KAPITULLI 1: BAZAT E MENDIMIT DHE KERKIMIT SHKENCOR

1.1 Hyrje ne kerkim.

Ne boten akademike, ne boten e biznesit dhe ne shume situata qe lidhen me zhvillimin dhe
strategjite, degjojne te perdoret fjala “kerkim” si sinonim i fjaleve “hulumtim”, “investigim".
Por, a eshte i njejte kerkimi ne te gjitha rastet e perdorimit te ketyre fjaleve? Cfare e ben dike
nje kerkues me te mire se nje tjeter? Cfare e dallon kerkimin shkencor nga kerkimi i aplikuar
ne situatat e perditeshme te biznesit? Per te gjitha keto, dhe te tjera, do te diskutojme ne temat
ne vijim.

Si mund te zhvillosh nje personalitet si kerkues?

Nese mendon rreth vetes dhe menyres se si i sheh gjerat, a mendon se je tip qe kuriozohet rreth
botes, ngjarjeve dhe fenomeneve ne te? A deshiron te dish me shume mbi dicka se sa ajo qe
thjesht sheh ne nje moment te caktuar? A mendon se ajo cfare sheh duhet besuar teresisht? A
interesohesh pertej asaj qe eshte e dukshme, qe po te serviret ate moment? Kur dicka te duket
shume e mire per te qene e vertete, a je kritik ndaj saj? Nese pergjigjet e ketyre pyetjeve jane
“po”, kjo tregon se jeni ne rruge te mbare si kerkues. Hapi tjeter eshte te filloni te mendoni mbi
metodat qe ndihmojne te kuptoni ngjarjet dhe sjelljet - vecanerisht metodat e perdorura nga
shkencetaret. Shumica e gjerave qe sot i konsiderojme si te ditura (i marrim si te mireqena)
jane te bazuar mbi metodat qe shkencetaret perdorin per t'iu pergjigjur pyetjeve qe ata ngrene.
Per shembull, ka shume nga ata qe nuk dalin nga shtepia ne mengjes pa u ushqyer sepse ata e
dine dhe kane bindjen se “mengjesi eshte vakti me i rendesishem i dites”. Ndersa ngisni
makinen, perpiqeni ne maksimum te mos e perdorni telefonin celular sepse e dini qe "eshte e
rrezikshme te ngasesh makinen duke folur ne telefon”. Mund te rrezikoni jeten apo ndonje
gjobe. Gjate nates perpiqeni te flini gjume 8 ore sepse ajo qe dini eshte se “8 ore gjume jane te
mjaftueshme per te nisur nje dite te re dhe me energji”. Te tilla “mesime” ka shume gjate diteve
tona, te cilat shpesh na bejne ate qe quhet rutine, por qe deri sa te mberrijne tek ne si te tilla,
kane kaluar procese kerkimore shkencore. Eshte mahnitese se sa shume eshte e mbeshtetur jeta
jone ne kerkim. Pothuajse gjithcka qe bejme apo shohim eshte subjekt i kerkimit. Njerezit
ndermarrin kerkime qe na cojne ne univers, kerkime qe eksplorojne mjedisin ku jetojme,
kerkime qe na udheheqin ne teknologjite qe perdorim, ne vaksinat qe parandalojne pandemite
dhe kura per semundje, kerkime qe studjojne cfare ne hame dhe pijme dhe qe kontribojne ne
prodhimin e produkteve me te mira, kerkime qe veshtrojne qytetet tona, kerkime qe studiojne
nderveprimet dhe marredheniet njerezore dhe eksplorojne njeriun fizikisht dhe menderisht.
Nuk egziston nje aspekt i botes sone qe nuk eshte i konsiderueshem per kerkimin. Perpara vitit
1600 nuk kishte asgje qe mund te pershkruante ate qe sot e perkufizojme si kerkim. Ne rreth
400 vite, njerezimi ka krijuar idene e kerkimit dhe e ka aplikuar ate ne cdo dimension te jetes
sone.

Kjo teme eshte nje hyrje ne metodat shkencore. Ajo perpiqet te krijoje nje ide te pergjithshme
se cfare duhet konsideruar me rendesi ne zhvillimin e nje punimi shkencor, te nje studimi, nje
kerkimi dhe si duhet te ecet neper kete rruge te gjate e cila perpara se t'i nenshtrohet
procedurave, lind dhe krijohet nga nje proces i thelluar dhe kurioz i mendimit.

Shkenca eshte nje menyre e te njohurit te botes. Fjala shkence vjen nga latinishtja scientia qe
do te thote dije. Shkenca eshte perftimi i njohurive duke perdorur metoda shkencore, gjithashtu
te quajtura metoda kerkimi.

Kerkimi ndermerret nga shumica e profesionisteve. Me shume se sa nje grup aftesish,

kerkimi eshte nje menyre e te menduarit: ekzaminimi ne menyre kritike i aspekteve te
ndryshme te punes profesionale, kuptimi dhe formulimi i parimeve qe udheheqin nje
procedure specifike, dhe zhvillimi e testimi i teorive qe kontribojne ne avancimin praktik dhe
profesional. Ne jeten e perditeshme eshte veshtire te kalohet ndonje dite pa e degjuar diku
perdorimin e fjales "kerkim”. Rezultatet e “kerkimit” jane kudo rreth nesh. Degjoni ne media
nje debat mbi gjetjen e fundit te nje studimi mbi opinionet e njerezve ku ne menyre te
paevitueshme perdoret fjala “kerkim”, duke iu referuar menyres se si jane mbledhur te
dhenat. Politikanet shpesh justifikojne vendimet e tyre si te bazuara ne kerkime. Kompanite
flasin per preferenca te konsumatoreve bazuar ne kerkimet e tregut. Programe dokumentare
flasin per “gjetje kerkimore”, ndersa reklamuesit perdorin rezultatet e kerkimit per te shitur
produktet te cilat rezultojne si me te vleresuarat. Por, keto jane vetem pak shembuj te
perdorimit te kerkimit ne gjuhen e perditeshme. (Saunders M., Lewis P., Thornhill A., 2009).

Walliman (2005) thote se shume nga perdorimet e perditeshme te termit “kerkim” nuk jane
kerkim ne kuptimin e vertete te fjales. Si pjese e kesaj, ai thekson raste kur termi perdoret
gabimisht:
- Thjesht kur mblidhen fakte dhe informacion, por pa patur nje qellim te qarte;
- Ribashkimi dhe rirenditja e fakteve dhe informacionit pa interpretim;
- Si nje term per ta bere produktin ose idene te bjere ne sy dhe te respektohet.

Megjithese kerkimi shpesh perfshin mbledhjen e informacionit, ai eshte me shume se leximi i

disa librave dhe artikujve, te folurit me disa njerez apo berja e pyetjeve ndaj disa njerezve.
Nderkohe qe mbledhja e te dhenave mund te jete pjese e procesit, nese nuk ndermerret ne
menyre sistematike, dhe me nje qellim te qarte, nuk do te shihet si kerkim. Gjithashtu shpesh
ndodh qe ne raporte te ndryshme te mblidhen te dhena dhe te montohen me njera-tjetren, pa
dhene ndonje interpretim mbi te dhenat e mbledhura. Edhe nje here, edhe pse bashkimi i te
dhenave te mbledhura nga burime te ndryshme eshte pjese e procesit te kerkimit, pa
interpetim ai nuk eshte kerkim. Po ashtu termi kerkim mund te perdoret per t'i dhene vlere nje
produkti ose nje ideje, por nese kur pyetet per detaje ne procesin e kerkimit, ata nuk jane te
qarte per te, nuk kemi te bejme me kerkim.

Duke u nisur nga kjo verejtje e Walliman, mund t'i japim kerkimit disa karakteristika:

- Te dhenat mblidhen sistematikisht

- Te dhenat interpretohen sistematikisht
- Ka nje qellim te qarte: te zbulohen gjera!

Keshtu, mund ta perkufizojme kerkimin si dicka qe njerezit e ndermarrin per te zbuluar gjera
ne rruge sistematike, me qellim qe te rrisin njohurite e tyre. Dy fraza jane te rendesishme ne
kete perkufizim: “rruge sistematike” dhe “te zbulojne gjera”. Fjala “sistematike" sugjeron se
kerkimi eshte bazuar ne marredhenie logjike dhe jo thjesht ne besime (Ghauri dhe Gronhaug,
2005). Si pjese e kesaj, kerkimi perfshin shpjegimin e metodave te perdorura per te mbledhur
te dhenat, do te argumentoje se perse rezultatet e siguruara jane me kuptim, dhe do te shpjegoje
ndonje kufizim qe asociohet me to.

Parimisht cdo fushe permban kerkim, por termi “kerkim” perfshin gjera te ndryshme ne fusha
te ndryshme. Per shembull, cfare kuptohet me kerkim ne fushen e historise, nuk eshte e njejte
me si e kuptojne kerkimin studjuesit ne fushen e mjekesise. Kerkimi ne fushen e dizenjimit te
kostumeve nuk ngjan aspak me kerkimin ne meteorologji. Por, cfare ka te perbashket ne te
gjitha keto percaktime te kerkimit qe mund te na ndihmoje ne te kemi nje perkufizim? Ndoshta,
ajo qe i bashkon te gjitha keto ne nje pike te perbashket eshte se kerkimi eshte investigim
sistematik (hulumtim/hetim). Ne jeten tone te perditeshme ne mendojme per boten qe na
rrethon, konsiderojme alternativat dhe bejme zgjedhje. Kerkimi eshte ndryshe nga kjo. Kerkimi
eshte perpjekja jone e ndergjegjshme per te perqendruar mendimin tone dhe per ta kryer ate ne
nje menyre racionale dhe te kujdesshme. Ky eshte celesi i natyres sistematike te kerkimit.

Kerkimi perfshin mbledhjen e te dhenave. Eshte nje aktivitet empirik. Kur ne shkojme ne dyqan
per te blere dicka, syte tane shetisin neper rafte, mbledhin informacion dhe e krahasojne ate me
njeri-tjetrin, por ne nuk e bejme kete gje sistematikisht. Nese ne ne menyre sistematike
krahasojme produkte, duke mbledhur te dhena per tiparet e tyre, cilesine, historine e sherbimit,
etj., ne jemi perfshire ne nje perpjekje empirike, nje perpjekje qe eshte e bazuar ne
vezhgim/observim sistematik i cili gjeneron te dhena qe na ndihmojne ne vendim-marrje.

Kerkimi eshte gjithashtu nje perpjekje publike. Kur ne mbledhim te dhena ne kerkim, zakonisht
e bejme kete gje jo vetem per interesin personal, por qe te japim kontribut me te gjere per dijen
ne teresi. Duke konsideruar tre elementet e mesiperm, mund te kemi nje perkufizim per
kerkimin, si:

Kerkimi eshte nje investigim sistematik, me natyre emprike dhe eshte dizenjuar per te
kontribuar ne dijen publike. (Trochim M., Donnelly P., Arora K., 2016)

Kur ne ndermarrim nje kerkim, ne kryejme nje projekt kerkimor i cili adreson nje ose disa
pyetje kerkimore, mbledh te dhena specifike, perfshin kryerjen e analizave, e keshtu me
rradhe. Cdo projekt kerkimor kryhet gjithmone duke konsideruar kerkimet pararendese qe
adresojne disa aspkte per te cilat ne po hulumtojme. Edhe nese, askush nuk ka kerkuar
ekzaktesisht ate qe po kerkojme ne sot, me siguri ka kerkime te ngjashme qe kane hetuar
dicka te ngjashme, kane mbledhur te dhena te ngjashme dhe kane kryer analiza te ngjashme.
Metodat e kerkimit jane mjetet efektive me te cilat na duhet ta mbledhim informacionin qe
lidhet me qellimin tone. Eshte e sigurte se pa ideimin e duhur dhe pa perdorimin e metodave
te duhura te kerkimit, veshtire se mund te mblidhet informacion ne lartesine e nevojeshme
per t'u perpunuar, per t'u analizuar apo per te hartuar strategji te metejme.

Nese kuptohen mire, metodat e kerkimit mund t'jua bejne jeten shume me te bukur. Eshte
pothuajse e pamundur te realizohet nje guide qe merr persiper te trajtoje cdo aspekt te
aplikimit te metodave te kerkimit ne fusha te ndryshme, pasi aplikimi eshte aq
shumengjyresh dhe dinamik ne kohe dhe ne hapesire. Por pavaresisht kesaj larmie, ka dicka
qe qendron si shtylle kurrizore ne procesin e kerkimit; keto jane hapat permes te cilave kalon
nje kerkim pavaresisht nga tema e tij, pavaresisht nga fusha per te cilen ai do te aplikohet.
Etapat e kerkimit duhet te ndiqen sic ato pershkruhen ne kete guide, ne menyre qe projekti
juaj kerkimor te jete ne nivelin e duhur dhe te rrjedhe pa probleme konceptuale. Kjo guide ka
si qellim te vendose nje pikenisje per kuptimin dhe perdorimin e metodave te kerkimit. Eshte
nje material i thjeshte qe mund t'i vleje nje kerkuesi te ri per te kuptuar se cilat jane
konsideratat kryesore per nje projekt kerkimor. Perdorimi i metodave te kerkimit nuk eshte i
thjeshte. Kjo nuk duhet harruar, pavaresisht se ne guide mund te gjeni trajtime te thjeshtuara.

Metodat e kerkimit jane mjete dhe teknika per te bere kerkim. Kerkimi eshte nje term i perdorur
lirisht per cdo lloj hulumtimi/investigimi qe ka per qellim zbulimin e fakteve te reja.
Rigoroziteti me te cilin do te realizohet ky aktivitet do te reflektoje ne cilesine e rezultateve.

Pothuajse cdo lende ne universitet perfshin elemente te kerkimit te cilin studentet duhet ta
kryejne ne menyre te pavarur ne formen e detyrave, projekteve apo mikrotezave dhe sa me i
larte niveli aq me e madhe eshte permbajtja qe lidhet me kerkimin. Ne vendin e punes, ka disa
momente ne te cilat eshte i nevojshem kerkimi per te permiresuar biznesin, sherbimin apo
produktin, ndersa per disa tipe te tjera punesh i gjithe aktiviteti lidhet me kryerjen e proceseve
kerkimore qe ato te vazhdojne te egzistojne. Ne mjedisin e biznesit nevoja per kerkim lind ne
faza te ndryshme te krijimit te produktit, te gjenerimit te ideve te reja dhe te zhvillimit te tregut.
Profesionistet i kthejne syte nga kerkimi per te gjetur pergjigje sa me te sakta per pyetjet e tyre.
Sa here menaxheret perballen me dilema menaxheriale, kerkimi eshte nje nga idete e para qe u
vjen ne mendje. Koha ne dispozicion te kerkimit dhe buxheti per kerkimin e kufizojne masen
e aplikimit te tyre. Keto jane disa nga motivet se perse diskutohet shpesh per realizimin e
kerkimeve ne mjediset e biznesit, por vetem nje pjese e vogel arrijne te realizohen.
Ne te gjitha rastet, eshte mire te dihen se cilat jane mjetet e duhura dhe si te perdoren ato per
te patur efektin me te mire.

1.2 Historia e Mendimit Shkencor.

Edhe pse elemente te perparimit shkencor jane dokumentuar disa shekuj me pare, termat
“shkence”, “shkencetare”, dhe "metode shkencore” u fiksuan ne shekullin e 19-te. Perpara
kesaj kohe, shkenca shihej si pjese e filozofise, dhe bashkejetonte me pjese te tjera te filozofise
si logjika, metafizika, etika dhe estetika, edhe pse kufinjte mes ketyre degeve ishin te turbullt.
Ne ditet e para te hulumtimit njerezor, dija njihej pergjithesisht ne termat e rregullave
teologjike te bazuar tek feja. Kjo u sfidua nga filozofet greke Platoni (427-347pK), Aristoteli
(348-322pK), dhe Sokrati gjate shekullit 3-te p.K., te cilet sugjeruan se natyra themelore e te
qenurit dhe botes mund te kuptohet me me kujdes permes procesit te arsyetimit sistematik
logjik te quajtur racionalizem. Vecanerisht, puna klasike e Aristotelit “Metafizika", (ne
kuptimin e pare: pertej egzistences fizike), ndau teologjine (studimin e Zoterave) nga
ontologjia (studimi i qenies dhe egzistences) dhe shkences universale (studimi i parimeve te
para, mbi te cilat bazohet logjika). Racionalizmi (nuk duhet ngaterruar me racionalitetin), e
shikon arsyen si burim te dijes dhe justifikimit, dhe sugjeron qe kriteri i se vertetes nuk eshte
shqisor, por intelektual dhe deduktiv, shpesh derivat i nje seti parimesh ose aksiomash.

Hapi tjeter i madh ne mendimin shkencor ndodhi gjate shekullit te 16-te, kur filozofi britanik
Francis Bacon (1561-1626) sugjeroi se dija mund te derivoje vetem nga vezhgimet ne boten
reale. Bazuar ne kete premise, Bacon theksoi perfitim e dijes si nje aktivitet empirik (se sa nje
aktivitet arsyetues) dhe zhvilloi empiricizmin si nje dege me influence ne filozofi. Puna e
Bacon coi ne popullarizimin e metodave induktive te hulumtimit shkencor, zhvillimin e
"metodes shkencore” (si fillim e quajtur si metoda Bakoninane), qe konsistonte ne vezhgimin
sistematik, matjen dhe eksperimentimin, dhe mund te kete hedhur farat e ateizimi ose refuzimin
e rregullave fetare si “te pavezhgueshme”.

Empiricizmi vazhdoi te perplaset me racionalizmin gjate Mesjetes, ndersa filozofet kerkonin

menyren me efektive per te perftuar dije te vlefshme. Filozofi francez Rene Descartes mbajti
anen e racionalisteve, ndersa filozofet britanike John Locke (1632-1704) dhe David Hume
(1711-1776) mbajten anen e empiricisteve. Shkencetare te tjere, si Isac Neeton dhe Galileo
Galilei, u perpoqen qe t'i bashkojne te dy idete ne filozofine natyrale (filozofia e natyres), me
fokus ne te kuptuarit e natyres dhe te universit fizik, i cili konsiderohet qe te jete paraprires i
shkencave te natyres. Galileo (1564-1642) ishte ndoshta i pari qe te pohonte se ligjet e
natyres jane matematike, dhe kontriboje ne fushen e astronomise permes kombinimit inovativ
te eksperimentimit dhe matematikes.

Ne shekullin e 18-te, filozofi gjerman Immanuel Kant, kerkoi te zgjidhte mosmarreveshjen

mes empiricizmit dhe racionalizmit ne librin e tij “Kritika e arsyes se paster” duke
argumetuar se eksperienca eshte plotesisht subjektive dhe procesimi i tyre duke perdorur
arsyen e paster pa gerrmuar me pare ne natyren subjektive te eksperiencave, do te conte ne
iluzione teorike. Ideja e Kantit udhehoqi idealizimin gjerman, i cili frymezoi me pas
zhvillimin e teknikave interpretive si fenomenologjia, hermeneutiken dhe teorine e kritikes
shoqerore. Pothuajse ne te njejten kohe, filozofi francez Auguste Comte (1798-1857),
themelues i disiplines se sociologjise, u perpoq te bashkonte racionalizmin dhe empiricizmin
ne nje doktrine te re te quajtur pozitivizem. Ai sugjeron se teoria dhe vezhgimi kane varesi
qarkulluese mes tyre. Ndersa teorite mund te krijohen permes arsyetimit, ato jane autentike
vetem nese ato mund te verifikohen permes vezhgimit. Theksimi i verifikimit filloi ndarjen e
shkences moderne me filozofine dhe metafiziken dhe zhvillimin e metejshem te “metodes
shkencore” si mjet primar per vleresimin e pretendimeve shkencore. Qasja pozitiviste e
hulumtimit shkencor bazohet ne pranimin e faktit se bota rreth nesh eshte reale, dhe se ne
mund te bejme zbulime rreth ketij realiteti. Dija derivon nga perdorimi i metodave shkencore
dhe bazuar mbi eksperiencen shqisore te perftuar permes eksperimenteve dhe analizave
krahasuese. Ajo ka per qellim te zhvilloje nje pershkrim unik dhe elegant te cdo aspekti te
zgjedhur ne bote pavaresisht se cfare mendojne njerezit. Duke zhvilluar keto fakte shkencore,
dija ndertohet mbi baze kumulative, pavaresisht ndonje fillese te gabuar. Shkenca ndertohet
mbi ate qe eshte tashme e ditur, psh., edhe teorite radikale te Ajnshtajnit jane zhvillim i ideve
te Njutonit. Idete e Comte u zgjeruan nga Emil Durkheim (1858-1917) ne zhvillimin e
pozitivizmit sociologjik (pozitivizmi si themel per kerkimin social) dhe Ludeig Eittgenstein
ne pozitivizmin logjik. Ana tjeter e poztivizmit eshte interpretivizmi, i gjetur shpesh ne
literature edhe si relativizmi (interpretivizmi, idealizmi, konstruktivizmi ose
konstruktionizmi). Relativizmi bazohet ne doktrinen filozofike te idealizmit dhe humanizmit.
Ajo ruan pikepamjen se bota qe ne shohim rreth nesh eshte krijim i mendjes. Kjo nuk do te
thote se bota nuk eshte reale, por qe ne mund te kemi eksperience rreth saj vetem permes
perceptimeve tona te cilat jane te influencuara nga vlerat dhe besimet tona; ne nuk jemi
neutrale, por pjese e shoqerise. Ndryshe nga shkencat natyrore, kerkuesi nuk e vezhgon
fenomenin nga jashte sistemit, por eshte totalisht i kredhur ne situaten njerezore te cilen po e
studjon. Kerkuesi ka takuar nje bote tashme te interpretuar dhe puna e tij e saj eshte ta
zbuloje kete sipas kuptimeve te dhena nga njerezit se sa te zbuloje ligje universale. Per kete
mund te kete me shume se nje interpretim per nje fenomen. Ne fillim te shekullit 20-te,
shume subjekte te pozitivizmit u refuzuan nga sociologe interpretive (antipozitiviste) qe i
perkisnin shkolles gjermane te mendimit idealist. Pozitivizmi ishte tipikisht i barazuar me
metodat e kerkimit sasior si eksperimentet dhe anketat pa perfshirje eksplicite te filozofise,
ndersa antipozitivizmi aplikoi metoda cilesore si intervistat e pastrukturuara dhe vezhgimin e
pjesemarresit.
Ne mes te shekullit 20-te, te dyja shkollat, edhe pozitiviste dhe antipozitiviste, ishin subjekt i
kritikave dhe modifikimeve. Filozofi britanik Karl Popper sugjeroi qe dija humane nuk eshte
e bazuar ne themele te forta dhe te pandryshueshme, por ne nje set perfundimesh te cilat nuk
mund te provohen asnjehere ne menyre finale, por vetem te disaprovohen. Evidence empirike
eshte baza e disaprovimit te ketyre perfundimeve apo "teorive”. Kjo menyre metateorike e te
menduarit, e quajtur postpozitivizem, (ose postempiricizem), e korrigjon pozitivizmin duke
sugjeruar se eshte e pamundur te verifikoje te verteten edhe pse eshte e mundur te refuzoje
besime te rreme, keshtu ajo mban nocionin pozitiv te te vertetes objektive dhe theksin e saj ne
metoden shkencore.
Antipozitivistet kane qene te kritikuar se jane perpjekur vetem ta kuptojne shoqerine, por jo ta
kritikojne shoqerine dhe ta bejne ate me te mire. Rrenjet e ketij mendimi gjenden ne vepren
“Kapitali” te Karl Marx dhe Friedrich Engels, te cilet kritikuan shoqerite kapitaliste si te
pabarabarta dhe ineficiente nga pikepamja shoqerore, dhe rekomanduan zgjidhjen e ketyre
pabarazive permes konfliktit te klasave dhe revolucionit te proletariatit. Marksizmi frymezoi
revolucione sociale ne vende si Italia, Gjermania, Rusia dhe Kina, por pergjithesisht deshtoi ne
permbushjen e pabarazive sociale qe frymezoi. Kerkimi kritik, i quajtur ndryshe edhe teoria
kritike, i trajtuar nga Max Horkheimer dhe Jurgen Habermas ne shekullin e 20-te, permban ide
te ngjashme me kritikimin dhe zgjidhjen e pabarazive sociale dhe shton se njerezit duhet qe ne
menyre te vazhdueshme te veprojne per te ndryshuar rrethanat e tyre sociale dhe ekonomike,
edhe pse aftesia e tyre per ta bere kete ndikohet nga forma te ndryshme te dominimit social,
ekonomik dhe politik.

Levizje te reja si realizmi kritik jane krijuar per ritrajtimin e qellimeve postpozitiviste me
perspektiva te ndryshme te quajtura postmoderniste ne perthithjen sociale te dijes.

1.3 Konceptimi i Kerkimit

Historia ka treguar se kerkimet mund te kene permbushur edhe qellime te tjera vec atyre per
te cilin jane ndermarre fillimisht. Ky eshte rasti i famshem i produktit Post-It, te kompanise
3M, i cili sot eshte i pranishem ne thuajse cdo tavoline pune. Post-It u krijua aksidentalisht,
ne vitet '70-te, kur kompania po kerkonte te krijonte nje ngjites te ri. Nje nga elementet e pare
ne procesin e kerkimit eshte krijimi i idese per kerkimin. Si te gjenerojme nje ide kerkimore?
Ku te frymezohemi? Nga del zakonisht nje ide per nje kerkim?
Si u lind idea kerkuesve per nje projekt kerkimor? Nje nga burimet me te zakonshme per idene
e projektit kerkimor eshte perfshirja ne nje fushe te caktuar dhe hasja ne te e problemeve
praktike. Shume kerkues jane te perfshire drejtperdrejte ne implementimin e projekteve
shendetesore, sociale, manaxheriale, etj., dhe vijne me ide te bazuara tek ajo cfare ndodh rreth
tyre gjate punes praktike. Idete mund te mos jene te lidhura domosdoshemerisht me fushen,
por me nevojat e personave qe po punojne ne te. Nese punoni ne nje projekt per shendetesine
dhe vini re mungesen e pajisjeve, idea e kerkimit mund te jete nje vrojtim per nevojat e
infermiereve dhe mjekeve per pajisje. Nje burim tjeter eshte literatura ne fushen tuaj specifike.
Shume kerkues frymezohen per ide kerkimore nga leximi i literatures per kerkime te bera me
pare dhe se si ata te zgjerojne keto kerkime. Shumica e artikujve perfshijne sugjerime per
kerkime te tjera me te thelluara ne temat qe ato trajtojne. Nje burim tjeter jane kerkesat per
propozime te publikuara nga agjenci te ndryshme apo qeverite.

Le te mos harrojme dhe le te mos leme pas dore faktin se kerkuesit gjenerojne vete ide pa
ngacmimet e mesiperme. Natyra e kerkuesit eshte e tille per menyren se si e sheh boten duke
tentuar te ngreje pyetje dhe te krijoje lidhje te mundshme mes variablave.

Kerkimi Shkencor

Duke qene se teorite dhe vezhgimet jane shtyllat e shkences, kerkimi shkencor vepron ne dy
nivele: ne nivelin teorik dhe ne nivelin empirik. Niveli teorik merret me zhvillimin e
koncepteve abstrakte rreth nje fenomeni natyral apo social dhe me marredhenien mes ketyre
koncepteve (psh: nderton teori), ndersa niveli empirik merret me testimin e koncepteve teorike
dhe marredhenieve per te pare se sa mire ato i reflektojne vezhgimet tona te realitetit me qellim
formulimin e teorive me te mira. Me kalimin e kohes, teorite behen me te perpunuara dhe
shkenca fiton maturi. Kerkimi shkencor perfshin ecejaket sa tek teoria, tek vezhgimi. Te dyja,
edhe teoria edhe vezhgimi jane elemente thelbesore te kerkimit shkencor.

Ne varesi te trajnimit dhe te interesit te kerkuesit, pergjigja shkencore e pikepyetjeve apo

dyshimeve, mund te marre nje nga keto dy forma: induktive ose deduktive.

Ne qasjen induktive, qellimi i kerkuesit eshte te konkludoje ne koncepte teorike dhe rregulla
nga te dhenat e vezhguara. Ne qasjen deduktive, qellimi i kerkuesit eshte te testoje koncepte
dhe rregulla qe dihen nga teoria, duke perdorur te dhena empirike. Per kete, kerkimi induktiv
quhet kerkim qe nderton teori, ndersa kerkimi deduktiv quhet kerkim qe teston teori. Ketu duhet
patur parasysh se testimi i teorise nuk ka per qellim vetem ta testoje teorine, por ta permiresoje
apo ta shtoje ate. Figura e meposhteme shpjegon natyren bashkeplotesuese te kerkimit induktiv
dhe kerkimit deduktiv. Kerkimi induktiv dhe kerkimi deduktiv jane dy gjysmat e ciklit te
kerkimit te cilat riperseritin ne menyre te vazhdueshme teorine dhe vezhgimet. Kerkuesi nuk
mund te realizoje kerkim induktiv ose deduktiv nese nuk eshte familjar edhe me pjesen teorike
te kerkimit edhe me pjesen e te dhenave.

Duhet kuptuar se si kerkimi qe nderton teori (kerkimi induktiv), edhe kerkimi qe teston teori
(kerkimi deduktiv) jane njesoj te rendesishem per avancimin e shkences. Teorite elegante nuk
jane te vlefshme nese ato nuk perputhen me realitetin. Po njesoj, male me te dhena jane te
pakuptimta nese ato nuk kontribojne ne ndertimin e teorive me kuptim. Madje, kendveshtrimi
i ketyre dy qasjeve si ciklike, ndoshta do te ishte me i sakte nese konsiderohej si nje helike
me perseritje te vazhdueshme mes teorise dhe te dhenave per kontribut ne shpjegimin me te
mire te fenomenit per te cilin po interesohemi dhe per teori me te mira. Megjithese edhe
kerkimi induktiv dhe kerkimi deduktiv jane njesoj me vlere per shkencen, duket se kerkimi
induktiv (i ndertimit te teorise) eshte me me vlere kur egzistojne disa teori dhe shpjegime,
ndersa kerkimi deduktiv (qe teston teori) eshte me produktiv kur egzistojne disa teori te cilat
konkurojne me njera-tjetren per te njejtin fenomen dhe kerkuesit jane te interesuar te dine se
cila teori funksionon me mire dhe ne cilat kushte.

Realizimi i kerkimit shkencor kerkon dy pale aftesish: teorike dhe metodologjike, te

nevojeshme per te vepruar respektivisht ne nivel teorik dhe empirik. Aftesite metodologjike,
('know-how' - te dish se si), jane relativisht standarte, pa shume ndryshime mes disiplinave te
ndryshme, dhe perfitohen lehtesisht permes programeve akademike. Ndersa aftesite teorike,
("know-what- te dish cfare), jane me te veshtira per t'u pervetesuar, kerkojne vite te tera
veshgimi dhe reflektimi dhe jane aftesi te tilla te cilat nuk mund te mesohen pervec se permes
eksperiences. Te gjithe shkencetaret e medhenj te historise njerezore, si Galileo, Newton,
Einstein, Niels Bor, Adam Smith, Charls Darwin, etj, ishin teoriciene mjeshtra dhe mbahen
mend qe transformuan historine e shkences.

Metoda Shkencore
Ne e njohim shkencen si dije te perftuar me metoda shkencore. Por cfare eshte saktesisht
"metoda shkencore?
Metoda shkencore i referohet nje seti te standartizuar teknikash per ndertimin e dijes
shkencore, si psh.: si te kryejme vezhgime te vlefshme, si te interpretojme rezultatet, dhe si te
pergjithesojme keto rezultate. Metoda shkencore i lejon kerkuesit qe ne menyre te pavarur
dhe pjesore te testoje teori qe kane egzistuar me pare dhe gjetje te mepareshme, dhe krijon
mundesi per hapjen e debateve, modifikimeve dhe zgjerimeve.

Metoda shkencore duhet te kenaqe kater karakteristika kryesore:

Logjike: Konkluzionet shkencore duhet te jene te bazuara ne parime logjike te arsyetimit.

Te konfirmueshme: Konluzionet duhet te perputhen me evidenca te vezhguara.

Te perseritshme: Shkencetare te tjere duhet te jene ne gjendje qe ne menyre te pavarur te

replikojne apo te perserisin studimin shkencor dhe te marrin rezultate te njejta.

Ekzaminim kritik: Procedurat e perdorura dhe konkluzionet e nxjerra prej tyre duhet te
ekzaminohen ne menyre kritike dhe te detajuar nga shkencetare te tjere.

Metoda shkencore, perfshin nje varietet qasjesh kerkimore, mjetesh dhe teknikash per te
mbledhur dhe analizuar te dhena cilesore dhe te dhena sasiore. Keto metoda perfshijne,
eksperimentet, anketat ne terren, intervistat, rastet studimore, kerkimin etnografik etj.
Gjithesesi, duhet theksuar se metoda shkencore gjen vend kryesisht ne nivel empirik, psh: si te
vezhgojme dhe si t'i analizojme vezhgimet. Shume pak nga kjo metode gjen perdorim ne nivel
teorik, i cili ne te vertete eshte pjesa me sfiduese e kerkimit shkencor.
Rendesia e kerkimit

Bazat e Kerkimit

Kerkimi eshte nje term i pergjithshem per nje aktivitet qe perfshin zbulimin ne nje menyre
sistematike ose jo, te gjerave qe nuk i dime. Nje interpretim me akademik eshte se kerkimi
perfshin zbulimin rreth gjerave per te cilat askush nuk di gje. Ai eshte avancim i kufinjve te
dijes.

Metodat e kerkimit jane teknikat qe perdoren ne raste te ndryshme nga ata qe bejne kerkimin.
Ato perfaqesojne mjetet dhe sigurojne menyra per te mbledhur, renditur dhe analizuar
informacionin ne menyre qe studiuesi te mund te nxjerre disa konkluzione. Nese perdoren
mjetet e duhura per nje tip te caktuar kerkimi, atehere studiuesi e ka me te lehte te binde
njerezit se konkluzionet e kerkimit te tij kane vlefshmeri, dhe se njohuria e re qe eshte krijuar
ka nje baze. Te qenurit nje kerkues eshte nje pune praktike, po aq sa nevojitet te qenurit
akademikisht kompetent. Identifikimi i nje ceshtje kerkimore, gjetja dhe mbledhja e
informacionit dhe analizimi i tij, paraqesin nje seri problemesh praktike te cilat duhen
zgjidhur. Per qindra vite me rradhe, teknika ose metoda, jane zhvilluar per te siguruar
zgjidhje ndaj ketyre problemeve. Praktika e kerkimit eshte e lidhur ngushte me zhvillimet
teorike qe jane promovuar nga mendimtare te medhenj, filozofe dhe praktikante ne keto
shkenca qe nga greket e lashte. Perkufizimi qe jep online Fjalori i Kembrixh - Cambridge
Dictionary per “metoda kerkimi” eshte: "nje metode e vecante per te studjuar dicka ne
menyre qe te zbulohet informacion i ri rreth tij dhe te kuptohet me mire.” (2018). Ndersa ne
fjalorin online te AMA - American Marketing Association gjejme perkufizime per dizenjimi i
kerkimit (ang.: research design) si “nje skice apo nje plan per nje studim qe udheheq
mbledhjen dhe analizimin e te dhenave.”, dhe procesi i kerkimit (ang.: research process) si
“nje seri hapash ne dizenjimin dhe implementimin e nje studimi kerkimor qe perfshin
formulimin e problemit, percaktimin e burimeve te informacionit dhe dizenjimin e kerkimit,
percaktimin e metodes per mbledhjen e te dhenave dhe dizenjimin e formateve per mbledhjen
e te dhenave, dizenjimin e zgjedhjes dhe mbledhjen e te dhenave, analizimin dhe
interpretimin e te dhenave dhe raportin e kerkimit”.

Cfare mund te behet me kerkimin?

Cfare mund te behet me kerkimin ne menyre qe te fitohen njohuri te reja? Disa nga menyrat
se si mund te perdoret ai jane:
- Kategorizimi. Kjo perfshin formimin e nje tipologjie objektesh, ngjarjesh apo konceptesh,
psh. nje set emrash ose kutish ne te cilat ato mund te renditen. Kjo mund te jete e
dobishme per te shpjeguar se cilat "gjera” rrijne bashke dhe si.
- Pershkrimi. Kerkimi pershkrues mbeshtetet tek observimi/vezhgimi si nje mjet i
mbledhjes se te dhenave. Ai tenton qe te ekzaminoje situata ne menyre qe te fiksoje se
cila eshte norma, psh cfare mund te parashikohet se mund te ndodhe perseri nen te njejtat
rrethana.
- Shpjegimi. Ky eshte nje tip kerkimi pershkrues i dizenjuar specifikisht per t'u marre me
ceshtje komplekse. Ai ka per qellim te levize pertej “thjesht marrjes se fakteve” ne
menyre qe t'u jape kuptim elementeve te tjere te perfshire si njerezore, politike, sociale,
kulurore dhe kontekstuale.
- Vleresimi. Kjo perfshin berjen e gjykimeve rreth cilesise se objekteve dhe ngjarjeve.
Cilesia mund te matet ose ne nje kuptim absolut ose ne baze krahasimore. Per te qene i
dobishem, metodat e vleresimit duhet te jene te lidhura me konteksin dhe qellimet e
kerkimit.
- Krahasimi. Dy ose me shume raste kontrastuese mund te ekzaminohen per te nenvizuar
diferencat dhe ngjashmerite mes tyre, duke cuar keshtu ne kuptim me te mire te
fenomenit.
- Korrelimi. Marredheniet mes dy fenomeneve hetohen per te pare nese ato e ndikojne
njera-tjetren. Marredhenia mund te jete nje linje e padukshme ose nje linje e forte ku njeri
fenomen shkakton tjetrin. Keto maten si nivele te lidhjes, apo fortesi te lidhjes.
- Parashikimi. Kjo mund te behet ne fusha kerkimi ku korrelacionet njihen. Parashikime te
sjelljeve apo ngjarjeve te ardhme behen mbi bazen nese ka marredhenie te forte mes dy
ose me shume karakteristikave ose ngjarjeve ne te shkuaren, atehere keto duhet te
egzistojne ne rrethana te ngjashme ne te ardhmen, duke cuar ne produkt te
parashikueshem.
- Kontrolli. Nese e ke kuptuar nje here nje ngjarje apo nje situate, do te jesh i/e afte te gjesh
menyra per ta kontrolluar ate. Per kete duhet te dihet se cfare jane marredheniet shkak-
pasoje dhe se mund te aplikohet kontroll mbi perberesit vitale. E gjithe teknologjia
mbeshtetet mbi kete aftesi per kontroll.

Keto mund te perdoren te vetme apo te kombinuara si objektiva ne nje projekt kerkimi.
Nje nga pyetjet qe bejme shpesh ne lidhje me kerkimin eshte: Pse po e kryejme kete kerkim?
Cfare dobie sjell ai? Sikurse Post-it edhe shume zbulime te tjera kane ndodhur ne menyre
aksidentale. Keshtu ka ndodhur me penicilinen, telefonin. Keto kerkime cuan ne perdorime te
paparashikueshme. Keshtu, ne mbledhim dije me idene se nje dite do te na sherbeje ne nje
menyre. Nga kjo pikepamje ne jemi krijues mjetesh. Ne instrumentalizojme dijen me shpresen
se nje dite ajo do ta beje boten me te mire. Kjo do te thote se dija e mbledhur permes kerkimit
nje dite do te vendoset ne praktike. Kur ne levizim ne kerkim nga dimensioni i tij zbulues ne
dimensionin e tij praktik themi se po e perkthejme kerkimin ne praktike.

Kerkimi perkthyes (ang: translational research) eshte perpjekja sistematike per ta levizur
kerkimin nga faza fillestare e zbulimit ne praktike.

Nje skeme e prezantimit te rruges se kerkimit perkthyes drejt praktikes paraqitet me poshte:

Kerkimi baze eshte kerkimi qe eshte dizenjuar per te gjeneruar zbulime dhe per te kuptuar se
si funksionojne zbulimet. Kerkimi i aplikuar eshte kerkimi ne te cilin zbulimi testohet nen
kushtet ne rritje te kontekstit te botes reale.
Kerkimi i implementimit dhe diseminimit eshte kerkimi qe vlereson se sa mire nje inovacion
apo nje zbulim mund te shperndahet dhe te zbatohet ne nje rang te gjere zbulimesh qe shtrihet
pertej studimit original te kontrrolluar.

Kerkimi i Ndikimit eshte kerkimi qe vlereson efektet me te gjera ne shoqeri te nje zbulimi
apo inovacioni.
Kerkimi i politikave eshte kerkimi qe dizenjohet per te investiguar poltikat egzistuese ose per
te zhvilluar dhe testuar politika te reja.

Gjate testimit te nje zbulimi te ri, ne kohen e kryerjes se kerkimit bazik dhe te aplikuar, ka gjasa
te kryhen nje numer projektesh kerkimore. Ne te shkuaren, supozohej se implementuesit dhe
praktikuesit e zbulimeve te reja do te lexonin revistat kerkimore per te gjetur gjera te reja qe
adresonin problemin apo ceshtjen per te cilen ata interesoheshin, por me rritjen e volumit te
literatures u zhvillua nje sistem i sintetizimit te nje numri te madh studimesh kerkimore ne
fusha te ndryshme. Ne dekadat e ardheshme, pritet qe ky system te behet gjithnje e me shume
nje rruge normative se si kerkimi zbulimeve te reja leviz nga faza bazike-e aplikuar tek
implementimi dhe diseminimi ne kontekst me te gjere.

Kerkimi sintetizues (Research Synthesis) eshte nje studim sistematik i disa projekteve
kerkimore qe adresojne te njejten pyetje kerkimore ose ceshtje dhe qe permbledh rezultatet ne
nje menyre qe mund te perdoret nga praktikuesit.

Meta-analiza eshte nje tip kerkimi qe perdor metoda statistikore per te kombinuar nga
pikepamja sasiore rezultatet e kerkimeve te ngjashme ne menyre qe lejon nxjerrjen e
konkluzioneve pergjithesuese.

Veshtrimi sistematik eshte nje tip kerkimi i sintezes kerkimore qe fokusohet ne nje pyetje
specifike ose ne nje ceshtje dhe perdor metoda te paraplanifikuara per te identifikuar,
perzgjedhur, vleresuar dhe permbledhur gjetjet e disa studimeve kerkimore.

Karakteristikat e kerkimit

Nga perkufizimet e mesiperme eshte e qarte se kerkimi eshte proces i mbledhjes, analizimit
dhe interpretimit te informacionit per t'iu pergjigjur pyetjeve. Por qe te kualifikohet si kerkim,
procesi duhet te kete disa karakteristika: ai duhet te jete i kontrollueshem sa me shume e
mundur, te jete rigoroz, sistematik, i vlefshem dhe i verifikueshem, empirik dhe kritik. (Kumar

R., 2011). Le t'i shohim nje nga nje keto karakteristika:

I kontrolluar – ne jeten reale ka shume faktore qe ndikojne nje rezultat. Nje ngjarje e vecante
eshte rralle produkt i nje marredhenie nje-ne-nje (one to one). Disa marredhenie jane me
komplekse se te tjerat. Ne nje studim te marredhenieve shkak-pasoje eshte e
rendesishme aftesia per te lidhur efektet me shkaqet dhe anasjelltas. Ne studimin e shkaqeve,
vendosja e ketyre lidhjeve eshte thelbesore; sidoqofte ne praktike, vecanerisht ne shkencat
sociale, eshte ekstremisht e veshtire – dhe shpesh e pamundur – te behet kjo lidhje. Koncepti
i kontrollit perfshin ate qe ne eksplorimin e shkaqeve (kazualitetit) ne lidhjen mes variablave,
studiuesi e nderton studimin ne nje menyre qe minimizon ndikimet e faktoreve te tjere ndaj
marredhenies. Kjo arrihet ne mase te madhe ne shkencat fizike, duke qene se shumica e
kerkimeve behen ne laborator. Ne shkencat sociale eshte ekstremisht e veshtire qe te
realizohet kerkim i tille duke qene se kerkimi behet per ceshtje qe lidhen me njerezit te cilet
jetojne ne shoqeri, ku kontrolle te tilla jane te pamundura. Per kete, ne shkencat sociale, duke
qene se nuk kontrollohen dot faktoret e jashtem, studiuesi perpiqet qe te kuantifikoje (ktheje
ne sasiore) impaktin ndikimin e tyre.

Rigoroz - studiuesi duhet te jete skrupuloz ne te siguruarin se procedurat e ndjekura per te

gjetur pergjigje per pyetjet te jene relevante (te lidhura me ceshtjen), te pershtatshme dhe te
justifikuara. Edhe nje here, shkalla e rigorozitetit ndryshon nga shkencat fizike ne shkencat
sociale.

Sistematik – kjo perfshin qe procedurat e adoptuara per te ndermarre nje investigim ndjekin
nje sekuence logjike te caktuar. Hapa te tjere nuk mund te merren pa plan. Disa procedura
duhet ne ndjekin te tjerat.

I vlefshem dhe i verifikueshem – ky koncept perfshin ate qe cfaredo konkluzioni del nga
studimi mund te verifikohet nga kushdo qe interesohet.

Empirik – kjo nenkupton qe cdo konkluzion bazohet ne evidence te marre nga informacioni i
mbledhur nga eksperiencat e jetes se perditeshme ose vezhgimet.

Kritik – kujdesi kritik ndaj procedurave dhe metodave qe aplikohen eshte kyc per kerkimin.
Procesi i hulumtimit duhet te jete i mbushur me prova dhe i lire nga frika e kthimit pas. Procesi
qe aplikohet dhe procedurat e perdorura duhet te jete i afte t'i qendroje kritikave.

Qe nje kerkim te quhet kerkim eshte e rendesishme t'i kete karakteristikat e mesiperme.
1.4 Tipet e kerkimit.

Tipet e kerkimit mund te shihen nga tre prespektiva.

1. Aplikimi i gjetjeve te studimit kerkimor;

2. 2- Objektivat e studimit;
3. 3- Lloji i hetimit i perdorur per ta kryer studimin.

Nuk ka vetem nje linje ekskluzive qe klasifikon tipet e kerkimit. Kjo do te thote se studimi
mund te klasifikohet nga perspektiva e aplikimit, objektivave dhe llojit te hetimit qe
aplikohet. Per shembull, nje projekt kerkimor mund te jete bazik (baze) ose i aplikuar (nga
perspektiva e aplikimit), si pershkrues, korrelues, shpjegues ose eksplorues (nga perspektiva
e objektivave) dhe sasior ose cilesor (nga perespektiva e llojit te hetimit qe aplikohet).

Tipet e kerkimit: Perspektiva e aplikimit.

Nese e studiojme kerkimin nga perspektiva e aplikimit gjejme dy lloje kerkimesh: kerkimi
themelor (baze) dhe kerkimi i aplikuar. Ne shkencat sociale, sipas Bailey (1978): “kerkimi
themelor perfshin zhvillimin dhe testimin e teorive dhe hipotezave te cilat jane intelektualisht
sfiduese per kerkuesin por te cilat mund ose nuk mund te kene aplikim praktik ne kohen e
tashme apo ne te ardhmen. Nje pune e tille shpesh perfshin testimin e hipotezave me
permbajtje shume abstrakte ose me koncepte te specializuara.” Qellimi i kerkimit
themelor/bazik eshte te permiresoje dijen ne pergjithesi. Kerkimi themelor merret edhe me
zhvillimin, ekzaminimin, verifikimin dhe risistemimin e metodave te kerkimit, procedurave,
teknikave, dhe mjeteve qe formojne trupin e metodologjise se kerkimit. Shembuj te kerkimit
themelor perfshijne teknikat e kampionimit qe mund te aplikohen ne nje situate te vecante;
zhvillimin e nje metodologjie per te matur vlefshmerine e nje procedure; zhvillimin e nje
instrumenti psh.: per te matur nivelin e stresit tek njerezit; dhe gjetjen e rruges me te mire per
te matur qendrimet e njerezve. Dija qe prodhohet permes kerkimit themelor realizohet per te
shtuar njohuri ne trupin e metodave te kerkimit.
Pjesa me e madhe e kerkimit ne shkencat sociale eshte e aplikuar. Me fjale te tjera, teknikat e
kerkimit, procedurat dhe metodat qe formojne trupin e metodologjise se kerkimit aplikohen
per mbledhjen e informacionit rreth aspekteve te ndryshme te nje situate, ceshtje, problem
ose fenomeni ne menyre te tille qe informacioni i mbledhur mund te perdoret ne menyra te
tjera, si ne formulimin e politikave, administrimin dhe ne rritjen e kuptueshmerise se
fenomenit. Kerkimi i aplikuar eshte i dizenjuar qe prej fillimit me qellim qe t'i aplikoje gjetjet
e tij ne nje situate te caktuar.

Tipet e kerkimit: Prespektiva e objektivave/qellimeve.

Nese e studiojme kerkimin nga perspektiva e objektivave ne vija te trasha gjejme klasifikimin
si pershkrues (ang: descriptive), korrelues (ang: correlational), shpjegues (ang: explanatory),
dhe eksplorues (ang: exploratory). Menyra se si i ngreme pyetjet kerkimore mund te na
rezultoje ne pergjigje pershkruese, shpjeguese dhe eksploruese.
Nje studim i klasifikuar si kerkim pershkrues (deskriptiv) tenton qe te pershkruaje ne menyre
sistematike nje situate, problem, fenomen, sherbim ose program, ose siguron informacion, le
te themi si shembull kushtet e jeteses per nje komunitet ose pershkruan qendrimet rreth nje
ceshtje. Keto studime kryhen permes observimit shkencor dhe fenomeni dokumentohet ne
menyre te detajuar, per kete jane me te besueshme. Shembuj te kerkimit pershkrues jane
statistikat demografike te publikuara nga INSTAT (Instituti i Statistikave), apo statistikat e
punesimit te cilat perdorin te njejtat instrumente per cdo sektor te punesimit apo per rritjen e
popullsise per cdo grup etnik.
Shembuj te tjere te kerkimit pershkrues jane studimi i rolit te teknologjise dhe mesazhet e
menjehereshme ne demokracine e vendeve ne Lindjen e Mesme; gjithashtu ai mund te tentoje
te pershkruaje tipet e sherbimeve qe ofron nje organizate, strukturen administrative te nje
organizate, nevojat e nje komuniteti, cfare do te thote te kalosh nje divorc, si ndjehet nje
femije i cili jeton ne nje familje ku ushtrohet dhune, ose qendrimet e punonjesve ndaj
menaxhimit. Qellimi kryesor i ketyre studimeve eshte te pershkruaje cfare eshte me e
rendesishme sipas ceshtjes/problemit ne studim.
Theksi kryesor ne kerkimin korrelues (korrelativ) eshte te zbuloje apo te fiksoje ekzistencen e
nje marredhenie/asociimi/ndervaresie mes dy ose me shume aspekteve te nje situate. Cili
eshte ndikimi i nje fushate reklamuese mbi shitjet e nje produkti? Cila eshte marredhenia mes
jetes se stresuar dhe ndodhjes se nje ataku ne zemer? Cila eshte marredhenia mes
teknologjise dhe papunesise? Keto studime ekzaminojne nese ka nje marredhenie mes dy ose
me shume aspekteve te nje situate apo fenomeni dhe per kete quhen studime korreluese
(korrelative).

Kerkimi shpjegues tenton te qartesoje perse dhe si egziston nje marredhenie mes dy
aspekteve te nje situate ose fenomeni. Ai kerkon shpjegime per fenomenet, problem dhe
sjelljet e observuara. Ai synon te bashkoje puzzle'' ne kerkim, duke identifikuar faktore
shkakesore dhe rezultatet e fenomenit qe po trajtohet. Ky tip kerkimi tenton te shpjegoje, psh,
pse jetesa nen stres rezulton ne atak kardiak; perse nje ulje ne vdekshmeri ndiqen nga nje ulje
ne fertilitet; ose si mjedisi ne shtepi ndikon rezultatet akademike te femijeve. Kerkimi i
shpjegimeve per ngjarjet e vezhguara kerkon aftesi teorike dhe interpretuese shume te mira,
bashke me intuiten, pikeveshtrime te pasura dhe eksperience personale.
Tipi i katert i kerkimit nga kendveshtrimi i objektivave te studimit eshte kerkimi eksplorues.
Ky ndodh kur studimi po kryhet e objektivin per te eksploruar nje fushe mbi te cilen ka pak
njohuri ose per te investiguar mundesite e ndermarrjes se nje kerkimi te vecante. Ky kerkim
perdoret kryesisht per fusha ne te cilat kemi pak apo aspak studime te mepareshme. Qellimet
e kerkimit ne kete rast jane: 1) evidentimi i perhapjes se nje fenomeni, problem ose sjellje, 2)
gjenerimi i disa ideve fillestare per kete problem, 3) testimi i fizibilitetit nese ia vlen te
ndermerret nje studim me i thelluar per kete ceshtje.
Per shembull, kemi kerkim eksplorues, kur nje studim po ndermerret per te percaktuar
fizibilitetin quhet studim fizibiliteti (ang.: feasibility study) ose studim pilot. Ai ndermerret
zakonisht per fusha ne te cilat nje kerkues deshiron te eksploroje zona ne te cilat ka pak ose
aspak njohuri. Nje studim i vogel paraprak kryhet per te bere nje vleresim nese ia vlen apo jo
te ndermerret nje studim me i gjere dhe i thelluar. Mbi bazen e studimit eksplorues mund te
vendoset nese do te kryhet apo jo nje studim me i plote. Studimet eksploruese realizohen edhe
per te zhvilluar, finalizuar dhe/ose matur mjete dhe procedura matjeje.
Megjithese, teorikisht, nje kerkim mund te klasifikohet ne nje nga kategorite sipas perspektives
se objektivave, ne praktike, shumica e studimeve jane nje kombinim i tre te parave, ato
permbajne elemente te kerkimit pershkrues, korrelues dhe shpjegues.
Ne literatura te ndryshme ndarja ne tipet e kerkimit sipas objektivave leviz qe nga ndarja
vetem me tre tipe: eksplorues, shpjegues dhe pershkrues e deri tek degezime te tjera si per
shembull ndarja: eksplorues, pershkrues, analitike dhe parashikuese. Kerkimi analitik
zakonisht eshte zgjatim i qasjes pershkruese per te sugjeruar perse dhe si po ndodh dicka.
Qellimi i kerkimit parashkikues eshte te spekulloje ne menyre inteligjente mbi mundesite e
ardheshme, duke u bazuar ne analize te ngushte te evidencave te disponueshme mbi shkaqet
dhe pasojat. Psh, te parashikoje se kur dhe ku do te ndodhin veprime te ardhshme industriale.
Klasifikimi i qellimeve te kerkimit e hasur me shpesh ne literaturen e metodave te kerkimit
eshte treshja: eksploruese, pershkruese dhe shpjeguese. Sidoqofte, nese pyetja kerkimore
mund te jete edhe pershkruese edhe shpjeguese, atehere kerkimi juaj mund te kete me shume
se nje qellim/objektiv.

Tipet e kerkimit: Perespektiva e llojit te hetimit.

Perspektiva e trete ne tipologjine e kerkimit lidhet me procesin qe adoptohet per te gjetur
pergjigjet e pyetjeve kerkimore. Gjeresisht egzistojne dy qasje te hetimit:
- Qasja e strukturuar
- Qasja e pastrukturuar

Ne qasjen e strukturuar gjithcka qe formon procesin e kerkimit - objektivat, dizenjimin,

zgjedhjen/kampionimin, dhe pyetjet qe planifikohen t'u drejtohen atyre qe do te pyeten - eshte
e paracaktuar. Qasja e pastrukturuar lejon fleksibilitet ne te gjithe aspektet e procesit. Qasja e
strukturuar eshte me e pershtatshme per te percaktuar shtrirjen e problemit, ceshtjes ose
fenomenit, ndersa qasja e pastrukturuar eshte me shume e perdorur per te eksploruar natyren e
tij, me fjale te tjera, variacionin/diversitetin ne vetvete te nje fenomeni, ceshtje, problemi ose
qendrimi ndaj nje ceshtje. Per shembull, nese deshirohet te studiohen perspektivat e ndryshme
te nje ceshtje, problemet qe hasin njerezit qe jetojne ne nje komunitet ose pikepamjet e
ndryshme qe kane njerezit ndaj nje ceshtje, atehere keto ekplorohen me mire duke perdorur
hetim te pastrukturuar. Ne anen tjeter, per te gjetur se sa njerez kane nje perspektive te caktuar,
sa njerez kane nje problem specifik, sa njerez kane nje pikepamje te vecante, duhet ndjekur nje
qasje e strukturuar.

Qasja e strukturuar shpesh lidhet me klasifikimin kerkim sasior dhe qasja e pastrukturuar me
klasifikimin kerkim cilesor.

Zgjedhja mes qasjes sasiore ose cilesore (te strukturuar apo te pastrukturuar) duhet te varet
nga:

- Qellimi i hetimit - eksplorim, konfirmim ose kuantifikim.

- Perdorimi i gjetjeve – formulimi i politikave ose kuptimi i procesit.

Dallimi mes kerkimit sasior dhe kerkimit cilesor pervec strukturimit/pastrukturimit qendron
edhe ne elemente te tjere.

Nje studim klasifikohet si cilesor nese qellimi i studimit eshte fillimisht te pershkruaje nje
situate, fenomen, problem ose ngjarje; nese informacioni eshte mbledhur permes variablave te
cilet maten me shkalle nominale ose ordinale (shkalle per matje cilesore); dhe nese analiza
eshte bere per te percaktuar variacionin ne situata, fenomene ose probleme pa e kuantifikuar
ate. Pershkrimi i nje situate te vezhguar, numerimi historik i ngjarjeve, marrja ne konsiderate
e opinioneve te ndryshme qe kane njerezit per nje gje te caktuar dhe pershkrimi i kushteve te
jeteses per njerezit qe jetojne ne nje komunitet te caktuar jane shembuj te kerkimit cilesor.

Ne anen tjeter, nje kerkim eshte sasior kur studiuesi deshiron te kuantifikoje variacionin e nje
fenomeni, situate, problemi ose ceshtje; nese informacioni eshte mbledhur duke perdorur
kryesisht variabla sasiore; dhe nese analiza behet per te siguruar magnituden e variaconit.
Shembuj te aspekteve sasiore ne nje kerkim jane: Sa njerez e kane nje problem specifik? Sa
njerez e kane nje qendrim te caktuar?

Rekomandohet qe nje studiues te mos e kufizoje veten ne te qenit nje studiues vetem sasior ose
vetem cilesor. Eshte e vertete qe disa disiplina tentojne qe te perdorin ne menyre dominuese
kerkimin cilesor se sa ate sasior. Psh, disiplina te tilla si antropologjia, historia dhe sociologjia
jane me te orjentuara drejt kerkimit cilesor, ndersa psikologjia, epidemiologjia, edukimi,
ekonomiksi, shendeti publik jane me te orjentuara drejt kerkimit sasior. Ne te njejten kohe, ka
nje orjentim ne rritje qe ne shume disiplina ne shkencat sociale te perdoren te dy llojet e
kerkimeve per nje studim sa me te mire.
Te dy llojet e kerkimeve, si ai cilesor dhe ai sasior kane pikat e tyre te forta dhe te dobeta,
avantazhet dhe disavantazhet e tyre. “Asnjeri nga te dy nuk eshte me superior se tjetri ne te
gjithe aspektet”, thone autoret Ackroyd & Hughes (1992). Matja dhe analiza e variablave
rreth te cilave mblidhet informacion ne nje studim varen nga qellimi i studimit. Ne shume
studime, lind nevoja te kombinohen te dy llojet, edhe sasiori dhe cilesori. Per shembull, nese
doni te dini tipet e sherbimeve te disponueshme per viktimat e dhunes ne bashkine tuaj,
identifikimi mbi tipet e sherbimeve eshte nje aspekt cilesor i studimit, ndersa masa me te
cilen ato perdoren nga viktimat e dhunes eshte aspekti sasior i studimit.
KAPITULLI 2: ZGJEDHJA E FILOZOFISE SE KERKIMIT, QASJES
KERKIMORE DHE STRATEGJISE SE KERKIMIT
2.1. Filozofite e Kerkimit
Ne kapitullin e pare, mes te tjerave u trajtua edhe nje historik i shkurter i mendimit shkencor.
Ne kete kapitull do te trajtojme filozofite e kerkimit qe kerkuesit praktikojne sot, te cilat
tregojne shume mbi supozimet dhe menyren se si kerkuesi e sheh boten. Keto supozime
paracaktojne strategjine dhe metodat qe kerkuesi zgjedh si pjese e asaj strategjie. Filozofia qe
adoptohet ne kerkim do te ndikohet nga konsideratat praktike. Kerkuesi i cili shqetesohet
rreth fakteve, si psh, burimet qe duhen ne nje proces prodhimi, ka gjasa qe te

totalisht te ndryshem nga ai i nje kerkuesi i cili po interesohet per ndjenjat dhe qendrimet e
punonjesve ndaj manaxhereve ne ate proces prodhimi. Tek ata ndryshojne jo vetem strategjite
dhe metodat, por edhe kendveshtrimet se çfare eshte e rendesishme apo çfare eshte e dobishme,

Autoret Saunders M., Lewis Ph., dhe Thornhill A. (2008) kane propozuar skemen e
menposhteme te quajtur "Qepa e kerkimit'' e cila permes shtresave ben nje organizim te qarte
te disa prej koncepteve kryesore qe lidhen me kerkimin.
Se cila eshte filozofia e duhur e kerkimit, percaktohet nga pyetja kerkimore se ciles ju po i
kerkoni pergjigje. Ne dukje, secila nga filozofite e kerkimit duket me e mire se tjetra. Ne fakt,
ato jane te gjitha te mira, por per gjera te ndryshme. Natyrisht, qe problem ne praktike eshte se
pak pyetje kerkimore mund te klasifikohen ne menyre aq te paster ne nje nga kategorite e qepes
ne skice. Siç kuptohet edhe ne skicen e Qepes se Kerkimit, shtresa e pare e kesaj qepe simbolike
i dedikohet filzofise se kerkimit

Filozofia e kerkimit lidhet me zhvillimin e dijes dhe natyren e kesaj dije. Ne çdo rast te kerkimit
shkencor, ajo qe studiuesi ben eshte zgjerimi dhe thellimi i dijes ne nje fushe te caktuar.

Kater jane filozofite e kerkimit: pozitivizmi, realizimi, interpretivizmi dhe pragmatizmi.

1. Pozitivizmi - puna ne gjurmet e tradites se shkencetareve te natyres.

Nese kerkimi juaj do te aplikoje filozofine e pozitivizmit, atehere ju me shume gjasa do te

mbani qendrimin filozofik te shkencetareve natyrore. Ju do te preferoni ''te punoni me nje
realitet social te vezhgueshem dhe qe rezultati final i nje kerkimi te tille te mund te jete
pergjithesues sipas ligjesive te ngjashme me ato qe prodhohen nga shkencetaret e fizikes dhe
natyres'', (Remenyi, 1998). Vetem fenomeni qe ju vezhgoni mund te prodhoje te dhena te
besueshme. Per te hartuar nje strategji kerkimi qe gjeneron keto te dhena ju do t'ju duhet te
perdorni teorine ekgzistuese per te formuluar hipoteza. Keto hipoteza do te testohen dhe
konfirmohen, teresisht ose pjeserisht, ose do te hidhen poshte, duke ju drejtuar ne zhvillime te
metejshme te teorise e cila mund te testohet me pas per kerkime te ardheshme.

Nje tjeter perberes i rendesishem i pozitivizmit eshte se kerkimi kryhet, aq sa eshte e mundur,
ne nje rruge pa-'nderhyrje'. Kjo lidhet me rolin e kerkuesit si plotesisht i jashtem ne mbledhjen
e te dhenave dhe pa ndikim mbi to. Supozimi eshte se "kerkuesi eshte i pavarur dhe as e ndikon
e as ndikohet nga subjekti i kerkimit (Remenyi, 1998). Psh, studiuesi nuk ka cfare te ndikoje
ne nje situate ku te dhenat jane 7 ndertesa dhe 16 makina. Shpesh theksohet se nje kerkues
pozitivist me shume mundesi do te perdore nje metodologji te strukturuar mire per te lehtesuar
replikimin (Gill dhe Johnson, 2002). Per me teper, theksi do te jete mbi vezhgimet sasiore te
cilat cojne ne analiza statistikore.

2. Realizimi-a egzistojne objektet ne menyre te pavarur me dijen tone per egzistencen e tyre?

Filozofia realiste e kerkimit ka ne thelb qe cfare shqisat na tregojne ne eshte realitet, eshte e
vertete. Filzofia e realizmit eshte se ka nje realitet pothuajse te pavarur nga mendja. Ne kete
kuptim, realizmi eshte e kunderta e idealizmit, teoria se egziston vetem mendja dhe permbajtja
e saj. Realizmi eshte nje dege e epistemologjise, e cila eshte e ngjashme me pozitivizmin ne
piken qe kerkohet qasje shkencore per zhvillimin e dijes. Ky supozim mbeshtet mbledhjen e te
dhenave dhe te kuptuarin e ketyre te dhenave. Ky kuptim behet me i qarte kur dy tipe te
realizmit kontrastojne me njera-tjetren. Njeri tip eshte realizmi direkt, i cili thote se eksperienca
qe marrim permes shqisave e pershkruan boten me saktesi. Tipi i dyte i realizmit eshte realizmi
kritik, i cili argumenton se ajo qe ne kemi si eksperience jane ndjenja, imazhet e gjerave ne
boten reale, por jo direkt gjerat. Realistet kritike veçojne se sa shpesh shqisat tona na
ngaterrojne. Kerkimi ne fusha te ndryshme, perfshire edhe biznesin dhe menaxhimin, eshte i
interesuar per boten sociale ne te cilen jetojme. Keshtu nese ju si kerkues do te bashkoheni me
autore si Bhaskar (1989) i cili identifikohet me epistemologjine e realizmit kritik, do te ndiqni
argumentin e kesaj linje e cila thote se kerkuesit do te munden te kuptojne se cfare po ndodh
ne boten sociale, nese ata do te kuptojne strukturat sociale qe kane krijuar fenomenin qe ata po
marrin ne studim. Me fjale te tjera, ne shohim vetem nje pjese te tablose se madhe. Bhaskar
(1989) argumenton se ne mund te identifikojme ate qe nuk e shohim permes proceseve praktike
dhe teorike te shkencave sociale. Nje tjeter çeshtje e rendesishme per tu theksuar eshte dallimi
mes realizimit direkt dhe realzimit kritik. Dallimi i pare lidhet me kapacitetin e kerkimit per ta
ndryshuar boten qe studion. Realisti direkt e sheh boten si te pandryshueshme, psh ne
kontekstin e qe ajo operon ne nje nivel (individ, grup, organizate). Nga ana tjeter, realisti kritik,
e njeh rendesine e studimit ne shume nivele, psh. niveli i individit, niveli i grupit, niveli i
organizates. Secili nga keto nivele ka kapacitet te ndryshoje kuptimin e kerkuesit mbi ate qe
po studiohet.

3. Interpretivizmi - kuptimi i dallimeve mes njerezve si aktore sociale.

Ju mund te jeni kritik ndaj tradites pozitiviste dhe te debatoni se bota sociale (e biznesit dhe e
menaxhimit) eshte shume me komplekse se sa funksionimi ne baze te disa "ligjeve" te
percaktuara si ne shkencat fizike. Kritiket e pozitivizimit thone se pasura ne nje bote komplekse
do te humbisnin nese do te reduktohesin ne nje seri te pergjithesimeve ne ligje. Nese ju
perqafoni kete ide ne filozofine e kerkimit, ka gjasa qe te jeni nje interpretivist. Interpretivizmi
mbron idene se eshte e nevojeshme qe kerkuesi te kuptoje dallimet mes njerezve ne rolin tone
si aktore sociale. Kjo thekson dallimin ne kryerjen e kerkimit mes njerezve se sa mes objekteve.
Trashegimia e interpretivizmit vjen nga dy tradita intelektuale fenomenologjia dhe nderveprimi
simbolik. Fenomenologjia lidhet me menyren se si ne si njerez ndjejme boten rreth nesh. Ne
nderveprimin simbolik ne jemi ne nje process te vazhdueshem te interpretimit te botes sociale
rreth nesh, ne kuptimin qe ne interpretojme veprimet e atyre me te cilet ne nderveprojme dhe
ky interpretim con ne rregullimin e kuptimit dhe veprimit tone. Empatia eshte thelbesore per
filozofine interpretiviste pasi sfida ketu eshte ta shohim boten nga pikeveshtrimi i atyre qe po
studiojme.

4. Pragmatizimi - a duhet qe te merrni nje pozicion?

Perpara se te sqarojme çfare eshte filozofia pragmatiste na duhet te bejme nje sqarim per tre
koncepte te cilat perfshihen ne shpjegimin per te. Keto koncepte jane: epistemologjia,
ontologjia dhe aksiologjia Epistemologjia lidhet me çfare dije konsiderohet e aplikueshme ne
nje fushe te caktuar studimi. Nje kerkues qe merret me shume me studimin e objekteve (psh:
makina, kompjutera, etj), dhe mbledh te dhena per to, ka me shume gjasa te jete duke ndjekur
linjen e shkences se natyres. Ky studiues perqafon filozofine pozitivste. Ndersa studjuesi i cili
interesohet per ndjenjat, po zbaton filozofi interpretiviste. Ontologjia merret me natyren e
realitetit. Ajo ngre pyetje rreth supozimeve qe kane kerkuesit per menyren se si bota
funksionon dhe studjuesit kane dy kendveshtrime. Njeri eshte objektivizmi, i cili mban
pozicionin se entitetet sociale ekzistojne ne nje realitet jashte aktoreve sociale te shqetesuar me
ekzistencen e tyre. Aspekti tjeter eshte subjektivizimi, i cili ruan idene se fenomenet sociale
jane krijuar nga perceptimet dhe veprimet e vazhdueshme te ketyre aktoreve sociale te
shqetesuar per egzistencen e tyre. Aksiologjia eshte nje dege e filozofise qe studjon gjykimet
mbi vleren. Ideja eshte se vlerat e kerkuesit e ndikojne te gjithe procesin e kerkimit dhe
besueshmerine e perfundimeve. Heron (1996) argumenton se vlerat jane arsye drejtuese ne te
gjithe veprimin njerezor. Ai thote se kerkuesit tregojne aftesi aksiologjike duke qene te afte te
artikulojne vlerat e tyre si baze per te bere gjykime se cfare duhet te kerkojne dhe si duhet ta
realizojne kerkimin. Nje ide interesante e Heronit eshte qe studjuesi te shkruaje te gjitha vlerat
e tij personale qe lidhen me studimin

Paradigmat e kerkimit
Kumar R. (2011) thekson se egzistojne dy paradigma te cilat formojne bazen e kerkimit ne
shkencat sociale. Ne literature te tjera gjejme edhe me shume. Paradigma eshte nje term i
perdorur shume ne shkencat sociale. Perkufizimi me te cilin e perdorim ketu eshte se nje
ame eshte nje rruge e ekzaminimit te fenomeneve sociale nga e cila perftohen kuptime te
veçanta te fenomenit dhe jepen shpjegime. Pyetja thelbesore qe i ndan te dyja eshte nese
metodologjia e shkencave fizike mund te perdoret ne studimin e fenomeneve sociale.
Paradigma qe ka rrenje ne shkencat fizike quhet qasje sistematike, shkencore dhe pozitiviste.
Paradigma e kundert me te njihet si qasja cilesore, entografike, ekologjike ose natyraliste.
Mbrojtesit e te dy kraheve kane zhvilluar vlerat e tyre, terminologjine, metodat dhe teknikat
per te kuptuar fenomenet sociale. Sidoqofte, qe prej viteve 1960-te, ka nje tendence ne rritje
per t'i pranuar se te dy paradigmat kane vendin e tyre. Eshte qellimi i kerkimit ai qe percakton
se menyren e te kerkuarit, se sa paradigma.
Paradigma pozitiviste perfshin kerkimin cilesor dhe sasior. Gjithesesi, duhet te jete i qarte
dallimi mes te dhenave cilesore dhe kerkimit cilesor, ku e para merret me matjen e variablave
ndersa e dyta lidhet me perdorimin e metodologjise. Autori Ranjit Kumar, mendon se cilado
qofte paradigma ne te cilen punon kerkuesi, ai/ajo duhet te zbatoje disa vlera per kontrollin e
dyshimeve dhe ruajtjen e objektivitetit si per procesin e kerkimit ashtu edhe per konkluzionet
e arritura. Eshte aplikimi i ketyre vlerave ne procesin e mbledhjes se informacionit, analizes
dhe interpretimit qe siguron quajtjen "proces kerkimi"

2.2. Qasjet e Kerkimit: induktive dhe deduktive

Niveli ne te cilen studjuesi eshte i qarte rreth aspektit teorik ne fillim te kerkimit ngre nje
pyetje shume te rendesishme per sa i perket dizenjimit te kerkimit. Ne kete moment behet
ndarja nese studiuesi do te perdore qasjen deduktive, ne te cilen ai/ajo zhvillon nje teori dhe
hipotezen (ose hipotezat) dhe dizenjon nje strategji kerkimi per te testuar hipotezat, ose
qasjen induktive, ne te cilen studiuesi mbledh te dhena dhe zhvillon nje teori nga analiza e te
dhenave te mbledhura.

Deduksioni: testimi i teorise

Deduksioni perfshin zhvillimin e nje teorie qe eshte subjekt i nje testi rigoroz. Si i tille, ai eshte
dominant ne kerkimet e shkencave te natyres, ku ligjesite sigurojne bazen e shpjegimeve,
lejojne pershpejtimin e fenomeneve, parashikojne ngjarjet qe do te ndodhin dhe si pasoje i
lejojne ato qe te kontrollohen (Collis and Hussey, 2003). Kjo i ngjan me shume asaj qe e njohim
si kerkimi shkencor. Arsyetimi deduktiv fillon me nje premise te pergjitheshme, (pohim te
pergjithshem), dhe, permes argumentit logjik, del ne nje konkluzion specifik. Me poshte, eshte
nje shembull tejet i thjeshtuar per menyren se si funksionon gjasja deduktive:
Premisa e pergjitheshme - Te gjitha gjallesat do te vdesin.

Premisa e dyte, hapi drejt logjikimit - Kjo kafshe eshte nje gjallese.

Konkluzioni - Si rrjedhim, kjo kafshe do te vdese.

Kjo eshte forma me e thjeshte e deduksionit, dhe quhet silogjizem.

Ne menyre qe nje teori te testohet ajo duhet te shprehet ne nje forme te quajtur hipoteze.

Deduksioni ka disa karakteristika te rendesishme:

• Ka nje kerkim per te shpjeguar marredhenie mes variablave.

• Lind nevoja e mbledhjes se te dhenave sasiore duke qene se ne qasjen deduktive kemi te
bejme edhe me testimin e hipotezave, atehere.
• Kontrolle (variabla kontrollues) per te lejuar testimin e hipotezes.
• Kerkimi aplikoni metodologjine e strukturuar ne nivel te larte.
• Konceptet duhet te operacionalizohen ne menyre qe te mundesoje matjen e fakteve nga
pikepamja sasiore.
• Reduksionizem, qe do te thote se problemet ne teresi kuptohen me mire kur ata reduktohen
ne sa me pak elemente e mundur.
• Pergjithesimi, per te cilin eshte e nevojeshme nje zgjedhje/kampionim i nje numri te
mjaftueshem nese kemi te bejme me nje kerkim ne sjelljen njerezore sociale.

Induksioni: ndertimi i teorise

Arsyetimi induktiv fillon nga vezhgime specific ose eksperienca shqisore dhe me pas zhvillon
nje konkluzion te pergjithshem per to. Nje shembull tejet i thjeshte ilustrues per kete mund te
jete:

Vezhgime te perseritura - Te gjitha xhirafat qe kam pare kane qafa shume te gjata.

Konkluzion - Prandaj arrij ne perfundimin se te gjitha xhirafat kane qafa te gjata.

Induksioni eshte aktiviteti shkencor me i hershem dhe sot eshte forma me popullore. Nee
perdorim ate çdo dite ne jeten tone duke qene se ne mesojme nga eksperiencat tona dhe nga
cfare na rrethon. Ne dalim ne konkluzione nga eksperincat qe kemi patur dhe me pas bejme
pergjithesime mbi to, qe do te thote se i formulojme si rregulla ose besime. Revolucioni
shkencor i shekullit te 17-te u bazua mbi kete qasje. Zbulimi i Mendelit mbi gjenetiken dhe
teoria e Darvinit mbi evolucionin jane ndoshta pergjithesimet me te famshme te cilat thuhet se
jane zhvilluar permes arsyetimit induktiv.

Megjithate ka disa probleme te induksionit. E para eshte pyetja se sa vezhgime duhen bere
perpara se te arrihet ne nje pergjithesim te arsyeshem? Dhe e dyta eshte se sa situata dhe ne te
cilat kushte duhet te behen vezhgimet ne menyre qe te arrihen konkluzione te verteta? Keto
probleme nuk na ndalojne ne nga perdorimi i induksionit ne perditshmerine tone, ne menyre te
suksesshme, pa u menduar fare per to. Por duhet te jemi te vetedijeshem se cfare
sht e dukshme mund te mos jete e besueshme nese bejme investigime te tjera. Keshtu, ne
menyre qe te arrijme te mbeshtetemi tek konkluzionet qe kemi nxjerre permes induksionit,
duhet te sigurohemi qe po kryejme nje numer te madh vezhgimesh, i perserisim ato nen nje
mori kushtesh dhe rrethanash dhe qe asnje nga vezhgimet nuk e kundershton pergjithesimin qe
kemi bere nga perseritja e vezhgimeve.

2.3. Nevoja per strategji te qarte kerkimi.

Ne mund te aplikojme strategji te ndryshme kerkimi. Cdo strategji mund te perdoret per
kerkim eksplorues, pershkrues dhe shpjegues. Disa nga keto i perkasin qasjes deduktive, disa
te tjera qasjes induktive. Ne fakt, kategorizimi I strategjive te kerkimit nen nje qasje te
caktuar eshte dicka teper e thjeshtuar, nderkohe qe asnje strategji kerkimi nuk eshte me
superior apo me inferiore se te tjerat. Ajo qe eshte me e rendesishmja eshte aftesia e
strategjise per te dhene pergjigje per pyetjet kerkimore se sa vendosja e nje emir te caktuar
nje strategjie.

Zgjedhja e strategjise se kerkimit qe aplikohet nga studjuesi udhehiqet nga pyetja/pyetjet

kerkimore dhe objektivat, masa e dijes egzistuese, sasia e kohes dhe e burimeve te tjera qe jane
te disponueshme, si edhe mbeshtetja filozofike e studjuesit. Gjithashtu, nuk duhet harruar se
keto strategji nuk jane ekskluzive. Per shembull, eshte e mundur qe te perdoret strategjia e
anketes si pjese e nje rasti studimor. Disa nga strategjite e permendura ne kete kapitull jane:

• Eksperimenti
• Vrojtimi
• Rasti studimor
• Action Research
• Grounded Theory
 • Etnografia
• Kerkimi arkivues

Eksperimenti

Eksperimenti eshte forma e kerkimit qe ka marre me shume nga shkencat e natyres, por qe gjen
aplikim te gjere ne shkencat sociale, vecanerisht ne psikologji. Qellimi i eksperimentit eshte te
studioje lidhje shkakesore; nese nje ndryshim ne nje variabel te pavarur prodhon ndryshim ne
nje variable te varur. (Hakim 2000). Eksperimentet me te thjeshta jane ato qe merren me
studimin e lidhjes mes dy variablave. Eksperimente me komplekse konsiderojne madhesine e
ndryshimit dhe rendesine relative te dy ose me shume variablave te pavarur. Eksperimentet
tentojne te perdoren ne kerkimin eksplorues dhe shpjegues per t'iu pergjigjur pyetjeve si dhe
pse?" Shpesh eksperimentet, duke perfshire disiplinat qe lidhen me menaxhimin e biznesit, si
psikologjia organizacionale, zhvillohen ne laboratore se sa ne terren. Kjo do te thote qe
studjuesi ka me shume kontroll mbi aspekte te procesit te kerkimit si perzgjedhja e zgjedhjes
dhe konteksti ne te cilin ndodh eksperimenti. Gjithsesi, ne rastin e organizatave, rezultatet jane
me te veshtira per tu pergjithesuar ne nje eksperiment te zhvilluar ne laborator ne krahasim me
nje te zhvilluar ne terren,

Vrojtimi

Vrojtimi (anglisht: survey) eshte nje strategji pergjithesisht e lidhur me qasjen deduktive. Eshte
nje startegji shume popullore e cila perdoret ne shume fusha, e gjithashtu ne kerkimet ne biznes
dhe menaxhim. Perdoret me shume per tu dhene pergjigje pyetjeve me natyre: kush, cfare, ku,
sa, duke tentuar drejt perdorimit ne kerkimin eksporues dhe pershkrues. Shpesh e gjejme ne
formen e anketave. Anketat jane popullore sepse ato mundesojne mbledhjen e nje sasie shume
te madhe te dhenash nga nje popullim i matshem, me nje menyre shume ekonomike, sidomos
permes perdorimit permes internetit. Shpesh realizohet duke perdorur nje pyetesor ndaj nje
zgjedhje te administruar. Keto te dhena jane te standartizuara duke lejuar krahasimin.

Perdorimi i vrojtimeve eshte i madh dhe me autoritet ne publikun e gjere. Shpesh degjojme ne
programe dhe lajme mbi studime te kryera mes njerezve dhe % te caktuara te popullsise te cilet
mendojne ne nje menyre apo ne nje tjeter. Startegjia e vrojtimit ju lejon te mblidhni te dhena
sasiore te cilat mund ti analizoni permes statistikes. Te dhenat e mbledhura permes kesaj
strategjie, mund te perdoren per te sugjeruar arsye te mundeshme per marredhenie te vecanta
mes variablave dhe te prodhojne modele te ketyre marredhenieve,

Kur zbatohet madhesia e pershtatshme e zgjedhjes/kampionimit, te dhenat nga anketimi mund

te jene te pergjithsueshme per te gjithe popullimin pa patur nevoje qe te pyetet i
gjithe popullimi.

Kjo strategji mer shume kohe si ne fazen e kampionimit, ashtu edhe ne fazen e dizenjimit dhe
te pilotimit te instrumentit qe mbledh te dhenat e gjithashtu ne fazen e analizes e cila eshte
konsumuese e kohes edhe kur perpunimi kryhet permes programeve kompjuterike. Nuk mund
te themi me siguri se sasia e te dhenave qe mblidhen nga strategjia e vrojtimit eshte me e madhe
se ajo e mbledhur nga strategji te tjera, kjo per arsyen se numri i pytejeve brenda nje pyetesori
eshte i kufizuar ne varesi te deshires qe ka personi qe pergjigjet.

Pyetesori nuk eshte i vetmi qe i perket strategjise se vrojtimit. Shpesh ne kete strategji
klasifikohen: vezhgimi i strukturuar, intervistat e strukturuara me pyetje te njejta per te gjithe
te intervistuarit.

Rasti studimor

Robson (2002:178) e perkufizon rastin studimor si nje strategji per te bere kerkim e cila
perfshin investigim empirik te nje fenomeni te vecante brenda kontekstit te jetes reale te tij,
duke perdorur shume burime evidencash'. Kjo eshte krejtesisht e kunderta e strategjise se
ekperimentit ne te cilen kerkimi ndermerret brenda nje konteksti sa me te kontrolluar.
Gjithashtu, rasti studimor ndryshon nga strategjia e vrojtimit ne te cilen edhe pse kerkimi
realizohet brenda kontekstit, aftesia per ta eksploruar dhe kuptuar kete kontekst eshte e kufizuar
nga numri i variablave per te cilat mblidhen te dhena

Strategjia e rastit studimor ka aftesi tu pergjigjet pyetjeve te tipit "pse?', 'cfare?' dhe 'si?', edhe
pse dy pyetjet e fundit jane me tipike te strategjise se vrojtimit. Per kete arsye, startegjia e rastit
studimor eshte me shume e perdorur ne kerkimin eksplorues dhe shpjegues. Teknikat e
mbledhjes se te dhenave jane te shumta dhe shpesh perdoren te kombinuara. Ato mund te
perfshijne: vezhgime, intervista, pyetesore.

Nese jeni duke perdorur strategjine e rastit studimor, me gjasa do t'ju duhet te perdorni
triangulimin e shume burimeve te te dhenave. Triangulimi i referohet perdorimit te teknikave
te ndryshme te mbledhjes se te dhenave brenda nje studimi per tu siguruar se te dhenat tregojne
ate qe ju po mendoni se ato tregojne.

Ne kerkim mund te perdoret nje rast studimor i vetem ose disa raste studimore njeherazi. Nje
rast studimor i vetem perdoret kur rasti eshte unik apo kritik, kur ai eshte tipik dhe na krijon
mundesine e studimit te fenomeneve qe jane pak te studjuara deri tani. Perdorimi i disa rasteve
studimi njekohesisht lidhet me qellimin e studjuesit qe disa gjetje ti vertetoje se gjenden ne
disa raste te ndryshme duke i dhene keshtu mundesine qe ti pergjithesoje ato.

Strategjia e rastit studimor mund te perdoret ne menyre holistike, dmth e gjithe organizata
merret ne studim si nje e tere, ose pjesore, dmth vetem disa njesi apo departamente merren

ne studimi

Ju mund te jeni dyshues ne perdorimin e strategjise se rastit studimor per shkak te natyres
joshkencore' qe ajo ka. Por mund te themi se strategjia e rastit studimor mund te jete nje rruge
shume e dobishme e eksplorimit te teorive egzistuese. Nje strategji e rastit studmor e ndertuar
mire mund t'ju aftesoje te sfidoni teorine egzistuese dhe te siguroni burime per pyetje te reja
kerkimore.

Kerkimi Veprim

Kerkimi Veprim mund te perkufizohet si nje strategji ne te cilen kerkuesi dhe klienti (subjekti
mbi te cilin po investigohet) bashkepunojne ne percaktimin e diagnozes se problemit dhe ne
zhvillimin e nje zgjidhje te bazuar tek diagnoza. (Bryman, A. & Bell, E. (2011), "Business
Research Methods', 3rd Edition, Oxford University Press.). Me fjale te tjera, nje nga
karakteristikat kryesore te kerkimit veprim eshte se studjuesi lidhet me anetare te organizates
ne menyre qe ti identifikoje dhe ti zgjidhe problemet e organizates. Studimi veprim presupozon
se bota sociale eshte ne ndryshim te vazhdueshem dhe te dy, si kerkuesi dhe kerkimi behen
pjese e ketij ndryshimi. (Collis, J. & Hussey, R. (2003) "Business Research. A practical guide
for Undergraduade and Graduade Students', 2nd Edition, Palgrave Macmillan.). Per te gjykuar
nese kjo strategji eshte e pershtatshme per tu zgjedhur duhet konsideruar pershtatshmeria me
tiparet e meposhtme:
 • Kerkimi veprim aplikohet per te permiresuar praktika specifike. Ai bazohet ne veprim,
vleresim dhe analize kritike te praktikave te bazuara ne mbledhjen e te dhenave per te
prezantuar permiresime ne praktikat qe lidhen me te.
• Ky tip kerkimilehtesohet nga pjesemarrja dhe bashkepunimi i nje numri individesh
• me qellim te perbashket.
• Nje kerkim i tille fokusohet ne situata specifike dhe ne kontekstin e tyre.
Kerkimi veprim ndryshon nga strategjite e tjera te kerkimit sepse fokusohet ne menyre
eksplicite ne veprim, duke promovuar ndryshim brenda organizates. Si rrjedhim, eshte i
dobishem per t'ju pergjigjur pyetjeve 'si?"
Kerkimi kryehet ne nje spirale mes fazave diagnoze - planifikim - veprim - vleresim - diagnoze.
Perfshirja e anetareve te organizates qe po studjohet ne kete proces eshte nje pike e forte qe e
ndihmon ndryshimin sepse njerezit jane te prirur te pranojne dhe zbatojne ndryshime te cilat
ata i kane propozuar vete.

Teoria me baze

Teoria me baze quhet shpesh si shembulli me i mire i qasjes induktive. Ajo ka per qellim te
zbuloje problemet ne nje mjedis (biznesi) dhe si palet qe perfshihen aty i trajtojne keto
probleme. Teoria me baze ka si qellim te formuloje teza deri sa te zhvillohet nje teori. Ajo i
referohet teorise qe 'bazohet ose zhvillohet ne menyre induktive nga nje grup te dhenash'.
(Saunders, M., Lewis, P., & Thornhill, A., 2012, Research Methods for Business Students, 6th
Edition, Pearson Education Limited.)

Teoria me baze punon ne drejtim te kundert me kerkimin tradicional dhe mund te duket
kondradiktore me metodat shkencore. Ne te, mbledhja e te dhenave fillon pa nje kornize
teorike. Keto te dhena cojne ne gjenerimin e parashikimeve te cilat me pas testohen ne
vezhgime te tjera qe mund te konfimojne ose te kundershtojne keto parashikime.

Eshte e rendesishme te zgjidhen mire rastet qe do te studjohen. Gjithashtu zgjedhja e kesaj

strategjie nuk duhet te sherbeje per te injoruar literaturen. Teoria me baze nuk eshte prezantim
i te dhenave te paperpunuara. Eshte thelbesore qe te dhenat qe mblidhen te konsiderohen ne
nje nivel konceptual ne menyre qe te nxirren konkluzione te cilat permbajne mendime teorike.
Emografia

Etnografia i ka rrenjet tek qasja induktive. Ajo vjen nga fusha e antropologjise. Qellimi eshte
te pershkruaje dhe te shpjegoje boten sociale ne te cilen jetojne subjektet e kerkimit ne menyren
se si ata do ta pershkruanin dhe shpjegonin ate. Pjesa me e madhe e literatures i referohen
strategjise etnografike si natyraliste. Kjo do te thote se kur aplikoni strategjine etnografike, ju
do te hulumtoni mbi nje fenomen brenda kontekstit qe ai ndodh duke mos perdorur teknika te
mbledhjes se te dhenave te cilat do ta thjeshtonin se tepermi kompleksitetin e jetes se
perditeshme. Duke qene keshtu, nuk eshte surprizuese se strategjia etnografike perfshijne
observimin e gjere te pjesemarresve.

Megjithese nuk ka perdorim dominant ne fushen e biznesit, strategjia etnografike mund te

perdoret nese ju doni te mblidhni pikeveshtrime mbi nje kontekst te vecante dhe ta kuptoni e
ta interpretoni ate me mire nga perspektiva e atyre qe jane te perfshire. Perpara se te filloni
aplikimin e kesaj strategjie, duhet te identifikoni grupin qe mund ti pergjigjet pyetjeve
kerkimore dhe qe permbush objektivat e kerkimit tuaj e me pas te kerkoni akses te plote tek
ta.

Kekrimi arkivares

Strategjia e kerkimit arkivues perdor regjistrimet administrative dhe dokumentat si burim

kryesor i te dhenave. Keto mund te jene te dhena historike, por njekohesisht edhe te dhena te
koheve te fundit. Eshte e rendeishme qe strategjia e kerkimit arkivues te mos ngaterrohet me
analizen e te dhenave dytesore. Karakteristikat e te dhenave sekondare, i bejne regjistrimet
administrative te jene ne menyre te paevitueshme te dhena sekondare, por nje tipar i tyre eshte
se ato jane te dhena te nje realiteti qe po studjohet se sa te dhena qe jane mbledhur me pare per
qellime kerkimore.

Strategjia e kerkimit arkivues lejon qe pyetjet kerkimore te cilat fokusohen ne te kaluaren dhe
ne ndryshimet ne kohe, te marrin pergjigje, pavaresisht nese jane eksploruese, pershkruese dhe
shpjeguese. Sidoqofte, aftesia e studjuesit per t'iu pergjigjur ketyre pyetjeve kushtezohet shume
nga natyra e regjistrimeve administrative dhe dokumenteve Edhe pse keto regjistrime mund te
egzistojne, ato mund te mos e permbajne informacionin e sakte qe i duhet objektivave te
kerkimit tuaj. Per kete, qe te ndermerrni nje strategji te kerkimit arkivues duhet te dini se cilat
te dhena jane te disponueshme dhe me pas te dizenjoni kerkimin tuaj ne menyre qe te arrini
maksimumin.

2.4. Metodat cilesore dhe sasiore dhe kombinimi i tyre

Metodat cilesore dhe sasiore te kerkimit i kemi permendur ne kapitullin e pare ne klasifikimin
sipas llojit te hetimit. Termat cilesore dhe sasiore' perdoren gjeresisht ne menaxhimin e biznesit
per te dalluar si teknikat e mbledhjes se te dhenave dhe porcedurat e analizimit te te dhenave.
Sasiore perdoret se shumti si sinonim i ndonje teknike per mbledhjen e te dhenave (si nje
pyetesor) ose procedure per analizimin e te dhenave (si grafike ose statistike) qe gjeneron te
dhena numerike. Ne contrast me kete, cilēsore perdoret me se shumti si sinonim i ndonje
teknike per mbledhjen e te dhenave (si nje interviste) osee procedure per analizimin e te
dhenave (si kategorizimi i te dhenave) qe gjeneron ose perdor te dhena jo-numerike. Cilesorja
mund ti referohet edhe te dhenave te tjera vec fjalēve, si imazheve foto dhe video. Ne zgjedhjen
e metodes tuaj te kerkimit, ju mund te perdorni vetem nje teknike te mbledhjes se te dhenave
dhe procedurat korresponduese te analizimit te te dhenave (metodē mono- metode teke) ose te
perdore me shume se nje teknike per mbledhjen e te dhenave dhe procedurat e analizes per t'ju
pergjigjur pyetjeve kerkimore (multi metodat). Ne nje kerkim mund te perdoren tenika dhe
procedura te kombinuara cilesore dhe sasiore si edhe perdorimin e te dhenave paresore dhe
dytesore.

Nese zgjidhni te perdorni mono-metode duhet te kombinoni nje teknike te vetme te mbledhjes
se te dhenave sasiore, si pyetesoret, me procedurat e analizimit sasior te te dhenave; ose nje
teknike te vetme te mbledhjes se te dhenave cilesore, si intervistat, me procedurat e analizimit
cilesor te te dhenave. Ne kontrast me kete, nese zgjidhni qe te kombinoni teknika te mbledhjes
se te dhenave dhe procedurave duke perdorur ndonje forme te dizenjimit te multi-metodave,
do te keni kater mundesi. Termi multi-metode i referohet kombinimeve ku perdoret me shume
se nje tenike e mbledhjes se te dhenave bashke me procedurat e analizes, por ajo eshte
percaktuar brenda botes sasiore ose cilesore (Tashakkori dhe Teddlie 2003). Keshtu ju mund
te zgjidhni qe te mblidhni te dhena sasiore duke perdorur, per shembull, te pyetesoret dhe
vezhgimin e strukturuar, dhe ti analizoni keto te dhena duke perdorur procedura statistikore
(sasiore), pra nje studim Sasior multi-metode. Ose, ju mund te zgjidhni te mblidhni te dhena
cilesore duke perdorur per shembull, intervista ne thellesi dhe ditare dhe ti analizoni keto te
dhena duke perdorur procedura jo-numerike (cilesore), pra nje studim cilesor multi metode.
Nese aplikoni multi-metodat, nuk duhet te bashkoni tenikat dhe procedurat sasiore me ato
cilesore.

Metodat mikse jane termi i pergjithshem kur ne dizenjimin e kerkimit perdoren te dyja teknikat
e mbledhjes se te dhenave dhe procedurat e analizimit, si sasiore dhe cilesore. Ato jane te ndara
ne dy tipe. Kerkimi me metoda mikse perdor teknika te mbledhjes se te dhenave cilesore ose
sasiore dhe procedura te analizes ose ne te njejten kohe (paralelisht) ose njera pas tjetres
(sekuenciale), por nuk i kombinon ato. Kjo do te thote se, edhe pse kerkimi me metoda mikse
perdor edhe pikeveshtrime sasiore dhe cilesore, te dhenat sasiore analizohen ne menyre sasiore
dhe te dhenat cilesore analizohen ne menyre cilesore. Ne ndryshim nga kjo, kerkimi me model-
miks kombinon teknikat e mbledhjes se te dhenave sasiore dhe cilesore dhe po ashtu procedura
te analizimit dhe po ashtu kombinon qasjet sasiore dhe cilesore dhe ne faza te tjera te kerkimit,
si psh ne fazen e gjenerimit te pyetjeve kerkimore. Kjo do te thote, se ju mund te merrni te
dhena sasiore dhe ti ktheni ne cilesore, duke i konvertuar ne narrative qe mund te analizohet
cilesisht. Po njesoj, ju mund te ktheni ne sasiore te dhena ciesore, duke i konvertuar ne kode
numerike per ti analizuar statistiksht.

Metoda te ndryshme mund te perdoren per qellime te ndryshme ne nje studim. Pyetja qe mund
te linde ne kete fzae dhe te jete shqetesuese per studjuesin eshte: 'Si ta di se cilat teknika per
mbledhjen e te dhenave dhe cilat procedura te analizes te perdor dhe ne cilen situate te perdor
secilen nga keto?'. Per kete nuk egziston nje pergjigje e thjeshte. Bryman (2007) ka gjetur se
kerkuesit ka gjas ate influencohen nga disa faktore; mes tyre, perkushtimi ndaj metodave te
vecanta, pritshmerite e atyre qe do te jene audience per gjetjet, dhe, metodat me te cilat kerkuesi
eshte me komod.

Kerkimi eshte nje process shume krijues dhe per te duhet perdorur imagjinata. Mbi te gjitha
eshte e rendesishme te keni pyetje kerkimore te qarta dhe objektiva te qarta dhe te siguroheni
qe metodat qe zgjidhni do ti permbushin ato dhe do tju japin pergjiget qe kerkoni.
2.5. Shtrirjet kohore

Nje tjeter vendim per tu marre nga kerkuesi eshte raporti i studimit me kohen. Per shembull,
do te shikoni nje fenomen ne nje kohe te caktuar nga kendveshtrimi i njerezve te ndryshem (nje
lancim produkti, teknologjia etj.). - ky eshte nje studimi (anglisht: cross-sectional) apo do ta
studjoni kete fenomen pergjate nje kohe te caktuar (studimi i produktit nga lancimi tek
maturimi, veshtrimi mbi trendet e industrise gjate nje periudhe kohe, etj.) - ky eshte nje studim
gjatesor (anglisht: longitudinal).

Vendimi per shtrirjen kohore te studimit i jep pergjigje pyetjes A dua une qe kerkimi im te jete
nje 'fotografi' e shkrepur ne nje moment te caktuar te kohes apo dua une qe ai te jete si nje ditar
ose seri fotografimesh dhe te jete perfaqesues i ngjarjeve ne nje periudhe te caktuar kohe?". Si
gjithmone, kjo pergjigje varet nga pyetja kerkimore. Shtrirja kohore si 'fotografim' eshte ajo qe
ne quajme ne kerkim nder-seksionale', ndersa perspektiva si ditar eshte ajo qe e quajme shtrirje
kohore gjatesore. Sipas Easterby-Smith et al. 2008; Robson 2002, studimet nder-seksionale
shpesh aplikojne strategjine e vrojtimit. Ato mund te kerkojne te pershkruajne incidencen e nje
fenomeni, psh. aftesite teknologjike te punonjesve te nje organizate ne nje moment te caktuar
te kohes, ose te shpjegoje se si faktoret lidhen ne organizata te ndryshme (psh, marredheniet
mes shpenzimeve per trajnimin e asistenteve te kujdesit ndaj klientit dhe te ardhurave nga,
shitja). Gjithashtu, atom und te perdorin edhe metodave cilesore. Shume raste studimore
bazohen ne intervista te kryera ne nje periudhe te shkurter kohe,
Pika me e forte e studimeve gjatesore ne kohe eshte kapaciteti i tyre per te stujuar ndryshimin
dhe zhvillimin. Ne kete lloj studimi pyetja baze eshte "A ka patur ndonje ndryshim gjate nje
periudhe kohe? (Bouma dhe Atkinson 1995:114).

2.6. Besueshmeria e gjetjeve kerkimore

Nje ceshtje tjeter per tu patur kujdes gjate kerkimit eshte besueshmeria e gjetjeve kerkimore.
Si ta dime qe...?" eshte pyetja e cila ve ne dyshim dhe kerkon konfirmim per vertetesine e
gjetjeve tona. Gjithcka qe mund te beni, eshte qe te beni sat e mundni qe te mos merrni
pergjigjen e gabuar. Prandaj eshte i rendesishem nje dizajn i mire i kerkimit. Rogers 1961, e
ka permbledhur kete ne 'metodologjia shkencore duhet pare per ate qe eshte, nje rruge per te
me parandaluar ne raport me mendime subjective te formuara ne menyre creative te cilat i kam
zhvilluar ne marredhenien mes vetes dhe materialit tim'.
Ulja e mundesise se marrjes se pergjigjes se gabuar lidhet me vemendjen qe i duhet kushtuar
dy elementeve te dizenjimit te kerkimit: besueshmerise dhe vlefshmerise.
Besueshmeria i referohet mases ne te cilen teknikat e mbledhjes se te dhenave ose procedurat
e analizimit do te japin gjetje te qendrueshme. Besueshmeria lidhet me masen ne te cilen mund
te perftohen te njejtat pergjigje me perdorimin e te njejteve instrumente Me pak fjale, nese
kerkimi juaj ka besueshmeri te larte, duhet qe kerkuesit e tjere te mund te gjenerojne te njejtat
rezultate nese e perdorin te njejten metode dhe nen te njejtat kushte. Besueshmeria eshte
gjithmone nje shqetesim sa here qe nje vezhgues i vetem eshte burimi i te dhenave, pasi ne nuk
kemi nje roje kunder ndikimit te subjektivitetit te vezhguesit." (Babbie, 2010). Sipas Wilson
(2010) ceshtjet e besueshmerise jane me se shumti te lidhura me subjektivitetin dhe sa here qe
nje kerkues ka qasje subjective ndaj studimit, atehere niveli i besueshmerise se punes do te
kompromentohet.

Ajo mund te vleresohet duke iu pergjigjur tre pyetjeve:

1. A do te japin matjet te njejtin rezultat ne raste te tjera?

2. A do te arrihen vezhgime te ngjashme nga vezhgues te tjere?
3. A ka transparence ne menyren se si i eshte dhene kuptim nga te dhenat e paperpunuara?

Sipas Robson 2002, ka kater kercenime ndaj besueshmerise. Keto jane: Gabimi i subjektit ose
i pjesemarresit. Nese po studjoni shkallen e etuziazmit te te punonjesve per punen e tyre dhe
punedhenesin, mundet qe te perballeni me situaten kur nje pyetesor eshte plotesuar ne dite te
ndryshme te javes dhe mund te gjeneroje rezultate te ndryshme. Te premtet pasdite mund te
tregojne nje tablo te ndryshme nga ajo e te henes ne mengjes. Kjo eshte e thjeshte per tu
kontrolluar. Ju duhet te zgjidhni nje kohe me neutrale kur punonjesit nuk pritet te jene as shume
etuziazte sepse mezi presin fundjaven, as pak entuziazte sepse eshte fillimi i javes. Tendenca e
subjektit ose pjesemarresit. Te intervistuarit mund te kene thene ate qe ata mendojne se duan
eproret e tyre qe ata te thone. Ky eshte vecanerisht problem ne organizatat te cilat kane
menaxhim autoritar ose pasiguri ne pune. Kerkuesit duhet te jene te ndergjegjshem per kete
problem te mundshem kur ata dizenjojne kerkimin. Psh., mund te ndermerren hapa qe sigurojne
anonimitetin e atyre qe i pergjigjen pyetesoreve.

Gjithashtu duhet kujdes ne analizimin e te dhenave ne menyre qe te sigurohemi se te dhenat po

ju tregojne ate qe ju po mendoni se po ju tregojne. Gabimi i vezhguesit. Psh., ne nje pjese te
kerkimit qe ndermorrem, ishim tre veta qe realizonim intervista me tre menyra te ndryshme
berje pyetjesh per te marre pergjigje. Strukturimi i nivelit te larte te intervistes do ta ule kete
kercenim ndaj besueshmerise. Tendenca e vezhguesit. Ne rastin me siper, mund te kete patur
tre menyra te interpretimit te pergjigjeve

Vlefshmeria lidhet me faktin nese gjetjet jane vertet ato qe shfaqen se jane. Vlefshmeria mund
te shpjegohet me masen ne te cilen kerkesat e metodave te kerkimit shkencor jane ndjekur gjate
procesit te gjenerimit te gjetjeve. A eshte marredhenia mes dy variablave nje marredhenie
shkaksore? Per shembull, ne nje studim te nje fabrike elektronike u gjet se punonjesit nuk
ishihnin vitrinat e produkteve te reja (vitrinat ishin vendosur ne nje pjese te fabrikes ku
punonjesit shkonin rralle). Mundesia e mungeses se vlefshmerise ne konkluzione u minimizua
nga nje dizenjim kerkimi i cili solli shansin per fokus grupe pasi rezultatet e pyetsoreve ishin
analizuar.

Oliver (2010) e konsideron vlefshmerine nje kusht te detyrueshem per cdo tip kerkimi. Ka
forma te ndryshme te vlefshmerise ne kerkim dhe kryesoret jane specifikuar nga Cohen et al
(2007) si vlefshmeria e permbajtjes, vlefshmeria e lidhur me kriteret, vlefshmeria e
brendeshme, vlefshmeria e jashtme, etj. Robson 2002, ka evidentuar kercenime te
vlefshmerise, te cilat sigurojne nje rruge te dobishme per te menduar rreth kesaj ceshtje te
rendesishme. Ato jane: Historia. Ju mund te vendosni te studjoni opinionet e klienteve mbi
cilesine e produkteve
ite specifike. Nese kerkimi do te kryhet meniehere pas nje periudhe ne te cilen organizata
mbledh produkte nga tregu, rezultatet do te jene dramatike dhe qe te orjentojne gabim. Testimi.
Kerkimi juaj mund te perfshije matjen e sa gjate shitesit me telefon merren me klientet. Nese
opratoret besojne se rezultatet e kerkimit mund ti disavantazhojne ata ne nje menyre, atehere
ka mundesi qe kjo ti ndikoje rezultatet. Instrumentalizimi. Ne shembullin e mesiperm,
operatoret e teleshitjeve mund te kene marre udhezimne se se ata duhet te shfrytezojne cdo
mundesi per te bere shitje, mes kohes se testimit te grupit te pare dhe te dyte te opratoreve. Si
pasoje, thirrjet do te zgjasin me shume.

Vdekshmeria. Kjo lidhet me pjesemarresit te cilet largohen nga studimi. Maturimi. Kjo lidhet
me ngjarje te tjera gjate vitit te cilat ndikojne ate qe ne po studjojme.

Paqartesia rreth drejtimit te shkaqeve. Ky mund te jete rasti kur studjuesi nuk eshte i qarte
psh., nese performanca e dobet shkakton qendrime negative apo qendrimet negative shkaktojne
performance te dobet.

a) Disa nga masat se si mund te sigurohet vlefshmeria, jane:

b) Te zgjidhet struktura kohore e pershtatshme per studimin
c) Te zgjidhet metodologji e pershtatshme duke marre parasysh karakteristikat e studimit
d) Te perzgjidhet metoda e kampionimit me e pershtatshme per studimin
e) Ata qe pergjigjen nuk duhet te jene perballe presionit per te zgjedhur nje pergjigje te
caktuar.

Duhet kuptuar se kercenimet ndaj besueshmerise dhe vlefshmerise se kerkimit, nuk mund te
eleminohen totalisht, sidoqofte studjuesit duhet te perpiqen te minimizojne keto kercenime sa
me shume e mundur.

Pergjithesimi

Pergjithesimit i referohemi zakonosht si vlefshmeri e jashtme. Nje shqetesim qe mund ta keni

ne studimin tuaj eshte masa ne te cilen gjetjet tuaja jane te pergjithesueshme, qe do te thote
nese gjetjet mund te aplikohen njesoj ne njesi te tjera kerkimit, psh ne organizata te tjera. Ky
mund te jete nje shqetesim i madh nese po kryeni nje kerkim ne formen e rastit studimor ne nju
organizate ose ne nje numer te vogel omaanizatash. ose nese organizata qe po studjoni eshte e
vecante ne nje menyre. Ne raste te tilla qellimi i kerkimit tuaj nuk do te jete prodhimi i nje
teorie qe eshte pergjithesuese per te gjitha organizatat. Detyra juaj mund te jete thjesht te
tregoni se cfare ndodh aty ku ju po kerkoni
Kercimet e logjikes dhe supozimet false
Ne te gjitha etapat e kerkimit ka sasi te madhe mendimi qe vihet ne levizje. Eshte jetike qe
proceset e mendimit te jene te cilesise se larte. Dizenjimi i kerkimit do te bazohet mbi nje
rrjedhe logjike dhe nje numer supozimesh, te cilat te gjitha duhet te qendrojne ne kembe edhe
ne egzaminimin me te detajuar.
Ky kujdes duhet treguar ne te gjitha etapat ne identifikimin e popllimit te kerkimit, ne
mbledhjen e te dhenave, ne interpretimin e te dhenave, ne zhvillimin e konkluzioneve,
KAPITULLI 3

ETIKA E KERKIMIT DHE AKSESI PER KERKIMIN

3.1 Bazat e Etikes ne kerkim.

Per te qene nje kerkues "i mire" duhet kuptuar se cfare eshte kerkimi i mire, si ta dallojme nje
kerkim te mire dhe si ta krijojme nje kerkim te mire. Nese nuk tregohet vemendje dhe kujdes
ndaj menyres se si do te krijoni akses per te siguruar te dhenat qe ju duhen dhe pa u sjelle ne
menyre etike, ato qe duken si ide te mira per kerkim mund te rezultojne problematike dhe
jopraktike.

Ceshtjet etike do te shfaqen ndersa ju planifikoni kerkimin, kerkoni akses ne organizata dhe
individe, mblidhni, analizoni dhe raportoni te dhenat tuaja.

Ne kontekstin e kerkimit, etika i referohet pershtatshmerise se sjelljes tuaj ne lidhje me te

drejtat e atyre qe behen subjekt i punes tuaj, ose ndikohen nga puna juaj. Cooper and
Schinder (2008) e perkufizojne etiken si "normat ose standartet e sjelljes qe udheheqin
zgjedhjet morale rreth sjelljes sone dhe marredhenieve me te tjeret". Etika e kerkimit lidhet
me pyetjet se si ne e formulojme dhe qartesojme ceshtjen kerkimore, si dizenjojme planin
kerkimor dhe si fitojme akses, si i mbledhim te dhenat, si i procesojme dhe i ruajme te dhenat
tona, si i analizojme te dhenat dhe si shkruajme gjetjet kerkimore ne nje menyre te
moralshme dhe te pergjegjshme.

Ka dy pikepamje filozofike: pikepamja deontologjike dhe pikepamja teologjike. Pikepamja

deontologjike argumenton se rezulatet e perftuara nga kerkimi nuk do ta justifikojne kurre
nje kerkim qe eshte jo-etik. Pikepamja teologjike argumenton se rezulatet e kerkimit i
justifikojne mjetet. Qe do te thote se perfitimet nga gjetjet kerkimore do te peshohen me
kostot e sjelljes jo etike.

Ka tre rruge sipas te cilave nje kerkim mund te quhet "i mire".
Se pari, ai mund te jete i mire ne kuptimin teknik, qe do te thote se ai permbush standartet
aktuale te ekselences ne konceptim, kampionim, matje, dizajn, analize dhe raportim. Nese ne
permbushim kerkesat teknike, jemi me te sigurte se kerkimi yne ka vlefshmeri. Duke qene se
vlefshmeria eshte "perafersia jone me e madhe me te verteten", atehere kjo eshte qartesisht
nje nga rruget kryesore ku kerkimi synon qe te jete i mire.
Se dyti, ai mund te jete nje eksperience e mire per ju si njeri, duke ju dhene kenaqesi permes
te mesuarit dhe te punuarit me te tjeret, e duke krijuar dicka per te cilen jeni krenar apo edhe
ju behet puna e jetes. Shpesh kerkuesit interesohen per nje ceshtje per shkak te eksperiences
se jetuar.
Se treti, kerkimi mund te jete i mire ne kuptimin etik. Kerkimi mund te kryhet ne nje menyre
qe respekton dhe kujdeset per pjesemarresit, ruan intergritetin gjate procesit dhe rezulton ne
studime qe raportohen me ndershmeri.
Etika ne kerkim, sikurse etika ne fusha te tjera, mund te shihet si nje grup rregullash per
dallimin mes te mires dhe te keqes, qe duken thjesht sjellja e zakonshme. Por nese dallimi
mes sjelljes se pranueshme dhe sjelljes se papranueshme do te ishte i bazuar tek
zakonshmeria, nuk do te kishte sot aq shume konflikte etike dhe morale. Duke qene se njerez
te ndryshem i interpretojne dhe i aplikojne keto rregulla ndryshe, bazuar ne vlerat e tyre dhe
eksperiencat e tyre jetesore, kufiri mes kerkimit etik dhe kerkimit joetik eshte shpesh i
turbullt, dhe shpesh mbetet i papercaktuar deri ne momentin qe shkelet.

Arsyet se perse duhet te konsiderojme si paresore etiken ne kerkim sipas Resnik (2011)
jane:

1- Normat e kerkimit etik promovojne nje varietet te vlerave te tjera morale dhe sociale, si te
drejtat e njeriut, mireqenia e kafsheve, drejtesia, barazia, siguria, etj. Ne historine e
kerkimit jane hasur shume raste ne te cilat eshte shkaktuar dem fizik dhe psikologjik i
pjesemarresve. Per kete, zbatimi i etikes ne kerkim na ndihmon te forcojme qellimet mbi
te cilat mbeshtetet shoqeria jone.
2- Kerkimi etik avancon qellimet baze te kerkimit ne vetvete, sic eshte gjenerimi i dijes se
re, te vertetes, dhe shmangien e gabimeve. Per shembull, rregullat kunder fabrikimit,
falsifikimit, apo keqinterpretimit te te dhenave te kerkimit promovojne te verteten dhe
shmangin gabimin. Gjithashtu, normat etike te lidhura me autoresine dhe politikat per te
drejten e autorit jane dizenjuar per te mbrojtur pronesine intelektuale ndersa inkurajojne
bashkepunimin mes kerkuesve.
3- Shume parime etike si ato qe lidhen me konfliktin e interesit dhe sjelljen e gabuar te
kerkuesit, ndihmojne ne sigurine se kerkuesit qe financohen nga fonde publike te jene te
besueshem ne publik. Ne kete rast, financuesit sigurohet qe ata financojne nje pune qe
bazohet ne rregulla te cilesise dhe integritetit. Kjo ndihmon ne rritjen e mbeshtetjes
publike per kerkimin.

Shume organizata dhe universitete kane nje Komitet Etik te Kerkimit i cili i pajis kerkuesit
me aprovim formal te kerkimit te propozuar, duke perfshire metodat e mbledhjes se te
dhenave, perpara se ti japin kerkuesit akses.

3.2 Roli i kerkuesit

Neutraliteti etik kerkon qe morali dhe besimet etike te kerkuesit te mos ndikojne mbledhjen
e te dhenave dhe konkluzionet qe dalin nga analizimi i te dhenave. Objektivitet do te thote te
ndalosh qe ideologjia personale apo paragjykimet te influencojne procesin e kerkimit.

Roli i kerkuesit bashkeekziston edhe me role te tjera si mesuesi, praktikuesi, akademiku,

qytetari. Ngaterrimi i roleve mund ta coje shpesh kerkuesin te humbase objektivitetin ne
qasjen e tij per te mbledhur, analizuar dhe raportuar te dhenat. Ne menyre te vecante ka
shqetesime rreth moralit, vlerave, qendrimeve dhe besimeve qe interferojne me permbushjen
e nje studimi objektiv.
Individet jane rritur me ideale te caktuara, te identifikuara si morali dhe vlera. Se cilat jane
ato, kjo duket ne qendrimet dhe sjelljet e individit. Moral dhe vlera te dobeta apo te forta
ndikon menyren e kryerjes se kerkimit. Per shembull, individet e rritur me idene se suksesi
eshte i rendesishem me cdo cmim, e quajne normale qe ta blejne kerkimin tek dikush tjeter
dhe ta trajtojne si pune te tyren; ose ata mund te pranojne manipulimin e te dhenave per te
patur rezulatet e deshiruara. Nje skenar edhe me i keq se keta qe permenden me siper, eshte
rasti kur kerkuesi vazhdon punen e tij kerkimore pavaresisht se e di qe procesi do te shkaktoje
dem tek te tjeret. Ne te gjitha keto raste, vendimi eshte i gabuar nga pikepamja etike.

Duke qene se roli i kerkuesit eshte bashkuar edhe me role te tjera, etika behet e veshtire per tu
menaxhuar. Eshte ne dore te kerkuesit te vendose per etiken personale, por ky nuk eshte i
vetmi aspekt i etikes ne kerkim.

3.3 Etika ne prodhimin dhe publikimin e punes akademike

Sjellja e gabuar/jo korrekte ne kerkim, perkufizohet nga Zyra e Integritetit ne Kerkim si me

poshte:

"Sjellja e gabuar/jo korrekte ne kerkim perfshin fabrikimin, falsifikimin ose plagjiaturen

ne propozimin, kryerjen, rishikimin dhe raportimin e rezultateve te kerkimit.
a- Fabrikimi eshte sajimi i te dhenave apo rezulateteve dhe regjistrimi apo raportimi i tyre.
b- Falsifikimi eshte manipulimi i materialeve te kerkimit, pajisjeve ose proceseve ose
ndryshimi i te dhenave ose rezultateve ne menyre qe cenon pasqyrimin e sakte te
regjistrimeve te kerkimit.
c- Plagjiatura eshte pervetesimi i ideve te te tjereve, proceseve, rezulateve apo fjaleve pa i
dhene meritat e duhura.
d- Sjellja e gabuar/jo korrekte nuk perfshin gabimet e ndereshme ose diferencat ne opinione.

Ceshtjet kryesore qe lidhen me punen kerkimore akademike dhe publikimet e kerkimit

perfshijne: ndershmerine ne raportim, konfliktin e interesit, dhe drejtesine ne publikimin e
meritave.

Ndershmeria ne raportim

Ndershmeria ne raportim perfshin disa aspekte specifike. Se pari, ata qe po shkruajne duhet
tu japin meritat autoreve duke i cituar e duke shmangur keshtu plagjiaturen. Forma me
flagrante e plagjiatures perfshin kopjimin fjale per fjale te punes se nje autori pa dhene detaje
te plota nga burimi i materialit. Sot ekzistojne programe kompjuterike te cilat mund te
detektojne plagjiature te kesaj forme, por gjithesesi kjo nuk eshte dicka qe mund te
finalizohet lehte. Kini parasysh muziken. Duket sikur ka kenge qe ngjajne me njera-tjetren,
por do te ishte e pamundur ti jepje merita te gjitha burimeve. Sic ka edhe raste ne te cilat
qartesisht ka patur cenim te te drejtave te autorit pasi ngjashmeria mes kengeve eshte e
padiskutueshme. Ne menyre te ngjashme, bota e kerkimit eshte ndertuar ne nje model
evolutiv ne te cilin idete dhe njerezit bashkohen dhe influencojne njeri-tjetrin ne menyra
dinamike duke rritur pergjegjesine e autoreve qe te kujdesen per dokumentimin dhe dhenien e
meritave per raportet shkencore.

Gjithashtu ka aspekte te menaxhimit te te dhenave dhe analizes qe varen nga ndershmeria dhe
integriteti. Keto perfshijne kujdesin ne hedhjen e te dhenave ne menyre qe vetem te dhenat e
vlefshme dhe te plota te perdoren ne analize. Po ashtu, raportimi i ndershem ka nevoje te
llogarise edhe te dhenat e munguara. Te dhenat mund te mungojne per nje mori arsyesh, duke
perfshire edhe te drejten e pjesemarresve te evitojne pergjigje apo te terhiqen plotesisht nga
kerkimi. Eshte detyrim i kerkuesit te raportoje mbi masen e te dhenave te munguara dhe nese
eshte bere dicka per ti korrigjuar te dhenat apo rezultatet.

Gabimet tek te dhenat mund te jene te paqellimta por mundet qe te jene edhe falsifikim i
paster i te dhenave me qellim vertetimin e hipotezave apo besimeve personale.

Ndershmeria ne raportim perfshin edhe nevojen qe kerkuesit te prodhojne raporte qe lidhen

me qellimet fillestare te kerkimit.

Konflikti i interesit.

Konflikti i interesit ekziston kur dy ose me shume interesa kontradiktore lidhen ne nje
aktivitet nga nje individ ose nje institucion. Konflikti gjendet tek situata, jo tek ndonje sjellje
apo mungese sjellje e individit.

Nje perkufizim tjeter eshte: "Konflikti i interesit ekziston kur individi ka interesa ne
rezultatet e kerkimit te cilat mund te cojne ne avantazhim personal dhe qe kompromentojne
integritetin e kerkimit." (NAS, Integrity in Scientific Research)

Drejtesia ne meritat e publikimit

Drejtesia ne meritat e publikimit lidhet me dhenien e meritave te duhura per autoresine e

publikimit. Autoresia supozohet te percaktohet nga cilesia dhe sasia e kontributit te secilit ne
studim, jo nga statusi, fuqia apo ndonje faktor tjeter. Megjithate, percaktimi i meritave
relative te kontributeve mund te varioje nga perspektiva e rendesise ne zhvillimin e artikullit.
Per shembull, nje studim nuk mund te realizohet pa idene origjinale, por ai gjithashtu nuk
permbushet dot pa mbledhjen dhe analizimin e te dhenave apo pa nje stil te mire te te
shkruarit. Ne vitet e fundit, disa revista kerkojen listimin e kontributeve specifike te autoreve.
Kjo mund te jete ne ndihme te percaktimit te rendit te autoresise.

3.4 Ceshtje etike gjate procesit te kerkimit.

Me poshte eshte nje liste e shkurter te llojit te problemeve qe mund te na dalin perpara gjate
procesit te kerkimit. Keto lidhen me:

• Privatesia e pjesemarresve
 • Natyra vullnetare e pjesemarrjes dhe e drejta per tu terhequr nga procesi pjeserish ose
plotesisht
• Miratim ose mashtrim i pjesemarresve
• Ruajtja e konfidencialitetit te te dhenave te siguruara nga individe ose pjesemarreste
identifikuar dhe anonimitetit i tyre
• Reagime nga pjesemarresit per menyren se si ju siguroni mbledhjen e te dhenave duke
perfshire venien ne siklet, stres, parehati, dhimbje dhe dem
• Efekte mbi pjesemarresit te menyres qe perdorni per te analizuar dhe raportuar te
dhenat
• Sjellja dhe objektiviteti juaj si kerkues

Shmangia e demit eshte e rendesishme ne ceshtjet etike te kerkimit. Psh, observimi mund te
jete i bezdisshem dhe te krijoje stres dhe ankth tek pjesemarresit.

3.5 Ceshtje qe lidhen me krijimin e aksesit.

Aftesia per te mbledhur te dhena paresore dhe dytesore do te varet nga aksesi qe do te krijoni
tek burimi i pershtatshem. Pershtatshmeria e burimit varet nga pyetja kerkimore, objektivat e
lidhura me te dhe dizajni i kerkimit. Niveli i pare i aksesit eshte aksesi fizik ose hyrja.
(Gummesson 2000). Edhe pse interneti ka lehtesuar aksesin ne shume te dhena sekondare,
perseri per shume te dhena primare dhe sekondare, krijimi i aksesit fizik eshte i veshtire.
Arsye te mundeshme se pse aksesi fizik eshte i veshtire, jane:

1- Organizatat, grupet ose individet mund te mos jene te pergatitur te angazhohen ne

aktivitete te tjera shtese, aktivitete vullnetare per shkak te kohes dhe burimeve qe
kerkohen. Shume kompani apo institucione te tjera marrin shume kerkesa nga studente
per akses dhe bashkepunim per kerkime dhe per ta eshte e pamundur te bien dakord me te
gjithe ata.
2- Kerkesa per akses dhe bashkepunim mund te deshtoje te krijoje interes per personin qe e
merr ate ose mund te deshtoje te arrije deri tek personi pergjegjes qe kontrollon aksesin
per kerkimin dhe qe merr vendimin final nese kerkuesi do ti krijohet apo jo aksesi i
kerkuar. Kjo mund te ndodhe per disa motive:
(a) mungese e vleres se perceptuar ne lidhje me punen e organizates, grupit ose
individit
(b) natyra e ceshtjes per shkak te sensitivitetit potencial qe mund te kete, ose per
shkak te shqetesimit per konfidencialitetin e informacionit qe po kerkohet
(c) perceptime mbi besueshmerine tuaj dhe dyshime per kompetencen tuaj
3- Organizata ose grupi mund ta gjeje veten ne nje situate te veshtire si pasoje e ngjarjeve te
jashtme, totalisht te palidhur me natyren e kerkeses ose personin qe po e ben ate, keshtu
qe atyre u duhet ta refuzojne aksesin. Kur ju nuk e siguroni dot kete lloj aksesi, duhet te
ndryshoni organizate ose te modifikoni ceshtjen e kerkimit dhe/ose objektivat e kerkimit.
Sigurimi i aksesit eshte nje proces i vazhdueshem, i cili nuk perfundon ne momentin qe 'hapet
dera e pare', por vazhdon me perpjekje per akses ne cdo nivel te organizates. Pervec sigurimit
te aksesit fizik eshte e rendesishme te sigurohet aksesi konjitiv i cili lidhet me sigurimin e
askesit qe ia krijon aftesine kerkuesit te perzgjedhe nje kampion perfaqesues te
pjesemarresve, ose te dhena dytesore ne menyre qe te marre pergjigje per pyetjet kerkimore
dhe objektivat e kerkimit.

3.6 Strategji per te krijuar akses.

Te gjitha studimet qe duam te permbushim varen nga disponueshmeria e informacionit dhe

mundesia per ta patur ate ne kohe dhe me cilesine qe kemi nevoje. Eshte shqetesimi me i
zakonshem ai i studenteve qe duhet te realizojne nje projekt kerkimi se si do te sigurojne te
dhenat, por ky eshte gjithashtu nje problem edhe per kerkuesit me me shume eksperience. Te
gjithe perballen me veshtiresi ne krijimin e aksesit. Zbatimi i nje strategjie per sigurimin e
aksesit do te ishte nje rruge e zgjuar.

Ku duhet te mbeshtetemi per nje strategji te suksesshme ne sigurimin e aksesit ne kerkim?

Me poshte do te diskutojme mbi disa elemente te cilet duhet te perdoren per nje strategji te
sukseshme aksesi:
- Sigurohuni qe te jeni familjare dhe ta kuptoni organizaten ose grupin perpara se t'i
kontaktoni. Te dini karakteristikat e organizates dhe te jeni te mireinformuar mbi te do t'i
jape te kuptoje personit qe do te kontaktoni per te kerkuar akses, se ju keni menduar me
kujdes mbi kerkimin tuaj, dhe njekohesisht do te jeni te afte qe te pergjigjeni me
argument bindes se perse duhet t'ju jepet aksesi qe keni kerkuar ne organizate.
- Jepini vetes kohen e mjaftueshme. Krijimi i aksesit fizik mund te kerkoje kohe qe te
realizohet, ndonjehere jave dhe muaj. Madje ndonjehere organizatat pasi ju kane mbajtur
ne pritje gjate, nuk ua krijojne mundesine e aksesit. Kjo ndodh sidomos ne organizatat e
medha ne te cilat ju nuk keni njohje nga kontakte ekzistuese. Mund t'ju duhet gjithashtu
qe pasi te keni derguar nje kerkese te shkruar per aksesin, te jete nevoja e berjes se
telefonatave ne menyre qe kerkesa juaj te mbahet ne vemendje. Per ju kjo eshte shume
kohe e shpenzuar.
Pasi e keni siguruar aksesin fizik ne organizate do t'ju duhet te siguroni aksesin konjitiv.
Cilendo metode qe do te aplikoni ne mbledhjen e te dhenave, procesi do te jete kohe-
konsumues, edhe pse disa metoda mund te kerkojne me shume kohe se te tjerat. Edhe
brenda organizates, do t'ju duhet te punoni per akses ne nivele te ndryshme dhe te
negocioni per kohen qe do te kerkoje mbledhja e te dhenave. Planifikimi me heret i ketyre
fazave do te minimizoje ndalesat apo ngecjet gjate procesit tuaj te kerkimit.
- Perdorimi i kontakteve ekzistuese dhe zhvillimi i kontakteve te reja. Shumica e
kerkuesve sugjerojne se krijimi i aksesit eshte me i thjeshte aty ku ju keni nje kontakt
ekzistues. Buchanan et al. (1988) thote se 'ne kemi qene me te suksesshem atje ku kemi
nje mik, te aferm apo student qe punon ne organizate'. Te njohurit ne organizate do te
thote qe ata mund te kene besim ne qellimet qe ne kemi shprehur dhe ne sigurine qe japim
mbi perdorimin e te dhenave. Jankowicz (2005) i referohet mundesise per te perdorur
 vendin e punes ne nje organizate per te kryer nje kerkim, sic mund te jete rasti i
studenteve te punesuar qe kane si detyre nje projekt kerkimi. Nderkohe qe ne rastet kur ju
keni krijuar akses ne organizate, mund te vazhdoni te krijoni kontakte te reja me njerezit
qe takoni duke e zgjeruar keshtu bazen e kontakteve tuaja.
- Jepni informacion te qarte mbi qellimin dhe tipin e aksesit qe kerkoni. Dhenia e
informacionit te qarte mi qellimin dhe tipin e aksesit qe kerkoni i lejon pjesemarresit e
synuar qe te jeni te vetedijshem se cfare do te kerkohet nga ata. (Robson 2002). Nese kjo
nuk ndodh gjasat qe procesi te behet kaotik dhe te rezultoje ne nderprerje, jane te medha.
Gjithashtu, kjo mund te konsiderohet edhe joetike. Sido qe te jete kontakti i pare, qofte
edhe me telefon, duhet gjetur menyra e dergimit te nje letre prezantuese qe kerkon akses
dhe skicon shkurtimisht qellimin e kerkimit te propozuar, si do ta ndihmoje ate personi qe
do te kontaktohet dhe kush e cfare do te perfshihet ne te. Suksesi i kesaj letre do te
ndihmohej nga fjali te qarta dhe te shkurtra. Toni i saj duhet te jete i edukuar dhe te
gjeneroje perfitime edhe nga ana e atyre qe do te pergjigjen.
- Tejkalimi i shqetesimeve organizacionale. Shqetesimet organizacionale mund te
vendosen ne nje nga tre kategorite.
1- shqetesime mbi kohen dhe burimet qe do te perfshihen ne kerkesen per akses. Disa
autore sugjerojne se kjo duhet mbajtur ne nivel minimal te mundur qe te kete sukses
aksesi.
2- ndjeshmeria e ceshtjes. Studjuesit kane gjetur se organizatat kane me pak tendence
bashkepunimi kur ceshtja e kerkimit ka implikime negative per ta. Organizatat nuk
duan qe te tregojne se nuk performojne mire ne biznesin e tyre.
3- konfidencialiteti i te dhenave qe do te jepen dhe anonimiteti i organizates dhe i
individeve qe do te marrin pjese ne kerkim. Per te tejkaluar kete shqetesim ju duhet te
jepni garanci per keto, dhe pse jo te beni nje marreveshje.
- Venia ne dukje e perfitimeve te mundshme te organizates. Pervec interesit te
pergjithshem qe gjenerohet nga subjekti i kerkimit qe propozoni, mund te kuptoni se ai do
te kete nje nivel aplikueshmerie ne punet ne te cilat ju po qaseni per te hulumtuar. Pala qe
punon ne praktike mund te jete e interesuar te diskutoje ceshtje me kerkuesin, analiza dhe
rruge te veprimit, ne nje menyre jo-kercenuese dhe ne nje mjedis jo-gjykues. Madje,
shpesh kerkuesit hasin ne falenderime nga ana e te intervistuarve, se si nje interviste ishte
e dobishme per ta pikerisht per arsyet e lartpermendura. Gjithashtu mund te jete e
dobishme qe ju te ofroni nje permbledhje te raportit te gjetjeve, ndaj atyre qe ju
mundesojne akses. Qellimi eshte qe ti ofrohet pjesemarresve dicka me vlere dhe qe
permbush pritshmerite. Ky mund te jete nje permbledhje me shume se sa nje kopje e
raportit final te kerkimit. Ka mundesi qe feedback-u qe do te merrni nga organizata rreth
raportit, t'ju ndihmoje me tej per kerkimin.
- Perdorimi i gjuhes se pershtatshme. Disa kerkues jane kundra perdorimit te disa
termave ne kohen kur kerkojme akses ne organizate per shkak se keto terma mund te
duken kercenuese ose jo interesante per pjesemarresin. Per shembull, Buchanan et al.
(1988) sugjeron perdorimin e togfjaleshit “te mesojme nga eksperienca juaj”, ne vend te
"te kemi nje bisede". Perdorimi i gjuhes varet shume nga natyra e njerezve qe ju
kontaktoni. Gjuha e perdorur duhet te jete e pershtatshme per personin qe i drejtohet pa u
dukur kercenuese ose e merziteshme. Duke konsideruar rolin jetesor te telefonatave te
 para, apo te emaileve, sugjerohet qe ti jepni teksteve kohen e nevojeshme per ti shkruar
ne menyre sa me te pershtatshme. Mos harroni qe ju keni per qellim te ngjallni interes ne
projektin tuaj te kerkimit dhe pika e pare e komunikimit duhet ta konsideroje kete.
- Lehtesimi i pergjigjeve. Pergjigjet behen me te lehta kur marresi pershtatet me mjetin e
komunikimit. Ne kete rast sugjerohet nje numer i kombinuar i rrugeve te komunikimit si
email, telefon, etj.
- Zhvillimi i aksesit me baze rritje. Ne menyre qe te shmangen shqetesimet
organizacionale mbi konsumin e kohes, rekomandohet strategjia e sigurimit te aksesit me
faza. Johnson (1975) na jep nje shembull te sigurimit te aksesit me baze rritje. Ai perdori
nje strategji me tre faza per te siguruar thellesine e deshiruar te aksesit. Faza e pare
perfshiu nje kerkese per te bere intervista. Kjo ishte kerkesa minimale per te filluar
kerkimin e tij. Faza tjeter perfshinte negociimin e aksesit per te ndermarre nje observim.
Dhe faza finale ishte nje avancim i fazes se dyte dhe perfshinte marrjen e lejes per te
incizuar nderveprimet e observuara. Kjo strategji ka avantazhet e saj. Kerkesa per akses
ne shume gjera mund te shkaktoje qe organizata ta refuzoje aksesin. Perdorimi i
strategjise me baze rritje ju mundeson te mblidhni te dhena deri ne nje nivel. Kjo strategji
ju mundeson te zhvilloni marredhenie pozitive me ata qe ju japin akses fillimisht por te
nje natyre te kufizuar. Ndersa vendosin kredibilitetin tuaj, ju mund te zhvilloni mundesine
e arritjes se aksesit ne nivel me te plote. Nga ana tjeter, strategjia me baze rritje kerkon
kohe te cilen ju duhet ta konsideroni ne procesin e kerkimit perpara se ta aplikoni si
strategji. Gjithashtu, mund te kete debat ne te qenurit jo-etike kur nuk e shpjegoni
kerkesen per akeses ne menyre te plote.
- Vendosja e besueshmerise / kredibilitetit. Robson (2002) thote se sigurimi i
bashkepunimit nga pjesemarresit eshte ceshtje e zhvillimit te marredhenieve. Kjo do te
thote qe duhet perseritur disa here teksti qe keni perdorur per te hyre ne organizate. Duhet
te ndani me pjesemarresit qellimin e kerkimit tuaj, si mendoni se ata do ne ndihmojne
studimin tuaj, dhe te orfoni siguri per konfidencialitetin dhe anonimitetin. Kjo do te thote
se ju duhet ti shkruani pjesemarresve ose te flisni me ta individualisht ose ne grup. I gjithe
procesi do te lehtesohej nese ju shoqeroheni nga nje person me i vjeter qe punon prej
kohesh ne organziate. Ne rastet e te dhenave me sensitive mund t'ju duhet edhe me shume
kujdes ne fitimin e aksesit.
- Te qenurit te hapur per ngjarje te papritura. Mund te ndodhin ngjarje te papritura te cilat
jane jashte kontrrollit te organizates por qe do e pengojne aksesin tuaj ne te. Te tilla mund
te jene situatat e nje krize te papritur, nje fatkeqesie natyrore, etj.

3.7 Etika e kerkuesit online

Ne vitet e fundit numri i personave qe angazhohen online ka shperthyer. Platformat e

mediave sociale po perdoren tani si vendet kryesore per rrjetezim, shoqerizim dhe cfare eshte
me e rendesishmja, per te reflektuar ne te gjitha aspektet e jetes se perditeshme. Keto hapesira
online permbajne sasi te jashtezakonshme te dhenash qe mblidhen natyrshem, qe nga sjellja
konsumatore, tek qendrimet per politikat pro-mjedisore tek pikepamjet politike dhe
preferencat. Kjo i siguron kerkuesve nje mundesi te arte per te mbledhur te dhena te cilat do
te kerkonin shume kohe per tu mbledhur ne nje menyre tjeter. Kjo mundesi
shoqerohet me pergjegjesine se menyra se si ne sigurojme dhe riperdorim te dhenat duhet bere me
standartet etike me te larta te mundshme.

Kornizat etike tradicionale mund ti informojne kerkuesit deri ne nje pike ne lidhje me kete shqetesim,
por te dhenat e gjeneruara nga mediat sociale sjellin sfida te nje konteksti te ri me te cilat qasjet
tradicionale nuk jane te pajisura per tu perballur. Kjo sjell nevojen e konsideratave te reja ne kete
drejtim.

Ne kete pjese te leksionit do te trajtojme pjese te dokumentit te pergatitur nga kerkuesit e Universitetit
te Aberdeen, me titull "Media Sociale, privatesia dhe risqet: drejt metodologjive kerkimore me etike"
pas konsultimit me literaturen, intervista me kerkues, anetare te komiteteve etike dhe perdorues te
rrjeteve sociale. Sipas tyre, fushat kryesore qe ngjallin shqetesim per te dhenat nga mediat sociale,
jane:

Privatja perballe publikes?

Nje nga fushat me shqetesuese ne lidhje me te dhenat nga mediat sociale eshte nese ato duhet te
konsiderohen private apo publike. Nje nga argumentet per kete ceshtje eshte se te gjithe perdoruesit e
mediave sociale kane rene dakord per kushtet e perdorimit ku shpesh eshte e specifikuar se te dhenat e
tyre do te perdoren per kerkim apo mund te aksesohen nga palet e treta. Sigurisht qe nese perdoruesit
kane rene dakord, te dhenat mund te konsiderohen si publike? Por sipas Boyd dhe Crawford (2012),
"...eshte problematike per kerkuesit qe te justifikojne veprimet e tyre si etike vetem se te dhenat e tyre
jane te aksesueshme... Procesi i vleresimit te etikes ne kerkim nuk mund te injorohet vetem se te
dhenat duken publike."

Miratimi i informuar

Miratimi i informuar eshte nje komponent kritik ne te gjitha tipet e kerkimit. Ne qasjet me tradicionale
te kerkimit miratimi i informuar ndertohet ne fazen e dizenjimit te kerkimit, psh. ne formen e kutive
per dhenien e miratimit per tu klikuar dhe firmosur brenda pyetesoreve. Kerkimi i bazuar ne mediat
sociale shfaq probleme ne lidhje me miratimin e informuar nga pjesemarresit. Ne shume raste te
dhenat e perdoruesve perdoren per kerkim dhe analizohen pa miratimin e perdoruesit. "Pjesemarresit"
ne keto kerkime rralle e dine se jane pjesemarres. Marrja e miratimit te informuar behet edhe me
problematike sa me i madh grupi i te dhenave. Aspekte te rendesishme te miratimit te informuar, sic
eshte per shembull e drejta per tu terhequr, behet me e komplikuar ne kerkimin ne mediat sociale. Psh,
nese fshihet nje postim, a konsiderohet kjo terheqje nga kerkimi, dhe a e di kerkuesi kur kjo ndodh?

Anonimiteti

Si edhe ne kerkimin tradicional, edhe ne ate online, eshte me rendesi kryerja e veprimeve qe e fshehin
anonimitetin e pjesemarresve. Kjo eshte me e lehte ne kerkimin tradicional, ndersa ne ate permes
rrjeteve sociale, te dhenat vijne gjithmone te shoqeruara me te dhenat per pjesemarresit.

Rreziku per demtim

Mundesia e ekspozimit te identitetit rrit edhe rrezikun qe mund tu vije pjesemarresve nga kerkimi. Nje
problem tjeter lidhet nese pjesemarresit ne kerkimin permes rrjeteve sociale jane femije.

3.8 Kodi Etik

Pasi keni qene te ndershem ne shpjegimin e asaj qe po beni me kerkimin ndaj personave qe kane rene
dakord te marrin pjese ne te, eshte e dobishme qe ti vini ne dispozicion edhe Kodin e Etikes. Koha me
e pershtatshme per ta bere kete, eshte perpara se ata te hyjne ne fokus-grup apo ne interviste apo
perpara se te plotesojne pyetesorin. Kodi i Etikes i furnizon ata me detaje rreth asaj qe ju doni te beni
me informacionin qe ata japin dhe tregon se ju keni si qellim qe ti trajtoni ata dhe informacionin me
respekt dhe ndershmeri. Ai mbulon ceshtjet e meposhtme:

Anonimitetin: Duhet te tregoni se ndermerrni hapa qe te siguroni se ajo qe thone pjesemarresit nuk
mund te gjurmohet nga raporti final. Si do te kategorizoni dhe te ruani informacionin? Si do te
siguroni se ai nuk aksesohet lehtesisht nga persona me qellime te paskrupullta? A keni nder mend te
ndryshoni emrat e njerezve, qyteteve, organizatave? Nese jo, si mund te siguroni qe dicka qe thuhet
nuk do te perdoret kundra personit ne te ardhmen? Sidoqofte, duhet te jeni te kujdesshem te mos beni
premtime te cilat nuk mund ti mbani.

Konfidencialitetin: Duhet te tregoni se informacioni i dhene ndaj jush nuk do ti jepet paleve te treta.
Duhet te mendoni se si duhet te kategorizoni dhe ruani informacionin qe ai te mos bjere ne duar te
paskrupullta.

Te drejten per te komentuar: kjo varet nga preferencat tuaja metodologjike dhe besimet tuaja. Disa
kerkues besojne se pjesemarresit qe deshirojne duhen konsultuar pergjate te gjithe procesit te kerkimit
dhe nese ndonje nuk eshte i kenaqur me rezultatet dhe raportin, ka te drejte te komentoje dhe te
diskutoje ndryshimet. Kjo mund te shihet si pjese e procesit ne vetvete. Kerkues te tjere mendojne se
kur informacioni eshte dhene, ata mund te bejne cfare te duan me te.

Raportin final: eshte e dobishme per pjesemarresit qe ata ta dine se cfare do te ndodhe me rezultatet.
Kush do te marre nje kopje falas te raportit? A do te jete i publikuar? Nese raporti final eshte i gjate,
ju mund te prodhoni nje variant me konciz dhe te shkurter per t'ia derguar pjesemarresve.

Mbrojtjen e te dhenave: duhet te tregoni se e kuptoni ligjin per mbrojtjen e te dhenave dhe qe do ti
zbatoni rregullat.
KAPITULLI 4
PROBLEMI I KERKIMIT DHE STRUKTURA E KERKIMIT

Projektet kerkimore nisen per te shpjeguar nje fenomen apo per te testuar nje teori. Metodat e kerkimit
jane teknika praktike te perdorura per te kryer kerkimin. Ato jane mjetet te cilat bejne ne mundur
mbledhjen e informacionit dhe analizimin e tij. Informacioni qe mblidhni dhe se si ai analizohet varet
nga natyra e problemit te kerkimit, pika qendrore e gjenerimit te kerkimit. Eshte e nevojeshme qe
problemi kerkimor te jete i percaktuar qarte dhe ta kete te kufizuar qellimin e tij duke mundesuar
realizimin e tij praktikisht ne perputhje me perfundimet e pritura.

4.1. Krijimi i nje ideje per kerkim dhe formulimi i ceshtjes/problemit te kerkimit

Cdo kerkim fillon me nevojen per te percaktuar fushen ku do te ndermerret ai dhe me konkretisht se
mbi cfare do te fokusohet kerkimi. Eshte e rendesishme qe kerkimi te jete i dobishem duke ofruar
vlere te shtuar ne fushen e dijes. Ne te kundert do te ishte kohe e shpenzuar kot.

Kur filloni te mendoni per projektin kerkimor, motivimi i studjuesit duhet te jete i larte dhe po ashtu
niveli i tij/saj per te qene kureshtar. Studiuesi duhet te perdore intuiten e tij dhe njohurite nga shume
fusha per te gjetur nje pikeveshtrim vertet shume interesant dhe ngazellyes.

Ne nivelin me bazik, studiuesi duhet ti pergjigjet 5 pyetjeve kryesore, te cilat te gjitha ne gjuhen
angleze fillojne me shkronjen W dhe njihen si 5-W.

Ato jane:

• Cfare?
• Pse?
• Kush?
• Ku?
• Kur?

Cfare?

Cfare eshte ky kerkim i juaji? Kjo pyetje ka nevoje per pergjigje sa me specifike e mundur. Nje nga
pjeset me te veshtira ne fazat e para te kerkimit eshte aftesia per ta percaktuar kerkimin. Me e mira
eshte permbledhja e kerkimit ne nje fjali te vetme. Paaftesia per ta bere kete tregon se ceshtja
kerkimore eshte shume e gjere, e menduar keq ose e erret.

Pse?

Pse deshiron ta besh kete kerkim? Cili eshte qellimi? Cilado qofte arsyeja, mendohuni mire se pse po
e beni kete kerkim pasi kjo do te ndikoje ceshtjen dhe menyren se si ju do e beni kerkimin dhe
menyren se si do ti raportoni rezultatet. Nese ju po beni nje kerkim per temen e dizertacionit apo
ndonje projekt, a e siguron kerkimi juaj mundesine per te arritur standartin e kerkuar intelektual? A do
te siguroje kerkimi juaj mjaftueshem material per te shkruar temen ne gjatesine e kerkuar? Ose a do te
siguroje kerkimi juaj me shume te dhena sa do e bente te pamundur permbledhjen ne nje raport ne
gjatesine e kerkuar? Nese ju po beni nje kerkim per te kerkuar financim per nje projekt, a e keni gjetur
se ne cilin format e kerkon financuesi prezantimin e tij?

Kush?

Gjate kerkimit tuaj ju do te percaktoni se ke do te perfshini ne te dhe kjo do te varet nga metodologjia
e kerkimit. Por ne fazen e hereshme te kerkimit, ju duhet te dini se me ke do te duhet qe te jeni ne
kontakt per te permbushur nevojat qe do t'ju lindin per kete projekt.

Ku?

Ku do ta zhvilloni kerkimin tuaj? Mendimi rreth zones gjeografike ne te cilen mendoni te kerkoni do
ta ngushtoje ceshtjen tuaj kerkimore. Gjithashtu, ju duhet te mendoni per burimet ne termat e kohes
dhe buxhetit, qe mund te keni ne dispozicion. Psh: nje student i cili do ta paguaje me parate e xhepit
kerkimin, mire eshte ta zgjedhe vendin sa me afer vendbanimit apo universitetit. Po ashtu duhet te
mendoni per vendin ku do te zhvilloni kerkimin nese keni ne mend te realizoni intervista apo fokus
grupe.

Kur?

Kur do ta zhvilloni kerkimin tuaj? Duke menduar per kete pyetje do te mendoni edhe per sa e mundur
eshte te realizoni kerkimin tuaj brenda kufizimeve tuaja kohore. Gjithashtu, kjo do t'ju ndihmoje qe te
mendoni rreth pjesemarresve. Psh: nese do te shkoni ne nje shkolle per te veshguar, natyrisht qe nuk
do ta lini kerkimin per ta zhvilluar ne kohen e veres. Ka plot propozime per projekte kerkimore te cilat
jane te shkruara mire, por te cilat nuk realizohen dot sepse pjesemarresit nuk jane te disponueshem.

Formulimi i problemit te kerkimit eshte hapi i pare dhe me i rendesishem i procesit te kerkimit. Nje
problem kerkimi percakton destinacionin tuaj. Ai i tregon te gjitheve se cfare ju doni te kerkoni. Sa
me specifike dhe te qarte te jeni, aq me mire. Do te jete nje qartesi qe do te pasoje edhe ne hapat e
tjere. Eshte shume e rendesishme qe formulimi i problemit te kerkimit te behet ne driten e mundesive
tuaja financiare, kohore dhe te dijeve dhe ekspertizes qe zoteroni. Njesoj duhet te mendoni edhe per
dije apo aftesi te cilat ju nuk i zoteroni, psh. si ato qe lidhen me statistiken dhe analizen, dhe per kete
duhet te planifikoni se me ke do te bashkepunoni.

Nese nuk dini nga t'ia nisni per te formuluar problemin kerkimor, nje orjentim mund te jete ai qe
perdoret nga shumica e kerkuesve, ku formulimi i problemit kerkimor eshte rreth: njerezve,
problemeve, programeve dhe fenomeneve. Psh, ju mund te zgjidhni nje grup individesh (nje
komunitet, dmth "njerez"), per te ekzaminuar ekzistencen e ceshtjeve te caktuara apo problemeve qe
lidhen me jeten e tyre, per te pare qendrimet e tyre perballe kesaj ceshtje, "problemi", per te
percaktuar ekzistencen e rregullsise ne te "fenomenit" ose per te vleresuar efektivitetin e nje nderhyrje
“programi".

Pasi ti jeni pergjigjur ketyre pyetjeve, permblidheni projektin ne nje fjali te vetme dhe shperndajeni
tek disa njerez (miq, kolege, te aferm) per te pare nese ata arrijne te kuptojne ate qe ju doni te beni.
Keto jane pyetje praktike te cilat mund t'i perdorni per te fokusuar mendimet tuaja rreth temes se
kerkimit.

Ne aspektin teknik, ju duhet te dini se cfare doni te zbuloni permes kerkimit tuaj, me fjale te tjera se
cilave pyetje kerkimore duhet tu gjeni pergjigje. Pasi keni vendosur mbi pyetjet kerkimore apo
problemet e kerkimit, duhet te vendosni se si do t'i gjeni pergjigjet per to. Rruga qe do te ndiqet per
gjetjen e ketyre pergjigjeve ravijezon metodologjine. Kjo rruge nuk eshte dicka fikse dhe me
eksperience ju mund ta ndryshoni ate. Ne cdo hap operacional te procesit te kerkimit ju duhet te
zgjidhni nga nje shumellojshmeri metodash dhe modelesh te metodologjive te kerkimit te cilat do t'ju
ndihmojne te permbushni sa me mire objektivat e kerkimit. Kjo eshte pika ne te cilen njohurite baze
te metodologjise se kerkimit luan rol kyc.

Nese hapat e procesit te kerkimit do ti gruponim ne tre faza, do te kishim: vendimmarrjen,

planifikimin, mbledhjen.

PROCESI I KERKIMIT
Faza Faza 1 Faza 2 Faza 3
Detyra Kryesore VENDIMI PLANIFIKIMI VEPRIMTARIA

CFARE SI MBLEDHJA
(per te mbledhur (informacioni i
(pyetje kerkimore per evidenca me qellim kerkuar)
t'u pergjigjur?) pergjigjen e pyetjeve
kerkimore)
2, 3, 4, 5 6, 7, 8
Hapat operacionale 1
Fig. Grupimi i hapave te procesit te kerkimit ne tre faza krysore. (Ranjit, 2011).

Struktura e nje projekti tipik kerkimi

1. Shkruaj nje propozim per te shpjeguar projektin kerkimor dhe kohen e realizimit
2. Ekzamino ceshtjet etike
3. Studio sfondin teorik
4. Gjej nje fushe per problemin
5. Investigo fushen e problemit per te percaktuar nje problem kerkimi
6. Investigo metoda kerkimi qe lidhen me problemin
7. Kryej kerkim te detajuar mbledhje te dhenash dhe analize
8. Eksploro metoda per mbledhjen e te dhenave dhe analizen. Kontrrollo ceshtjet etike
9. Pershkruaj pse dhe si jane perdorur metodat e kerkimit
10. Merr aprovim per te vazhduar
11. Shpernda rezultatet. Trego Fushat qe kane nevoje per kerkim te metejshem
12. Raporto veprime dhe rezultate dhe nxirr konkluzione
13. Zhvillo me shume sfond kerkimor per te rafinuar problemin e kerkimit
14. Shkruaj sfondin per kerkimin
Ndoshta rruga me e thjeshte per te krijuar nje problem kerkimi eshte te besh nje pyetje. Kjo mund te
jete abstrakte ne natyre, keshtu qe duhet te ndahet ne disa nen-pyetje te cilat mund te hulumtohen
praktikisht. Jane keto pyetje te cilave kerkimi qe po ndermarrim duhet tu jape pergjigje. Pyetjet mund
te perdoren per te copetuar problemin kryesor ne pyetje te tjera dhe per te percaktuar nen-probleme.
Copetimin e pyetjeve kryesore mund ta beni nepermjet menyres se meposhtme:

• Ndani aspekte te ndryshme qe mund te hulumtohen vec e vec, psh. aspekti politik, ekonomik,
kulturor, teknik.
• Eksploroni perspektiva te ndryshme personale apo te grup, psh. punedhenesit, punonjesit.
• Investigoni koncepte te ndryshme te perdorura, psh: shendeti, pasuria, besimi,
qendrueshmeria.
• Konsideroni pyejen e shkalleve te ndryshme, psh, individi, grupi, organizata.
• Krahasoni rezulatet e aspekteve te ndryshme nga rruget e mesiperme te copetimit.

Te gjitha nen-pyetjet lidhen direkt me pyetjen kryesore dhe copetojne pyetjen abstrakte ne pyetje te
tjera praktike te cilat mund te hulmutohen individualisht dhe qe ndihmojne ne ndertimin e pergjigjes
per pyetjen kryesore. Per studime te vogla, mund te perdoret nje qasje eksploruese. Subjekti dhe
qellimi i eksplorimit mund te shprehet ne nje deklarate qellimi e cila rrjedh nga problemi i kerkimit,
perfshin nje metode qasjeje dhe tregon mbi produktin final. Nje shembull i ketij perkufizimi per
kerkimin eshte:
"Ky studim ekzaminon problemin e karrieres se grave inxhiniere ne industrine e makinave ne Britani.
Ai fokusohet ne identifikimin e pengesave (paragjyskimeve, procedurave, rrugeve te karrieres) dhe
eksploron efektivitetin e iniciativave specifike qe kane per qellim thyerjen e ketyre pengesave."

4.2. Hipotezat, variablat.

Cfare jane hipotezat?

Problemi i kerkimit ne kerkimet qe perdorin metoden hipotetiko-deduktive, shprehet ne termat e

testimit te nje hipoteze te vecante.

Hipotezat nuk jane dicka e pazakonte; ne i bejme ato gjate te gjithe kohes. Nese ndodh dicka ne jeten
tone te perditeshme, ne tentojme te sugjerojme arsye per ndodhine duke per supozime racionale. Keto
supozime racionale mund te shprehen ne formen e deklaratave. Kjo eshte ajo qe e quajme hipoteze.
Nese me ekzaminimin e metejshem, nje hipoteze e caktuar rezulton qe vertetohet, ne kemi shance te
parashikojme se ajo do te ndodhe ne situata te ngjashme ne te ardhmen, ose mund te ndermarrim
veprime qe pengojne qe kjo gje te ndodhe perseri. Shume nga zbulimet e medha te shkences jane
bazuar ne hipoteza: teoria e gravitetit e Njutonit, teoria e relativitetit e Ajnshtajnit, etj.

Nje menyre tjeter per te perkufizuar hipotezen eshte "Hipoteza eshte deklarate specifike per
parashikim." (Trochim et al., 2016). Ajo pershkruan ne terma konkrete se cfare ju prisni te ndodhe ne
studim.

Nje hipoteze e mire eshte ndihme e dobishme ne organizimin e perpjekjes per kerkimin, por ajo duhet
te kete disa cilesi. Ajo duhet te jete nje deklarate qe duhet testuar. Ajo duhet te kufizoje kerkesen per
nderveprim te forcave te caktuara (zakonisht te quajtura variabla) dhe te sugjeroje metoda te
pershtatshme per te mbledhur, analizuar dhe interpretuar te dhenat, dhe konfirmimin perfundimtar ose
refuzimin e hipotezes permes testimin empirik dhe eksperimental duhet te jape shenja te njohurive
shtese te perftuara. Per shembull, nje formulim hipoteze mund te jete si me poshte:

Rezultatet e provimeve ne shkolle jane nje test i vertete per inteligjencen e studenteve.

Formulimi i hipotezes behet zakonisht ne nivel konceptual ose abstrakt ne menyre qe te beje te
mundur qe rezultatet e kerkimit te pergjithesohen pertej kushteve specifike te studimit ne fjale.
Sidoqofte, nje kriter baze i nje hipoteze qe eshte e testueshme por e formuluar ne nivel konceptual ajo
nuk mund te testohet ne menyre direkte eshte se ajo mund te jete shume abstrakte. Ne kete rast
nevojitet qe ajo te konvertohet ne nje nivel me operacional. Kjo quhet operacionalizim.

Shpesh, hapi i pare eshte te coptohet hipoteza kryesore ne me shume nen-hipoteza. Keto perfaqesojne
perberes ose aspekte te hipotezes kryesore dhe se bashku perbejne totalen. Cdo nen-hipoteze mund te
kete nevoje per metoda te ndryshme testimi dhe perfshin metoda te ndryshme kerkimi qe mund te jene
te pershtatshme per secilen. Duke u nisur nga hipoteza ne shembullin e mesiperm, ajo mund te ndahet
ne nen-hipotezat si me poshte:

Inteligjenca e studenteve mund te matet.

Testet jane shpikur per te matur me saktesi nivelet inteligjences.

Provimet ne shkolle permbajne testet te pershtatshme per te matur inteligjencen e studenteve.

Saktesia e provimeve ne shkolle per te testuar inteligjencen eshte ne perpjestim me shpikjen e testeve
specifike.

Jo te gjitha kerkimet kane hipoteza. Nje studim mund te kete nje ose me shume hipoteza. Ne menyre
praktike, kur ne mendojme per nje hipoteze, ne jemi duke menduar ne fakt per dy hipoteza. Le te
themi se ju po parashikoni marredhenien midis dy variablave. Menyra se si e ndertoni testin e
hipotezave eshte se ju formuloni dy deklarata hipoteze: nje qe pershkruan parashikimin tuaj dhe nje
tjeter qe pershkruan te gjitha rezultatet e tjera lidhur me marredhenien hipotetike. Parashikimi juaj
mund te jete se variabli A dhe variabli B jane te lidhur (ne kete shembull nuk ka rendesi nese eshte nje
lidhje positive ose negative). Pastaj, rezultati i vetem qe mbetet do te ishte se variabli A dhe variabli B
nuk jane te lidhur. Zakonisht, hipoteza qe ju mbeshtesini (parashikimi juaj) quhet hipoteza
alternative, dhe hipoteza qe pershkruan rezultatet e mundshme te mbetura quhet hipoteza nul (zero).
Hipoteza aleternative (parashikimi juaj) shpesh shenohet me Ha ose H, dhe H, ose Ho per hipotezen
nul. Duhet te keni kujdes ketu. Ne disa studime, parashikimi juaj mund te jete se nuk do te kete
diference ose ndryshim. Ne kete rast, ju po kerkoni te gjeni mbeshtetje per hipotezen nul dhe po
kundershtoni hipotezen alternative. (Marriot, 1990).

Nese parashikimi juaj perfshin nje drejtim, hipoteza nul automatikisht perfshin te dyja, edhe
parashikimin qe nuk ka diference edhe parashikimin qe do te jete me drejtim te kundert me tuajin. Kjo
quhet hipoteza njeanesore (ang: one-tailed hypothesis). Per shembull, le te imagjinojme se ju po
investigoni efektet e nje trajtimi per depresionin dhe qe ju besoni se rezultatet do te jene me pak
depresion.

Dy hipotezat tuaja do te jene pak a shume: Hipoteza nul eshte Ho: Si rezultat i nje program te ri, ose
nuk do te kete ndryshim domethenes tek depresioni ose do te kete nje rritje domethenese. Kjo do te
testohet perballe hipotezes altenrative HA: Si rezultat i nje program te ri, do te kete ulje domenthenese
ne depresion.

Kur parashikimi juaj nuk specifikon nje drejtim, ju keni nje hipoteze dyanesore (ang: two tailed
hypothesis).

Per shembull, le te supozojme se ju po studioni nje ilac te ri per trajtimin e depresionit. Ilaci ka kaluar
disa teste tek kafshet, por nuk eshte testuar ende tek njerezit. Ju besoni (bazuar ne teori dhe kerkime te
mepareshme) se ilaci do te kete nje efekt, por ju nuk jeni mjaftueshem te sigurte per te hipotetizuar nje
drejtim dhe per te thene se ilaci do ta reduktoje depresionin. Ju keni pare mjaft trajtime premtuese me
ilace te cilat kane treguar efekte anesore te renda te cilat i kane perkeqesuar simptomat. Hipoteza nul
per kete studim eshte H,: Si rezultat te 300 mg/ne dite te ilacit ABC, nuk do te kete ndryshim
domethenes ne depresion. Kjo testohet ndaj hipotezes alternative HA: Si rezultat i 300 mg/ne dite i
ilacit ABC, do te kete nje ndryshim domethenes ne depresion.

Cfare jane variablat?

Ju nuk do te beni shume ne kerkim nese nuk dini si flitet per variablat. Cdo gje qe varion mund te
konsiderohet variabel. Per shembull, mosha mund te konsiderohet variabel sepse mosha mund te
marre vlera te ndryshme per njerez te ndryshem ose per te njejtin person ne kohe te ndryshme.
Edhe nese e pranojme apo jo, ne te gjithe bejme gjykime vlerore ne jeten tone te perditeshme: "Ky
ushqim eshte i shkelqyer.", "Nuk munda te fle mire mbreme", "Nuk me pelqen kjo", "Mendoj se kjo
eshte e mrekullueshme". Keto jane gjykime te bazuar ne preferencat tona, ne treguesit tane apo ne
vleresimin tone. Duke qene se keto shpjegojne ndjenja dhe preferenca, baza mbi te cilat ato behen
mund te variojne nga personi ne person. Cfare eshte per dike "e shkelqyer" nuk eshte per dike tjeter.
Kur njerezit shprehin ndjenjat dhe preferencat e tyre, ata e bejne kete ne baze te disa kritereve ne
mendjen e tyre, ose lidhur me pritshmerite e tyre. Nese ju i drejtoni atyre pyetje, do te zbuloni se nje
gjykim i caktuar bazohet ne tregues dhe/ose pritshmeri te cilat i udheheqin ata te konkludojne dhe te
shprehin nje opinion te vecante.

Nje imazh, perceptim apo koncept qe mund te matet - i afte per te marre vlera te ndryshme quhet
variabel. Me fjale te tjera, nje koncept qe mund te matet quhet variabel. Sipas Krlinger (1986), "Nje
variabel eshte nje tipar qe merr vlera te ndryshme. E thene me thjesht, nje variabel eshte dicka qe
varjon. Variabli eshte nje simbol te cilit i bashkengjiten numra ose vlera."

Nje koncept i cili mund te matet sipas nje nga kater shkallet e matjes, te cilat kane nivele te ndryshme
te saktesise se matjes, quhet variabel.

Me siper ju vini re te perdoren dy fjale: koncept dhe variabel. Cili eshte dallimi kryesor mes ketyre dy
fjaleve ne fushen e metodave te kerkimit? Ndryshimi kryesor mes nje koncepti dhe nje variabli eshte
matshmeria. Konceptet jane imazhe mendore ose perceptime dhe per kete kuptimet e tyre ndryshojne
nga nje njeri tek tjetri, ndersa variblat jane te matshme, por sidoqofte variojne nga niveli i saktesise.
Nje koncept nuk mund te matet, ndersa nje variabel eshte subjekt i njesive matjese te paperpunuara/te
rafinuara apo objektive/subjective.

Eshte e rendesishme qe konceptet te konvertohen ne variabla. Nese po perdorni nje koncept ne

studimin tuaja, duhet ta operacionalizoni ate, qe do te thote duhet te percaktoni se si do ta masni ate.
Ne shumicen e rasteve, per te operacionalizuar nje koncept, ju duhet te kaloni procesin e identifikimit
te indikatoreve/treguesve - nje set kriteresh qe reflektojne konceptin - i cili mundet pastaj te
konvertohet ne variabla. Zgjedhja e treguesve varet nga studiuesi por ato duhet te kene lidhje logjike
me konceptin. Disa koncepte, si psh “i pasur" (ne termat e pasurise finaciare), mund te konvertohet
lehtesisht ne indikatore e pastaj ne variabla. Per shembull, per te percaktuar nese nje njeri eshte "i
pasur" si fillim duhet te percaktohen treguesit e pasurise. Supozoni qe ne caktojme si indikatore te
ardhurat dhe asetet. Te ardhurat jane nje variabel, duke qene se maten me monedhe (leke, dollar, euro,
etj.); keshtu qe nuk eshte e nevojeshme qe kete ta konvertojme ne variabel. Nderkohe qe asetet e
poseduara nga individet jane tregues te "pasurise", te cilet ende i perkasin kategorise se koncepteve.
Eshte e nevojeshme te shohim me tej per indikatoret e aseteve. Per shembull, shtepia, varka, makina
dhe investimet jane tregues te aseteve. Konvertimi ne vlere i seciles prej tyre do te na jape vleren
totale te aseteve te zoteruara nga nje person.

Si hap tjeter, fiksohet nje nivel bazuar ne shperndarjen e te ardhurave dhe nje nivel mesatar te aseteve
te zoteruara nga anetaret e nje komuniteti, i cili sherben si baze per klasifikimin. Pastaj, analizohet
informacioni mbi te ardhurat dhe vleren totale te aseteve dhe merret nje vendim nese ky person duhet
te klasifikohet si "i pasur". Operacionalizimi i koncepteve te tjera si "efektiviteti" ose "impakti" i nje
program mund te jete me i veshtire se shembulli i mesiperm.

Variablat nuk jane gjithmone sasiore ose numerike. Variabli "gjini" konsiston ne dy vlera te shprehura
ne fjale: mashkull dhe femer. Keto vlera te variablit "gjini" mund te quhen "vlera tekst" per t'i
diferencuar ato nga vlerat numerike. Sidoqofte, nese eshte e dobishme, vlerat sasiore si "1" per femrat
dhe "2" per meshkujt mund te vendosen ne vend te fjaleve. Por, nuk eshte e nevojeshme qe te
caktohen numra qe dicka te jete variabel.

Trochim et al. (2016) thone se "eshte gjithashtu e rendesishme te kuptohet se variablat nuk jane te
vetmet gjera qe maten ne kuptimin tradicional. Per shembull, ne shume kerkime sociale dhe vleresime
programesh, trajtimi apo program (psh. "shkaku") konsiderohet te jete nje variabel. Nje program
edukimi mund te kete sasi qe variojne te kohes per detyren, klasat, raportet student/mesues, etj.
Madje, edhe programi mund te konsiderohet variabel, i cili mund te jete i perbere nga nje numer nen-
variablash.

Atributi eshte nje vlere specifike e nje variabli. Per shembull, variabli "gjini" ka dy attribute:
mashkull dhe femer; variabli "marreveshje" mund te percaktohet ne nje studim te vecante se ka pese
attribute: 1- nuk jam aspak dakord, 2- nuk jam dakord, 3- neutrale, 4- jam dakord, 5- jam shume
dakord."

Nje tjeter dallim qe eshte i rendesishem te behet me termin variabel, eshte ai mes variablit te pavarur
dhe variablit te varur. Ky dallim eshte vecanerisht i rendesishem kur ju po investigoni marredhenie
shkak-pasoje. Ky mund te jete shpesh nje dallim delikat per tu kuptuar. (A jeni ju nje person i cili
ngaterrohet me shenjat e mberritjes ne aeroport - a shkoni tek mberritjet sepse ju keni mberritur ne
aeroport ose personi te cilin keni ardhur ta merrni a shkon tek mberritjet sepse ata po mberrijne me
avion?). Dikush, ne menyre te gabuar, mendon se nje variabel i pavarur eshte nje qe duhet te jete
plotesisht i lire per te varjuar apo per t'iu pergjigjur nje program apo trajtimi, dhe qe nje variabel i
varur mund te jete nje qe varet nga perpjekjet tuaja (qe eshte trajtimi). Sidoqofte, eshte krejt e
kunderta! Ne fakt, variabli i pavarur eshte ai qe ju supozoni te ndikohet nga variabli i pavarur -
ndikimi juaj ose rezultatet. Psh, nese ju po studioni efektet e nje programi te ri edukimi per arritjet e
studenteve, programi eshte variabli i pavarur dhe matjet tuaja te arritjeve jane varibli i varur. Ose,
nese ju po kerkoni per efektet e nje trajtimi te ri kirurgjikal te kancerit mbi normat e vdekshmerise per
ate kancer, variabli i pavarur do te ishte trajtimi kirurgjikal dhe variabli i varur do te ishte norma e
vdekshmerise. Variablat e pavarur jane ato qe ju (ose natyra) beni, dhe variablat e varur jane ato
qe rezultojne prej tyre. Atributet e nje variabli duhet te jene edhe shterues edhe ekskluzive. Atributet e
cdo variabli duhet te jene shteruese, qe do te thote se ato duhet te perfshijne te gjitha pergjigjet e
mundeshme. Per shembull, nese variabli eshte "feja" dhe opsionet e vetme jane protestante, hebre, dhe
muslimane, rezulton qe jane lene pa u perfshire disa fe. Lista nuk i shteron te gjitha mundesite. Ne
anen tjeter, nese ju i shteroni te gjitha mundesite me disa variabla – feja njera nga ato - ju do te kishit
shume pergjigje. Menyra se si duhet trajtuar kjo eshte te listojme atributet me te zakonshme dhe pastaj
te perdorim nje kategori pergjithesuese si "Te tjera" per ato qe mbeten. Pervec se duhet te jene
shteruese, atributet e nje variabli duhet te jene ekskluzive qe do te thote se asnje nga ata qe pergjigjen
te mos kete 2 atribute njekohesisht. Edhe pse kjo mund te jete e qarte, ne praktike mund te rezultoje jo
kaq e thjeshte. Per shembull, ju po perfaqesoni variablin Statusi i Edukimit duke pyetur pjesemarresin
te shenoje nje nga atributet e meposhteme: Shkolle e larte, pak vite Kolegj, Kolegj 2-vjecar, Kolegj 4-
vjecar, dhe i diplomuar. Keto atribute nuk jane ekskluzive pasi nje person qe ka kolegj 2-vjecar mund
te zgjedhe edhe "pak vite kolegi".

Por a nuk pyesin kerkuesit neper anketa ne nje menyre qe i kerkon pjesemarresve te shenojne gjithcka
qe pershtatet me ta duke listuar nje seri kategorish? Po, por duke folur teknikisht, secila nga kategorite
ne pyetjet e ketij lloji, eshte vete nje variabel dhe trajtohet vec.
4.3. Perdorimi i argumentit

Pika kryesore ne kryerjen e nje projekti kerkimor eshte identifikimi i nje pyetje apo problemi te
vecante, mbledhja e informacionit dhe prezantimi i disa pergjigjeve apo zgjidhjeve. Ne menyre qe te
bindni lexuesin se ju keni mbledhur informacion qe lidhet me pyetjen apo problemin dhe qe ju i keni
bazuar pergjigjet dhe konkluzionet mbi analize korrekte te ketij informacioni, do t'ju duhet perdorimi i
argumentit logjik.

Mund t'ju duhet te mbroni apo te sfidoni nje kendveshtrim ose te propozoni dicka te re, te
permiresuar. Do t'ju duhet te luani rolin e nje dedektivi qe po trajton nje ceshtje per ne gjykate.
Dedektivi do te perpiqet te zgjidhe problemin (kush e kreu krimin dhe si?) duke analizuar situaten
(skena dhe ngjarjet e krimit, te dyshuarit e mundshem), mbledhja dhe rishikimi i provave, dhe pastaj
shkrimi i rastit me konkluzionet e tij "se kush e kreu krimin dhe si". Juria do te vendose nese
argumenti eshte bindes dhe nese provat jane mjaftueshem te forta. Ne rasti e projektit tuaj kerkimor,
ju do te paraqisni problemin dhe rastin tuaj, dhe lexuesi i raportit tuaj, disertacionit apo tezes do te jete
juria juaj.

Argumenti eshte i pebere nga dy faza: premisat, qe jane deklarata ne formen e pohimeve te cilat
formojne bazen e argumentit (te cilat mund te shihen si prova) dhe konkluzioni, i cili eshte nje pohim
qe shpreh konkluzionin permes hapave logjike nga premisa origjinale.

Argumentet jane te bazuara ne arsyetimin logjik i cili ndahet ne dy tipe baze: arsyetimi induktiv, i cili
perfshin levizjen nga obesrvime te vecanta te perseritura tek konkluzioni i pergjithshem, dhe arsyetimi
deduktiv, i cili perfshin kalimin nga parimi i pergjithshem (i quajtur premise) tek konkluzioni per nje
ceshtje te vecante. Metoda hipotetiko-deduktive ose metoda shkencore eshte zhvillimi i metejshem i
arsyetimit logjik I bazuar ne parimin se ne nuk mund te jemi plotesisht te sigurte per asnje premise
apo konkluzion qe formulojme, por mund te kemi me shume siguri per disa se per disa te tjere. Sa me
shume qe nje premise ose konkluzion te jete testuar dhe mbeshtetur nga investigimi te perseritura, me
shume gjasa ka qe ajo te jete e vertete. Gjithashtu, konkluzionet duhen ripunuar nese ato duken te
verteta ne situata te vecanta. Te githa faktet shkencore, si psh teoria e gravitetit, bazohen ne kete
qasje.

Eshte e rendesishme te jeni te vetedijshem per tipin e arsyetimit qe ju do te perdorni per te formuluar
argumentin tuaj, ose nese jeni duke lexuar literaturen kerkimore, cfare tip arsyetimi eshte perdorur
nga secili autor. Natyrisht, nuk eshte gjithmone e thjeshte te dallohen hapat e thjeshte te argumenteve
si te pershkruara me siper, per kete ia vlen te dish se cfare duhet kerkuar ndersa kryeni leximin e
sfondit te kerkimit. Po ashtu mund te kete momente te dobesimit te argumentit tuaj ose madje edhe te
zhvleresimit te tij, sado bindes dukej ai ne fillim.

Njohja dhe testimi i argumenteve

Njohja. Ndersa ndertoni argumentet per te mbeshtetut konkluzionet e kerkimit tuaj, gjithashtu eshte e
nevojeshme te njihni dhe te shqyrtoni me kujdes argumentet e te tjereve, vecanerisht te atyre mbi
punen e te cileve po bazoni kerkimin tuaj.

Ne shume tipe shkrimesh dhe ne forma te tjera te diskursit, psh.: biseda, programe TV, fjalime, etj.,
argumenti mund te jete i shprehur ne menyre te varfer ose i shkrire ne pjesen tjeter te permbajtjes. Per
te njohur kur kemi nje argument, shikoni per fjale qe tregojne nje premise te tilla si: duke qene se,
sepse, nese, duke supozuar se, etj. Pastaj shikoni per fjale qe tregojne se me pas do te vije nje
konkluzion, si psh: per kete, si rrjedhim, kjo provon qe, etj. Pastaj shikoni per ndonje arsyetim logjik
qe i lidh te dyja.

Testimi i argumentave. Egzistojne teknika qe mund te perdoren per te njohur argumentat e vlefshem
nga argumentat e rreme, psh., ato qe ndjekin rregulla korrekte dhe ato qe nuk i ndejkin ato Falsiteti
formal, jane rastet kur struktura logjike kundershton argumentin ne nje lloj menyre. Ka shume menyra
se si strukturat logjike mund te jene te gabuara. Psh, le te konsiderojme argumentin e meposhtem:

Asnje jurist nuk eshte kriminel.

Xhoni nuk eshte jurist

Per kete, Xhoni eshte kriminel.

Kjo ben supozimin e fshehur se te gjithe njerezit qe nuk jane juriste jane kriminele. Kjo nuk eshte nje
nga premisat.

Falsiteti informal vjen gjithashtu ne shume menyra. Ato jane keqorjentuese jo per mungese te
korrektesise ne hapat logjike, por ato bejne analogji false, perdorin pohime emocionale, dhe shkojne
tek konkluzione te pajustifikuara permes provave pa lidhje dhe te paverteta. Shembulli i meposhtem
ben analogji false:

Anija e qeverisjes, sic do anije tjeter, funksionon me mire kur ajo drejtohet nga nje kapiten i forte. Per
kete arsye qeverite diktatoriale jane me efektive.

Eshte nje anije mjaftueshmerisht e njejte me qeverine sa per te bere kete pohim?

Ndertimi i nje argumenti dhe nxjerrja e konkluzioneve per nje projekt kerkimor eshte nje proces
kumulativ. Nuk ka shume gjasa qe problemi i zgjedhur te jete i thjeshte, me pyetje qe thjesht kane
nevoje per pergjigje "po" ose "jo". Edhe nese mund te jene te tilla, do t'ju duhet te pershkruani perse
dhe te ndertoni argument qe mbeshtet rastin tuaj. Normalisht, problemi eshte i ndare ne komponente
me te vegjel ku secili kerkon investigim te vecante. Konkulzionet per keto komponente jane pjese e
sesioneve te ndryshme te analizes ne raport apo disertacion.
KAPITULLI 5

METODOLOGJIA E KERKIMIT DHE VESHTRIMI I LITERATURES

Arsyeja me e rendesishme se perse e kryejme nje kerkim eshte prodhimi i dijes se re dhe e menyrave
te reja te te kuptuarit dhe venia ne dispozicion ndaj kujtdo e ketyre te rejave. Kur planifikohet nje
kerkim i ri eshte thelbesore te dihet situata aktuale e njohurive per temen qe keni zgjedhur pasi keshtu
do te evitohej humbja e kohes disa mujore ne kerkim te dijeve qe tashme egzistojne. Per kete, nje nga
hapat e pare ne planifikimin e nje procesi kerkimor eshte veshtrimi i literatures i cili perfshin
hulumtimin ne te gjitha burimet e informacionit per te gjurmuar dijen me te fundit, duke i vleresuar
lidhjen me temen tone, cilesine, kundershtite dhe hendeqet. (Walliman, N. 2011).

Pasi keni vendosur per ceshtjen kerkimore, hapi tjeter per tu ndjekur eshte si do ta kryeni kerkimin.
Kjo lidhet me metodologjine e kerkimit, e cila eshte filozofia apo parimi i pergjithshem qe do te
udheheqi kerkimin tuaj.

5.1. Metodologjia e kerkimit

Metodologjia e kerkimit perfshin nje numer aktivitetesh te cilat duhet te realizohen. Sipas Howell
(2012), metodologjia pershkruan "strategjine e pergjithshme te kerkimit qe percakton rrugen ne te
cilen ndermerret kerkimi". Ato organizohen ne nje rend te caktuar kohor per tu kryer gjate procesit te
kerkimit. Aktivitetet kryhen njeri-pas-tjetrit gjate procesit te kerkimit. Metodologjia e kerkimit ndjek
hapat e meposhtme:

• Tipin e kerkimit
• Burimin e te dhenave
• Instrumentet e mbledhjes se te dhenave
• Metoden e kerkimit
• Zgjedhjen/Kampionimin
• Shtrirja kohore
• Mjetet statistikore per analizimin e te dhenave
• Hipotezat/Pyetjet kerkimore
• Kufizimet e kerkimit

Tipin e kerkimit e kemi trajtuar ne kapitullin e dyte. Ketu perfshijme zgjedhjen e studjuesit per
filozofine e kerkimit, qasjen kerkimore.

Burimi i te dhenave

Per qellimin e kerkimit perdoren te dhena paresore dhe dytesore. Te dhenat primare jane ato qe
mblidhen direkt nga studiuesi, per qellimin specifik te kerkimit te studiuesit. Te dhenat dytesore jane
te dhenat e mbledhura ne te shkuaren nga kerkues te tjere, apo subjekte te tjera per qellimet e tyre, por
qe mund ti sherbejne qellimit te studiuesit ne fjale.

Te dhenat primare dhe sekondare mblidhen ne menyre qe te mbulohen te gjitha aspektet e studimit.
Keto te dhena perdoren ne menyre te kombinuar sipas nevojave te studimit.

Te dhenat paresore

Te dhenat paresore jane informacion i mbledhur nga studiuesi per qellimin e studimit. Me fjale te
tjera, te dhenat paresore jane informacione te cilat duhen mbledhur sepse askush nuk i ka mbledhur
me pare ose ato nuk jane te aksesueshme per publikun. Te dhenat paresore jane origjinale ne natyre
dhe te lidhura direkt me ceshtjen apo problemin. Per mbledhjen e tyre kerkohet angazhim me burime
financiare, njerezore dhe kohe. Ato mblidhen me metoda te ndryshme, si intervistat, vrojtimet, etj.

Te dhenat primare mund te mblidhen permes: intervistes, vezhgimit/observimit, kerkimit veprim,

rasteve studimore, pyetesoreve, kerkimit etnografik, studimeve gjatesore. Te dhenat paresore kane
avantazhet dhe disavantazhet e tyre.

Disa nga avantazhet e te dhenave paresore jane:

• Te dhenat paresore jane origjinale dhe te lidhura me ceshtjen e kerkimit, keshtu masa e
saktesise eshte shume e larte.
• Te dhenat paresore mund te mblidhen me nje numer menyrash si intervista, telefon, fokus
grupe, etj. Ato mund te mblidhen edhe ne nivel nderkombetar permes emailit dhe mjeteve te
tjera.
• Te dhenat paresore jane aktuale dhe mund ti japin studjuesit nje pamje me realiste te ceshtjes
qe po konsiderohet.
• Besueshmeria e te dhenave paresore eshte shume e larte pasi keto jane mbledhur nga nje pale
e besueshme dhe qe ka qene e interesuar per to.

Disa nga disavantazhet e te dhenave paresore jane:

• Per mbledhjen e te dhenave paresore ku duhet te behen intervista, mbulimi eshte i kufizuar
dhe per te shtuar numrin e intervistave do te duhen me shume kerkues.
• Kerkohet kohe dhe perpjekje per mbledhjen e te dhenave.
• Mund te kete probleme te dizenjimit, si psh si te dizenjojme vrojtimet. Pyetjet duhet te jene te
thjeshta dhe te lehta per t'iu pergjigjur.
• Disa nga ata qe pergjigjen nuk i japin pergjigjet ne kohe, mund te japin pergjigje te rreme ose
mund t'i embelsojne pergjigjet pergjigjet ose te fshehin realitetin.
• Me me shume njerez, kohe dhe perpjekje kostoja e kerkimit behet shume e larte. Nderkohe qe
me kalimin e kohes rendesia e kerkimit mund te ulet sepse ai humbet aktualitetin.
• Ne disa metoda te mbledhjes se te dhenave paresore nuk ka kontroll mbi mbledhjen e te
dhenave. Pyetesoret e paplotesuar deri ne fund gjithmone japin ndikim negative tek kerkimi.
• Per mbledhjen e te dhenave kerkohen persona te trajnuar. Nje person pa eksperience ne
mbledhjen e te dhenave mund te jape te dhena te papershtatshme.

Te dhenat dytesore

Te dhenat dytesore jane te dhena te mbledhura nga nje pale qe nuk ka lidhje me studimin, por i ka
mbledhur keto te dhena per nje qellim tjeter ne te shkuaren. Nese studiuesi i perdor keto te dhena
atehere ato behen te dhena dytesore per perdoruesin aktual. Ato mund te jene ne forme te shkruar, te
printuar ose elektronike. Te dhenat dytesore perdoren edhe per te krijuar nje ide te pare per problemin
e kerkimit. Te dhenat dytesore klasifikohen ne baze te burimit ne te brendshme dhe te jashtme, ku te
brendshme jane ato te dhena dytesore te cilat sigurohen brenda organizates apo institucionit qe po e
ndermerr studimin dhe te jashtme jane ato qe burojne nga jashte organizates.
Te dhenat dytesore jane burime te cilat egzistojne, si psh: kerkime te mepareshme, statistika zyrtare,
prodhime te medias, ditare, letra, raporte te qeverive, informacion ne eeb, informacion dh ete dhena
historike.

Ka disa avantazhe dhe disavantazhe te te dhenave dytesore.

Disa avantazhe te te dhenave dytesore:

• Avantazhi i pare i te dhenave dytesore eshte se ato jane te lira dhe lehtesisht te aksesueshme.
• Ato sigurojne nje mundesi per te aksesuar punen e studjuesve te tjere ne te gjithe boten.
• Te dhenat dytesore i japin nje ide kerkuesit se ne cilin drejtim ai mund te ece.
• Te dhenat sekondare kursejne kohe, para dhe perpjekje dhe i shtojne vlere kerkimit.

Disa disavantazhe te te dhenave dytesore:

• Te dhenat e mbledhura nga pale te treta mund te mos jene te besueshme dhe keshtu
besueshmeria e studimit bie.
• Te dhenat e mbledhura ne nje zone te caktuar nuk pershtaten me zonen tjeter si pasoje e
ndikimit te faktoreve mjedisore.
• Me kalimin e kohes te dhenat vjeterohen.
• Te dhenat dytesore mund ti deformojne rezultatet e kerkimit. Per perdorimin e te dhenave
dytesore kerkohet modifikim per perdorim.
• Te dhenat dytesore mund te ngrene problem te autenticitetit dhe te te drejtes se perdorimit

BAZA PER KRAHASIM TE DHENA PARESORE TE DHENA

Kuptimi Te dhenat paresore i referohen Te dhena dytesore jane te
te dhenave te dores se pare te dhenat e mbledhura nga
mbledhura nga vete kerkuesi dikush tjeter, me pare ne kohe
Te dhenat Te dhena ne kohe reale Te dhena te kohes se shkuar
Procesi Perfshirje e larte E shpejte dhe e lehte
Burimi Vrojtime, vezhgime, Publike qeveritare, wesite,
eksperimenete, intervista libra, revista, artikuj,
personale, etj. regjistrime te brendeshme, etj.
Efektiviteti i kostos E shtrenjte Ekonomike
Koha e mbledhjes E gjate E shkurter
Specifika Gjithmone specifike sipas Mundet ose jo te jete specifike
nevojave te kerkuesit sipas nevojave te kerkuesit
Forma e disponueshmerise Bruto E sistemuar
Saktesia dhe Besueshmeria Shume Relativisht me pak
Fig. Tabele permbledhese per karakteristikat e te dhenave paresore dhe dytesore

Burime terciare

Burimet terciare jane informacion i cili eshte perqendrim dhe mbledhje e te dhenave primare dhe
sekondare, si: almanaket, kronologjite, fjaloret dhe enciklopedite, direktorite, bazat e te dhenave,
indekset, abstraktet, biliografite, etj.

Instrumentet per mbledhjen e te dhenave

Per mbledhjen e te dhenave mund te perdoren instrumente si: pyetesoret, telefoni, celulari, posta,
posta elektronike, intervista, etj.

Pyetesori eshte nje grup pyetjesh qe eshte pergatitur per te mbledhur pergjigje ne lidhje me nje ceshtje
te caktuar. Kur pyetesoret ndertohen ne menyren e duhur dhe administrohet ne menyren e duhur,
mund te jene burim shume i mire informacioni. E kunderta, do ta bente vrojtimin pa vlere.

5.2. Tipet e kerkimit dhe dallimet mes tyre

Dallimet mes kerkimit cilesor dhe kerkimit sasior

Kur filloni te mendoni per metodologjine e kerkimit, eshte e nevojeshme te mendoni per dallimet mes
kerkimit cilesor dhe kerkimit sasior.

Kerkimi cilesor eksploron qendrime, sjellje dhe eksperienca permes metodave te tilla si intervista ose
fokus grupe. Ajo tenton te mbledhe opinione te thelluara nga pjesemarres. Ne kete tip kerkimi marrin
pjese me pak persona, por kontakti me keta pjesemarres tenton te jete me i gjate ne kohe. Nen catine e
kerkimit cilesor ekzistojne disa metodologji.

Kerkimi sasior gjeneron statistika permes perdorimit te kerkimit vrojtues te nje shkalle te gjere, duke
perdorur pyetesore apo intervista te strukturuara. Nese nje kerkues tregu ju ka ndaluar ne rruge, apo
ne email ju ka ardhur nje pyetesor, keto bien nen klasifikimin e kerkimit sasior. Ky tip kerkimi arrin
me shume njerez, por kontakti me ta eshte me i shkurter ne kohe krahasuar me kerkimin cilesor.

Nuk duhet rene ne kurthin e te menduarit (shpesh per kerkuesit fillestare, por edhe per ata me me
shume eksperience) se kerkimi sasior eshte "me i mire” se kerkimi cilesor. Asnjeri nuk eshte me i
mire se tjetri; te dy kane fuqite dhe dobesite e tyre.

Dallimet mes kerkimit primar dhe kerkimit sekondar

Kerkimi primar perfshin studimin e nje subjekti permes observimit dhe investigimit te "dores se pare".
Kerkimi primar mund te vije nga observimet tuaja dhe eksperienca, ose nga informacione te cilat i
mblidhni personalisht nga njerezit.

Kerkimi sekondar perfshin mbledhjen e informacionit nga studime qe kerkues te tjere kane bere mbi
subjektin. Sidoqofte, ju duhet te siguroheni qe informacioni qe perdorni ne kerkimin sekondar te vije
nga burime te besueshme, e jo thjesht nga faqe ne internet te cilat mund t'ju orjentojne gabim ose ne
menyre te pasakte. Natyrisht kjo perfshin te gjitha informacionet e publikuara, te cilat me rritjen e
aftesive te kerkimit ju zhvilloni edhe aftesite kritike dhe ato te arsyetimit.

5.3. Rendesia e veshtrimit te literatures ne kerkim

Nje nga detyrat e para dhe thelbesore kur ndermerrni nje studim kerkimor eshte kalimi permes
literatures ekzistuese me qellim pasjisjen e vetes me njohurite mbi fushen qe interesoheni.
Rishikimi/veshtrimi i literatures mund te jete konsumues ne kohe, lodhes, por ne te njejten kohe edhe
shperblyes. Veshtrimi i literatures eshte pjese integrale e procesit te kerkimit dhe jep kontribut me
vlere ne cdo hap te tij. Ai ka vlere madje edhe ne etapen e pare, kur ju jeni duke u menduar per pyetjet
kerkimore. Ne fazat e para te kerkimit, veshtrimi i literatures e ndihmon studiuesin te gjeje rrenjet
teorike te studimit, te qartesoje idete dhe te zhvilloje metodologjine e kerkimit. Ne pjesen e
mevoneshme te procesit, veshtrimi i literatures sherben per te shtuar dhe konsoliduar bazen e dijes
dhe ndihmon per te integruar gjetjet me trupin ekzistues te dijes. Duke qene se nje pergjegjesi e
kerkimit eshte krahasimi i gjetjeve tuaja me ato te dikujt tjeter, veshtrimi i literatures luan keto nje rol
vecanerisht te rendesishem. Sa me i larte te jete niveli akademik i kerkimit, aq me i rendesishem behet
integrimi i gjetjeve tuaja me literaturen ekzistuese.

Ne menyre te permbledhur, veshtrimi i literatures ka funksionet e meposhteme:

• Siguron nje sfond teorik per kerkimin tuaj.

• Ai ju ndihmon qe te vendosni lidhje mes asaj qe ju po propozoni te ekzaminoni dhe asaj qe
eshte studiuar deri tani.
• Ai ju mundeson te tregoni se si gjetjet tuaja kane kontrubuar ne trupin ekzistues te dijes ne
profesionin tuaj. Ai ju ndihmon te integroni gjetjet e kerkimit tuaj me trupin egzistues te dijes.

Tipet e rishikimit te literatures jane:

Rishikimi primar: Zakonisht nje raport nga kerkuesit original te studimit (burime te pafiltruara) si
letra/korrespondenca, ditare, memorje, autobiografi, raporte zyrtare ose kerkimore, patenta dhe
dizajne, dhe artikuj te kerkimeve empirike.

Rishikimi sekondar: pershkrim apo permbledhje nga dikush qe nuk eshte kerkuesi original (burime te
filtruara) artikuj te revistave akademike, proceedings te konferencave, libra (monografi ose kapituj
librash), dokumentare.

Rishikim teorik/konceptual: artikuj qe merren me pershkrimin ose analizen e teorive dhe koncepteve
qe lidhen me kete ceshtje.

Ne lidhje me kerkimin tuaj, veshtrimi i literatures mund t'ju ndihmoje permes kater rrugeve:

1. Duke sjelle qartesi dhe fokus ne problemin e kerkimit tuaj

2. Duke permiresuar metodologjine e kerkimit tuaj
3. Duke zgjeruar bazen e dijes tuaj ne fushen e kerkimit, dhe
4. Duke kontekstualizuar gjetjet tuaja.

Po e shpjegojme me poshte se si realizohet secila nga keto rruge.

Duke sjelle qartesi dhe fokus ne problemin e kerkimit tuaj

Veshtrimi i literatures perfshin nje paradoks. Nga njera ane, ju nuk mund te ndermerrni nje kerkim ne
literature pa nje ide te problemit qe doni te investigoni. Nga ana tjeter,veshtrimi i literatures mund te
luaje nje rol ekstremisht te rendesishem ne formesimin e problemit te kerkimit sepse procesi i
rishikimit te literatures ju ndihmon ta kuptoni me mire fushen e kerkimit dhe keshtu ju ndihmon te
konceptualizoni problemin e kerkimit tuaj qartesisht dhe saktesisht dhe e ben ate me te lidhur me
fushen e kerkimit. E gjithe kjo ju ndihmon per me shume drite ne pyetjet kerkimore dhe siguron
qartesi dhe fokus te cilat jane qendra e nje studimi te lidhur me temen dhe te vlefshem. Gjithashtu, ai
ju ndihmon te fokusoheni ne studimin e zonave ku ka boshlleqe ne trupin ekzistues te dijes.
Duke permiresuar metodologjine e kerkimit tuaj

Duke ecur permes literatures, ju pajiseni me metodologjite qe kane perdorur te tjeret per te gjetur
pergjigjet e pyetjeve kerkimore te ngjashme me ate qe ju do te investigoni. Veshtrimi i literatures ju
tregon nese te tjeret kane perdorur procedura dhe metoda te ngjashme me ato qe ju po propozoni, cilat
procedura dhe metoda kane funksionuar me mire per ta dhe me cfare problemesh jane perballur ata.
Duke qene i ndergjegjeshem per problemet, studiuesi do te pozicionohet me mire ne perzgjedhjen e
nje metodologjie qe eshte e afte te siguroje pergjigjet e vlefshme per pyetjet kerkimore. Kjo do te rrise
besimin tuaj ne metodologjine qe planifikoni te perdorni dhe do ju pajise me mbrojtje per kete
perdorim

Duke zgjeruar bazen e dijes tuaj ne fushen e kerkimit

Funksioni me i rendesishem i veshtrimit te literatures eshte qe te siguroje se ju keni lexuar gjeresisht

mbi fushen ne te cilen doni qe te ndermerrni nje studim. Eshte e rendesishme qe ju te dini se cfare
kane gjetur kerkuesit e tjere per te njejtat pyetje apo pyetje te ngjashme, cfare teorish jane cuar
perpara dhe cfare boshlleqesh egzistojne ne trupin e dijes. Kur ju ndermerrni nje kerkim per nje grade
me te larte (master apo doktorature), pritet qe ju te jeni ekspert ne fushen e kerkimit tuaj. Nje veshtrim
literature i hollesishem ndihmon qe te arrini kete pritshmeri. Nje tjeter arsye se pse duhet bere
veshtrimi i literatures eshte se ai ndihmon te kuptoni se si gjetjet tuaja zene vend ne trupin egzistues te
dijes. (Martin 1985.30)

Ju afteson te kontekstualizoni gjetjet tuaja.

Sigurimi i pergjigjeve per pyetjet kerkimore eshte krahasimisht e thjeshte: pjesa e veshtire eshte te
ekzaminohet se si gjetjet zene vend ne trupin egzistues te dijes. Si krahasohen pergjigjet e pyetjeve
tuaja kerkimore me ato qe kane gjetur te tjeret? Cfare kontributi keni ju ne trupin egzistues te dijes? Si
jane gjetjet tuaja te ndryshme nga ato te te tjereve? Kryerja e veshtrimit te literatures do t'ju
mundesoje te krahasoni gjetjet tuaja me te te tjereve dhe t'i pergjigjeni ketyre pyetjeve. Eshte e
rendesishme qe ti vendosni gjetjet tuaja ne nje kontekst qe eshte tashme i ditur ne fushen e kerkimit
tuaj.

5.4. Si ta kryejme rishikimin e literatures?

Nese nuk keni nje problem kerkimi specifik, veshtrimi i literatures fillon me fushen e gjere te interesit
duke u ngushtuar ne ate qe ju doni te kerkoni. Pas ketij momenti, veshtrimi i literatures duhet te jete i
fokusuar rreth problemit te kerkimit tuaj. Egziston nje problem i madh nese veshtroni literaturen pa
patur nje ide per kerkimin tuaj, pasi kjo mund ta kufizoje mendimi rreth ceshtjes. Per kete, rruga me e
mire eshte te kesh nje ide per kerkimin qe do te ndermerret dhe me pas te veshtrohet ne literature.

Veshtrimi i literatures mund te kryhet permes ketyre kater hapave:

• Kerkimi per literaturen egzistuese ne fushen e kerkimit tuaj

• Rishikimi i literatures se perzgjedhur
• Zhvillimi i nje kornize teorike
 • Zhvillimi i nje kornize konceptuale

Aftesite qe kerkohen per keto detyra jane te ndryshme. Zhvillimi i kornizave teorike dhe konceptuale
eshte me e veshtire se detyrat e tjera.

Kerkimi per literaturen egzistuese ne fushen e kerkimit tuaj

Kjo etape lidhet me krijimin e bibliografise. Ka tre burime per ta realizuar kete: librat, revistat dhe
interneti.

Librat

Permes fjaleve celes mund te gjenden titujt e duhur per bibliografine. Megjithate jo gjithcka eshte e
perfshire ne titull, keshtu do te duhet edhe te egzaminohet permbajtja. Pasi keni perzgjedhur 10-15
libra per bibliografine, kaloni ne bibilografine e tyre per te identifikuar librat e perbashket te tyre.
Nese nje liber eshte perdorur si reference nga shume autore, ai duhet te jete ne listen tuaj te leximit.
Pergatisni listen finale te librave qe duhet te lexoni.

Revistat

Ju duhet te merreni me revistat shkencore ne te njejten menyre si me librat, e shpjeguar me siper.

Revistat shkencore ju japin informacion te perditesuar, edhe pse ka nje hendek 2-3 vite mes zhvillimit
te kerkimit dhe publikimit te tij ne nje reviste. Duhet te perzgjidhni sa me shume revista qe te mundni,
edhe pse disa fusha kane me shume revista se disa fusha te tjera. Si me librat, edhe me revistat, duhet
te pergatisni nje liste me revistat qe duhet te shqyrtoni ne menyre qe te identifikoni literaturen qe
lidhet me studimin tuaj. Kjo mund te behet me disa menyra:

• Te merrni kopjet e printuara te revistave qe jane te pershtatshme per studimin tuaj.

• Te shikoni tregues te citimeve ose abstrakte per te identifikuar dhe/ose per te lexuar abstraktet
e ketyre studimeve.
• Te kerkoni ne databaza elektronike.

Interneti

Ne pothuajse cdo disipline akademike apo fushe profesionale, interneti eshte bere burim shume i mire
i publikimit te literatures. Permes internetit mund te gjeni literature shume shpejt. Kerkimi ne internet
eshte i ngjashem me kerkimin e librave dhe artikujve ne katalogjet elektronike pasi kerkimi eshte i
bazuar ne fjale kyce. Nje kerkim ne internet identifikon te gjithe materialin qe eshte ne databazen e
motorrit te kerkimit qe permban fjalet kyce qe specifikoni ose nje kombinim te tyre. Eshte e
rendesishme qe te perdorni fjale ose kombinim fjalesh qe kane me shume mundesi ti perzgjedhin edhe
njerezit e tjere.

Rishikimi i literatures se perzgjedhur

Pasi keni identifikuar librat dhe revistat me artikujt e dobishem, hapi tjeter per te filluar eshte leximi
kritik i tyre dhe nxjerrja e te gjitha temave dhe ceshtjeve qe kane lidhje me studimin tuaj. Nese nuk
keni ende ne mendje nje kornize teorike te temave me te cilat duhet filluar, perdorni fleta te ndara per
cdo teme apo ceshtje qe identifikoni ndersa punoni me librat dhe artikujt e zgjedhur. Ndersa leximi
vazhdon, cdo teme ne flete te vecante shtojini informacionin qe hasni gjate rruges dhe qe ka lidhje me
te.

Nderkohe qe punoni me literaturen, ju duhet ta egzaminoni me kujdes dhe ne menyre kritike ate ne
perputhje me spektet e meposhteme:

• Vini re nese dija qe lidhet me kornizen tuaj teorike eshte konfirmuar pertej cdo dyshimi.
• Vini re teorite, kritikat dhe dyshimet ndaj tyre, metodologjite e perdorura (dizenjimin e
studimit, madhesine e zgjedhjes, procedurat e matjet, etj.) dhe kritikat ndaj tyre.
• Egzaminoni ne cfare mase gjetjet mund te pergjithesohen per situata te tjera.
• Vini re ku ka diferenca sinjifikante te opinioneve mes kerkuesve dhe jepni opinionin tuaj mbi
vlefshmerine e ketyre opinioneve.
• Veconi fushat ne te cilat dihet pak ose aspak - boshlleqet qe egzistojne ne trupin e dijes.

Zhvillimi i nje kornize teorike

Egzaminimi i literatures eshte nje proces i pafundem, por duke qene se jeni ne kufizime kohore eshte
e rendesishme qe te caktoni disa parametra mbi disa nga temat kryesore per ceshtjen tuaj kerkimore.
Sapo te lexoni literaturen, do te kuptoni se problemi qe doni te hetoni i ka rrenjet ne nje numer teorish
qe jane zhvilluar nga perspektiva te ndryshme. Nje nga keshillat me praktike eshte te zgjedhesh ne
fillim nje kornize teorike qe e konsideron me te pershtatshme, dhe me shtimin e informacionit ta
ndryshosh ate ne kohe. Kjo rruge te ndihmon te organizosh literaturen e lexuar me pas.

Zhvillimi i nje kornize konceptuale

Korniza konceptuale eshte baza e problemit te kerkimit tuaj. Ajo del nga korniza teorike dhe
zakonisht fokusohet ne pjeset qe behen baza e studimit tuaj. Psh., korniza teorike permban disa teori
ne lidhje me nje ceshtje, por ju keni zgjedhur te testoni vetem nje prej tyre. Prandaj, korniza
konceptuale, del nga korniza teorike dhe lidhet me nje problem kerkimi specifik.

5.5. Te shkruani rreth veshtrimit te literatures

Pasi jane ndjekur te gjitha hapat e shpjeguara ne kete kapitull, kemi mberritur ne piken kur pasi
literatura eshte rishikuar, duhet shkruar mbi te.

Sic e kemi permendur edhe me siper, dy funksionet e gjera te veshtrimit te literatures jane

1. te siguroje sfond teorik per studimin tuaj dhe,

2. te mundesoje qe ju te kontekstualizoni gjetjet ne lidhje me trupin egzistues te dijes, pervec se
te finalizoje metodologjine tuaj.

Permbajtja e veshtrimit te literatures tuaj duhet ti permbushe keto dy qellime. Ne menyre qe te

permbushni qellimin e pare duhet qe ju te identifikoni dhe te pershkruani teori te ndryshme qe lidhen
me fushen tuaj dhe te specifikoni boshlleqet ne dijen ekzistuese ne keto fusha, avancimet e fundit ne
fushe dhe trendet aktuale. Per te permbushur funksionin e dyte, ju duhet te integroni rezultatet nga
studimi juaj me gjetje specifike dhe qe lidhen me ceshtjen nga literatura egzistuese duke i krahasuar te
dyja per konfirmim apo kundershti. Vini re, se ne kete moment ju mund te permbushni vetem
funksionin e pare te veshtrimit te literatures, te siguroni kornizen teorike per studimin tuaj. Per
funksionin e dyte, kontekstualizimin e gjetjeve, duhet te prisni deri sa te arrini ne fazen e shkruarjes se
raportit te kerkimit.

Analizimi i nje teksti.

Duhet bere nje dallim mes veshtrimit te literatures si faze fillestare e projektit te kerkimit dhe analizes
se detajuar per cdo pjese te literatures. E dyta eshte nje ushtrim i kontrollit te cilesise i cili ndihmon ne
zgjedhjen e pjeseve te informacionit me te mira dhe me te lidhura me temen, per ta perdorur ne
veshtrimin e literatures. Qellimi i analizes se detajuar nuk eshte ne gjetjen e gabimeve ne stilin e te
shkruarit apo ne ide, por ne prezantimin e nje kritike, nje analize, ose ne nje egzaminim te tyre, ne
dhenien e vleresimit personal dhe profesional te permbajtjes dhe cilesise se permbajtjes ne fjale. Nje
pershkrim nuk eshte i mjaftueshem. Vleresimi kritik kerkon shume lexim te thelluar dhe eshte nje
aftesi qe duhet mesuar dhe duhet praktikuar e qe ne fillim konsumon shume kohe.

Hapat kryesore mund te permblidhen ne:

1. Lexoni artikuj kerkimor dhe vendos nese kane lidhje apo jo me studimin tuaj. Vleresoni nese
qellimi i kerkimit eshte percaktuar mire dhe nese metodat e kerkimit jane te qarta. Identifikoni
metodat e mbledhjes se te dhenave dhe ato te analizimit te tyre, gjetjet dhe konkluzionet dhe
vleresoni qartesine e tyre.
2. Zbuloni supozimet mbi te cilat jane bazuar shkrimet dhe argumentat. Te gjitha shkrimet i
kane rrenjet ne teori dhe bazohen ne vlera. Ndonjehere ato jane te shprehura qarte ne fillim te
tekstit, ndonjehere jane te fshehura dhe nuk permenden. Disa njohuri te pozicionimeve teorike
te ndryshme kerkohen paraprakisht ne menyre qe te jeni te afte ti dalloni dhe te dini se cfare
ato perfshijne, psh. qasja feminist ne shkencat sociale, qasja Kejnesiane ne ekonomiks, qasja
moderniste ne arkitekture dhe qasja Frojdiane ne psikologji.
3. Gjurmoni logjiken e argumentit per tu siguruar nese hapat ne argument te cojne nga faktet tek
konkluzionet. Mund ta beni kete duke pare si fillim treguesit e konkluzioneve ne menyre qe te
rendisni konkluzionet. Normalisht, konkluzionet kryesore duhet te shfaqen ne fund te punes,
por mund te kete edhe konkluzione te tjera te shperndara neper punim. Ju duhet te investigoni
se cfare faktesh jane dhene per te mbeshtetur konkluzionet dhe nese keto fakte jane te
besueshme, psh. a vijne ato nga burime te besueshme?
4. Krahasojeni me pune te tjera. Duke qene se nuk ka vlera absolute te cilat mund ti zbatoni
ndersa po beni vleresime dhe nuk ka rregulla te qarta se cfare eshte mire apo keq, beni
krahasime ndermjet teksteve ne menyre qe te nenvizoni qasjet e ndryshme, nivelin e
hollesive, kontradiktat, fuqine e argumenteve, implikimet e qendrimeve dhe vlerave te
pranuara, dhe tipet e konkluzioneve.

Prezantimi i analizes tuaj

Veshtrimi i literatures duhet te siguroje nje hyrje ne konceptet dhe perparimet e fundit te mendimit
rreth temes se zgjedhur duke cituar artikuj dhe publikime te lidhura me te si edhe atutoret perkates.
Sidoqofte, nje vleresim kritik i hollesishem i artikujve te hulumtuar do te kerkoje nje qasje me
sistematike. Do te jete e nevojeshme qe te beni nje permbledhje e cila shkurtimisht mbulon vleresimin
tuaj kritik dhe vleresimin tuaj per cilesine e cdo artikulli kerkimor. Eshte ide e mire te standartizoni
nje forme te vleresimeve tuaja duke perdorur tituj standarte, si psh:

• Dizenjmi i studimit dhe supozimet,

• Metodat e mbledhjes se te dhenave,
• Metodat analitike,
• Gjetjet kryesore,
• Konkluzionet,
• Pikat e forta te studimit dhe kufizimet - qartesia logjika qellimi.

Duke perdorur kete liste titujsh mund te prodhoni nje tabele me permbledhje te rezultateve per
vleresimin tuaj kritik te secilit nga studimet e keshtu mund te skanoni nje numer artikujsh. Kjo do te
siguroje nje skelet te qarte dhe te thjeshte per berjen e krahasimeve mes artikujve.
Kapitulli 6 – KERKIMI CILESOR

Eshte e zakoneshme te perballemi me nje fenomen qe po vezhgohet dhe te kemi interpretime

te ndryshme, shpeshhere edhe kundershtuese me njera-tjetren. Kur na duhet te kuptojme
dometheniet e ndryshme qe njerezit i japin eksperiencave, metodat sasiore nuk na bejne pune.
Nje nga menyrat me te mira per te kapur dhe per ti dhene kuptim nje kompleksiteti te tille
eshte permes metodave cilesore.
Metodat cilesore jane bere se fundmi teper te perdoreshme ne shkencat sociale dhe edukim,
por ato kane histori te vjeter ne shume fusha. Rreth 50 vjet me pare sociologu William Bruce
Cameron komentoi mbi nevojen e metodave cilesore. Ai tha: "Do te ishte e kendeshme nese
te gjitha te dhenat qe kerkojne sociologet te mund te numeroheshin pasi keshtu do te mund ti
perpunonim me makinat e IBM dhe te ndertonim grafike sic bejne ekonomistet. Sidoqofte, jo
gjithcka qe mund te numerohet ka rendesi, dhe as gjithcka qe ka rendesi mund te numerohet.”
(1963). Fjalet e Cameron na kujtojne kufizimet e matjeve sasiore si edhe perballjen e
paevitueshme me fenomene qe jane te veshtira apo te pamundura qe te kuantifikohen (te
shprehen ne menyre sasiore). Neve na duhen te gjitha llojet e metodave nese kemi per qellim
te dime te verteten e eksperiencave njerezore.
Shumica e metodave cilesore pershkruajne role te ndryshme te kerkuesit se si ata angazhohen
me pjesemarresit ne studim. Per shembull, ne disa raste kerkuesi mund te doje te vezhgoje ne
distance (ne largesi) popullimin per te cilin interesohet, dhe ne raste te tjera mund te jete me e
dobishme qe studiuesi te nderveproje aktivisht me pjesemarresit. Keto variacione
kontrastojne fuqishem me rolin e eksperimentuesit sasior i cili ndjek nje numer fiks
procedurash per secilin pjesemarres ne nje proces te kontrolluar.

6.1 KONTEKSTI I KERKIMIT CILESOR

Kerkimi Cilesor eshte nje fushe e madhe dhe komplekse e metodologjise e cila merret me
analizimin se si njerezit e interpretojne eksperiencen e tyre dhe boten ne te cilen ata jetojne.
Termi "cilesor' i referohet perfaqesimit jonumerik te disa objekteve. Shpesh kontrastohet nga
termi 'sasior', i cili perdoret vetem ne rastet kur nje objekt perfaqesohet ne forme numerike.
Mates cilesor eshte cdo mates ne te cilin te dhenat regjistrohen sipas nje formati jonumerik.
Kjo perfshin pergjigje te shkurtra te shkruara ne anketa me fund te hapur; pershkrime te
detajuara kontekstuale si ato ne fushen e kerkimit antropologjik; regjistrim i te dhenave video
dhe audio; dhe shume te tjera, te gjitha te mbledhura ne formen e fjaleve dhe/ose te figurave
se sa te numrave.
Kerkimi cilesor eshte tipikisht qasja e perdorur ne situata ne te cilat ne duam:
• Te gjenerojme teori apo hipoteza te reja.
• Te zhvillojme histori te detajuara per te pershkruar nje fenomen
• Te arrijme kuptim me te thelle te ceshtjeve
• Te permiresoje cilesine e matesve sasiore.
Keto qellime adresohen ne menyre me te detajuar me poshte:

Gjenerimi i teorive dhe hipotezave te reja

Nje nga arsyet kryesore per kryerjen e kerkimit cilesor eshte kuptimi i nje fenomeni aq mire
sa te jemi ne gjendje te formojme disa teori fillestare, hipoteza apo ide te menyres se si
funksionon dicka. Shpesh ne kerkimin e aplikuar social, studentet kapercejne nga rishikimi i
shpejte i literatures per nje ceshtje te vecante direkt tek shkruarja e propozimit per kerkim,
duke u bazuar vetem ne kerkime ekzistuese dhe ne mendimin e tyre. Cfare ata lene pa
perfshire eshte eksperienca direkt mbi fenomenin. Mendoni mbi dallimin mes dijes' qe vjen
nga leximi i dickaje me ate qe vjen nga eksperienca ne vete te pare, ose duke pyetur ata qe e
kane patur ate eksperience. Nese keni mundesine e nje eksperience te tille, ka gjasa qe edhe
veshtrimin e literatures ta kuptoni nga nje perspektive e fresket. Ju duhet gjithashtu te keni
idene tuaj mbi ate qe e shkakton ngjarjen e caktuar. Pikerisht qe ketu kane origjine shume
teori dhe hipoteza te reja dhe interesante.

Kerkimi cilesor mund te luaje nje rol te madh ne fazat e para te zhvillimit te teorise sense ajo
perfshin qasje induktive qe fokusohet ne berjen e pyetjeve te hapura. Ne fakt, nese
ekzaminoni historine e teorive te njohura, me shume mundesi do te zbuloni qe ajo ka filluar
me pune cilesore. Shpesh keto metoda jane jashtezakonisht te dobishme sepse ato bejne te
mundur kur ju ndertoni teori te reja sepse ato bejne te mundur te integrojne koncepte nga
shume disiplina. Keto metoda, krijojne mundesi per te formuluar hipoteza paraprake permes
testimit fillestar.
Zhvillimi i historive te detajuara per te pershkruar nje fenomen

Kerkimi cilesor shkelqen ne gjenerimin e informacionit te detajuar per te treguar histori. Ne e

kuptojme pse kjo eshte e rendesishme kur shohim se si kerkimi social perdoret ne zhvillimin
e politikave dhe ne vendimmarrje.
Per shkak te kompleksitetit, disa nga kerkimet me te mira cilesore publikohen ne formen e
librave, shpesh ne nje qasje narrative te historive. Nje nga shkrimtaret e preferuar (dhe mund
te themi nje nga kerkuesit cilesor me fin) ka qene Studs Terkel i cili ka shkruar per
Depresionin e Madh (Hard Times), Luften e Dyte Boterore (The Good War), dhe ndarjet
socio-ekonomike te Amerikes (The Great Devide). Ne secilin liber ai ka ndjekur te njejten
metodologji te kerkimit cilesor: identifikimi i informatoreve te cilet kane patur eksperience
direkte ne fenomenin qe po trajtohet; duke i intervistuar ata gjate; dhe pastaj korrektimin e
intervistave ne menyre qe materiali i mbledhur te tregoje nje histori te pasur dhe me shume
shtresa qe adreson pyetjen qe i intereson ne nje menyre qe nuk do mund te arrihej nga nje
histori e vetme. Keshtu, kerkimi cilesor, dhe historite qe ai gjeneron, ju afteson te
pershkruani fenomenin ne interes me shume detaje.

Arritja e kuptimit me te thelle te ceshtjeve

Sic u diskutua edhe me lart, kerkimi cilesor na afteson qe te shohim fenomenin ne nivel
kompleks dhe te pasur, te thellojme kuptueshmerine tone per menyren se si gjerat
funksionojne. Ndersa kerkimi sasior mund te pershkruaje nje fenomen pergjithesisht permes
nje grupi personash qe pergjigjen, eshte shume e veshtire te kuptojme nga nje kerkim sasior
se si fenomeni eshte kuptuar dhe eksperiencuar nga shume persona qe pergjigjen, dhe si ai
ndervepron me ceshtje dhe faktore te tjere qe ndikojne jetet e tyre. Nese doni qe te arrini
kuptueshmeri te thelle se si njerezit mendojne per ceshtje te ndryshme, per kete kerkohet
zakonisht ndonje tip i intevistes se thelluar ose observimit.

Nje nga avantazhet e medha te kerkimit cilesor eshte se ato ndihmojne qe te qartesojne
pamjen periferike te studiuesit. Ato jane te dobishme jo vetem per te mundesuar pershkrim te
pasur te ngjarjeve, por ato ndihmojne edhe ne te kuptuarit se si dhe perse 'te njejtat' ngjarje
shihen ne drite te ndryshme nga grupe interesi te ndryshme. Shpesh, kerkuesit cilesore i
perdorin keto metoda per te sjelle ne drite perspektiven e atyre qe degjohen rralle, per
shembull te emigranteve ilegale, shumica e te cileve jane te huaj per proceset institucionale
formale. Dhenia e peshes tek zerat e tyre kontribuon ne menyre te ndjeshme ne procesin e
krijimit te politikave, implementimit te politikave dhe vleresimit te politikave. Metoda
cilesore siguron shpjegime me me shume nuanca dhe me me shume kuptim te fenomeneve ne
studim.

Permiresimi i cilesise se matesve sasiore.

Metodat cilesore luajne nje rol te rendesishem ne zhvillimin dhe permiresimin e cilesise se
metodave sasiore si per shembull ne instrumentat e anketimit. Ne fazat fillestare, te dhenat
cilesore na ndihmojne qe ta fokusojme kerkimin ne terma dhe kontrukte te vecanta. Pastaj,
pas zhvillimit te instrumentit te vezhgimit, kerkuesit kuptojne se elemente te anketes kane
domethenie te ndryshme tek njerez te ndryshem. Kjo eshte dicka problematike pasi nese
pyetjet kuptohen dhe perceptohen ndryshe nga persona te ndryshem (psh, nga persona te
grupeve te ndryshme etnike), analiza qe e pason do te jete nje krahasim i molleve me
portokallet. Kerkimi cilesor eshte per kete i rendesise se larte ne permiresimin e cilesise se
matesve sasiore gjate procesit te zhvillimit dhe testimit pilot.
Shume procedura cilesore mund te perdoren per te forcuar matesit sasiore. Keto metoda
perfshijne fokus grupet, intervistat, inpute nga eksperte, dhe qasje te tjera. Per shembull,
fokus grupet mund te perdoren per te percaktuar se si grupe te ndryshme mendojne dhe qasen
ndaj konstruksionit qe po diskutohet. Nese disa njerez nuk ndjehen komode te diskutojne
perspektivat e tyre ne nje fokus grup, atehere mund te perdoren intervistat e thelluara per te
mbledhur me shume informacion shtese mbi ceshtje sensitive. Si perfundim, pikeveshtrime
nga fokus grupet dhe nga intervistat e thelluara mund te perdoren ne menyre te kombinuar
per te zhvilluar pyetesor paraprak.
Pastaj pyetesori mund tu drejtohet eksperteve per komente. Inputet nga ekspertet mund te
perdoren per te bere ndryshime te tjera tek instrumenti i vorjtimit. Ne keto menyra, metodat
cilesore mund te perdoren per te permiresuar besueshmerine dhe vlefshmerine e matesve
sasiore. Edhe nje here, per shkak se metodat cilesore kane potencialin qe te nxjerrin dhe te
sintetizojne varietetin e plote te eksperiencave shume pjesemarres te ndryshem si edhe
eksperte, ato luajne nje rol te dobishem ne zhvillimin e matesve sasiore te cilesise se larte.
6.2 Traditat cilesore
Tradita cilesore eshte nje rruge e pergjitheshme e te menduarit per kryerjen e nje kerkimi
cilesor. Ajo shpjegon, ne menyre eksplicite ose implicite, qellimin e kerkimit cilesor, rolin e
kerkuesit/kerkuesve, fazat e kerkimit, dhe metoden e analizimit te te dhenave. Keshtu, kater
traditat kryesore cilesore jane: etnografia, fenomenologjia, kerkimi ne terren dhe teoria baze.

Etnografia
Qasja etnografike e kerkimit cilesor vjen kryesisht nga fusha e antropologjise. Theksi i
etnografise eshte ne studimin e nje fenomeni ne kontekstin e kultures. Si fillim, idea e
kultures lidhej me nocionin e etnicitetit dhe vendndodhjes gjeografike, por eshte zgjeruar
duke perfshire virtualisht cdo grup ose organizate aq sa eshte e zakonshme te flitet per
kulturen organizative. Etnografia eshte nje fushe ekstremisht e gjere me shume varietet
praktikash dhe metodash. Sidoqofte, qasje etnografike me e zakonshme eshte obeservimi me
pjesemarrje (angl. participant observation), i cili kryhet si pjese e kerkimit ne terren.
Etnografi behet pjesemarres aktiv ne kulture dhe mban shenime te zgjeruara nga terreni.

Sikurse ne Teorine e Bazuar (Grounded Theory), nuk ka kufizim se cfare duhet te studiohet
dhe nuk ka as ndonje pike fundore te dukshme te studimit etnografik
Nje shembull i kesaj qasje eshte seria e studimeve te studiueses Myra Bluebond-Langner mbi
femijet e semure ne menyre kritike dhe familjet e tyre. Studimi i saj u zhvillua ne nje spital te
semuresh me kancer ne te cilin ajo intervistoi femije dhe familjet e tyre me qellim qe te
kuptonte me mire njohjen qe femijet kishin ndaj situates se tyre dhe po ashtu proceset e
shoqerizimit qe perfshinin te gjithe personat e lidhur me femijen e semure. Obeservimet e saj
te kujdesshme perfshinin jo vetem ate qe thonin femijet dhe te tjeret, por edhe cfare ata benin
dhe se si ata vepronin. Mes gjetjeve te saj, ajo zbuloi se femijet dinin shume me teper rreth
kushteve te tyre se sa mendonin te rriturit se ata dinin. Puna e kesaj studiueseje coi ne
rikonsiderimin e strategjive te komunikimit dhe ne nje theksim te ri te komunikimit te
ndershem dhe te hapur me femijet. Ne pershkrimin qe studiuesja i ben punes se saj ne
procesin e kerkimit, ajo thekson sa me rendesi qendrore ishte ndertimi i besimit me pacientet
e rinj dhe se si ajo e arrinte kete per te marre te dhena cilesore sa me te sinqerta e sa me te
pasura.
Fenomenologjia

Tradita e fenomenologjise thekson studimin e eksperiences qe kane ata qe pergjigjen ne

lidhje me fenomenin. Fenomenologjia eshte nje shkolle mendimi qe fokusohet ne
eksperiencat subjektive te njerezve dhe interpretimet e botes. Qe do te thote, nje
fenomenologjist deshiron te kuptoje se si bota perjetohet si eksperience nga perspektiva e te
tjereve.
Robinson, Giorgi dhe Ekman (2012) kryen nje studim fenomenologjik per te kuptuar
procesin e adaptimit te hershem te semundjes se Alzheimer, me intervista vjetore per kater
vite me nje grua qe kishte shenja te demences se hershme. Kerkuesit ndoqen nje protokoll te
strukturuar per te mbledhur dhe analizuar te dhenat. Analiza konsistoi ne kater hapa, duke
filluar me leximin e te gjithe transkriptit disa here "per te marre nje ndjesi te te gjithe
eksperiences” dhe duke perfunduar me nje pershkrim te njesive me kuptim te zbuluara ne
analize. Per shembull, kerkuesit diskutuan eksperiencen e perballjes me te tjeret te cilet ishin
kritik ne rritjen e harreses duke gjeneruar stres mbi dicka qe gruaja nuk ishte e vetedijeshme
dhe nuk mund ta kuptonte.

Kerkimi ne terren

Kerkimi ne terren (Field research) mund te konsiderohet nje tradite e gjere e kerkimit cilesor
ose nje metode e mbledhjes se te dhenave cilesore. Idea thelbesore eshte se kerkuesi zbret ne
terren per ta studiuar fenomenin ne formen e vet natyrore ose 'on site'. Si e tille, eshte me
shume e lidhur me metoden e observimit/veshgimit me pjesemarrje. Kerkuesi ne terren
tipikisht mban shenime te zgjeruara te cilat kodohen dhe analizohen per tema kryesore.
Mes ketij grupi metodash, kerkimi veprim me pjesemarrje (angl. participatory action
research PAR) ndoshta shkon me perpara se te tjeret duke varjuar marredhenien kerkues
pjesemares-te dhena me kthimin e kerkuesve ne pjesemarres, te pjesemarresve ne kerkues, te
te dhenave ne veprim. Nje shembull per kete kerkim eshte studimi per disa programe kolegji
ne burg ku gjate studimit te burgosurit ishin kerkues/studjues me qellim marrjen e
perspektivave nga brenda sistemit.
Teoria e Bazuar (Grounded Theory)

Teoria e Bazuar eshte nje tradite e kerkimit cilesor qe si fillim eshte zhvilluar nga Glaser
rauss ne 1960. Qellimi i Teorise se Bazuar eshte zhvillimi i teorise rreth fenomenit per te cilin
interesohemi, por ata nuk po flasin per teorizim abstrakt. Teoria duhet te bazohet dhe ti kete
rrenjet ne observime/vezhgime, sikurse vete termi i perdorur per emertimin. Teoria e Bazuar
eshte nje proces kompleks dhe dinamik ne te cilin zhvillimi i teorise dhe mbledhja e te
dhenave te lidhura me ate teori ndertojne njera-tjetren. Kerkimi fillon me ngritjen e pyetjeve
te pergjithshme te cilat ndihmojne drejtimin e kerkimit por nuk kane qellim te jene statike ose
perfundimtare. Ndersa kerkuesi fillon te mbledhe te dhena, identifikohen koncepten kryesore
teorike. Zhvillohen tentativa per lidhje mes koncepteve kryesore teorike dhe te dhenave.
Kjo faze e hereshme e kerkimit tenton te jete e hapur dhe merr muaj te tere. Me vone,
studiuesi eshte me i angazhuar ne verifikim dhe permbledhje. Perpjekja tenton te zhvillohet
drejt nje kategorie kryesore qendrore. Qasja tenton te ndertoje nje koncept teorik i cili
riformulohet permes observimeve/vezhgimeve te reja te cilat mund te cojne ne nevojen per
mbledhjen e te dhenave te tjera.

6.3 Metodat Cilesore

Tani qe kemi kuptueshmeri te pergjithshme mbi kerkimin cilesor, le te diskutojme se si ta

realizojme nje kerkim te tille praktikisht. Nje varietet metodash jane te zakoneshme ne matjet
cilesore. Ne fakt, metodat jane te limituara ne imagjinaten e kerkuesit. Ketu, po diskutojme
disa nga metodat e perdorura me gjeresisht.

Observimi me pjesemarrje

Nje nga metodat me te zakonshme te mbledhjes se te dhenave cilesore, observimi me

pjesemarrje, eshte ne te njejten kohe edhe nje nga me kerkuesit. Ai kerkon qe kerkuesi te
behet pjesemarres ne kulturen ose kontekstin qe po vrojtohet. Literatura per observimin me
pjesemarrje diskuton se si hyhet ne kontekst, rolin e kerkuesit si pjesemarres, mbledhjen dhe
ruajtjen e shenimeve nga terreni dhe analizen e te dhenave nga terreni. Observimi me
pjesemarrje shpesh kerkon pune intensive disa mujore apo disavjecare sepse eshte e
nevojeshme qe kerkuesi te pranohet si pjese natyrale e kultures per te siguruar qe observimet
jane nje fenomen natyral.
Observimi direkt

Observimi direkt dallon nga observimi me pjesemarrje nga nje numer menyrash. Se pari, nje
observues direkt nuk perpiqet qe te behet pjesemarres ne kontekst. Madje, observuesi direkt
perpiqet qe te mbaje distance per te mos ndikuar observimet me prezencen e tij. Se dyti,
observimi direkt sugjeron nje perspektive me te shkeputur. Kerkuesi vetem po shikon, nuk
eshte edhe duke pare edhe duke marre pjese. Si rrjedhoje, teknologjia mund te jete e
dobishme ne observimin direkt. Per shembull, ju mund te regjistroni me video fenomenin ose
te observoni nga pas dritareve me pasqyra. Se treti, observimi direkt tenton te jete me i
strukturuar se observimi me pjesemarrje.
Kerkuesi po observon disa situata te caktuara ose njerez qe po perpiqen te perfshihen ne te
gjithe kontekstin. Se fundi, observimi direkt tenton te mos marre aq shume kohe sa observimi
me pjesemarrje. Per shembull, po observohet nderveprimi nene-femije nen disa kushte
specifike laboratorike, duke pare vecanerisht per elementet celes joverbale qe do te perdoren.

Intervista e pastrukturuar

Intervista e pastrukturuar perfshin nderveprimin direkt mes kerkuesit dhe nje personi qe
pergjigjet apo nje grupi. Ajo dallon nga intervista tradicionale e strukturuar ne nje numer
menyrash. Se pari, edhe pse kerkuesi mund te kete disa pyetje orjentuese ose kon kryesore
per te pyetur, nuk ka instrument formal te strukturuar ose protokoll. Se dyti, intervistuesi
eshte i lire qe te levize bashkebisedimin ne cdo drejtim qe atij i intereson. Si rrjedhim,
intervista e pastrukturuar eshte vecanerisht e dobishme per te eksploruar ceshtje gjeresisht.
Sidoqofte, ka nje cmim per kete mungese strukture. Duke qene se cdo interviste tenton te jete
unike, pa nje set pyetjesh te paracaktuara per t'iu bere te gjithe atyre qe do te pergjigjen, eshte
zakonisht me e veshtire te analizohen te dhena nga intervistat e pastrukturuara, vecanerisht
kur duhet bere sintetizim mes atyre qe pergjigjen. Intervistimi i pastrukturuar mund te jete
forma me e zakoneshme e mbledhjes se te dhenave nga gjithe te tjerat. Ju mund te thoni qe
kjo metode perdoret sa here dikush pyet dike tjeter mbi nje pyetje! Eshte vecanerisht e
dobishme kur realizohen vizita ne terren ose fokus grupe rastesore te dizanjuara te
eksplorojne nje kontekst ose nje situate.
Rasti studimor

Rasti studimor eshte studimi intensiv i nje individi specifik, nje eventi, nje organizate ose i
nje konteksti specifik. Per shembull, Frojdi zhvilloi raste studimi per disa individe si baze per
teorine e psikoanalizes, dhe Piaget beri raste studimi te femijeve per te studiuar fazat e
zhvillimit. Rastet e studimit jane te perdorura gjeresisht ne biznes, ligj dhe ne analizat e
politikave, me nivelin e analizes qe varion nga nje individ i vecante tek historia e nje
organizate apo nje ngjarje. Nuk egziston nje rruge e vetme se si realizohet nje rast studimi,
dhe zakonisht perdoret nje kombinim metodash (si per shembull observimi direkt dhe
intervistimi i pastrukturuar). Poi perfshijme rastet studimore ne diskutimin e strategjive te
metodave cilesore, por qasjet sasiore ne studimin e rasteve jane te mundshme dhe po behen
shume masive me perdorimin e teknologjive.
Per shembull, kerkuesit i pajisin pjesemarresit me pajisje qe mbledhin te dhena elektronike
per te kapur nje fragment te ngjarjeve ne nje kontekst real. Keto lloj te dhenash mund te
ekzaminohen duke perdorur grafike dhe analiza te serive kohore.

Fokus grupet

Fokuset grupet jane bere shume popullore ne marketing dhe ne lloje te tjera te kerkimit social
sepse ato i krijojne mundesi kerkuesit te siguroje informacion te detajuar rreth qendrimeve,
opinioneve, dhe preferencave te grupeve te perzgjedhura te pjesemarresve. Keto metoda
mund te perdoren per te gjeneruar sa me shume ide e mundur mbi nje ceshtje dhe per te
arritur konsensus ne grup. Ndonjehere nje fokus grup mund te perdoret si faze paraprake ne
zhvillimin e nje ankete duke identifikuar elemente potenciale qe lidhen me ceshtjen apo me
popullimin. Planifikimi i kujdesshem i nje fokus grupi perfshin konsiderimet e meposhteme:

Cili do te jete fokusi specifik?

Eshte e zgjuar qe numri i pyetjeve fokus te mbahet ne kufinjte e pese deri ne shtate pyetje.
Kush do te marre pjese?
Pergjithesisht, shtate deri ne 12 persona eshte numri optimal i nje grupi, por numri i grupeve
qe ju do te zhvilloni varet nga sa shume diversitet doni te perfshini ne zgjedhjen tuaj.
Si do ti regjistroni observimet?
Audioregjistrimi dhe videoregjistrimi, transkriptet, dhe shenimet e detajuara mund te
perdoren te vetme ose te kombinuara.
Si do ti analizoni te dhenat?
Ka disa qasje per analizen e te dhenave te fokus grupeve, por konsiderata kryesore eshte te
paturit te nje plani te shkruar perpara se te realizohen fokus grupet. Eshte gjithashtu shume e
rendesishme te mendohet me kujdes mbi etiken e te ftuarit te njerezve per te diskutuar ne nje
format fokus grupi, vecanerisht nese ceshtja per diskutim eshte e ndjeshme dhe nese
pjesemarresit tuaj ne nje menyre konsiderohen vulnerabel ose kane marredhenie me njeri-
tjetrin.

Metoda "qe nuk vihen re” ne Kerkimin Cilesor :

Ne te gjitha metodat qe kemi prezantuar deri tani, kerkuesit kane nje lloj nderveprimi me ata
qe pergjigjen gjate kryerjes se studimit. Per shembull, observimi direkt dhe observimi me
pjesemarrje kerkojne qe kerkuesi te jete fizikisht prezent. Kjo mund te coje ne ndryshimin e
sjelljes nga ana e pjesemarresve ne menyre qe te duke mire ne syte e studiuesit ose te
konformohen sipas asaj qe ata mendojne se studiuesi do te pelqente te shihte. Nje pyetesor
eshte nje nderprerje e rrjedhes normale te sjelljes. Ata qe pergjigjen mund te lodhen duke e
mbushur anketen dhe mund te preken nga pyetjet qe drejtohen.

Metodat 'qe nuk vihen re jane metoda te mbledhjes se te dhenave te cilat nuk nderhyjne ne
jetet e atyre qe pergjigjen. Ne shumicen e rasteve ata qe pergjigjen as nuk e dine fare qe po u
mblidhen te dhena. Metodat qe nuk vihen re' redukton paragjykimet per nderhyrjen e
kerkuesit apo instrumentit mates. Sidoqofte, metodat 'qe nuk vihen re varen nga konteksti dhe
ne shume situata, thjesht nuk jane te disponueshme ose te leverdishme. Per disa konstrukte,
mund te mos kete fare menyra per te zhvilluar metoda 'qe nuk vihen re'. Gjithashtu, nje
kerkues mund te humbase informacion me vlere si rezultat i mosangazhimit me audiencen qe
po studiohet. Eshte e rendesishme te theksohet se metodat 'qe nuk vihen re mund te
perdoren si ne kerkimin cilesor edhe ne kerkimin sasior. Per shembull, analiza e te dhenave
sekondare eshte nje metode qe nuk vihet re' e cila perdoret ekskluzivisht ne kerkimin sasior.
Ne kete sesion ne do te diskutojme dy qasje te matjeve qe nuk vihen re' ne kerkimin cilesor:
matje indirekte dhe analiza e permbajtjes (angl. content analysis).
Matje Indirekte

Matjet Indirekte jane matje qe nuk vihen re te cilat ndodhin natyralisht ne nje kontekst
kerkimor. Kerkuesi eshte i afte te mbledhe te dhena pa vetedijen e atij qe pergjigjet. Tipet e
matjeve indirekte jane te kufizuara vetem nga imagjinata dhe aftesi e kerkuesit per te shpikur.
Per shemull, ju doni te matni popullaritetin e disa pikturave ne nje ekspozite. Per kete u krijua
nje sistem ku perpara cdo pikture ne dysheme u vendos nje shtrese tek e cila ne fund u
numeruan gervishtjet me supozimin se gervishtjet tregojne trafik. Ne te njejten situate mund
te perdoren metoda edhe me te avancuara elektronike te numerimit te trafikut apo vendosja e
kamerave. Ne menyre te ngjashme, nese doni te shikoni se cilat seksione te nje libri
njoftimesh perdoren me shume, mund te shikoni per faqe te jane me te pista, me me njolla
apo faqet qe kane vijezime. Nje mates indirekt i lezetshem qe mund te sjellim si shembull
eshte studimi per preferencat e stacioneve radiofonike. Ne vend qe te kryenin nje studim te
dukshem, te kushtueshem kerkuesit shkuan neper servise makinash dhe kontrrolluan te gjitha
makinat e derguara aty se ne cilen radio e kishin patur te fiksuar radion ne momentin qe e
kishin lene aty makinen e tyre.
Natyrisht, duhet te kemi kujdes kur i interpretojme matesit indirekt. Nuk mund te arrijme
automatikisht ne perfundimin se ishte shoferi i makines ai qe e ka lene radion ne ate stacion.
Sot ka nje shperthim te perdorimit te matesve indirekt per shkak te zhvillimit te teknologjise,
duke perfshire gjurmimin permes smartphoneve qe keni ne xhepat tuaj. Duhet te keni kujdes
ne perdorimin e matesve indirekt pasi ata mbledhin te dhena pa dijenine e atyre qe pergjigjen.
Kjo mund te sjelle problem etike pasi mund te rezultoje ne shkelje te privatesise.

Analiza e permbajtjes

Analiza e permbajtjes eshte analiza sistematike e tekstit. Analiza mund te jete cilesore,
sasiore, ose te dyja bashke. Tipikisht, qellimi kryesor i analizes eshte te identifikoje elemente
qe perseriten ne tekst. Analiza e permbajtjes eshte nje fushe e gjere kerkimi. Per kerkimin
cilesor ajo permban tipet e meposhteme te analizes:
Analiza tematike e tekstit: identifikimi i temave ose i ideve kryesore ne nje dokument ose
ne nje grup dokumentesh. Dokumentet mund te jene te cdo lloji, duke perfshire shenimet ne
terren, artikuj gazete, artikuj teknike, ose memo organizacionale.
Indeksimi: egzistojne disa metoda per indeksimin automatic te dokumenteve tekst.
Per shembull, Key Words in Context (KWIC) eshte nje analize kompjuterike e te dhenave ne
formen e tesktit. Nje program kopmujterik skanon tekstet dhe indekson te gjitha fjalet celes.
Ne menyre tipike, nje fjalor perjashtues do te perjashtoje fjale jothelbesore si ‘nese', 'eshte',
'dhe' dhe 'e'. Te gjitha fjalet e mbetura ne tekst listohen ne rend alfabetik me tekstin qe e
shoqeron ne menyre qe kerkuesi ta shoh fjalen ne kontekst. Ne analizen e nje interviste ju
mund te shikoni per shembull perdorimin e fjales 'abuzim dhe te gjitha kontestet ne te cilat
kjo fjale eshte perdorur.
Ne disa tipe te analizes se permbajtjes, ju mund te doni te dini se cilat fjale dhe fraza jane me
te perdorurat ne nje tekst. Kjo tip analize behet kryesisht nga programet kompjuterike. Ne
kete pike, analiza cilesore e permbajtjes fillon te bashkohet me sasioren. Nese ne jemi duke
numeruar fjale, objektet (fjalet) jane cilesore por rezultatet (numerimi) eshte numer.
Analiza e permbajtjes perfshin tipikisht disa faza te rendesishme.
Se pari, kur ka shume tekste per te analizuar (psh., histori ne gazeta, raporte organizacionale)
kerkuesi zakonisht duhet te filloje te ndertoje nje zgjedhje nga popullimi i teksteve potenciale
qe duhen perdorur.
Se dyti, kerkuesi zakonisht duhet te identifikoje dhe aplikoje rregullat qe jane perdorur per te
ndare secilin tekst ne segmente te cilat do te trajtohen si njesi te vecanta te analizes ne
studim, nje proces i quajtur njesizim (angl.: unitizing).
Se treti, analiza e permbajtjes aplikon ne nje ose me shume kode ne segmentit e njesizuar, nje
proces i quajtur kodim. Zhvillimi i nje skeme kodesh bazohet ne temat qe ju po kerkoni ose
zbulohet ndersa po klasifikoni tekstin.
Se fundi, ju analizoni te dhenat e koduara, shpesh ne menyre cilesore dhe sasiore, per te
percaktuar se cilat tema hasen me shpesh, ne cilat kontekste, dhe si ato korrelohen.
Analiza e permbajtjes ka disa kufizime te cilat duhet ti keni ne mendje. Se pari, ju jeni te
kufizuar nga tipi i informacionit i disponueshem ne forme teksti. Nese ju po studioni menyrat
se si nje histori lajmesh po trajtohet nga media e lajmeve, ju duhet te keni gati nje popullim
lajmesh nga i cili mund te zgjidhni nje kampion. Nese ju po interesoheni qe te studioni
pikepamjet e njerezve mbi denimin kapital, keni me pak gjasa te gjeni nje arkive me nje liste
dokumentesh ne forme teksti e cila do te ishte e pershtatshme. Se dyti, duhet te jeni
vecanerisht i kujdesshem me zgjedhjen per te shmangur paragjykimet.
Per shembull, nje studim i metodave te fundit per trajtimin e kancerit mund te perdore si
popullim literaturen e botuar deri me tani. Kjo do te linte jashte literaturen e pabotuar per
arsye te caktuara (duke perfshire paragjykimet e mundeshme te publikimeve) si edhe punen
me te fundit qe ende nuk ka mundur te publikohet.
Se fundi, ju duhet te jeni te kujdesshem rreth interpretimit te rezultateve ne analizen e
permbajtjes te kryer ne menyre te automatizuar. Nje program kompjuteri nuk mund ta
percaktoje se cfare donte te thoshte dikush permes nje termi apo nje fraze.
Sidoqofte, analiza e permbajtjes ka avantazhin e te qenurit nje metode qe nuk vihet re* dhe
ne varesi te faktit nese egzistojne apo jo metoda te automatizuara, mund te jete relativisht e
shpejte ne analizimin e sasive te medha te tekstit.

6.4 Te dhenat cilesore

Te dhenat cilesore kane natyre me shume varietet. Ato perfshijne virtualisht cdo informacion
qe mund te kapet ne forme jonumerike. Te dhenat cilesore, thuhet nga intervistat ose kerkimi
ne terren, mund te regjistrohet ne nje numer menyrash duke perfshire stenografine,
regjistrimin video, regjistrimin audio dhe shenimet e shkruara. Te dhenat mund te jene
gjithashtu te bazuara ne imazhe, per shembull, vizatimi i deshmitareve ne nje salle gjyqi eshte
tip i te dhenave cilesore te mbledhura permes metodave te observimit direkt.
Me tej, te dhenat cilesore mund te jene ne formen e dokumenteve te shkruara. Zakonisht keto
jane dokumente ekzistuese si gazeta, revista, libra, website, memo, transkripte bisedash, dhe
raporte vjetore, por ato mund te jene gjithashtu transkripte te intervistave qe ju beni.
Zakonisht dokumentet e shkruar analizohen ne nje forme te analizes se permbajtjes. Nje
shembull aktual eshte analiza e Tweets. Psh, ne momentin e ketij shkrimi, Nentor 2013, nje
kerkim ne Google i termit Tweeter Analysis' prodhoi mbi 1.5 billion rezultate, dhe eshte e
zakonshme te degjohen raporte te Tweeter per analiza permbajtje si nje tregues i opinionit
publik.

Sa te ndryshme jane te dhenat sasiore nga te dhenat cilesore?

Disa kerkues jane kunder theksimit te ndonje dallimi mes te dhenave cilesore dhe te dhenave
sasiore. Duket sikur ka dicka te vertete ne kete argument per aresyet e meposhtme:
• Te gjitha te dhenat cilesore mund te kodohen ne menyre sasiore .
• Te gjitha te dhenat sasiore bazohen ne gjykim cilesor .

Do te konsiderojme secilen nga keto ne vijim:

Te gjitha te dhenat cilesore mund te kodohen ne menyre sasiore.

Ajo cfare nenkuptohet ketu eshte e thjeshte. Gjithckaje qe eshte cilesore mund ti vendosen
vlera numerike me kuptim. Keto vlera mund te manipulohen numerikisht ose cilesisht per
t'ju ndihmuar qe te arrini veshtrime me te thelluara tek te dhenat ne menyre qe te ekzaminoni
hipoteza specifike. Le te konsiderojme nje shembull.
Shume anketa kane nje ose me shume pyetje te hapura qe i kerkojne atij qe pergjigjet te jape
pergjigje me tekst. Fjalia me e hasur mund te jete 'Ju lutem shtoni komente te tjera'. Pergjigjet
e menjehereshme jane te bazuara ne tekst dhe cilesore, por ju mundeni gjithmone te realizoni
nje tip klasifikimi te thjeshte te pergjigjeve tekst. Per shembull, ju mund te sortoni pergjigjet
ne kategori. Seciles kategori mund ti vendosni nje teme. Secilen teme mund ta trajtoni ne
menyre numerike duke shprehur ne menyre sasiore sa here ajo teme e caktuar eshte
permendur. Ceshtja eshte se vija dalluese mes te dhenave cilesore dhe sasiore eshte teper e
vogel. Te gjitha te dhenat cilesore mund te kodohen ne menyre sasiore ne me shume menyra
qe mund te imagjinohen.

Te gjitha te dhenat sasiore bazohen ne gjykim cilesor

Numrat nuk mund te interpretohen pa kuptuar supozimet qe jane nen to. Per shembull, ne nje
shkalle nga 1 ne 5 ai qe pergjigjet ka zgjedhur 2, qe i perkon pergjigjes 'nuk jam dakord'.
Cfare do te thote kjo? Si e interpretoni vleren 2 ketu? Ju nuk mund ta kuptoni kete vlere
sasiore nese ju nuk germoni ne disa gjykime dhe supozime nen to:

A e kuptoi ai qe u pergjigj termin ‘denimi kapital?

A e kuptoi ai qe u pergjigj cfare do te thote numri 2 qe vendosi te mos bjere dakord me
fjaline? Etj.

Metodat mikse te kerkimit

Nje nga fushat me te rendesishme te kerkimit te aplikuar sot quhet metodat mikse te kerkimit.
Tek metodat mikse ne perdorim ne menyre te kombinuar metodat cilesore dhe metodat sasiore te
kerkimit per te perfituar nga avantazhet e seciles dhe per te zbutur dobesite e seciles.

Kerkimi sasior shkelqen ne permbledhjen e sasive te medha te te dhenave dhe pergjithesimeve te

bazuara ne perafrime statistikore.
Kerkimi cilesor shkelqen ne te treguarit te historive nga kendveshtrimi i pjesemarresit, duke
siguruar detaje te pasura qe vendosin rezultatet sasiore ne kontekst njerezor.

6.5 Vleresimi i Kerkimit Cilesor.

Kerkimi cilesor shpesh kritikohet si i paragjykuar apo i vogel, por kur ai kryhet sic duhet ai
eshte i paparagjykuar, i thelle, i vlefshem, i besueshem dhe rigoroz. Ne kerkimin cilesor duhet
te kete nje menyre qe vlereson nese pretendimet jane te mbeshtetura ne prova bindese. Disa
kerkues cilesore e refuzojne linjen e vlefshmerise qe pranohet ne shumicen e kerkimeve sasiore
ne shkencat sociale (Lincoln & Guba, 1985). Ata refuzojne idene qe egziston vetem nje realitet
i shkeputur nga perceptimet tona. Ne kendveshtrimin e tyre, secili nga ne sheh nje realitet te
ndryshem sepse ne e shohim ate nga nje perspektive e ndryshme permes eksperiencave te
ndryshme. Ata mendojne se kerkimi nuk mund te gjykohet duke perdorur kriterin e
vlefshmerise. Kerkimi eshte me pak se te gjesh "te verteten” se sa te arrish konkluzione me
kuptim, kuptueshemri me te larte, dhe rezultate te perdoreshme. Keta kerkues cilesore debatojne
per standarte te ndryshme te gjykimit te cilesise se kerkimit cilesor.

Per shembull, Lincoln dhe Guba (1985) propozuan kater kritere per gjykimin e kerkimit sasior
dhe kater kritere per kerkimin cilesor.

Ato jane:
• Kerkimi sasior: Vlefshmeria e brendeshme, vlefshemria e jashtme, besueshmeria,
objektiviteti.
• Kerkimi cilesor: Besueshmeria, transferueshmeria, varshmeria, konfirmueshmeria.

Besueshmeria

Kriteri i besueshmerise perfshin percaktimin qe rezultatet e kerkimit cilesor jane te besueshme

edhe nga perspektiva e pjesemarresit ne kerkim. Ne cfare mase ato kane kuptim per te?

Transferueshmeria

Transferueshmeria i referohet mases ne te cilen rezultatet e kerkimit cilesor mund te

pergjithesohen ose te transferohen ne kontekste te tjera. Kjo eshte e njejte me idene e
vlefshmerise se jashtme.
Nga perspektiva cilesore, transferueshmeria eshte kryesisht pergjegjesi e atij qe ben
pergjithesimin. Kerkuesi cilesor mund te permiresoje transferueshmerine duke bere pune ne
pershkrimin e kontekstit te kerkimit dhe supozimeve qe ishin qendrore ne kerkim. Personi qe
ka deshire te transferoje rezultatet tek nje kontekst tjeter eshte pergjegjes ne gjykimin se sa i
ndjeshem eshte transferimi. Kjo zakonisht arrihet permes kontekstit te rastit studimor permes
zgjedhjes se rasteve qe jane perfshire ne kerkim.
Varshmeria

Idea e varshmerise thekson nevojen e kerkuesit per te konsideruar kontekstin ne ndryshim ne

te cilin ndodh kerkimi. Kerkuesi eshte pergjegjes te pershkruaje ndryshimet qe ndodhin dhe si
keto ndryshime mund te ndikojne konkluzionet e arritura.
Konfirmueshmeria

Kerkimi cilesor tenton te supozoje se cdo kerkues sjell nje perspektive unike ne studim.
Konfirmueshmeria i referohet shkalles ne te cilen rezultatet mund te konfirmohen ose te
vertetohen nga te tjeret.

KAPITULLI 7 KERKIMI SASIOR

Nuk eshte asnjehere vone per te menduar mbi analizen e te dhenave. Nje problem i
zakonshem me studimet kerkimore eshte se ne fokusohemi kryesisht tek pyetjet kerkimore,
tek gjetja e kampionit/mostres, tek zgjedhja e metodes, etj., dhe nuk bejme pyetjet e thjeshta
se cfare te dhenash po kerkojme dhe se si do ti perpunojme e analizojme ato te dhena. Berja e
ketyre pyetjeve heret, mund te shmange zhgenjimin ne nje faze te mevone, kur ne kuptojme
se te dhenat qe kemi mbledhur nuk mund te analizohen ne nje menyre direkte.

Supozojme p.sh. se duam te dime se cilet jane tre librat me te mire te marketingut per te rinjte
sot ne nje grup me 500 te rinj. Pyetja mund te jete e formuluar si me poshte:

Cilet jane tre librat me te mire te marketingut per ju?

Dhe per pergjigjen ju mund te lini nje hapesire me tre rreshta per te mbledhur pergjigjet. Si
rezultat i kesaj pyetje mund te vijne dhjetra pergjigje te ndryshme, me tituj qe nuk ngjajne me
njeri-tjetrin. Mendoni se si mund te kodohen pergjigjet per te bere te mundur analizen. Nuk
mund te kodojme nje zgjedhje prej 500 personash dhe nje liste potenciale titujsh 1500. Pra, si
mund te nxjerrim te dhena te dobishme nga kjo pyetje?
Edhe pse mund te mendoni se nuk duhet ta beni kete si pyetje, kjo tip pyetje haset shpesh, si
p.sh. "Cilat jane 5 kompetencat kryesore qe mendoni se duhen ne profesionin tuaj?", "Cilat
jane 3 perfitimet kryesore per ju nga ky trajnim?", etj. Nje mundesi eshte te ktheni pyetjen ne
nje liste me pergjigje te mundshme nga te cilat ata qe pergjigjen te perzgjedhin tre prej tyre.
Kjo do te thote se ju i vendosni nje kod unik seciles pergjigje dhe pastaj te numeroni
frekuencen ne te cilen shfaqet cdo kod. Sidoqofte nese u doni qe ti lini te lire personat qe
pergjigjen pa i kufizuar apo orjentuar ata, ju mund ta lini per me vone procesin e kodimit,
deri ne nje moment te dyte kur te keni mbledhur disa pergjigje. Nese ne marrim 50 pergjigjet
e para dhe gjejme karakteristikat qe mund ti grupojne pergjigjet, behet e mundur grupimi i
tyre. Pasi grupohen, nje kod i vendoset cdo grupi dhe me pas cdo pergjigjeje i vendoset kod
sipas grupimit te paracaktuar. Ne vijim te shembullit tone, nje grup mund te jete "libra
klasike te shek XX te marketingut" (kodi 1), "guida te thjeshta te tipit Si te..." (kodi 2), "libra
te guruve te marketingut" (kodi 3),.. etj. Tani kemi 3 kode qe mund te perfshijne te gjitha
pergjigjet dhe te na mundesoje numerimin. Tani kemi nje pakete te dhenash per analize.

Nje ceshtje shume here me e thjeshte eshte pyetesori i cili permban vetem pergjigje po/jo.
Mendoni pak per analizimin e ketyre te dhenave. Nje grup te dhenash qe mund te duken te
merzitshme, sa gjera mund t'ju tregojne per pyetjen kerkimore?

7.1 Karakteristikat e kerkimit sasior

Kerkimi sasior mbeshtetet ne mbledhjen dhe analizen e te dhenave numerike per te

pershkruar, shpjeguar, parashikuar ose kontrolluar variabla dhe fenomene per te cilet
interesohemi (Gay, Mills, & Airasian, 2009). Nje nga parimet baze te kerkimit sasior eshte
besimi filozofik se bota ku jetojme eshte relativisht stabel dhe uniforme, keshtu mund ta
masim dhe ta kuptojme ate e po ashtu te nxjerrim pergjithesime per te. Ketu vihet re kontrasti
i madh mes ketij besimi dhe atij te kerkimit cilesor qe thote se bota eshte gjithmone ne
ndryshim dhe roli i kerkuesit eshte te adaptohet dhe te observoje/vezhgoje keto ndryshime
konstante. Autoret e mesiperm thone se nga perspektiva sasiore, konkluzionet e nxjerra rreth
botes sone dhe fenomeneve ne te nuk mund te konsiderohen me kuptim deri sa ato te
verifikohen permes observimit direkt dhe matjes. Me tej, kerkuesit sasiore tipikisht i bazojne
investigimet e tyre ne besimin se faktet dhe ndjenjat mund te ndahen, dhe se bota egziston si
nje realitet i vetem, i perbere nga fakte, qe mund te zbulohen permes observimit ose matjeve
te tjera (Fraenkel, Wallen, & Hyun, 2012). Edhe nje here, ky besim vepron ne kontrast te
forte me supozimet e bera nga kerkues cilesore qe individet, ne esence, jane pergjegjes ne
zhvillimin e realiteteve te tyre te vecanta dhe unike per te njejten situate.

Qellimi i kerkimit sasior eshte i ndryshem nga qellimi i kerkimit cilesor per te mbledhur nje
kuptueshmeri me te mire te nje situate apo ngjarje. Kur kryhen studime kerkimore sasiore,
kerkuesit duan te pershkruajne situatat aktuale, te vendosin marredhenie mes variablave, dhe
ndonjehere te tentojne te shpjegojne marredhenie shkakesore mes variablave. Ky tip kerkimi
eshte i fokusuar ne pershkrimin dhe shpjegimin - ndonjehere ne nje forme perfundimtare -
fenomenin nen investigim (Creswell, 2005). Kerkimi sasior, ne te gjitha format e tij, eshte i
percaktuar mire ne menyren se si ai operon dhe ofron pak fleksibilitet ne termat e strategjive
dhe teknikave qe perdor. Kerkuesit sasiore besojne se asgje nuk mund ti lihet fatit, e keshtu
asnje aspekt i dizenjimit te kerkimit lejohet te zhvillohet gjate procesit, sic eshte e mundur te
ndodhe ne kerkimin cilesor. Ne rastin e kerkimit sasior, dizajni i kerkimit eshte i paracaktuar
dhe zbatohet me pas ne menyre strikte.

Roli i kerkuesit sasior eshte i ndryshem nga ai i kerkuesit cilesor. Nje nga qellimet e kerkimit
cilesor eshte qe kerkuesit te “shkrihet” me pjesemarresit ne kerkim. Ndersa, nje nga qellimet
kryesore te kerkimit sasior eshte qe kerkuesi te mbetet sa me objektiv e mundur. Hapat
lineare ne kerkimin sasior paracaktojne nje rutine dhe strategji qe ndihmojne ne objektivitetin
e kerkuesit. Ky fokus ne objektivitet e ndihmon kerkuesin te pergjithesoje gjetjet e kerkimit
pertej situates specifike qe perfshihet ne kerkim.

Disa karakteristika te tjera te kerkimit sasior i diferencojne qellimet dhe strategjite e tij nga
kerkimi cilesor. (Creswell, 2005).

1. Ndersa veshtrimi i literatures sherben si justifikim per problemin e kerkimit pavaresisht

tipit te kerkimit, roli i tij eshte me qendror ne dizenjimin e studimit sasior se sa ne
studimin cilesor. Ai jo vetem siguron sfond per kerkimin, por ai sherben per te informuar
per metodologjite, instrumentet, popullimin, dhe teknikat analitike qe perdoren ne studim.
2. Qellimi i studimeve sasiore eshte tipikisht specifik dhe i ngushte, i fokusuar ne nje dore
me variabla te matshem. Kjo eshte shume ndryshe nga perspektiva holistike e kerkimit
cilesor.
3. Mbledhja e te dhenave eshte nje nga pjeset me te percaktuara qarte te kerkimit sasior.
Ndersa keto strategji mund te zhvillohen edhe gjate procesin ne rastet e kerkimit cilesor,
ato duhet te jene te zhvilluara mire dhe qarte paraprakisht perpara fillimit te studimit
kerkimor sasior. Kerkuesit sasiore veprojne ne kete menyre sepse besojne qe ajo ndihmon
ne objektivitetin e studimit.
4. Strategjite e kampionimit/zgjedhjes/mostres ne kerkimin sasior ndryshojne drastikisht nga
ato qe perdoren ne kerkimin cilesor. Fokusi i tyre ne studimin sasior eshte dyanesh: se
pari, per shkak te pergjithsueshmerise se rezultateve eshte aspekt kyc i kerkimit sasior,
strategjite e kampionimit tentojne te fokusohen ne zgjedhjen rastesore te pjesemarresve.
Se dyti, dhe serish duke u fokusuar ne idene e pergjithesimit te rezultateve, kerkuesit
sasiore tipikisht mbledhin te dhena nga nje numer i madh individesh, ne studimet e tyre.
5. Teknikat e analizes dhe interpretimit te te dhenave jane teresisht me natyre statistikore.
Fokusi eshte ne perdorimin e treguesve ekzistues (psh. perllogaritja e mesatares),
formulave (psh. formula e perllogaritjes se devijimit standart), dhe testeve statistikore
(psh t-test) te cilat jane te qendrueshme pavaresisht ceshtjes apo variablave qe po
studiohen. Me fjale te tjera, nese dy studiues po perdorin te njejten pakete te dhenash dhe
te dy po llogarisin mesataret, rezultatet e te dyve do te jene identike. E njejta gje mund te
thuhet edhe per interpretimin e te dhenave ne analizen statistikore. Natyrisht, kjo nuk
ndodh ne analizen dhe interpretimin e te dhenave cilesore, ku interpretimet mund te
perfshijne nivel te larte te subjektivitetit ne varesi te individit qe po e ben analizen dhe
interpretimin. Ky eshte nje tjeter aspekt i metodave sasiore te kerkimit qe percon
objektivitet gjate te gjithe procesit.
6. Se fundi, raportimi i rezultateve ne kerkimin sasior ndodh pothuajse gjithmone ne menyre
ne standarte, ne formate fikse. Rezultatet raportohen ne nje menyre ekstremisht objektive
dhe te padiskutueshme.

7.2 Procesi i kerkimit sasior

Hapat e pergjitheshme te procesit te kerkimit ne cdo lloj kerkimi, jane tipike edhe per
kerkimin sasior. Ne pothuajse kerkim sasior, hapat zbatohen ne nje renditje te njepasnjeshme.
Zakonisht, nje hap ka perfunduar perpara se te hidhet hapi tjeter, sidomos kur eshte fjala per
mbledhjen e te dhenave, analizen dhe interpretimin. Vetem pasi eshte kryer mbledhja e te
dhenave fillon analiza, e kur ka mbaruar analiza, vijohet me interpretimin.

1. Identifikimi i problemit kerkimor qe duhet studiuar. Identifikimi i ceshtjes kerkimore

eshte hapi i pare i kerkimit. Kerkimet sasiore tentojne te jene te ngushta ne qellim, duke u
fokusuar ne nje dore variablash.
2. Formulimi i nje ose disa pyetjeve kerkimore apo dhe hipotezave te studimit. Kerkuesi
duhet te sigurohet qe pyetjet kerkimore dhe hipotezat jane te formuluara qarte dhe sakte
sepse ato do te jene udherrefyesi gjate te gjithe kohes se studimit. Deshtimi i kryerjes se
kesaj faze do te coje ne moskoordinim mes pyetjeve kerkimore dhe te dhenave te
nevojeshme qe duhen mbledhur dhe te teknikave analitike qe do te perdoren.
3. Rishikimi i literatures se lidhur me ceshtjen ne studim. Veshtrimi i literatures siguron
orjentim shume te rendesishem per studimet sasiore. Te mesuarit se cfare kane bere te
tjeret me pare mund te informoje vendime per sa i perket dizenjimit te kerkimit,
kampionimit, instrumentave, mbledhjes se te dhenave dhe analizes se te dhenave.

4. Zhvillimi me shkrim i rishikimit te literatures. Pasi literatura e lidhur me ceshtjen eshte

mbledhur dhe rishikuar, kerkuesi duhet te sintetizoje ate pjese te literatures qe do te duhet
per lexuesin e pritshem te raportit final.
5. Zhvillimi i nje plani kerkimi. Rishikimi i literatures se bashku me qellimet e kerkuesit na
cojne ne zhvillimin e nje plani kerkimi. Ne plan perfshihen strategjite per te perzgjedhur
kampionin e pjesemarresve, dizenjimi i kerkimit sa me i pershtatshem me natyren e
pyetjeve kerkimore dhe hipotezave, dhe strategjite per mbledhjen e te dhenave (perfshire
procedurat, instrumentet, format e miratimit te informuar, dhe organizimin real te kohes)
dhe analizen e te dhenave.
6. Mbledhja e te dhenave. Mbledhja e te dhenave ne nje studim sasior tenton te mos marre
shume kohe, ne varesi te dizajnit te kerkimit. Te dhenat mblidhen tipikisht ne menyre
direkte nga pjesemarresit permes perdorimit te instrumenteve, si anketat, inventaret,
listave, testeve dhe mjeteve te tjera qe gjenerojne te dhena numerike.
7. Analiza e te dhenave. Te dhenat sasiore analizohen statistikisht, duke u fokusuar ne
pershkrime numerike, krahasime te grupeve, ose matje te marredhenieve mes variablave.
Per shkak se kampionet tentojne te jene te medha, analiza e te dhenave kryhet permes
analizave statistikore te programeve softuerike.
8. Zhvillimi i konkluzioneve dhe rekomandimeve. Konkluzionet nxirren direkt nga
interpretimi i rezultateve nga analiza statistikore. Konkluzionet, si edhe rekomandimet
 per praktiken dhe kerkimet e metejshme, lidhen me trupin e literatures qe sherbeu si baze
per fazen e rishikimit te literatures.
9. Pergatitja e raportit final te kerkimit. Hapi final ne kryerjen e nje kerkimi sasior eshte
pergatitja e raportit perfundimtar. Raporti permbledh te gjitha aspektet e studimit. Me
fjale te tjera, secili nga 8 hapat e meparshem pershkruhet qarte ne raport.

7.3 Qasjet e kryerjes se kerkimit sasior

Egzistojne disa qasje te kerkimit sasior qe jane me te perdorshme. Keto qasje ndahen ne dy
grupe te medha: dizajne kerkimore joeksperimentale dhe dizajne kerkimore eksperimentale.

Dizajne kerkimore joeksperimentale

Dizajnet kerkimore joeksperimentale perfshijne nje grup teknikash te perdorura perte kryer
kerkim sasior ne te cilat nuk behen manipulime te variablave ne studim. Me fjale te tjera,
variablat maten sic ata ndodhin natyralisht, pa ndonje lloj nderhyrje nga ana e kerkuesit. Kjo
mungese manipulimi mund te ekzistoje sepse variabli ka qene "i manupuluar" natyralisht
perpara se te filloje studimi ose sepse nuk eshte e mundur qe studjuesi ta kryeje dot kete
manipulim. (Mertler, 2014). Tre tipet te dizajneve kerkimore joeksperimentale jane: kerkimi
pershkrues (qe perfshin kerkimin obesvues dhe kerkimin anketues), kerkimi korrelues dhe
kerkimi shkak-krahasues.

Kerkimi pershkrues. Qellimi i kerkimit pershkrues eshte te pershkruaje dhe interpretoje

gjendjen aktuale te individeve, gjerave, kushteve, ose ngjarjeve (Mertler, 2014). Ne kerkimin
pershkrues kerkuesi thjesht po studion fenomenin per te cilin ai interesohet, ne menyren se si
ai ekziston natyralisht, pa bere perpjekje te manipuloje individet, kushtet dhe eventet. Dy
kerkimet pershkruese joeksperimentale me te perdorura jane kerkimi observues dhe kerkimi
anketues.

Kerkimi observues. Disa mund te mendojne se ky lloj kerkimi tingellon me shume si cilesor
se sa si sasior. Ndersa observimi eshte shume i rendesishem ne kerkimin cilesor, ne gjithashtu
dizenjojme kerkime observuese sasiore per te mbledhur te dhena sasiore. Studimet
observuese/vezhguese sasiore tipikisht fokusohen ne nje aspekt te sjelljes qe mund te
kuantifikohet permes matjeve (Leedy & Ormrod, 2013). Mund te kete konfuzion mes dy
tipeve te kerkimit, por celesi qe i dallon te dyja eshte kuantifikimi i vezhgimeve.

Kerkimi anketues. (Anketa). Nje qasje e kerkimit sasior eshte kerkimi anketues. Qellimi
qendror i kerkimit anketues eshte te pershkruaje karakteristikat e nje grupi apo popullimi.
(Fraenkel et al., 2012). Anketa eshte nje teknike e kerkimit sasior ne te cilen kerkuesi
administron nje lloj ankete apo pyetesori tek nje kampion/zgjedhje, ose ne disa raste tek i
gjithe popullimi, per te pershkruar qendrimet, opinionet, sjelljet, eksperiencat, ose
karakteristika te tjera te popullimit (Creswell, 2005).
Ne shumicen e rasteve nuk eshte me leverdi ose dhe e pamundur te studiohet i gjithe
popullimi dhe per kete nje kampion personash qe pergjigjen duhet te zgjidhet nga popullimi.
Duke qene se qellimi i kerkimit anketues eshte pershkrimi i karakteristikave te popullimit,
eshte me rendesi te madhe qe kampioni te zgjidhet duke perdorur nje teknike te zgjedhjes
probabilitare per te siguruar perfaqesimin e duhur te popullimit. Asnje teknike kampionimin
do te arrije te garantoje perfaqesim perfekt, por teknikat probabilitare i permiresojne gjasat.
Perfaqesimi i duhur eshte i nevojshem sepse kerkuesi po perpiqet te pershkruaje te gjithe
popullimin duke mbledhur dhe analizuar te dhena te nje grupi te vogel nga grupi i madh.
Nese kampioni nuk i afrohet popullimit, konkluzionet e nxjerra do te kene marzh gabimi.

Kerkimi permes anketimit mund te perdoret ne menyre deskriptive, sic u shpjegua me siper,
sidoqofte, ajo mund te perdoret per te hetuar lidhje mes variablave (Fraenkel et al., 2012;
McMillan, 2012). Ky proces kombinon kerkimin anketues me kerkimin korrelues. Po njesoj,
anketa mund te perdoret edhe ne kerkimet krahasuese. Psh., nje kerkues deshiron te studioje
diferencat ne qendrimet e dy ose me shume grupeve te nje popullimi (psh., bazuar ne gjini,
etni, vite te arsmimit), anketa do te ishte metodologjia e duhur per tu perdorur.

Kur kryen nje kerkim anketues, kerkuesi mund te zgjedhe mes menyrave te ndryshme te
mbledhjes se te dhenave, perfshire ketu administrimin direkt te anketes, anketen me poste,
anketen me telefon, intervistat, anketen me email, dhe anketen e bazuar ne web (Creswell,
2005; Fraenkel et al., 2012; Mertens, 2005).

Administrimi direkt perdoret ne rastet kur kerkuesi ka akses tek te gjithe anetaret e grupit te
cilet gjenden ne nje vend te dhene. Kerkuesi e administron instrumentin e kerkimit vete tek te

gjithe anetaret e grupit, zakonisht ne te njejten kohe. Kjo tipikisht rezulton ne nje norme te
larte te pergjigjeve (e njohur si norma e pergjigjeve), zakonisht 100%. Kosto e kesaj menyre
eshte me e ulet se te tjerat; sidoqofte disavantazhi kryesor eshte se mbledhja e nje grupi te
tere bashke ne te njejtin vend nuk eshte gjithmone e mundur.

Anketat me poste perfshijne administrimin ose shperndarjen e instrumentit te kerkimit tek

nje kampion duke e derguar ne kopje te printuar tek secili individ dhe duke kerkuar qe ajo te
kthehet me poste brenda nje afati te caktuar. Ndersa kostoja mund te jete penguese, kerkuesi
krijon akses me te gjere me kete mjet krahasuar me asministrimin direkt. Norma e kthimit,
nga ana tjeter, eshte shume me e ulet. Gjithashtu, nuk eshte e mundur te inkurajohet
pjesemarrja duke qene se kerkuesi nuk eshte balle-per-balle me ata qe pergjigjen.

Anketat me telefon mund te jene relativisht te shtrenjta sepse ato duhet te administrohen ne
menyre individuale. Kjo lloj ankete kerkon qe kerkuesi apo asistentet e tij, te lexojne cdo
pyetje te anketes ne menyre individuale tek ata qe pergjigjen. Per kete arsye, mbledhja e te
dhenave mund te marre kohe te konsiderueshme, ne varesi te madhesise se kampionit.
Gjithashtu, aksesi tek disa individe mund te jete i kufizuar (per shkak te atyre qe nuk kane
telefon apo nuk e kane numrin ne numratorin telefonik, etj). Sidoqofte, anketa me telefon
eshte efektive ne mbledhjen e te dhenave per pyetje me fund te hapur.
Anketat me email jane produkt i zhvillimit te internetit i cili ka cuar ne zhvillimin e
anketave elektronike. Nje ankete elektornike zakonisht i shperndahet tek te pyeturit permes
emailit, ose qendrojne ne website me URL unike. Anketat me email i dergohen te pyeturve
potenciale permes emailit dhe kerkojne nje set pergjigjesh qe dergohen perseri permes
emailet. Individet
te cilet drejtohen tek nje website per anketen, zakonisht kontaktohen paraprakisht ne email qe
i dergon me pas ne web. Ata e plotesojne anketen online dhe i dergojne pergjigjet permes
internetit. Kosto dhe koha e shpenzuar per keto mjete eshte e ulet, por te dy menyrat kerkojne
akese ne teknologji; anketat me email kerkojne nje adrese emaili e cila duhet te jete e
aksesueshme nga kerkuesi permes nje baze te dhenash. Nje kufizim tjeter i anketes permes
emailit eshte sepse lista me adresa emailesh nuk egzistojne per popullime te medha (p.sh. te
gjithe mesuesit ne nje shtet). Gjate pervojes se pandemise COVID-19 dhe kryerjes se punes
ne distance permes internetit keto kushte jane permiresuar dhe lista te tilla mund te gjenden
me lehte krahasuar me vite me pare. Mertler (2002) ka renditur disa kufizime teknologjike
per anketen elektronike qe perfshijne:

- Ceshtje te pershtatshmerise (p.sh. kompjutere me te vegjel ose linge qe nuk i lejojne te

pyeturve te shohin te plote anketen online).
- E-maile qe nuk shperndahen tek te pyeturit potenciale per shkak se dergimi i tyre behet ne
grup masiv dhe ato emaile shkojne ne "spam".
- Perfaqesueshmeria e kampionit/zgjedhjes (dhe, ne fund, pergjithesimi i gjetjeve te
studimit).

Tipet e anketave

Ka tre tipe baze te anketave: pershkruese, ndersektorial (ang: cross-sectional) dhe i zgjatur ne
kohe (ang: longitudinal). Eshte e rendesishme te vihet re se nje ceshtje kerkimore e dhene
mund te studiohet nuk perdorur secilen nga tre tipet e anketes ne varesi te qellimit te
kerkimit. Mertens (2005) shpjegon se anketa pershkruese eshte qasje me nje goditje me
qellimin e vetem te pershkruaje karakteristikat e nje zgjedhje ne nje moment te caktuar.

Nje ankete ndersektoriale perfshin ekzaminimin e karakteristikave, dhe mundesisht

diferencat, e kampioneve te ndryshme apo popullimeve te ndryshme te matura ne nje moment
te dhene te kohes. Nese nje ankete ndersektoriale kryhet per te gjithe popullimit ajo njihet me
emrin census.

Ne anketen e zgjatur ne kohe, individet ne nje grup studiohen ne nje shtrirje kohore te
caktuara e cila perfshin administrimin e disa anketave ne intervale te ndryshme kohore. Ne
pergjithesi egzistojne tre tipe te kerkimit te zgjatur ne kohe: trend, grup dhe panel. Nje
studim trend eshte nje ankete e shtrire ne kohe e cila ekzaminon ndryshimet tek nje
popullim i identifikuar specifikisht, ne kohe. Ne studimin grup, kerkuesi studion nje nen-
grup te nje popullimi te specifikuar, anetaret e te cilit kane disa karakteristika te perbashketa.
Ky nengrup, sic percaktohet dhe nga karakteristika, vrojtohet ne kohe. Nje studim panel,
eshte me i lidhuri me pershkrimin themelor te studimit te zgjatur ne kohe. Ne nje studim
panel, kerkuesi ekzaminon te njejtet njerez ne nje periudhe te caktuar kohe.

Studimet ndersektoriale jane me te perdoreshme se sa ato te zgjatura ne kohe (Creswell,

2005). Kjo ndodh kryesisht sepse nevojitet me pak kohe. Disa studiues argumentojne se
kerkimi izgjatur ne kohe siguron informacion me me shume kuptim, por ajo qe kerkohet ne te
eshte me shume kohe.

Procesi i kerkimit anketues. Sic eshte permendur edhe me lart, hapat per te kryer nje kerkim
sasior jane pothuajse te njejta ne cdo tip kerkimi sasior. Edhe hapat per te kryer nje ankete
nuk bejne perjashtim nga kjo, megjithese ka hapa unike ne kete proces:

1- Identifikimi i ceshtjes ne studim. Ne cdo tip kerkimi, si fillim duhet identifikuar ceshtja
kerkimore. Ceshtja detajohet dhe ngushtohet ne hapat pasardhes.
2- Rishikimi/veshtrimi i literatures. Sic edhe eshte theksuar ne kapitujt e meparshem,
literatura e lidhur me ceshtjen ne studim, rishikohet me qellim identifikimin e strategjive
te dobishme per te kryer studimin, si edhe per te pare se cfare eshte zbuluar deri tani rreth
ceshtjes per te cilen interesohemi. Gjithashtu ne anketa, literatura mund te perdoret si
udherrefyes ne zhvillimin e pyetjeve te anketes apo intervistes, si edhe ne protokollin e te
dhenave.
3- Identifikimi dhe perzgjedhja e pjesemarresve. Ne kerkimin ankete, aktiviteti fillestar ne
perzgjedhjen e pjesemarresve eshte te identifikohet popullimi i synuar. Ky eshte grupi i
madh i njerezve nga te cilet kerkuesi do te donte te pergjithesonte rezultatet e studimit.
Nga lista e njerezve, individet zgjidhen rastesisht per tu perfshire ne kampion, duke
perdorur nje teknike te zgjedhjes probabilitare.
4- Percaktimi i menyres per mbledhjen e te dhenave. Kerkuesi duhet te percaktoje menyren
me te mire per mbledhjen e te dhenave, qofte ankete me administrim direkt, ankete me
poste, ankete me telefon, ankete me email, etj., duke u fokusuar ne avantazhet dhe
kufizimet e seciles.
5- Draftimi i letres shoqeruese dhe instrumentit. Letra shoqeruese, e cila do te shoqeroje
kerkimin e shkruar ose do te paraprije procesin e intervistes, shpjegon qellimin e studimit
dhe pershkruan se cfare do tu pyetet pjesemarresve. Gjithashtu, letra shpjegon dhe
perfitimet e mundeshme nga studimi. Instrumenti i anketes ose pyetjet e intervistes duhet
te zhvillohen ne baze te orjentimeve te dhena me lart.
6- Testi pilot i instrumentit. Per kerkuesin qe po zhvillon nje ankete, ndoshta nuk ka gje me
shqetesuese se te shperndaje anketen dhe te zbuloje me vone se pjesemarresit nuk
kuptuan pyetjet te clave duhej tu pergjigjeshin (Gay et al., 2009). Testi pilot eshte nje
qarkullim prove i procesit te mbledhjes se te dhenave i cili kryhet perpara se te filloje
procesi i vertete. Duke perdorur nje grup te vogel, 10-15 individe, te zgjedhur nga
popullimi per te cilin interesohemi, shperndahet letra shoqeruese dhe anketa dhe ato
plotesohen. Pas plotesimit, studiuesi kon feedback nga pjesemarresit. Procesi i krijon
idene kerkuesit se sa kohe u marrin pergjigjet te pyeturve. Ai gjithashtu siguron feedback
 per pyetjet specifike qe mund te kene nevoje per korrigjime perpara se te filloje mbledhja
masive e te dhenave.
7- Mbledhja e te dhenave. Te dhenat mblidhen permes administrimit te instrumentit
anketues ose duke i intervistuar pjesemarresit.
8- Analiza e te dhenave. Shumica e analizave te anketave perfshijne procedura statistikore.
Keto analiza perfshijne shperndarjen e frekuencave, statistika deskriptive, korrelacione,
krahasime te grupeve.
9- Dhenia e pergjigjeve per pyetjet kerkimore dhe nxjerrja e rezultateve. Rezultatet e
analizave duhet ta lejojne kerkuesin tu pergjigjet pyetjeve kerkimore qe e udheheqin
studimin. Pas kryerjes se kesaj faze, nxirren konkluzionet.

Fuqite dhe kufizimet e kerkimit ankete.

Si me cdo metodologji kerkimi, kerkimi ankete ka avantazhet e tij dhe kufizimet. Mes te
gjithe avantazheve te tij, kerkimi ankete mundeson mbledhjen e te dhenave nga nje numer i
madh njerezish (dhe mund ta beje kete gje me eficence), lejon pergjithesimin e rezultateve
per nje popullim te madh, dhe eshte i gjitheanshem ne termat e cfare mund te hulumtohet dhe
si (p.sh., menyrat e ndryshme per mbledhjen e te dhenave).

Kufizimet perfshijne ceshtje qe lidhen me normen e pergjigjeve si edhe me kohen dhe

kerkesat financiare te disa menyrave per mbledhjen e te dhenave. Norma e ulet e pergjigjeve
eshte gjithmone shqetesim ne kryerjen e anketave. Nuk egziston nje standart e pranuar
gjeresisht per sa i perket normes se pergjigjeve; ajo zakonisht varet nga natyra e studimit,
gjatesia e instrumentit, dhe popullimi qe po studiohet. Nje limitim tjeter eshte se ne ankete ne
bazohemi ne te dhenat e vete-raportuara nga njerezit (Leedy & Ormond, 2013); qe do te thote
se njerezit po na tregojne ate qe ata mendojne se eshte e vertete ose ate qe ata kane patur si
eksperience. Kjo duket sikur eshte fiks ajo qe duam, por kerkuesit duhet te mbajne ne
konsiderate dy element kur vjen fjala per te dhena qe veteraportohen:

- Edhe pse njerezit mendojne se ato jane te sakta, mund te mos jene ne fakt. Ne thelb, ne po
mbledhim te informacion mbi perceptimet se cfare ata mendojne se eshte e sakte.
- Ndonjehere ata qe pergjigjen ne nje ankete do te japin pergjigje te cilat ata mendojne se
ne duam ti degjojme – vecanerisht nese po pyeten mbi pyetje te nje natyre sensitive; ato
njihen si pergjigje te pranuara nga pikepamja sociale.

Kerkimi Korrelues

Qellimi i studimeve korreluese eshte te zbuloje dhe kur eshte e mundur te mase,
marredhenien mes dy variablave. Nga kendveshtrimi i kerkimit, fjala marredhenie tregon se
statusi i nje individi ne nje nga variablat tenton te reflektoje (p.sh.; eshte i lidhur me) statusin
e tij te saj ne nje variabel tjeter. Te kuptuarit te natyres se marredhenies mes dy ose me shume
variablave, mund te na ndihmoje:
- Te kuptojme dhe te pershkruajme ngjarje te caktuara te lidhura, kushtet dhe sjelljet
(studime korreluese me kete qellim quhen studime korreluese shpjeguese).
- Parashikimi i kushteve te ardheshme ose sjelljeve ne nje variabel nga cfare ne dime
aktualisht nga nje variabel tjeter (keto studime referohen si studime korreluese
parashikuese).
- Ndonjehere kemi dyshime te forta se nje variabel mund te shkaktoje" tjetrin.

Ne nje studim korrelues, kerkuesi ekzaminon nese egziston dhe ne cfare mase egziston nje
marredhenie mes dy ose me shume variablave. Nje studim i tille zakonisht perdoret per te
matur apo pershkruar kushtet ekzistuese ose dicka qe ka ne te shkuaren. (Johnson, 2008).
Marredheniet e hetuara gjate nje studimi korrelues maten statistikisht duke perllogaritur
koeficientin e korrelacionit (r). Duhet kujdes ne interpretimin e r per te mos e dale ne
konkluzione te gabuara. Ne praktike ka edhe nje keqkuptim sipas te cilit studimi korrelues
perfshin edhe marredhenie shkakesore mes dy variablave. Kjo eshte larg te vertetes dhe eshte
shume e rendesishme te mbahet mend se korrelacioni eshte i ndryshem nga marredheniet
shkakesore. Nje kerkim nuk duhet te arrije ne perfundime, thjesht sepse dy variabla jane te
lidhur, te perfshije marredhenien shkakesore mes ketyre variablave. (Mertler, 2014). Arsyeja
per kete eshte se ka gjasa te kete shume varibla te tjere qe kane ndikime shkakesore, por nuk
jane perfshire ne studim. Edhe pse nuk duhet ti perdorim rezultatet e kerkimit korrelues per te
shpjeguar marredhenie mes variablave, ne mund ti perdorim ato natyrisht per qellime
parashikuese.

Fuqite dhe dobesite e kerkimit korrelues

Mes fuqive te kerkimit korrelues eshte thjeshtesia e dizajnit te tij. Ne formen e tij me te
thjeshte, kerkohen te dhena vetem per dy variabla. Ne varesi te variablave qe po studiohen,
kjo mund te jete nje detyre e thjeshte dhe e drejtperdrejte.

Ndersa dizajni i kerkimit eshte i thjeshte, kerkuesi duhet te sigurohet qe te dhenat qe po

mbledh te deshmojne cilesi (psh: vlefshmeri dhe besueshmeri). Natyrisht, qe koeficienti
mund te perllogaritet pavaresisht kesaj, por deshtimi per te provuar se te dhenat jane te nje
cilesi te larte do te rezultoje ne interpretim jokorrekt te koeficientit te llogaritur. Kjo mund te
coje ne konkluzione te gabuara te studimit.

Kerkimi shkakesor-krahasues

Ndonjehere kerkuesit interesohen te eksplorojne arsyet pas diferencave qe egzistojne mes dy

ose me shume grupeve. Studime te tilla quhen shkakesore-krahasuese. Ne nje kuptim, ky tip
kerkimi eshte i njejte me kerkimin korrelues ne ate qe ka per qellim te studioje kushte te cilat
kane ndodhur tashme. Te dhenat jane mbledhur ne perpjekje per te percaktuar se perse njeri
grup eshte i ndryshem nga grupi tjeter. (Johnson, 2008; Mertler, 2014). Kerkimet shkakesore
krahasuese referohen gjithashtu si kerkime ex post facto - ose si dizajne "pas ngjarjes/faktit".
Arsyeja per kete eshte se studimi ne fillim observon diferencen qe egziston brenda nje grupi
njerezish, dhe pastaj sheh pas ne kohe per te percaktuar kushtet e mundshme qe e kane
shkaktuar kete diference. Kerkuesi po sheh per nje shkak te mundshem pas faktit, ndersa
edhe kushtet edhe difrencat kane ndodhur tashme; qe do te thote se studimi po ndodh ne
retrospektive. (Gay et al., 2009). Dy ose me shume grupe po krahasohen per te gjetur nje
"shkak" per pasojat e dallimeve/diferencave ekzistuese ne nje tip njesie matese (Fraenkel et
al., 2012; Johnson, 2008). Sidoqofte duhet theksuar se ne kerkimin shkakesor-krahasues
kerkimi nuk mund te percaktoje shkakun e vertete dhe efektin, sic ndodh me kerkimin
eksperimental, sepse asnje nga variblat nuk eshte manipuluar.

Fuqite dhe dobesite e kerkimit shkakesor-krahasues

Edhe pse marredheniet e verteta shkak-pasoje mund te percaktohen vetem nga aplikimi i
kerkimit eksperimental, nje studim eksperimental eshte shpesh i papershtatshem, jo etik ose i
pamundur per tu kryer ne rrethana te caktuara. Kerkimi shkakesor-krahasues eshte nje
alternative e dizajneve eksperimentale, vecanerisht ne rastet kur variabli i pavarur nuk mund
te manipulohet. Kufizimi apo dobesia me e madhe e kerkimit shkakesor-krahasues eshte se
duke qene se ngjarja nen investigim ka ndodhur tashme, kerkuesi nuk ka kontroll mbi te.

Per shembull, le te konsiderojme nje situate ne te cilen kerkuesi deshiron te studjoje ndikimin
e pirjes se pijeve me gaz ne obezitet. Ai e dizenjon studimin duke krahasuar frekuencen e
obezitetit ne dy grupe femijesh, ata qe pijne pije te gazuara dhe ata qe nuk pijne. Kerkuesi
nuk ka ndikim ne mbi termat e konsumit te pijeve me gaz nga ana e pjesemarresve, keto jane
kushte qe egzistonin qe me pare per te dy grupet. Nese del qe grupi i femijeve qe konsumon
pije me gaz cdo dite te kene norme me te larte te obezitetit gjate femijerise, kerkuesi nuk
mund te arrije ne perfundimin se obeziteti i atribuohet direkt konsumimit te pijeve me gaz.
Duke qene se nuk eshte ushtruar kontroll mbi variablin, ka gjasa qe nje numer kushtesh te
tjera ka kontribuar ne obezitet, sic jane zakonet e ushqyerjes, faktore mjedisore, gjenetika, etj.
Ne situata te tilla, eshte e veshtire te percaktohet nje marredhenie perfundimtare shkak-
pasoje.

Dizajnet Eksperimentale te Kerkimit

Kategoria e dyte e kerkimeve sasiore njihet gjeresisht si kerkimi eksperimental, nje grup
teknikash ku kerkuesi vendos trajtime apo kushte te ndryshme dhe me pas studion efektet e
tyre tek pjesemarresit. Eshte fale aftesise per te manipuluar keto kushte trajtimi dhe kontrolli
mbi faktoret e jashtem qe studimet eksperimentale jane me me perfundir sigurta se sa dizajnet
e tjera te kerkimit. Ka kater kategori per kerkimin eksperimental: dizajne kerkimi
paraeksperimentale, dizajne kerkimi gjysem-eksperimentale, dizajne kerkimi vertet
eksperimentale dhe dizajne kerkimi vetem me nje subjekt.

Duke folur ne menyre te pergjithshme, kategoria e gjere e dizajneve te kerkimit

eksperimental kerkon komponentet e meposhtem:
- Nje kampion/zgjedhje pjesemarresish te cilet zgjidhen rastesisht dhe/ose caktohen
rastesisht ne grupe eksperimentimi dhe grupe kontrolli, te cilet referohen si grupe
krahasimi.
- Nje variabel i pavarur, i cili ne studime eksperimentale, mund te referohet si variabli i
trajtimit, variabli shkakesor ose variabli eksperimental, i cili mund te aplikohet ne
menyre selektive tek grupi nen eksperiment.
- Nje variabel i varur, i cili, ne studime eksperimentale, mund te referohet si variabli kriter,
variabli efekt, i cili mund te matet ne menyre identike me te gjithe grupet ne studim.

Sic edhe mund te shihet, ka variacion ne keto kerkesa, ne varesi te dizajnit specifik qe
aplikohet. Ketu duhet te bejme sqarimin e dy koncepteve: perzgjedhjes rastesore, dhe
percaktimit rastesor. Perzgjedhja rastesore eshte procesi i zgjedhjes ne menyre rastesore,
individe per pjesemarrje ne nje kerkim, ne menyre qe cdo anetar i popullimit te kete mundesi
te njejte qe te zgjidhet si anetar i zgjedhjes/kampionit. Pasi pjesemarresit jane perzgjedhur
rastesit te marrin pjese ne studim, ata i nenshtrohen percaktimit rastesor ne grupe (zakonisht
grupe trajtimi dhe krahasimi). Percaktimi rastesor do te thote qe cdo individ qe eshte
zgjedhur rastesisht te marre pjese ne eksperiment ka shance te njejta/te barabarta me te tjeret
qe te caktohet ne nje nga grupet qe do te krahasohen ne studim (psh: grupe eksperimentale
apo krahasuese). Jo gjithmone egziston mundesia qe te zbatohen te dyja nivelet e rastesise.
Ne rastin kur kemi edhe zgjedhjen rastesore dhe percaktimin rastesor, kerkimi eshte
eksperimental. Ne rastet kur mund te ndodhe vetem zgjedhja rastesore, kemi te bejme me
kerkimin gjysem-eksperimental.

Egzistojne dy klasa kryesore per dizajnet e kerkimit eksperimental: dizajne me nje varibel
dhe dizajne faktoriale (Gay et al., 2009). Dizajnet me nje variabel te vetem jane ato ne te
cilat manipulohet vetem nje variabel i pavarur. Dizajnet faktoriale perfshijne dy ose me
shume varibla te pavarur, nder te cilet te pakten njeri manipulohet. Dizajnet me nje variabel
te vetem mund te klasifikohen ne nje nga tre kategorite: para-eksperimental, gjysem-
eksperimental dhe vertet eksperimental. Dizajnet dallojne nga shkalla e kontrollit mbi
faktoret e jashtem qe mund te rrezikojne vlefshmerine. Dizajnet para-eksperimentale nuk
kane fare ndikim ne faktoret e jashtem. Dizajnet gjysēm-eksperimentale i shpjeguam me lart
lidhur ku aplikohej vetem perzgjedhja rastesore dhe jo percaktimi rastesor. Dizajni i kerkimit
vertet eksperimental perfshin percaktimin rastesor te pjesemarresve ne kushtet e trajtimit
(Gay et al., 2009). Percaktimi rastesor eshte nje nga teknikat me te fuqishme ne kontrrollin e
kercenimeve te jashtme per vlefshmerine (Fraenkel et al., 2012).

Fuqite dhe kufizimet e kerkimit eksperimental

Fuqia e qarte e kerkimit eksperimental eshte kapaciteti i tij per te nxjerre konkluzione te forta
shkak-pasoje ne nje studim. Sic eshte perseritur disa here gjate trajtimit te kesaj teme,
dizajnet e kerkimit eksperimental jane te vetmet qe mund te nxjerrin konkluzione shkak-
pasoje ne nje studim. Sidoqofte edhe keto dizajne kane kufizimet e tyre. Kerkesat per te
dizenjuar dhe kryer studime te verteta eksperimentale jane ekstremisht te rrepta dhe ne disa
raste edhe ndaluese. Gjithashtu, kerkuesit duhet te bejne rruge te gjate per te siguruar se
dizajnet qe kane perdorur, te dhenat qe kane mbledhur dhe konkluzionet e nxjerra nuk bien
viktime e kercenimeve te vlefshmerise.

Kerkimi me nje subjekt

Sic kemi pare deri tani, shumica e kerkimi eksperimental permbushet permes studimit te
pjesemarresve ne grupe. Sidoqofte, kerkimet eksperimentale mund te kryhen edhe mbi
pjesemarres individuale. Keto tipe dizajnesh njihen si dizajne kerkimore eksperimentale me
nje subjekt. Ky tip dizajnesh perdoret kryesisht per te studiuar dhe promovuar nje ndryshim
ne sjellje sic shfaqet nga individi. Duke folur ne menyre te pergjithshme, pjesemarresi
ekspozohet ne nje faze pa trajtim dhe pastaj ne nje faze me trajtim dhe kryhen matje ne
secilen faze (Gay et al., 2009). Tipikisht, faza e patrajtuar simbolizohet me A dhe faza e
trajtuar simbolizohet me B. Forma me e thjeshte e ketij lloj kerkimi eshte dizajni A-B, ku
behen matjet para trajtimi dhe ato pas trajtimit per te verejtur ndryshimin ne sjellje. Te tjera
dizajne, jane A-B-A ku kemi nje rikthim ne A per te pare nese sjellja rindryshon pas heqjes
se trajtimit; dizajne me trajtime te alternuara ku dy trajtime kombinohen; dizajne me baze
multiple ku kemi me shume se dy sjellje apo njerez ne studim dhe ku i behen ndryshime
njerit por jo dy te tjereve, pastaj te dytit por jo te tretit.

Fuqite dhe kufizimet e kerkimit me nje subjekt

Fuqia e kerkimit me nje subjekt eshte aftesia e tij per tu fokusuar ne nje pjesemarres te vetem
dhe te studioje efektivitetin e trajtimit mbi vetem ate pjesemarres. Duke u fokusuar tek nje
individ, nje sjellje ose nje trajtim, eshte e mundur qe te ndikohet shkencerisht dhe te
korrigjohen sjellje negative dhe te padeshirueshme. Kufizimet ne kete kerkim te fokusuar
shtrihen ne faktin se gjithmone do te kete shpjegime alternative pse sjellja u korrigjua apo pse
ajo deshtoi te korrigjohet.

7.4 Kercenimet e vlefshmerise ne kerkimet sasiore

"Vlefshmeria e kerkimit" i referohet nivelit ne te cilin konkluzionet e kerkimit mund te

konsiderohen te kujdesshme dhe te pergjithesueshme. Te gjitha tipet e dizajneve te kerkimit
sasior jane subjekt i kercenimeve te vlefshmerise, te brendeshme dhe te jashtme. Keto
kercenime duhet te kontrollohen ose te llogariten, ne menyre qe gabimi potencial qe ato
mund te krijojne ne kerkim nuk rrezikon legjitimetin dhe saktesine e gjetjeve dhe
konkluzioneve te kerkimit.

Vlefshmeria e brendeshme eshte niveli ne te cilin diferencat e matura mbi variablin e varur
jane rezultat direkt i manipulimit te variablit te pavarur, dhe jo te ndonje variabli tjeter apo
apo kushti ose influence te jashtme (Gay et al., 2009). Ketu jane tete kercenimet kryesore te
vlefshmerise se brendeshme, te pershkruara si me poshte:
1. Historia
Kur trajtimet eksperimentale zgjasin ne kohe, si psh nje semester ose nje vit, faktore te
tjere vec atyre eksperimentale kane kohe te veprojne per te ndikuar rezultatet.
2. Maturimi
Nese trajtimet eksperimentale zgjasin ne kohe, pjesemarresit mund ti nenshtrohen
ndryshimeve psikologjike qe prodhojne efekte dalluese ne variablin e varur.
3. Perzgjedhja e diferencuar e pjesemarresve.
Ne disa studime, pjesemarresit e perzgjedhur i disponojne diferencat qe mund te
llogariten ne variacionet potenciale ne nje pas-test. Ky zakonisht eshte rasti kur
pjesemarresit nuk jane perzgjedhur apo paracaktuar ne menyre rastesore.
4. Testimi
Nese perdoren parateste ose pasteste, pjesemarresit mund te mesojne shume nga paratesti
per te permiresuar performancen ne pastest, edhe kur trajtimi eksperimental nuk ka efekt.
Nese perdoren forma ekuivalente te testimit, pavaresisht atyre qe konsiderohen te
barabarta, nje forme mund te jete me e lehte se nje tjeter.
5. Instumentimi
Shpeshhere instrumentat qe perdorim per te matur performancen ne studimet
eksperimentale, (psh: paratestet dhe pastestet), jane te pabesueshme dhe u mungon
konsitenca ne aftesine e tyre per te matur variablat per te cilen interesohemi. Qartesisht,
rezultati ne keto raste jane te dhenat e pasakta.
6. Regresioni statistikor
Ky kercenim ndodh ne rastet kur jane te perzgjedhur ne baze pikezimit ekstremisht te
larta ose ekstremisht te uleta te nje matesi. Regresioni statistikor eshte tendenca e
pjesemarresve qe kane pikezim shume te larte ne nje test (psh: ne paratest), te kene
pikezim te ulet ne nje test te dyte te ngjashem (psh: nje pastest). Ne te dy rastet, pikezimi
ekstremisht i larte ose pikezimi ekstremisht i ulet do te regresoje drejt mesatares ose
pikezimit mesatar te pastestit. Ne thelb, ato kane dale jashte majes apo fundit,
respektivisht.
7. Prishja (ose e njohur ndryshe si vdekja).
Ndersa eksperimenti eshte duke ndodhur, mund te kete humbje te pjesemarresve per
motive te ndryshme si semundjet, e lene pergjysem eksperimentin, apo levizin me banim
diku tjeter. Natyrisht keto jane te paevitueshme, por mund te influencojne te dhenat
pastestit per nje grup te vecante.
8. Nderveprimi perzgjedhje-maturim (si edhe efkte te tjera ndervepruese).
Efektet e perzgjedhjes dalluese te pjesemarresve mund te nderveprojne edhe me
kercenime te tjera si historia, maturimi ose testimi. Grupe te caktuara te perzgjedhura per
te marre pjese ne studim mund te performojne me mire (ose me keq), te mbledhin me
shume (ose me pak) avantazhe nga nje trajtim i vecante.

Vlefshmeria e jashtme

Vlefshmeria e jashtme e kerkimit i referohet nivelit ne te cilin rezultatet e nje studimi te

vecante jane te pergjithesueshme ose te aplikueshme ne nje grup ose situate tjeter. Ajo qe
dime eshte se dicka qe mund te funksionoje ne nje situate, nuk funksionon ne tjetren.
Egzistojne tre tipe baze te vlefshmerise se jashtme:

1. Vlefshmeria e popullimit
Kjo i referohet mases se ngjashmerise mes (1) zgjedhjes se perdorur ne nje studim, (2)
popullimit nga i cili eshte terhequr zgjedhja, dhe (3) popullimit te synuar per te cilin do te
pergjithesohen rezultatet. Sa me i madh niveli i ngjashmerise mes te trejave, aq me i
madh eshte besimi i kerkuesit ne pergjithesimin e gjetjeve te kerkimit ne nje popullim te
synuar te gjere. Kjo eshte edhe arsyeja e zgjedhjes se nje kampioni perfaqesues ne
kerkimet sasiore.

2. Vlefshmeria personale
Nje gjetje kerkimore e dhene mund te aplikohet mire tek disa njerez dhe ne menyre te
varfer tek te tjere. Individet dallojne ne ate qe ata gjejne te pranueshme, te rehatshme dhe
te dobishme.

3. Vlefshmeria ekologjike
Kjo i referohet situates, fizike ose emocionale, qe egziston gjate eksperimentit. Nje situate
eksperimentale mund te jete e ndryshme nga nje situate e re ku rezultatet duhet te
aplikohen.

7.4 Njohja e tipeve te ndryshme te te dhenave per analize

Tipet e ndryshme te te dhenave mund te klasifikohen ne nje nga keto 4 kategori: variabla
intervalore, variabla ordinale, variabla nominale dhe variabla diktonome. Variabla te
ndryshem kerkojne tipe te ndryshme analize, keshtu qe eshte e rendesishme te identifikohet
se cfare ju po pyesni ne nje kerkim.

Variablat intervalore

Jane forma me e larte e matjes dhe me e lehta per tu analizuar dhe manipuluar. Egziston nje
hapesire fikse (interval) mes cdo variabli dhe kjo eshte nje hapesire e qendrueshme. Psh.,
nese ne pyesim per peshen e dikujt dhe ai eshte ne intervalin 70 deri ne 80 kg, edhe intervalet
e tjera duhet te kene kete gjeresi, pra duhet te jene 60-70 kg, 80-90 kg, etj. Ne gjithashtu
mund te perfshijme pyetje qe perfshijne moshen, te ardhurat, numrin e stafit, xhiron, etj.

Variablat ordinale

Keto mund te jene te renditura me rradhe (si psh: 1kg, 2kg, 3kg, 4kg, etj., sic edhe renditen
variablat intervalore), por hapesira mes variablave nuk eshte e barabarte.

Variablat nominale
Keto variabla nuk mund te vihen fare ne nje linje te rregullt. Nje shembull eshte ofrimi i
alternativave ne nje pyetje me disa zgjedhje si "e ngrohte", "pikante", "e embel", "e kripur".

Variablat dikotonome

Sic e tregon edhe emri, keto jane variabla qe bien ne njeren ose tjetren kategori. Lloji me i
zakonshem jane pergjigjet po/jo ose gjinia mashkull/femer. Zakonisht me e mira eshte qe
keto varibla te trajtohen si nje lloj i vecante i variablave nominale.

ZGJEDHJA
(KAMPIONIMI)
Në shumë studime empirike duhet të mblidhen të
dhëna për popullimin në studim.
Një popullim zakonisht përbëhet nga një numër
shumë i madh ose disa herë pafundësisht i madh.
Në shumë raste nuk është praktikisht e mundur
që të përfshihen të gjitha njësitë e popullimit në
hulumtim. Për këtë disa njësi të popullimit duhet
të përzgjidhen si përfaqësues të të gjithë
popullimit.
Në këtë rast duhet procesi i zgjedhjes që të
mundësojnë krijimin e një zgjedhje përfaqësuese
për popullimin.
Sample (n)
• Zgjedhja efektive prodhon nje n e cila eshte perfaqesuese per N
• Shenim: n eshte perfaqesuese vetem per N nga e cila ajo eshte
shkeputur, p.sh. Jo domosdoshmerisht nga popullimi i
pergjithshem.
3/27/2021
• Procesi i përzgjedhjes së një numri
përfaqësues nga popullimi për studimin e
karakteristikave të popullimit, quhet
ZGJEDHJE.
• Popullimi: Një popullim është totali i gjërave në
studim. Madhësia e popullimit shënohet me ‘N’.
Egzistojnë dy tipe popullimesh, popullim i
fundëm dhe popullim i pafundëm. Një popullim i
cili ka numër elementësh të cilët mund të
numërohet quhet popullim i fundëm, ndërsa një
popullim, numri i elementëve të të cilit nuk mund
të numërohet quhet popullim i pafundëm.
• Zgjedhja: Zgjedhja është një pjesë e vogël e
popullimit e cilat merret nga popullimi në bazë të
përdorimit të një teknike kampionimi. Objektivi
kryesor i zgjedhjes është që të përllogarisë me
përafërsi parametrat e popullimit. Madhësia e
zgjedhjes shënohet me ‘n’.
Statistika
Variabli i varur mund te
pergjithesohet nga n ne N
1
 3/27/2021

• Parametrat: Karakteristikat e popullimit ose

matjet e përgjithëshme të popullimit quhen
parametra. Parametrat llogariten nga të dhënat e
popullimit ose ato përllogariten nga statistikat e
zgjedhjes. ARSYET PER
• Statistika: Karakteristikat e zgjedhjes ose matjet
e përgjithëshme të zgjedhjes quhen statistika dhe KAMPIONIM
ato variojnë nga zgjedhja në zgjedhje. Statistikat
përdoren për të përllogaritur në mënyrë të
përqafruar parametrat e popullimit
korrespondues. Madhësia e zgjedhjes shënohet
me ‘n’.

Me pak
gabime si Vendimi per madhesine e
Me pak
pasoje e Kampionit
kosto lodhjes me
te vogel Ka disa vendime per madhesine e zgjedhjes.
Zgjedhja mund te mbeshtetet ne:
❖ Popullimi
Me ❖ Elementet
Shmanget
pak shkaterrimi i
❖ Korniza e popullimit
❖ Kampioni
kohe elementeve ❖ Njesi kampioni
❖ Subjekti

Vendimi per madhesine e kampionit Vendimi per madhesine e kapmionit

a) Popullimi
-I referohet te gjithe grupit te njerezve, ngjarjeve ose
gjerave me interes te ketij popullimi te cilin kerkuesi
deshiron ta investigoje.
b) Elementi
- Anetar i vetem i popullimit. Nje census eshte
numerimi i te gjithe anetareve te popullimit njerezor.
c) Korniza e popullimit
- listimi i te gjithe elementeve ne nje popullim nga i
cili eshte shkeputur nje zgjedhje. Gjithashtu eshte e
njohur edhe si korniza e zgjedhjes.
d) Zgjedhja
-Nenndarje e popullimit. Eshte nje nengrup i
popullimit e zgjedhur duke perdorur nje
metode kampionimi ose dizenjim.
e) Njesia e kampionimit
-elementi ose seti i elementeve qe eshte i
gatshem per perzgjedhje ne disa faza te
procesit te zgjedhjes.
f) Subjekti
-nje subjekt eshte nje anetar tek i kampionit.

2
 3/27/2021

Procesi i kampionimit Permasa e Zgjedhjes

Percaktimi
i popullimit Multivariate
Most research Experimental
Sub-samples research research

Ekzekutimi i Percaktimi i • > 30 < 500 • Min 30 for • At least • Can be

procesit te kornizes se are each 10 times low as
zgjedhjes zgjedhjes appropriate category more than 10 to 20
the
number
of
variables
Percaktimi i
Percaktimi i
madhesise se
dizenjimit te
duhur te
zgjedhjes
zgjedhjes

Madhësia e Zgjedhjes Popullimi

• Sa afër përafrimit me
karakteristikat e popullimit Gjeografikë
Saktësi të vërtetë me marzh
gabimi të ulët. Kufij dhe
Elementëve
kohë
• Sa e sigurtë do të jetë vërtetësia e
përafrimit për të gjithë popullimin. Përcaktohet
Besueshmëri • Niveli i besueshmërisë i pranuar
zakonisht: confidence level ≤0.05
në termat e:
(95% confidence)

Korniza e Zgjedhjes Dizenjimi i Zgjedhjes

Sigurohuni që
korniza e zgjedhjes Parametrat
Popullimi i synuar Disponueshmeria
Përfaqësimi fizik i të jetë e azhornuar ekzakte qe
në mënyrë që të me fokus per e kornizes se
të gjithë nevojiten per tu
shmanget gabimi i studimin. zgjedhjes.
elementëve të mbulimit.
investiguar.
coverage error
popullimit prej
Fasha kohore e
nga është Madhesia e Kostot e lidhura
disponueshme per
shkëputur zgjedhjes e me dizenjimin e
mbledhjen e te
zgjedhja. nevojitur. zgjedhjes.
dhenave.

3
 3/27/2021

Dizenjimi i zgjedhjes

Zgjedhje Zgjedhje jo-

Probabilitare probabilitare.

TEKNIKAT E ZGJEDHJES Zgjedhje Rastësore e Thjeshtë

Zgjedhja Probabilitare PROCEDURA
– Cdo element ka një mundësi të njëjtë
Zgjedhje rastësore e thjeshtë
dhe të barabartë për tu zgjedhur.
Zgjedhje Sistematike KARAKTERISTIKAT
– Të përgjithësueshme në nivel të lartë
Zgjedhje rastësore e
stratifikuar – Të kuptueshme lehtësisht
– Nevojitet kornizë e besueshme e
Zgjedhje Cluster
popullimit

Zgjedhje Sistematike
PROCEDURA
– Secili nga n elementët, duke filluar me
zgjedhje rastësore të një elementi mes
1 and n.
KARAKTERISTIKAT
– Me i thjeshtë se zgjedhja rastësore e
thjeshtë.
– Paqartësi sistematike kur elementët
nuk janë të listuar rastësisht.

4
 3/27/2021

Zgjedhja Cluster Zgjedhja e stratifikuar

PROCEDURA PROCEDURA
– Ndarja e popullimit në clusters – Procesi i ndarjes së anëtareve të popullimit në
– Zgjedhje rastësore clusters nëngrupe homogjene përpara se të bëhet
kampionimi.
– Përfshirje e të gjithë elementëve nga clusters të
përzgjedhur – Ka dy tipe të zgjedhjes rastësore të stratifikuar:
• Proporcionale
KARAKTERISTIKA
Stratum A B C
– Homogjenitet intercluster (ndërcluster)
Population size 100 200 300
– Heterogjenitet Intracluster (brendacluster)
Sampling fraction 1/2 1/2 1/2
– I lehtë dhe kosto eficient
– Korrespondencë e ulët me realitetin Final sample size 50 100 150

•Disproporcionale
Stratum A B C
Population size 100 200 300

Sampling fraction 1/2 ¾ 1/3

Final sample size 50 150 100

KARAKTERISTIKAT
– Heterogjenitet Interstrata
– Homogjenitet Intrastratum
– Përfshin të gjitha nënpopullimet relevante

Zgjedhje Joprobabilitare
Anëtarët e popullimit zgjidhen në
Convenience bazë të lehtësisë së tyre relative për
Sampling tu aksesuar.

Kërkuesi e zgjedh kampionin bazuar

Judgment në kë ai mendon se mund të jetë i
Sampling përshtatshëm pqr studimin.

Vendoset një kuotë (të themi 65%

Quota gra) dhe kërkuesit janë të lirë të
Sampling zgjedhin cdo person që duan për tu
përgjigjur deri sa kuota të arrihet.

5
 3/27/2021

Gabimet në Zgjedhje
E njohur edhe si zgjedhja e zinxhirit • Gabimi i zgjedhjes përkufizohet si masa e
referues. Kjo metodë përfshin pasaktësisë për të përfaruar vlera si pasojë e
Snoëball marrjen e të dhënave parësore nga
Sampling dikush i cili më pas nominon dikë konsiderimit të një pjese të vogël të popullimit
tjetër që të jetë burim i të dhënave që quhet zgjedhje. Quhet gjithashtu e thjesht
parësore të tjera. GABIMI.
Varet nga gjykimi i kërkuesit. është
Self-selected një mjet për kërkuesit të cilët kanë
Sampling nevoje për vullnetarë që të marrin
pjesë në studim.

Z is the Z score value based on the confidence interval

σ is the population standard deviation
n is the size of the sample

Sampling Error = (Response Error) + (Frame Error) + (Chance Error)

If N is the sample size and SE is the sampling error, then

Sampling Error, S. E = (1/√ N) 100

Si ta zvogëlojmë gabimin?
• Duke rritur madhësinë e zgjedhjes.
• Duke stratifikuar
Let us see a sampling error example:

Matja e variablave
Assume that the size of the population is 1000, out of ëhich 600 are men, and 400 are
ëomen, select 100 members.

Stratum Size Sample for each

Stratum

1 N1 = 600 n1 = (100×600)/1000 =
60

2 N2 = 400 n2 = (100×400)/1000 =
40

N = 600+400 = 1000 n = 60 +40 =100

6
 3/27/2021

(Karakteristikat e) Tipat e
Matja Objekteve variablave Operacionalizimi i Koncepteve
Caktimi i Objekt – Nje tip mundeson
numrave apo shtepi, vende, matje te sakte
restorante. dhe objektive.;
simboleve te
tjera per Tjetri mundeson Operacionalizimi i
subjektivitet dhe koncepteve: Operacionalizimi
karakteristikat Shembuj te matje jo te sakta
reduktimi i behet duke pare
(ose atributet) karakteristikave per shkak te
e objekteve te objeketeve per natyres koncepteve ne dimensionet e
sipas nje seti shembull kerkimi subjektive te tij. abstrakte per t’i sjelljes, ose
i tendencave,
rregullash te arritja e trajtuar ato ne tipareve te
para-caktuar. motivimit, nje menyre te shfaqura nga
efektiviteti
matshme. konceptet.
organizacional.

38

Example
Shkallët

Mjet ose mekanizëm përmes të cilëve

individët tregojnë se si ndryshojnë ata nga
njëri-tjetri për variablat për të cilët pyeten
sipas interesit të studimit tonë.

39 40

Shkalla Nominale
• Shkalla nominale eshte ajo qe i lejon kekuesit te
caktoje subjekte per kategori te caktuara apo
grupe te caktuara
4 TIPE SHKALLESH • What is your department?
O Marketing O Maintenance
O Finance
O Production O Servicing
O Personnel
O Sales O Public Relations O
Accounting

• What is your gender?

O Male
O Female

42

7
 3/27/2021

Shkalla Ordinale Shkalla Intervalore

Jo vetem i kategorizon variablat ne • Na lejon të masim distancën mes dy pikave
menyre te tille qe theksohen diferencat
mes tyre, por edhe i rendit sipas nje rendi në të njëjtën shkallë.
me kuptim.
What is the highest level of education
you have completed?
O Less than High School
O High School
O College Degree
O Masters Degree
O Doctoral Degree

43 44

• Circle the number that represents your feelings at this particular

moment best. There are no right or wrong answers. Please answer every
question.
Shkalla me raport
• Tregon jo vetëm magnitudën e
1. I invest more in my work than I get out of it

I disagree completely 1 2 3 4 5 I agree completely

diferencës, por edhe proporcionin e saj.
2. I exert myself too much considering what I get back in return
• Psh: 2-fish
I disagree completely 1 2 3 4 5 I agree completely

3. For the efforts I put into the organization, I get much in return

I disagree completely 1 2 3 4 5 I agree completely

45