Professional Documents
Culture Documents
Çocukedebiyatı
Çocukedebiyatı
Çocukedebiyatı
12
Yazar
Sakine ÖZTÜRK ÇELİK
Amaçlar
Bu üniteyi çalıştıktan sonra;
• Çocuk yazınının kapsamını öğrenecek,
• Çocuğun kitaba olan gereksinimini onaylayacak,
• Çocuk yayınlarında aranması gereken nitelikleri bilecek,
• Çocuk yazını türlerini sayabilecek,
• Çocuk yazınının gerekli olduğunu kavrayacaksınız.
İçindekiler
• Giriş
• Çocuk Edebiyatı
• Ülkemizde Çocuk Edebiyatının Gelişimi
• Dünyada Çocuk Edebiyatının Gelişimi
• Çocuk ve Kitap
• Çocuk Yayınlarının Nitelikleri
• Çocukların Yaşlara Göre Okuma Eğilimleri
• Çocuk Yazını Anlatım Türleri
• Özet
• Değerlendirme Soruları
• Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar
Çalışma Önerileri
• Öğrencileriniz kitaba olan ilgilerini değerlendirin.
• Öğrencilerinizin okuma alışkanlığını nasıl geliştirebileceğinizi
düşünün.
• Çocuk ruh sağlığı, çocuk gelişimi ile ilgili bilgi edininiz.
• Bu üniteyi çalışmadan önce, Halk Edebiyatı kitabınızın 4., 5.,
6. ünitelerini okuyunuz.
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
ÇOCUK EDEBİYATI 203
1. Giriş
Çocuklarınız sizin çocuklarınız değildir.
Onlar yaşamın yaratıcı gücünün oğulları ve kızlarıdır.
Onlar sizden değil, sizin aracılığınızla doğmuşlar.
Sizlerle birliktedirler ama sizin değillerdir.
Onlara sevginizi verebilirsiniz ama düşüncelerinizi değil.
Çünkü onların kendi düşünceleri vardır.
Bedenlerini barındırabilirsiniz ama ruhlarını değil.
Çünkü onlar, sizin düşlerinizde bile gidemeyeceğiniz
Geleceğin evinde otururlar.
Onlar gibi olmaya çalışabilirsiniz ama onları kendinize benzetemezsiniz.
Çünkü yaşam durmaz; geriye değil, ileriye akar.
Sizler birer yay, çocuklarınız da geleceğe fırlattığınız canlı oklardır...
Khalil Gibran
(Lübnanlı yazar, ozan)
Çocuksuz bir dünya düşünülemez. Biran için çocuksuz bir dünya düşünelim ne ka-
dar sıkıcı, ne kadar sönük bir dünya değil mi? Dünyanın ışığı, umudu, en güzel, en
değerli varlıklarıdır çocuklar. Bu değerli varlıklar insanın geleceğidir. Onlar gelece-
ğin evinde otururlar. Beylik deyimle "Bugünün çocukları yarının büyükleridir."
Ozanın dediği gibi çocuklar geleceğe fırlatılan canlı oklardır. Bu okların hedefini
bulabilmesi onların iyi yetiştirilmesiyle sağlanabilir. Çocukları geleceğin bireyleri,
güzel insanları olarak yetiştirirken edebiyattan yararlanmayı düşünmemek olmaz.
Edebiyat (yazın), çocuğu geleceğe, yaşama hazırlarken, eğlendiren, düşündüren,
öğreten bir yardımcıdır aynı zamanda.
İşte bu ünitede çocuk edebiyatı konusuna genel olarak değinilecek. Bu konuda te-
mel bilgiler verilmeye çalışılacaktır.
2. Çocuk Edebiyatı
Çocuk edebiyatı (yazını) kavramını tanımlamadan önce kavramdaki iki sözcüğün
de ayrı ayrı tanımlanması gerekmektedir. "Çocuk" ve "edebiyat" sözcükleri birçok
kişi tarafından tanımlanmıştır. Bu tanımları buraya tek tek yazmanın bir yararı yok-
tur. Konunun gerektirdiği biçimde "çocuk" ve "yazın" kavramları şöyle tanımlana-
bilir. Çocuk: İnsanın 2 - 13 yaş arasındaki dönemine verilen addır. Edebiyat (yazın)
ise; durum, gözlem, duygu, düşünce, düş ve olayların dil aracılığıyla etkili ve güzel
bir biçimde anlatılmasıdır.
AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ
204 ÇOCUK EDEBİYATI
şıyan yapıtların genel adı. Bazı şair ve yazarlar edebiyatın çocuk, genç, yetişkin ede-
biyatı olarak ayrılamayacağını ileri sürmüşlerdir; fakat yetişkinler için yazılmış bir
yapıtın çocukların ilgisini çekmesi oldukça zordur. Zaten çocuk edebiyatı olamaya-
cağını belirten şair ve yazarlardan bazıları daha sonra çocuklara yönelik şiir, öykü
yazmışlardır. Bu durum çocuklar için bir edebiyatın olması gerektiğini açıkça gös-
termektedir.
Çocuklar için yazılmamış bir kitap ancak resimleriyle çocukların ilgisini çeker. Hele
içinde resim olmayan büyükler için yazılmış bir kitap çocukların ilgisini çekmek
için çok uzun bir zaman raflarda beklemek durumundadır. Erişen (1980), Reşat
Nuri Güntekin'in okuma zevkini nasıl edindiğini şöyle belirtir: "Reşat Nuri Günte-
kin, küçükken, babası Doktor Hacı Nuri Bey, Jan Ruso'nun ünlü yapıtı Emil'i
okumuş. Onun etkisinde kalarak Reşat Nuri'yi okuldan almış. Reşat Nuri, bir yıl ev-
de oturmuş. Bu arada can sıkıntısından, babasının kitaplığını karıştırmaya başla-
mış. Eline geçen güzel, resimli kitapların resimlerini bir makasla oyup çıkarırmış.
Git gide bu oyup çıkardığı resimlerin altını merak edip okumaya başlamış." Bütün
çocukların Reşat Nuri gibi can sıkıntısından kitapları karıştırması, merak ederek re-
sim altlarını okuması beklenemez. Sadece, okumayı sevdirmek için bile olsa çocuk-
lara yönelik bir edebiyatın olması gerekir.
"1. Edebiyat hoş vakit geçirtici, eğlendirici bir şeydir. Hoş vakit geçirtmeyi eğiti-
min başlıca amaçlarından biri olarak düşünmekten çekinilmemelidir. Elbette radyonun, re-
simli dergilerin, sinemanın ve televizyonun yanında okumaya da bir yer ayrılması gerekir.
Eğer çocuklar okulda okumayı sevmeyi, okumaktan sadece okumak için zevk almayı öğren-
mezler ise hoşça vakit geçirten bir unsurdan yoksun kalırlar. Bu bakımdan, edebiyatı, bir hoş
vakit geçirme aracı olarak öğretim programına alınacak değerli unsurlardan biri biçiminde
pekala düşünebiliriz.
"2. Edebiyat ruha canlılık verir, yaşama gücünü artırır. Edebiyat kimi zaman bizi,
hayatın çok ciddi ve üzücü durumlarından uzaklaştırır, götürür. Güzel bir düzyazı veya şiir
okumanın kazandırdığı yaşantılarla bir insan kısa zamanda bugünkü tasalarından kurtul-
ma olanağı bulur ve sonra da bu tasarıların karşısına daha güçlü, daha dinlenmiş halde çık-
manın yollarını öğrenir. Çocuklara okulda bu gibi yaşantılar edinmek için birtakım olanak-
lar verilmediği sürece onlar ruhun canlanıp güçlenmesinde edebiyatın bu şaşırtıcı, olağa-
nüstü değerini hiç bir vakit öğrenemeyeceklerdir.
"3. Edebiyat yaşamı tanımaya yardım eder. Çocuklar yaşamı ve yaşama yollarını öğ-
renmek için edebi eserlere gereksinim duyarlar. Başka bir kimsenin yaşamını ilgilendiren du-
rumları öğrenmek için edebiyat aracılığıyla elde eldilen pek ilginç yaşantıları -televizyon,
radyo vb.- hiçbir araç kazandıramaz. Kimi durumlarda kişisel yaşantılardan daha iyisi yok-
tur; ama bazı yaşantılar vardır ki bunlar türlü edebiyat eserlerinni okunmasıyla birer rast-
lantı sonucu kazanılır. Kısaca, çocuklar yaşamı tanımak için edebiyata gereksinim duyarlar.
"4. Edebiyat bir rehberlik kaynağıdır. Edebiyat bir kimsenin kendini tanıyarak dav-
ranışlarını değiştirmeye yarayacak olanaklar hazırladığı için bir rehberlik kaynağı olarak da
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
ÇOCUK EDEBİYATI 205
hizmet edebilir. Şüphesiz, bütün edebiyat eserleri böyle bir hizmeti görmez ve bu hizmet de
her zaman klasik ölçüler içinde yerine getirilemez. Fakat, her birimizin yaşamında gereksi-
nim duyduğumuz vakit bize kendimizi anlamak konusunda yardımcı olan en az bir kitap bu-
lunmuştur.
"5. Edebiyat yaratıcı etkinlikleri özendirir. Çocuklar, başka alanlardaki yaratıcı et-
kinliklere geçmek için bir sıçrama tahtası olarak edebiyata gereksinim duyarlar. Başka sanat-
larla ilişkileri bulunan zengin bir programın eşliğinde yaratıcılığa yönelten okuma etkinlik-
leri sayesinde bir sanat, başka bir sanatı desteklemiş, beslemiş olur. Okuma, çocuğu resim
çizmeye ve dramatik sanat alanlarında ritmik yorumlamalar yapmaya özendirir. Çocuklar
okuma ve dramatik sanat alanlarında ne kadar zengin yaşantılar edinirlerse yaşamın öteki
yaratıcı alanlarında da o kadar zengin bir kişiliğe sahip olurlar.
"6. Edebiyat güzel bir dil demektir. Çocuklar kendi dillerini geliştirmek için edebiyat
eserlerine gereksinim duyarlar. Edebiyat güzel bir dildir ve içimizde, çocukların anadilleri-
nin güzelliğini en iyi biçimde öğrenmelerini istemeyecek kimse var mıdır?"( Leland, Jacob.
Çeviren: A. Ferhan Oğuzkan. Curriculum Letter, N. 20, 1995.)
AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ
206 ÇOCUK EDEBİYATI
II. Meşrutiyetten sonra Yüksek Öğretmen Okulu müdürü Satı Bey çocuk edebiyatı-
nın önemini vurgulayarak çocuk şiir ve şarkılarının olmadığına dikkat çeker. O dö-
nemin sanatçılarından Alaattin Gövsa Çocuk Şiirleri (1911), Ali Ulvi Elöve Çocuk-
larımıza Neşideler, Tevfik Fikret Şermin (1914) adlı çocuk kitalarını yayınlayarak bu
konudaki boşluğu doldurmaya çalışırlar.
Milli edebiyat döneminde de Ziya Gökalp, Ali Ekrem Bolayır, Mehmet Emin Yur-
dakul, İsmail Hikmet Ertaylan, Fazıl Ahmet Aykaç, Enis Behiç Koryürek, Yu-
suf Ziya Ortaç, Halit Fahri Ozansoy şiirlerle çocuklara seslenirler. Yine bu dönem-
de Ömer Seyfettin, Ahmet Rasim, Hüseyin Rahmi Gürpınar'ın, aslında büyükler
için yazıdıkları, öyküleri çocuklar tarafından ilgi görür.
Cumhuriyet döneminde Ahmet Kutsi Tecer, Necmettin Halil Onan, Ömer Bedret-
tin Uşaklı, Kemalettin Kamu, Vasfi Mahir Kocatürk çocuklar için şiir yazan sanat-
çılardır. Bu dönemde çocuklar için yazılan öykü ve romanlar çok azdır. Var olanlar
da pek başarılı örnekler değildir. 1928 yılında başlatılan okuma yazma seferberliği,
1936 yılında da Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulunun çabalarıyla ço-
cuk edebiyatına yönelik olumlu çalışmalar yapılmıştır. Burada Huriye Öniz'in Köp-
rüaltı Çocukları adlı öyküsünü belirtmek gerekir. Çocuk edebiyatı düşüncesinin
oluşmadığı yıllarda başvurulan halk edebiyatı ürünlerinden masalların derlenmesi
çalışmaları bu dönemde olur. Naki Tezel Çocuk Masalları (1943) derlemesiyle bu ça-
lışmaları başlatır. Eflatun Cem Güney de bu konuda çalışmıştır. Dertli Kaval, Nar
Tanesi, Bir Varmış Bir Yokmuş önemli çalışmalarıdır.
Çocuklar için yazılmış biyografi türünün ilk örneklerini Rakım Çalapala'nın Mus-
tafa Atatürk'ün Romanı, Falih Rıfkı Atay'ın Babanız Atatürk adlı yapıtları oluştur-
maktadır.
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
ÇOCUK EDEBİYATI 207
Çocuklar için yazılmış anı türünün ilk örneklerini Halide Nusret Zorlutuna'nın
"Benim Küçük Dostlarım", Nahit Nafiz Edgüer'in "Atatürk'ten Anılar" adlı yapıtla-
rı oluşturmaktadır.
Çocuk edebiyatının gelişimi içinde Orhan Veli Kanık'ın La Fontaine Masalları'nı şiir
biçimine dönüştüren çalışması ile Nasrettin Hoca Hikayeleri'ni de belirtmek gerekir.
1979 yılında Unesco bu yılı Dünya Çocuk Yılı ilân etmiştir. Bütün dünyada oldu-
ğu gibi bizde de bu konuda birçok çalışma yapılmış, üzerinde konuşulur olmuştur.
Günümüzde ise birçok sanatçı çocuklar için kitap yazmıştır. Ceyhun Atuf Kansu,
Fazıl Hüsnü Dağlarca, Cahit Külebi, Aziz Nesin, Rıfat Ilgaz, Orhan Kemal, Talip
Apaydın, Fakir Baykurt, Muzaffer İzgü, Ülkü Tamer, Güngör Dilmen, Ali Püs-
küllüoğlu, Ayla Kutlu, Müjdat Gezen, Sulhi Dölek, Feyza Hepçilingirler, İpek
Ongun, Gülten Dayıoğlu, Yalvaç Ural, Fatih Erdoğan, Aytül Akal, Ayla Çınaroğ-
lu bunlardan birkaç tanesidir.
AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ
208 ÇOCUK EDEBİYATI
5. Çocuk ve Kitap
Çocuk Kitapları Haftası
Maksim Gorki "Her kitap beni kalabalıktan, düzeysizlikten insanlığa, insancıllığa yüksel-
1918 yılında ilk kez
ABD'de düzenlendi. Her ten; daha iyi bir yaşamı anlamama ve ona karşı derin bir susuzluk duymama neden olan bir
yıl Kasım ayının ikinci haf- basamaktır." diyerek kitabın yaşamına kattığı güzellikleri anlatır. Yaşamı güzel-
tasında kutlanır.
leştiren kitabı çocuğun yaşamında bir demirbaş yapmak gerekmektedir. Çocuk, ki-
tapla iyice içli dışlı olmalıdır. Bu içli dışlılık sadece ders kitaplarıyla sınırlandırılma-
malıdır. Çocuk diğer kitap türleriyle de haşır neşir olmalıdır; ancak o zaman oku-
manın tadına varabilir.
Oğuzkan'ın (1947) dilimize çevirdiği M. Hill'in Children and Book's adlı kitabında
kitabın önemini, çocuğun neden kitaba gereksinim duyduğunu anlatan bir yazıya
burada kısaltarak yer vermek doğru olur.
"ÇOCUK VE KİTAPLARI
"Kitaplar yaşamın yerini tutmaz; ama yaşamı sınırsız biçimde zenginleştirir. yaşam can sı-
kıcı bir hal aldığı zaman, kitaplar bunun her zaman böyle olmadığına inancımızı güçlendirir.
Yaşam çetinleştiği zaman, bizi bir süre üzüntülerden kurtarır veya sorunlarımızın çözü-
münde bize yeni bir anlayış kazandırır. Yahut gerek duyduğumuz huzur ve dinlenmeyi sağ-
lar bize. kitap, kullanmasını bilenler için, sürekli bir bilgi, rahatlık ve zevk kaynağıdır. Bu,
hem çocuklar için hem de yetişkinler için doğrudur. Ancak bu, özellikle çocuklar için daha
doğrudur.
"Bazı temel gereksinimler birçok kimse için ve her zaman ortak gereksinimlerdir. Başlangıç-
ta çocuğun gereksinimleri dar bir sınır içindedir ve tamamiyle kişiseldir; ama çocuk geliştik-
çe bu gereksinimlerin alanı genişler ve genellikle toplumsal bir nitelik kazanır. Gereksinimle-
ri karşılamaya çalışan çocuk, durmadan, kişisel mutluluk ile toplumsal onay arasında nazik
ve dikkatli dengeyi sürdürmenin yollarını arar ki bu kolay bir iş değildir. Kitaplar doğrudan
doğruya veya dolaylı olarak çocuğa bu konuda yardım eder. "
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
ÇOCUK EDEBİYATI 209
"Bir süreden beri yazarlar, ressamlar ve editörler çocuklar için yazılan kitapların içerik bakı-
mından çeşitli, dış görünüş bakımından hem çocukların hem de yetişkinlerin hoşlarına gide-
cek kadar güzel olmaları amacıyla çalışmaktadırlar. Yıllık kitap yayını dehşetli bir biçimde
artımıştır; kimi yıllar binden çok yapıt yayımlanmaktadır. Bu kitaplar, yetişkinlerin kitapla-
rı gibi, türlü nitelikleri göstermektedir. Bazılarına güvenilmesi olanaksızdır; bazıları değer-
siz, bazıları titizlikle hazırlanmıştır; bazıları da daima yararlanılacak gerekli yapıtlardır. İs-
ter eski, ister yeni olsun güzel ve değerli kitaplardan oluşan bir servet, keşfedilmeyi bekleyen
hazineler gibi, önümüzde durmaktadır.
"Eğer bu hazineleri, en iyi çocuk kitaplarını, keşfetmek zorunluğunu duyuyarsak onları de-
ğerlendirmede göz önünde tutacağımız ölçülere gereksinim olacaktır. Bununla birlikte sü-
rekli olarak iki gerçeği hatırımızda tutmalıyız: Bir kitap ancak çocuklar ondan zevk alıyorlar-
sa iyi bir kitaptır; yetişkinlerin gözünde klasik de olsa eğer çocuklarca okunmuyorsa veya içe-
riği onların canını sıkıyorsa böyle bir yapıt, kötü bir çocuk kitabıdır. Kısaca, birçok alanlarda
yazılmış yüzlerce kitabı bilmemiz gerekir; ama kendileri için kitap yazılan çocukları, onların
ilgilerini ve gereksinimlerini de bilmeliyiz."
Bir çocuk kitabında içerik, dil ve anlatım yönünden bulunması gereken nitelikler
şöyle sıralanabilir:
• Çocuk kitapları, çocuğun gelişme düzeyine uygun konuları işlemeli, dili ya-
lın, kavramlar açık olmalıdır.
• Konular ilgi çekici biçimde sunulmalı, eğlendirici, öğretici ve düşündürücü
olmalıdır.
• Konunun işlenişi bilim verilerine ve insanlık değerlerine uygun olmalıdır.
İnsanı ve çevresini gerçekçi açıdan tanıtmalı, yurt sevgisini, insan sevgisini ve
yardımlaşma duygusunu güçlendirici olmalıdır.
AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ
210 ÇOCUK EDEBİYATI
• Çocuk kitapları her türlü kör inaç ve önyargılardan arınmış olmalıdır. Irk üs-
tünlüğü, din ayrılığı, bağnazlık, dolaylı ya da doğrudan aşılanmamalıdır.
• Yurt sevgisi, ulusal değerler ve Türklük bilinci işlenirken evrensel değerler
bir kenara itilmemeli, ülkeler arasında düşmanlık ve öç alma duyguları körük-
lenmemelidir.
• Yiğitlik abartılmamalı; çocuklara, yanılmaz insan, üstün insan, her şeyi bilen
insan örnekleri sunulmamalıdır. Başka bir deyişle, etiyle kemiğiyle, olumlu ve
olumsuz yanlarıyla insan tanıtılmalıdır. Çocuk kitaplarında, çelişkileriyle, de-
ğişen düşünce ve duygularıyla insanı görmeli; başkalarında kendisine benzer-
likler bulabilmelidir. Katı ahlak kuralları içinde sıkışıp kalmamalı, hoşgörü ve
esneklik kazanmalıdır.
• Alın yazısı, yazgı gibi insanının boynunu büktüren, savaşım gücünü köstek-
leyen inanışlara yer verilmemelidir.
• Her kitap bir dizi ahlak yargısıyla sonuçlandırılmamalıdır. Köprüaltı Çocukla-
rı, Öksüz Ayşe türünden acıma duygusunu sömüren kitaplar en azından ya-
rarsızdır. Polianna gibi tanınmış bir çocuk öyküsü de bu kötü örnekler ara-
sında yer alır. Bu öyküde, çevresindekileri mutlu etmek için insan üstü çaba
gösteren bir kız çocuğu anlatılır. Ne üzüntü, ne kırgınlık, ne de öfke duymayan
böyle bir kahraman nasıl benimsenir? Olsa olsa erişilmez bir varlık olarak oku-
yucuda bir küçüklük duygusu yaratır.
Çocuk yayınları da diğerleri gibi eşgüdümlü bir çalışma gerektirir; hatta diğerlerin-
den daha çok... Yazarın içerik, dil ve anlatım konusunda gösterdiği titizlik, kitabı
yayıma hazırlayacak diğer elemanlarca da gösterilmelidir. Çocuk yayınlarında içe-
rik, dil ve anlatım özelliklerinin yanı sıra biçimsel özelliklere de önem verilmelidir.
Biçimsel özellikler deyince kitabın resimlenmesi, kapak düzeni, yazı biçimi, kağıt
kalitesi, kitap boyutu gibi özellikler anlaşılmalıdır.
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
ÇOCUK EDEBİYATI 211
AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ
212 ÇOCUK EDEBİYATI
Yukarıda belirtilen içerikle, dil ve anlatımla, biçimle ilgili özellikler çocuk kitapla-
rında bulunması gereken genel özelliklerdir. Bu özellikler daha da çoğaltılabilir; fa-
kat şu unutulmamalıdır: Bir kitap ancak çocuklar ondan zevk alıyorlarsa iyi bir ki-
taptır. Her çocuğun gelişim düzeyi farklıdır; çocuklarda da bireysel farklılıklar var-
dır. Bütün çocukların aynı kitabı beğenmesi beklenemez.
"Okul öncesi yıllarda bol resimli, çizgili, çocuklara okunmak amacıyla düzenlenmiş, az yazı-
lı kitaplar ilgi çeker. Boyama kitaplarının çocuklardaki yaratıcılığı körelttiği belirtilmekte-
dir. Resimler hayal gücünü artırır. İyi kitaplar çocuğu somut düşünmek biçiminden soyut
düşünmeye doğru götüren araçlardır. Soyut sözleri, resimlenmiş olarak algılamak kavram-
ların yerleşmesine yardım eder. İlkokul çağında resimli dergilerin, Tom Miks, Teksas gibi za-
rarlı sayılan yayınların çekiciliği boşuna değildir. bu tür kitaplar resme öncelik tanırlar. Dil-
leri yalın ve sürükleyicidir. Güldürüye ve serüvene bol yer verilmiştir. Öykünün sonunda
iyiler hep kötüleri alt ederler. Bu tür yayınları yasaklamak sorunu çözmez. Onlarla yarışacak
nitelikte kitaplar basmak va yaymak gerekir. Kuşkusuz bu tür yayınlar içinde saldırganlığa,
korku ve yıldırıya (dehşete) çok yer verenleri eve sokmamak iyi olur. Bu tür yayınların olum-
suz etkileri yanında daha önemli sakıncaları da vardır. Belli bir dönemde çocuğa çekici ve ko-
lay gelen bu yayınlar, ek okuma aracı olarak kalırsa gelişmeye katkı yapmaz. Çocuk belli bir
düzeyde yukarı gidemez. Yetişkin çağında fotoroman okuyucu olup çıkar!
İlkokul yıllarındaki serüvenlere, yiğitlik öykülerine ve gizi bulunan öykülerek eğilim artar.
Define Adası, Jules Verne'nin öyküleri türünden hem sürükleyici hem yazın değeri olan ki-
taplarla bu eğitim karşılanabilir.
İlkokuldan sonra çocuklarda soyut düşünce yeteneği hızlı bir gelişme gösterir. Ortaokul sıra-
larında okumaya düşkün çocuklar yetişkinlerin okuduğu bir çok romanı tat alarak okuyabi-
lir. Bu çağlarda Türk ve dünya yazınından derlenecek bir seçmeler dizisi hazırlanabilir.
Unutmayalım ki çocuk klasikleri arasına giren pek çok başyapıt çocuklar için yazılmamıştır:
Robinson Kruzo, Guliver'in Gezileri, Define Adası, Tom Sawyer'in Serüvenleri, Don Kişot
ve pek çok başka ünlü yapıt buna örnek verilebilir. Örneğin Aziz Nesin'in, Muzaffer İz-
gü'nun bütün öykülerini ilkokulun son yıllarından başlayarak çocuklar bayıla bayıla
okumaktadırlar.
Çocuklar ana-babalarıyla birlikte okumaya başladıkları ve tadını aldıkları bir kitabı kendi
başlarına bitirebilirler. Birlikte kitap okumak, okuma beğenisi kazandırmanın iyi bir yolu-
dur. Ayrıca birlikte okunan ve tartışılan bir kitap çocukla ana-babayı birbirine yaklaştırır."
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
ÇOCUK EDEBİYATI 213
• Ninniler • Öykü
• Resimli kitaplar • Şiir
• Çekici kartlar • Plak - kaset
• Tekerlemeler • Video - TV
• Bilmeceler - atasözleri - fıkralar • Çocuk kitaplığı
• Destanlar - efsaneler • Çocuk kulübü - tiyatrosu
• Masal
AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ
214 ÇOCUK EDEBİYATI
KIZ ERKEK
• Sevgi, bağlılık, özveri konularını işleyen • Soyut, duygusal, düşünsel öykü, roman
roman, şiir, tiyatro eserleri duygusal öykü, şiir, tiyatro eserleri
• Sanat değeri olan kitap ve dergiler • Gazeteler, güncel konular, spor yazıları
Kısaca anlatılan ama üniteler gerektiren "Çocuk Yazını" konusuna bir şiirle şimdilik
nokta koyalım.
OY
Çocuklara bakıyorum
Uçan balonlara bayram yerlerine
Çocuklar umut, çocuklar yaşam
Çocuklarla bir olup gülüyorum
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
ÇOCUK EDEBİYATI 215
Necati Cumalı
Kitap çocuğu geleceğe, yaşama hazırlarken aynı zamanda iyi bir arkadaştır. Çocuk kendi dü-
zeyine uygun bir kitabı okumaktan zevk alır. Çocuğu kitapla tanıştırarak geleceğini tanıtmış
oluruz. Çocuğa kitap sunarken kitabın çocuğun yaşına, gelişim düzeyine uygun olup olma-
dığı bilinmelidir. Çocuk kitaplarında bazı özellikler bulunmalıdır. Çocuk kitaplarının oluş-
turulması eşgüdümlü bir çalışmayı gerekli kılar. Yazılmasından basılmasına kadar hepsi bir
bütünü oluşturur. Çocuk kitaplarında içerit, dil ve anlatıma verilen önem kapak, kağıt, pun-
to, resimleme konularında da devam etmelidir. Her kitap her çocuk için uygun olmayabilir.
En iyi kitap çocuğun beğendiği kitaptır. Bunun unutulmaması gerekir.
Masal, fabl, destan, efsane, öykü, roman, biyografi, anılar, gezi yazıları, doğa ve fen olayları-
nı anlatan yapıtlar, şiirler, çocuk piyesleri, çocuk gazete ve dergi yazıları çocuk yazını anla-
tım türleri arasında sayılabilir.
Değerlendirme Soruları
1. Aşağıda çocukların edebiyata gereksinimini belirten seçeneklerden hangisi
doğru değildir?
A. Edebiyat yaşamı tanımaya yardım eder.
B. Edebiyatın amacı sadece güldürmektir.
C. Edebiyat yaratıcı etkinlikleri özendirir.
D. Edebiyat güzel bir dil demektir.
AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ
216 ÇOCUK EDEBİYATI
Arbuthnot, Mary Hill. Children and a Books. New York, Scott, Foresman and a
Company, 1947.
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
ÇOCUK EDEBİYATI 217
Yörükoğlu, Atalay. Çocuk Ruh Sağlığı. 21. basım. İstanbul: Özgür Yayınları, 1997.
AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ
218
Cevap Anahtarı
Ünite 1
1 D, 2 E, 3 B, 4 C, 5 E
Ünite 2
1 B, 2 D, 3 D, 4 A, 5 C, 6 E, 7 A, 8 C, 9 B, 10 E
Ünite 3
1 B, 2 C, 3 E, 4 B
Ünite 4
1 A, 2 B, 3 B, 4 C
Ünite 5
1 E, 2 B, 3 A, 4 A, 5 D
Ünite 6
1 A, 2 C, 3 E, 4 A, 5 B
Ünite 7
1 B, 2 E, 3 A, 4 C, 5 A
Ünite 8
1 B, 2 C, 3 A, 4 E
Ünite 9
1 B, 2 D, 3 E, 4 C, 5 A
Ünite 10
1 E, 2 B, 3 D
Ünite 11
1 D, 2 E, 3 D, 4 A, 5 C, 6 B
Ünite 12
1 B, 2 A, 3 C, 4 D, 5 C
ANADOLU ÜNİVERSİTESİ