caét chaân raêng).
 Chieàu cao ñænh raêng : h1  m
 Chieàu cao chaân raêng : h2  1,25 m
 Ñöôøng kính voøng ñænh: d a  d  2 m
 Ñöôøng kính chaân raêng: d f  d  2,5 m
SV töï ñoïc theâm baûng 6.2, trang 196, taøi lieäu [1].

4.2.2. Thoâng soá hình hoïc baùnh raêng nghieâng

 Goùc nghieâng cuûa raêng so vôùi ñöôøng sinh maët truï: goïi laø goùc nghieâng cuûa baùnh raêng .
 Böôùc phaùp pn : böôùc ño trong tieát dieän vuoâng goùc vôùi maët raêng.
 Böôùc ngang pt : böôùc ño trong tieát dieän vuoâng goùc truïc baùnh raêng.
n t
pn
pt

n
t
Hình 4.3. Böôùc phaùp vaø böôùc ngang
pn
pt  (4.1)
cos 
 Modun phaùp mn : (tieâu chuaån hoùa)

pn
mn  (4.2)

 Modun ngang mt :
pt
mt  (4.3)

Quan heä giöõa mn vaø mt :
mn
mt  (4.4)
cos 
 Ñöôøng kính voøng chia:
mn . z
d  mt .z  (4.5)
cos 
 Ñöôøng kính voøng ñænh:

d a  d  2mn (4.6)
 Ñöôøng kính voøng chaân:

d f  d  2,5 mn (4.7)
 Khoaûng caùch truïc:

mt m (z  z )
a ( z1  z2 )  n 1 2 (4.8)
2 2 cos 

4.3. PHAÂN TÍCH LÖÏC AÊN KHÔÙP

4.3.1. Löïc taùc duïng trong boä truyeàn baùnh raêng truï raêng thaúng
Löïc voøng Ft
Löïc aên khôùp
Löïc höôùng taâm Fr
- Löïc voøng:
2 T1
Ft1  Ft 2  (4.9)
d1
- Löïc höôùng taâm:

Fr1  Fr2  Ft1 .tg (4.10)
- Löïc aên khôùp:

Ft1
Fn1  Fn2  (4.11)
cos 
- Trong caùc coâng thöùc treân, T1 laø moment xoaén treân truïc baùnh raêng chuû ñoäng 1 vaø   200 laø
goùc aên khôùp trong maët phaúng phaùp.
4.3.2. Löïc taùc duïng trong boä truyeàn baùnh raêng truï raêng nghieâng
Löïc voøng Ft
Löïc aên khôùp Löïc doïc truïc Fa
- Löïc voøng:
2 T1
Ft1  Ft 2  (4.12)
d1
- Löïc doïc truïc:

Fa1  Fa2  Ft1 .tg (4.13)

Ft1 . tg
Fr1  Fr2  (4.14)
cos 

Ft1
Fn1  Fn2  (4.15)
cos  . cos 

Qui taéc xaùc ñònh phöông, chieàu cuûa löïc taùc duïng leân boä truyeàn BR thaúng vaø BR nghieâng:
- Löïc voøng treân baùnh raêng chuû ñoäng thì ngöôïc chieàu chuyeån ñoäng, treân baùnh bò ñoäng thì cuøng
chieàu chuyeån ñoäng.
- Löïc doïc truïc treân baùnh chuû ñoäng luoân höôùng vaøo maët raêng laøm vieäc, treân baùnh bò ñoäng thì coù
chieàu ngöôïc laïi so vôùi chieàu cuûa löïc doïc truïc treân baùnh chuû ñoäng.
- Löïc höôùng taâm treân caû hai baùnh chuû ñoäng vaø bò ñoäng ñeàu höôùng vaøo taâm baùnh raêng.
1 1
1 1
 
 Fa   Fa 
Fr Fr Fr Fr
 
Ft Ft
 
Ft Ft
 
Fa Fa
Hình 4.4. Löïc taùc duïng leân caùc baùnh raêng chuû ñoäng

Ft
1

 Fa
1
Fr
1
1

Fa 
2
Fr
2
2 2

Ft
2

Fr 
1
1 Ft
2 
Fa
1 2

Fa 
1
Ft
1

Fr
2
2
2
Hình 4.5. Löïc taùc duïng leân hai caëp baùnh raêng nghieâng coù chieàu quay ngöôïc nhau
4.3.2. Taûi troïng tính

- Ñoä beàn cuûa raêng phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá ñoäc laäp vôùi nhau. Khi tính toaùn ñoä beàn baùnh
raêng, ta baét ñaàu baèng vieäc xaùc ñònh taûi troïng tính theo coâng thöùc sau:
Ftt  K .Fdn (4.16)
trong ñoù Fdn laø taûi troïng danh nghóa (cho tröôùc) vaø K laø heä soá taûi troïng tính.

- Heä soá taûi troïng tính xaùc ñònh nhö sau:
K  K  .Kv .K (4.17)
trong ñoù, K  : heä soá taäp trung taûi troïng theo chieàu roäng vaønh raêng (tra baûng 6.4, trang 209,
taøi lieäu [1]),
K v : heä soá taûi troïng ñoäng (tra baûng 6.5 vaø 6.6, trang 211, taøi lieäu [1]),
K : heä soá xeùt ñeán söï phaân boá taûi troïng khoâng ñeàu treân caùc ñoâi raêng (tra baûng 6.11,
trang 213, taøi lieäu [1]),

Taïi vò trí aên khôùp ngoaøi, löïc aên khôùp Fn coøn coù löïc ma saùt Fms = f.Fn do beà maët raêng tröôït
leân nhau. Do ñoù, raêng chòu traïng thaùi öùng suaát phöùc taïp: öùng suaát tieáp xuùc vaø öùng suaát uoán.
ÖÙng suaát tieáp xuùc vaø öùng suaát uoán thay ñoåi theo chu kyø maïch ñoäng giaùn ñoaïn neân ñoù chính laø
nguyeân nhaân gaây ra hoûng raêng do moûi, gaõy raêng do uoán, troùc roã, moøn, dính do tieáp xuùc.
 Gaõy raêng: do öùng suaát uoán thöôøng xaûy ra ôû chaân raêng. Ñeå traùnh gaõy raêng ta tính toaùn
raêng theo ñoä beàn uoán.
 Troùc vì moûi beà maët raêng: do öùng suaát tieáp xuùc vaø ma saùt treân beà maët raêng gaây neân.
Thöôøng xaûy ra trong boä truyeàn kín ñöôïc boâi trôn toát do aùp suaát daàu trong caùc veát nöùt teá
vi treân maët raêng khi aên khôùp bò bòt kín mieäng, caùc veát nöùt phaùt trieån thaønh troùc. Ñoái vôùi
boä truyeàn coù ñoä raén thaáp, troùc chæ chæ xaûy ra trong moät thôøi gian ngaén (troùc nhaát thôøi).
Ñoái vôùi boä truyeàn coù ñoä raén cao thì caùc veát nöùt lieân tuïc phaùt trieån goïi laø troùc lan. Ñeå
traùnh troùc beà maët ta tieán haønh tính toaùn theo ñoä beàn tieáp xuùc.
 Moøn raêng: thöôøng xaûy ra ôû caùc boä truyeàn hôû, boâi trôn keùm, laøm vieäc trong moâi tröôøng
coù haït maøi.
 Dính raêng: xaûy ra trong caùc boä truyeàn chòu taûi troïng lôùn laøm vieäc vôùi vaän toác cao vaø khi
maøng daàu boâi trôn bò phaù vôõ do nhieät hoaëc do öùng suaát tieáp xuùc coù giaù trò lôùn. Khi ñoù, hai
beà maët raêng tröïc tieáp tröôït leân nhau laøm cho kim loaïi treân beà maët raêng naøy baùm vaøo beà
maët raêng kia.
 Bieán daïng deûo beà maët raêng: xaûy ra treân boä truyeàn cheá taïo töø theùp meàm chòu taûi troïng
lôùn vaø vaän toác thaáp.
 Bong beà maët raêng: xaûy ra trong boä truyeàn ñöôïc taêng beàn beà maët.

 Boä truyeàn che kín, boâi trôn toát: tính toaùn theo ñoä beàn tieáp xuùc, kieåm tra theo ñoä beàn uoán.
 Boä truyeàn hôû, boâi trôn keùm: tính toaùn theo ñoä beàn uoán, kieåm tra theo ñoä beàn tieáp xuùc.
 Caùc daïng hoûng coøn laïi chöa coù phöông phaùp tính. Tuy nhieân khi tính toaùn theo ñoä beàn
tieáp xuùc thì phaàn naøo ñaõ ngaên ngöøa ñöôïc caùc daïng hoûng beà maët khaùc.
4.5. VAÄT LIEÄU CHEÁ TAÏO BAÙNH RAÊNG (SV töï ñoïc trong taøi lieäu [1])

4.6. TÍNH TOAÙN BOÄ TRUYEÀN BAÙNH RAÊNG TRUÏ RAÊNG THAÚNG
4.6.1. Tính theo ñoä beàn tieáp xuùc
Hình 4.6. ÖÙng suaát tieáp xuùc sinh ra treân beà maët raêng

 H  [ H ] (4.18)
- ÖÙng suaát tieáp xuùc treân beà maët raêng tính theo coâng thöùc Hetz nhö sau:
qn
 H  ZM (4.19)
2
trong ñoù, qn : cöôøng ñoä taûi troïng phaùp tuyeán,

 : baùn kính cong töông ñöông cuûa beà maët tieáp xuùc,
ZM : heä soá xeùt ñeán cô tính cuûa vaät lieäu.
Caùc heä soá treân ñöôïc xaùc ñònh nhö sau:

a. Heä soá xeùt ñeán cô tính vaät lieäu
2 E1 E2
ZM  (4.20)
 [ E2 (1  12 )  E1 (1   22 )]
E1, E2 : modun ñaøn hoài vaät lieäu cheá taïo baùnh chuû ñoäng vaø baùnh bò ñoäng,
1, 2 : heä soá Poisson cuûa vaät lieäu cheá taïo caëp baùnh raêng,
Neáu baùnh raêng baèng theùp thì:
E1 = E2 = 2,1.105 Mpa vaø 1 = 2 = 0,3  ZM = 275 Mpa1/2.
b. Baùn kính cong töông ñöông

1 1 1
  (4.21)
 1 2
1, 2 : baùn kính cong caùc beà maët thaân khai taïi ñieåm aên khôùp,
Daáu “+” khi aên khôùp ngoaøi, daáu “-“ khi aên khôùp trong.

 d1 sin 
 1  2 1 2 (u  1)
   (4.22)
   d 2 sin   ud1 sin 

2
2
c. Cöôøng ñoä taûi troïng

Fn K H
qn  (4.23)
lH
Ft1
Fn  : löïc aên khôùp,
cos 
KH : heä soá taûi troïng tính,
lH : toång chieàu daøi tieáp xuùc cuûa caùc ñoâi raêng, xaùc ñònh theo coâng thöùc thöïc nghieäm
b 4  
lH  vôùi Z  
Z 2 3
b : chieàu roäng vaønh raêng, b   bd d1

 : heä soá truøng khôùp ngang, coù giaù trò  = 1,2÷1,9
2 T1K H Z2
Suy ra: qn  (4.24)
bd1 cos 
Thay (4.20), (4.22) vaø (4.24) vaøo (4.19), ta coù coâng thöùc kieåm tra beàn theo ñoä beàn tieáp xuùc:
Z M Z H Z 2 T1K H (u  1)
H   [ H ] (4.25)
d1 bu
2
vôùi ZH laø heä soá xeùt ñeán hình daïng cuûa beà maët tieáp xuùc: Z H  .
sin 2
Töø coâng thöùc (4.25), ta coù:

T1 K H (u  1)
d1  K d 3 (4.26)
 bd [ H ]2 u
Kd : heä soá phuï thuoäc vaøo goùc aên khôùp, heä soá truøng khôùp vaø vaät lieäu baùnh raêng,
Kd = 75,6 neáu caùc ñieàu kieän sau thoûa:
+ Caëp baùnh raêng khoâng dòch chænh hay dòch chænh ñeàu (=200). Khi ñoù ZH = 1,76.
+ Neáu  = 1,2 thì Z = 0,96.
+ Vaät lieäu theùp ZM = 275 Mpa1/2.
T1K H (u  1)
 d1  75,6 3 (4.27)
 bd [ H ]2 u

Coâng thöùc thieát keá boä truyeàn baùnh raêng (xaùc ñònh khoaûng caùch truïc) theo ñoä beàn tieáp xuùc:
T1K H
a  50(u  1) 3 (4.28)
 ba[ H ]2 u
trong ñoù, T2 : moment xoaén treân baùnh bò ñoäng, T2  uT1 ,

 (u  1) b
 bd  ba vôùi  ba  .
2 a
Giaù trò ba cho theo daõy tieâu chuaån: 0,1; 0,125; 0,16; 0,2; 0,25; 0,315; 0,4; 0,5;
0,63 …. Coù theå choïn ba theo baûng (6.15), trang 231, taøi lieäu [1].
Giaù trò khoaûng caùch truïc a cho theo tieâu chuaån (ñoái vôùi hoäp giaûm toác tieâu chuaån):
Daõy 1 40 50 63 80 100 125 160 200 250 400
Daõy 2 140 180 225 280 355 450
- Töø giaù trò khoaûng caùch truïc tìm ñöôïc, ta tính modun vaø laøm troøn theo daõy tieâu chuaån vôùi
coâng thöùc tính m  (0,01  0,02) a .
- Soá raêng treân hai baùnh raêng:
2a
z1  ; z2  u z1
m(u  1)
Soá raêng z1, z2 toái thieåu phaûi baèng 17 ñeå traùnh hieän töôïng caét chaân raêng. Sau khi coù z1, z2 ta tieán
haønh tính laïi khoaûng caùch truïc a vaø d1, d2.
4.6.2. Tính theo ñoä beàn uoán

- Tính theo öùng suaát uoán khi tính cho boä truyeàn hôû, boâi trôn keùm.
- Caùc giaû thieát chaáp nhaän:
+ Taát caû taûi troïng chæ taùc ñoäng treân moät ñoâi raêng. Ñieåm ñaët löïc taïi ñænh raêng.
+ Raêng ñöôïc khaûo saùt nhö moät daàm coâng xoân.
- Goùc aùp löïc  '     , thöôøng coù giaù trò 280÷300
Hình 4.7. ÖÙng suaát uoán

- ÖÙng suaát thöïc tính toaùn  F :

 F   .K (4.29)
vôùi  laø öùng suaát danh nghóa vaø K laø heä soá taäp trung öùng suaát lyù thuyeát.
- Löïc phaùp tuyeán Fn ñaët taïi ñænh raêng ñöôïc phaân ra hai thaønh phaàn:
Ft cos  '
F 't  Fn cos  '  (4.30)
cos 
Ft sin  '
F 'r  Fn sin  '  (4.31)
cos 
- ÖÙng suaát danh nghóa taïi chaân raêng:
F 't l F ' r
  u  n   (4.32)
W A
trong ñoù, u, n : öùng suaát uoán vaø öùng suaát neùn sinh ra trong chaân raêng,
b 2
W : moment caûn uoán tieát dieän nguy hieåm, W  ,
6
A = b : dieän tích tieát dieän nguy hieåm,
b,  : chieàu roäng vaø chieàu daøy raêng taïi tieát dieän nguy hieåm,
l : caùnh tay ñoøn löïc uoán.
Vì l vaø  tæ leä baäc nhaát vôùi modun m, neân ta coù theå bieåu dieãn chuùng theo caùc heä soá:
l = l’m ;  = ’m
- Giaù trò öùng suaát thöïc sau khi thay caùc heä soá:
Ft K F  6l ' cos  ' sin  ' 

F   (4.33)
bm  ( ' ) cos   '.cos  
 2
K
- Ñaët heä soá daïng raêng YF nhö sau:
 6l ' cos  ' sin  ' 

YF     K (4.34)
 ( ' ) cos   '.cos  
2
Ñoái vôùi boä truyeàn aên khôùp ngoaøi: YF = 3÷4,6.

Ñoái vôùi boä truyeàn aên khôùp trong : YF = 3,5÷4.
Heä soá daïng raêng YF coù theå xaùc ñònh baèng thöïc nghieäm:
13,2 27,9 x
YF  3,47    0,092 x 2 (4.35)
z z
vôùi x laø heä soá dòch chænh.

- Coâng thöùc kieåm nghieäm ñoä beàn uoán:
YF Ft K F
F   [ F ] (4.36)
bm
b 2T 2T
- Thay  bm  , F1  1  1 , ta coù coâng thöùc thieát keá baùnh raêng theo ñoä beàn uoán (tính
m d1 mz1
modun) nhö sau:
2 T1K F YF 2T K Y
m3 3 2 1 F F (4.37)
z1 bm[ F ] z1 bd [ F ]
heä soá bd tra baûng 6.16, trang 235, taøi lieäu [1].
Toùm laïi:
 Boä truyeàn che kín, boâi trôn toát:

T1K H
- Thieát keá theo  H : a  50(u  1) 3
 ba[ H ]2 u
- Kieåm nghieäm theo  F :  F  [ F ]
 Boä truyeàn ñeå hôû, boâi trôn keùm:

2 T1K F YF 2T K Y
- Thieát keá theo  F : m3 3 2 1 F F
z1 bm[ F ] z1 bd [ F ]
- Kieåm nghieäm theo  H :  H  [ H ]
4.7. TÍNH TOAÙN BOÄ TRUYEÀN BAÙNH RAÊNG TRUÏ RAÊNG NGHIEÂNG
4.7.1. Caùc ñaëc ñieåm khi tính toaùn boä truyeàn baùnh raêng truï raêng nghieâng (SV töï ñoïc)
- AÊn khôùp eâm vaø taûi troïng ñoäng giaûm: Trong truyeàn ñoäng baùnh raêng nghieâng, caùc ñoâi raêng
khoâng vaøo khôùp ñoät ngoät nhö boä truyeàn baùnh raêng thaúng (toaøn boä chieàu daøi raêng khoâng vaøo
khôùp cuøng moät luùc). Do ñoù, caùc raêng chòu taûi vaø thoâi taûi daàn daàn. Ngoaøi ra, trong vuøng aên
khôùp bao giôø cuõng coù ít nhaát hai ñoâi raêng. Vì raêng nghieâng aên khôùp eâm neân giaûm tieáng oàn
vaø giaûm taûi troïng ñoäng. Taûi troïng ñoäng tæ leä vôùi bình phöông vaän toác neân ta thöôøng söû duïng
baùnh raêng nghieâng ôû caáp nhanh.
- Cöôøng ñoä taûi troïng treân baùnh raêng nghieâng nhoû hôn treân baùnh raêng thaúng.
- Thay theá baùnh raêng nghieâng baèng baùnh raêng truï raêng thaúng töông ñöông: (töông ñöông veà
maët söùc beàn).
- Ñöôøng tieáp xuùc naèm cheách treân maët raêng.

4.7.2. Tính theo ñoä beàn tieáp xuùc

Söû duïng caùc coâng thöùc tính toaùn boä truyeàn baùnh raêng truï raêng thaúng, nhöng thay caùc thoâng
soá cuûa baùnh raêng töông ñöông vaøo.
- Coâng thöùc kieåm tra beàn:
Z M Z H Z 2 T1K H (u  1)
H   [ H ] (4.38)
d1 bu
2 cos  1
trong ñoù: ZH  vaø Z  .
sin 2 
- Coâng thöùc thieát keá:

T1K H
a  43(u  1) 3 (4.39)
 ba[ H ]2 u
Töông töï boä truyeàn baùnh raêng truï raêng thaúng, ta phaûi choïn modun mn theo tieâu chuaån. Sau
ñoù tính caùc kích thöôùc chuû yeáu cuûa boä truyeàn thoûa maõn caùc ñieàu kieän: 80    200 ñoái vôùi
baùnh raêng nghieâng vaø 300    400 ñoái vôùi baùnh raêng chöõ V.
4.7.3. Tính theo ñoä beàn uoán


YF Ft K F Y Y
F   [ F ] (4.40)
bmn
1
trong ñoù, Y  : heä soá xeùt ñeán aûnh höôûng cuûa truøng khôùp ngang,

0
Y  1  : heä soá xeùt ñeán aûnh höôûng cuûa truøng khôùp ngang,
1400
13,2 27,9 x
YF  3,47    0,092 x 2 : heä soá daïng raêng theo soá raêng töông ñöông.
ztd ztd
2 T1K F YF Y Y 2 T1K F YF Y Y
m3 3 (4.41)
z1 bm[ F ] z12 bd [ F ]
Heä soá chieàu roäng vaønh raêng  bm  150  400 ñoái vôùi baùnh raêng nghieâng vaø  bm  300  600 ñoái
vôùi baùnh raêng chöõ V.

4.8. BOÄ TRUYEÀN BAÙNH RAÊNG NOÙN RAÊNG THAÚNG

4.8.1. Khaùi nieäm chung
- Duøng ñeå truyeàn ñoäng giöõa hai truïc giao nhau moät goùc  (thoâng thöôøng   900 ).
- Baùnh raêng noùn coù caùc loaïi: raêng thaúng, raêng nghieâng, raêng cung troøn vaø raêng cong.
- Khaû naêng taûi chæ baèng 0,85 so vôùi boä truyeàn baùnh raêng truï raêng thaúng.
a). Raêng thaúng b). Raêng nghieâng c). Raêng cung troøn
Hình 4.8. Caùc loaïi baùnh raêng noùn
4.8.2. Thoâng soá hình hoïc
Hình 4.9. Caùc thoâng soá hình hoïc boä truyeàn baùnh raêng noùn

- Modun treân maët muùt lôùn: me (choïn theo tieâu chuaån).
- Ñöôøng kính voøng chia ngoaøi:

d  me .z (4.42)
- Chieàu cao ñænh raêng:
h1  me (4.43)
- Chieàu cao chaân raêng:
h2  1,2 me (4.44)
- Goùc ñænh noùn chia:
d1 me z1 z1 1
tg1     (4.45)
d 2 me z2 z2 u
1 z
tg 2   2 u (4.46)
tg1 z1
- Chieàu daøi coân ngoaøi:

2 2
d  d  m
Re   1    2   e z1 2  z2 2 (4.47)
2  2 2
- Ñöôøng kính voøng chia trung bình:
dtb
2  Re  0,5b  1  0,5b  1  0,5 (4.48)
be
d Re
2
 dtb  d (1  0,5 be ) (4.49)
b
vôùi  be   0,26  0,3 .
Re
- Modun chia trung bình:

dtb d (1  0,5 be )
mtb   (4.50)
z z
 mtb  me (1  0,5 be ) (4.51)
Löu yù: mtb : khoâng tieâu chuaån, me : tieâu chuaån.
4.8.3. Phaân tích löïc taùc duïng

a. Löïc taùc duïng
Löïc voøng Ft

Löïc taùc duïng leân baùnh chuû ñoäng:
- Löïc voøng:
2 T1
Ft1  (4.52)
d tb
- Löïc doïc truïc:

Fa1  Ft1 .sin  .tg (4.53)
Fr1  Ft1 . cos  .tg (4.54)

Ft1
Fn1  (4.55)
cos 
Löïc taùc duïng leân baùnh bò ñoäng coù chieàu ngöôïc laïi:
Ft2  Ft1 ; Fa2  Fr1 ; Fr2  Fa1
Qui taéc xaùc ñònh phöông, chieàu cuûa löïc taùc duïng leân boä truyeàn BR noùn:
- Löïc voøng treân baùnh raêng chuû ñoäng thì ngöôïc chieàu chuyeån ñoäng, treân baùnh bò ñoäng thì
cuøng chieàu chuyeån ñoäng.
- Löïc doïc truïc treân caû hai baùnh chuû ñoäng vaø bò ñoäng luoân höôùng ngöôïc chieàu vôùi ñænh noùn.
- Löïc höôùng taâm treân caû hai baùnh chuû ñoäng vaø bò ñoäng ñeàu höôùng vaøo taâm baùnh raêng.
Hình 4.10. Löïc taùc duïng leân boä truyeàn baùnh raêng noùn

b. Taûi troïng tính

- Heä soá taûi troïng tính xaùc ñònh nhö sau:
K H  K  .Kv .K (4.56)
trong ñoù, K  : heä soá taäp trung taûi troïng theo chieàu roäng vaønh raêng (tra baûng 6.18, trang
249, taøi lieäu [1]),
K v : heä soá taûi troïng ñoäng (tra baûng 6.17, trang 249, taøi lieäu [1]),
K  1 : heä soá xeùt ñeán söï phaân boá taûi troïng khoâng ñeàu treân caùc ñoâi raêng.
4.8.4. Tính toaùn boä truyeàn baùnh raêng noùn raêng thaúng
a. Caùc ñaëc ñieåm khi tính toaùn boä truyeàn baùnh raêng noùn
- Taûi troïng tính toaùn laø löïc taùc duïng leân voøng chia trung bình coù ñöôøng kính:
dtb1  d1 (1  0,5 be )
(4.57)
dtb2  d 2 (1  0,5 be )
- Khi tính toaùn coù theå xem baùnh raêng noùn nhö baùnh raêng truï raêng thaúng töông ñöông vôùi caùc
thoâng soá ñaëc tröng sau:
 Ñöôøng kính töông ñöông:
dtb1
dtd1 
cos 1
(4.58)
dtb2 dtb2
dtd 2  
cos  2 sin 1
 Soá raêng töông ñöông:

z1
ztd1 
cos 1
(4.59)
z2
ztd2 
cos  2
 Tæ soá truyeàn töông ñöông:

2
ztd1 z cos 1  cos 1 
utd   2     u 2 (4.60)
ztd2 z1 cos  2  cos  2 
b. Tính theo ñoä beàn tieáp xuùc

2 T1K H u 2  1
 H  Z M Z H Z  [ H ] (4.61)
0,85 dtb21 bu

trong ñoù, 0,85 laø heä soá kinh nghieäm xeùt ñeán giaûm khaû naêng taûi cuûa boä truyeàn baùnh raêng noùn
so vôùi boä truyeàn baùnh raêng truï.
- Coâng thöùc thieát keá (tính ñöôøng kính voøng chia trung bình):
T1K H u 2  1
dtb1  75,6 3 (4.62)
0,85 bd [ H ]2 u
- Ñöôøng kính voøng chia ngoaøi vaø chieàu daøi noùn ngoaøi xaùc ñònh theo coâng thöùc:
T1K H
d1  95 3 (4.63)
0,85 (1  0,5 be ) 2 be[ H ]2 u
T1K H
Re  47,5 u 2  1 3 (4.64)
0,85 (1  0,5 be ) 2 be[ H ]2 u
Töø giaù trò d1, tra baûng 6.19, trang 252, taøi lieäu [1] ñeå tính z1p. Tuøy vaøo ñoä raén beà maët vaät lieäu,
ta xaùc ñònh z1 vaø z2 = uz1 nhö sau:
H1 , H 2  350 HB : z1  1,6 z1 p
H1  350 HB, H 2  350 HB : z1  1,3 z1 p (4.65)
H1 , H 2  350 HB : z1  z1 p
Sau ñoù tính me theo coâng thöùc (4.47). Choïn me theo tieâu chuaån vaø tính caùc kích thöôùc hình hoïc coøn
laïi.
c. Tính theo ñoä beàn uoán


YF Ft K F
F   [ F ] (4.66)
0,85 b mtb
trong ñoù, mtb : modun chia trung bình,

13,2 27,9 x
YF  3,47    0,092 x 2 : heä soá daïng raêng theo soá raêng töông ñöông.
ztd ztd
T1K F YF
mtb  1,4 3 (4.67)
0,85 bd z12 [ F ]

mtb
Suy ra me  . Choïn me theo tieâu chuaån vaø tính caùc kích thöôùc hình hoïc coøn laïi.
1 0,5 be
4.9. TRÌNH TÖÏ THIEÁT KEÁ CAÙC BOÄ TRUYEÀN BAÙNH RAÊNG (SV töï ñoïc trong taøi lieäu [1])

1. Choïn vaät lieäu, phöông phaùp nhieät luyeän, tra cô tính vaät lieäu.
2. Xaùc ñònh öùng suaát tieáp xuùc vaø öùng suaát uoán cho pheùp.
3. Choïn heä soá chieàu roäng vaønh raêng bd vaø tính KH.
4. Tính khoaûng caùch truïc a, choïn m ñoái vôùi baùnh raêng truï thaúng, mn vôùi baùnh raêng truï raêng
nghieâng, me ñoái vôùi baùnh raêng noùn.
5. Neáu tính boä truyeàn baùnh raêng truï raêng nghieâng thì choïn sô boä  = 8÷200. Tính z1, z2. Sau
ñoù tính laïi goùc nghieâng  theo z1, z2 ñaõ quy troøn theo soá nguyeân.
6. Tính toaùn laïi kích thöôùc vaø khoaûng caùch truïc theo soá raêng, modun vaø goùc nghieâng raêng.
7. Kieåm nghieäm raêng veà ñoä beàn tieáp xuùc.
8. Kieåm nghieäm raêng veà ñoä beàn uoán.
4.10. KEÁT CAÁU VAØ BOÂI TRÔN BAÙNH RAÊNG (SV töï ñoïc trong taøi lieäu [1])

Baøi giaûng CHI TIEÁT MAÙY Chöông 5: Boä truyeàn truïc vít-baùnh vít
Chöông 5
BOÄ TRUYEÀN TRUÏC VÍT - BAÙNH VÍT

Hình 5.1. Boä truyeàn truïc vít-baùnh vít
Boä truyeàn truïc vít-baùnh vít (goïi taét laø boä truyeàn truïc vít) laøm vieäc theo nguyeân lyù aên khôùp,
ñöôïc xeáp vaøo loaïi truyeàn ñoäng raêng-vít, keát hôïp giöõa boä truyeàn baùnh raêng vaø vít. Boä truyeàn
truïc vít-baùnh vít goàm truïc vít vaø baùnh vít aên khôùp vôùi nhau neân khi truïc vít quay seõ truyeàn
chuyeån ñoäng vaø cô naêng sang baùnh vít.

- Theo hình daïng maët chia cuûa truïc vít:
 Truïc vít truï: maët chia truïc vít laø maët truï.
 Truïc vít Globoid (truïc vít loõm).
a) b)
Hình 5.2. a)Truïc vít truï; b) Truïc vít Globoid
- Theo hình daïng ren cuûa truïc vít:

 Truïc vít Archimeøde: giao tuyeán giöõa maët ren vaø maët phaúng chöùa ñöôøng taâm truïc laø
ñöôøng thaúng. Giao tuyeán giöõa maët ren vaø maët phaúng vuoâng goùc vôùi ñöôøng taâm truïc laø
ñöôøng xoaén Archimeøde.

 Truïc vít Convolute: giao tuyeán giöõa maët ren vaø maët phaúng vuoâng goùc vôùi phöông ren laø
ñöôøng xoaén Convolute.
 Truïc vít thaân khai: giao tuyeán giöõa maët ren vaø maët tieáp tuyeán vôùi maët truï cô sôû laø
ñöôøng thaân khai.
Hình 5.3. a) Truïc vít Archimeøde; b) Truïc vít Convolute; c) Truïc vít thaân khai
- Theo soá moái ren:

 Truïc vít moät moái ren.
 Truïc vít nhieàu moái ren: z1  1, 2, (3), 4, (6) .

a. Öu ñieåm:
- Tæ soá truyeàn lôùn.
- Laøm vieäc eâm, khoâng oàn.
- Coù khaû naêng töï haõm.
- Coù ñoä chính xaùc ñoäng hoïc cao.
- Hieäu suaát thaáp, sinh nhieät nhieàu do coù vaän toác tröôït lôùn.
- Vaät lieäu cheá taïo baùnh vít laøm baèng kim loaïi maøu ñeå giaûm ma saùt neân khaù ñaét tieàn.

- Chæ söû duïng cho phaïm vi coâng suaát khoâng quaù 60kW (do hieäu suaát thaáp).
- Coù tæ soá truyeàn lôùn neân ñöôïc söû duïng roäng raõi trong caùc cô caáu phaân ñoä.
- Coù khaû naêng töï haõm neân thöôøng söû duïng trong caùc cô caáu naâng nhö caàn truïc, tôøi…

5.2.1. Tröôøng hôïp khoâng dòch chænh
Trong tröôøng hôïp naøy thì ñöôøng kính voøng laên baèng ñöôøng kính voøng chia.
a. Truïc vít

a) b)
Hình 5.4. a) Maët caét doïc truïc vít; b) Goùc xoaén oác vít
Thoâng soá hình hoïc Coâng thöùc

Goùc bieân daïng ren   200
Böôùc ren (böôùc doïc) truïc vít
(khoâng baét buoäc ño treân cuøng moät p  m
ñöôøng xoaén oác)
Moñun doïc cuûa truïc vít = modun p
m
ngang cuûa baùnh vít (tieâu chuaån) 
Heä soá ñöôøng kính (tieâu chuaån) q
(baûng 7.2, trang 275, taøi lieäu [1])
Ñöôøng kính voøng chia cuûa truïc vít d1  mq
Soá moái ren truïc vít z1
Böôùc xoaén oác pz1  z1 p

(ño treân cuøng moät ñöôøng xoaén oác)
pz1 z1 p z
Goùc naâng ren (goùc xoaén oác) tg    1
 d1  mq q
Chieàu cao ñaàu ren ha1  m
Chieàu cao chaân ren h f1  1,2m
Ñöôøng kính voøng ñænh d a1  d1  2m
Ñöôøng kính voøng ñaùy d f1  d1  2,4m
b1  C1  C2 z2
Caùc giaù trò C1 vaø C2 xaùc ñònh nhö sau:
Chieàu daøi phaàn caét ren truïc vít
- Neáu z1 = 1, 2 thì C1 = 11 vaø C2 = 0.06
- Neáu z1 = 4 thì C1 = 12,5 vaø C2 = 0,09
Caùc daõy modun tieâu chuaån:

Daõy 1 m (mm) 1; 1,25; 1,6; 2; 2,5; 3,15; 4; 5; 6,3; 8; 10; 12,5; 16; 20; 25
Daõy 2 m (mm) 1,5; 3; 3,5; 6; 7; 12

b. Baùnh vít
Hình 5.5. Maët caét vuoâng goùc truïc vít
Thoâng soá hình hoïc Coâng thöùc

Modun ngang baùnh vít = moñun doïc p
m
cuûa truïc vít (tieâu chuaån) 
Soá raêng baùnh vít
z2
(choïn z2  28 ñeå traùnh caét chaân raêng)
Ñöôøng kính voøng chia cuûa baùnh vít d 2  m z2
Chieàu cao ñaàu raêng ha2  m
Chieàu cao chaân raêng h f2  1,2m
Ñöôøng kính voøng ñænh d a2  d 2  2m
Ñöôøng kính voøng ñaùy d f2  d 2  2,4m

6m
Ñöôøng kính lôùn nhaát d aM2  d a2 
z1  2
Khi z1  1, 2 thì b2  0,75 d a1
Beà roäng baùnh vít
Khi z1  4 thì b2  0,67 d a1
d1  d 2 m
Khoaûng caùch truïc a  ( z2  q )
2 2
Goùc nghieâng cuûa raêng baùnh vít  
b2
Goùc oâm truïc vít bôûi baùnh vít sin   , thoâng thöôøng 2  1000
d a1  0,5m
5.2.2. Tröôøng hôïp coù dòch chænh

Ñeå choïn khoaûng caùch truïc a theo tieâu chuaån, ta caàn phaûi dòch chænh raêng. Vì caét baùnh vít khi
khoâng dòch chænh hoaëc dòch chænh ñeàu duøng dao coù hình daïng vaø kích thöôùc gioáng truïc vít, neân
dòch chænh chæ tieán haønh ñoái vôùi raêng cuûa baùnh vít.

- Heä soá dòch chænh xaùc ñònh theo coâng thöùc:

a
x  0,5 ( z2  q) (5.1)
m
Ñeå ñaûm baûo ñieàu kieän khoâng caét chaân raêng vaø nhoïn ñænh raêng, heä soá dòch chænh:  0,7  x  0,7 .
- Ñöôøng kính voøng laên cuûa truïc vít:

d w1  (q  2 x) m (5.2)
- Ñöôøng kính voøng ñænh cuûa baùnh vít:

d a 2  ( z2  2  2 x) m (5.3)
- Ñöôøng kính voøng ñaùy cuûa baùnh vít:
d f 2  ( z2  2,4  2 x) m (5.4)
- Caùc kích thöôùc coøn laïi khoâng thay ñoåi khi dòch chænh.
5.3. TÆ SOÁ TRUYEÀN, VAÄN TOÁC VOØNG VAØ VAÄN TOÁC TRÖÔÏT
5.3.1. Tæ soá truyeàn
- Tæ soá truyeàn boä truyeàn truïc vít:
n1 z2
u  (5.5)
n2 z1
Tæ soá truyeàn ñöôïc choïn theo daõy tieâu chuaån sau, giaù trò u thöïc teá khoâng ñöôïc sai leäch quaù
4% so vôùi giaù trò tieâu chuaån:
Daõy 1 8; 10; 12,5; 16; 20; 25; 31,5; 40; 50; 63; 80
Daõy 2 9; 11,2; 14; 18; 22,4; 28; 35,5; 45; 56; 71
5.3.2. Vaän toác voøng

- Trong boä truyeàn truïc vít, vaän toác voøng cuûa truïc vít vaø baùnh vít coù phöông vuoâng goùc nhau.
- Vaän toác voøng treân truïc vít:
d1n1
v1  (5.6)
60000
- Vaän toác voøng treân baùnh vít:
d 2 n2
v2  (5.7)
60000
trong ñoù, n1 , n2 : soá voøng quay cuûa truïc vít vaø baùnh vít, (voøng/phuùt),
d1 , d 2 : ñöôøng kính cuûa truïc vít vaø baùnh vít, (mm).

5.3.3. Vaän toác tröôït
Hình 5.6. Phöông, chieàu vaän toác tröôït
- Khi truyeàn ñoäng, caùc maët ren cuûa truïc vít seõ tröôït treân beà maët raêng cuûa baùnh vít. Vaän toác

tröôït vs höôùng theo phöông tieáp tuyeán cuûa ñöôøng xoaén oác maët ren truïc vít bôûi vì:
v2 d 2 n2 m z2 n2
tg X    (5.8)
v1 d1 n1 m q n1
n1 z2
Thay u   vaøo (5.8), ta ñöôïc:
n2 z1
z2 z1 z
tg X   1  tg (5.9)
q z2 q

Suy ra X   , töùc laø vs song song vôùi tröôït (phöông tieáp tuyeán cuûa ñöôøng xoaén oác maët ren truïc vít).
v v1 v1 z12  q 2
- Ta coù: vs  1   (5.10)
cos  1 q
1  tg 2
d1n1 z12  q 2 mn1 z12  q 2

 vs   (5.11)
60000 q 19100
v1
- Vaän toác tröôït lôùn hôn vaän toác voøng vì vs  maø cos   1 .
cos 
- Khi thieát keá, ta coù theå choïn sô boä giaù trò vs theo coâng thöùc thöïc nghieäm sau:
(3,7  4,6) n1
vs  (0,02  0,05) 1  3 T2 (5.12)
10000
trong ñoù, 1 : vaän toác goùc cuûa truïc vít, rad/s,
n1 : soá voøng quay cuûa truïc vít, voøng/phuùt,
T2 : moment xoaén treân baùnh vít, Nmm,
- Ta coù theå choïn caáp chính xaùc cho boä truyeàn truïc vít theo vaän toác tröôït nhö baûng 7.4, trang
278, taøi lieäu [1].

5.4. HIEÄU SUAÁT BOÄ TRUYEÀN TRUÏC VÍT

- Hieäu suaát boä truyeàn truïc vít khi truïc vít daãn ñoäng (giaûm toác) ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:
tg
 (5.13)
tg (   ' )
vôùi  '  arctg f ' laø goùc ma saùt thay theá. Heä soá ma saùt thay theá f ' phuï thuoäc vaøo vaän toác
tröôït, ñöôïc xaùc ñònh theo baûng 7.5, trang 280, taøi lieäu [1] neáu vaät lieäu truïc vít laø theùp vaø
baùnh vít baèng ñoàng thanh coù thieác.
- Khi keå ñeán maát maùt coâng suaát do khuaáy daàu thì:
tg
  (0.9  0,95) (5.14)
tg (   ' )
Nhö vaäy, khi taêng  thì hieäu suaát boä truyeàn taêng, nhöng  < 250.
0,048
 Truïc vít laøm baèng theùp, baùnh vít laøm baèng ñoàng thanh: f '  0 , 36
.
vs
0,06
 Truïc vít baèng theùp, baùnh vít laøm baèng gang: f '  0 , 36
.
vs
- Khi tính toaùn sô boä vì chöa bieát vs vaø , hieäu suaát boä truyeàn truïc vít coù theå tính theo tæ soá
truyeàn hoaëc theo heä soá ma saùt thay theá nhö sau:
u
  0,9(1  ) (5.15)
200
1 1
  1  2,875 f ' (  ) (5.16)
z1 z2
- Hieäu suaát boä truyeàn truïc vít khi baùnh vít daãn ñoäng (taêng toác) ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:
tg (   ' )
 (5.17)
tg
Neáu    ' thì   0 . Vaäy, boä truyeàn truïc vít töï haõm khi    ' .
5.5. PHAÂN TÍCH LÖÏC TAÙC DUÏNG

5.5.1. Löïc taùc duïng

Hình 5.7. Löïc taùc duïng leân boä truyeàn truïc vít
a) Sô ñoà löïc; b) Maët caét doïc truïc vít; c) Löïc taùc duïng leân truïc vít.
Löïc voøng Ft
- Löïc voøng truïc vít baèng löïc doïc truïc baùnh vít:
2 T1
Ft1  Fa2  (5.18)
d1
- Löïc voøng baùnh vít baèng löïc doïc truïc truïc vít:
2 T2
Ft2  Fa1  (5.19)
d2
- Löïc höôùng taâm truïc vít vaø baùnh vít baèng nhau:
Fr1  Fr2  Ft1 .tg (5.20)
- Trong caùc coâng thöùc treân, T1 laø moment xoaén treân truïc vít vaø T2 laø moment xoaén treân baùnh
vít. Giöõa T1 vaø T2 coù moái lieân heä sau:
T2  T1. .u (5.21)
- Qui taéc xaùc ñònh phöông, chieàu löïc taùc duïng leân boä truyeàn truïc vít töông töï nhö boä truyeàn baùnh raêng.
5.5.2. Taûi troïng tính

Ñoái vôùi boä truyeàn truïc vít, heä soá taûi troïng tính khi tính toaùn theo öùng suaát tieáp xuùc vaø öùng
suaát uoán baèng nhau:
K H  K F  Kv K  (5.22)

trong ñoù, K v : heä soá taûi troïng ñoäng (tra baûng 7.6, trang 283, taøi lieäu [1]),
K  : heä soá taäp trung taûi troïng, khi taûi troïng ngoaøi khoâng ñoåi thì K   1 ; khi taûi troïng
ngoaøi thay ñoåi thì K   1,06 1,2 . Giaù trò K  caøng lôùn khi q caøng nhoû vaø khi
z 2 caøng lôùn.

Boä truyeàn truïc vít coù caùc daïng hoûng giống nhö boä truyeàn baùnh raêng. Tuy nhieân, do vaän toác
tröôït lôùn neân caùc daïng hoûng chuû yeáu cuûa boä truyeàn truïc vít laø dính vaø moøn raêng.
 Hieän töôïng dính: caùc haït (maûng) kim loaïi cuûa raêng baùnh vít khi bò döùt ra seõ dính chaët
vaøo maët ren truïc vít (ren truïc vít coù ñoä raén cao hôn), khieán maët ren truïc vít trôû neân saàn
suøi, laøm maøi moøn nhanh maët raêng baùnh vít.
 Moøn beà maët raêng: do coù hieän töôïng tröôït treân beà maët tieáp xuùc neân laøm giaûm tuoåi thoï
vaø ñoä chính xaùc cuûa boä truyeàn. Raêng baùnh vít moøn nhieàu seõ bò gaõy.
 Troùc roã beà maët raêng: xaûy ra chuû yeáu ôû caùc boä truyeàn laøm baèng vaät lieäu coù ñoä beàn
choáng dính cao (nhö ñoàng thanh).

 Tính theo ñoä beàn tieáp xuùc: ñeå traùnh hieän töôïng dính.
 Tính theo ñoä beàn uoán: ñeå traùnh moøn nhieàu gaây ra gaõy raêng.
Boä truyeàn truïc vít ñöôïc tính toaùn chuû yeáu theo ñoä beàn tieáp xuùc, kieåm tra theo ñoä beàn uoán.
Chæ khi baùnh vít coù soá raêng lôùn ( z2  100) vaø modun nhoû, hoaëc caùc boä truyeàn quay tay thì tính
theo ñoä beàn uoán laø chuû yeáu.
5.7. VAÄT LIEÄU CHEÁ TAÏO TRUÏC VÍT, BAÙNH VÍT (SV töï ñoïc trong taøi lieäu [1])
 Truïc vít:
- Theùp C45 : toâi beà maët ñaït ñoä raén 40÷48 HRC.
- Theùp 20,15: thaám than.
 Baùnh vít:
- Neáu vs  5 m/s : ñoàng thanh thieác.
- Neáu 2  vs  5 m/s : ñoàng thanh khoâng thieác.
- Neáu vs  2 m/s : gang xaùm vaø gang bieán tính.
5.8. TÍNH TOAÙN BOÄ TRUYEÀN TRUÏC VÍT

5.8.1. ÖÙng suaát cho pheùp
a. ÖÙng suaát tieáp xuùc cho pheùp:
 Baùnh vít coù raêng cheá taïo töø ñoàng thanh thieác (b < 300 Mpa): öùng suaát tieáp xuùc cho
pheùp choïn theo ñieàu kieän choáng troùc roã beà maët raêng.

[ H ]  (0,76  0,9)  b K HLCv (5.23)
trong ñoù,  b : giôùi haïn beàn keùo cuûa vaät lieäu, tra baûng 7.8, trang 285, taøi lieäu [1],
Cv : heä soá xeùt ñeán aûnh höôûng cuûa vaän toác tröôït, tra baûng 7.9, trang 285, taøi
lieäu [1],
K HL : heä soá tuoåi thoï xaùc ñònh theo coâng thöùc:
10 7
K HL  8 (5.24)
N HE
4
N
T 
N HE  60  2i  niti (5.25)
i 1  T2 
vôùi N HE : soá chu kyø laøm vieäc töông ñöông, neáu N HE  2,6.108 thì laáy
N HE  2,6.108 chu kyø,
ni , T2i , ti : soá voøng quay trong moät phuùt, moment xoaén treân baùnh vít vaø
thôøi gian laøm vieäc tính baèng giôø trong cheá ñoä laøm vieäc thöù i,
T2 : moment lôùn nhaát trong caùc giaù trò T2i .
 Baùnh vít coù raêng cheá taïo töø ñoàng thanh khoâng coù thieác (b > 300 Mpa): öùng suaát
tieáp xuùc cho pheùp choïn theo ñieàu kieän choáng dính, phuï thuoäc vaøo vs :
[ H ]  (276  300)  25 vs (5.26)
 Baùnh vít laøm baèng gang:

[ H ]  (176...200)  35vs (5.27)
b. ÖÙng suaát uoán cho pheùp:

 Baùnh vít baèng ñoàng thanh, quay moät chieàu
106
[ F ]  (0,25 ch  0,08 b ) 9 (5.28)
N FE
trong ñoù,  ch ,  b : giôùi haïn chaûy vaø giôùi haïn beàn cuûa vaät lieäu, tra baûng 7.8, trang 285,
taøi lieäu [1],
N FE : soá chu kyø taûi troïng töông ñöông xaùc ñònh theo coâng thöùc:
9
N
T 
N FE  60  2i  niti (5.29)
i 1  T2 
vôùi ni , T2i , ti : soá voøng quay trong moät phuùt, moment xoaén treân baùnh vít vaø
thôøi gian laøm vieäc tính baèng giôø trong cheá ñoä laøm vieäc thöù i,
T2 : moment lôùn nhaát trong caùc giaù trò T2i .
Neáu N FE  2,6.108 thì laáy N FE  2,6.108 ; neáu N FE  106 thì laáy N FE  106 .

 Baùnh vít baèng gang

- Baùnh vít quay moät chieàu:
[ F ]  0,12 bF (5.30)
- Baùnh vít quay hai chieàu :
[ F ]  0,075 bF (5.31)
vôùi  bF laø giôùi haïn beàn uoán cuûa vaät lieäu.
5.8.2. Tính toaùn boä truyeàn truïc vít
- Coâng thöùc thieát keá: (tính khoaûng caùch truïc a)
2
 q   170  T2 K H
a  1   3   (5.32)
 z2   [ H ]  q / z2 
trong ñoù, q : heä soá ñöôøng kính,
T2 : moment xoaén treân baùnh vít, Nmm,
q
Tæ soá  0,26 ,
z2
K H : heä soá taûi troïng tính tính theo (5.22).
Sau khi coù khoaûng caùch truïc a, ta tính modun m theo coâng thöùc:
2a
m  (5.33)
z2  q
Choïn m theo giaù trò tieâu chuaån, tính laïi khoaûng caùch truïc a. Neáu coù yeâu caàu, ta coù theå choïn a
theo tieâu chuaån, neáu caàn thieát phaûi dòch chænh raêng.

1,5.T2 .YF .K F
F   [ F ] (5.34)
z2 qm3
trong ñoù, K F : heä soá taûi troïng tính tính theo (5.22),
YF : heä soá daïng raêng phuï thuoäc vaøo soá raêng töông ñöông ( zv  z2 / cos 3  ) , tra baûng
7.10, trang 291, taøi lieäu [1],
[ F ] : öùng suaát uoán cho pheùp, Mpa.
- Tröôøng hôïp boä truyeàn hôû, quay tay hoaëc khi soá raêng baùnh vít lôùn ( z2  100) : ta thieát keá
baùnh vít theo ñoä beàn uoán. Khi ñoù xaùc ñònh modun theo coâng thöùc sau:
1,5.T2 .YF .K F
m  3 (5.35)
z2 q [ F ]

5.9. TÍNH TOAÙN NHIEÄT

Do laøm vieäc vôùi ma saùt lôùn neân trong boä truyeàn truïc vít sinh ra raát nhieàu nhieät laøm daàu boâi
trôn bò noùng leân. Khi nhieät ñoä daàu vöôït qua giaù trò cho pheùp [tmax]=950C seõ laøm giaûm ñoä nhôùt
cuûa daàu vaø hieän töôïng dính coù theå xaûy ra. Do ñoù, caàn phaûi tính toaùn nhieät theo phöông trình
caân baèng nhieät sau:
0
1000 P1 (1  )  A KT (t  t0 ) (1  ) (5.36)
trong ñoù, P1 : coâng suaát treân truïc vít, kW,
 : hieäu suaát boä truyeàn,

A : dieän tích beà maët toûa nhieät (vaùch hoäp), m 2 ,
KT : heä soá toûa nhieät coù giaù trò 12 18 W /( m2 .0 C ) ,
t : nhieät ñoä cuûa daàu, 0 C ,
t0 : nhieät ñoä moâi tröôøng, 0 C ,
 : heä soá toûa nhieät qua beä maùy (ñaùy), thoâng thöôøng baèng 0,3.
Töø coâng thöùc (5.36), ta suy ra coâng thöùc xaùc ñònh nhieät ñoä daàu boâi trôn khi laøm vieäc:
1000 P1 (1   )
t  t0   [t ] (5.37)
A KT (1  )
vôùi [t ]  75  850 C : nhieät ñoä cho pheùp cuûa daàu boâi trôn.
Ñeå giaûm t thì phaûi taêng cöôøng bieän phaùp thoaùt nhieät nhö laøm giaøn toûa nhieät, quaït, nöôùc laøm nguoäi…
5.10. KEÁT CAÁU VAØ BOÂI TRÔN BOÄ TRUYEÀN TRUÏC VÍT (SV töï ñoïc trong taøi lieäu [1])
5.11. TRÌNH TÖÏ THIEÁT KEÁ BOÄ TRUYEÀN TRUÏC VÍT (SV töï ñoïc trong taøi lieäu [1])
Thoâng soá ñaàu vaøo: coâng suaát P1 , vaän toác goùc 1 , 2 (hoaëc soá voøng quay n1 vaø tæ soá truyeàn
u ), ñieàu kieän laøm vieäc cuûa boä truyeàn.

1
1. Xaùc ñònh tæ soá truyeàn u  .
2
2. Döï ñoaùn vaän toác tröôït vs theo coâng thöùc (5.12). Choïn vaät lieäu baùnh vít, truïc vít, phöông
phaùp cheá taïo, nhieät luyeän, caáp chính xaùc.
3. Tính öùng suaát cho pheùp [ H ] vaø [ F ] theo muïc 5.8.1.

4. Choïn soá moái ren z1 , heä soá ñöôøng kính q . Tính z2  u z1 . Tính chính xaùc tæ soá truyeàn u .
5. Choïn sô boä  theo coâng thöùc (5.15).
6. Tính khoaûng caùch truïc a theo ñoä beàn tieáp xuùc theo coâng thöùc (5.32). Tính modun theo
coâng thöùc (5.33) vaø choïn m theo tieâu chuaån. Sau ñoù tính laïi khoaûng caùch truïc a. Neáu a
khoâng phaûi tieâu chuaån thì ta tieán haønh dòch chænh raêng baùnh vít. Neáu boä truyeàn hôû, quay
tay hoaëc soá raêng baùnh vít lôùn thì ta tính modun theo coâng thöùc (5.35).
7. Xaùc ñònh caùc kích thöôùc chính cuûa boä truyeàn.
8. Kieåm nghieäm vaän toác tröôït theo (5.11), heä soá taûi troïng theo baûng 7.6, trang 283, taøi lieäu
[1], hieäu suaát theo (5.14).
9. Neáu vaät lieäu baùnh vít cheá taïo töø ñoàng thanh coù ñoä raén cao hoaëc gang thí tính toaùn laïi giaù
trò [ H ] vôùi vs vöøa tìm ñöôïc. Giaù trò vöøa tính khoâng ñöôïc lôùn hôn 5% giaù trò sô boä ôû muïc 3.
10. Xaùc ñònh soá raêng töông ñöông baùnh vít zv 2 . Choïn heä soá YF2 theo baûng 7.10, trang 291, taøi
lieäu [1] vaø kieåm nghieäm öùng suaát uoán cuûa baùnh vít theo (5.34).
11. Tính toaùn nhieät theo (5.37).
12. Choïn daàu boâi trôn theo baûng 7.12, trang 295, taøi lieäu [1].

Baøi giaûng CHI TIEÁT MAÙY Chöông 6: Truïc
Chöông 6
TRUÏC
6.1.1. Ñònh nghóa

Truïc laø chi tieát maùy duøng ñeå ñôõ caùc chi tieát maùy quay, ñeå truyeàn moment xoaén hoaëc thöïc
hieän caû hai nhieäm vuï treân.
Hình 6.1. Caùc chi tieát maùy laép treân truïc

1. Baùnh raêng 2. OÅ laên 3. Baùnh ñai 4. Truïc
Truïc 4 mang baùnh raêng 1 vaø baùnh ñai 3. Moment xoaén ñöôïc truyeàn ñeán baùnh ñai 3, do baùnh
ñai 3 laép coá ñònh treân truïc neân moment xoaén seõ ñöôïc truyeàn tieáp cho baùnh raêng 1 thoâng qua
truïc.

a. Theo ñaëc ñieåm chòu taûi troïng:
 Truïc truyeàn: vöøa chòu moment uoán (ñôõ caùc chi tieát quay) vöøa truyeàn moment xoaén
(hình 6.1). Truïc truyeàn goàm coù:
- Truïc truyeàn ñoäng: mang caùc chi tieát maùy truyeàn ñoäng nhö baùnh raêng, baùnh ñai…
- Truïc chính : mang caùc chi tieát maùy truyeàn ñoäng vaø caùc boä phaän coâng taùc cuûa
maùy nhö caùnh khuaáy, löôõi caét…
 Truïc taâm: chæ chòu moment uoán vaø coù hai loaïi:
- Truïc taâm khoâng quay cuøng chi tieát.
- Truïc taâm quay cuøng chi tieát.
b. Theo hình daïng ñöôøng taâm truïc:

 Truïc thaúng: coù ñöôøng taâm truïc laø moät ñöôøng thaúng.
 Truïc khuyûu: ñöôøng taâm cuûa caùc ñoaïn truïc song song vôùi nhau. Truïc khuyûu duøng ñeå
bieán chuyeån ñoäng quay thaønh chuyeån ñoäng tònh tieán hoặc ngöôïc laïi.
 Truïc meàm: coù ñöôøng taâm truïc thay ñoåi.

- Truïc meàm duøng ñeå truyeàn moment xoaén giöõa caùc boä phaän maùy hoaëc giöõa caùc
maùy coù vò trí thay ñoåi khi laøm vieäc. Thöôøng duøng truïc meàm trong caùc maùy rung
beâ toâng, trong caùc thieát bò ñieàu khieån vaø kieåm tra töø xa. Ñaëc ñieåm chuû yeáu cuûa
truïc meàm laø ñoä cöùng xoaén cao nhöng ñoä cöùng uoán thaáp.
- Truïc meàm thöôøng ñöôïc caáu taïo baèng caùc daây cuoän, goàm nhieàu lôùp daây theùp
hoaëc ñoàng cuoän quanh moät loõi. Loõi laø moät daây theùp ñôn, sau khi quaán xong caùc
lôùp daây theùp thì loõi coù theå ñöôïc ruùt ra hoaëc coù theå ñeå nguyeân.
c. Theo caáu taïo truïc thaúng:

 Truïc trôn: coù ñöôøng kính khoâng thay ñoåi.
 Truïc baäc: goàm nhieàu ñoaïn truïc coù ñöôøng kính khaùc nhau.
 Truïc roãng: duøng khi caàn giaûm khoái löôïng truïc hoaëc khi laép ñaët caùc chi tieát khaùc beân trong truïc.
d. Theo tieát dieän truïc:

 Truïc troøn.
 Truïc then hoa.
 Truïc ñònh hình.
Hình 6.2. Caùc daïng truïc chuû yeáu

a). Truïc truyeàn trôn b). Truïc truyeàn baäc c). Truïc chính maùy caét d). Truïc tuabin
e). Truïc khuyûu f). Truïc taâm quay g). Truïc taâm khoâng quay h). Truïc meàm
6.2. KEÁT CAÁU VAØ VAÄT LIEÄU CHEÁ TAÏO TRUÏC (SV töï ñoïc trong taøi lieäu [1])
6.2.1. Keát caáu
Keát caáu truïc ñôn giaûn bao goàm: ngoõng truïc, thaân truïc, vai truïc vaø caùc beà maët chuyeån tieáp.
- Ngoõng truïc: ñoaïn truïc ñeå laép caùc oå truïc (oå laên, oå tröôït). Ñöôøng kính ngoõng truïc choïn theo
kích thöôùc cuûa oå truïc.
- Thaân truïc: ñoaïn truïc ñeå laép caùc chi tieát quay nhö baùnh ñai, baùnh raêng… Ñöôøng kính thaân
truïc choïn theo daõy tieâu chuaån (trang 344, taøi lieäu [1]).
- Vai truïc: ñoaïn truïc ñeå chaën khoâng cho chi tieát di chuyeån doïc truïc.

- Caùc beà maët chuyeån tieáp: phaàn truïc naèm giöõa hai ñoaïn truïc coù ñöôøng kính khaùc nhau. Coù theå
laø goùc löôïn, raõnh troøn hoaëc raõnh thoaùt dao. Caùc beà maët chuyeån tieáp laø nôi taäp trung öùng suaát
lôùn.
Vai truïc
Ngoõng truïc Thaân truïc
Beà maët chuyeån tieáp
Hình 6.3. Keát caáu truïc
6.2.2. Vaät lieäu cheá taïo (SV töï ñoïc trong taøi lieäu [1])

Caùc daïng hoûng chuû yeáu cuûa truïc bao goàm: gaõy truïc, moøn truïc vaø truïc khoâng ñuû ñoä cöùng vöõng.
 Gaõy truïc: truïc bò gaõy do quaù taûi hoaëc do moûi bôûi caùc nguyeân nhaân sau:
- Thöôøng xuyeân laøm vieäc quaù taûi do khi tính toaùn khoâng ñaùnh giaù ñuùng ñaëc ñieåm vaø trò
soá cuûa taûi troïng.
- Coù söï taäp trung öùng suaát lôùn do keát caáu truïc gaây neân (goùc löôïn, raõnh then, loã khoan…)
hoaëc do chaát löôïng cheá taïo xaáu (coù veát xöôùc khi gia coâng, kyõ thuaät nhieät luyeän keùm…).
- Laép raùp vaø söû duïng khoâng ñuùng kyõ thuaät (khoâng ñuùng kieåu laép, oå truïc ñieàu chænh
khoâng ñuùng, khe hôû buø tröø nhieät quaù nhoû…).
 Moøn truïc: tröôøng hôïp ngoõng truïc laép oå tröôït, neáu tính toaùn vaø söû duïng sai yeâu caàu kyõ
thuaät thì maøng daàu boâi trôn khoâng hình thaønh ñöôïc. Do ñoù, seõ sinh ra ma saùt treân beà maët
laøm vieäc, ngoõng truïc bò noùng leân vaø loùt truïc bò moøn nhanh. Truïc coù theå bò dính, bò xöôùc
vaø maát khaû naêng laøm vieäc.
 Truïc khoâng ñuû ñoä cöùng: döôùi taùc duïng cuûa löïc, neáu khoâng ñuû ñoä cöùng, truïc seõ bieán
daïng, aûnh höôûng ñeán khaû naêng laøm vieäc cuûa oå truïc, phaù hoûng söï tieáp xuùc beà maët laøm
vieäc cuûa caùc chi tieát truyeàn ñoäng.

 Ñoái vôùi truïc khoâng quay vaø öùng suaát khoâng ñoåi: tính theo ñoä beàn tónh.
 Ñoái vôùi truïc quay nhanh: tính toaùn theo ñoä beàn moûi vì öùng suaát sinh ra treân truïc thay ñoåi
(khoaûng 50% daïng hö hoûng truïc chuû yeáu do moûi).
 Ñoái vôùi truïc quay chaäm: tính theo ñoä beàn moûi vaø ñoä beàn tónh ñeå traùnh hoûng truïc do quaù taûi.
 Ngoaøi ra ñeå caùc chi tieát laép vôùi truïc laøm vieäc bình thöôøng, ta coøn phaûi tính truïc theo ñoä
cöùng. Ñoái vôùi caùc truïc quay vôùi vaän toác cao, ta coøn phaûi tính theo ñoä oån ñònh dao ñoäng.

6.4. TÍNH TRUÏC THEO CHÆ TIEÂU ÑOÄ BEÀN

Tính toaùn truïc theo chæ tieâu ñoä beàn ñeå traùnh gaõy truïc.
6.4.1. Tính sô boä ñöôøng kính truïc
Khi tính sô boä, ta chæ döïa vaøo moment xoaén T ñeå xaùc ñònh ñöôøng kính truïc (boû qua moment
uoán). Döôùi taùc duïng cuûa moment xoaén, trong truïc sinh ra öùng suaát xoaén:
T T
  (6.1)
W0 0,2d 3
d 3
trong ñoù, W0 : moment choáng xoaén cuûa tieát dieän, W0   0,2d 3 (mm3),
16
d : ñöôøng kính truïc, mm.
Ñieàu kieän beàn:

T
  [ ] (6.2)
0,2d 3
T 5T
d  3  3 (6.3)
0,2[ ] [ ]
Coù theå boû qua böôùc tính sô boä neáu ñaõ coù kinh nghieäm choïn ñöôøng kính truïc.
6.4.2. Tính chính xaùc ñöôøng kính truïc

Khi tính chính xaùc, ta döïa vaøo moment xoaén T vaø moment uoán M ñeå xaùc ñònh ñöôøng kính
truïc. Ta thöïc hieän caùc böôùc theo trình töï sau:
1. Phaùc thaûo sô ñoà truïc.
2. Ñaët löïc taùc duïng leân truïc.
3. Thay truïc baèng moät daàm söùc beàn.
4. Giaûi phoùng lieân keát. Tính caùc phaûn löïc goái töïa.
5. Veõ bieåu ñoà noäi löïc (boû qua bieåu ñoà löïc caét): M x , M y , T .
6. Tính moment töông ñöông M td taïi tieát dieän nguy hieåm. Xaùc ñònh ñöôøng kính truïc.
7. Veõ keát caáu truïc.
Theo thuyeát beàn 4:
 td   2  3 2   x2   y2  3 2  [ ] (6.3)
1 3T 2 M td
  td  M x2  M y2   (6.4)
0,1d 3 4 0,1d 3

Ñieàu kieän beàn:

M td
 td   [ ] (6.5)
0,1d 3
Suy ra, ñöôøng kính truïc phaûi thoûa ñieàu kieän sau:
M td
d  3 (6.6)
0,1[ ]
6.4.3. Kieåm nghieäm truïc theo heä soá an toaøn veà moûi
Kieåm tra heä soá an toaøn veà moûi theo coâng thöùc (ñoái vôùi truïc truyeàn):
s . s
 s  [ s] (6.7)
s  s
2 2
vôùi
 1
s  (6.8)
K  a
   m
 
 1
s  (6.9)
K a
   m
 
trong ñoù, [s]  1,5  2,5 : heä soá an toaøn cho pheùp,
s , s : heä soá an toaøn chæ xeùt rieâng cho öùng suaát uoán vaø öùng suaát xoaén,
 1 ,  1 : giôùi haïn moûi uoán vaø giôùi haïn moûi xoaén cuûa vaät lieäu,
 1  (0,4  0,5)  b ;  1  (0,22  0,25)  b (6.10)
b : giôùi haïn beàn cuûa vaät lieäu,
 a ,  m ,  a ,  m : bieân ñoä vaø giaù trò trung bình cuûa öùng suaát uoán, öùng suaát xoaén.
  ,  : heä soá xeùt ñeán aûnh höôûng cuûa öùng suaát trung bình ñeán ñoä beàn moûi,
phuï thuoäc vaøo cô tính cuûa vaät lieäu (hình 2.9, trang 44 hoaëc trang
  ,  : heä soá kích thöôùc, (hình 2.6, trang 41 hoaëc tra baûng 10.3, trang 362,
taøi lieäu [1]),
 : heä soá taêng beàn beà maët (hình 2.7, trang 42 hoaëc tra baûng 10.4, trang
K , K : heä soá xeùt ñeán aûnh höôûng cuûa söï taäp trung taûi troïng ñeán ñoä beàn moûi
(tra baûng 10.5, 10.6, 10.7, 10.8, trang 363, taøi lieäu [1]),
ÖÙng suaát uoán thay ñoåi theo chu kyø ñoái xöùng:
M
 a   max  , m  0 (6.11)
W
ÖÙng suaát xoaén thay ñoåi theo chu kyø maïch ñoäng khi truïc quay 1 chieàu:
 max T
a m   , m  0 (6.12)
2 2W0
ÖÙng suaát xoaén thay ñoåi theo chu kyø ñoái xöùng khi truïc quay 2 chieàu:
T
m  0 ,  a   max  (6.13)
W0
Caùc giaù trò W vaø W0 xaùc ñònh nhö sau:
 Khi truïc ñaëc:

W  0,1d 3 ; W0  0,2 d 3 (6.14)
 Khi truïc roãng:

 1,54d1   d1 
d 3 1   d 3 1  
W  d 
; W0   d
(6.15)
32 32
 Khi truïc coù 1 then:

d 3 bt (d  t ) 2 d 3 bt (d  t ) 2
W  ; W0   (6.16)
32 2d 16 2d
 Khi truïc coù 2 then:

d 3 bt (d  t ) 2 d 3 bt (d  t ) 2
W  ; W0   (6.17)
32 d 16 d
trong ñoù, d1 : ñöôøng kính loã roãng trong truïc; b, t : beà roäng vaø chieàu saâu raõnh then.
6.4.4. Kieåm nghieäm truïc theo ñoä beàn tónh

Ñeå ñeà phoøng truïc bò bieán daïng deûo quaù lôùn hoaëc gaõy khi bò quaù taûi ñoät ngoät, ta caàn kieåm
nghieäm truïc theo ñieàu kieän:
 td   2  3 2  [ ] (6.18)
vôùi
M qt M qt
  (6.19)
W 0,1d 3

Tqt Tqt
  (6.20)
W0 0,2 d 3
trong ñoù, [ ]  0,8 ch : öùng suaát quaù taûi cho pheùp vôùi  ch laø giôùi haïn chaûy cuûa vaät lieäu,
, : öùng suaát uoán vaø öùng suaát xoaén,
M qt , Tqt : moment uoán vaø moment xoaén taïi caùc tieát dieän nguy hieåm khi quaù taûi,
W , W0 : moment choáng uoán vaø moment choáng xoaén cuûa tieát dieän,
6.5. TRÌNH TÖÏ THIEÁT KEÁ TRUÏC (SV töï ñoïc trong taøi lieäu [1])
Thoâng soá ñaàu vaøo: moment xoaén T1 , soá voøng quay n1 .

1. Xaùc ñònh löïc taùc duïng leân truïc cuûa caùc chi tieát maùy laép treân noù.
2. Choïn vaät lieäu cheá taïo truïc vaø tra caùc giaù trò giôùi haïn beàn  b , giôùi haïn chaûy  ch . Tính hoaëc
choïn öùng suaát uoán cho pheùp [ ] .
3. Tính sô boä ñöôøng kính truïc theo coâng thöùc (6.3).

4. Tính chính xaùc ñöôøng kính truïc theo coâng thöùc (6.6) vôùi trình töï nhö phaàn 6.4.2.
5. Kieåm nghieäm truïc theo heä soá an toaøn, coâng thöùc (6.7).
6. Kieåm nghieäm truïc theo ñoä beàn tónh, coâng thöùc (6.18).
7. Ñoái vôùi caùc truïc quan troïng, ta caàn phaûi kieåm tra truïc theo ñoä cöùng, ñoä oån ñònh dao ñoäng.

Baøi giaûng CHI TIEÁT MAÙY Chöông 7: OÅ laên
Chöông 7
OÅ LAÊN
7.1.1. Caáu taïo

- OÅ laên duøng ñeå ñôõ truïc taâm, truïc truyeàn vaø caùc chi tieát quay, ñaûm baûo chuyeån ñoäng quay vaø
ñôõ taûi troïng taùc duïng leân caùc chi tieát treân.
2
1 3
2 3
4
1 4
Hình 7.1. Caáu taïo oå laên

1. Voøng trong 2. Voøng ngoaøi 3. Con laên 4. Voøng caùch
- OÅ laên thöôøng goàm voøng trong 1, voøng ngoaøi 2, con laên 3 vaø voøng caùch 4. Voøng trong vaø voøng
ngoaøi thöôøng coù raõnh, voøng trong laép vôùi ngoõng truïc, voøng ngoaøi laép vôùi goái truïc (voû maùy).
Thoâng thöôøng, voøng trong quay cuøng vôùi truïc vaø voøng ngoaøi ñöùng yeân. Nhöng cuõng coù khi
voøng ngoaøi quay cuøng vôùi goái truïc coøn voøng trong ñöùng yeân cuøng vôùi truïc (oå laên trong quaït
traàn, oå laên trong xe gaén maùy…).

a. Theo hình daïng con laên: oå bi, oå ñuõa, oå coân, oå kim.
Hình 7.2. Caùc daïng con laên

a) OÅ bi. b) OÅ ñuõa truï ngaén. c) OÅ ñuõa truï daøi. d) OÅ ñuõa xoaén. e) OÅ coân.
f) OÅ ñuõa troáng ñoái xöùng. g) OÅ ñuõa troáng khoâng ñoái xöùng. h) OÅ ñuõa kim.

b. Theo chieàu löïc taùc duïng:

 OÅ ñôõ : chæ chòu ñöôïc löïc höôùng taâm vaø moät phaàn nhoû löïc doïc truïc.
 OÅ ñôõ chaën: chòu ñöôïc caû löïc höôùng taâm laãn löïc doïc truïc.
 OÅ chaën : chæ chòu ñöôïc löïc doïc truïc.
 OÅ chaën ñôõ: chæ chòu ñöôïc löïc doïc truïc vaø moät phaàn nhoû löïc höôùng taâm.
c. Theo khaû naêng töï löïa:
 Töï löïa theo goùc xoay.
 Töï löïa theo chieàu truïc.
d. Theo khaû naêng chòu taûi:

 OÅ côõ nheï.
 OÅ côõ trung.
 OÅ côõ naëng.
e. Theo soá daõy con laên: oå moät daõyï, oå hai daõyï, oå boán daõy…
7.1.3. Öu, nhöôïc ñieåm

a. Öu ñieåm:
- Do saûn xuaát haøng loaït neân giaù thaønh oå laên thaáp.
- Ma saùt sinh ra trong oå laø ma saùt laên neân toån thaát coâng suaát do ma saùt thaáp.
- Möùc ñoä tieâu chuaån hoùa vaø tính laép laãn cao neân thay theá thuaän tieän khi söûa chöõa vaø
baûo döôõng maùy.
- Chaêm soùc vaø boâi trôn ñôn giaûn.
- So vôùi oå tröôït thì oå laên coù kích thöôùc doïc truïc nhoû hôn.
- Kích thöôùc höôùng kính töông ñoái lôùn.
- Löïc quaùn tính taùc duïng leân con laên khaù lôùn khi laøm vieäc vôùi vaän toác cao, coù theå phaù
vôõ voøng caùch.
- Khaû naêng chòu va ñaäp vaø chaán ñoäng keùm do ñoä cöùng cuûa keát caáu oå laên thaáp.
- OÀn khi laøm vieäc vôùi vaän toác cao.
7.2. MOÄT SOÁ LOAÏI OÅ LAÊN THOÂNG DUÏNG
Hình 7.3. Caùc loaïi oå laên thoâng duïng

 OÅ bi ñôõ moät daõy: (hình 7.3a)

- Chuû yeáu chòu löïc höôùng taâm. Coù theå chòu ñöôïc löïc doïc truïc nhoû ( Fa  0,3Fr ).
- Chòu taûi troïng va ñaäp keùm.
- Thöôøng duøng trong hoäp toác ñoä cuûa oâtoâ, maùy keùo, may caét kim loaïi, hoäp giaûm toác…
 OÅ bi vaø oå ñuõa loøng caàu hai daõy: (hình 7.3c,g)

- Chòu löïc höôùng taâm.
- Thöôøng duøng trong truïc maùy cöa troøn, maùy deät…
 OÅ bi chaën: (hình 7.3d)

- Chòu löïc doïc truïc.
- Laøm vieäc vôùi vaän toác thaáp vaø trung bình ( v  5 10 m/s).
- Thöôøng duøng trong goái ñôõ moùc caàn truïc, boä ly hôïp, truïc vít…
 OÅ ñuõa truï ngaén ñôõ moät daõy: (hình 7.3e)

- Chòu löïc höôùng taâm lôùn hôn oå bi vaø chòu ñöôïc taûi troïng va ñaäp nhôø dieän tích tieáp xuùc
giöõa con laên vaø voøng caùch lôùn.
- Thöôøng duøng trong hoäp giaûm toác, truïc chính maùy caét kim loaïi…
 OÅ bi ñôõ chaën moät daõy: (hình 7.3b)

- Chòu löïc höôùng taâm vaø löïc doïc truïc. Khaû naêng chòu löïc höôùng taâm lôùn hôn oå bi ñôõ
khoaûng 30÷40%.
 OÅ ñuõa coân: (hình 7.3f)

- Chòu löïc doïc truïc cao hôn oå bi ñôõ chaën.
- Deã thaùo laép vaø ñieàu chænh khe hôû ñeå buø laïi löôïng moøn.
- Thöôøng duøng trong caùc truïc laép baùnh raêng coân, baùnh raêng nghieâng, hoäp giaûm toác lôùn…
 OÅ kim: (hình 7.3h)

- Chòu löïc höôùng taâm raát lôùn, kích thöôùc ñöôøng kính ngoaøi nhoû.
- OÅ kim coù theå coù ñuû voøng trong, voøng ngoaøi hoaëc khoâng coù voøng trong, hoaëc khoâng coù
voøng ngoaøi, kim tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi ngoõng truïc vaø goái truïc.
- Thöôøng ñöôïc duøng trong truïc khuyûu, hoäp toác ñoä cuûa maùy caét kim loaïi, bôm baùnh raêng…
7.3. KÍ HIEÄU OÅ LAÊN

Theo TCVN, oå laên ñöôïc kyù hieäu goàm 7 chöõ soá vôùi thöù töï tính töø phaûi sang traùi:
7 6 5 4 3 2 1
Chöõ soá thöù 7 Chöõ soá thöù 5, 6 Chöõ soá thöù 4 Chöõ soá thöù 3 Hai soá ñaàu
 Hai soá ñaàu 1+2: bieåu thò ñöôøng kính voøng trong cuûa oå d
Neáu d < 20mm thì: d = 10mm  00
d = 12mm  01
d = 15mm  02
d = 17mm  03
Neáu d  20mm thì: d = (hai soá ñaàu) x 5

 Chöõ soá thöù ba: bieåu thò côõ oå theo ñöôøng kính ngoaøi D
8, 9  sieâu nheï
1, 7  raát nheï
2, 5  nheï (thöôøng gaëp: 1, 2, 3, 4)
3, 6  trung
4  naëng
 Chöõ soá thöù tö: bieåu thò loaïi oå

0  oå bi ñôõ moät daõy
1  oå bi ñôõ loàng caàu hai daõy
2  oå ñuõa truï ngaén ñôõ
3  oå ñuõa loàng caàu hai daõy
4  oå kim
5  oå ñuõa truï xoaén
6  oå bi ñôõ chaën
7  oå ñuõa coân
8  oå bi chaën, oå bi chaën ñôõ
9  oå ñuõa chaën, oå ñuõa chaën ñôõ
 Chöõ soá thöù 5, 6: bieåu thò ñaëc ñieåm keát caáu.

 Chöõ soá thöù 7: kyù hieäu loaït chieàu roäng oå.
Ví duï: 6300  oå bi ñôõ chaën, côõ trung, d = 10mm.

7317  oå coân, côõ trung, d = 85mm.
304  oå bi ñôõ moät daõy, côõ trung, d = 20mm (xem chöõ soá thöù tö laø 0).

Caùc daïng hoûng chuû yeáu cuûa oå laên bao goàm:
 Troùc roã beà maët do moûi: do öùng suaát tieáp xuùc thay ñoåi theo thôøi gian. Sau moät thôøi gian
laøm vieäc, caùc veát nöùt teá vi phaùt trieån thaønh troùc treân raõnh voøng vaø treân beà maët con laên.
Troùc laø daïng hoûng chuû yeáu cuûa caùc oå laên laøm vieäc vôùi vaän toác cao, chòu taûi troïng lôùn,
ñöôïc che kín toát.
 Moøn con laên vaø voøng oå: thöôøng xaûy ra vôùi caùc oå boâi trôn khoâng toát, coù caùc haït kim loaïi
rôi vaøo oå. Moøn laø daïng hoûng chuû yeáu cuûa caùc oå laên trong oâtoâ, maùy keùo, maùy xaây döïng…
 Vôõ voøng caùch: do löïc ly taâm vaø taùc duïng cuûa con laên gay neân, thöôøng xaûy ra vôùi caùc oå
quay nhanh.
 Vôõ voøng oå vaø con laên: do ñoäng naêng va ñaäp lôùn, do laép raùp khoâng chính xaùc (voøng bò
leäch, con laên bò keït…).
 Bieán daïng dö beà maët raõnh voøng vaø con laên: thöôøng xaûy ra ñoái vôùi caùc oå laên chòu taûi
naëng vaø quay chaäm.

Tính toaùn oå laên theo khaû naêng taûi (khoâng theo öùng suaát) nhö sau:
 Caùc oå laên laøm vieäc vôùi vaän toác thaáp (n<1voøng/phuùt): tính theo khaû naêng taûi tónh ñeå traùnh
bieán daïng dö beà maët laøm vieäc.
 Caùc oå laên laøm vieäc vôùi vaän toác cao (n>10voøng/phuùt): tính theo khaû naêng taûi ñoäng (ñoä
beàn laâu) ñeå traùnh troùc vì moûi. Tröôøng hôïp (1voøng/phuùt ≤ n ≤10voøng/phuùt), ta tính theo
khaû naêng taûi ñoäng vaø laáy giaù trò n=10voøng/phuùt.
7.5. TÍNH TOAÙN OÅ LAÊN THEO TUOÅI THOÏ

- ÖÙng suaát tieáp xuùc (    H ) sinh ra trong oå laên laø moät haøm cuûa löïc höôùng taâm vaø löïc doïc
truïc. Ñeå deã daøng cho vieäc khaûo saùt, ta xem öùng suaát tieáp xuùc chæ phuï thuoäc vaøo taûi troïng töông
ñöông Q:
  f (Q) (7.1)
- Ñoái vôùi oå ñôõ vaø oå ñôõ chaën: Q laø taûi troïng höôùng taâm.
- Ñoái vôùi oå chaën : Q laø taûi troïng doïc truïc.

 m N  const
N Ñieåm chuyeån tieáp
r
N N0 t
Hình 7.4. Ñöôøng cong moûi
- Soá chu kyø laøm vieäc cho ñeán luùc hoûng phuï thuoäc vaøo tuoåi thoï cuûa oå:
N  f (L) (7.2)
- Ta coù:
 m N  const (7.3)
 Q m L  const  Cdm (7.4)
trong ñoù Cd  Q m L laø khaû naêng taûi ñoäng cuûa oå, N.

Cd  Q m L  [C ] (7.5)
vôùi Q : taûi troïng töông ñöông, N,

L : tuoåi thoï cuûa oå, trieäu voøng,
m : baäc cuûa ñöôøng cong moûi, oå bi: m=3 ; oå ñuõa: m=10/3,
[C] : taûi troïng ñoäng cho pheùp, N. (tra baûng trong saùch Baøi taäp Chi tieát maùy - Ng.Höõu Loäc).
 Tuoåi thoï cuûa oå:

60. n. Lh
L (trieäu voøng) (7.6)
106
vôùi Lh laø tuoåi thoï cuûa oå tính baèng giôø: Lh  K ng . 24. K n .365. Ln
 Taûi troïng töông ñöông Q:

 OÅ ñôõ: chòu löïc höôùng taâm vaø moät phaàn löïc doïc truïc ( Fa  0,3Fr )
Q  ( X .V .Fr  Y .Fa ).K d .Kt (7.7)
trong ñoù, V : heä soá phuï thuoäc voøng naøo quay, voøng trong quay: V  1 ,
voøng ngoaøi quay: V  1,2 ,
X , Y : heä soá taûi troïng höôùng taâm vaø doïc truïc, (tra baûng 11.3 vaø 11.4, trang
K d : heä soá xeùt ñeán aûnh höôûng cuûa taûi troïng (tra baûng 11.2, trang 394, taøi
lieäu [1]),
K t : heä soá xeùt ñeán aûnh höôûng cuûa nhieät ño,
t 0C ≤ 100 150 175 200 250
Kt 1 1,11 1,15 1,25 1,4
 OÅ ñôõ chaën: chòu caû löïc höôùng taâm vaø löïc doïc truïc
Q  ( X .V .Fr  Y . Fa ).K d .Kt (7.8)
Trong oå ñôõ chaën, do ñaëc ñieåm keát caáu neân taùc duïng cuûa löïc höôùng taâm seõ sinh ra

löïc doïc truïc phuï S . Do ñoù, ta phaûi xeùt ñeán caùc löïc doïc truïc phuï khi tính taûi troïng
doïc truïc  Fa ñeå xaùc ñònh taûi troïng töông ñöông Q.
Ví duï: Xeùt sô ñoà laép oå ñôõ chaën nhö hình


 Fa 
SA  SB
 
FrA FrB

Löïc doïc truïc phuï S coù phöông // ñöôøng taâm truïc, chieàu nhö hình veõ vaø ñoä lôùn ñöôïc
tính nhö sau:
* OÅ bi ñôõ chaën: S  e.Fr
vôùi e tra baûng 11.3, trang 395, taøi lieäu [1].
* OÅ ñuõa coân : S  0,83.e.Fr  0,83.(1,5.tg ).Fr

vôùi  tra baûng hoaëc choïn sô boä   12 0 .

Xeùt oå A: F a
A
  Fa  S B (khoâng tính löïc doïc truïc phuï S A ï taïi oå A)
Neáu F a
A
 S A thì choïn F a
A
 SA
Xeùt oå B: F a
B
  Fa  S A (khoâng tính löïc doïc truïc phuï S B ï taïi oå B)
Neáu F a
B
 S B thì choïn F a
B
 SB
 OÅ chaën: chæ chòu löïc doïc truïc
Q  Fa .K d .Kt (7.9)
7.6. TÍNH TOAÙN OÅ LAÊN THEO KHAÛ NAÊNG TAÛI TÓNH

Ñieàu kieän choïn vaø kieåm tra oå:
Q0  C0 (7.10)
trong ñoù, C0 : khaû naêng taûi tónh, tra baûng trong saùch baøi taäp,
Q0 : taûi troïng qui öôùc, xaùc ñònh nhö sau:
+ Ñoái vôùi oå ñôõ vaø oå ñôõ chaën: choïn giaù trò lôùn nhaát trong hai giaù trò sau:
Q0  X 0 Fr  Y0 Fa (7.11)
Q0  Fr (7.12)
trong ñoù X 0 , Y0 laø caùc heä soá taûi troïng höôùng taâm vaø doïc truïc, tra baûng 11.6,
trang 399, taøi lieäu [1].
+ Ñoái vôùi oå chaën: Q0  Fa (7.13)
7.7. TRÌNH TÖÏ LÖÏA CHOÏN OÅ LAÊN (SV töï ñoïc trong taøi lieäu [1])
Thoâng soá ñaàu vaøo:
- Sô ñoà tính toaùn vôùi giaù trò vaø höôùng taûi troïng taùc duïng (ñaõ bieát töø phaàn tính truïc).
- Soá voøng quay cuûa oå.
- Ñöôøng kính voøng trong cuûa oå.
- Ñieàu kieän laøm vieäc vaø keát caáu.
- Thôøi gian laøm vieäc Lh cuûa oå.

Baøi giaûng CHI TIEÁT MAÙY Chöông 8: OÅ tröôït
Chöông 8
OÅ TRÖÔÏT
8.1.1. Caáu taïo

- OÅ tröôït duøng ñeå ñôõ truïc vaø caùc chi tieát quay, ñaûm baûo chuyeån ñoäng quay vaø ñôõ taûi troïng taùc
duïng leân caùc chi tieát treân, giaûm ma saùt giöõa phaàn quay vaø phaàn khoâng quay.
Thaân oå
Loùt oå
Hình 8.1. OÅ tröôït
- Thoâng thöôøng truïc quay coøn oå ñöùng yeân neân khi laøm vieäc beà maët ngoõng truïc seõ tröôït treân beà
maët cuûa oå tröôït. Ma saùt sinh ra treân beà maët laøm vieäc laø ma saùt tröôït.

a. Theo hình daïng beà maët laøm vieäc: maët truï, maët phaúng, maët noùn vaø maët caàu.
Hình 8.2. Caùc daïng beà maët oå tröôït

a) Maët truï. b) Maët phaúng. c) Maët noùn. d) Maët caàu.

b. Theo khaû naêng chòu taûi troïng: oå ñôõ, oå ñôõ chaën vaø oå chaën.
c. Theo phöông phaùp boâi trôn:
 OÅ boâi trôn thuûy: thuûy ñoäng hoaëc thuûy tónh.
 OÅ boâi trôn khí: taïo aùp suaát treân beà maët laøm vieäc baèng khí neùn.
 OÅ boâi trôn töø: beà maët laøm vieäc khoâng tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi nhau maø tieáp xuùc nhôø töø tính.
8.1.3. Keát caáu oå tröôït
Hình 8.3. a) OÅ nguyeân. b) OÅ rôøi.
- Keát caáu oå tröôït goàm: thaân oå 1, loùt oå 2 vaø raõnh chöùa daàu 3. Thaân oå coù theå lieàn vôùi thaân maùy.
- Tuøy vaøo keát caáu cuûa oå, coù theå chia ra oå nguyeân vaø oå rôøi:
 OÅ nguyeân: thaân oå vaø loùt oå laø caùc chi tieát nguyeân.
 OÅ rôøi: thaân oå vaø loùt oå laø caùc chi tieát rôøi. Thaân oå 1 ñöôïc noái vôùi naép oå 2 baèng moái
gheùp buloâng 3. Loùt oå goàm hai phaàn: phaàn döôùi 5 vaø phaàn treân 4. Coù theå söû duïng loùt oå
nhieàu maûnh gheùp laïi.
- Loùt oå thöôøng ñöôïc cheá taïo töø loaïi vaät lieäu coù heä soá ma saùt thaáp.
Hình 8.4. Keát caáu loùt oå

a) OÁng loùt. b) Loùt oå goàm hai lôùp vaät lieäu. c) Loùt oå laø baêng moûng coù tính choáng moøn cao.
- Raõnh chöùa daàu giuùp cho vieäc phaân boá ñeàu daàu boâi trôn trong oå. Raõnh chöùa daàu coù theå naèm
theo chieàu doïc truïc hoaëc voøng theo chu vi cuûa oå.


a. Öu ñieåm:
- Laøm vieäc coù ñoä tin caäy cao khi vaän toác lôùn (neáu duøng oå laên thì tuoåi thoï cuûa oå thaáp).
- Chòu ñöôïc taûi troïng ñoäng vaø va ñaäp nhôø khaû naêng giaûm chaán cuûa maøng daàu boâi trôn.
- Laøm vieäc eâm.
- Khi truïc quay chaäm thì keát caáu cuûa oå tröôït raát ñôn giaûn.
- Kích thöôùc höôùng kính töông ñoái nhoû.
- Kích thöôùc doïc truïc töông ñoái lôùn.
- Yeâu caàu chaêm soùc, baûo döôõng thöôøng xuyeân, chi phí lôùn cho daàu boâi trôn.
- Toån thaát lôùn veà ma saùt khi môû maùy, döøng maùy vaø khi boâi trôn khoâng toát.

OÅ tröôït ñöôïc söû duïng trong caùc tröôøng hôïp sau:
- Khi truïc quay vôùi vaän toác cao (v>30m/s), neáu duøng oå laên, tuoåi thoï cuûa oå seõ thaáp.
- Khi truïc quay chaäm, khoâng quan troïng, reû tieàn.
- Trong caùc maùy chính xaùc, ñoøi hoûi ñoä chính xaùc höôùng kính vaø khaû naêng ñieàu chænh
khe hôû (truïc chính maùy coâng cuï).
- Khi oå laøm vieäc trong nhöõng ñieàu kieän ñaëc bieät (trong nöôùc, trong moâi tröôøng aên
moøn…) vì coù theå cheá taïo oå tröôït baèng caùc vaät lieäu nhö cao su, goã, chaát deûo… thích
hôïp vôùi moâi tröôøng.
- Khi caàn phaûi duøng oå gheùp ñeå deã thaùo laép (oå treân truïc khuyûu).
- Khi coù taûi troïng va ñaäp vaø dao ñoäng (oå tröôït laøm vieäc toát nhôø khaû naêng giaûm chaán
cuûa maøng daàu).
- Khi khoaûng caùch giöõa caùc truïc quaù gaàn.
- Khi ñöôøng kính ngoõng truïc quaù lôùn (naèm ngoaøi tieâu chuaån oå laên hoaëc neáu cheá taïo oå
laên thì giaù thaønh seõ raát cao).
8.2. VAÄT LIEÄU CHEÁ TAÏO LOÙT OÅ

- Vaät lieäu loùt oå quyeát ñònh khaû naêng laøm vieäc cuûa oå tröôït. Vaät lieäu loùt oå caàn thoûa maõn caùc yeâu
caàu chuû yeáu sau:
 Heä soá ma saùt giöõa loùt oå vaø ngoõng truïc thaáp.
 Coù khaû naêng choáng moøn vaø choáng dính.
 Ñaûm baûo ñoä beàn moûi.
 Daãn nhieät toát.
 Deã taïo thaønh maøng daàu boâi trôn.
 Coù khaû naêng chaïy moøn toát.
- Vaät lieäu loùt oå ñöôïc chia laøm ba nhoùm: vaät lieäu kim loaïi, vaät lieäu goám kim loaïi vaø vaät lieäu
khoâng kim loaïi.
a. Vaät lieäu kim loaïi:
 Babít: hôïp kim coù thaønh phaàn chuû yeáu laø thieác hoaëc chì , taïo thaønh moät neàn meàm, coù xen
caùc haït raén nhö antimon, ñoàng, niken... Babít ñöôïc duøng khi aùp suaát vaø vaän toác cao. Vì coù

cô tính thaáp neân babít chæ duøng ñeå traùng moät lôùp moûng (2/10 ÷ 4/10mm) leân loùt oå coù ñoä
beàn cao nhö ñoàng thanh, theùp hoaëc gang.
 Ñoàng thanh: söû duïng phoå bieán nhaát.
 Hôïp kim nhoâm: vì coù ñoä giaõn nôû lôùn khi nhieät ñoä thay ñoåi neân ít ñöôïc söû duïng.
 Hôïp kim keõm: ñöôïc duøng thay babít vaø ñoàng thanh.
 Ñoàng than: duøng khi vaän toác ngoõng truïc thaáp (v<2m/s).
 Gang xaùm: duøng khi vaän toác ngoõng truïc thaáp (0,5 ÷ 1 m/s).
b. Vaät lieäu goám kim loaïi:

Ñöôïc cheá taïo baèng caùch eùp vaø nung boät kim loaïi (boät saét, saét-graphit, ñoàng thanh-graphit)
vôùi nhieät ñoä 850÷11000C vaø aùp suaát khoaûng 700Mpa. Goám kim loaïi coù nhieàu loã roãng, sau khi
cheá taïo xong ñöôïc ngaâm trong daàu vôùi nhieät ñoä 110÷1200C trong 2÷3 giôø. Khi laøm vieäc, daàu
ngaám trong caùc loã naøy seõ töï öùa ra boâi trôn cho loùt oå vaø ngoõng truïc.
c. Vaät lieäu khoâng kim loaïi: cao su, goã, chaát deûo, graphit, tectolit.
Vaät lieäu khoâng kim loaïi ñöôïc söû duïng do coù caùc öu ñieåm sau:
 Choáng dính.
 Chaïy moøn toát.
 Buïi maøi coù ñoä raén thaáp.
 Boâi trôn toát baèng nöôùc hoaëc caùc chaát loûng khaùc duûng trong caùc maùy khoâng theå boâi
trôn baèng daàu.
 Söû duïng trong caùc moâi tröôøng deã bò aên moøn (nhö chaân vòt taøu thuûy...).
8.3. NGUYEÂN LYÙ BOÂI TRÔN THUÛY ÑOÄNG

8.3.1. Caùc daïng ma saùt trong oå tröôït
- Coù 4 daïng ma saùt giöõa hai beà maët tröôït töông ñoái vôùi nhau:
 Ma saùt khoâ: ma saùt giöõa hai beà maët tuyeät ñoái saïch tieáp xuùc vôùi nhau khoâng coù daàu
boâi trôn (chæ coù trong ñieàu kieän thí nghieäm). Heä soá ma saùt f = 0,4÷1.
 Ma saùt nöûa khoâ: ma saùt giöõa hai beà maët tieáp xuùc vôùi nhau khoâng coù daàu boâi trôn (ma
saùt trong boä truyeàn ñai, phanh...). Heä soá ma saùt f = 0,1÷0,4.
 Ma saùt öôùt: ma saùt giöõa hai beà maët khoâng tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi nhau, ngaên caùch bôõi
lôùp daàu boâi trôn (ma saùt trong oå tröôït...). Heä soá ma saùt f = 0,001÷0,008.
 Ma saùt nöûa öôùt: ma saùt giöõa hai beà maët tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi nhau vaø coù daàu boâi trôn
(ma saùt trong oå tröôït coù daàu, môõ...). Heä soá ma saùt f = 0,01÷0,1.
- Ñeå giaûm ma saùt vaø maøi moøn cho oå ta phaûi boâi trôn. Coù ba cheá ñoä boâi trôn laø boâi trôn maøng
moûng, boâi trôn nöûa öôùt vaø boâi trôn ma saùt öôùt. OÅ tröôït laøm vieäc toát nhaát khi ñöôïc boâi trôn ma
saùt öôùt. Ñeå thöïc hieän boâi trôn ma saùt öôùt, coù theå duøng hai phöông phaùp sau:
 Boâi trôn thuûy tónh: bôm daàu coù aùp suaát cao vaøo oå. Phöông phaùp naøy ñoøi hoûi phaûi coù
bôm ñeå taïo aùp cho daàu.

 Boâi trôn thuûy ñoäng: taïo nhöõng ñieàu kieän nhaát ñònh ñeå daàu theo ngoõng truïc vaøo khe
hôû, gaây neân aùp suaát thuûy ñoäng caân baèng vôùi taûi troïng ngoaøi. Phöông phaùp naøy ñöôïc söû
duïng nhieàu.
8.3.2. Nguyeân lyù boâi trôn thuûy ñoäng
Hình 8.5. Nguyeân lyù boâi trôn thuûy ñoäng
- Giaû söû coù hai taám phaúng 1 vaø 2 nghieâng vôùi nhau moät goùc naøo ñoù, chuyeån ñoäng vôùi vaän toác
töông ñoái v. Kích thöôùc caùc taám theo phöông vuoâng goùc vôùi hình veõ coi nhö lôùn voâ cuøng. Lôùp
boâi trôn naèm giöõa hai taám coù ñoä nhôùt ñoäng löïc .
- Khi chöa chuyeån ñoäng, hai taám eùp chaët vaøo nhau. Khi taám 1 chuyeån ñoäng so vôùi taám 2, lôùp
daàu dính vaøo beà maët taám 1 bò keùo theo vaø nhôø coù ñoä nhôùt, caùc lôùp daàu beân döôùi chuyeån ñoäng
theo. Daàu bò doàn vaøo phaàn heïp cuûa khe hôû vaø bò neùn laïi taïo neân aùp suaát dö. Khi vaän toác ñuû
lôùn (v>vgh) thì taám 1 ñöôïc naâng haún leân.
- Töø ñaây ta suy ra ñieàu kieän ñeå hình thaønh cheá ñoä boâi trôn ma saùt öôùt baèng phöông phaùp boâi
trôn thuûy ñoäng :
 Giöõa hai beà maët tröôït phaûi coù khe hôû hình cheâm.
 Vaän toác töông ñoái giöõa hai beà maët phaûi coù phöông, chieàu thích hôïp vaø trò soá ñuû lôùn
ñeå aùp suaát sinh ra caân baèng vôùi taûi troïng ngoaøi.
 Daàu phaûi coù ñoä nhôùt nhaát ñònh vaø lieân tuïc chaûy vaøo khe hôû.
- Söï thay ñoåi aùp suaát trong lôùp daàu naèm giöõa ngoõng truïc vaø loùt oå ñöôïc xaùc ñònh theo phöông
trình Reynolds:
dp 6 v(h  hm )
 (8.1)
dx h3
trong ñoù,  : ñoä nhôùt ñoäng löïc cuûa daàu boâi trôn (Centipoise, 1cP = 10-3 Ns/m2),
hm : trò soá khoaûng hôû taïi tieát dieän coù aùp suaát lôùn nhaát,
h : trò soá khe hôû taïi tieát dieän coù toaï ñoä x.
8.3.3. AÙp duïng vaøo oå tröôït

Hình 8.6. a) Khi chöa quay  =0 b) Khi laøm vieäc  >gh
- Ñoái vôùi oå tröôït, khe hôû hình cheâm ñaõ ñöôïc ñònh saün bôûi keát caáu.
- Khi truïc chöa quay, döôùi taùc duïng cuûa löïc höôùng taâm Fr, ngoõng truïc tì saùt vaøo beà maët loùt oå.
- Khi truïc baét ñaàu quay, giöõa beà maët ngoõng truïc vaø beà maët loùt oå coù daàu boâi trôn, tuy nhieân aùp
suaát sinh ra trong lôùp daàu khoâng ñuû lôùn ñeå caân baèng vôùi taûi troïng ngoaøi Fr. Giai ñoaïn naøy oå
ñöôïc boâi trôn ma saùt nöûa öôùt.
- Khi truïc quay ñaït toác ñoä caàn thieát thì ngoõng truïc ñöôïc naâng haún leân. Töông öùng vôùi ñoä nhôùt
 cuûa daàu thì aùp suaát p sinh ra trong lôùp daàu ñuû caân baèng vôùi taûi troïng ngoaøi Fr. Luùc naøy oå
tröôït laøm vieäc trong cheá ñoä boâi trôn ma saùt öôùt.

Caùc daïng hoûng chuû yeáu cuûa oå tröôït bao goàm:
 Moøn: loùt oå vaø ngoõng truïc bò moøn khi trong oå khoâng hình thaønh ñöôïc lôùp daàu boâi trôn,
ngaên caùch hai beà maët laøm vieäc. Ñoái vôùi caùc oå ñöôïc tính toaùn ñaûm baûo boâi trôn ma saùt
öôùt, moøn cuõng xaûy ra khi ñoùng maùy vaø môû maùy, vì trong caùc giai ñoaïn naøy vaän toác chöa
ñuû lôùn ñeå taïo thaønh lôùp boâi trôn thuûy ñoäng. Neáu trong daàu coù laãn nhieàu buïi maøi thì loùt oå
vaø ngoõng truïc caøng bò moøn nhanh.
 Dính: thöôøng xaûy ra do aùp suaát vaø nhieät ñoä cuïc boä trong oå lôùn, lôùp daàu boâi trôn khoâng
hình thaønh ñöôïc khieán loùt oå vaø ngoõng truïc tröïc tieáp tieáp xuùc vôùi nhau.
 Moûi roã: khi chòu taûi troïng thay ñoåi lôùn, lôùp beà maët loùt oå coù theå hoûng vì moûi roã (loùt oå
trong caùc maùy coù piston, maùy rung, maùy va ñaäp…).
 Bieán daïng nhieät: xaûy ra ñoái vôùi caùc oå coù khe hôû nhoû, gaây keït ngoõng truïc vaø laøm hoûng oå.

- Ñeå traùnh caùc daïng hoûng keå treân, toát nhaát laø cho oå tröôït laøm vieäc vôùi cheá ñoä boâi trôn ma saùt
öôùt. Vì vaäy, tính toaùn boâi trôn ma saùt öôùt laø tính toaùn cô baûn ñoái vôùi oå tröôït.
- Tuy nhieân, khoâng phaûi bao giôø cuõng coù theå taïo ñöôïc ñieàu kieän ñeå oå tröôït laøm vieäc vôùi cheá
ñoä ma saùt öôùt, neân trong thöïc teá coøn duøng phöông phaùp tính qui öôùc oå tröôït theo aùp suaát cho
pheùp [p] vaø tích soá giöõa aùp suaát vôùi vaän toác cho pheùp [pv] ñeå oå tröôït coù theå laøm vieäc trong
tröôøng hôïp ma saùt nöûa öôùt hoaëc nöûa khoâ.
- Ngoaøi ra, do hai beà maët tieáp xuùc nhau, khi laøm vieäc seõ sinh ra nhieät, neân ta caàn tính toaùn
nhieät cho oå tröôït.

8.5. TÍNH TOAÙN OÅ TRÖÔÏT BOÂI TRÔN MA SAÙT NÖÛA ÖÔÙT

Tính toaùn cho caùc oå laøm vieäc vôùi soá voøng quay thaáp, thöôøng xuyeân ñoùng môû maùy, maùy laøm
vieäc ôû cheá ñoä khoâng oån ñònh, boâi trôn khoâng toát…
- Tính theo aùp suaát cho pheùp: (tröôøng hôïp oå quay chaäm, boâi trôn giaùn ñoaïn)
Fr
p (8.2)
d .l
- Tính theo tích soá pv : (tröôøng hôïp oå laøm vieäc vôùi vaän toác trung bình)
pv  [ pv] (8.3)
Fr  .d .n
   [ pv] (8.4)
d .l 6.104
Fr .n
  [ pv] (8.5)
19100.l
Ñoái vôùi loùt oå laøm baèng gang vaø ñoàng thanh: [p] = 2÷6 Mpa; [pv] = 4÷8 Mpa.m/s
Vaät lieäu laø babit: [p] = 5÷15 Mpa; [pv] = 5÷15 Mpa.m/s
8.6. TÍNH TOAÙN OÅ TRÖÔÏT BOÂI TRÔN MA SAÙT ÖÔÙT
- Ñoä hôû höôùng kính:
  d 2  d1 (8.6)
- Ñoä hôû töông ñoái:

d 2  d1 
   (8.7)
d d

- Ñoä leäch taâm tuyeät ñoái:
e  O1O2 (8.8)
- Ñoä leäch taâm töông ñoái:

2e
 (8.9)

- Khe hôû cöïc tieåu:


hmin  (1   ) (8.10)
2
- Töø phöông trình Reynolds ta chöùng minh ñöôïc coâng thöùc:
.
Fr  l.d . (8.11)
2
m
t 
trong ñoù,   0  0  vôùi  0 laø ñoä nhôùt ôû nhieät ñoä tieâu chuaån vaø m  2,6  3 (tuøy loaïi daàu),
t 
 : vaän toác goùc cuûa ngoõng truïc (rad/s),
  0,8.103.v0, 25 vôùi vaän toác v (m/s), (coù theå choïn theo kinh nghieäm),
l, d : chieàu daøi loùt oå vaø ñöôøng kính ngoõng truïc (m),
m' 
 : heä soá khaû naêng taûi,   vôùi m' tra baûng trang 426, taøi lieäu [1].
1 
8.7. TÍNH TOAÙN NHIEÄT

- Nhieät ñoä taêng leân laøm giaûm ñoä nhôùt ñoäng löïc cuûa daàu boâi trôn, daãn ñeán khaû naêng taûi cuûa lôùp
daàu boâi trôn giaûm ñi. Tính toaùn nhieät xuaát phaùt töø phöông trình caân baèng nhieät:
Q  Qt1  Qt2 (8.12)
 Q : nhieät löôïng sinh ra trong moät giaây, xaùc ñònh theo coâng thöùc:
Q  Fr .v. f .103 (kW ) (8.13)
trong ñoù, Fr : löïc höôùng taâm (N),

v : vaän toác voøng (m/s),
f : heä soá ma saùt.
 Qt1 : nhieät löôïng thoaùt ra theo daàu chaûy qua oå trong thôøi gian 1 giaây
Qt1  C. 0 .q.t (8.14)

trong ñoù, C : nhieät dung rieâng cuûa daàu, C = 1,7 ÷ 2,1 (kJ/kg0C),
0 : khoái löôïng rieâng cuûa daàu, 0 = 850 ÷ 900 (kg/ m3),
q : löu löôïng daàu chaûy qua oå trong 1 giaây (m3/s),
t : söï thay ñoåi nhieät ñoä cuûa daàu 0C.
 Qt2 : nhieät thoaùt qua truïc vaø thaân oå trong 1 giaây
Qt 2  KT . .l.d .t  KT . A.t  KT . .l.d  KT . A (8.15)
trong ñoù, KT = 0,04 ÷ 0,08 : heä soá thoaùt nhieät qua truïc vaø thaân oå (kW/m2.0C).
Töø phöông trình caân baèng nhieät ta coù:

f .Fr .v
t  tr  tv  (8.16)
1000.(C. .q  KT . .l.d  KT . A)
Nhieät ñoä trung bình cuûa daàu:
tv  t r t
t  tv  (8.17)
2 2
Nhieät ñoä daàu ôû cöûa ra:

tr  tv  t (8.18)
Thoâng thöôøng tv = 35 ÷ 450C; tr = 80 ÷ 1000C vaø t = 45 ÷ 750C.
8.8. TRÌNH TÖÏ TÍNH TOAÙN OÅ TRÖÔÏT (SV töï ñoïc trong taøi lieäu [1])
Thoâng soá ñaàu vaøo:
- Taûi troïng taùc duïng leân oå Fr.
- Soá voøng quay cuûa oå.
- Ñöôøng kính ngoõng truïc.
- Chieàu daøi oå, loaïi daàu boâi trôn.
- Nhieät ñoä daàu ôû cöûa vaøo (nhieät ñoä moâi tröôøng).

Baøi giaûng CHI TIEÁT MAÙY Chöông 9: Moái gheùp ren
Chöông 9
MOÁI GHEÙP REN

9.1.1. Caáu taïo

- Moái gheùp ren laø loaïi moái gheùp coù theå thaùo ñöôïc. Caáu taïo goàm caùc chi tieát maùy gheùp laïi vôùi
nhau nhôø vaøo caùc tieát maùy coù ren nhö buloâng, ñai oác, vít …
Ñaàu buloâng Vít Vít Ñai oác
Thaân buloâng
Ñai oác
Voøng ñeäm
Hình 9.1. Caùc daïng moái gheùp ren

a) Moái gheùp buloâng. b) Moái gheùp baèng vít. c) Moái gheùp baèng vít caáy.
- Gheùp baèng ren ñöôïc duøng khaù phoå bieán trong ngaønh cheá taïo maùy. Treân 60% toång soá chi tieát
maùy ñöôïc gheùp baèng ren trong caùc maùy moùc hieän ñaïi.
- Ren ñöôïc taïo thaønh treân cô sôû moät hình phaúng queùt theo ñöôøng xoaén oác truï hoaëc coân vaø luoân
naèm trong maët phaúng qua truïc taâm, caùc caïnh cuûa hình queùt seõ taïo neân maët ren. Hình phaúng coù
theå laø tam giaùc, hình vuoâng, hình thang, hình baùn nguyeät… seõ taïo neân ren tam giaùc, ren
vuoâng, ren hình thang, ren baùn nguyeät…

a. Theo hình daùng: neáu ñöôøng xoaén oác naèm treân maët cô sôû laø maët truï, ta coù ren hình truï.
Neáu ñöôøng xoaén oác naèm treân maët cô sôû laø maët coân, ta coù ren hình coân. Ren hình truï
ñöôïc söû duïng nhieàu hôn, ren hình coân thöôøng duøng ñeå gheùp kín caùc ñaàu oáng, caùc bình
daàu, nuùt daàu…
b. Theo chieàu cuûa ñöôøng xoaén oác: ren ñöôïc chia thaønh ren phaûi vaø ren traùi. Ren phaûi coù
ñöôøng xoaén oác ñi leân veà beân phaûi, ren traùi coù ñöôøng xoaén oác ñi leân veà beân traùi.
c. Theo soá ñaàu moái ñöôøng xoaén oác: coù caùc loaïi ren moät moái, ren hai moái, ren ba moái …
Ren moät moái ñöôïc duøng phoå bieán nhaát.
9.1.3. Öu, nhöôïc ñieåm cuûa moái gheùp ren

a. Öu ñieåm:
- Caáu taïo ñôn giaûn.

- Coù theå taïo löïc doïc truïc lôùn.
- Coù theå coá ñònh caùc chi tieát gheùp ôû baát cöù vò trí naøo nhôø vaøo khaû naêng töï haõm.
- Deã thaùo laép.
- Giaù thaønh thaáp do ñöôïc tieâu chuaån hoaù vaø cheá taïo baèng caùc phöông phaùp coù naêng suaát cao.
- Taäp trung öùng suaát taïi chaân ren, do ñoù giaûm ñoä beàn moûi cuûa moái gheùp.
9.1.4. Caùc daïng ren chuû yeáu (SV töï ñoïc trong taøi lieäu [1]).
9.1.5. Caùc chi tieát maùy trong moái gheùp ren

- Buloâng: laø thanh hình truï troøn coù ren ñeå vaën ñai oác, ñaàu buloâng coù hình vuoâng, hình ña giaùc
saùu caïnh hoaëc caùc hình khaùc. Buloâng ñöôïc duøng ñeå gheùp caùc chi tieát maùy:
 coù chieàu daøy khoâng lôùn laém.
 laøm baèng vaät lieäu coù ñoä beàn thaáp.
 caàn thaùo laép thöôøng xuyeân.
Phaân loaïi buloâng vaø caùc ñaàu buloâng: (SV töï ñoïc trong taøi lieäu [1]).
- Vít: khaùc buloâng ôû choã ñaàu coù ren khoâng tröïc tieáp vaën vaøo ñai oác maø vaën vaøo loã ren cuûa chi
tieát maùy ñöôïc gheùp. Vít ñöôïc duøng trong tröôøng hôïp moái gheùp khoâng coù choã baét ñai oác, caàn
giaûm khoái löôïng moái gheùp…
- Vít caáy: (SV töï ñoïc trong taøi lieäu [1]).
- Ñai oác: ñai oác coù nhieàu kieåu khaùc nhau nhöng duøng nhieàu nhaát laø ñai oác saùu caïnh, bao goàm
caùc loaïi: ñai oác thoâ, ñai oác nöûa tinh vaø ñai oác tinh.
- Voøng ñeäm: baèng theùp moûng, ñaët giöõa ñai oác vaø chi tieát gheùp coù taùc duïng baûo veä chi tieát
maùy khoûi bò caøo xöôùc khi vaën ñai oác, ñoàng thôøi taêng dieän tích tieáp xuùc giöõa ñai oác vaø chi tieát
 giaûm öùng suaát daäp.
Hình 9.2. Caùc thoâng soá hình hoïc cuûa moái gheùp ren
Caùc thoâng soá hình hoïc chuû yeáu cuûa ren hình truï:

 Ñöôøng kính ñænh ren d (ñöôøng kính danh nghóa): ñöôøng kính hình truï bao ñænh ren,
choïn theo tieâu chuaån [baûng (17.2), trang 562 + baûng (17.7), trang 581, taøi lieäu [1]].
 Ñöôøng kính chaân ren d1: ñöôøng kính hình truï chaân ren (khoâng tieâu chuaån).
 Ñöôøng kính trung bình d2: ñöôøng kính hình truï chia ñoâi tieát dieän ren
d  d1
d2  (9.1)
2
 Böôùc ren p: khoaûng caùch giöõa hai maët song song cuûa hai ren keà nhau ño theo
phöông doïc truïc.
 Böôùc ñöôøng xoaén oác pz:
pz  z1  p (9.2)
vôùi z1 laø soá moái ren.
 Goùc tieát dieän ren  .
 Goùc naâng ren  :

pz
tg  (9.3)
 d2
9.3. TÍNH BULOÂNG ÑÔN

9.3.1. Tính buloâng khoâng ñöôïc xieát chaët, chòu löïc doïc truïc
Tröôøng hôïp naøy ñai oác khoâng ñöôïc xieát chaët, khoâng coù löïc xieát ban ñaàu. Ví duï buloâng cuûa
moùc treo nhö hình sau.
Hình 9.3 Moùc treo
- Daïng hoûng: bò keùo ñöùt ôû chaân ren.

- Chæ tieâu tính:  k  [ k ] (9.4)
- Coâng thöùc tính:

F
k   [ k ] (9.5)
 d12
4
trong ñoù, d1 : ñöôøng kính taïi tieát dieän nguy hieåm,
F : löïc taùc duïng doïc truïc buloâng,
[ k ] : öùng suaát keùo cho pheùp cuûa vaät lieäu buloâng.
- Suy ra, ñöôøng kính chaân ren:

4F
d1  (9.6)
 [ k ]
Theo giaù trò d1 vöøa tính ñöôïc, tra baûng (17.7), trang 581, taøi lieäu [1] ta tìm ñöôïc buloâng tieâu chuaån.
9.3.2. Tính buloâng ñöôïc xieát chaët, khoâng chòu löïc doïc truïc
Coù hai tröôøng hôïp sau:
 Boû qua ma saùt treân beà maët ren (khi khoâng xieát ñai oác): buloâng chòu keùo ñuùng taâm.
 Xeùt ñeán ma saùt treân beà maët ren (khi xieát ñai oác): buloâng chòu keùo do löïc xieát gaây neân
vaø chòu xoaén do moment ma saùt treân ren sinh ra. Ví duï buloâng cuûa naép caùc bình kín,
khoâng coù aùp suaát dö.
Hình 9.4 Naép bình kín ñöôïc xieát chaët baèng caùc buloâng
- Daïng hoûng: bò phaù huûy ôû chaân ren.

 Boû qua ma saùt:
 k  [ k ] (9.7)
 Xeùt ñeán ma saùt:

 td   k2  3 2  [ k ] (9.8)

 Boû qua ma saùt:

V
k   [ k ] (9.9)
 d12
4
trong ñoù, d1 : ñöôøng kính taïi tieát dieän nguy hieåm,

V : löïc xieát,
[ k ] : öùng suaát keùo cho pheùp cuûa vaät lieäu buloâng.
Suy ra, ñöôøng kính chaân ren:

4V
d1  (9.10)
 [ k ]
Tra baûng (17.7), trang 581, taøi lieäu [1] ta tìm ñöôïc ñöôøng kính buloâng tieâu chuaån.
 Xeùt ñeán ma saùt:

Ta coù:
4V
k  (9.11)
 d12
d2
V . tg (   ' ).
Tms
  2 (9.12)
W0 d13
16
trong ñoù,  ' : goùc ma saùt thay theá, tính theo heä soá ma saùt thay theá  '  arctg f ' ,
Do ñoù:
2 2
 4V   8.V . tg (   ' ). d 2 
 td   2   3    1,3. k  [ k ] (9.13)
 d1   d13 
Suy ra, ñöôøng kính chaân ren:

1,3. 4.V
d1  (9.14)
 [ k ]
9.3.3. Tính buloâng ñöôïc xieát chaët, chòu löïc doïc truïc
Ví duï buloâng cuûa naép caùc bình kín, buloâng naép oå coù löïc doïc truïc, buloâng gheùp maùy vôùi
moùng maùy…

F
V V’
d1 Dm m
Db
b
Khi chöa xieát V
V’
V  0 Khi xieát chaët F

F  0 V  0
 Khi theâm vaøo löïc keùo F
F  0 V  V '

F  0
Hình 9.5 Moái laép buloâng ñöôïc xieát chaët, chòu löïc doïc truïc
D1
d0
Ab ,Eb
lb lm
Vuøng chòu aûnh höôûng coù

daïng hình vaønh khaên
Hình 9.6
- Ñoä meàm cuûa buloâng:

Db V . lb l
b    b (9.15)
V Eb . Ab .V Eb . Ab
- Ñoä meàm cuûa taám gheùp:

Dm V . lm lm
m    (9.16)
V Em . Am .V Em . Am
- Suy ra, caùc chuyeån vò:

 b  [( F  V ' )  V ]. b (9.17)
 m  (V  V ' ). m (9.18)

- Ñieàu kieän ñoàng chuyeån vò:
 m  b (9.19)
 (V  V ' ). m  [( F  V ' )  V ]. b (9.20)
 V ' (b  m )  V (b  m )  F .b (9.21)
b
 V '  V  F. (9.22)
b  m
m
Ñaët:   , goïi laø heä soá ngoaïi löïc, thì (9.22) trôû thaønh:
b  m
V '  V  F .(1   ) (9.23)
- Ñeå traùnh taùch hôû thì V’>0, töùc laø:

V  F .(1   ) (9.24)
Hay V  k.F .(1   ) (9.25)
vôùi k laø heä soá an toaøn, k>1.
- Löïc taùc duïng leân buloâng:

Fb  F  V '  F  (V  F .(1   )  V  F (9.26)
- Ñeå traùnh phaù huûy chaân ren:

 Neáu boû qua ma saùt treân beà maët ren:
4 Fb 4(V  F )
d1   (9.27)
 [ k ]  [ k ]
 Neáu tính ñeán ma saùt treân beà maët ren:

 Xieát chaët roài môùi chòu löïc:
4 (1,3.V  F )
d1  (9.28)
 [ k ]
 Xieát chaët ñoàng thôøi vôùi chòu löïc: (neân traùnh)
4 (1,3.V  1,3.F )
d1  (9.29)
 [ k ]

9.3.4. Tính buloâng chòu löïc ngang, laép coù khe hôû
F
d1
Hình 9.7 Moái laép buloâng coù khe hôû
- Daïng hoûng:
 Taám gheùp bò di tröôït.
 Buloâng bò phaù huûy ôû chaân ren.
 Ñeå traùnh di tröôït:
Fms  F (9.30)
 Ñeå traùnh phaù huûy chaân ren:
 td  [ k ] (9.31)
 Ñeå traùnh di tröôït:
Fms  V . f .i  F (9.32)
F
 V (9.33)
f .i
k .F
Hay V (9.34)
f .i
vôùi f laø heä soá ma saùt; i laø soá beà maët gheùp vaø k laø heä soá an toaøn, (k>1).
1,3.4.V
d1  (9.35)
 [ k ]
1,3.4.k .F
d1  (9.36)
 [ k ]. f .i

9.3.5. Tính buloâng chòu löïc ngang, laép khoâng coù khe hôû
d0 h1
F F h2
h3
Hình 9.8 Moái laép buloâng khoâng coù khe hôû
- Daïng hoûng:
 Thaân buloâng bò caét ôû tieát dieän gheùp.
 Thaân buloâng bò daäp treân beà maët tieáp xuùc.

 Ñeå traùnh bò caét:
  [ ] (9.37)
 Ñeå traùnh bò daäp:
 d  [ d ] (9.38)

 Ñeå traùnh bò caét:
F
  [ ] (9.39)
d 02
.i
4
Suy ra ñöôøng kính thaân buloâng:
4.F
d0  (9.40)
 [ ].i
 Ñeå traùnh bò daäp:

+ Taám 2:
F
d   [ d2 ] (9.41)
2
d 0 .h2
F
 d0  (9.42)
[ d2 ].h2

+ Taám 1 vaø taám 3:

F
d   [ d1, 3 ] (9.43)
1, 3
d 0 .(h1  h3 )
F
 d0  (9.44)
[ d1, 3 ].(h1  h3 )
Löu yù: h3 tính nhö hình (khoâng tính phaàn coù ren vì xem nhö phaàn naøy khoâng tieáp xuùc).
Toùm laïi, ñeå buloâng ñuû beàn (khoâng bò caét vaø bò daäp), ta choïn ñöôøng kính thaân buloâng laø giaù trò lôùn
nhaát trong ba giaù trò tính theo (9.40), (9.42) vaø (9.44).
Nhaän xeùt: So saùnh hai phöông aùn laép bu loâng coù khe hôû vaø khoâng coù khe hôû ta thaáy:
- Phöông aùn 1 khoâng caàn phaûi gia coâng chính xaùc loã, ñöôøng kính buloâng lôùn hôn.
- Phöông aùn 2 caàn phaûi gia coâng chính xaùc loã, ñöôøng kính buloâng nhoû hôn.
Do ñoù, khi thieát keá, phöông aùn 1 laø phöông aùn löïa choïn ñaàu tieân vì deã gia coâng loã. Neáu kích
thöôùc buloâng quaù lôùn thì chuyeån sang phöông aùn 2.
9.4. TÍNH NHOÙM BULOÂNG

Nguyeân taéc: - Phaân tích löïc taùc duïng leân töøng buloâng trong nhoùm.
- Tính nhö moái gheùp buloâng ñôn cho buloâng chòu löïc lôùn nhaát.
- Choïn caùc buloâng coøn laïi baèng buloâng chòu löïc lôùn nhaát.
9.4.1. Moái gheùp chòu löïc ngang naèm trong maët phaúng gheùp ñi qua troïng taâm moái gheùp
F1 F2
1 2
F4 F3
4 3
Hình 9.9 Moái gheùp chòu löïc ngang naèm trong maët phaúng gheùp, ñi qua troïng taâm
- Giaû thieát löïc töø taám gheùp taùc duïng leân töøng buloâng laø nhö nhau:
F
F1  F2  F3  F4  Fi  (9.45)
z
vôùi z laø soá buloâng.
- Tính nhö moái gheùp buloâng ñôn chòu löïc ngang (coù hoaëc khoâng coù khe hôû).

9.4.2. Moái gheùp chòu moment naèm trong maët phaúng gheùp
F1
1 r1 r2 2 F2
r4 r3
F4
F3
4 3
Hình 9.10 Moái gheùp chòu moment naèm trong maët phaúng gheùp
- Giaû thieát löïc töø taám gheùp taùc duïng leân töøng buloâng tæ leä thuaän vôùi khoaûng caùch töø caùc buloâng
ñeán troïng taâm moái gheùp:
F1 F2 F
    i (9.46)
r1 r2 ri
F1
 Fi  ri (9.47)
r1
Vaø
n n
F1 2 F1 n 2
M  F1r1  F2 r2      Fi ri   Fi ri   ri   ri (9.48)
i 1 i 1 r1 r1 i1
Vaäy, löïc taùc duïng leân buloâng soá 1 tính nhö sau:
M r1
F1  n
(9.49)
r
i 1
i
2
- Suy ra, Fmax öùng vôùi rmax . Do ñoù, tính nhö moái gheùp buloâng ñôn chòu löïc ngang (coù hoaëc
khoâng coù khe hôû).
9.4.3. Moái gheùp chòu löïc ngang naèm trong maët phaúng gheùp khoâng ñi qua troïng taâm moái gheùp
- Tieán haønh dôøi löïc F veà troïng taâm moái gheùp, ta ñöôïc löïc F vaø momnet M. Luùc naøy, xem nhö
moái gheùp chòu taùc duïng ñoàng thôøi löïc F ñi qua troïng taâm vaø moment M . Döôùi taùc duïng cuûa
caùc löïc naøy, caùc taám gheùp coù theå bò tröôït hoaëc xoay leân nhau.

l
FM i
1 2
  1800  
F1
 F
F2 FQi 
M Fi z
 M ri
FM i
3 FM i  n
F F3 F
 r
i 1
i
2
Fi FQi FQi
Hình 9.11 Moái gheùp chòu löïc ngang naèm trong maët phaúng gheùp, khoâng ñi qua troïng taâm
Fi  FM2i  FQ2i  2FMi .FQi . cos  (9.50)
Fi  FM2i  FQ2i  2FMi .FQi . cos  (9.51)
- Löïc Fmax : choïn löïc lôùn nhaát trong taát caû caùc löïc Fi , vaø   1800   .
9.4.4. Moái gheùp chòu löïc baát kyø khoâng naèm trong maët phaúng gheùp
l2
 
N Q

 T
l1
 
V  V
N
M 
T
V
-
N
-
M
 max -  min
Hình 9.12 Moái gheùp chòu löïc baát kyø khoâng naèm trong maët phaúng gheùp

- Daïng hoûng:

 Taám gheùp bò taùch hôû (do taùc duïng cuûa löïc N ).

 Taám gheùp bò tröôït (do taùc duïng cuûa löïc T ).
 Buloâng bò phaù huûy ôû chaân ren.

 Ñeå traùnh taám gheùp bò taùch hôû:
 max   N   M   V  0 (9.52)
trong ñoù,
Nm
N  , vôùi N m  (1   ) N laø thaønh phaàn löïc taùc duïng leân taám gheùp vaø
A
A laø dieän tích beà maët gheùp.
Mm
M  , vôùi M m  (1   )M laø thaønh phaàn moment taùc duïng leân taám
Wu
gheùp vaø Wu laø moment choáng uoán cuûa tieát dieän gheùp.
V.z
V  , vôùi V laø löïc xieát treân moät buloâng vaø z laø soá buloâng.
A
Ñieàu kieän (9.52) trôû thaønh:
(1   ) N (1   ) M V . z
  0 (9.53)
A Wu A
A N M 
 V .(1   ).   (9.54)
z  A Wu 
Löïc xieát V (treân moät buloâng) ñeå traùnh taùch hôû laø:
k (1   )  M .A 
V . N   (9.55)
z  Wu 
 Ñeå traùnh taám gheùp bò tröôït:
Fms  V .z  (1   ) N . f  T (9.56)
V .z. f  (1   ) N . f  k.T (9.57)
Löïc xieát V (treân moät buloâng) ñeå traùnh tröôït laø:

k .T  (1   ).N . f
V (9.58)
z. f
Toång caùc löïc taùc duïng leân buloâng:

 .N  .M . r
Fb  V   n
(9.59)
r
z 2
i
i 1
trong ñoù ri laø khoaûng caùch töø taâm buloâng ñeán ñöôøng trung hoøa.
Toång caùc löïc taùc duïng leân buloâng chòu taûi lôùn nhaát:
 .N  .M . rmax
Fmax  V   n
(9.60)
r
z 2
i
i 1
Khi tính toaùn buloâng chòu taûi troïng tónh, löïc xieát V caàn nhaân vôùi 1,3 vì xeùt ñeán öùng suaát
xoaén do moment treân ren gaây neân:
 .N  .M . rmax
Fmax  1,3V   n
(9.61)
r
z 2
i
i 1

 Neáu boû qua ma saùt treân beà maët ren:
 
 
 .N  .M . rmax
4 V   n 
 

z
 ri 2 
d1   i 1  (9.62)
 [ k ]
 Neáu tính ñeán ma saùt treân beà maët ren:

 Xieát chaët roài môùi chòu löïc:
 
 
 .N  .M . rmax
4 1,3V   n 
 

z
 ri 2 
d1   i 1  (9.63)
 [ k ]
 Xieát chaët ñoàng thôøi vôùi chòu löïc: (neân traùnh)

 
 
 .N  .M . rmax
1,3. 4  V   n 
 

z
 ri 2 
d1   i 1  (9.64)
 [ k ]
9.5. TÍNH MOÁI GHEÙP VOØNG KEÏP (SV töï ñoïc trong taøi lieäu [1])

Bài Giảng Chi Tiết Máy - Bùi Trọng Hiếu

Uploaded by

Copyright:

You might also like

Bài Giảng Chi Tiết Máy - Bùi Trọng Hiếu

Uploaded by

Document Information

Copyright

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Bài Giảng Chi Tiết Máy - Bùi Trọng Hiếu

Uploaded by

Copyright:

Baøi giaûng CHI TIEÁT MAÙY Chöông 1: Caùc chæ tieâu tính toaùn thieát keá chi tieát

chæ tieâu tính toaùn thieát keá chi tieát maùy

CAÙC CHÆ TIEÂU TÍNH TOAÙN THIEÁT KEÁ

1.1. TAÛI TROÏNG - ÖÙNG SUAÁT

1.1.1. TAÛI TROÏNG

Bm. Thieát keá maùy -1- TS. Buøi Troïng Hieáu

1.1.2. ÖÙNG SUAÁT

Taûi troïng tónh ÖÙng suaát tónh Phaù huûy tónh

 ÖÙng suaát cöïc ñaïi :  max

Bm. Thieát keá maùy -2- TS. Buøi Troïng Hieáu

Hình 1.3. Chu kyø öùng suaát maïch ñoäng döông

 Chu kyø öùng suaát khoâng ñoái xöùng cuøng daáu ( r  0 ):

 Chu kyø öùng suaát khoâng ñoái xöùng traùi daáu ( r  0 ):

Bm. Thieát keá maùy -3- TS. Buøi Troïng Hieáu

 r  1 : ÖÙng suaát khoâng thay ñoåi

Hình 1.7. ÖÙng suaát khoâng ñoåi

1.1.3. ÖÙNG SUAÁT TIEÁP XUÙC

Bm. Thieát keá maùy -4- TS. Buøi Troïng Hieáu

1.1.4. HIEÄN TÖÔÏNG MOÛI

Phaù huûy do chòu öùng suaát tónh Phaù huûy moûi

Bm. Thieát keá maùy -5- TS. Buøi Troïng Hieáu

1.2. CHÆ TIEÂU ÑOÄ BEÀN

1.2.1. ÑOÄ BEÀN TÓNH

Bm. Thieát keá maùy -6- TS. Buøi Troïng Hieáu

 Khi uoán + xoaén:  td   F2  3 x2  [ ] (Thuyeát beàn 4)

 Khi tieáp xuùc :  H  [ H ]

 ÖÙng suaát cho pheùp:

Bm. Thieát keá maùy -7- TS. Buøi Troïng Hieáu

ÖÙng suaát cho pheùp ñoái vôùi vaät lieäu deûo:

1.2.2. ÑOÄ BEÀN MOÛI

Hình 1.11. Ñöôøng cong moûi

Bm. Thieát keá maùy -8- TS. Buøi Troïng Hieáu

- Ñieàu kieän beàn:

Thay (1.10) vaøo (1.12), ta ñöôïc:

b. Soá chu kyø töông ñöông

Hình 1.12. Taûi troïng tónh

Bm. Thieát keá maùy -9- TS. Buøi Troïng Hieáu

N  60. n. K ng . 24. K n .365. L (1.15)

K ng : heä soá laøm vieäc trong ngaøy ( K ng  1) ,

K n : heä soá laøm vieäc trong naêm ( K n  1) .

 Tröôøng hôïp taûi troïng thay ñoåi theo baäc:

Hình 1.13. Taûi troïng thay ñoåi theo baäc

Soá chu kyø töông ñöông ñöôïc tính theo Tmax :

Tmax : moment xoaén lôùn nhaát.

Bm. Thieát keá maùy -10- TS. Buøi Troïng Hieáu

 Tröôøng hôïp taûi troïng thay ñoåi lieân tuïc:

Hình 1.14. Taûi troïng thay ñoåi lieân tuïc

c. Caùc bieän phaùp naâng cao ñoä beàn moûi:

Bm. Thieát keá maùy -11- TS. Buøi Troïng Hieáu

BOÄ TRUYEÀN ÑAI

2.1.1. Nguyeân lyù laøm vieäc

Hình 2.1. Sô ñoà boä truyeàn ñai

2.1.2. Phaân loaïi

Hình 2.2. Caùc loaïi ñai:

- Theo kieåu truyeàn ñoäng:

Bm. Thieát keá maùy -12- TS. Buøi Troïng Hieáu

2.1.3. Öu, nhöôïc ñieåm vaø phaïm vi söû duïng

c. Phaïm vi söû duïng:

Bm. Thieát keá maùy -13- TS. Buøi Troïng Hieáu

2.1.4. Caùc phöông phaùp caêng ñai

* Ñai sôïi boâng:

Bm. Thieát keá maùy -14- TS. Buøi Troïng Hieáu

b. Ñai hình thang