Sprawdzian wiedzy i 

umiejętności z działu
Zróżnicowanie gleb i biosfery na Ziemi

Zakres podstawowy. Grupa A

1. Poniżej wypisano niektóre czynniki glebotwórcze. Uzupełnij wiersz, dopisując dwa czynniki,
które nie zostały uwzględnione. [1 p.]
rzeźba terenu, klimat, stosunki wodne, czas, działalność człowieka,

...……….........................................................…………., ……….........................................................…………....

2. Podaj dwie cechy następujących formacji roślinnych: [2 p.]

a) sawanna:

1. . .................................................................................................................................................

2. . .................................................................................................................................................
b) tajga:

1. . .................................................................................................................................................

2. . .................................................................................................................................................

3. W niektórych regionach świata wpisano na mapie cyfry od 1 do 3. Określ typ gleby, który
występuje na obszarach oznaczonych tymi numerami. [2 p.]

80° 80°

40° 40°

0° 160° 120° 80° 40° 0° 40° 80° 120° 160° 0°

40° 40°

80° 80°

1. . ......................................................................................................................................................

2. . ......................................................................................................................................................

3. . ......................................................................................................................................................

4. Podaj dwie przyczyny, które spowodowały, że na pustyniach występuje mała liczba gatun-
ków zwierząt. [2 p.]

1. . ......................................................................................................................................................

2. . ......................................................................................................................................................

3
 5. Poniżej wypisano zwierzęta żyjące na różnych obszarach świata. Wybierz nazwy trzech zwie-
rząt, które występują w  lasach równikowych. Odpowiednie oznaczenia literowe wpisz
w miejscu przeznaczonym na odpowiedź. [1 p.]

A. żyrafy
B. tapiry
C. lisy
D. małpy
E. leniwce
F. słonie

Odpowiedź: ………, ………, ………

6. Na mapie zaznaczono występowanie jednej z formacji roślinnych świata. Rozpoznaj ją i wpisz

jej nazwę w miejscu przeznaczonym na odpowiedź. [1 p.]

80° 80°

40° 40°

0° 160° 120° 80° 40° 0° 40° 80° 120° 160° 0°

40° 40°

80° 80°

Formacja roślinna: ................................................................................................................................

7. Poniżej zapisano nazwy różnych gazów. Niektóre z nich powodują wzrost efektu cieplarnia-
nego. Wypisz nazwy dwóch, które przyczyniają się do powstania tego zjawiska. [1 p.]
para wodna, tlen, freon, dwutlenek węgla, metan, tlenki azotu, ozon

Odpowiedź: ……………............................................…………, ....................................................................

8. Poniższy schemat przedstawia sposób powstawania określonego typu gleby. Przeanalizuj

schemat i wpisz nazwę gleby, której on dotyczy. [1 p.]
duży kąt padania promieni słonecznych  wysoka temperatura powietrza 
 bardzo bujny rozwój roślinności  obumieranie materii organicznej 
 szybki proces mineralizacji materii organicznej  powstanie gleby

Nazwa gleby: .......................................................................................................................................

9. Opisz na dwóch przykładach, na czym polega przystosowanie roślin i zwierząt do klimatu

w lesie równikowym. [2 p.]

1. . ......................................................................................................................................................

. ......................................................................................................................................................

2. . ......................................................................................................................................................

. ......................................................................................................................................................

4
 10. Przedstaw trzy problemy, z jakimi spotyka się człowiek w zagospodarowaniu Niziny Zachod-
niosyberyjskiej. [2 p.]

1. . ......................................................................................................................................................

2. . ......................................................................................................................................................

3. . ......................................................................................................................................................

11. W każdym z podpunktów podkreśl element, który nie spełnia kryterium przyporządkowania. [2 p.]
a) step, campos, pampa, prerie
b) czarna ziemia, czarnoziem, mady, rędziny
c) kserofity, epifity, efemery, sukulenty

12. Poniżej zamieszczono informacje na temat pięter roślinnych w Tatrach i Himalajach. Podaj
dwie różnice między roślinnością tych gór. [2 p.]
Tatry

Nazwa piętra roślinnego Wysokość w m n.p.m. Gatunki roślin

pogórze 300–700 pola uprawne

regiel dolny 700–1200 lasy bukowo-jodłowe

regiel górny 1200–1550 świerki, jarzębiny, limby

kosodrzewina 1550–1800 krzewy kosodrzewiny, limby

hale 1800–2300 roślinność trawiasta

turnie powyżej 2300 porosty, mchy

Himalaje

Nazwa piętra roślinnego Wysokość w m n.p.m. Gatunki roślin

wilgotne lasy tropikalne poniżej 1000 palmy, mahoniowce, hebanowce

wiecznie zielone lasy zwrotnikowe 1000–2000 bambusy, palmy, drzewiaste paprocie

dęby, magnolie, kasztanowce, klony,

górskie lasy liściaste 2000–3000
wawrzyny

lasy iglaste 3000–3500 sosny, cedry himalajskie

zarośla różaneczników 3500–4000 różaneczniki, karłowate jałowce

łąki górskie 4000–5000 roślinność trawiasta

wieczne śniegi, lodowce powyżej 5000

1. . ......................................................................................................................................................

2. . ......................................................................................................................................................

13. Wiele milionów ludzi na świecie może mieć kłopoty ze zdrowiem z powodu zanieczyszczo-
nego powietrza. Zaproponuj dwa działania, jakie można podjąć w celu zmniejszenia tego
problemu. [2 p.]

1. . ......................................................................................................................................................

2. . ......................................................................................................................................................

5
 14. Podane określenia ułóż w logicznej kolejności, uzupełniając schemat przedstawiający zależ-
ności w środowisku przyrodniczym tajgi. [2 p.]
1. Liście zredukowane do postaci igieł
2. Niskie temperatury powietrza
3. Mało żyzna gleba bielicowa
4. Silnie zakwaszone podłoże
5. Łatwo wypłukiwane są związki mineralne
6. Krótki okres wegetacji

15. Porównaj środowisko stepu i sawanny. Wypisz dwa podobieństwa występujące między tymi
formacjami roślinnymi. [2 p.]

1. . ......................................................................................................................................................

2. . ......................................................................................................................................................

16. Do opisanych typów gleb przyporządkuj odpowiednie nazwy. Właściwe oznaczenia liczbowe
wpisz w miejscu przeznaczonym na odpowiedź. [2 p.]
a) Płytkie z powodu występowania wieloletniej zmarzliny, na podłożu ubogiej roślinności
b) Średnio żyzne na podłożu gliny, pod roślinnością lasów liściastych
c) Astrefowe, na podłożu wapieni

Gleby:
1. czarnoziemy
2. rędziny
3. mady
4. brunatne
5. tundrowe

Odpowiedź: a) ………, b) ………, c) ………

6
 Sprawdzian wiedzy i umiejętności z działu
Zróżnicowanie gleb i biosfery na Ziemi

Zakres podstawowy. Grupa B

1. Poniżej wypisano niektóre czynniki glebotwórcze. Uzupełnij wiersz, dopisując dwa czynniki,
które nie zostały uwzględnione. [1 p.]
stosunki wodne, skała macierzysta, czas, świat organiczny, działalność człowieka,

...……….........................................................…………., ……….........................................................…………....

2. Podaj dwie cechy następujących formacji roślinnych: [2 p.]

a) roślinność śródziemnomorska:

1. . .................................................................................................................................................

2. . .................................................................................................................................................

b) półpustynia i pustynia:

1. . .................................................................................................................................................
2. . .................................................................................................................................................

3. W niektórych regionach świata wpisano na mapie cyfry od 1 do 3. Określ typ gleby, który
występuje na obszarach oznaczonych tymi numerami. [2 p.]

-%• -%•

)%• )%•

%• &+%• &'%• -%• )%• %• )%• -%• &'%• &+%• %•

)%• )%•

-%• -%•

1. . ......................................................................................................................................................

2. . ......................................................................................................................................................

3. . ......................................................................................................................................................

4. Podaj dwie przyczyny, które spowodowały, że na terenie tundry występuje mała liczba ga-
tunków zwierząt. [2 p.]

1. . ......................................................................................................................................................

2. . ......................................................................................................................................................

7
 5. Poniżej wypisano zwierzęta żyjące na różnych obszarach świata. Wybierz nazwy trzech zwie-
rząt, które występują na sawannie. Odpowiednie oznaczenia literowe wpisz w  miejscu
przeznaczonym na odpowiedź. [1 p.]

A. żyrafy
B. sarny
C. rysie
D. nosorożce
E. słonie
F. sobole

Odpowiedź: ………, ………, ………

6. Na mapie zaznaczono występowanie jednej z formacji roślinnych świata. Rozpoznaj ją i wpisz

jej nazwę w miejscu przeznaczonym na odpowiedź. [1 p.]

80° 80°

40° 40°

0° 160° 120° 80° 40° 0° 40° 80° 120° 160° 0°

40° 40°

80° 80°

Formacja roślinna: ................................................................................................................................

7. Poniżej zapisano nazwy różnych gazów. Niektóre z nich powodują powiększenie dziury ozo-
nowej. Wypisz nazwy dwóch, które przyczyniają się do powstania tego zjawiska. [1 p.]
para wodna, tlen, freon, dwutlenek węgla, metan, tlenki azotu, ozon

Odpowiedź: ……………............................................…………, ....................................................................

8. Poniższy schemat przedstawia sposób powstawania określonego typu gleby. Przeanalizuj

schemat i wpisz nazwę gleby, której on dotyczy. [1 p.]
woda z topniejącego śniegu  rozwój traw  gorące i suche lato  obumieranie materii organicznej 
 rozkład materii organicznej i odkładanie jej w postaci próchnicy  powstanie gleby

Nazwa gleby: .......................................................................................................................................

9. Opisz na dwóch przykładach, na czym polega przystosowanie roślin i zwierząt do klimatu na

pustyni. [2 p.]

1. . ......................................................................................................................................................

. ......................................................................................................................................................

2. . ......................................................................................................................................................

. ......................................................................................................................................................

8
 10. Przedstaw trzy problemy, z jakimi spotyka się człowiek w zagospodarowaniu Kotliny Kongo. [2 p.]

1. . ......................................................................................................................................................

2. . ......................................................................................................................................................

3. . ......................................................................................................................................................

11. W każdym z podpunktów podkreśl element, który nie spełnia kryterium przyporządkowa-
nia. [2 p.]
a) grab, wiąz, heban, jesion
b) brunatna, bagienna, cynamonowa, laterytowa
c) słoń, emu, koala, pies dingo

12. Poniżej zamieszczono informacje na temat pięter roślinnych w Tatrach i Himalajach. Podaj
dwa podobieństwa między roślinnością tych gór. [2 p.]
Tatry

Nazwa piętra roślinnego Wysokość w m n.p.m. Gatunki roślin

pogórze 300–700 pola uprawne

regiel dolny 700–1200 lasy bukowo-jodłowe

regiel górny 1200–1550 świerki, jarzębiny, limby

kosodrzewina 1550–1800 krzewy kosodrzewiny, limby

hale 1800–2300 roślinność trawiasta

turnie powyżej 2300 porosty, mchy

Himalaje

Nazwa piętra roślinnego Wysokość w m n.p.m. Gatunki roślin

wilgotne lasy tropikalne poniżej 1000 palmy, mahoniowce, hebanowce

wiecznie zielone lasy

1000–2000 bambusy, palmy, drzewiaste paprocie
zwrotnikowe

górskie lasy liściaste 2000–3000 dęby, magnolie, kasztanowce, klony, wawrzyny

lasy iglaste 3000–3500 sosny, cedry himalajskie

zarośla różaneczników 3500–4000 różaneczniki, karłowate jałowce

łąki górskie 4000–5000 roślinność trawiasta

wieczne śniegi, lodowce powyżej 5000

1. . ......................................................................................................................................................

2. . ......................................................................................................................................................

13. Wiele milionów ludzi na świecie ma problemy z dostępem do czystej wody z powodu jej nie-
doborów. Zaproponuj dwa działania, jakie można podjąć w naszym kraju w celu zwiększe-
nia zasobów wody. [2 p.]

1. . ......................................................................................................................................................

2. . ......................................................................................................................................................

9
 14. Podane określenia ułóż w logicznej kolejności, uzupełniając schemat przedstawiający zależ-
ności w środowisku przyrodniczym pustyni. [2 p.]
1. Intensywne parowanie wody z gruntu
2. Zasolenie gleby
3. Podsiąkanie i przenoszenie soli mineralnych w górę profilu glebowego
4. Mała wilgotność powietrza i bardzo wysoka temperatura
5. Niemożność uprawy roślin
6. Krystalizacja soli w glebie

15. Porównaj środowisko stepu i sawanny. Wypisz dwie różnice występujące między tymi forma-
cjami roślinnymi. [2 p.]

1. . ......................................................................................................................................................

2. . ......................................................................................................................................................

16. Do opisanych typów gleb przyporządkuj odpowiednie nazwy. Właściwe oznaczenia liczbowe
wpisz w miejscu przeznaczonym na odpowiedź. [2 p.]
a) Mało żyzne, na podłożu piasków i żwirów, pod roślinnością lasów iglastych
b) Mało żyzne, powstają w warunkach bardzo szybkiego rozkładu materii organicznej i silnego wymywa-
nia przez deszcze
c) Powstają w dolinach i deltach rzek, posiadają wiele poziomów organicznych

Gleby:
1. czarnoziemy
2. ferralitowe
3. mady
4. brunatne
5. bielicowe

Odpowiedź: a) ………, b) ………, c) ………

10