Botulinum Toksininin Yüz Estetik Uygulamaları
Facial Aesthetic Applications of Botulinum Toxin
Esin Özlem ATMIŞ
ÖZET
Günümüzde ülkemizde ve dünyada en sık kullanılan minimal
invaziv yüz gençleştirme yöntemi botulinum toksininin kozmetik
uygulanmasıdır. İlk defa 1990 yıllarında toksinin göz çevresinde
yarattığı kozmetik etkisi fark edilmiş takip eden yıllarda tüm yüz ve
boyun bölgesindeki kırışıklıkların tedavisinde tercih edilen bir yöntem
olmuştur. Bu derlemede yüz ve boyun bölgesinde yüz gençleştirmede
botulinum toksininin güncel uygulamalarına değinilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Botulinum toksin, mimimal invaziv yüz
gençleştirme
Curr Pract ORL 2018, 14(1): 52-58
Giriş
Gelişen teknoloji ve uzamış yaşam süreleri daha kaliteli bir
hayat beklentisini de beraberinde getirmiştir. Sosyal medya-
nın da gücünün popüler kültüre etkisi güzellik anlayışının
hızlı bir şekilde dağılmasına yardımcı olmuştur. Hastalar
daha kolay uygulanabilir, hızlı sonuç veren ve post operatif
süreci kısa süren uygulamaları cerrahi uygulamalara tercih
etmeye başlamışlardır. Bu nedenle özellikle yüz plastik
cerrahi uygulamaları yapan hekimler cerrahinin yanında
minimal invaziv uygulamaları da alternatif olarak sunmaya
başlamışlardır.
Günümüzde ülkemizde ve dünyada en sık kullanılan minimal
invaziv yüz gençleştirme yöntemi botulinum toksininin koz-
metik uygulanmasıdır. Bunu takip eden en sık ikinci uygula-
ma ise dolgu maddesi enjeksiyonlarıdır. Son dönmede artan
bir başka trend ise kombine kullanımlardır (hyaluronik asit
ve botulinum toksin). 2016 yılında onabotulinum toksin A’
nın estetik uygulamalarından elde edilen gelir 199.4 milyon
dolara ulaşmıştır1, Amerikan Plastik Cerrahi Derneğinin ve-
rilerinde göre yine 2016 yılında 15.4 milyon minimal invaziv
estetik işlemin yaklaşık 7 milyonu botulinum toksin uygula-
ması olarak yapılmıştır2.
Uzun zamandır pazarda olmasında rağmen kozmetik alanda
artan uygulama alanları ve elde edilen sonuçları ile botulinum
toksini kozmetik uygulamalardaki popülerliğini daha uzun
süre koruyacak gibi görünmektedir.
Tarihçe
Botulinum toksini (Btx) ilk defa 1817 ve 1822 de Alman fi-
zikçi ve şair Justinus Kerner tarafından bir sosis zehirlenmesi
Curr Pract ORL 2008, 4(1)
ABSTRACT
Recently the most common minimally invasive facial rejuvenation
application is botulinum toxin injections. It is incidentally realized
toxin causes improvement of wrinkles around the eye while treating
a blepharospasm patient in 1990’ s and since then starting from the
eyes, whole face and neck treatment are built up. In this review current
knowledge about botulinum toxin in facial aesthetics reassessed.
Key Words: Botulinum Toxin, Facial Aesthetic Applications,
minimally invasive procedures
salgını sonrasında fark edilmiş, “sausage poison” ve “fatty
poison” olarak tanımlanmıştır3,4. 1944’te Edward Schantz
Clostridium botulinum bakterisinin derivesini elde etmiş ve
toksin (tip A) ayrıştırılmıştır. 1949 yılında ise Burgen ve arka-
daşları botulinum toksinini nöromüsküler blok etkisini ortaya
koymuşlardır4.
Btx medikal uygulamaları strabismus tedavisi ile gündeme
girmiştir. Scott ve arkadaşları ekstra oküler kaslara btx enjekte
ederek strabismusu tedavi etmişlerdir5. İlk defa Kasım 1989’
da BTX-A (BOTOX) strabismus ve blefarospazm tedavisinde
Amerikan İlaç ve Gıda Dairesi (FDA) onayını almıştır6. Son-
rasında medikal kullanım alanları yaygınlaşmaya başlamış
özellikle servikal distoni ve çeşitli spastisitelerde kullanılmış-
tır. 1992’ de blefarospazm tedavisinden sonra periorbital bölge
kırışıklıklarda azalmaların fark edilmesi üzerine toksinin koz-
metik uygulamalarda kullanımı gündeme gelmeye başlamış
ve daha sonra bu konu ile ilgili çalışmalar hızlandırılmıştır7.
Botulinum Toksini ve Etki Mekanizması
Botulinum toksini (Btx) gram pozitif bir bakteri olan Clost-
ridium botulinum’ a ait bir nörotoksindir. 7 farklı antijenik
özelliğe sahip botulinum toksini (A, B, C, D, E, F ve G) tanım-
lanmıştır8. Bunlardan A, B, E, F, G tipleri insanlarda hastalık
oluşturabilmektedir ve en potent botulinum toksini tip A dır9.
Btx presinaptik nöromüsküler bileşkede asetilkolin salınımını
bloke ederek kimyasal denervasyona neden olur. Sinir sonlan-
masına ulaşan toksin sinaptik veziküllerle hücre içine alınır.
Toksin birbirine disülfit bağları ile bağlanmış 100 kDa’ luk
bir ağır zincir ile 50 kDa’ luk bir hafif zincirden oluşur10. Ağır
zincir presinaptik nörona bağlanır ve hafif zincirin endositoz

ile sitoplazmaya girişine yardımcı olur. Daha sonra ağır zin-
cirden ayrılan hafif zincir, çinko bağımlı bir metaloproteinaz
gibi davranır ve N-etilmalemid sensitive factor attachment
protein receptor (SNARE) kompleksinin komponentlerine
bağlanarak asetilkolin salınmasını bloke eder. Sinaptobrevin,
sintaksin ve SNAP-25 ten oluşan SNARE kompleksi presi-
naptik uca girer ve son derece özgül proteazlar olarak davra-
narak aksonal buton morfolojisini değiştirmeden membran
füzyonunu engellerler. Btx A SNAP-25 üzerinden etki göster-
mektedir (Şekil 1) 11, 12.
Bugün pazarda 3 farklı tip A nörotoksin kullanılmaktadır
(Tablo 1). Onabotulinumtoxin A (ONA; Botox/Vistabel, Al-
lergan Inc., Irvine, CA, USA), Abobotulinumtoxin A (ABO;
Dysport/Azzalure, Ipsen, Paris, France). İncobotulinumtoxin
A (INCO; Xeomin/Bocouture, Merz Pharmaceuticals GmbH,
Frankfurt, Germany). Btx A dilüe edilmeye hazır flakon-
lar halinde kuru preparatlardır. Bu ürünlerden farklı olarak
ülkemizde bulunmamakla birlikte botulinum toksin B’ den
Şekil 1. Farklı botulinum toksinlerinin akson terminallerindeki etki mekanizmaları13
Curr Pract ORL 2018, 14(1)
Botulinum Toksininin Yüz Estetik Uygulamaları 53
türetilen Myobloc/Neurobloc (Elan Pharmaceuticals, So-
uth San Francisco, CA, USA) dilüe edilmiş halde piyasaya
sunulmuşlardır.14
Btx A preparatları kozmetik uygulamalarda FDA onaylarını
geçtiğimiz on yıl içinde alabilmişlerdir. Botox (Allergan Inc.,
Irvine, CA, USA) ilk defa 2009 yılında glabellar kırşıklıklarda15,
2013 yılında lateral kantal çizgilerde ve son olarak 2017 yılın-
da alın bölgesi kırşıklıkları için FDA onayı alabilmiştir16. Gla-
bellar bölge kırışıklıklarında Dysport (Azzalure, Ipsen, Paris,
France) 2009’ da17, Xeomin (Merz Pharmaceuticals GmbH,
Frankfurt, Germany) ise 2011 yılında FDA onaylarını almış-
lardır18. Yüz bölgesinde bu sayılan bölgeler dışındaki diğer
kozmetik uygulamalar henüz onay almamış olsada klinik pra-
tikte sıkça kullanılmaktadırlar.
Kimyasal olarak benzer mekanizmalarla etki eden bu üç pre-
paratın farklı kompozisyonlarda, dozlarda ve klinik etkinlik-
lerde olduklarından henüz standardizasyon getirilememiş ve
bir konsensus oluşturulamamıştır.
54 Güncel Yaklaşım
Tablo 1. Pazarda bulunan Botulinum toksin tip A çeşitleri
Jenerik isim Onabotulinumtoxin A
Botox/Vistabel, Allergan
Üretici Firma
Inc., Irvine, CA, USA)
Flakon 50 U / 100 U
Konsantrasyon
2.5 ml SF içinde 4U/0.1 ml
miktarı
Rölatif güç
1:1
(ONA/ürün)
Hazırlanışı
Preparatların içeriklerine ve eklenen solüsyon miktarına göre
farklı ünitelerde hazırlanabilmektedir. Dilüsyon miktarı da
yine uygulanacak bölgeye ve uygulanan preparatın içerdi-
ği mikatara göre ayarlanmaktadır. Dilüsyon %0.9‘ luk steril
sodyum klorür (SF) ile yapılmalıdır. Dilüsyon esnasında btx
flakonundaki negatif basınç hissedilmelidir aksi halde pre-
paratın bozulmuş olabileceği akılda tutulmalıdır. Yine fla-
kondaki negatif basınç nedeniyle vakum etkisi göz önünde
bulundurularak preparat oldukça yavaş şekilde mümkün-
se damlalar halinde verilmeli ve flakonda köpürmeye yada
şiddetli çalkalanmaya engel olunmalıdır. Planlanan miktarda
sodyum klorür verildikten sonra flakon nazikçe avuç içinde
dairesel hareketlerle karıştırılarak diffüz olarak dağılması
sağlanmalıdır.
Preparatların hazırlanmadan önce ve sonrasında saklanma
koşulları da oldukça önemlidir. Botox dilüe edilmeden önce
-40 C‘ de dondurularak veya 2-80 C’ de buzdolabında saklan-
malı, dilüe edildikten sonra ise tekrar dondurulmamalı ve
mutlaka 2-80 C’ de muhafaza edilmelidir19,20,21. Dysport farklı
olarak dondurulmaya gereksinim göstermez17. Xeomin ise bu
iki üründen farklı olarak soğuk zincire gereksinim duymaz
ve +24 0 C’ ye kadar oda sıcaklığında bozulmadan bekletile-
bilmektedir18. Bu durum soğuk zincir gerekliliğini ortadan
kaldıran önemli bir pratik özelliktir ancak Xeomin henüz ül-
kemizde kullanım onayı almamıştır. Botox’ un hazırlandıktan
sonra 4 saat içinde tüketilmesi önerilmektedir. Hazırlanan
solüsyonun etkinliğinin 1 ay kadar devam ettiği bildirilse de
uzun süre bekletilen solüsyonlarda toksinin etkinliğinin azal-
dığı gösterilmiştir. Kozmetik uygulamalarda en sık 2.5 ml SF
Abobotulinumtoxin A İncobotulinumtoxin A
Xeomin/Bocouture, Merz
Dysport/Azzalure, Ipsen,
Pharmaceuticals GmbH,
Paris, France
Frankfurt, Germany
500 U 100 U
3 ml SF içinde 10 U/0.1 ml 2.5 ml SF içinde 4U/0.1 ml
1:2, 1:3 1:1
ile dilüsyon oranı kullanılmaktadır. Bu dilüsyon miktarı ile 0.1
ml solüsyonda 4 ünite Botox, 10 ünite Dysport, 4 ünite Xeo-
min bulunmaktadır. Bu 3 preparatın aynı etkiyi gösteren doz
oranları hesaplandığında ONA:ABO 1:2.5 iken ONA:INCO
1:1 olarak bulunmuştur22,23.
Uygulamaya geçmeden önce önemli bir başka nokta ise hasta-
ya ayrıntılı bilgi verilmesidir. Hastanın beklentileri net olarak
anlaşılmalıdır. Uygulamanın olası yan etkileri konuşulmalı,
btx uygulamasının belirli aralıklarla tekrar edilmesi gerekti-
ği hatırlatılmalıdır. Ayrıca hastanın uygulama öncesinde bil-
gilendirilmiş onam formu alınmalıdır. Mümkünse hastanın
pre operatif fotoğrafının çekilmesi önerilmektedir. Uygulanan
preparatın adı, uygulama tarihi, uygulanan bölgeler ve uygu-
lanan doz miktarları not edilmelidir.
Uygulama alanı alkol içermeyen antiseptik solüsyonlarla te-
mizlenmelidir. Steril gaz veya pamuk ile kanama kontrolleri
yapılabilir. Uygulama öncesinde buz aküsü ile yapılacak soğuk
uygulamalar hem vazokonstriksiyon etkisi ile kanamayı azal-
tacak hem de ağrı duyusunu azaltacaktır. Uygulama öncesi
uygulanacak topikal anesteziklerin btx etkinliğini azaltabile-
ceği konusunda tartışmalar bulunmaktadır. Ağrı için özellikle
önerilen uygun enjektör kullanımıdır. 30-33 G tercihen 0.5 ya
da 1 ml. insülin enjektörü ve yeterli sayıda yedek enjektör ucu
bulundurulması ağrıyı önemli oranda azaltacaktır39.
Uygulama sonrasında ise btx difüzyonuna bağlı olabile-
cek komplikasyonları önleyebilme amacıyla hastaya çeşitli
önlemler aldırılmalıdır. Hastaya yatay pozisyona geçmemesi
ve eğilmemesi önerilir. Ayrıca sıcak banyo yapmaması
hatırlatılmalıdır. Spor yapmak ya da alkol almak gibi yüzde
flushinge neden olabilecek şeylerden uzak durulmalıdır.
Curr Pract ORL 2018, 14(1)

Uygulama alanlarını ovalanmamalı veya masaj yapılmamalı-
dır. Uygulama esnasında btx etkinliğinin arttırılması için mi-
mik kaslarının kullanılmasının önerilmesi ile ilgili net bir bilgi
yoktur.
Kontraendikasyonlar
Btx hamileleik ve emzirme döneminde kullanılmamalıdır.
Myastenia Gravis, Eaton Lambert sendromu gibi nöromüs-
küler hastalıklarda kullanılması kontraendikedir. Aminog-
likozidler, penisilamin, kinin, kalsiyum kanal blokerleri,
magnezyum preparatları, siklosporin gibi ilaçlar btx etki
mekanizmasını potansiyalize edebileceğinden eş zamanlı
kullanılmamalıdır. Enjesksiyon bölgesinde inflamatuar ya da
enfeksiyöz bir problem olmamalıdır. Psikonörolojik açıdan
instabil hastalara uygulama yapılmamalıdır. Bunların dışında
bazı rölatif kontraendikasyonlar ise hastanın aspirin kullanı-
mı, allerjiye yatkınlık öyküsü olmasıdır24,25.
Uygulama Alanları ve Dozlar
Bu bölümde verilen dozlar Botox ürününe göre hesaplanmış-
tır. Belirtilen dozlar diğer farklı ürünlerle daha önce bahse-
dilen oranlara göre kullanıcı tarafından tekrar ayarlanmalıdır
ki bu oran Xeomin için aynı dozlarda iken Dysport için doz
hesaplanması tekrar yapılmalıdır. Tüm preparatlar için dozlar
bireysel olarak ve uygulanacak bölgedeki kas kitlesi göz önün-
de bulundurularak yapılmalıdır.
Burada asıl vurgulanması gereken btx uygulamalarının kişiye
özel uygulamalar olduğunun akılda tutulmasıdır. Botulinum
toksini dinamik kırışıklıların tedavisinde kullanıldığından uy-
gulama esnasında ilgili kas gruplarının kontraksiyonu kontrol
edilerek, yüzdeki asimetrik kas kuvvetlerinin de olabileceği göz
önünde bulundurularak uygulama yapılmalıdır. Uygulama ya-
pan kişinin uygulama alanının anatomisine hakim olması gerek-
mektedir. Uygulama derinlikleri enjeksiyonun yapıldığı bölgeye
göre intramüsküler, subdermal, intradermal olabilmektedir.
Glabellar Kompleks ve Alın Kırışıklıkları
Bu bölge kozmetik btx uygulamalarının en sık yapıldığı bölge-
dir. Bu bölgeyi oluşturan kaslar M. Frontalis, M. Orbicularis
oculi, M.Procerirus, M. Corrigatorius, M. Depresorsüper-
ciliidir. Bu kasların hareket yönleri ve neden oldukları çiz-
giler Tablo 2’ de özetlenmiştir. Bu bölgede tek elevatör etki
M. Frontalise aitken diğer kas grupları genel depresör etki
göstermektedir26,27.
Tablo 2. Glabellar kompleks ve alın bölgesi kasları ve hareket yönleri
Kas Hareket Etkisi
Frontalis Kaş elevasyonu yapar
Orbicularis oculi Kaşın lateralini deprese eder
Korrigatörler Kaşı mediale çeker
Depresor süpercilii ve Proserius Kaşı inferomediale çeker
Curr Pract ORL 2018, 14(1)
Botulinum Toksininin Yüz Estetik Uygulamaları 55
Klasik olarak glabellar komplekste 5 nokta enjeksiyon tekniği
kullanılmaktadır. Botoxun kendi önerdiği dozda 0.1 ml’ de 4
ünite olacak şekilde 5 ayrı uygulamadır (Resim 1). Uygulama
yapılacak kaslar bimanuel palpe edilmeli ve uygulama bu şe-
kilde yapılmalıdır. Böylece ağrı azaltılabileceği gibi yayılma
riski de minimuma indirilmiş olunur. Yapılan çalışmalarda
gabelalr kırşıklığın giderilebilmesi için en az 20 ü gerekti-
ği gösterilmiştir. Doz arttıkça kaş çatma kabiliyeti azalmış-
tır. Ayrıca doz artışı ile yan etki insidansı arasında bir ilişki
bulunamamıştır28.
Frontal bölgede ise uygulamalar M. Frontalise göre
ayarlanmalıdır. M. Frontalis lifleri vertikal olarak yerleştiğin-
den bu kasın kasılmasına bağlı alında horizontal çizgilenme-
ler oluşmaktadır. Genel elevasyondan sorumlu olduğundan
kaş düşmesini engellemek için yüksek dozdan kaçınılmalıdır.
Yine kaşın en az 1-2 cm yukarısında kalmak da kaş ptozundan
korunmak için önemlidir. Yaklaşık 1-2 cm aralarla 3-5 bölgeye
2 şer ünite olacak şekilde uygulama yapılması önerilmektedir.
Lateral Kantal Kırışıklıklar (Kaz Ayakları)
Bu bölgenin kırışıklıklarından sorumlu kas orbicula-
ris oculinin lateral kısmıdır. İki farklı enjeksiyon tekniği
bulunmaktadır. Bunlardan birisi lateral kantus hizasında or-
bital rimden 1 cm uzakta tek noktadan enjeksiyon iken diğeri
bu noktanın yaklaşık 0.5 cm süperior ve inferioruna yapılacak
3 eşit doz uygulamasıdır (Resim 3). Bu bölge enjeksiyonları
Resim 1. Glabellar kompleks enjeksiyon bölgeleri, Botox Cosmetics
(Allergan Inc., Irvine, CA, USA)
Oluşan Kırışıklık
Yatay alın çizgileri
Kaz ayakları
Glabellar çizgiler
Glabellar çizgiler
56 Güncel Yaklaşım
Resim 2. Soldaki resim yukarı bakışta frontal bölge kırışıklıklarıda
btx enjeksiyon noktaları, sağdaki resim ise hastanın tedavi sonrası 10.
günüdür
Resim 3. Lateral kantal kırşıklıkları: Üç ayrı bölge enjeksiyon noktası
işaretlenmiştir.
Resim 4. Soldaki resimde kırmızı noktalar m. Depresör anguli orise yapılan btx enjeksiyon noktaları iken mavi noktalar m. Mentalise yapılan
enjeksiyon noktalarıdır. Sağdaki resim ise hastanın tedavi sonrası 10. günüdür
olası komplikasyonları önlemek adına subkutan yapılmak-
tadır. Daha derine yapılan veya orbital rime daha yakın en-
jeksiyonlar ptozise veya diplopiye neden olabilmektedir. Yine
orbicularis oculi kasının infero laterali zigomaticus minör
komşuluğu nedeniyle bu bölgede yapılan derin veya aşırı en-
jeksiyonlar asimetrik gülüşe neden olabilmektedir29,30.
Burun Sırtı Uygulamaları (Tavşan Çizgileri)
M. Nazalisin transvers kısımlarına uygulanır. Bu bölge daha
çok glabellar ve lateral kantal bölge uygulamalarından sonra
belirginleşen alanlardır. Literatürde uygulama yeri, seviyesi
ya da dozu ile ilgili net bilgiler bulunmamaktadır. Ancak bu
bölgeye yapılan enjeksiyonlarda m. Levator labii superioris
alaeque nasi komşuluğu üst dudak düşüklüğü veya üst dudak
asimetrisine göz önünde bulundurulmalıdır31. Ayrıca depre-
sör septi nasalis kasının aşırı çalışmasına başlı gelişen ve özel-
likle gülerken belirgin tip pitozuna neden olan hastalara 1-2 ü
btx enjeksiyonu ile tip elevasyonu sağlanabilir32.
Perioral Çizgiler (Smoker’s Line)
Perioral bölge oluşabilecek komplikasyonlar açısından daha
dikkatli olunması gereken bir bölgedir. Yüksek dozlarda pe-
rioral güçsüzlüğe bağlı gıdaların ağızda tutulmasında güçşüz-
lükler, dudak asimetrileri görülebilir. Bu bölge enjeksiyon-
larında median hatta uygulama yapmamak önemlidir. Orta
hattın lateralinde, yüzeyel olacak şekilde maksimum 2’şer
ünite enjeksiyon yeterli olacaktır33.
Marionette Çizgileri
Marionette çizgileri m. depresör anguli orisin kasılmasına
bağlı oral komisüe kenarından alt çeneye doğru uzanan çiz-
gilerdir ve daha yaşlı bir görünüme neden olurlar. Bu bölgede
asimetrik gülüşe neden olmamak için depresör labi inferior
enjeksiyonlarından kaçınmak gerekir bu nedenle enjeksiyon-
lar oral komisürün 10 mm lateralinde, mandibulaya yakın
olmalıdır (Resim 4). Ayrıca çenede portakal kabuğu görünü-
müne neden olan mentalis kasının aşırı aktivasyonu sonucu
oluşan ‘gamzeli çene’ görüntüsünün önlenmesi için de orta
hattın her iki yanına 2’ şer ünite btx uygulaması yapılabilir
(Resim 4). Alt yüz uygulamaları olası komplikasyonlardan
kaçınmak için olabildiğince düşük dozlarda tutulmalıdır (2-4
ü)34,35.
Curr Pract ORL 2018, 14(1)

Gummy Smile
Gülüşle birlikte belirgin üst diş etinin görülmesi gülerken es-
tetik olmayan bir görünüme neden olmaktadır. Bu durumdan
esas sorumlu kas m. Levator labii superoris alaeque nasidir31.
Enjeksiyon kasın en belirgin hissedildiği noktalardan simetrik
olarak yapılmalı daha önce bahsedildiği gibi asimetrik üst du-
dak oluşumu önlemek amacıyla olabildiğince düşük dozlarda
tutulmalıdır (2-4 ü).
Masetter Hipertrofisi
Diğer bölge uygulamalarından farklı olarak massetter kasına
btx uygulamaları kırışıklıklar için değil, özellikle massetter
kası belirgin hipertrofili hastaların sahip olduğu kare yüz gö-
rünümünü yumuşatmak ve oval bir yüz elde etmek için yapı-
lır. Böylece daha ince ve feminen bir yüz görünümü elde edil-
miş olunur. Literatürde farklı doz ve uygulamalar bulunmakla
birlikte genellike 3 veya 5 farklı noktadan olmak üzere her bir
tarafa toplam 15-25’ er ünite arasındadır36.
Plastizmal Bantlar
Platisma mandibula alt yüzünden başlayıp, tüm boynu sara-
rak aşağıda klavikulaya kadar uzanan ince bir kas tabakası-
dır. Hiperfonksiyone olması durumunda boyunda vertikal
bantlar oluşurken hipofonksiyonunda boyunda kolye tarzı
çizgilenmeler izlenir. Literatürde bu bölgeye yapılacak enjek-
siyonlar ve dozları ile ilgili yeterli çalışma bulunmamaktadır
ancak genel uygulama direk kas içine olacak şekilde ve birkaç
farklı noktadan 2-5 ünite arasında toplamda 30-40 üniteyi
geçmeyecek şekilde bildirilmiştir31,37,38.
Komplikasyonlar
Literatürde bildirilmiş tek anaflaksi vakası bulunmaktadır
ancak bu vakada da uygulanan preparatın orjinalliği ile ilgili
tartışmalar mevcuttur39,40. Bundan öncede 2005 yılında bildi-
rilmiş bir fetal anaflaktik olgunun da uygulamaya ilave edilmiş
lidokaine bağlı gelişmiş olabileceği düşünülmektedir40,41.
Bunların dışındaki tüm etkiler geçici olacağından nispeten
tolere edilebilmektedir. Oluşabilecek genel idiosenkrazik yan
etkiler bulantı, güçsüzlük, grip benzeri semptomlardır. Bun-
ların yanında enjeksiyon bölgelerinde ağrı, ödem, kızarıklık
veya ekimoz görülebilir. Baş ağrısı olguları bildirilsede bunlar
sıklıkla basit analjeziklerle geçen kısa süreli ağrılardır. Aksine
gerilim tipi baş ağrılarında ağrıda azalma bildirilmiştir.
En korkulan komplikasyonlar kaş veya göz kapağı pitozudur.
Göz kapağı pitozu toksinin orbital septum aracılığı ile levator
palpebralise yayılması nedeniyle oluşurken kaş pitozu kaşın
yakınında yapılan frontalis enjeksiyonlara bağlı görülebil-
mektedir. Göz çevresi uygulamalarında ayrıca göz kuruluğu,
diplopi görülebilmektedir. Göz kuruluğunun tedavisinde
suni göz yaşı damlaları önerilmelidir. Göz kapağı ptozunda
ise miller kasında kasılmaya neden olan alfa2 adrenerjik ajan
olan aproklonidin 5% içeren damlalar günde 3-4 kere olacak
şekilde kullanılabilir. Aproklonidin bulunamayan durumlarda
fenilefrin 2.5 % kullanılabilir ancak bu preparatın dar açılı glo-
komda kontraendike olduğu unutulmamalıdır42,43,44. Bir başka
komplikasyon ise ‘Mephisto sign’ olarak da bilinen, kanca kaş
görüntüsüne neden olan frontal kasın laterallerinin yetersiz
Curr Pract ORL 2018, 14(1)
Botulinum Toksininin Yüz Estetik Uygulamaları 57
enjeksiyonu ile görülür. Bu durumda kaş lateralinin elevas-
yonuna neden olan frontalisin lateral liflerine 1-2 ünite btx
uygulanarak daha doğal bir görünüm elde edildir45.
Tekrarlayan uygulamalara bağlı nötralizan antikor gelişimi
nedeniyle btx etksinin kaybedildiğine dair kesin bir lietartür
bulgusu yoktur. Ancak yinede olabildiğince düşük dozlarla
tedavi etmek ve tedavi aralıklarını uygun şekilde yapmak anti-
kor oluşumu olasılığını düşürecektir46.
Kaynaklar
1. Allergan. Press release. Available from: https://www.allergan.com/in-
vestors/events-presentations/events/q4-2016-allergan-plc-earnings-
conference-call. Accessed March 23, 2017.
2. American Society of Plastic Surgeons. American society of plas-
tic surgeons 2016 National Clearinghouse of plastic Surgery statis-
tics. Available from: https://d2wirczt3b6wjm.cloudfront.net/News/
Statistics/2016/2016-plastic-surgery-statistics-report.pdf. Accessed
March 23, 2017.
3. Kerner J (1820). Neue Beobachtungen über die in Württemberg
so häufig vorfallenden tödlichen Vergiftungen durch den Genuss
geräucherter Würste. Tübingen: Osiander.
4. Moore P, Naumann M. Handbook of Botulinum Toxin Treatment.
2nd ed. Blackwell Science Ltd.USA 2003; 3-76, 343-59.
5. Scott AB (October 1980). “Botulinum toxin injection into extraocular
muscles as an alternative to strabismus surgery”. Ophthalmology. 87
(10): 1044–49. doi:10.1016/s0161-6420(80)35127-0. PMID 7243198.
6. United States Department of Health and Human Services (April 30,
2009). “Re: Docket No. FDA-2008-P-0061” (PDF). Food and Drug Ad-
ministration. Retrieved July 26, 2010.
7. Carruthers J, Carruthers J. Treatment of glabellar frown lines with C.
Botulinum A exotoxin. J. Derm. Surg. Oncol. 1992, 18: 17-21. 

8. Huang W, Foster JA, Rogachefsky AS. Pharmacology of botulinum
toxin. J. Am. Acad. Dermatol. 2000, 43: 249-259. 

9. De Paiva A, Meunier FA, Molgo J, et al. Functional repair of motor end
plates afetr botulinum neurotoxin type A poisoning: Biphasic switch
of synaptic actvity between nerve sprouts and2 their parent termi-
nals. Proc. Natl. Acad. Sci. USA 96. 1999, 96: 3200-3205. 

10. Turton K, Chaddock JA, Acharya KR. Botulinum and tetanus neuro-
toxins: structure, function and therapeutic utility. Trendsin Bioche-
mical Sciences 2002; 27: 552-558.
11. Simpson LL. The origin, structure, and pharmacological activity of
botulinum toxin. Pharmacol Rev. 1981; 33(3): 155-188.
12. Rossetto O, Seveso M, Caccin P, et al. Tetanus and botulinum neuro-
toxins: turning bad guys into good by research. Toxicon.2001; 39(1):
27-41.
13. Barr JR, Moura H, Boyer AE, Woolfitt AR, Kalb SR, Pavlopoulos A et
al (October 2005). “Botulinum neurotoxin detection and differenti-
ation by mass spectrometry”. Emerging Infectious Diseases. 11 (10):
1578–83.doi:10.3201/eid1110.041279. PMC 3366733. PMID 16318699.
14. Lew MF. Botulinum toxin type B (Myobloc, NeuroBloc): a new choice
in cervical dystonia. Expert Rev Neurother. 2001 Nov;1(2):143-52. doi:
10.1586/14737175.1.2.143.
15. Botulinum Toxin Type A Product Approval Information – Licensing
Action 4/12/02”. Food and Drug Administration. October 29, 2009.
Retrieved July 26, 2010.
58 Güncel Yaklaşım
16. De Maio M, Swift A, Signorini M, Fagien S; Aesthetic Leaders in Faci-
al Aesthetics Consensus Committee. Facial Assessment and Injection
Guide for Botulinum Toxin and Injectable Hyaluronic Acid Fillers:
Focus on the Upper Face. Plast Reconstr Surg. 2017 Aug;140(2):265e-
276e. doi: 10.1097/PRS.0000000000003544.
17. Dysport (abobotulinumtoxinA) full prescribing information. Scott-
sdale, AZ: Medicis Aesthetics, Inc; 2010.
18. Xeomin (incobotulinumtoxin) A full prescribing information Gre-
ensboro, NC: Merz Pharmaceuticals, LLC; 2011.
19. Klein AW. Dilution and storage of botulinum toxin. Dermatol Surg.
1998, 24:1179-80. 20.
20. Garcia A, Fulton JE. Cosmetic denervation of the muscles of facial
expression with botulinum toxin. Dermatol. Surg. 1996, 22: 39-43. 21.
21. Tuncer S, Ayhan S, Elmas Ç, et al. Fresh and stored botulinum toxinA
on muscle and nerve ultrastructure: An electron microscopic study.
Plast. Reconstre. Surg. 2006, 118 (Suplement).
22. Sattler G Callander MJ Grablowitz D et al. Noninferiority of incobo-
tulinumtoxinA, free from complexing proteins, compared with anot-
her botulinum toxin type A in the treatment of glabellar frown lines.
Dermatol Surg. 2010;36(suppl 4):2146-2154.
23. Karsai S, Adrian R, Hammes S Thimm J Raulin C. A randomized
double-blind study of the effect of Botox and Dysport/Reloxin on
forehead wrinkles and electromyographic activity.Arch Derma-
tol,2007;143(11): 1447-149.
24. Feily A, Fallahi H, Zandian D, Kalantar H. A succinct review of botu-
linum toxin in dermatology; update of cosmetic and noncosmetic use.
J Cosm Dermatol 2011; 10: 58–67.
25. Moore P, editor. Handbook of botulinum toxin. Oxford: Blackwell
Science; 1995.
26. Hexsel D1, Rutowitsch MS, de Castro LC, do Prado DZ, Lima MM.
Blind multicenter study of the efficacy and safety of injections of a
commercial preparation of botulinum toxin type A reconstituted up
to 15 days before injection. Dermatol Surg. 2009 Jun;35(6):933-9; dis-
cussion 940. doi: 10.1111/j.1524-4725.2009.01158.x. Epub 2009 Apr
21.
27. Lowe P., Patnaik R., Lowe N.Comparison of two formulations of botu-
linum toxin type A for the treatment of glabellar lines: a double-blind,
randomized study. J Am Acad Dermatol. 2006 Dec;55(6):975-80.
Epub 2006 Oct 6.
28. Joseph JH, Eaton LL, Robinson J, Pontius A, Williams EF III. Does
Increasing the Dose of Abobotulinumtoxina Impact the Duration of
Effectiveness for the Treatment of Moderate to Severe Glabellar Li-
nes? J Drugs Dermatol. 2016 Dec 1;15(12):1544-1549.
29. Carruthers A, Carruthers J. A single-center dose-comparison study of
botulinum neurotoxin type A in females with upper facial rhytids: as-
sessing patients’ perception of treatment outcomes. J Drugs Dermatol.
2009;8;8(10):924-929.
30. Carruthers A, Carruthers J,Cohen J.A prospective, double-blind,
randomized, parallel- group, dose-ranging study of botulinum toxin
type A in female subjects with horizontal forehead rhytides. Dermatol
Surg. 2003;29(5):461-467.
31. Maas C, Kane MA, Bucay VW, Allen S, Applebaum DJ, Baumann L,
Cox SE at al Current Aesthetic Use of AbobotulinumtoxinA in Clini-
cal Practice: An Evidence-Based Consensus Review.Aesthetic Surgery
Journal, Volume 32, Issue 1_Supplement, 1 September 2012, Pages
8S–29S,https://doi.org/10.1177/1090820X12455192.
32. Dayan SH, Kempiners JJ. Treatment of the lower third of the nose
and dynamic nasal tip ptosis with Botox. Plast Reconstr Surg. 2005,
115:1784-5.
33. Carruthers J, Carruthers A. Botulinum toxin A in the mid and lower
face and neck. Dermatol Clin. 2004, 22:151-8.
34. Kane M,Donofrio L, Ascher B. et al. Expanding the use of neurotoxins
in facial aesthetics: a consensus panel’s assessment and recommenda-
tions. J Drugs Dermatol. 2010;9(1)(suppl):s7-s22; quiz s23-s25.
35. Kane MA. The functional anatomy of the lower face as it applies to
rejuvenation via chemodenervation. Facial Plast Surg. 2005, 21:55-64.
36. Castro WH, Gomez RS, Da Silva Oliveira J, Moura MD, Gomez RS.
Botulinum toxin type A in the management of masseter muscle
hypertrophy. J Oral Maxillofac Surg. 2005, 63:20-4.
37. Yavuzer R., Fasiyal estetik uygulamalarda botulinum toksini. Gazi tıp
dergisi. 2006: Cilt 17: Sayı 4: 189-195.
38. Carruthers J, Carruthers A. Botulinum toxin A in the mid and lower
face and neck. Dermatol Clin. 2004, 22:151-8.
39. First case of anaphylaxis after botulinum toxin type A injection.
Moon IJ, Chang SE, Kim SD. Clin Exp Dermatol. 2017 Oct;42(7):760-
762. doi: 10.1111/ced.13108. Epub 2017 Jun 21. PMID:28639343.
40. Can botulinum toxin cause anaphylaxis after an aesthetic treatment?
Pickett A. Clin Exp Dermatol. 2018 Jan 4. doi: 10.1111/ced.13342.
[Epub ahead of print] No abstract available. PMID:29314163.
41. Fatal case of BOTOX-related anaphylaxis? Li M, Goldberger BA, Hop-
kins C.J Forensic Sci. 2005 Jan;50(1):169-72.PMID:15831014.
42. Dayan SH,Complications from toxins and fillers in the dermatology
clinic: recognition, prevention, and treatment. Facial Plast Surg Clin
North Am. 2013 Nov;21(4):663-73. doi: 10.1016/j.fsc.2013.07.008.
43. Aristodemou P, Watt L, Baldwin C, Hugkulstone C. Diplopia associa-
ted with the cosmetic use of botulinum toxin a for facial rejuvenation.
Ophthal Plast Reconstr Surg. 2006, 22:134-6.
44. Batra RS, Dover JS, Arndt KA. Adverse event reporting for botulinum
toxin type A. J Am Acad Dermatol. 2005, 53:1080-2.
45. Cho ES, Hwang JY, Kim ST.A proposal to prevent the “Mephis-
to sign» side effect of botulinum toxin type A injection in chro-
nic migraine. Yonsei Med J. 2013 Nov;54(6):1542-4. doi: 10.3349/
ymj.2013.54.6.1542.
46. Dover JS, Monheit G, Greener M, Pickett A. Botulinum Toxin in
Aesthetic Medicine: Myths and Realities. Dermatol Surg. 2018
Feb;44(2):249-260. doi: 10.1097/DSS.0000000000001277.
Curr Pract ORL 2018, 14(1)