Bijlage 3 Catalogus Cultuurhistorische Inventarisatie Geldrop-Mierlo

Catalogus
Cultuurhistorische Inventarisatie
Erfgoedkaart Geldrop-Mierlo
Bijlage behorende bij het rapport:
Erfgoed in beeld.
Een erfgoedkaart voor de gemeente Geldrop-Mierlo
Inhoud
Uitleg erfgoedkaart en leeswijzer ............................................................................................................ 3
1. Inventarisatie fysieke landschap – Geldrop-Mierlo ............................................................................. 5
1.1 Algemeen.................................................................................................................................5
1.2 De kaart voor Geldrop - Mierlo ................................................................................................5
1.3 Werkwijze bij het maken van het fysieke landschap ...............................................................6
1.4 De kaart van het fysieke landschap...................................................................................... 12
Thema 1: Lage zandgronden......................................................................................................................... 12
Thema 2: Lage dekzandruggen ..................................................................................................................... 12
Thema 3: Hoge dekzandruggen .................................................................................................................... 12
Thema 4: Duinen en stuifkoppen ................................................................................................................... 13
Thema 5: Laagte op het Hoge ....................................................................................................................... 15
Thema 6: Dalen op het Hoge......................................................................................................................... 16
Thema 7: Beken ............................................................................................................................................ 17
Thema 8: Moeren op het Hoge ...................................................................................................................... 18
Thema 9: Heide ............................................................................................................................................. 21
Thema: 10 Grote structuren........................................................................................................................... 23
Thema 11: Restbossen.................................................................................................................................. 24
2. Inventarisatie historisch landschap – Geldrop-Mierlo .................................................................... 27
2.1. Algemeen.............................................................................................................................. 27
Het oude Geldrop .......................................................................................................................................... 28
Het oude Mierlo ............................................................................................................................................. 29
Zesgehuchten ................................................................................................................................................ 31
2.2. Thema’s ................................................................................................................................ 33
Thema 12: Oude infrastructuur ...................................................................................................................... 33
Thema 13: Doorgaande wegen ..................................................................................................................... 34
Thema 14: Lokale wegen .............................................................................................................................. 49
Thema 15: Gegraven waterlopen .................................................................................................................. 56
Thema 16: Molens ......................................................................................................................................... 59
Thema 17: Gehuchten ................................................................................................................................... 68
Thema 18: Heerlijkheden............................................................................................................................... 75
Thema 19: Landgoederen ............................................................................................................................. 88
Thema 20: Bosbouw .................................................................................................................................... 104
Thema 21: Oude akkers .............................................................................................................................. 105
Thema 22: Ontginningen ............................................................................................................................. 110
Thema 23: De beemden .............................................................................................................................. 114
Thema 24: Bestuurlijk .................................................................................................................................. 119
Thema 25: Militair ........................................................................................................................................ 133
Thema 26: Kerkelijk ..................................................................................................................................... 138
Thema 27: Meubilair .................................................................................................................................... 164
Thema 28: Grondstofwinning....................................................................................................................... 192
Thema 29: Industrieel .................................................................................................................................. 197
Thema 30: Woonwijken ............................................................................................................................... 230
Thema 31: Historische (steden)bouwkunst.................................................................................................. 232
3. Inventarisatie archeologisch landschap – Geldrop-Mierlo .............................................................. 263
Thema: 32 Bewoning ................................................................................................................................... 264
Thema: 33 Cultus/heiligdom ........................................................................................................................ 285
Thema: 34 Begraving .................................................................................................................................. 287
Thema: 35 Infrastructuur ............................................................................................................................. 294
Thema: 36 Agrarische productie .................................................................................................................. 300
Thema: 37 Grondstofwinning....................................................................................................................... 307
Thema: 38 Industrie en nijverheid ............................................................................................................... 308
Thema: 39 Depot ......................................................................................................................................... 312
Thema: 40 Onbekend .................................................................................................................................. 313
Bibliografie Geldrop-Mierlo .................................................................................................................. 336
: Exacte locatie (nog) onbekend.
2
Uitleg erfgoedkaart en leeswijzer
In deze catalogus worden de resultaten van de inventarisatie van de erfgoedkaart van Geldrop-Mierlo
beschreven. De erfgoedkaart is een GIS-kaart met een groot aantal lagen, die grofweg zijn ingedeeld
naar landschap, historie en archeologie. Binnen deze hoofdindeling zijn de geïnventariseerde gegevens
verder onderverdeeld naar thema en naar type gebied of object (ofwel subthema genoemd). Bij ieder
thema en subthema wordt een korte toelichting gegeven. Daarop volgt de inventarisatie van objecten en
gebieden, geordend per thema en subthema. Elk object of gebied bezit een eigen “Uniek nummer” dat
als volgt is opgebouwd: gemeentenummer.themanummer.subthemanummer.volgnummer (bijv.
1.14.4.085).
Alle objecten en gebieden zijn in de beschrijving van deze catalogus genummerd en deze nummers
komen als oproepbare labels op de erfgoedkaart terug, voorafgegaan door het subthemanummer, het
thema-nummer en het gemeentenummer. Vanaf de kaart kan een object dus snel worden
teruggevonden. De beschrijving van ieder object geeft minimaal een identificatie, vaak een korte
beschrijving en soms een uitvoerige behandeling. In een aantal gevallen wordt (via de voetnoten) naar
verdere literatuur verwezen. Voor het overige wordt stilzwijgend verwezen naar het informatiesysteem
van het regionaal archief, waarmee op adres zowel literatuur als afbeeldingen gevonden kunnen
worden.
In principe krijgt ieder thema één laag, maar als daarbij meerdere dimensies (punt, lijn, vlak) betrokken
zijn, zijn het even zovele kaartlagen. Als die lagen met oplopend nummer gestapeld worden en binnen
ieder thema de punten boven de lijnen en die boven de vlakken, wordt in de meeste gevallen een goed
beeld verkregen. Wel is het zo dat het beeld bij kleinere schalen snel erg vol loopt. Het is dan zaak
enkele lagen "uit" te zetten. Al deze lagen worden het best bekeken op de ondergrond van de
reconstructie van het fysieke landschap.
In hoofdstuk 1 wordt de reconstructie van het natuurlijk landschap in Geldrop-Mierlo beschreven

voordat de middeleeuwse mens daarin grote ingrepen deed. Deze lagen zijn genummerd thema 1 tot en
met 11. In hoofdstuk 2 wordt een reconstructie van het historische landschap in Geldrop-Mierlo
beschreven, zoals dat onder invloed van de mens tot stand kwam. Deze groep omvat de lagen 12 tot en
met 31. Naast veranderingen in het landschap na 1830 is ook de uitgroei van de dorpen en de
industrialisatie hier in meegenomen. Diverse (sub)thema’s kunnen in de toekomst nog verder uitgewerkt
worden, waaronder bijvoorbeeld de wegen en groenstructuren. Er kunnen zich echter ook nieuwe
thema’s voordoen of thema’s die nu nog niet aan de orde zijn gekomen, waaronder het immateriële
erfgoed zoals tradities en voorwerpen. De catalogus is dan ook zo opgezet dat het systeem makkelijk
aan te vullen is, mocht dat nodig zijn. In hoofdstuk 3 kan tot slot het archeologisch (niet-zichtbare)
erfgoed worden beschreven, in de thema’s 32 tot en met 40. Voor Geldrop-Mierlo ontbreekt dit
vooralsnog, omdat dit buiten de opdracht valt.
De volgende pagina geeft een totaal overzicht van alle mogelijk voorkomende thema’s en subthema’s
in Geldrop-Mierlo.
3
Thematische indeling fysisch landschap (thema 10 is vervallen)
04 Duinen en
01 Lage zandgronden 02 Lage dekzandruggen 03 Hoge dekzandruggen stuifkoppen 05 Laagte op het Hoge 06 Dalen op het Hoge 07 Beken 08 Moeren op het Hoge 09 Hei 11 Restbossen
1. Lage zandgronden 2. Lage dekzandruggen 3. Hoge dekzandruggen 1. Akkerrandwal 1. Pingo-ruïne 1. Dal 1. Beekloop 1. Ven 1. Hei in 1840 1. Restbos
2. Duin 2. Andere laagte 2. Rijt 2. Oude meander 2. Moeras 2. Hei in 1900 2. Ecologisch oud bos
3. Kamduinen 3. Overstromingsgebied 3. Veengebied, actueel 3. Hei in 1930
4. Uitblazingslaagte 4. Veengebied, verdwenen 4. Hei in 1950
5. Fort 5. Wijstgronden
Thematische indeling historisch landschap
15 Gegraven
12 Oude infrastructuur 13 Doorgaande wegen 14 Lokale wegen waterlopen 16 Molens 17 Gehuchten 18 Heerlijkheden 19 Landgoederen 20 Bosbouw 21 Oude akkers
1. Pre-historische wegen 1. Doorgaande weg 1. lokale weg 1. Kanaal 1. Windmolen 1. Groot dorp 1. Kasteel 1. Gracht 1. 1500-1750 1. Akkerwal
2. Romeinse wegen 2. Halte 2 Voorde / brug 2. Molenloop 2. Watermolen 2. Klein dorp 2. Hoofdhoeve 2. Herberg 2. 1750-1850 2. Besloten akker
3. Voorde 3. Oude rijksweg 3. Sloot 3. Rosmolen 3. Groot gehucht 3. Hoeve 3. Hoeve 3. 1850-1900 3. Open akker
4. Middeleeuwse hoofdweg 4. Railweg 4. Haven 4. Torenmolen 4. Klein gehucht 4. Heerlijkheidsgebied 4. Klooster 4. 1900-1930 4. Steilrand
5. Trekpad 5. Gracht 5. Motormolen 5. Huizengroep 5. Relatie 5. Laan
6. Veer 6. Sluis 6. Molenbiotoop 6. Verspr aan str 6. Voorhof 6. Landgoedgebied
7. voorde / brug 7. Molenberg 7. Compact aan str 7. Kasteelboerderij 7. Landhuis
8. Plein 8. Molenwiel 8. Verspreid 8. Omgrachte hoeve
9. Poort 9. Molenvloed 9. Ontginningsstructuur
10. Spoorbrug 10. Watervluchtmolen 10. Zichtlijn
11. Tol(huis) 11. Water- en windmolen 11. Park
12. Holle weg 12. Tuin
13. Jaagpad 13. Vijver
14. Grenspost 14. Villa
15. Laanbeplanting 15. Wal
16. Overig
22 Ontginningssystemen 23 De beemden 24 Bestuurlijk 25 Militair 26 Kerkelijk 27 Meubilair 28 Grondstofwinning 29 Industrieel 30 Woonwijk 31 Historische bouwkunst
1. Veenontginning 1. Bocht 1. Galg 1. Begraafplaats 1. Kerk 1. Bijzondere boom 1. Boerenkuil 1. Arbeiderswoning 1. Arbeidersbuurt 1. Woonhuis
2. Beekdalontginning 2. Dijk 2. Gemeynte 2. Blokhuis 2. Begraafplaats 2. Fontein 2. Peelbaan 2. Brouwerij 2. Company-town 2. Boerderij
3. Bosontginning 3. Dijkputten 3. Gevangenis 3. Boerenschans 3. Calvarieberg 3. Gedenkteken 3. Turfhok 3. Directeurswoning 3. Lintbebouwing 3. Villa
4. Heideontginning 4. Dijksloot 4. Grensmarkering 4. Fort 4. Graf 4. Hek 4. Turfvaart 4. Fabrieksgebouw 4. Stationswijk 4.
5. Cafe
Woonhuis met
5. Populierenlandschap 5. Eendenkooi 5. Raadhuis 5. Kazemat 5. Heiligenbeeld 5. Kinderkolonie 5. Moerput 5. Fabrieksterrein 5. Tuinwijk bedrijfsruimte
6. Streepjesverkaveling 6. Hek 6. Rechtbank 6. Linie 6. Kapel 6. Poel 6. Uitgelaagd perceel 6. Gezondheidszorg 6. Villawijk 6. Bakhuis
7. Voorpootstrook 7. Hooiland 7. Schepenbank 7. Militair complex 7. Kapelleke 7. Pomp 7. Zandwinput 7. Hoge schoorsteen 7. Wederopbouwwijk 7. Schuur/bijgebouw
8. Zandontginning 8. Keetveld 8. Vrijheid 8. Militair oefenterrein 8. Klooster 8. Schaapskooi 8. Stuifzandwinning 8. Hopeest 8. Woonwijk 8. Koetshuis
9. Ruilverkaveling 9. Schouwsloot 9. Diversen 9. Schans 9. Kloosterterrein 9. School 9. Leemput 9. Kantorenpark 9. Varia
10. Sluis 10. Schietveld/berg 10. Kruiseik 10. Sportterrein 10. Steenoven 10. Klokkengieter
11. Wiel 11. Schijnboot 11. Kruisweg 11. Straatmeubilair 11. Droogloodsen 11. Leerlooierij
12. Vloeiweiden 12. Schootsveld 12. Lourdesgrot 12. Ven 12. Waterputtenweg 12. Loods/pakhuis
13. Tankgracht 13. Pastorie 13. Ziekenhuis 13. Pompgebouw 13. Onderwijs
14. Vesting 14. Patronaat 14. Verhalen 14. Watertoren 14. Pottenbakkerij
15. Vliegveld 15. Religieus groen 15. Gasthuis/armenhuis 15. Visvijvers 15. Smidse
16. Oefenlokaal 16. Schuilkerk 16. Kiosk 16. Vismarkt 16. Vlasrootput
17. Landweer 17. Seminarie 17. Waterput 17. Turfwinning 17. Weverij
18. Wal 18. Stokske 18. Bank
19. Wegkruis 19. Winkel
20. Mirakelkuil 20. Gemeenschapshuis
21. Luihuis 21. Herberg
22. Hotel/restaurant
Thematische indeling archeologisch landschap
32 Bewoning (inclusief 36 Agrarische productie en
verdediging) 33 Religie 34 Begraving 35 Infrastructuur voedselvoorziening 37 Grondstofwinning 38 Industrie en nijverheid 39 Depot 40 Onbekend
1. Romeinse villa 1. Kerk 1. Grafheuvel 1. Weg 1. Akker/(moes)tuin 1. Kleiwinning 1 Metaalbewerking 1. Depot 1. Onbepaald
2. Kasteel 2. Kapel 2. Grafheuvelveld 2. Brug/voorde 2. Celtic Field 2. IJzerertswinning 2 Pottenbakkerij 2. Muntvondst
3 Kamp 3. Klooster 3. Urnenveld 3. Veekraal/ schaapskooi 3. Turfwinning 3 Steen/ pannenbakkerij
4 Schans 4. (Vlak)graf 3. Percelering/ verkaveling 4 Vuursteenbewerking
5 Wal/omwalling 4. Cultusplaats/ heiligdom/tempel 5. Grafveld 5 (Houts)koolbranderij
6 Nederzetting 6. Kerkhof 6 Leerlooierij
7 Borg/Stins/Versterkt huis 7. Rijengrafveld 7 Bierbrouwerij
8 Moated site 8. Onbepaald 8 (Water)molen
9 Landweer 9 Onbepaald
10 Onbepaald
4
1. Inventarisatie fysieke landschap – Geldrop-Mierlo
K.A.H.W. Leenders
1.1 Algemeen
Op de kaart van het fysieke landschap wordt weergegeven hoe het landschap gestructureerd was eer
de mens daar gericht belangrijke wijzigingen in aanbracht. Deze kaart is vooral van belang voor het
inschatten van archeologische potenties en als basis voor de historisch-geografische ontwikkeling.
Met een historisch-landschappelijke analyse is het ook mogelijk om de huidige verstedelijkte gebieden
in de regio qua bodem te inventariseren. Voor die bewerking wordt uitgegaan van de oude topografie
en de samenhang tussen landschappelijke structuren uit 1838 met geomorfologische en
bodemkenmerken, zoals die juist buiten het stedelijke gebied aanwezig zijn. Verdere verfijning kan
worden verkregen door gebruik te maken van de digitale hoogtegegevens. Omdat echter de mens in
het landschap altijd al aan het werk is geweest, zowel door directe ingrepen als door gevolgen van
ingrepen elders kan bij het tekenen van de historisch-landschappelijke kaart onmogelijk een vast
jaartal aangehouden worden.
De kaart van het fysieke landschap vertoont meerder legenda-eenheden, genummerd 01 tot en met
08. De afzonderlijke kaartelementen binnen iedere legenda-eenheid worden beschreven. Op de kaart
verschijnt (na aanklikken) een samengesteld nummer: een combinatie van legenda-eenheid en
kaartelementnummer.
1.2 De kaart voor Geldrop - Mierlo
Basismateriaal wat gebruikt is:

Geomorfologische kaart 1:50.000
Bodemkaart 1:50.000
AHN: Actueel Hoogtebestand Nederland (2004, per 5 meter een meting)
Kadastrale minuutplans Geldrop (ca 1830?), Zesgehuchten (ca 1830), Mierlo (ca 1830?), Heeze (ca
1830?) en Nuenen (1830?). Opmerking: van de kadastrale sectie A van de gemeente Geldrop
ontbreekt de kaart. Die betreft heel de oostkant van de gemeente. Dat "gat" is ingevuld door de
manuscript topografische kaart van 1837/38 over te tekenen en die tekening te vervormen zodat het
min of meer klopt met de TOP10kaart. Er is daar veel veranderd en deze reconstructie is dus duidelijk
maar deels gelukt. Bovendien geeft de topografische kaart niet de onzichtbare kadastrale verdeling
van openakkers en heide weer. Die kon dus niet getekend worden.
Topografische kaart 1:50.000 (1837/38, verkleining van 1:25.000)
Topografische kaart 1:50.000 (1842, Van der Voort – Pieck)
Topografische kaart 1:25.000 (1867, deels 1837/8)
Topografische kaart 1:50.000 (1881)
Topografische kaart 1:25.000 (ca 1900, ca 1912, ca 1930)
TOP10-vectorkaart (2008?)
Meierijkaart Verhees (1794)
De relatieve hoogtekaart
Ten behoeve van het opstellen van de kaart van het fysieke landschap is een relatieve hoogtekaart
vervaardigd, uitgaande van de AHN-gegevens.
De AHN heeft op het platteland de gebouwen weggefilterd, maar in woonkernen groter dan 100
hectare niet. Daar zien we dus ook de hoogte van de gebouwen en daar zijn we niet in
geïnteresseerd. De eerste bewerking bestond er daarom uit om die gebouwen alsnog uit te filteren.
Daartoe is van ieder vierkant van 25 hoogtemetingen de laagste waarde toegekend aan het middelste
meetpunt. De meeste huizen verdwijnen zo, maar grote gebouwen blijven zichtbaar. Die meetpunten
zijn gewoon weggelaten (“no data”). Het resultaat is dat de terreinen van de grote woonkernen nu een
hoogtebeeld tonen dat aansluit bij dat van de omgeving.
5
Vervolgens is de globale hoogteligging bestudeerd op een kaart met verschillende kleuren per 2 meter
hoogteverschil. Het gebied blijkt naar het noordwesten af te hellen, wat ook overeenkomt met de
algemene richting van de belangrijkste beekdalen.
Door meting in de AHN zijn vervolgens de parameters voor een referentievlak bepaald. Dit vlak wordt
bepaald door een hoogte van 18,52 m +NAP op de lijn met richtingscoëfficiënt 0,52453 door het punt
(160000, 379612); en een bodemstijging van 5,06 cm per meter in zuidelijke richting.
De relatieve hoogtekaart wordt berekend als het verschil tussen de echte terreinhoogte en het
referentievlak: Zrel = Zahn – Zref
Relatieve hoogtekaart Geldrop - Mierlo.
De rode vlekken zijn relatief het hoogste; de blauwe het laagste. De grenzen van de huidige gemeente
Geldrop - Mierlo zijn aangegeven met een zwarte lijn. Ondanks het verwijderen van de huizen, blijven
de stratenpatronen in Geldrop en in Mierlo nog enigszins herkenbaar. Niettemin is de oorspronkelijke
bodemhoogte veel beter zichtbaar geworden. De paarse vlek midden boven is de grote vuilstortberg
op de voormalige Luchensche en Collsche Heide die tot 30 meter boven de omgeving uitsteekt.
1.3 Werkwijze bij het maken van het fysieke landschap

Als uitgangspunt voor de kaart van het fysieke landschap is de geomorfologische kaart genomen. De
ligging en begrenzing van de daar aangegeven terreintypen is vervolgens aangepast aan de hand van
vooral de relatieve hoogtekaart en verder voor details met behulp van de kadasterkaarten en het
andere kaartmateriaal. Al doende zijn de moderne structuren, zoals autowegen, vuilhopen,
afgravingen en bebouwde gebieden, uit de kaart verwijderd.
Vanaf de oude kadasterkaarten werden de beken ingetekend: element “07 Beken” op de kaart. De
beken werden stroomopwaarts niet verder getekend dan tot waar de kadasterkaart ze een min of
meer natuurlijk (enigszins kronkelend) uiterlijk geeft. Op die beken sluiten vaak veel rechtere, ooit
6
gegraven waterlopen aan die misschien wel in een oud dal of dalvormige laagte liggen, maar hier niet
als “beek” zijn aangemerkt. Ook de beken in de delen van Mierlo die nu tot de gemeente Geldrop –
Mierlo behoren zijn ingetekend. In totaal betreft het 9 beken met een totale lengte van 44 km.
1
De beekdalen zijn op de geomorfologische kaart meestal van een R-type . Al die R-typen zijn
samengenomen en vervolgens is waar dat nodig was de begrenzing aangepast aan de AHN-
gegevens, de oude kadasterkaart en de latere topografische kaarten. Veelal zijn ook de dalflanken
(type H) daarbij bij de beekdalen getrokken. Deze bewerking leverde “06 Dalen op het Hoge”. Door
controle tegen de kadaster- en topografische kaarten is een nadere verdeling tussen “dal” en “rijt”
aangebracht. De beekdalen strekken deels een eind buiten de huidige gemeente. Het zijn er 7 met
een oppervlakte van 1454 hectare. Net buiten de huidige gemeente Geldrop – Mierlo werden nog
twee rijten opgemerkt, een derde (2 ha) ligt net op de gemeentegrens.
De volgende stap betrof het andere uiterste in het landschap: de stuifduingebieden. Ook deze kunnen
op de geomorfologische kaart teruggevonden worden (3L8 ‘Lage land- en stuifduinen met bijhorende
vlakten’ dat hier niet voorkomt, en 4L8 ‘Hoge land- en stuifduinen met bijhorende vlakten’), maar hier
leverde de relatieve hoogtekaart een belangrijke verrijking met details op. De bodemkaart (code Zd
maar ook Hd) diende als controle en de topografische kaarten van 1837/8, 1842, 1881, 1900, 1930 en
de kadasterkaart dienden om inmiddels afgegraven duinen terug te vinden en ze scherper te
lokaliseren. Al werkende bleek dat het kadaster twee vennen pertinent verkeerd had ingemeten. Het
Galgeven staat 200 meter te westelijk op de kaart en het andere ven werd veel te groot aangegeven:
delen van dat kadaster-ven blijken hoge duinen te zijn. Of zou het zand zich hier de laatste 175 nog zo
massaal verplaatst hebben? Dat lijkt toch niet waarschijnlijk. Hier werd de AHN als richtinggevend
aangehouden.
Binnen de duingebieden komen allerlei kamduinen voor: soms paraboolvormig, soms langgerekt,
soms helemaal rondlopend. Ook de laagten in het duingebied konden zo goed worden opgespoord. In
een aantal gevallen moesten de kadasterkaart en de oude topografische kaarten voor aanvullingen
zorgen. Ook de afgravingen zijn hier van belang. Ten noorden van de oude molenlocatie van Mierlo
werd een flink stuk duin weggegraven en ook op andere plaatsen zijn dergelijke ingrepen goed
herkenbaar. Door de grote omvang van deze vlakken is het goed mogelijk dat daar niet alle oude
duinpartijen teruggevonden werden. Deze bewerkingen leverde het onderdeel “04 Duinen en
stuifkoppen” op. Vooral het grote complex in de Molenheide in het centrum van de gemeente is
opvallend. De duingebieden beslaan ruim 2000 hectare.
Van de geomorfologische kaart werden de dekzandruggen (3K14, 4K14) afgelezen. De categorie “3L5
Dekzandruggen met of zonder oud bouwland” bleek een zeer belangrijke aanvulling. Voor een deel
bleken deze gebieden hiervoor als duinengebied geclassificeerd omdat de hoogtekaart er heel
duidelijk een patroon van duinen en uitblazingslaagten laat zien. De enkeerdgronden van de
bodemkaart beslaan zeer grote oppervlakten, maar de grondwatertrappen daarbinnen (vooral GWT=7
en 7*), bleken wel nuttig bij het onderscheiden van hoge en lage dekzandruggen. Na het inschatten
van de overvloedige zandafgravingen en vergelijking met de AHN en oude topografie, konden in
Geldrop – Mierlo uiteindelijk 34 gebieden als “02 Lage dekzandruggen” en 21 als “03 Hoge
dekzandruggen” aangegeven, resp. 867 en 866 hectare groot. Het betreft onder andere de
dorpsakkers van Mierlo en de diverse gehuchten van Geldrop en Zesgehuchten, welk laatste
uiteenvalt in een archipel van hoge en minder hoge dekzandkoppen.
De geomorfologische kaart geeft ook allerlei laagten aan die niet behoren bij dalen of duingebieden.
Controle tegen de relatieve hoogtekaart, de kadasterkaart en de topografische kaart leverde de
eenheid “05 Laagte op het Hoge” op. Los hiervan is de hoogtekaart nogmaals doorgelopen, wat nog
enkele laagten opleverde. Dit alles leverde 10 laagten op van uiteenlopende grootte: van een 800 m2
tot 62 hectare groot, samen 96 hectare. In hoeverre hier of in de duingebieden “Pingo-ruïnes”
voorkomen, kan op deze wijze niet vastgesteld worden. Zonder gericht veldonderzoek met
grondboringen en veenonderzoek is er niets zinnigs over te zeggen.
De rest van het gebied is hier opgenomen als een soort restcategorie “01 Lage zandgronden”, voor
zover ze hiervoor niet in een andere categorie zijn ondergebracht. Dit leverde in Geldrop-Mierlo 25
1
Laagten en beken met en zonder veen.
7
gebieden op, deels flanken van beekdalen, samen 638 ha groot. De kleinste plekjes zijn iets kleiner
dan een hectare, de grootste zijn op de Rielsche Heide en tussen Mierlo, Hout en Ganzenwinkel te
vinden.
De voorgaande elementen 01 t/m 06 beschrijven heel de bestudeerde oppervlakte. Het element 07

dat lijnvormig is, kan daarop geprojecteerd worden.
Als extra element is er dan nog “08 Moeren op het Hoge”. Allereerst zijn de vennen die op de
kadasterkaart van 1830 getekend zijn ingetekend. Binnen Geldrop-Mierlo zijn dat er 15 met een
gezamenlijke oppervlakte van 70 hectare. De meeste en grootste lagen in het westen en midden van
de gemeente. Opmerkelijk is dat maar enkele van de vele uitblazingslaagten door het kadaster als
water worden aangegeven. Ook de ven-indicatie moet over de bodem-indicatie geprojecteerd worden.
Van inmiddels verdwenen venen blijkt op de moderne geomorfologische en bodemkaart niets meer.
Wel worden daarop terreinen aangegeven waar nog steeds ondiep in de bodem of aan de oppervlakte
een veenlaag of moerige laag aanwezig is. In Geldrop-Mierlo zijn dat er op de geomorfologische kaart
15, met een oppervlakte van 112 hectare. De bodemkaart vermeldt 8 gebieden met een gezamenlijke
oppervlakte van 202 hectare. Voor een deel betreft het dezelfde gebieden. Nadat dit uitgezocht is,
enkele vlekken wat verplaatst of bijgeknipt zijn omdat ze naast hun laagte (volgens de AHN-kaart)
geprojecteerd waren, blijven er 7 moerassige plekken (10 hectare) en 4 plekken waar veen of een
moerige laag aanwezig is (283 ha) over.
De veruit belangrijkste veengebieden liggen in de beekdalen van de Rul of Kleine Dommel, en langs
de oostgrens van de gemeente. Minder omvangrijk is het veen in de Gijzenrooise Zegge (13 ha).
Geheel verdwenen venen zullen via archiefonderzoek aangetoond moeten worden, maar hier wordt
nu even volstaan met het benutten van de namen van de vennen uit 1828. Namen met daarin de
elementen wit, klot, brand, put, peel en zwart wijzen hoogstwaarschijnlijk op plekken waar ooit veen
zat dat intussen opgeruimd is. In Geldrop-Mierlo werden dergelijke namen niet aangetroffen. Wel werd
bij de Gijzenrooise Zegge en in het dal van de Rul of Kleine Dommel een zone aangegeven waar
vermoedelijk eertijds ook veen aanwezig was. Bij de Gijzenrooise Zegge is de rand van de laagte
aangehouden, zodat hier 35 hectare verdwenen veen vermoed kan worden. In dit gebied heeft de
beek die er in uitmondt en aan de noordoostkant weer verder gaat kaarsrecht verloop met een
scherpe knip: gegraven! In het beekdal mag in het nu diepste dalgedeelte ook veen vermoed worden:
20 hectare. Turfvaarten zijn hier niet geweest: de turf werd per kar afgevoerd.
8
Dit is dan het resultaat:
9
Een totaaloverzicht van het fysische landschap van Geldrop-Mierlo in cijfers:
Thema nr Thema Aantal Opp (ha) Lengte Sub-thema Aantal Opp (ha)
Lage
1 zandgronden 25 638
Lage
2 dekzandruggen 34 867
Hoge
3 dekzandruggen 21 866
Duinen en
4 stuifkoppen 78 2115
Duin 12 1692
Kamduinen 10 333
Uitblazingslaagte 56 90
Laagte op het
5 Hoge 10 96
Dalen op het
6 Hoge 8 1456
Dal 7 1454
Rijt 1 2
7 Beken 9 43747 m
Moeren op het
8 Hoge 28 417
Ven 15 70
Moerassig 7 10
Veen, actueel 4 283
Veen, verdwenen 2 55
Totaal 213 6455 43747 m
11
1.4 De kaart van het fysieke landschap
Thema 1: Lage zandgronden
Er zijn 25 vlakken aangegeven, met een gezamenlijke oppervlakte van 638 hectare. Ze liggen
verspreid over de hele gemeente, met uitzondering van het middengebied. De vlakken hebben zoveel
mogelijk een streekeigen naam gekregen.
Thema 2: Lage dekzandruggen
Er zijn 34 lage dekzandruggen aangegeven, die samen 867 hectare beslaan. De grootste zijn vaak
gebruikt als dorps- en gehuchtakkers, maar er zijn ook de ruggen ten oosten van de Rul of Kleine
Dommel.
Thema 3: Hoge dekzandruggen
Er zijn 21 hoge dekzandruggen genoteerd, met een gezamenlijke oppervlakte van 866 hectare. Ook
hiervan zijn de grootste alle in gebruik geweest als dorpsakker, met de akkers van Mierlo en Geldrop
als de grootste. De tien grootste:
Uniek nr Naam Opp (ha)

10.3.145 Kerkakkers 155,22
10.3.147 Molenakker 143,02
10.3.131 Braakhuizen 122,79
10.3.144 Hulst 87,13
10.3.150 Riel 61,97
10.3.128 aan het Oud Veen 43,78
10.3.146 Luchen 29,75
10.3.73 De Zeggen 28,52
10.3.129 Bekelaar 25,93
10.3.81 Kekelaar 25,73
12
Thema 4: Duinen en stuifkoppen
In deze categorie zijn drie subcategorieën onderscheiden: 12 duingebieden met een oppervlakte van
1692 hectare; 10 kamduincomplexen met een oppervlakte van 333 hectare en 56 laagten die
samenhangen met duinen en waarschijnlijk meestal uitblazingslaagten zullen zijn, samen 90 hectare
groot. In totaal is zo 2115 hectare duingebied genoteerd, 33 % van de hier getelde oppervlakte die wat
groter is dan die van de gemeente omdat sommige vlakken buiten de gemeentegrens doorlopen.
4.1. Akkerrandwal
Lang, smal maar hoog opgestoven zand op grens van hei en oude akkers, vaak begroeid met wat
zielige eiken, maar soms ook hele stevige. Het naastliggende ex-heide gebied vaak begroeid met
dennen; de akker hopelijk nog akker. Ontstaan door instuiven van akkerwal.
4.2 Duin
Duinen zijn door de wind in het vrije opgeblazen hopen stuifzand. Soms een heel chaotisch golvend
gebied.
Het voornaamste duinengebied ligt in het midden van Geldrop-Mierlo: de Molenheide, 300 ha. De
Groote Heide en de Strabrechtse Heide strekken tot in Geldrop-Mierlo. Dit zijn de 10 grootste
duingebieden:

10.4.2.1256 Strabrechtse Heide 834,48
10.4.2.855 Groote Heide 345,22
10.4.2.1695 Molenheide 299,60
10.4.2.1692 Collsche Heide 47,96
10.4.2.1698 Molenheide 43,19
10.4.2.1201 Kraaielse Heide 36,10
10.4.2.1697 Molenheide 33,78
10.4.2.1691 Bulsberg 16,50
10.4.2.1693 Collsche Heiveld 5,03
4.3 Kamduinen
Duinen, maar dan in gebogen ruggen, eventueel mooie parabolen. Binnen de bogen
uitblazingslaagten.
De kamduinen zijn soms erg lang. Er komen er enkele voor van meer dan 2 kilometer lengte. Het
meest opvallend is de reeks langs de oostrand van de Molenheide en een tweetal ruggen dwars over
die nu beboste heide. Deze duinen kunnen van laatglaciale ouderdom zijn, maar ook laatmiddeleeuws
en alle dateringen daartussen. Zonder detailonderzoek of vergelijking met archeologische sporen zijn
ze niet te dateren. De tien kamduincomplexen:

10.4.3.1710 Molenheide 128,72
10.4.3.1199 Bulsberg 36,61
10.4.3.1713 Trimpert 9,24
10.4.3.1711 Molenheide 5,87
10.4.3.1200 Kekelaar 3,59
13
Afbeelding: stuifduinen en kamduinen op de
Molenheide zijn slecht zichtbaar door volop
aanwezige begroeiing (november 2011)
4.4 Uitblazingslaagte
Plek waar het zand weggeblazen is, tot op een
natte of stugge laag. Soms gevuld met een ven of
een (ex-) veen.
De 56 uitblazingslaagten zijn meestal klein, hun
gemiddelde grootte is 1,6 hectare. De grootste is
echter bijna 21 hectare en ook een laagte bij het
Wolfven is groter dan 10 hectare. Het Wolfven werd
omgebouwd tot zwembad met recreatieoord
genaamd ’t Wolfsven (met extra -s-). Combinaties
van oude kamduinen en oude uitblazingslaagten
lijken bij uitstek kansrijk voor sporen uit het
Mesolithicum.
Zonder gericht veldonderzoek met grondboringen en veenonderzoek is er niets zinnigs te zeggen over
het voorkomen van Pingo-ruïnes.
Dit zijn de tien grootste uitblazingslaagten:

10.4.4.1233 Mierlo Meer 20,90
10.4.4.1781 Wolfven 12,69
10.4.4.1714 bij Varelsvoort 4,98
10.4.4.1721 Galgeven 3,96
10.4.4.1738 Molenheide 3,91
10.4.4.1780 Vrijkensven 2,79
10.4.4.1753 Molenheide 1,89
10.4.4.1767 Molenheide 1,87
4.5 Fort
Soort getuigeberg in verstoven gebied waarin de oude bodemopbouw nog aanwezig is, vaak bedekt
door een bergje stuifzand.
14
Thema 5: Laagte op het Hoge
Een niet-beekdal-laagte, het kunnen oude uitblazingslaagten zijn die in de laatste 1000 jaar niet meer
stoven (in cultuurland, heide) maar ook erg oude beekdalen die tot ingesloten laagten werden doordat
ze ergens door overstuiving met dekzand tot kom werden. Of rare gaten door smeltend ijs nagelaten
etc.
5.1 Pingoruïne
Een pingo is een bolvormige heuvel die ontstaat in een gebied met permafrost waar de hydrostatische
druk van bevriezend grondwater zorgt voor het opheffen van een laag bevroren grond. Als het klimaat
warmer wordt, bijvoorbeeld aan het einde van een ijstijd, blijft van een pingo een cirkelvormig meer of
krater over die pingoruïne wordt genoemd. Veel pingoruïnes worden na het afsmelten van het ijs
langzaam opgevuld met veen.
In het gebied konden met de gebruikte methode geen pingo-ruïnes herkend worden. Omdat er
kennelijk wel degelijk oude (dat wil zeggen tot in het Mesolithicum teruggaande) duinen zijn, kan niet
uitgesloten worden dat er ook pingo-ruïnes zullen zijn. Zie overigens hiervoor bij “Uitblazingslaagten”.
5.2 Andere laagtes

Het gaat hier dus niet om uitblazingslaagte met randwal, maar om laagten in verder min of meer vlak
gebied die meestal geen deel uitmaken van dalsystemen. Wel kunnen er stukjes dal tussen zitten die
door latere zandverplaatsing afgesnoerd werden. Het gaat om 10 laagten met een totaal oppervlakte
van 96 hectare. Vaak lagen er vennen in. In de Kerkakker werd een heel kleine laagte opgemerkt
waarin mogelijk ook nog veen zit. De plek is er nog, omgeven door grote bomen. De tien “andere
laagten” (dan pingo-ruïnes) zijn:

10.5.2.299 Gijzenrooische Zegge 61,78
10.5.2.307 Riels Ven 18,05
10.5.2.296 Broek 4,74
10.5.2.309 Rielsche Heide 3,19
10.5.2.294 bij Neerheide 2,99
10.5.2.295 Broek 1,00
10.5.2.297 Collsche Heiveld 0,34
10.5.2.313 Kerkakkers 0,08
15
Thema 6: Dalen op het Hoge
Normaler wijze beekdalen met beek, maar soms geheel gevuld met veen en dan (vroeger) beekloos.
We onderscheiden:
6.1. Dal
Langgerekt doorlopend dal.
In Geldrop-Mierlo zijn de beekdalen naar haast alle windrichtingen gericht. De Rul of Kleine Dommel
en de Luchense Waterloop stromen naar het noordwesten. De Schuilse Waterloop en de Bekelaarse
Loop stromen noordwaarts en de Akkerse Waterloop noordoostwaarts om dan uit te komen in de
noordwaarts stromende Vleutense Loop. Al deze beken stromen in beekdalen. In totaal zijn 7
beekdalen onderscheiden, met een oppervlakte van 1454 hectare.

10.6.1.106 Kasteelse Waterloop 606,24
10.6.1.87 Rul of Kleine Dommel 440,47
10.6.1.108 Luchense Waterloop of - Wetering 225,45
10.6.1.109 Schuilense Waterloop 89,53
10.6.1.81 De Oeffels 66,15
10.6.1.82 Galdersloop 15,62
10.6.1.103 Beekloop 10,87
6.2 Rijt
Begin van een beekdal, vaak in kwelzone, vaak moerassig of venig en met een afsnoering eer het
eigenlijke dal begint.
Bij de verkenning in en om Geldrop-Mierlo werden drie rijten opgemerkt. Dat zijn dalletjes waarin een
waterloop ontspringt en die aan het eind wat afgesnoerd zijn waardoor ze wat vochtig of zelfs
moerassig waren. Slechts één rijt ligt gedeeltelijk binnen de huidige gemeente Geldrop-Mierlo.

10.6.2.113 Bij Vaarle 1,87
6.3 Waterscheiding
16
Thema 7: Beken
De beken in Geldrop-Mierlo zijn merendeels ‘genormaliseerd” ofwel rechtgetrokken. Op deze kaart is

echter hun kronkelende gedaante weergegeven en dat op basis van de kadasterkaarten van ca 1828.
Een probleem is de naamgeving van de beken, niet alleen hier maar in heel de Kempen. Soms
verandert een beek al binnen één oude gemeente van naam, in de regel gebeurt dat zodra de beek
een gemeentegrens oversteekt. Voor weer andere beekjes geeft de kadasterkaart geen naam. Daar is
de naam ontleend aan latere topografische kaarten. Bovendien doet zich het probleem voor dat veel
beken “Aa” genoemd worden. Voor het onderscheid zijn ze hier naar een aanliggend dorp genoemd
als het bij die korte naam bleef. Vaak heten de beken tegenwoordig wéér anders: hier staan dus de
oude namen voorop!
7.1 Beekloop
De eigenlijke natuurlijke beek. Op de kadasterkaarten is in de regel goed te zien tot waar een beek
stroomopwaarts natuurlijk is (bochten!). Daarop sluiten dan gegraven, meestal rechte, waterlopen aan,
aangelegd bij de ontginning van de heide. Die rechte stukken horen tot het cultuurlandschap.
In totaal zijn binnen Geldrop-Mierlo 9 beken en beekjes onderscheiden met een totale lengte van bijna
44 kilometer. Uiteindelijk stroomt het water noordwaarts af, maar de overheersende beekrichtingen
zijn toch noordwest of haaks daarop noordoost.
Uniek nr Naam Lengte (m)

10.7.1.99 Rul of Kleine Dommel 12461
10.7.1.126 Kasteelse Waterloop 7396
10.7.1.130 Luchense Waterloop 6281
10.7.1.127 Vleutloop 4234
10.7.1.120 Beekloop 3753
10.7.1.124 Bekelaarse Loop 3552
10.7.1.128 Akkerse Waterloop 2798
10.7.1.98 waterloop uit de Galders 1663
10.7.1.131 Varelsvoortse Loop 1609
Afbeelding: de Kasteelse
waterloop gezien vanuit de
Wolfsberg (januari 2012)
7.2 Oude meander

Reeds in een vroeg historisch of
zelfs prehistorisch stadium
afgesnoerde meanders. Vaak
half open en half verland met
veen of dichtgroeiende
boerenkuilen.
7.3 Overstromingsgebied
Soms belandt een beek in een erg vlak gebied waar amper nog van een dal sprake is: zo’n gebied
kon gemakkelijk onder water schieten. Iets dergelijks ook bovenstrooms van bijna-afknellingen van
beekdalen door dekzandruggen. Dergelijke overstromingsgebieden zijn wel eens “gecultiveerd” tot
een “vloed” bij een watermolen. Die “vloed” noteren we bij het cultuurlandschap, het natuurlijke
fenomeen van de overstromingsvlakte noteren we onder fysisch landschap.
17
Thema 8: Moeren op het Hoge
Van venen aan de aardoppervlakte blijkt op de moderne geomorfologische en bodemkaart vrijwel

niets meer. Ze zullen via archiefonderzoek aangetoond moeten worden, als ze er hier al waren. Wel
geven deze kaarten volop bodems aan waarin een veenlaag of een moerige laag voorkomt.
In deze reconstructie zijn de waterhoudende vennen volgens de kadasterkaarten alle opgenomen.

Soms dragen vennen namen met de naamselementen “klot”, “wit”, “zwart”, “peel” erin: daar is zeker
turf gestoken of gebaggerd. In Geldrop-Mierlo zijn dergelijke namen niet opgemerkt. Opvallend is dat
heel wat vennen op de topografische kaart niet vol water staan en dat die kaart weer enkele vennen
tekent die op de kadasterkaart niet aangegeven zijn. Kennelijk was de waterstand lokaal nogal
wisselend van jaar op jaar!
8.1 Ven
Natuurlijk open water op oude kaarten, zoals kadaster. Hier gegraven poelen in het cultuurlandschap.
Sommige vennen(groepen) werden omgebouwd tot viskwekerij. De vennen noteren bij fysisch
landschap; de viskwekerijen bij cultuurlandschap. Vennen ontstonden deels door het leeggraven van
met veen gevulde laagten. In veel vennen werd nog recent van de bodem “klot”, goeie turf, gewonnen.
Er zijn 15 vennen opgenomen, met een totale oppervlakte van 70 hectare. Enkele vennen strekten
zich ook een eindje over de gemeentegrens uit. Een deel van de vennen lag in uitblazingslaagten
tussen de duinen. De tien grootste vennen zijn:

10.8.1.531 Het Meer 23,71
10.8.1.758 Riels Ven 18,05
10.8.1.746 bij Varelsvoort 4,98
10.8.1.749 Galgeven 3,96
10.8.1.763 Vrijkensven 2,79
10.8.1.496 bij Genoenhuis 2,63
10.8.1.764 Wolfven 2,08
8.2 Moeras
Moerassige gebieden waarvan niet duidelijk is dat het ooit veengebieden waren. De geomorfologische
kaart geeft binnen Geldrop-Mierlo heel wat “moerassige” gebieden aan waar de bodemkaart geen
veen of moerige klaag aangeeft. Enkele daarvan konden niet met depressies in het terrein in verband
gebracht worden, die zijn niet opgenomen. Zo resteren na correctie 7 moerassige plekken, samen 10
hectare groot.

10.8.2.766 Broek 3,76
10.8.2.777 Molenheide 1,64
10.8.2.775 Lisven 1,39
10.8.2.776 Molenheide 1,29
10.8.2.778 Vrijkensven 1,09
10.8.2.616 Stabrechtse Heide 0,57
10.8.2.774 Kerkakkers 0,08
8.3 Veengebied actueel

Zowel de geomorfologische kaart als de bodemkaart geven gebieden aan waar thans ondiep in de
bodem nog veen of een moerige laag aanwezig is. Deze gronden zijn samen genomen in de
18
subcategorie 8.3: “Veen, actueel”. Binnen Geldrop-Mierlo betreft het 4 gebieden, in totaal 283 hectare,
hoofdzakelijk in de grote beekdalen gelegen. Dit zijn de gebieden met actueel veen:

10.8.3.767 Broekkamp of Sang en Goorkens 119,37
10.8.3.653 dal Rul of Kleine Dommel 79,15
10.8.3.770 Gijzenrooise Zegge 13,04
Afbeelding:
Zandpad door
gebied Sang en
Goorkens
(www.henrifloor
.nl).
8.4 Veengebied verdwenen

Tenslotte is een schatting gemaakt van plekken waar vroeger veen gelegen kan hebben. Bij de
Gijzenrooise Zegge en in het dal van de Rul of Kleine Dommel zijn zones aangegeven waar
vermoedelijk eertijds ook veen aanwezig was. Bij de Gijzenrooise Zegge is de rand van de laagte
aangehouden, zodat hier 35 hectare verdwenen veen vermoed kan worden. In dit gebied heeft de
beek die er in uitmondt en aan de noordoostkant weer verder gaat een kaarsrecht verloop met een
scherpe knik: gegraven! In het beekdal mag in het nu diepste dalgedeelte ook veen vermoed worden:
20 hectare.
Blijkbaar heeft in het dal van de Laker Beek, in het noordwesten van Zesgehuchten ook veen gelegen,
want een nabij gelegen boerderijengroep heet “De Putten”. Een schatting is aangegeven. Bij
onderzoek naar de resten van het kasteel van Mierlo werden (resten van) venige lagen aangetroffen.
Blijkbaar werd het kasteel in een venige rijt gebouwd. Ook hier is een schatting voor verdwenen veen
aangegeven.
Turfvaarten zijn hier niet geweest: de turf werd per kar afgevoerd.
Dit leverde dus 2 plekken op met een oppervlakte van 55 hectare. Dit zijn ze:

10.8.4.779 Gijzenrooise Zegge 34,70
19
Afbeelding: dal van de Rul of Kleine
Dommel bij de Coevering (november
2011)
20
Thema 9: Heide
In de Volle Middeleeuwen werd een begin gemaakt met plaggenbemesting. Heide en grasplaggen
werden vermengd met de mest van het vee. Eerst gebeurde dit in de openlucht, later in zogenoemde
potstallen. Hierdoor ontstonden vruchtbare, humeuze akkerbodems. Rond 1850 bestond een groot
deel van de gemeenten Geldrop en Mierlo nog uit woeste gronden, vooral heide. In de periode 1850-
1940 hebben zich ingrijpende veranderingen voorgedaan in het grondgebruik; de woeste gronden
werden ontgonnen. Tot aan het einde van de 19de eeuw was er vooral sprake van grootschalige
bosaanplant. Rond het jaar 1900 kwamen, me name dankzij een meer algemeen gebruik van
kunstmest, grootschaliger heideontginningen op gang. Rond 1940 waren van de grote heidevelden
nog maar enkele grotere gebieden over. Na de Tweede Wereldoorlog werden nog meer heidegronden
in cultuur gebracht.
De erfgoedkaart laat zien hoe het landschap zich ontwikkeld heeft. Bij de reconstructie van het
historisch landschap is gebruik gemaakt van drie referentieperiodes, drie ijkpunten, waarmee de
ontwikkeling van het landschap gestalte krijgt. Aan de hand van historisch kaartmateriaal kon de
2
ontwikkeling van het landschap, in dit geval heide, in kaart worden gebracht.
9.1. Hei in 1840
Uniek nr Naam Relictstatus

10.9.1.001 Rielsche Heide Bestaat niet meer
10.9.1.002 Molenheide Bestaat nog
10.9.1.003 Het Goor Bestaat niet meer
10.9.1.004 Groote Heide Bestaat nog deels
9.2. Hei in 1900

10.9.2.001 Goor Bestaat niet meer
10.9.2.002 Kolsche heide Bestaat niet meer
10.9.2.003 Molenheide Bestaat nog grotendeels
10.9.2.004 Rielsche heide Bestaat niet meer
10.9.2.005 Strabrechtse heide Bestaat niet meer
10.9.2.006 Grote heide Bestaat nog deels
9.3. Hei in 1930
10.9.3.001 t/m 10.9.3.023 Hei in 1930.
2
Historisch kaartmateriaal: 1832: kadaster 1832; 1838: topografie 1837-1840. Uit de reproductie Wolters-Noordhoff, 1990;
1845: Topografie ca 1845: Van der Voordt-Pieck en Kuijl. 1845; 1900: Topografie ca 1900 Wieberdink, 1989. Dit zijn de
Bonneblaadjes.
21
Afbeelding: Molenheide in het zuidwesten (november 2011)
22
Thema: 10 Grote structuren
Naast alle hier beschreven kleine landschappelijke structuren, hebben we ook te maken met enkele
grote vooral geologische structuren die een regionale schaal hebben en soms erg bepalend zijn voor
de kleinere landschappelijke structuren.
10.1. Geologische eenheid

Centraal in de Meierij ligt een zone waar door tektonische bewegingen de oudere bodemlagen diep
zijn weggezakt. Deze laagte is deels weer opgevuld met zandige en lemige afzettingen. Deze zone
heet tegenwoordig de Roerdalslenk, maar in oudere publicaties wordt hij de Centrale Slenk genoemd.
Ten oosten daarvan liggen oud-pleistocene gronden, waaronder oude kleilagen, nog hoog: de
Peelhorst.
Ook ten westen van de Roerdalslenk liggen dergelijke oud-pleistocene gronden hoog, daar
Kempische Kleien genoemd. Op de overgang naar de Roerdalslenk komt daar bovendien een wat
jongere zone met veel Maaspuin (grind, keien) voor: de Gordel van Sterksel. Deels zijn deze
afzettingen in de Roerdalslenk weggezakt (niet aangegeven). Het hoogste gedeelte van deze zone
wordt in Belgisch Limburg wel de “Puinwaaier van de Maas” genoemd (niet aangegeven).
10.2. Tektonische breuk

De scheidingen tussen de grote geologische zones worden gevormd door breuklijnen in de aardkorst.
De breuk tussen de Peelhorst en de Roerdalslenk is nog actief en veroorzaakt af en toe goed
voelbare aardbevingen. Deze Peelrandbreuk is vrij recht.
De voornaamste breuk aan de westzijde van de Roerdalslenk is de Breuk van Vessem. Deze is amper
nog actief en heeft een wat bochtig verloop. Bovendien zijn er een heleboel zij-breukjes. Het is net
alsof de bodem hier scheurt en niet zozeer breekt…
10.3. Midden-Brabantse Dekzandrug

Dwars over de Roerdalslenk ligt een jong-pleistocene dekzandrug, de Midden-Brabantse Dekzandrug.
Deze is 43 kilometer lang, opvallend recht en meestal ongeveer 2 kilometer breed. Deze rug
belemmert de afstroming van heel wat beken, waardoor aan de zuidzijde hier en daar flinke
overstromingsvlakten gevormd zijn. Soms zijn beken in een ander dal terecht gekomen, soms wringen
ze zich met vele door één “poort”. Aan de noordzijde zien we juist het resultaat van afspoeling vanuit
de Midden-Brabantse Dekzandrug: leemgebieden.
10.4. Waterscheiding
Waterscheidingslijnen scheiden de stroomgebieden van de afzonderlijke beken. Hier zijn slechts de
voornaamste natuurlijke waterscheidingen weergegeven. Ze lopen vaak over landruggen en door
duingebieden, maar soms ook door het cultuurland.
23
Thema 11: Restbossen
11.1 Restbos
Bossen die kennelijk de bosvijandige Middeleeuwen overleefden en pas daarna sneuvelden of
misschien zelfs nog bestaan. Bij de reconstructie van het restbos is gebruik gemaakt van historisch
3
kaartmateriaal vanaf 1830.
Deze ontbreken in Geldrop-Mierlo.

4
11.2 Ecologisch oud bos
Een oude boskern is een bos dat tenminste voorkomt op topografische kaarten van ca. 1840 en waar
een deel uit inheemse bomen of struiken bestaat. Inheems zijn de bomen en struiken die zich sinds de
spontane vestiging na de laatste IJstijd (vanaf ca. 13000 jaar geleden) ter plekke altijd natuurlijk hebben
verjongd. Ze kunnen ook kunstmatig verjongd zijn, maar dan moet het plantmateriaal afkomstig zijn van
strikt lokaal oorspronkelijke bomen of struiken. Dit betekent dat bomen en struiken die als soort wel
inheems zijn, maar ingevoerd werden uit een andere klimaatszone of geologische regio niet als inheems
worden aangemerkt. Plantmateriaal uit direct aangrenzende gebieden (ook over landsgrenzen) kan
daarentegen wel als oorspronkelijk inheems worden gedefinieerd, als het verder voldoet aan de definitie.
Aangeplante bomen en struiken zijn niet zonder meer te onderscheiden van hun inheemse verwanten.
Ervaren veldwerkers kunnen wel heel wat morfologische verschillen vaststellen, maar in de praktijk
worden inheemse bomen en struiken onderscheiden door middel van een aantal parameters of criteria.
5
De werkwijze hiervoor is ontwikkeld door Maes. De criteria hebben betrekking zowel op de boom zelf
als op de groeiplaats. Soms bieden archieven of herinneringen van omwonenden hulp. Een nieuwe
hulpbron is kennis van het DNA met behulp waarvan inheemse genenbronnen kunnen worden
gekarakteriseerd.
De belangrijkste criteria die de groeiplaats betreffen:

het landschapselement komt voor op de historische topografische kaart van ca. 1830-1850 of ouder;
het landschapelement komt op latere topografische kaarten voor, maar er zijn duidelijke aanwijzingen
dat er vanuit oudere landschapselementen in de buurt uitzaaiing heeft plaats gevonden;
het landschapselement maakt in het veld een oude en ongestoorde indruk
het bodemtype en de groeiplaatsomstandigheden komen min of meer overeen met de natuurlijke
standplaats van de soort;
de bodem maakt een ongestoorde indruk;
de boom of struik komt voor in het ter plaatse natuurlijke of afgeleide vegetatietype;
er zijn plantensoorten aanwezig in de boom-, struik- of kruidlaag die indicatief zijn voor oude
bosplaatsen of houtwallen. Hierbij wordt een lijst gehanteerd zoals die voor de bossen van
Vlaanderen is opgesteld door M. Hermy (Tack et al., 1993), aangevuld met soorten die representatief
zijn voor Nederland
de standplaats ligt binnen het natuurlijke verspreidingsgebied van de betreffende soort;
in de omgeving komt de betreffende soort voor op vergelijkbare standplaatsen;
in of nabij de standplaats komen oude natuurlijke of cultuurhistorische elementen voor zoals
beekmeanders, wallen, greppels, graften, holle wegen en oude perceelsgrenzen.
De belangrijkste criteria die de boom of struik zelf betreffen:

de boom of struik is een wilde inheemse variëteit, geen cultuurvorm;
de boom of struik maakt een spontane en niet-aangeplante indruk;
het betreft een zichtbaar oude boom of struik, een oude stoof van voormalig hakhout of spaartelg (op
enen gezet);
DNA onderzoek geeft indicaties over de autochtoniteit.
3
Historisch kaartmateriaal: 1832: kadaster 1832; 1838: topografie 1837-1840. Uit de reproductie Wolters-Noordhoff, 1990;
1842: Topografie ca 1842: Van der Voordt-Pieck en Kuijl, 1842; 1900: Topografie ca 1900: Wieberdink, 1989. Dit zijn de
Bonneblaadjes.
4
Volledig naar bestanden Bert Maes 2011.
5
Maes, 1993.
24
Overige criteria
uit archieven blijkt een hoge ouderdom van de groeiplaats of zijn er indicaties voor het autochtone
karakter;
uit mededelingen van bewoners ter plaatse blijkt een hoge ouderdom van de groeiplaats;
uit archeo-botanisch- of archeologisch onderzoek volgen indicaties voor het autochtone karakter.
In de praktijk gaan zelden alle criteria tegelijk op. Op verarmde plaatsen bijvoorbeeld zullen indicatieve
kruiden ontbreken. Er is ook niet altijd sprake van oude bomen of oud hakhout. Het uitsluiten van typische
tuinvariëteiten is nog wel mogelijk, maar determinatie van wilde variëteiten is alleen met veel veldervaring
soms mogelijk. De criteria dienen ook in samenhang met elkaar gebruikt te worden.
De groeiplaatsen van autochtone bomen en struiken worden in het veld aangegeven op een veldkaart met
topografische ondergrond, schaal 1:10.000.
Op het inventarisatieformulier worden opgenomen:
gegevens betreffende de standplaats (topografie, geomorfologie, bodem, vegetatietype, indicatieve
kruiden e.d.);
gegevens over het beheer;
de karakteristieke bomen en struiken (Tansleypresentie, inheems karakter, omtrek, hoogte, optreden
van verjonging);
gegevens ten behoeve van de oogst van vruchten of zaden (bloei, vruchtzetting, mate van
bereikbaarheid).
De in de rapportage opgenomen soorten en groeiplaatsen zijn steeds in het veld bezocht en

bestudeerd. In de praktijk is gebleken dat er in bestaande inventarisatierapporten ten aanzien van een
aantal soortengroepen onvoldoende zekerheid bestaat over de determinatie of dat er sprake is van
onzorgvuldige determinatie. Dit geldt voor geslachten als Betula, Quercus, Crataegus, Prunus, Salix,
Rosa en Ulmus.
Uniek nr Naam Toelichting Opp in ha

elzenbroek met Gewone vogelkers en Gelderse
10.11.2.001 Sang 0,64
roos
elzenbroekbos met Gewone vogelkers, Gelderse
roos en Zwarte bes; 1 exemplaar jonge opslag
10.11.2.002 Goorloop / Sang 8,72
van Hondsroos; locaal moeilijk toegankelijk
vanwege water
klein eikenspaartelgenperceel in droger deel aan
rand van elzenbroekbos; eiken mogelijk van
10.11.2.003 Goorloop / Sang 0,19
zelfde generatie als de opgaande exemplaren
(ca. 2m omtrek) in aangrenzende bos
bosrand met 5 exemplaren Gelderse roos (bij
10.11.2.004 Broekkamp elkaar) en Vogelkers van eikenaanplant met 0,14
deels spontane ondergroei; stort tuinafval
essenhakhoutrij; aanplant van Gelderse roos in
omgeving door het Landschap.
restant oude Schietwilgenrij (deels geknot);
Onlangs jonge exemplaren bijgeplant
herkomst?) in omgeving: aangeplante strook met
o.a Gelderse roos, Sleedoorn, Sporkehout
relict oude houtkant met oude Schietwilgen en
10.11.2.007 Gijzenrooische Zegge elzenhakhout; buiten opname: oude essenstoof 0,28
(4m. omtrek)
eikenspaartelgenbos op rabatten en oude
wallichamen
eikenopstand, deels spaartelgen; 3
essenhakhoustoven
bosrand met oudbosrelicten; 1 jong exemplaar
van Wilde kardinaalsmuts
25
Afbeelding: Gijzenrooische Zegge ten
zuiden van Geldrop (bron IVN Geldrop,
Wim Hendrikx)
26
2. Inventarisatie historisch
6
landschap – Geldrop-Mierlo
M. Wagemans en K.A.H.W. Leenders
2.1. Algemeen
De gemeente Geldrop-Mierlo is op 1 januari 2004 ontstaan uit een fusie van de voormalige
gemeenten Geldrop en Mierlo. Van de toenmalige gemeente Geldrop ging ook nog een onbewoond
gebiedje van 54 hectare naar Eindhoven.
De gemeente Geldrop verloor op 1 januari 1997 een groot gebied, de Braakhuizense Heide van 635
hectare, aan de toen nieuw gevormde gemeente Heeze – Leende, en kreeg er een hoekje van 4
hectare voor terug. Van de gemeente Nuenen werd toen 41 hecatre over genomen. Bij de
gemeentelijke herindeling op1 januari 1973 verloor Geldrop in het westen van Zesgehuchten 384
hectare aan Eindhoven en 49 hectare aan Waalre. De gemeente verkreeg toen 19 hectare van Heeze
en 25 hectare van Nuenen c.a.. Op 1 mei 1921 was de oude gemeente Zesgehuchten in zijn geheel
bij Geldrop gevoegd.
De gemeente Mierlo verloor op 1 januari 1997 488 hectare aan Heeze-Leende, op 1 januari 1995 480
hectare aan Helmond dat ook al op 1 januari 1968 een gebied van 551 hectare van Mierlo
overgenomen had: samen is dat Mierlo-Hout en Brandevoort. Op die laatste datum verloor Mierlo ook
137 hectare in Lungendonk aan Someren.
Vóór 1921 hebben we in het gebied van het huidige Geldrop-Mierlo dus te maken met drie
gemeenten: Geldrop, Mierlo en Zesgehuchten. Deze gemeenten werden in 1810 gevormd uit de
gelijknamige dorpen van het Ancien Régime.
6
In samenwerking met heemkundekring Heeze-Leende-Zesgehuchten van Geldrop, de heemkundekring Myerle van Mierlo en
de IVN Geldrop.
27
Afbeelding: De gemeente Geldrop-Mierlo in blauw, met de oude dorpsgebieden.
Bevolkingsontwikkeling van de dorpen

Inwoners Inwoners Inwoners Inwoners Inwoners Inwoners
1438 1496 1526 1795 1899 eind 2005
Geldrop 545 580 680 1099 2522 27675
Mierlo 1180 1055 1195 1573 2599 10005
Zesgehuchten bij Heeze bij Heeze bij Heeze 751 1017 bij Geldrop
Totaal 1725 1635 1875 3423 6138 37680
Het oude Geldrop
Naam
De oudste vermelding van de naam luidt Gheldorp (1302). Deze spelling zien we ook nog bij de
volkstelling van 1799. In 1440 spelde men Gheldrop. Volgens Van Berkel en Samplonius is de naam
een samenstelling van gelde of gelt ‘onvruchtbaar’ met dorp dat teruggaat op het oudnederlandse
thorpe met als oorspronkelijke betekenis ‘omheining’. Later evolueerde het woord naar het moderne
begrip ‘dorp’. Gezien de middeleeuwse geschiedenis van Geldrop als Gelders bezit, ziet men in de
7
naam Geldrop ook graag de betekenis ‘Gelders dorp’.
Gebied
Geldrop bestaat uit twee delen. Ten oosten van de Rul of Kleine Dommel een zone van 1300 tot 2300
meter breed: de zuidwestflank van de grote dekzandrug die van Sterksel naar Nuenen loopt. In het
oosten is dat een duingebied, dichter naar de beek liggen oude en jongere akkergebieden. Het andere
deel van Geldrop is een vrij klein gebiedje ten westen van de beek, waar het eigenlijke dorp ligt.
Dorp
De heerlijkheid Geldrop bleef tot het einde van het Ancien Régime een Gelders leengoed dat deel
uitmaakte van het kwartier Peelland van de Meierij van ’s-Hertogenbosch. Geldrop had een
schepenbank van zeven schepenen, met hoge, middelbare en lage jurisditie. Het dorpsbestur bestond
8
uit de drossaard, de schepenen, twee burgemeesters en de ‘gemeyne nageburen’.
Wapen
16 juli 1817: “Zijnde van lazuur, beladen met drie Harten van
goud, staande twee en een.”
Geschiedenis van het wapen

Schepenen van Geldrop worden al genoemd in 1377. Het oudste
schependomszegelstempel moet dateren van vermoedelijk vóór
1372 en vertoont een wapenschild met drie meerbladeren. Het
geslacht "Van Geldrop" voerde echter een zilveren schild met een
rode keper. Niet uit te sluiten is dat het vóór 1372 regerende
9
herengeslacht een zijlinie van het huis Gemert was. Afdrukken
van het oudste zegel dateren vanaf 1497 en geven in het
randschrift GHELDORP in plaats van GHELDROP, een
schrijfwijze die tot ca. 1400 werd gebruikt. In 1616 werd het
zegelstempel gestolen en met toestemming van de Aartshertogen werd een identiek nieuw - doch
kleiner - exemplaar vervaardigd, met toevoeging van het jaartal 1616. De meerbladeren lijken hier
meer op harten, reden waarom die symbolen sedertdien als zodanig zijn geïnterpreteerd. In het
ambts- of herkomstwapen van de van Geldrop geboortige apostolisch-vicaris van 's-Hertogenbosch,
Judocus Houbraken (ca. 1619-1681) zijn waarschijnlijk de lokale kleuren bewaard gebleven: keel op
goud. De brief van de burgemeester uit 1815 is niet bewaard gebleven. Wel is bekend dat hij een
7
Van Berkel en Samplonius, 1995, 69.
8
Sanders e.a., 1996, 325.
9
Wapen: “in sabel drie meerbladeren van zilver”.
28
afdruk van het zegelstempel uit 1616 inzond en de oorsprong daarvan niet opgaf. Mogelijk heeft hij
ook de interpretatie "harten" gebruikt. Het bij diploma van 16 juli 1817 bevestigde wapen is
bovenstaand omschreven. De kleuren zijn de rijkskleuren. Formeel voerde de gemeente tussen 1921
en 2004 geen wapen; in de praktijk is het wapen van de voormalige gemeente Geldrop gecontinueerd.
Het oude Mierlo
Naam
De oudste originele vermelding van de naam luidt Mirla (1263), in 1300 en later Mirle.. De naam is
10
samengesteld uit *mier ‘moeras’en lo ‘bos’, zodat de betekenis is: bos bij een moeras.
Gebied
Mierlo ligt op de noordoostelijke flank van de grote dekzandrug die van Sterksel naar Nuenen loopt. Er
ontspringen veel beekjes en de dalen ervan zijn soms heel breed en vlak. In het brede dal van de
Akkerse Waterloop en de Vleutloop komt nog steeds veen voor. Ook de andere brede dalen zullen
vroeger minstens moerassig geweest zijn. De akkers van Mierlo zijn te vinden op de hogere delen
tussen de beekdalen.
Dorp
De heerlijkheid Mierlo was sinds 1397 een Brabants leen dat deel uitmaakte van het kwartier Peelland
van de Meierij van ’s-Hertogenbosch. De heren van Mierlo verkregen in 1706 ook de hoge
rechtsmacht als afzonderlijk Brabants leen. Mierlo had een schepenbank met (na 1706 ook hoge),
middelbare en lage jurisditie waarin 5 schepenen uit Mierlo en twee uit Hout en Broek (=Mierlo-Hout)
zetelden. Het dorpsbestuur bestond uit drossaard, schepenen, twee burgemeesters, drie gezworenen
11
en ingezetenen.
Wapen
20 augustus 1959: “Van azuur, beladen met Sint Lucia, houdende in de rechterhand een palmtak en
in de linkerhand een brandende olielamp, alles van goud en ter wederzijde vergezeld van een schildje
van hetzelfde, beladen met drie molenijzers van keel. Het schild gedekt met een gouden kroon van
drie bladeren en twee paarlen.”

Van schepenen is sprake in 1356, van een schependomszegel vanaf 1380. Eerst vanaf 1547 zijn
exemplaren bekend. Die vertonen de beeltenis van O.L.V. met het kindje Jezus op de rechterarm,
links en rechts vergezeld van een driehoekig schildje, elk beladen met drie molenijzers. Vermoedelijk
kan worden gesteld, dat indien beide schildjes identiek zijn, zij zowel de Van Mierlo's als de Dicbiers
van Mierlo representeren, die beiden het driemolenijzerwapen voerden: Van Mierlo = Van Rode
voerde volgens het wapenboek Gelre uit het einde van de 14de eeuw als wapen: “in goud drie
molenijzers van keel”, Dicbier voerde volgens het wapenboek Bellenville uit het derde kwart van de
14de eeuw als wapen: “in zilver drie molenijzers van keel.” In 1815 interpreteerde de burgemeester de
figuur in het zegel blijkbaar als de Heilige Lucia, die al in 1570 als patroon van de plaatselijke parochie
voorkomt. Op 16 juli 1817 werd het volgende wapen bevestigd: "[Zijnde] van lazuur, beladen met St
Lucia van goud, en ter wederzijde verzeld van een schild van goud, beladen
met drie macles van lazuur, staande twee en een." De kleuren zijn de
rijkskleuren. Het heiligenbeeld draagt in de rechterhand een wijwaterkwast
[?] en in de linkerhand een kelk. In de praktijk gebruikte het gemeentebestuur
daarna tot in de 20ste eeuw wapenstempels met daarin duidelijk de beeltenis
van een vrouwelijke heilige, die een palmtak in haar rechterhand houdt. Het
gemeentebestuur verzocht in 1959 aan de Kroon om verbetering van het
wapen. Uiteindelijk werd gekozen voor een hertekening van Sint-Lucia [met
een brandende toorts in haar handen], terwijl in de beide schildjes de maliën
werden vervangen door molenijzers, waarop de kleuren van het wapen Van
Rode werden toegepast. Bij Koninklijk Besluit van 20 augustus 1959 nr. 4
werd de gemeente een nieuw wapen verleend. De wijziging van toorts in
10
11
Sanders e.a., 1996, 441.
29
palmtak en olielamp komt voor rekening van de Hoge Raad van Adel.
Historische beschrijvingen
Een aardige maar deels zwaar verouderde beschrijving van Mierlo is te vinden in: A.C. Brock,
Beschrijving der Meijerij. Historische beschrijving van de Meijerij (z.p. 1825)
Voorheen ook wel eens Mierloe genaamd, is een groot en wijd uitgebreid dorp, wordt onder de oudste
plaatzen der Meiery gerekend en is tevens een der oudste Heerlykheden van Peelland, welke
Heerlykheid reeds in 1292 werd afgepaald. Dit dorp komt in eenen oorspronkelyken brief, ten jaare
1300; waarby de Hertog de ingezeetenen van Mierlo de Groene Gemeente weg schonk, dus
geschreven vaar : Mirlo. In 1312 heeft Hendrik Heer van Mierlo zyn vrye Heerlijkheid aan den Hertog
van Brabant opgedragen, en van denzelven weder tot Leen ontvangen; hetgeene echter niet van het
hoog Gericht moet verstaan worden; naardemaal eerst ten jaare 1397 het Hoog Gericht van Mierlo
beneevens het Hoog en Laag Gericht op de gehuchten van Hout en Broek aan Hendrik Dickbier van
Mierlo verpand wierd; en welke verpanding in of omtrent de jaare 1626, weder werd afgelost. Dan by
verbaal accoord voor den Raad van Brabant in den Haag, den 16 Decenmer 1706, gesloten, is het
Hoog Gericht van Mierlo, benevens het Hoog- en Laag Gericht op de Gehuchten Hout en Broek aan
de Vrouwe van Mierlo (Barbara van Scherpenseel) afgestaan, en vervolgens door de Algemeene
Staaten erfelyk aan haar opgedragen.
De Heer de ContillionIV D blz 51 schryft van

deze plaats aldus: Mierlo een Heerlyk dorp van
Peelland en oud erfgoed der Ridders van
Dickbier, verviel opvolgende in de Huizen van
Swaaff, van Boussies, van Rumbempre, en
door overdracht aan Raas (Erasmus) van
Grevenbroeck, van wier men in het midden van
het choor der Kerk de begraafplaatzen en
grafschriften ziet"."Oudenhoven geeft ook
dezelve Bezitters dezer Heerlykheid op; welker
Heerlijkheid by opvolging uit het Huis van
Grevenbroeck in dat van Nornberg, Baronnen
van Scherpenseele raakten, welke dezelve
thans nog bezit. Het Kasteel dezer Heerlykheid
was voorheen een zeer schoon en zeer
gevaarte, van een ouder datum, maar is over
enige jaaren gedeeltelyk ingestort en zal
welhaast niet meer als eenen puinhoop kunnen
worden aangemerkt. Het lag in breede grachten omtrent een vierden uur ten Zuiden van het dorp.
Deszelfs Bezitters de Heeren van Mierlo die voorheen hunnen residentie op dit slot hadden, plagten te
Mierlo zeer veele gerechtigheden uit te oeffenen, en onder dezelven ook het recht van Korweiden, in
welke bezit zy by vonnis van den Raad van Brabant, den 23 Maart 1708 werden gehandhaafd.
Mierlo, welke in de volkstelling van 1815 een bevolking van 1688 Katholyken en negen
gereformeerden; dus te saamen 1697 zielen, hadt, ligt een uur Zuidwest van Helmond, naar welken
stadjen men in 1801, een lynregten weg door de heide heeft aangelegt, en welke heide men zedert
vlytig begint te bebouwen.
De huizen liggen er zeer verspreid; men heeft er een klein en onaanzienlyk Raadhuis, en over
eenige jaaren een klein Kerkje voor de protestanten gestigt, vereenigt met een Predicants woning. De
Kerk welke een schoon en net gebouw is, en van eenen schoonen en spitzen tooren voorzien, ligt
omtrent een vierde van een uur Zuidwaarts van het dorp afgezondert in de akkers. Zedert dat deze
kerk tot het gebruik der Katholyken is wedergekeert heeft men er een huis en eindelyk een pastoory
by gebouwd. De Kerk, toegewyd aan de H. Maagf en Martelares Luciu, is zedert den 8. September
1818 in het bezit en gebruik der katholyken.
Jaarlyks worden te Mierlo twee jaarmarkten gehouden; op welke laaste, die Dingsdag voor
St.Cathariena dag invalt, gewoonlyk de prys van het varkens vleesch, over het grootste gedeelte van
Peelland, werd geregeld.
Mierlo kan zig beroemen voortgebragt te hebben twee uitmuntende mannen naamenlyk Wilm
van Enckevoirt; welke eerst, in 1519 deken van het Kapittel te s’Bosch wierd, vervolgens Proost tot
30
St.Salvator te Utrecht, hy wierd van Paus Adriaan VI met het ampt van Datarius en met de
Bisschoppelyke Stoel van Dessusen is Spanjen begiftigt, en in 1523 door denzelfde Paus tot
Cardinaal benoemd, en eindelyk door Cleemens VIII tot Bisschop van Utrecht aangesteld. Hy
overleedt te Rome, den 19 July 1534.
De andere was Godefridus van Mierlo van de orde der Predikheeren in het Convent te ’s
Bosch, en Provinciaal dier Orde in Nederland, wierd in 1570 Bisschop van Haarlem, en stierf te
Deventer, den 28 July 1587.
Het Dorp Mierlo vermoedelijk het stamhuis van een oud Meierysche adelijk geslacht van
dezen naam, ligt zeer uitgestrekt, en bestaat uit verscheiden Gehuchten en Buurtschappen, onder
anderen : het Dorp, de gehuchten Hout en Broek, de Buurten Hozerschoop, het slot, Brandevoort,
Luchen, Elmer, Kekelaar, en Beerenbroek; van welke laaste het oud Meierysche geslacht van
Beerenbroek denkelyk zyn naam voerde.
Hier nevens de blazoenen van deze twee familien;
waarvan het eerste op het wapendoek van ’t O.L.Vrouwe
Broederschap te ’s Bosch en het tweede op een grafsteen
12
in de kerk te Leende is te vinden.
Tot zover Brock in 1825.
Zesgehuchten
Naam
De naam Zesgehuchten is helder: de dorpsgemeenschap bestond uit zes gehuchten, te weten Hout
(1333), Hoog-Geldrop (1408), Genoenhuis (1408), Gijzenrooi (1303), Riel (1302) en Hulst (1333). De
gemeenschap ontwikkelde geen overheersende nederzetting.
Gebied
Zesgehuchten bestaat uit een hoog gebied met duinen in de zuidwestelijke punt, en een gebied met
dekzandruggen rond een centrale venige laagte, de Gijzenrooise Zegge. De zes gehuchten liggen
daar op die dekzandruggen omheen. Geldrop-dorp zou als het zevende gehucht rond die laagte
gezien kunnen worden. Zesgehuchten was het gedeelte van de heerlijkheid Heeze dat tot de parochie
Geldrop behoorde. De voormalige gemeente werd in 1810 gevormd door afscheiding van Heeze en
Leende.
Dorp
Zesgehuchten maakte deel uit van de heerlijkheid Heeze. Het was met twee schepenen
vertegenwoordigd in de schepenbank van Heeze. Het dorpsbestuur bestond uit die twee schepenen
13
en burgemeesters.
Wapen
16 juli 1817: “Zijnde van lazuur, beladen met een Boom van
goud, aan wiens takken is hangende een schildje eveneens van
goud, waarop drie hoorns van lazuur en chef twee starren van
goud.”

Het dorpsbestuur gebruikte het zegel van de schepenbank van
Heeze-Leende. Het schrijven van de burgemeester uit 1815 is
niet bewaard gebleven. Bekend is slechts dat de burgemeester
schreef dat zijn gemeente voordien behoorde tot de dingbank
van Heeze en dat hij meende, dat hij het wapen van die
gemeente [Heeze] dan ook voor zijn gemeente moest
gebruiken. Die verwijzing zal voor de Hoge Raad van Adel
reden genoeg zijn geweest om als wapen van de gemeente
12
Brock, (1825), 1978.
13
Sanders e.a., 1996, 541.
31
Zesgehuchten een andere versie van het wapen, zoals dat aan Heeze en Leende werd bevestigd, toe
te kennen. Het bij diploma van 16 juli 1817 bevestigde wapen is omschreven als bovenstaand. De
kleuren zijn de rijkskleuren.
32
2.2. Thema’s
Thema 12: Oude infrastructuur
Dit thema wordt gebruikt voor het onderbrengen van de oudste categorie wegen en routes: de pré-
Romeinse en Romeinse wegen, waarvan het beloop veelal op giswerk en stoute dromen is
gebaseerd. Het gaat hier om verbindingsroutes, vaak bundels van banen, die maar met enige
vaagheid aan te wijzen zijn als daterend van vóór de Romeinse tijd of van in die Romeinse tijd, met de
bijhorende beekovergangen, dat zijn hier dan altijd voorden. Omwille van hun vaak hypothetisch
karakter hier apart gezet van de middeleeuwse infrastructuur.
12.1 Prehistorische wegen

Volgen vaak terreinhoogten, soms gemarkeerd door grafheuvels etc. of juist op basis daarvan
verondersteld.
12.2 Romeinse wegen

Romeinse wegen zijn verondersteld of echt aangetoond rechte wegen.
12.3 Voorde / Brug

Horend bij deze oude wegen en routes. Omdat de voorde/brug op drie plaatsen in het systeem
voorkomt (zeer oude wegen, doorgaande en lokale wegen), bepaalt het type weg waar de
voorde/brug geboekt moet worden. Bovendien zijn veel voorden door grotere of kleinere bruggen
vervangen.
12.4 Middeleeuwse hoofdwegen

In de middeleeuwen gebruikte wegen die oude centra met elkaar verbonden.
Afbeelding:
overzicht van
de oude
infrastructuur in
Geldrop-Mierlo
(bron: Biografie
van Peelland)
33
Thema 13: Doorgaande wegen
Als wij momenteel gebruik maken van verharde wegen binnen Geldrop-Mierlo dan beseffen we niet
dat het eeuwenoude tracés zijn. Vaak zijn de wegen de oudste overblijfselen die nog bewaard zijn
gebleven. In de Middeleeuwen waren er uitsluitend zandwegen. Het probleem daarvan was dat ze in
sommige jaargetijden erg modderig waren om te begaan en gedurende de zomer soms mul. Met
paard en kar kwam men in het algemeen toch wel met enige moeite over de wegen en te voet kon
men gemakkelijk een begaanbaar stuk vinden. Zodra het donker werd was er vrijwel niemand meer
buiten te vinden, omdat men de verraderlijke plekken in de wegen niet meer kon zien. Verlichting van
wegen was ondenkbaar en ook met het licht in de woonhuizen ging men spaarzaam om. Door met de
kippen op stok te gaan voorkwam men verspilling van lampenolie en brandstof. De wegenstructuur
van het middeleeuwse Mierlo was vrij grillig. Er kwamen geen rechte verbindingswegen voor. In plaats
daarvan is een wirwar van zandwegen tussen moerassen, broeken of heidevelden, van het ene
gehucht naar het andere, herkenbaar. Ook over de heide zien we een dergelijke onregelmatige
wegenstructuur, die vanuit een gehucht langs vennen en stuifzanden in de richting van een kerk van
e
het volgende dorp ging. Namen van straten of wegen komen we in de 14 eeuw eeuw nauwelijks
tegen. Soms zien we namen die we nog steeds kennen, zoals de Molenstraat, de Loostraat of de
14
Kerkstraat.
In Geldrop-Mierlo waren de meeste zandwegen verbindingen tussen gehuchten en hoeven. Vanuit

ieder gehucht of hoeve liepen karrensporen naar de akkers of de heidegebieden. Door Mierlo liepen
geen grote verbindingswegen die door voerlieden werden gebruikt voor de internationale handel. De
route van Den Bosch naar Luik, Aken en Keulen liep over een vrij hoog gedeelte van Oost-Brabant,
waar de wegen niet te mul of modderig waren. Deze route ging van de brug over de Dommel tussen
de dorpen Son en Breugel via Hooidonk naar Nederwetten en vervolgens via Nuenen, Geldrop en
Zesgehuchten naar Heeze, Leende en Maarheeze. Er was geen aftakking van deze route van
Geldrop via Mierlo naar Helmond omdat op het grondgebied van Mierlo de weg vaak te modderig was,
waardoor de zware vrachtkarren vastliepen. Binnen Mierlo liepen wel enkele zandwegen in de richting
van de stad Helmond. Op de grens van Mierlo met Helmond lag een brug over de Aa. Omdat dit de
enige mogelijkheid was om in Helmond te komen, kwamen enkele zandwegen vlakbij die overgang
van de rivier bij elkaar. We moeten dan denken aan de zandweg van de hoeve Gansewinkel naar de
15
brug en de weg van Merevoort via de hoeve Gasthuis in de richting van Helmond.
13.1 Doorgaande
weg
Niettemin geeft de
kadasterkaart van
ca 1830 talloze
wegen aan die
vanuit Geldrop of
Mierlo naar andere
dorpen liepen.
Deze worden in de
kaart hiernaast
getoond en in de
tabel opgesomd.
14
Coenen, 2004, 45.
15
Coenen, 2004, 88-89.
34
Doorgaande wegen:
10.13.01.001 Eindh-Paasensehut-Heeze Bestaat nog deels
10.13.01.002 Eindhoven - Asten Bestaat nog deels
10.13.01.003 Eindhoven - Heeze Bestaat nog
10.13.01.004 Eindhoven - Helmond Bestaat niet meer
10.13.01.005 Eindhoven - Kol - Asten Bestaat niet meer
10.13.01.006 Eindhoven - Leende Bestaat nog deels
10.13.01.007 Eindhoven - Mierlo Bestaat nog deels
10.13.01.008 Geldrop-Aalst-Eindhoven Bestaat nog deels
10.13.01.009 Geldrop - Asten Bestaat nog deels
10.13.01.010 Geldrop - Eindhoven Bestaat niet meer
10.13.01.011 Geldrop - Eindhoven Bestaat nog
10.13.01.012 Geldrop - Heeze Bestaat nog deels
10.13.01.013 Geldrop - Leende Bestaat nog deels
10.13.01.014 Geldrop - Mierlo Bestaat nog
10.13.01.015 Geldrop - Nuenen Bestaat nog
10.13.01.016 Geldrop - Someren Bestaat niet meer
10.13.01.020 Geldrop - Stiphout Bestaat niet meer
10.13.01.021 Geldrop - Tongelre Bestaat niet meer
10.13.01.022 Helmond - Lierop Bestaat nog deels
10.13.01.023 Mierlo - Heeze Bestaat nog deels
10.13.01.024 Mierlo - Heeze Bestaat nog deels
10.13.01.025 Mierlo - Helmond (nieuw) Bestaat nog
10.13.01.026 Mierlo - Helmond (oud) Bestaat niet meer
10.13.01.027 Mierlo - Nederweert Bestaat nog deels
10.13.01.028 Prov. weg Geldrop-Helmond Bestaat nog
Afbeelding: De weg van Geldrop naar Heeze, de Rulse Dijk (nr. 10.13.01.012) wordt onderbroken
door de A67, maar ligt hier vanaf de Mackenziestraat er nog gaaf bij (februari 2012).
35
Afbeelding: de weg
Genoenhuis, liep van
Geldrop naar Leende
(januari 2012)
10.13.01.011 Geldrop -
Eindhoven
e
Voor het verkeer met Eindhoven beschikten de inwoners van Geldrop tot het midden van de 19 eeuw
over twee zandwegen. De ene liep door de Heggestraat over de gehuchten Hoog Geldrop en Riel en
verder over de Rielsedijk naar Stratum en verder naar Eindhoven. De Rielsedijk was van grotere
betekenis dan de Geldropsedijk die alleen voor de bewoners van Hulst van betekenis was. De
16
Rielsedijk heeft tegenwoordig als verkeersweg geen grote betekenis meer.
10.13.01.021 Geldrop - Tongelre

De andere weg, meer noordelijk gelegen, liep van Geldrop over het gehucht Hulst en heette verder de
17
Geldropsche Dijk. Deze wegen waren op natuurlijke wijze ontstaan, op de hoger gelegen gronden.
10.13.01.028 Provinciale weg Geldrop – Helmond

e
Deze weg werd in het midden van de 19 eeuw tot stand gebracht door verbetering van bestaande
wegen en heidebanen. In Geldrop sloot de weg aan op de rijksweg van Eindhoven naar Weert.
13.2 Halte
Paardenwisselstation op postbaan, spoorweg of tramstation, tram of bushalte, busstation.
10.13.02.001 Treinstation Geldrop Bestaat nog
10.13.02.002 Tramstation Mierlo Bestaat niet meer
10.13.02.003 Remise Geldrop Bestaat nog
10.13.02.004 Aalsterhut Bestaat niet meer
10.13.02.005 Paasense Hut Bestaat niet meer
10.13.2.001 Station Geldrop

De spoorlijn Eindhoven – Weert werd in 1913 geopend en Geldrop kreeg daaraan een flink station.
Station Geldrop was vroeger eigenlijk meer van betekenis voor het goederenvervoer dan voor het
reizigersverkeer. Er werd steenkool aangevoerd, voor o.a. de plaatselijke brandstofhandelaren,
bouwmaterialen en textielgrondstoffen. Verder hebben zowel DAF als Zweegers
Landbouwwerktuigenfabriek intensief gebruik gemaakt van het laadperron van station Geldrop. Het
rail-goederentransport is geheel overgebracht naar station Eindhoven. De vrachtgoederenloods met
16
Verhagen, 1945, 83.
17
Verhagen, 1945, 83.
36
kantoor is opgeruimd, evenals het vroegere laadperron. Het hoofdgebouw huisvestte twee woningen.
Eén rechts boven de entree gelegen en één boven het linkergedeelte, de zgn. expeditieruimte. De
N.S. wilde het gebouw op den duur, omdat het onrendabel en vrij kostbaar aan onderhoud was,
verkopen aan de gemeente Geldrop, maar die had geen belangstelling. Intussen had men de loketten
18
en kantoortjes dichtgespijkerd en de kaartjesverkoop was naar boven verhuisd.
Afbeelding:oude
treinstation in Geldrop
In 1974 werd het stationsgebouw uit 1913 gesloopt en kreeg het Stationsplein een fraaier aanzien.
Het perron bleef gehandhaafd en de reeds gebouwde fietsen voetgangerstunnel zorgde voor een
betere verbinding tussen het centrum en Zesgehuchten. Door middel van een nieuwe ingang bereikt
19
men nu via de oude trappen het perron.
De perronoverkapping van het station van Geldrop dateert nog uit 1912 en is een rijksmonument (nr.:
515928, Parallelweg 22, Geldrop).
Perronoverkapping met wachtkamer annex dienstgebouw uit 1912 van het station Geldrop. Het
ontwerp is van architect ir. G.W. van Heukelom. De spoorlijn die westelijk van het hart van Geldrop
ligt, verbindt Eindhoven met Weert. De lijn werd reeds in 1904 door de Tweede Kamer goedgekeurd.
Omdat de spoorlijn aanvankelijk een moerasachtig gebied doorkruiste is ze bovenop een dijklichaam
gelegd. Oorspronkelijk lag oostelijk aan de voet van de dijk voor de overkapping het eigenlijke
stationsgebouw, dit is afgebroken in 1974.
Pal noordelijk van de huidige uitgang van het station ligt een voetgangerstunnel onder het spoor en
overkapping door, die het oostelijk deel van Geldrop verbindt met het westelijk gedeelte. De tunnel is
aangelegd in de jaren '70 van de twintigste eeuw. Ze behoort niet tot het beschermde monument.
Het object bestaat uit negen ijzeren boogspanten met een uitkraging van 3.70 meter aan beide zijden.
Ze staan op een afstand van 9.00 meter hart op hart. De spantbenen zelf staan op 5.00 meter uit
elkaar. De spanten zijn in de lengterichting gekoppeld door zeven vakwerkliggers. Hiervan zijn er twee
hoofd- en vijf bijliggers. De gehele ijzercontructie is geklonken. Van de spanten zijn er drie
zogenaamde halfspanten. De dakconstructie bestaat uit een flauw zadeldak gedekt met dakleer,
liggend op een houten beschieting van kraaldelen op gordingen.
Onder de perronoverkapping ligt het dienstgebouw, dat bestaat uit een seinhuis, wisselwachters- en
wachtlokaal nu met stationsloketten. Het wisselwachterlokaal heeft erkers die uitzicht hebben over de
spoorlijn. Ook bevindt zich hieronder de uitgang van het station via een trap onder de spoorlijn door
naar de aanliggende Parallelweg. Het dienstgebouw is uitegvoerd in baksteen gemetseld in
kruisverband. Rond de vensters en deuropeningen is graniet rijkelijk toegepast.
Bovenlichten van de vensters hebben een kleine roedenverdeling. De trappartij is eveneens van
graniet met wanden van witte verblensteen. Rond de trap op het perron een smeedijzeren balustrade.
18
http://encyclopedie.beneluxspoor.net/index.php/E04.09.02.03_-_Strabrecht_van_km..._tot_km..., geraadpleegd jan. 2012.
19
Van Bokhoven, 1982, nr. 33.
37
Reden bescherming/Overige opmerkingen:
De perronoverkapping met annexen is van algemeen belang. Het gebouw heeft cultuurhistorisch
belang als voorbeeld van de sociaal-economische ontwikkeling en de daaropvolgende ontsluiting van
het zuiden van Nederland en als voorbeeld van de typologische ontwikkeling van het kleine station op
de lijn Eindhoven-Maastricht. Het is architectuurhistorisch van belang vanwege de sobere stijl en de
combinatie met evenwichtig vormgegeven technische details en als voorbeeld van de toegepaste
combinatie van bouwelementen; het is tevens als klein station van belang in het oeuvre van de
architect en contructeur Van Heukelom. Het gebouw is tevens van belang vanwege de gaafheid van
het exterieur. Het is zeldzaam wegens opzet en contructie en als klein station intussen zeldzaam
geworden.
10.13.2.002 Tramstation te Mierlo

Te Mierlo, nabij de hoek Dorpsstraat – Vesperstraat was een “station” van de stoomtram die daar
tussen 1906 en 1932 reed.
10.13.2.003 Tramwegremise paardentram te Geldrop (Heuvel 1a, Geldrop)

Voor de paardentram Eindhoven – Geldrop – Mierlo – Helmond was er in Geldrop een remise.
Gebouw in twee bouwlagen uitgevoerd in baksteen onder een met leien gedekt schilddak. Brede
openingen in de onderste laag. Getoogde zesruits schuiframen met empire indeling. Natuurstenen
plint op verdiepingshoogte.
Gebouw vormt een geheel met
het daarnaast gelegen
voormalig gemeentehuis. Het
is een gemeentelijk monument
(nr.: G1.02). Is lange tijd in
gebruik geweest als
brandweerkazerne.
Afbeelding:Voormalige
tramremise, Heuvel, Geldrop
10.13.2.004 De Aalster posthut

De naam hut heeft betrekking op een halte aan een postkoetsroute, die vaak op eenzame plaatsen
halverwege de dorpen werd gebouwd. De oorspronkelijke Aalsterhut werd gebouwd in 1717 en diende
als posthut vlakbij belangrijke zandpaden die als verbindingsroutes bekend waren voor omliggende
dorpen als Eindhoven, Leende, Aalst, Valkenswaard en Zesgehuchten. De naam hut is hier
misleidend, want het was een stenen huis, wat voor die tijd juist bijzonder was voor deze regio. Ze had
het uiterlijk van een langgevelboerderij, maar ze was anders ingericht en leek nog het meest op de
teutenhuizen in de Kempen. Omdat de posthut zo dicht bij Aalst lag, dat wilde in die tijd zeggen zeker
een uur lopen, kreeg het deze naam, maar het stond te boek als laatste of dertiende huis van het
Gijzenrooi, een gehucht aan de andere kant van de hei.
De posthut lag temidden van de stilte van de Groote Heide, maar toentertijd sprak dit weinig tot de
verbeelding: landlopers en wolven maakten de streek onveilig, waardoor de boeren deze uitgestrekte
heide soms te voet, maar meestal met paard en wagen bereisden om er gras en turf te steken. Door
de wir-war aan wegen en karresporen raakte men gemakkelijk verdwaald en werd het gevaar voor
turfkuilen alleen maar groter. De kerktorens van de omliggende dorpen en wat grenspalen op de heide
waren dan ook de enige aanknopingspunten die men had. Over de vlakte kon een geheimzinnige,
mistige sluier liggen, waardoor men het er niet zelden zag spoken. Heel bekend was de
angstaanjagende 'gloeiige', een lichtgevende geestachtige gedaante die 's nachts werd waargenomen
bij moerassen en op de drassige heidevelden (waarsch. moerasgassen die licht uitstralen, dan wel in
38
wolken glimwormpjes). In de tijd van bijgeloof moest men echt een goede reden hebben om naar of
20
door de Groote Hei te gaan.
Afbeelding:Situatie
schets van de
Aalsterhut op basis
van de kadastrale
kaart van 1832 van
Zesgehuchten.
Van belang voor deze inventarisatie is het feit dat de Aalsterhut door de gemeentelijke herindelingen
nu ruim 2 kimometer buiten de huidige gemeente Geldrop-Mierlo ligt, al lag hij destijds in de gemeente
Zesgehuchten. De grens met Aalst lag letterlijk in de achtertuin van de posthut. Bij de Aalsterhut
hebben de oude en nieuwe galg
gestaan.
Afbeelding:impressie van de Aalster

postroute over de Groote Heide
10.13.2.005 De Pasense posthut

Een vergelijkbare hut bevond zich wat
minder ver buiten de huidige gemeentegrens (circa 200 m): de Pasense Hut. Dezer lag op een afslag
e
van de oude wegen niet ver van Genoenhuis die naar een mogelijk in de 18 eeuw aangelegde rechte
baan leidde waarlangs men in Heeze kon komen.
13.3 Oude Rijksweg

Wegen uit het rijksprogramma uit de jaren 1810 – 1935. (Daarna krijgen we de moderne autowegen).
10.13.3.001 Oude Rijksweg Eindhoven – Weert

In 1853 werd de rijksweg Eindhoven – Weert aangelegd als keiweg. Belangrijke weg voor de
ontwikkeling van Geldrop. Men wilde voor de Geldropse industrie een goede verbinding met de
21
‘straatweg’, dat is de weg van ’s-Hertogenbosch naar Eindhoven en Luik.
20
www.koenvansantvoord.nl/kwartierstaat/index. Coenen, 1985.
21
Verhagen, 1945, 86.
39
22
In 1880 werden de keien vervangen door klinkers. In het
rijkswegenplan 1927 was voor deze weg ook sprake van
23
geasfalteerd steenslag. De weg liep via Geldrop naar
Heeze en verder over Leende naar Maarheeze. Ten
zuiden van Geldrop volgde de weg grotendeels de oude
weg naar Heeze, maar op drie plaatsen werden bochten
afgesneden.
De huidige A2, die geheel buiten Geldrop – Mierlo blijft, is
de moderne opvolger van deze oude rijksweg naar Weert.
In het verleden liep de weg vanuit Eindhoven langs de
Aalsterhut richting Weert, dat is door de uiterste
zuidwestpunt van Zesgehuchten die nu buiten Geldrop –
Mierlo valt.
Afbeelding: de oude rijksweg van Eindhoven naar Weert

liep langs de kerk van Geldrop af (februari 2012)
13.4 Railweg
Spoorlijnen, trambanen, goederensporen (interlokaal maar
ook lokaal!)

10.13.04.001 Eindhoven - Helmond Bestaat nog steeds
10.13.04.002 Goederenspoor Compostbedrijf Bestaat niet meer
10.13.04.003 Eindhoven - Weert Bestaat nog steeds
10.13.04.004 Geldrop - Valkenswaard Bestaat niet meer
10.13.04.005 Paardentram Eindh-Geldrop Bestaat niet meer
10.13.04.006 Geldrop - Heeze, tram Bestaat niet meer
10.13.04.007 Stoomtram Geldrop - Mierlo - Helmond Bestaat niet meer
10.13.04.001 Spoorlijn Eindhoven – Helmond

Spoorlijn van Eindhoven naar Venlo en verder naar Duitsland. Deze in 1866 in gebruik genomen
spoorlijn doorsneed de oude gemeente Mierlo in het noordwesten, maar ligt geheel buiten de huidige
gemeente Geldrop – Mierlo.
10.13.04.002 Goederenspoor Compostbedrijf

Aftakking van de spoorlijn Eindhoven – Helmond voor het vrachtverkeer naar het compostbedrijf.
10.13.04.003 Spoorlijn Eindhoven – Weert

e
Al in de 19 eeuw had Geldrop tevergeefs geprobeerd om een spoorwegverbinding te krijgen. In 1903
werd de aanleg van een spoorlijn van Eindhoven naar Weert in de Tweede Kamer besproken. De
spoorlijn zou in de onmiddelijke nabijheid van de gemeente worden aangelegd. In 1913 werd de
24
spoorlijn voltooid en op 30 oktober 1913 kon de lijn officieel worden geopend.
10.13.04.004 Spoorlijn Geldrop - Valkenswaard

Op 20 juli 1866 werd de spoorlijn Valkenswaard – Eindhoven geopend. De treinen reden in het begin
een keer per dag retour Valkenswaard –Eindhoven. In 1896 kwam er een ochtend- en een avondtrein
bij die doorreed naar het Belgische Hasselt. Vanaf het begin was echter duidelijk dat de aanleg van
het spoor een verkeerde beslissing was geweest. Het personenvervoer bracht nooit het succes dat
men had verwacht. Op 4 september 1939 werd de lijn voor reizigersvervoer alweer gesloten. Het
22
Strootman, 1989, bijlage 5.
23
Strootman, 1989, bijlage 6.
24
Coenen, 1987, 158-159.
40
vervoer van goederen ging voorlopig door. Omdat de spoorlijn in Eindhoven, met zijn gelijkvloerse
kruisingen met de straatweg veel overlast veroorzaakte wilde het stadsbestuur er eigenlijk van af.
Maar vanwege een overeenkomst tussen Nederland en België was dat niet mogelijk. Daarom werd
besloten de spoorlijn vanaf Valkenswaard om te leggen via Geldrop. Er werd in totaal 12 km nieuw
spoor aangelegd, grotendeels op kosten van de gemeente Eindhoven en grotendeels gelegen in de
noordwesthoek van Heeze. Even voorbij de nieuwe aftakking in Valkenswaard werd de nieuwe lijn in
25
1959 symbolisch geopend door de trein door een wit zijden lint te laten rijden. In 1973 reed de
laatste trein, de sporen werden in 1985 opgebroken. De spoorlijn was enkelsporig uitgevoerd en niet
26
geëlektrificeerd.
10.13.04.005 Paardentram Eindhoven-Geldrop

Deze paardentram werd geëxploiteerd door de Tramwegmaatschappij Eindhoven-Geldrop, welke
naam werd afgekort als T.E.G. De Geldroppenaren verklaarden die afkorting als „Toch eeuwig
gesukkel" en later, vanwege de tegenvallende exploitatie als „Ter Ere Gods". De rails werden langs de
Rijksweg aangelegd, slechts hier en daar week de route van de weg af. Op „de Bult" in Zesgehuchten
was een opstapmogelijkheid. Vanaf de Nieuwendijk ging de route door de Korte Kerkstraat via de
Langstraat naar de Grote Heuvel. Daar werd in 1888 naast het raadhuis een huis tot tramwegremise
27
verbouwd, waar twee wagens en een paard konden worden gestald.
De paardentram T.E.G. (Tramwegmaatschappij Eindhoven-Geldrop) vervoerde omstreeks 1900
gemiddeld 5000 personen per maand. De opbrengst viel niet tegen, maar de snelheid was te laag. Het
was duidelijk dat nieuwe energiebronnen, zoals electriciteit, gas of benzine een grote concurrentie
zouden gaan vormen. Reeds in 1897 waren er plannen om de paardentram te veranderen in een
gastram. In 1902 waren de plannen voor een nieuwe stroomtramverbinding van Eindhoven naar
Geldrop al zo ver gevorderd, dat het einde van de paardentram in zicht kwam, In 1905 werd de
stoomtram in gebruik genomen. In maart 1906 werden de rails van de paardentram opgebroken en
28
het materiaal verkocht aan Oirschot.
10.13.04.006 Paardentram Geldrop - Heeze

Vrijwel tegelijk met de opheffing van de paardentram Eindhoven-Geldrop werd er een paardentramlijn
aangelegd van Geldrop naar Heeze. In april 1906 begon de tramwegmaatschappij met de aanleg van
een paardentram naar Heeze. Vanuit de Heuvel liep de lijn recht naar de kruising Molenstraat, Heuvel,
Langstraat. De lijn liep verder achter de Burght, dwars door de Akert naar Hout. Pas op Strabrecht
kwam de lijn weer op de verkeersweg.
Op 22 juli 1907 werd het traject in gebruik genomen. De rit van Geldrop naar Heeze kostte 15 cent.
Onderweg waren er twee opstapmogelijkheden, namelijk op het Hout en op de Rul. Zeven maal per
dag kon men vanuit Geldrop per tram naar Heeze. Over het vijf kilometer lange traject deed de
paardentram 25 minuten. De lijn Geldrop- Heeze werd beheerd door de Tramwegmaatschappij
Eindhoven-Geldrop, die sedert 1902 grotendeels in handen was van tramwegmaatschappij De Meierij.
Door de aanleg van de spoorlijn van Eindhoven naar Weert in 1913 nam het personenvervoer per
paardentram af. In 1921 werden dagelijks nog slechts vier ritten vanuit Geldrop verzorgd en op 1 juli
29
1921 werd de paardentram Geldrop-Heeze officieel opgeheven.
Loop van het spoor: Vanaf het eindpunt links van het stationsgebouw van de staatsspoorwegen op het
Eindhovense Stationsplein, via Nieuwstraat, Markt, Marktstraat en dan met een scherpe bocht de
Rechtestraat in, om vervolgens van de rechterzijde van de straat naar de linkerzijde te gaan, en zijn
weg te vervolgen. Dan via Stratumseind, Geldropseweg en langs de "Oude Barrier" (ter hoogte van de
rondweg in Eindhoven) langs de rijksweg naar Geldrop. De weg wordt vervolgd over Den Bult
(Zesgehuchten), de Eindhovenseweg, de Nieuwendijk, de Korte Kerkstraat, de Kleinen Heuvel (begin
Langstraat), de Langstraat en draait dan de Grooten Heuvel op, waar de remise en het kantoor van de
30
maatschappij zijn.
25
Van Mierlo, 1991.
26
http://nl.wikipedia.org/wiki/Spoorlijn_18_Winterslag_-_Eindhoven op 3 januari 2011.
27
Coenen, 1987, 92.
28
Coenen, 1987, 154.
29
Coenen, 1987, 155.
30
Krekel, 1985, 18-19.
41
Afbeelding:Deze
foto werd gemaakt
ter gelegenheid
van de laatste rit
van de
paardentram van
Geldrop naar
Heeze op 30 juni
1921
10.13.04.007 Stoomtram Geldrop – Mierlo – Helmond

In 1898 werden in Geldrop allerhande plannen ontworpen om een betere en vooral snellere
tramverbinding te krijgen naar Eindhoven en Helmond. Nieuwe energiebronnen, zoals gas of
electriciteit, boden hier een mogelijkheid. Er werd gedacht aan een accutram of een gastram, maar
uiteindelijk werd gekozen voor een stoomtram. Op 6 oktober 1898 werd toestemming verkregen voor
de aanleg van een stoomtram van Geldrop over Mierlo tot aan de Krommen Steenweg in Helmond.
Afbeelding:Tram op de Heuvel omstreeks 1915
In februari 1903 werd begonnen met de voorbereidende werkzaamheden voor de aanleg van de lijn
voor de stoomtram. Men koos voor een traject dat zoveel mogelijk buiten de openbare weg lag. De
route in het dorp Geldrop was echter nog niet bepaald. Uiteindelijk besloot men het dorp zoveel
mogelijk te mijden en een verbinding te maken vanuit de Nieuwendijk naar het Vossenhol aan de
Heuvel. Bij het Vossenhol werden een dubbel spoor en een laad- en losplaats aangelegd. In 1905
koos men voor een lijn, die vanaf de Heuvel dwars door de velden achter de Hofstraat door naar de
42
brug bij de fabriek van Van der Heijden liep. Daar werd voor de stoomtram een speciale brug
31
aangelegd, naast de al bestaande.
Tussen 1906 en 1932 reed deze stoomtram dwars door het dorp Mierlo, langs Dorpsstraat en
Marktstraat. Mierlo begon wat het goederenvervoer van en naar omliggende plaatsen betreft wat
achterop te raken. Naast paard en wagen had het alleen de beschikking over het trage vervoer via het
Eindhovens kanaal. Een betere en snellere verbinding met de Geldropse en Helmondse industrie was
voor de Mierlose economie zeker welkom. Vanaf Geldrop kwam de tramlijn langs de Provinciale
grindweg het dorp binnen. Halverwege wat nu Burgemeester Verheugtstraat heet (in 1906 Provinciale
weg) linksaf richting 'Boterfabrlek'. Daar wéér rechtsaf en dan via Oudven (Prelaat Brantenstraat)
terug naar de Provinciale weg (Dorpsstraat, Marktstraat) en dan door het dorp. Het tramstation was
tegenover hotel ’t Anker. De tramlijn ging linksaf, nu Trambrugweg, naar een brug over het
32
Eindhovens kanaal en vandaar naar 't Hout en Helmond.
Door de concurrentie van autobussen wordt het in de jaren 20 steeds moeilijker om de tramlijn
33
rendabel te houden. In 1932 is het voor Mierlo afgelopen. Een busdienst nam het vervoer over.
Door de totstandkoming van de spoorlijn in 1913 en ten gevolge van het uitbreken van de Eerste
Wereldoorlog nam het vervoer van goederen en personen op de tram af. De tram zou in de loop van
de tijd plaats gaan maken voor bussen. Op 15 mei 1935 werd in Geldrop de laatste tramrit voor
personen gereden en in 1936 gaf de maatschappij de concurrentie in het goederenvervoer eveneens
34
op.
De tram volgt de route Dommelstraat - Nachtegaallaan- Bleekstraat- Geldropseweg - Geldropsedijk-

Eindhovenseweg in Geldrop- Nieuwendijk-Vossenhol - Heuvel- Mierloseweg en dan via Mierlo naar
Helmond. De Bleekstraat liep in die tijd vanaf de Nachtegaallaan langs de Dommel en dan met een
boog over de huidige Vestdijk tot aan de kruising met de Geldropseweg. Dit verklaart ook waarom de
huizen daarom zo ver naar achter staan; ze zijn gebouwd na de aanleg van de tramrails. De
Geldropsedijk liep vanaf de kruising Geldropseweg - Petrus Canisiuslaan over de (huidige) terreinen
van de DAF richting Hulst in Geldrop. De tram volgde de Geldropsedijk maar voor een deel, ging
verderop het veld in en kwam ter hoogte van de (huidige) hoogspanningsmast weer op de
Eindhovenseweg in Geldrop. De tram blijft dan links van de weg tot aan het Vossenhol, dit in
tegenstelling tot de paardentram, die wat meer naar rechts lag. Het Vossenhol verbindt de Heuvel met
de Nieuwendijk, en kruist de Helze. In het Vossenhol wordt een dubbel spoor en een laad- en losweg
aangelegd. De tram komt langs het tramstationsgebouw, kruist de Hofstraat, draait voor de voormalige
Burgerlijke Stand links af, en gaat dan met een brug over de Dommel, om juist voor het
kantoorgebouw van de fabriek van Van dén Heijden*) op de Mierloseweg te komen, deze weg over te
steken, en dan links van de weg zijn route te vervolgen naar Mierlo.
13.5 Trekpad
Trekpad langs rivier of kanaal.
13.6 Veer
Oversteek van een rivier met een bootje: aanlegplaatsen, dalende wegen veerhuis.
13.7 Voorde/Brug
Oversteek van water via doorwaadbare plaats, vaak later vervangen door een brug, in een
doorgaande weg. Doorwaadbare plaatsen heb je in soorten: min of meer dwars op het water, schuin,
zeer schuin of zelfs een heel eind door het water: een “waterstraat” of “langvoort”. Bruggen heb je ook
in soorten: een paal in het water om overheen te stappen (‘waterstap”), een balk erover, een vonder,
een schoor, een echte houten of stenen brug. Klein water stak met men een gemetseld of houten
“heul” over. Omdat de voorde/brug op drie plaatsen in het systeem voorkomt (zeer oude wegen,
doorgaande en lokale wegen), bepaalt het type weg waar de voorde/brug geboekt moet worden.
Bovendien zijn veel voorden door grotere of kleinere bruggen vervangen. De voorden worden alle
beschreven onder 14.2.
31
Coenen, 1987, 157-158.
32
Augustinus, 2000, 37.
33
34
Coenen, 1987, 157-158.
43
13.8 Plein
Verbreding van een doorgaande weg of samenkomst van wegen die tot een brede open ruimte leidt.
De pleinen kunnen allerlei functies hebben.
10.13.08.001 Groote Heuvel of Marktplein te Geldrop

Marktplein of Groote Heuvel.
Afbeelding: Marktplein in 1910
Afbeelding: Groote
Heuvelplein in Geldrop
met op de achtergrond
het voormalige raadhuis
(februari 2012).
10.13.08.002 Marktplein te Mierlo

Het marktplein aan de provinciale kunstweg (nu Marktstraat bij de rotonde).
13.9 Poort
Een doorgang door een natuurlijke barrière zoals een duinenrug, moeras, beekdal, de droge
tegenhanger van een voorde dus. Veelal aan een of beide zijden met een wegenwaaier. (Hier wordt
dus niet een soort stadspoort bedoeld!)
13.10 Spoorbrug
Speciale brug voor spoorlijn of trambaan. Meestal ijzeren of stalenconstructies, al dan niet
beweegbaar.
44
10.13.10.001 Eindhovens Kanaal-trein
Spoorbrug voor de lijn Eindhoven – Weert
over het Eindhovens Kanaal, ten
noordoosten van Geldrop. Gebouwd 1912.
Hier ligt nu een moderne betonnen brug op
de gemeentegrens van Geldrop – Mierlo.
Afbeelding: Intercity op de brug over het

Eindhovens Kanaal. 2009, foto
www.binnenvaartinbeeld.com
10.13.10.002 Eindhovens Kanaal-tram

Spoorbrug voor de stoomtram Geldrop –
Mierlo – Helmond over het Eindhovens
Kanaal, gebouwd 1905. De brug is
verdwenen en lag op de gemeentegrens
van Geldrop – Mierlo.
10.13.10.003 Spoorbrug Eindhovenseweg

Spoorbrug voor de lijn Eindhoven – Weert over de Eindhovenseweg.
Dat Geldrop destijds een station kreeg, heeft het eigenlijk te danken aan het feit dat deze plaats op de
genoemde spoorwegroute ligt en niet zo zeer aan de omstandigheid dat er een bewuste keuze voor
Geldrop als speciale bestemming is gemaakt. Dit alles nam niet weg dat het toenmalig
gemeentebestuur van Geldrop i.v.m. de groeiende industrie voor een spoorwegverbinding ijverde.
Na de Eerste Wereldoorlog heeft Eindhoven, waar de spoorlijn midden doorloopt, enorm geworsteld
met de verlamming van het verkeer, die het gevolg was van spoorlijnen die op straatniveau lagen.
Wanneer de spoorbomen op een bepaalde plek (Fellenoord) daalden, betekende dat de stillegging
van het stadsverkeer. De vroede vaderen van Geldrop hadden dit voorbeeld voor ogen, toen ze
benaderd werden voor de aanleg van een spoorlijn op hun grondgebied. Ze verlangden dan ook
'hoogspoor' met daarin twee viaducten en wel één over de weg Eindhoven-Weert en één over de
verbinding van Geldrop naar Zesgehuchten. Beide viaducten liggen er nu nog zoals ze toen gebouwd
werden. Station Geldrop kwam zodoende te liggen op een niveau van enkele meters boven de
35
straat.
13.11 Tol(huis)
Plaats of huis waar tol werd geheven.
10.13.11.001 Tolhuis Bogardeind 223, Geldrop

e
Eenlaags tolhuis annex cafe "de Oude Barrier", (19 eeuw). Tolhuis en cafe met zadeldak, cafê-
uitbreiding met masardedak. Dit was een tolhuis aan de oude rijksweg, waar deze de grensbeek met
Heeze passeerde. Nu een nieuw pand.
10.13.11.002 Tolpost Mierlo

Tolpost bij de afslag naar de Geldersche Koe of Haspel in de gemeente Mierlo.
35
http://encyclopedie.beneluxspoor.net/index.php/E04.09.02.03_-_Strabrecht_van_km..._tot_km..., geraadpleegd jan. 2012.
45
10.13.11.003 Tolpost Heimolen
Tolpost bij de Heimolen in de gemeente Mierlo.
10.13.11.004 Tolpost Kikvorsch

Tolpost aan de Kikvorsch in de gemeente Mierlo.
13.12 Holle weg

Een door langdurig gebruik uitgesleten strook waarin een oude weg loopt. Omdat de holle weg op
twee plaatsen in het systeem voorkomt (doorgaande en lokale wegen), bepaalt het type weg waar de
holle weg geboekt moet worden.

10.13.12.001 Bundel Geldrop-Someren Bestaat nog deels
10.13.12.002 bij molen Molenheide Bestaat nog deels
10.13.12.003 bij molen Molenheide Bestaat nog deels
10.13.12.004 bij De Loo Bestaat nog deels
10.13.12.007 Heeze - Mierlo Bestaat nog deels
10.13.12.001 Bundel holle wegen oude weg naar Someren.

Het betreft een bundel holle wegen, 2 kilometer lang en 150 meter breed tussen ruwweg de wijk
Oranjeveld (tussen Sluisstraat en Herdersveld) van Geldrop en het viaduct over de A67 in de
Heezerweg. Een dergelijke uitgebreide bundel is zeldzaam. Het betreft de sporen die de oude baan
van Geldrop naar Someren in de ooit-hei getrokken heeft. De sporen zijn te herkennen op de
hoogtekaart AHN.
46
Afbeelding: De bundel holle wegen op de hoogtekaart AHN, 2004.
Op een (ongedateerde, maar na 1970) luchtfoto is het patroon zichtbaar. De vegetatie vertoont van
oost naar west een strepenpatroon.
Opmerkelijk is dat dit patroon zich echter
niet lijkt voort te zetten in de gebieden die
nabij de Heezerweg zijn gelegen. In de
zone van de bundel liggen volgens een
wandelaar inderdaad wel een aantal
paden die wat verdiept liggen, maar die
grote hoeveelheid was hem nog nooit
opgevallen. Het was ook nog nooit eerder
bij hem opgekomen dat we daar met holle
wegen te maken hebben.
Afbeelding: de holle wegen of paden zijn

in het terrein nog herkenbaar in de
rechtijnig aangelegde ontginningswegen
(november 2011)
13.13 Jaagpad
Pad langs rivier of kanaal voor de mensen of paarden die schepen voorttrokken.
10.13.13.001 Jaagpad Eindhovens Kanaal

Langs het Eindhovens Kanaal liepen als zandpaden uitgevoerde jaagpaden langs, die deels nog intact
zijn. Het Eindhovens kanaal, en dan met name het fietspad aan de zuidzijde, heeft lange tijd in
deplorabele staat verkeerd. Een complicatie bij het onderhoud van dit fietspad is dat in het verleden
(medio 19de eeuw) afspraken zijn gemaakt waarbij Eindhoven, zijnde belanghebbende, het
onderhoud van het kanaal en de "jaagpaden" aan beide zijden op zich zou nemen. Inmiddels is het
belang van jaagpaden dermate gewijzigd dat vanuit die optiek elke staat van onderhoud goed genoeg
zou zijn, terwijl goede afspraken voor de nieuwe functie, t.w. aantrekkelijk fietspad voor zowel
recreatief als woon-werk-verkeer, niet gemaakt zijn.
13.14 Grenspost
Kwam in Geldrop-Mierlo niet voor.
13.15 Laanbeplanting
Laanbeplanting langs wegen die is aangegeven in de CHW-NBR3 is beschreven bij de betreffende
wegen hierboven.
47
Laanbeplanting langs het Eindhovens Kanaal die is aangegeven in de CHW-NBR3 is beschreven bij
dat kanaal onder thema 15.
48
Thema 14: Lokale wegen
In Oost-Brabant moest het vervoer vanouds vooral over land geschieden, de Dommel en de Aa waren
door hun meanderende loop nauwelijks begaanbaar voor scheepvaartverkeer. Vervoer vond plaats
over landwegen waarvan de loop werd bepaald door de zandruggen en beekdalen die ze volgden.
36
Deze wegen waren in de zomer stoffig en rul en in de winter nat en modderig.
14.1 Lokale weg

Onderstaande inventarisatie is ontleend uit het standaard overzichtswerk van de Mierlose
37
geschiedenis van de hand van J. Coenen.
10.14.1.001 Bergelstraat, Mierlo

De Bergelstraat was een weg die leidde naar het buurtschap Bergelen nabij Loeswijk. De straatnaam
werd destijds weinig gebruikt.
10.14.1.002 Boertstraat (Boterstraat, tegenwoordig Burgemeester Krollaan), Mierlo

e
De naam Boertstraat komt drie keer voor in de 15 eeuwse schepenprotocollen van Mierlo; na die tijd
vinden we die naam niet meer terug. In 1436 was er sprake van een huis aen die Boertstraet in Myerle
en in 1437 werd een perceel tCansbroec gelegen in die Boirtstraet genoemd. Het Gansbroek wordt in
e
de 15 eeuw nog genoemd als een perceel gelegen op het Hout. Aangezien in 1477 de naam
inmiddels veranderd was in Boerterstraat, vermoeden we dat we hier te maken hebben met de oudere
benamingen van de bekende Boterstraat in Mierlo-Hout. In dat geval heeft die straatnaam niets met
boter te maken, maar wijst het woord Boord of Boert op de rand van het dorp. De naam Boterstraat in
Mierlo-Hout komt voor het eerst voor in 1499. Het was de weg van de hoeve Merevoort naar de brug
38
tussen Mierlo en Helmond. Tegenwoordig heet deze weg burgemeester Krollaan.
10.14.1.003 Broekstraat, Mierlo (Hout)

De Broekstraat moet gelegen hebben op het Hout, niet ver van de hoeve Langdonk. Aan deze weg
lagen geen huizen, vermoedelijk liep de weg van een van de gehuchten naar een nabijgelegen
moeras of broek. Ook in het gehucht Het Broek kwam een Broekstraat voor, die evenwijdig liep aan de
Luchense loop. Deze weg staat nog steeds bekend als Broekstraat.
10.14.1.004 Broekstraat, Mierlo

Ook in het gehucht Het Broek kwam een Broekstraat voor, die evenwijdig liep aan de Luchense loop.
Deze weg staat nog steeds bekend als Broekstraat. Laanbeplanting: HK-HG-09 en RE-HG-53.
10.14.1.005 Dorpsstraat, Mierlo

Derpstraat is de oudere benaming voor Dorpsstraat. In Mierlo wordt de Derpstraat genoemd in 1455.
10.14.1.006 Eiksestraat, Mierlo

In 1567 wordt in een belending de Eycksestraet vermeld. Het gaat hier om een weggetje langs een
perceel grond dat behoorde bij een huis op de Saagstelling, hetgeen een oude naam is voor de
Heuvel. De naam komt verder vrijwel niet voor.
10.14.1.007 Ellenaarstraat, Mierlo

De naam Ellenaarstraat komt nog voor op de Topografische kaart van 1892 als verbinding tussen
Marktstraat en het Eindhovensch kanaal. Daar kwamen de Hekelstraat en de Ellenderstraat bij elkaar
om vervolgens in een rechte lijn door te lopen naar Mierlo-Hout. De naam Ellenderstraat bestond al in
1439. In de 15e eeuw was er al sprake van de Ellender Kampe, een perceel in dit gebied.
10.14.1.008 Hekelstraat, Mierlo

e
De Hekelstraat, die van het Dorp in de richting van het Hout liep, komt in de 16 eeuw regelmatig in
archiefstukken voor. De naam heeft vermoedelijk iets te maken met hekelen, een bewerking van vlas.
36
Kolman e.a., 1997, 45.
37
Coenen. 2004.
38
Coenen. 2004, 89.
49
Langs een gedeelte van de Hekelstraat kwam bebouwing voor. In de erfenis van Roef Mathijs uit 1558
is bijvoorbeeld sprake van een huis, schuur en bakhuis aen die Hekelstrate.
10.14.1.009 Houtsedijk, Mierlo

Met de Houtschendijk werd de weg bedoeld van Stiphout naar Den Haag in Helmond ter hoogte van
de hoeve Gasthuis. Het woord dijk geeft meestal aan dat de weg door een nat gebied liep en hoger
lag dan het landschap. De naam werd in 1425 voor het eerst genoemd.
10.14.1.010 Houtsestraat
De Houtsestraat is de gehuchtstraat van Het Hout, nu Mierlo-Hout. De straat liep vanaf de kapel in het
zuiden tot Den Haag bij Helmond.
10.14.1.011 Kerkweg, Mierlo

Of met de Kerkweg de huidige Kerkstraat bedoeld werd, valt niet na te gaan. Ook voetpaden vanuit
een gehucht of hoeve naar de kerk van Mierlo konden als Kerkweg worden aangeduid. In 1425 werd
een perceel genoemd aen den Opstal hij die Kercwech. Dit is op vrij korte afstand van de kerk. De
veldnaam Opstal komt in Mierlo nog in de 18* eeuw voor. Op de Topografische kaart van 1897 werd
met de Kerkweg de straat van de Bennendonkse hoeve naar de kerk bedoeld''.
10.14.1.012 Kruisstraat, Mierlo

De Cruijsstraet wordt in 1637 in een verkoopakte genoemd. Aangezien in Mierlo sprake was van
veldnamen als Cruijs en Cruijsberch zal deze straat wel in die omgeving gelegen hebben. De straat
werd gerekend tot het Dorp.
10.14.1.013 Loostraat, Mierlo

De Loestraat was de weg naar
de hoeve De Loe of Loo. De
naam komt voor het eerst in
1455 voor.
Afbeelding: Loostraat,
tegenwoordig de Kasteelweg,
met links de kasteelhoeve en
zicht op de verdwenen hof
(februari 2012).
10.14.1.014 Molenstraat, Mierlo

Naar de windmolen van de heer
van Mierlo liepen tenminste twee
wegen, die aangeduid werden als Molenpad en Molenstraat. De molen werd waarschijnlijk aan het
einde van de 14* eeuw gebouwd. Het Molenpad bij Molenheide wordt in het oudste schepenprotocol
van Mierlo in 1433 genoemd. Blijkbaar lagen de wegen dicht bij elkaar aangezien in 1436, bij de
verkoop van een kuis door Wijnrick Peters van Brussel, geschreven werd over een huisinge in die
Molestraet, die aan de achterzijde grensde opten Molenpat. De Molenpad liep vanaf de Derpstraat
naar de windmolen.
10.14.1.015 Peperstraat, Mierlo

Op het Hout lag de Peperstraat. De naam komt al voor vanaf 1433. Na 1600 werd deze straatnaam
niet meer gebruikt. Aan de Peperstraat lagen enkele huizen die grensden aan de Rennestraat, een
weg die gerekend werd tot het gehucht Oude Ven of Oud Veen. In den Bosch komt momenteel nog
een Peperstraat voor. De betekenis van deze straatnaam, die in meer plaatsen voorkomt, is
raadselachtig omdat het gebruik van peper nog vrij onbekend was. In Mierlo komt de naam al in 1433
voor, dus ver voor de ontdekkingsreizen. Naamkundigen denken aan peperkruid, een plantje dat hier
destijds groeide.
50
10.14.1.016 Rennestraat, Mierlo
De naam Rennestraat of Renstraat heeft te maken met de veldnaam Ren of Renne. Een dergelijke
naam treffen we momenteel nog aan in Leende. In Mierlo was ook een familie Van der Rennen die
naar dit gebied werd genoemd en die in 1421 in de Renstraat woonachtig was. Achter de Renstraat
was in 1440 sprake van een weg die Nuwen dijc werd genoemd. Vaak is het begrip nieuw betrekkelijk
en werd een weg eeuwenlang als Nieuwendijk aangeduid.
10.14.1.017 Slegersstraat, Mierlo

De Slegersstraat dankt haar naam aan de familie Slegers die daar woonde. De familie Van den
Grootenacker op het Hout in Mierlo werd omstreeks 1600 Slegers genoemd.
10.14.1.018 Sprengerspad, Mierlo

Het Sprengerspad is een naam voor een voetpad dat in 1639 werd vermeld. De naam is afgeleid van
de familie Sprengers, vermoedelijk van de priester Sprengers die in de 16"*' eeuw in Mierlo leefde en
op de Saagstelling woonachtig was.
10.14.1.019 Vestertsstraat, Mierlo

Tot slot was er op het Hout een Vestertsstraat of Vestartstraat. Deze was genoemd naar de familie
Vestart, die daar grond bezat in de 14* eeuw. Net als de Peperstraat en de Renstraat raakte deze
naam geleidelijk in onbruik. In 1556 was er aan de Opstal sprake van eenen voetpat genuempt den
Vestaertspaft.
Geldrop
e
Aan het begin van de 19 eeuw lag in Geldrop dezelfde stratenindeling die kort na de Tweede
Wereldoorlog werd aangetroffen. Het oude centrum is steeds middelpunt gebleven van de Geldropse
39 e
gemeenschap. In het centrum van Geldrop lagen in het begin van de 19 eeuw de volgende straten:
10.14.1.020 Bogardeind, Geldrop

Verlengde van de Bogardstraat, later als straatnaam verlengd tot aan de A67.
10.14.1.021 Bogardstraat, Geldrop

Straat vanuit de kom van Geldrop naar het zuiden.
10.14.1.022 Dwarsstraat, Geldrop

Zijweg van de Heistraat ten oosten van de Heeze Aa
10.14.1.023 Goorstraat, Geldrop

Straat ten oosten langs de Rul of Kleine Dommel, vanaf de watermolen zuidwaarts. Dit is de
gehuchtstraat van Braakhuizen die leidt naar het gebied Het Goor.
10.14.1.024 Grooten Heuvel, Geldrop

Driehoekig dorpsplein. Grooten Heuvel is het plein dat op de splitsing van Kerkstraat – Hofstraat –
naar de Molen-/Langstraat lag.
10.14.1.025 Heggestraat, Geldrop

De vroegere Hegstraat, van de kerk zuidwestwaarts.
10.14.1.026 Heistraat, Geldrop

Straat ten oosten van de watermolen, heiwaarts vertakkend in meerdere banen. Heet nu Sluisstraat.
10.14.1.027 Hofstraat, Geldrop

Van de Grote Heuvel naar het kasteel dat hier met “hof” aangeduid wordt.
10.14.1.028 Kerkhofstraat, Geldrop
39
Verhagen, 1945, 6-8.
51
Straat langs de westzijde van de kerk, noord-zuid gericht. Nu genaamd Nieuwe Dijk en Korte
Kerkstraat.
10.14.1.029 Kerkstraat, Geldrop

Straat van de kerk naar de Heuvel. Nu wordt deze straat zelf “Heuvel” genoemd.
10.14.1.030 Laarstraat, Geldrop

Straat van het Bogardeind naar Hoog-Geldrop.
10.14.1.031 Langstraat , Geldrop

Toch niet zo erg lange (230 meter)
straat aan de zuidzijde van de kom van
Geldrop.
Afbeelding: De Langstraat omstreeks

1895 met huisjes van wevers, zoals die
e
er in de 17 eeuw ook al stonden. Ook
zichtbaar de paardentram.
10.14.1.032 Molenstraat, Geldrop

Straat van de Langstraat naar de
watermolen.
10.14.1.033 Wielstraat, Geldrop

Straatje van de Grote Heuvel naar het
wiel van de watermolen.
10.14.1.034 Zandweg, Geldrop

Straat van de provinciale weg
noordwaarts naar de Kievit.
10.14.1.037 Kleinen Heuvel, Geldrop

De Kleinen Heuvel lag op de splitsing van de Korte Kerkstraat – Bogardeind – Langstraat
Zesgehuchten
10.14.1.035 Molenweg, Zesgehuchten

Slingerende weg over de open akker van Hout naar de windkorenmolen van Zesgehuchten.
10.14.1.036 Rielse Dijk, Zesgehuchten

e e
Kaarsrechte weg van Hoog-Geldrop naar Riel. Kennelijk een in de 17 of 18 eeuw aangelegde weg.
Laanbeplanting: RE-HG-46, maakt dus deel uit van een groter groen gebied.
14.2 Voorde / brug
Oversteek van water via doorwaadbare plaats, vaak later vervangen door een brug, in een lokale weg.
Doorwaadbare plaatsen heb je in soorten: min of meer dwars op het water, schuin, zeer schuin of
zelfs een heel eind door het water: een “waterstraat” of “langvoort”. Bruggen heb je ook in soorten:
52
een paal in het water om overheen te stappen (‘waterstap”), een balk erover, een vonder, een schoor,
een echte houten of stenen brug. Klein water stak met men een gemetseld of houten “heul” over.
Omdat de voorde/brug op drie plaatsen in het systeem voorkomt (zeer oude wegen, doorgaande en
lokale wegen), bepaalt het type weg waar de voorde/brug geboekt moet worden. Bovendien zijn veel
voorden door grotere of kleinere bruggen vervangen.
De volgende voormalige voorden werden opgemerkt:

10.14.02.001 Medervoort Bestaat niet meer
10.14.02.002 Papenvoort Bestaat niet meer
10.14.02.003 Hout-Kraaijel Bestaat niet meer
10.14.02.004 Varelsvoort Bestaat niet meer
10.14.02.005 De Trimpert - Kekelaar Bestaat niet meer
10.14.2.001 Medevoort, Mierlo

Deze voorde leeft nog voort in de straat genaamd Medevoort net ten noorden van de nieuwbouwwijk
Brandevoort, thans buiten de gemeente Geldrop-Mierlo. Een landweg stak hier de beek Schuilense
Waterloop over. De beek werd rechtgetrokken, de voorde is nu een eenvoudige duiker.
10.14.2.002 Papenvoort, Geldrop

De Papenvoort lag op de kruising Eindhovenseweg en Beekpad te Geldrop. Hier staken de wegen
van Geldrop naar Nuenen en Tongelre – Eindhoven het beekje de Beekloop over.
10.14.2.003 Hout-Kraaijel, Zesgehuchten

Deze voorde lag direct ten zuiden van het gehucht Hout, Zesgehuchten. Hier stak men een beekje
over dat de grens tussen Zesgehuchten en Heeze vormde. Nu is daar het motel bij de afslag “34
Geldrop” op de A67.
10.14.2.004 Varelsvoort, Geldrop, Mierlo en Nuenen

De Varelsvoort lag even ten oosten van de huidige brug van de Nuenenseweg – Collse Hoefdijk over
het Eindhovens Kanaal. De voorde lag vroeger in een zandbaan die daar een klein watertje over stak
dat uit het iets oostelijker gelegen ven stroomde. Deze voorde diende al in 1292 als hoekpunt van de
heerlijkheid Mierlo.
10.14.2.005 De Trimpert-Kekelaar, Mierlo

Voorde in de weg van de Trimpert naar Kekelaar, waar deze de Akkerse Waterloop oversteekt.
Aangegeven op de kaart van de heerlijkheid Mierlo van 1706. Wat oostelijker ligt een klein gehucht
genaamd Aan het Voortje.
Daarnaast zijn er nog plaatsen waar vanouds bruggen lagen, welke wellicht deels voorafgegaan
werden door voorden.
10.14.2.006 Joffrouwenbrug Bestaat niet meer
10.14.2.007 Molenbrug, Molen Bestaat niet meer
10.14.2.008 Molenbrug, Sluis Bestaat niet meer
10.14.2.009 Houterbrug Bestaat niet meer
10.14.2.010 Eiken Brugske Bestaat niet meer
10.14.2.011 Gasthuisbrug Bestaat nog (gedeeltelijk)
10.14.2.012 Hulsterbrug Bestaat niet meer
10.14.2.013 Kanaalbrug Oudvensestraat Bestaat nog (gedeeltelijk)
10.14.2.014 Kanaalbrug Goorse Dijk Bestaat niet meer
10.14.2.006 Joffrouwenbrug, Geldrop
53
De Joffrouwenbrug bij het
Kasteel van Geldrop zorgde
voor een verbinding van
Geldrop met Klein
40
Braakhuizen.
Afbeelding: De Joffrouwenbrug
bij het Kasteel van Geldrop
was eeuwenlang de verbinding
van Geldrop met Klein
Braakhuizen.
10.14.2.007 Molenbrug, Geldrop

De stenen Molenbrug bij de watermolen verbond Groot Braakhuizen met het centrum van de
heerlijkheid Geldrop. Op die Molenbrug werd het molenkruis geslagen zodra de jaarmarkt werd
41
gehouden. In feite waren hier twee bruggen, een bij de molen en een wat oostelijker bij de sluis.
10.14.2.008 Molenbrug, Geldrop

Brug bij de sluis nabij de Geldropse watermolen.
10.14.2.009 Houterbrug, Geldrop.

Nabij het gehucht Hout lag ook een bruggetje over de Rul of Kleine Dommel, de zogenaamde
Houterbrug. Daar was de beek vrij ondiep en visrijk, dat volgens de jaarlijkse schouwingen vaak
42
begroeid was met lissen. Het gaat hier om een heel oude brug, die al in 1292 genoemd werd bij de
grensafbakening van de heerlijkheid Geldrop: de paal “Klein Brugske”.
10.14.2.010 Eikenbrugske, Mierlo

Brug over de Schuilense Waterloop nabij het Apostelhuis. Ook dit is een heel oude brug, die al in
1292 genoemd werd bij de grensafbakening van de heerlijkheid Geldrop: de paal “Eiken Brugske”.
10.14.2.011 Gasthuisbrug, Mierlo

Brug over de Schuilense Waterloop nabij het terrein Gasthuis. Ook dit is een heel oude brug, die al in
1292 genoemd werd bij de grensafbakening van de heerlijkheid Geldrop: de paal “Gasthuisbrug”.
10.14.2.012 Hulsterbrug, Geldrop

Ten noorden van het centrum stroomde de Rul of Kleine Dommel vlak langs de woontoren van het
Kasteel in de richting van Hulst, waar in het Hulsterbroek nog een houten brug lag. Deze brug was
43
eigendom van de inwoners van Hulst, die het recht hadden om bruggeld te heffen. De brug werd
onderhouden van die bruggelden. De passanten zouden vooral turfboeren uit de Peel geweest zijn die
e
op weg waren naar Eindhoven. In de 19 eeuw werd dat bruggeld niet meer geheven, In 1874 moest
44
de brug worden vernieuwd. De brug ligt in een gebied met historisch groen RE-HG-41.
10.14.2.013 Kanaalbrug Oudvensestraat, Mierlo

De exacte datering van de brug is niet meer te achterhalen, doch het vermoeden bestaat dat de bouw
omstreeks 1930 heeft plaatsgevonden. Uit de topografische kaarten blijkt dat hier direct met de aanleg
van het kanaal al een brug gelegd is. De brug moet dus een vernieuwing van rond 1930 zijn.
Bovendien werd aangenomen dat het de oudste nog resterende overspanning over het Eindhovens
Kanaal betrof. Het kanaal zelf is in 1846 voltooid.
In 2011 is de brug echter totaal verniewd.
40
Coenen, 1987, 40.
41
Coenen, 1987, 40.
42
Coenen, 1987, 40.
43
Coenen, 1987, 40.
44
Coenen, 1987, 110.
54
Afbeelding: Brug Oudvensestraat
De brug ligt nog net op het grondgebied van de gemeente Geldrop – Mierlo en is gemeentelijk
monument nr. M6.02. De brug is van waarde vanwege de historisch-ruimtelijke relatie met het
Eindhovens Kanaal. Laanbeplanting kanaal: RE-HG-39.
10.14.2.014 Kanaalbrug Goorsedijk, Mierlo

Aan de Goorsedijk is een identieke brug aanwezig. Deze bevindt zich nu net op Helmonds
grondgebied. Laanbeplanting kanaal: RE-HG-39.
55
Thema 15: Gegraven waterlopen
Gegraven waterlopen zijn grotere gegraven waterlopen waaronder kanalen. Behalve de turfvaarten
van de Peel zijn er bij Eindhoven nog een aantal wateren gegraven. Het grootste project was de
aanleg van de Zuid-Willemsvaart (met bijhorende kanalen) en later het Wilhelminakanaal. Ook is er
veel gewerkt aan de kanalisatie van de Dommel. Voor de waterhuishouding van de watermolens
werden wat kanaaltjes gegraven. We onderscheiden drie categorieën: bevaarbare kanalen of
gekanaliseerde rivieren; gegraven molenwaters en ontwateringssloten die met ontginning en/of
grensafbakening te maken hebben.
15.1 Kanaal
Scheepvaartkanaal of gekanaliseerde rivieren voor algemeen interlokaal transport, of speciaal voor
turftransport (turfvaart). Secundair worden kanalen gebruikt voor watertransport, bijv. ten behoeve van
vloeiweiden of ontlasting van rivieren.
10.15.01.001 Eindhovens Kanaal

Het Eindhovens Kanaal loopt door het noorden van Geldrop – Mierlo en is deels gemeentegrens. Op
4 september 1845 werden de werkzaamheden voor het te graven Eindhovens Kanaal aanbesteed
door het stadsbestuur van Eindhoven. Ondanks watproblemen kon op 28 oktober 1846 het kanaal
feestelijk worden geopend, waarbij de raad van de gemeente Eindhoven per trekschuit een tocht over
het kanaal maakte, daarbij begeleid door de harmonie. Na opening kon het kanaal worden gebruikt
door schepen, waarbij het meestal ging om trekschuiten, die door een paard of soms door mensen
werden voortgetrokken. Aan beide zijden van het kanaal was een jaagpad, waarover het paard met
zijn voerman liep. Omdat aan weerszijden van het kanaal geen bomen groeiden en het landschap
45
geheel open was, konden ook zeilschepen door het kanaal varen. Het Eindhovens kanaal loopt over
het grondgebied van de huidige gemeenten Eindhoven, Geldrop-Mierlo en Nuenen. Voor meer dan de
helft van de totale lengte loopt het over het grondgebied van de voormalige gemeente Mierlo en komt
ongeveer halverwege tussen sluis 8 en 9 nog binnen de oude gemeente Mierlo in de Zuidwillemsvaart
uit. Bij de monding in de Zuid-Willemsvaart kwam een keersluis. Het kanaal heeft verder geen sluizen
omdat het geen noemenswaardig hoogteverschil overbrugt. Geldrop en Mierlo hebben dankzij enkele
losplaatsen van dit kanaal
geprofiteerd dat een
verbinding bood met de
grote steden. Een van de
losplaatsen in Geldrop is
deels nog aanwezig in de
vorm van een verharding
met kinderkopjes en een
basis voor de laad- en
losinstallatie (wel sterk
46
overgroeid).
Afbeelding: Eindhovens
Kanaal (foto Wim Janssen,
Helmond)
Het kanaal is helemaal met

de hand gegraven en aangelegd om de stad Eindhoven aansluiting te geven op de Zuid-Willemsvaart,
die Maastricht met ´s-Hertogenbosch verbindt. De kanalen zijn erg belangrijk geweest voor de
industriële ontwikkeling van deze regio. Met de komst van andere vervoermiddelen zoals trein en auto,
raakte met name het Eindhovensch Kanaal in onbruik. Eind jaren 1960 is het aan zijn bestemming
onttrokken. Sinds die tijd heeft het 13 kilometer lange kanaal en zijn oevers zich ontwikkeld tot een
45
Coenen 2004, 332-333.
46
Verhagen, 1945, 97.
56
47
waardevol natuurgebied dat zich uitstekend leent voor fiets-, wandel- of vaartochten. Het kanaal
heeft over de hele lengte een hoog gewaardeerde historische beplanting (CHW: RE-HG-39)
10.15.01.002 Zuid-Willemsvaart
Dit kanaal verbindt de Dieze te 's-Hertogenbosch met de Maas te Maastricht en meet een lengte van
122 km, waarvan 43,5 km op Belgisch grondgebied. Het is bevaarbaar voor schepen tot 600 ton. Aan
het kanaal werd gewerkt van 1822-1826, waarbij men deels gebruik maakte van de onder Napoleon
gegraven dijkvakken van het Canal du Nord (Noordervaart). Via het in 1850 gegraven kanaal Luik-
Maastricht geeft de Zuid-Willemsvaart een verbinding met Luik. De Zuid-Willemsvaart liep wel door het
uiterste noordoosten van de oude gemeente Mierlo, maar blijft net ten oosten van de gemeente
Geldrop-Mierlo: kortste afstand 1 km. De aanwezigheid van dit kanaal opende de mogelijkheid om het
Eindhovens Kanaal aan te leggen.
15.2 Molenloop
Kanaaltje gegraven bovenstrooms van een watermolen om die molen aan een groter hoogteverschil in
waterstand te helpen. Molenlopen kunnen meer dan 1 kilometer lang zijn. Bij een watermolen is er
soms maar een kort stukje molenloop.
10.15.02.001 Molenloop Geldropse Watermolen

10.15.02.002 Molenloop Colllse watermolen
15.3 Sloot
Hier worden de grote ontwateringssloten die met ontginning en/of grensafbakening te maken hebben
bedoeld, niet de eindeloos talrijke gewone slootjes.
10.15.3.1 Verbindingssloot Beekloop in de Zegge

Uit enkele rechte stukken bestaande en kennelijk gegraven verbinding tussen de bovenloop en de
benedenloop van de Beekloop in de Gijzenrooische Zegge.
15.4. Haven
10.15.4.001 Losplaats Mierlo, Hekelstraat

Mierlo profiteerde van de aanleg van het Eindhovens Kanaal en had bij de brug aan de Hekelstraat
48
een eigen haven die in de jaren 1980 nog aanwezig was en mogelijk nog is. Gelet op de huidige
situatie is de term losplaats wellicht beter op zijn plaats. Aanwezig op de kaart van Van der Voort-
Pieck en dus gelijk met het kanaal aangelegd. Thans (2011) een kleine verbreding van het kanaal
zonder infratructuur waar de weg wat omheen buigt.
10.15.4.002 Losplaats Mierlo, Varelsvoort

Losplaats aan de zuidzijde van het Eindhovens Kanaal ter hoogte van de brug bij Varensvoort, nog
net in Mierlo. Aanwezig op de kaart van Van der Voort-Pieck en dus gelijk met het kanaal aangelegd.
Thans (2011) een zeer kleine verbreding van het kanaal zonder infratructuur waar de oude weg wat
omheen buigt, maar de nieuwe rechtdoor gaat.
10.15.4.003 Losplaats Mierlo, Luchense Heide

Losplaats aan de zuidzijde van het Eindhovens Kanaal ter hoogte van de Luchense Heide, zonder
noemenswaardige wegen in de buurt. Vermoedelijk wel aangelegd maar niet gebruikt. Aanwezig op
de kaart van Van der Voort-Pieck en dus gelijk met het kanaal aangelegd. Thans (2011) een zeer
kleine verbreding van het kanaal zonder infratructuur waar de oude weg wat omheen buigt ter hoogte
van de golfbaan aan de overzijde.
47
Gemeentewebsite.
48
Weijts, R., 1990, 15.
57
10.15.4.004 Losplaats Geldrop,
Hulsterbrug
Losplaats aan de zuidzijde van
het Eindhovens Kanaal en vanuit
Geldrop bereikbaar via de
Hulsterbrug Aanwezig op de
kaart van Van der Voort-Pieck en
dus gelijk met het kanaal
aangelegd. Thans (2011) een
langgerekte beboste driehoek
langs het kanaal.
Afbeelding: Langs het

Eindhovens kanaal lag een
kleine losplaats voor stenen van
49
de steenbakkerij
10.15.4.005 Losplaats Zesgehuchten bij Hulst

Losplaats aan de zuidzijde van het Eindhovens Kanaal ter hoogte van Hulst. Aanwezig op de kaart
van Van der Voort-Pieck en dus gelijk met het kanaal aangelegd.. Thans (2011) een driehoekige
verbreding van het kanaal met havenkade die in gebruik is.
10.15.4.006 Losplaats Zesgehuchten bij Riel

Losplaats aan de zuidzijde van het Eindhovens Kanaal ter hoogte van Riel, doorsneden door de oude
gemeentegrens van Zesgehuchten met Tongelre en vooral gebruikt door de onder Tongelre gelegen
steenfabriek. Aanwezig op de kaart van Van der Voort-Pieck en dus gelijk met het kanaal aangelegd.
Thans (2011) een driehoekige verbreding van het kanaal waar een plankier in ligt, naast de
botenloods van de Eindhovense Studenten Roeivereniging Thêta.
15.6 Sluis
10.15.6.001 Sluis bij de watermolen van Geldrop

Bij de watermolen was zoals gebruikelijk een tweede waterloop waarlangs overtollig rivierwater veilg
kon afstromen. Met deze sluis die in deze extra waterloop lag en die eigenlijk een eenvoudig spui was,
werd de waterstand boven de molen geregeld.
10.15.6.002 Sluis bij de Collsche watermolen

Bij de watermolen was zoals gebruikelijk een tweede waterloop waarlangs overtollig rivierwater veilg
kon afstromen. Met deze sluis die in deze extra waterloop lag en die eigenlijk een eenvoudig spui was,
werd de waterstand boven de molen geregeld.
49
Coenen, 1987, 90.
58
Thema 16: Molens
Onder molens verstaan we graanverwerkende en andere industriemolens die als zodanig herkenbaar
waren. Op het platteland heeft een groot aantal molens gestaan. De oudste groep bestond uit de door
rivierwater aangedreven molens. Sommige zijn zo lang geleden gebouwd en zo vroeg al weer
verdwenen, dat er amper een duidelijk spoor van de vinden is: de "spookmolens". Mogelijk waren dat
kleine molens die de concurrentie met de latere, grotere, molens verloren. Soms is uit archiefstukken
alleen bekend dat er een molen was, maar is de exacte locatie niet bekend (hooguit alleen een
globale locatie).
Windmolens waren in vergelijking met de watermolens een nieuwe vinding. De oudste vermelding van
een windmolen in de ruime omgeving betreft een molen die in 1250 in Lillo of in Stabroek stond. De
eerste windmolens zijn niet lang daarna in de tweede helft van de dertiende eeuw opgericht.
Aanvankelijk waren alle windmolens houten standaardmolens. Er kwamen echter in de middeleeuwen
al torenmolens voor in de regio. Vanaf 1680 werden steeds meer molens met een stenen romp en
draaibare kap gebouwd.
Tot 1800 kon men niet vrijelijk molens oprichten en waren de mensen gedwongen om van bepaalde
molens gebruik te maken, zelfs wanneer die erg onpraktisch gelegen waren. Na de opheffing van de
heerlijke rechten en de belastingreglementen van de Republiek verrezen rond 1800 daarom molens
op beter gekozen plaatsen, terwijl veraf gelegen molens buiten gebruik raakten of naar een betere
plek verhuisden. In de tweede helft van de negentiende eeuw werd stoomkracht ingevoerd in het
maalderijbedrijf, maar pas in de twintigste eeuw werden er veel oude molens opgeruimd. De meeste
molens maalden graan tot meel. Sommige hadden een meer industriële taak: schorsmalen voor de
leerlooiers, olieslaan, het vollen van textiel, het grutten van boekweit, zelfs het malen van snuif
kwamen voor.
In eerste instantie heeft men voor aandrijving van de noodzakelijke molens gebruik gemaakt van
waterkracht. Rond 1100 waren er in de Nederlanden al heel wat watermolens in bedrijf, rond 1300
nam de bouw van windmolens een vlucht. De bouw van zowel wind- als watermolens vereiste een
relatief grote investering, die alleen door kapitaalkrachtige personen of instanties was op te brengen.
De eerste molens zijn dan ook gebouwd door de adel die heerlijke rechten bezat en door grote
kapittels en abdijen, zoals in Kempenland de abdij van Postel. Omdat deze investeringen hun rente
moesten opbrengen, wendden vele eigenaars, zoals Postel, zich tot de hertog, om de plaatselijke
boeren te verplichten om op de plaatselijke molen te laten malen. Dit waren de zogenaamde dwang-
50
of banmolens.
16.1 Windmolen
Door windkracht aangedreven graan- of industriemolen. Standerdmolen, later stenen molen; op het
vlakke, op een berg of in een berg (beltmolen), al dan niet met galerij.
10.16.1.001 Het Nupke, Molenakker 3, Geldrop

In de molendatabase staat de huidige molen geregistreerd als een windmolen van het type Beltmolen
(Database nr. 522). Het betreft een ronde stenen molen (korenmolen) die in 1843 is gebouwd. De
landschappelijke waarde wordt omschreven als niet onbelangrijk, maar wordt echter van de zijde van
het dorp vooral verminderd door een groot en hoog ziekenhuisgebouw. Ook is er wat veel beplanting
in de omgeving. De molen is een Rijksmonument (nr.: 16032) en heeft een molenbiotoop (zie
10.16.6.003). De naam Het Nupke dateert pas van 1970 en is eigenlijk de naam van de kleine
molenberg waar de molen op staat. Voor een uitgebreide omschrijving van de geschiedenis en enkele
foto’s van deze molen, zie website van de molendatabase:
http://www.molendatabase.nl/nederland/molen.php?nummer=522
50
Lijten, 1996, 1.
59
10.16.1.002 De Heimolen van Mierlo
Vanuit Mierlo gezien vooraan in de Molenheide, in moderne termen 85 meter ten zuidwesten van de
TV-toren, stond tot 1860 de windkorenmolen van Mierlo. De molen stond op een langgerekt kamduin
of reeks van min of meer aaneensluitende duinkoppen. Dat kamduin scheidt het grote duinengebied
van de akkergronden en ander cultuurland van Mierlo. Waarschijnlijk hebben die van Mierlo
eeuwenlang hun best gedaan om het stuifzand tegen te houden, waardoor dat in een alsmaar hoger
wordende duinrand is opgehoopt geraakt. Door de
molen op die duinrand te zetten heb je én een vrije
windbaan vanuit het zuidwesten én een korte
afstand tot het cultuurland: 55 meter tot de
duinrand, 1100 meter tot de grootste
gehuchtengroep.
De Actuele Hoogtekaart Nederland laat toe de

molenlocatie meer in detail te bekijken. Ter plaatse
van de molen is een opmerkelijke duinkop te zien,
een prima natuurlijke molenberg dus. Deze berg is
ca 3,5 meter hoger dan het gele oude pad er vlak
naast, 2,0 m hoger dat de voet van de TV-toren. Er
loopt nu kennelijk een nieuw pad midden
overheen. De duinrand is nogal verbrokkeld
geraakt door allerlei graafwerk en het uitslijten van
wegen. Een oud pad langs de molen verder de hei
op. Een zijpad liep recht op de molen af. Er liepen
nog twee paden recht op de molen af. Deze oude
molenpaden lijken alle drie verdwenen.
Afbeelding: Detail kadasterkaart
De kadasterkaart is wat details van de molen betreft weinig spraakzaam. De molen is aangegeven
met een kruisje dat uit vier rode blokjes bestaat, in een cirkel. De rode blokjes geven waarschijnlijk de
stenen poeren weer waar de molen op stond. Wat de cirkel voorstelt weet ik niet. Metend aan de kaart
stel ik vast dat de doorsnede ervan ongeveer 11 meter was. Misschien is het de cirkel met krui-palen.
Voordat deze standaardmolen werd gebouwd, liet de bevolking van Mierlo het graan malen op de
watermolen van Coll op de grens van Tongelre en Nuenen. Deze molen was eigendom van de heer
van Mierlo. De afstand van Mierlo naar Coll werd op den duur bezwaarlijk, temeer daar de watermolen
van Stipdonk en de Houtse molen in Helmond dichterbij lagen. Coenen acht het waarschijnlijk dat we
Hendrik van Mierlo mogen beschouwen als bouwer van de standaardmolen van Mierlo, ergens tegen
e
het einde van de 14 eeuw. In 1405 werd de molen vermeld in de huwelijkse voorwaarden tussen
ridder Jan van Grevenbroek, baanderheer van Grevenbroek (heer van Achel, Hamont en Sint-
51
Huijbrechtslille) en Elsbeen Dickbier, dochter van Hendrik Dickbier, heer van Mierlo.
Windmolens komen in de Zuidelijke Nederlanden voor vanaf 1250. Rond 1300 komen ze alom in
Zand-Brabant voor: de verbreiding ervan moet snel gegaan zijn. De suggestie van Coenen dat deze
52
molen aan het eind van de veertiende eeuw gesticht zou zijn is daarom nog bescheiden te noemen:
het kan best een eeuw eerder geweest zijn. Bijkomend probleem is dat de duinenpartij waarop de
molen circa 1830 stond, denkelijk pas vanaf 1400 gevormd is. Onbekendis of er in Mierlo
archiefgegevens over stuivend zand zijn, maar elders dateren die veelal van rond 1400 of de verdere
vijftiende eeuw. Het is dus denkbaar dat de eerste windmolen van Mierlo elders stond, niet op deze
berg. Dat is dus een puntje voor archeologisch onderzoek aan de molenberg en de scherven die daar
te vinden zijn.
51
Coenen, 2004, 60.
52
Coenen, 2004, 100-101.
60
Afbeelding: Molen en kerk van Mierlo in 1706.
De eerste windmolens waren zogenaamde

standerdmolens: een kast die het maalwerk en de
wieken bevatte en die op een verticale standerd op
de wind gedraaid kon worden. Aanvankelijk ging die
standerd gewoon de grond in. Later tilde men hem
op door de standerd en de schragende balken op
vier gemetselde blokken te zetten. Dat is de
toestand die de kadasterkaart weergeeft en je her
en der ook in het echt ziet. In Mierlo zijn de
schragende balken nu (met riet?) afgedekt, elders
blijven ze soms gewoon in het zicht, zoals in Mierlo
53
ook in 1706 het geval was.
De middeleeuwse molens waren geheel van hout,

uitgezonderd de maalstenen, het molenijzer en de
stenen poeren. Dergelijke molens sleten door
gebruik, konden afbranden en omwaaien. In de
Tachtigjarige Oorlog kwamen daar nog
verwoestende legerbenden bij. De datering “1640”,
die in de literatuur kennelijk rondwaart, zou kunnen
slaan op het herbouwen van de molen na
oorlogsgeweld. Het ligt voor de hand dat de molen
toen in ieder geval wél op de plek gebouwd is, waar hij door het kadaster rond 1830 werd
aangetroffen. Blijkbaar is in 1640 opnieuw een houten standerdmolen gebouwd en werd deze in de
volgende twee eeuwen niet vervangen door een moderner type als de stenenmolen. Deze molen is in
1860 en 1992 in twee stappen verplaatst is naar de locatie Dorpsstraat 147 te Mierlo, (X,Y) = (171092,
383898). De database voor verdwenen molens vermeldt deze molen (database Nr. 13785). Voor een
omschrijving zie: http://www.molendatabase.org/molendb.php
10.16.1.003 Standerdmolen te Mierlo, Dorpsstraat 147 Mierlo

In de molendatabase staat deze molen geregistreerd als een windmolen van het type Standerdmolen
(database nr. 556). Het betreft een halfgesloten standerdmolen (korenmolen) op een lage molenberg
die als bouwjaar heeft: 1640/1860 en 1992). De landschappelijke waarde is gering aangezien de
54
molen grotendeels staat ingebouwd. De locatie die staat opgegeven betreft de situering van de
verplaatste molen vanaf 1992. In het overzichtswerk van molens in Noord-Brabant van Zoetmulder
wordt de landschappelijke waarde echter omschreven als belangrijk, omdat gelegen op een natuurlijke
55
verhoging in het terrein. De molen is een Rijksmonument (nr.: 29928) en heeft een molenbiotoop (zie
10.16.6.002).
Voor een omschrijving van de geschiedenis en andere wetenswaardigheden en foto’s, zie website
molendatabase: http://www.molendatabase.nl/nederland/molen.php?nummer=556
De molendatabase dateert deze molen uit 1640, in het standaard overzichtswerk voor de Mielose
e
geschiedenis wordt deze molen door streekhistoricus J. Coenen echter gedateerd in de 14 eeuw.
Deze molen was eeuwenlang verbonden aan de heerlijkheid. De bevolking was verplicht om het graan
daar te laten malen.
De molendatabase geeft als bouwjaren 1640 – 1860 – 1992 op. Ervaring leert dat zo’n molen nooit
helemaal 370 jaar oud is. Het is een samenstel van balken en planken met ieder een eigen ouderdom
en het kan een interessante puzzel zijn om dat uit te pluizen. In de stenen bergkorenmolen van
Ulvenhout zitten balken uit een mogelijk rond 1650 herbouwd kasteeltje, van een in 1712 gebouwde
standerdmolen, hout dat bij de verhuis in 1835 naar Ulvenhout werd aangebracht, “nieuw” hout dat bij
53
BHIC, kaart van de heerlijkheid Mierlo, 1706, kopie 1800.
54
http://www.molendatabase.nl/nederland/molen.php?nummer=556.
55
Zoetmulder, 1973, 442.
61
de bouw in 1912 van de stenen molen gebruikt werd en natuurlijk hout dat bij herstellingen in de
56
laatste eeuw gebruikt werd. De molen als puzzel, het zal in Mierlo niet anders zijn.
10.16.1.004 De Ellenaar, Geldropseweg 1, Mierlo

In de molendatabase staat deze molen geregistreerd als een korenmolen van het type Beltmolen. Het
betreft een ronde stenen bergkorenmolen die in 1851 is gebouwd (database nr. 557). De
57
landschappelijke waarde is zeer beperkt aangezien hij nogal staat ingegroeid. In het overzichtswerk
van molens in Noord-Brabant van Zoetmulder wordt de landschappelijke waarde eveneens
omschreven als matig, vooral door het hoge geboomte rond de molen en door het afgraven van de
58
molenberg. Voor een uitgebreide omschrijving van de geschiedenis van deze molen, alsmede
andere wetenswaardigheden en enkele foto’s, zie website van de molendatabase.
http://www.molendatabase.nl/nederland/molen.php?nummer=557 De molen is een Rijksmonument
(nr.: 523426) en heeft een molenbiotoop (10.16.6.001).
Van 1909 tot 1916 was de molen eigendom van het Helmondse muldersgeslacht Van Stekelenburg.
In 1925 wordt Maria Holten eigenaresse, dochter van de molenaar van Genneperwatermolen te
Eindhoven (nr. 85). De windmolen geraakte kort daarna in verval. In de jaren dertig ontbraken de
staart, één roede en een deel van het gaande werk. De kap lag open en de helft van de molenberg
was reeds afgegraven. In 1941 kocht de Helmondse industrieel A.L .M. van der Lande, telg uit een
oud Deventers molenaarsgeslacht, de molen met het doel deze te laten restaureren en er een
59
molenmuseum in te richten. In het overzichtswerk van molens in Noord-Brabant van Zoetmulder
wordt als historische bijzonderheid nog
e
genoemd dat er in de tweede helft van de 20
eeuw onherstelbare ‘restauraties’ zijn uitgevoerd
en dat deze molen kan gelden als het meest
vergaande voorbeeld van aanpassing aan een
gewijzigde bestemming in de provincie Noord-
60
Brabant.
Afbeelding: Elderse Molen
10.16.1.005 Molen op ’t Zand, Zesgehuchten, nu hoek Groeneweg-Aragon, Geldrop

Op het Zand in de gemeente Zesgehuchten werd in opdracht van het gilde van fabrikeurs een
61
windmolen gebouwd, die als volmolen werd gebruikt. In de database voor verdwenen molens staat
een windmolen van het type Grondzeiler geregistreerd (database nr. 4751). Het betrof een koren-,
boekweit- en volmolen die in 1811 werd gebouwd en in 1844 werd verplaatst naar Asten (verdwenen).
Voor een omschrijving van de geschiedenis van deze molen en andere wetenswaardigheden, zie
website van de database voor verdwenen molens: http://www.molendatabase.org/molendb.php
56
Jansen, 2009.
57
58
59
Bussels, 1979, 59-60.
60
61
Coenen, 1987, 75.
62
Op de kadastrale kaart van 1832 staat deze molen vermeld (sectie A, blad 02, OAT-nr. 804).
Afbeelding: Deze molen uit Asten stond van 1811

tot 1844 op de Zesgehuchtense buurtschap ’t
62
Zand.
63
Afbeelding: Molen op het Zand op de kadastrale kaart 1832.
10.16.1.006 Molen Eindhovenseweg 2 - 4, Geldrop

Deze molen werd gebouwd aan de oude Papenvoort, later het bruggetje in de Nieuwendijk over de
Beekloop. Het huidige adres is Eindhovenseweg 2 - 4, een dubbelwoonhuis. De molen werd gebouwd
in 1865-1866 door J. Smulders. Opeenvolgende eigenaren waren J. Schuurmans en J. Sprengers.
Sprengers verhuurde de molen van 1923 tot 1 april 1927 aan N.F. Knijpers. Toen in dat jaar de molen
enige gebreken vertoonde, besloot de heer Sprengers hem af te breken. Dit geschiedde in
augustus/september 1927. Op de plaats van het pakhuis, behorende bij de gesloopte molen, werden
64
twee herenhuizen gebouwd. Volgens de database voor verdwenen molens was dit een windmolen
van het type Beltmolen, een korenmolen die in 1863 werd gebouwd en in 1927 gesloopt (database nr.
477). Voor een volledige omschrijving van de geschiedenis van deze molen en andere
wetenswaardigheden, zie website van de database voor verdwenen molens:
http://www.molendatabase.org/molendb.php
Afbeelding: Molen aan

de Eindhovenseweg.
Rechts zien we de
opslagplaats van de in
1936 afgebrande
strohulzenfabriek van J.
Govers.
62
Coenen, 1987, 75.
63
www.watwaswaar.nl
64
63
10.16.1.007 Standerdmolen Het Hout, Hoofdstraat, Helmond
350 meter ten zuiden van de kerk van Het Hout in Mierlo stond aan de Houtsestraat, nu Hoofdstraat,
een windmolen. In de database voor verdwenen
molens staat deze windmolen geregistreerd (database
nr. 5986) als een van het type Standerdmolen. Het
betrof een korenmolen die in 1889 werd gebouwd en in
1938 werd afgebroken Voor een korte omschrijving
van de geschiedenis en een foto van deze molen zie
website van de database:
http://www.molendatabase.org/molendb.php
Deze gesloten standaardmolen stond eerst te Zeelst bij

Eindhoven. In 1888 werd hij daar afgebroken en in
1889 aan de Hoofdstraat te Mierlo-Hout opgebouwd in
opdracht van Godefridus van Stekelenburg, die
voordien de 'Elderse' molen huurde. Na zijn overlijden
werd de molen in 1937 door de erfgenamen verkocht
aan Antoon van Stekelenburg, wiens familie molenaars
op de watermolen van Boxtel waren. De molen,
voorzien van twee koppels stenen, wordt dan stilgezet
in verband met het verzakken van de borst en in 1938
aan Chr. van Bussel voor afbraak verkocht. Bij de
molen stond nog een motormaalderij voorzien van een
zuiggasmotor. Een aantal jaren voerde de kast een
65
reclame van een conservenfabriek.
Afbeelding: Standerdmolen Hoofdstraat
Mierlo-Hout
16.2 Watermolen
De Meijerij telde veel watermolens die gebruik maakten van de ruime en snelle aanvoer van water,
van zowel het Kempisch Hoog als de Peelhorst. De molenaars hielden de ‘pegel’ (de waterstand) zo
hoog als voor het eigen bedrijf noodzakelijk geacht werd en zij bekommerden zich niet of nauwelijks
om de overlast die dat bovenstrooms veroorzaakte voor de boeren. Keizer Karel V zou hier in 1545
66
paal en perk aan stellen.
Bij een watermolen treffen we in de regel twee waterpoelen en een ‘vloed’ aan. Benedenstrooms
ontstond er door het onrustige water een rond molenwiel. Direct bovenstrooms hadden molens soms
een tweede waterpoel met water dat weldra door de molen zou stromen. Met de ‘vloed’ wordt een veel
groter gebied aangeduid dat soms onder water kwam te staan als de molen erg hoog opstuwde. De
molenaar had vaak het visrecht op al die wateren.
10.16.2.001 Watermolen van Geldrop, Molenstraat 21 Geldrop

Dit is de oude dorpswatermolen van Geldrop, ooit een banwatermolen van de heren van Geldrop.
Achter de watermolen ontstond een wiel, een breed water. De weg van de Grote Heuvel naar dat
molenwiel heette de Wielstraat. De weg van de Kleine Heuvel naar de watermolen de Molenstraat, de
67
weg daartussen de Langstraat. Het was een dubbele watermolen: het water van de Rul of Kleine
Dommel stroomde tussen beide molengebouwen door de raderen. De oostelijke molen was rond 1830
een olieslagmolen, de westelijke aan de dorpszijde was een korenmolen. Een beschrijving uit 1798
vermeldt dat het complex diende als graanmolen, oliemolen en volmolen, bediend door één molenaar.
Het slagwerk van een oliemolen is vrij eenvoudig aan te passen tot een volmolen. In de database voor
molens staat deze molen geregistreerd als een watermolen van het type Onderslag watermolen
68
(http://www.molendatabase.org/molendb.php nr. 1225).
65
Bussels, 1979, 58-59.
66
Michels, 1993, 273.
67
Crooymans en Paijens, 1996, 11.
68
64
Afbeelding: De dubbele watermolen op de
kadastrale kaart van 1832. De bovenste molen 3-
3a betrof een oliemolen. De onderste 3b een
69
korenmolen (sectie B, blad 01, OAT-nr. 3a, 3b).
Gedurende de negentiende eeuw ontstonden er in

Geldrop verscheidene textielfabrieken. De
watermolen werd in de Wollenstoffenfabriek van
Adriaan van den Heuvel geïncorporeerd en gebruikt om vol(was)machines aan te drijven. In 1854
verving van den Heuvel de volmachines door 'self-actor’-spinmachines. In 1874 liet de toenmalige
eigenaar Willem van de Heuvel een voor die tijd zeer modem Sagebien-rad aanbrengen. Het rad in de
fabriek deed dienst tot 1920. De waterkracht was soms onvoldoende om alle machines aan te drijven,
stoom en electriciteit bleken meer betrouwbare en goedkopere krachtbronnen te zijn. Het rad raakte in
verval en stortte in. Enige jaren later werden de restanten afgebroken en werd de waterloop in de
fabriek overkluisd met een betonnen vloer. De textielindustrie zou gedurende de twintigste eeuw
geleidelijk uit Geldrop verdwijnen.
De fabriek van Van den Heuvel kwam leeg te staan en raakte in verval. Omstreeks het midden van de
jaren negentig werd het gebouw getroffen door een brand. Een omvangrijk renovatieproject van de
fabriek en de directe omgeving werd rond deze tijd opgestart. Het In 1983 gestichte Weverijmuseum
zou ondergebracht worden in een gedeelte van de fabriek. Besloten werd om weer een waterrad aan
te brengen en daarmee machines in het weverijmuseum aan te drijven. Restanten van het oude rad
bleken nog onder de overwelving van de waterloop te liggen. J.M.G. Dehing van het ingenieursbureau
B.ATSittard bouwde, aan de hand van een tekening uit het Maastrichtse stadsarchief van het rad van
de fabriek van Regout, een replica. In mei 2000 werd het rad in werking gesteld. In 2003 draaide het
rad ‘voor de prins', het dreef nog geen machines aan. De schoepen moeten vochtig blijven om het rad
in balans te houden. De sluisconstructie stroomopwaarts, die het water van de Dommel in de
70
molentak leiden, zijn na 2003 vervangen door een balkenstuw en een visstrap.
10.16.2.002 Collsche Watermolen, Collseweg, Nuenen

Dubbele waermolen op de Rul of Kleine Dommel ten noorden van Geldrop, onder Nuenen. Ooit
eigendom van de heer van Mierlo die er waarschijnlijk zijn onderdanen gebruik van liet maken voordat
de Mierlose molen in de heide gebouwd werd. De molen is nog in originele staat, maar staat buiten
Geldrop-Mierlo.
16.3. Rosmolen
Door paardenkracht aangedreven graan- of industriemolen. Vaak in een typisch veelhoekig gebouwtje
of een “verdikking” van een ander gebouw.
16.4 Torenmolen
Molens met een stenen romp, die hier in de regio al in de Middeleeuwen voorkwamen, maar niet in
Geldrop, Mierlo of Zesgehuchten.
16.5 Motormolen
Vanaf 1846 komt de stoommachine de wind- en waterkracht aflossen, eerst in een bijgebouwtje van
de oude molen. Vanaf 1907 ook “zuiggas”-motoren en later diesel en elektromotoren. Eerst worden er
nog typische motermolengebouwen opgericht, later is een maalderij onherkenbaar. Het gaat om die
typische motermolengebouwen.
69
www.watwaswaar.nl
70
65
10.16.5.001 Hulstermolen
16.6 Molenbiotoop
Gebied met straal van in Noord-Brabant 400 meter rond een met windkracht aangedreven molen. Dit
gebied moet zorgvuldig worden ingericht waarbij bebouwing en bomen laag gehouden worden om
onbeperkte wind voor de molen te waarborgen. De Noord-Brabantse Cultuurhistorische waardenkaart
geeft voor Geldrop-Mierlo drie molenbiotopen aan. In alle gevallen zijn de molens niettemin behoorlijk
in het gedrang gekomen.
10.16.6.001 Molenbiotoop molen Ellenaar, Mierlo
10.16.6.002 Molenbiotoop molen Mierlo-Dorp
10.16.6.003 Molenbiotoop molen Het Nupke, Geldrop
16.7 Molenberg
Natuurlijke of opgeworpen hoogte waar een windmolen op gebouwd werd. Ook de “belt” van een
beltmolen.
10.16.07.001 Het Nupke, Molenakker 5, Geldrop

De naam Het Nupke voor deze molen bij Geldrop (10.16.1.001) dateert pas van 1970 en is eigenlijk
de naam van de kleine molenberg waar de molen op staat. Dit was waarschijnlijk een opgeworpen
hoogte.
10.16.07.002 De Heimolen van Mierlo

Ter plaatse van de Mierlose Heimolen (10.16.1.002) is een opmerkelijke duinkop, een prima
natuurlijke molenberg dus. Deze berg is ca 3,5 meter hoger dan het gele oude pad er vlak naast, 2,0
m hoger dat de voet van de TV-toren. Er loopt nu kennelijk een nieuw pad midden overheen.
10.16.7.003 Standerdmolen te Mierlo, Dorpsstraat 147 Mierlo

De standerdmolen in het Dorp te Mierlo (10.16.1.003) staat op een vrij lage molenberg.
10.16.7.004 De Ellenaar, Geldropseweg 1, Mierlo

De molen De Ellenaar (10.16.1.004) is een beltmolen: tegen de stenen romp is een berg of belt
opgeworpen. Vanaf de bovenzijde werden de wieken bediend.
10.16.7.005 Molen Eindhovenseweg 2 - 4, Geldrop

De molen aan de Eindhovenseweg (2 10.16.1.006) was een beltmolen: tegen de stenen romp was
een berg of belt opgeworpen. Vanaf de bovenzijde werden de wieken bediend.
16.8 Molenwiel
10.16.8.001 Molenwiel van de Geldropse Watermolen, Geldrop

Molenwiel ten noorden van de molen. In het dorp Geldrop is de Wielstraat er naar genoemd.
10.16.8.002 Molenwiel van de Collsche Watermolen, Nuenen

Molenwiel ten noorden van de molen. Buiten Geldrop-Mierlo.
16.9 Molenvloed
Gebied bovenstrooms van watermolen dat door te sterke stuwing bij de molen wateroverlast kon
hebben.
NB: verschilt van “Molenwiel”, want dat is een meest ronde kleine waterplas bij de uitloop van het
molenrad of de bijhorende sluis; soms ook pal bovenstrooms van molenrad. Zie bij de watermolens.
66
16.10 Watervluchtmolen
Watermolen die de mogelijkheid heeft om over te schakelen op windkracht dankzij erop of naast
gebouwde windmolen. Komt in Geldrop-Mierlo niet voor.
67
Thema 17: Gehuchten
Dit deel van Brabant is vanouds een gehuchtenland, met gemiddeld een dozijn gehuchten en één
dorpskom per oorspronkelijke gemeente. Het begrip “gehucht” (buurtschap, herdgang) hoort specifiek
bij het oude hoofdzakelijk agrarische landschap. Ieder gehucht beschikte over een groter of kleiner
gebied met akkers, weiden, hooiland en in de Middeleeuwen een aandeel in de gemene gronden. Dit
kan het gehuchttoebehoren genoemd worden.
Gehuchten die vooral uit boerderijen bestonden vertoonden een vrij open structuur. Iedere boerderij
stond immers op een betrekkelijk groot erf (typische maat: 1 hectare) en daardoor konden ze niet dicht
opeen geschoven worden. Vaak is de onderlinge afstand nog veel groter en is de ligging bij eigen
grond blijkbaar een belangrijke factor geweest. Een straat verbindt in veel gevallen de boerderijen. In
andere gevallen stonden de boerderijen met hun "voordeur" op de rand van een akkergebied (krans-
akker-dorp) of op de rand van een stuk gemeenschappelijk gebruikte grond (krans-aard-dorp). Bij
deze twee laatste vormen vinden we de boerderijen alle aan dezelfde kant van de straat, maar tevens
waren ze verdeeld over meerdere gehuchten. In bijzondere topografische omstandigheden kan op
deze wijze een driehoekige ruimte tussen boerderijen ontstaan zijn. Dat zijn geen "Frankische
driehoeken", maar in de late Middeleeuwen of daarna gevormde pleinen, die qua genese verwant zijn
aan de wegenwaaiers aan de rand van het cultuurland. Waar er dichte bebouwing optreedt, hebben
we niet met boeren te maken. Het kan gaan om landarbeiders of wevers, maar ook (vooral in de
dorpskommen) om renteniers, winkeliers, notabelen etc.
Niet alle gehuchten dateren uit de Hoge of Late Middeleeuwen. Naarmate de ontginningen
voortgingen, ontstonden er ook nieuwe nederzettingen. Door het opschuiven van de heiderand
kwamen ooit op die rand gelegen gehuchten midden in het boerenland te liggen en kwam er ruimte
voor een nieuwe rij: "Heikant" is dan een typische benaming. Elders werd op vrij chaotische wijze een
stuk heide ingenomen en bebouwd: de heidekrakers. In het bestaande cultuurland ontstonden nieuwe
gehuchten door de splitsing van oude boerderijen, door het aankoeken bij een herberg of door het op
een strookje langs de weg huisvesten van landarbeiders.
Op de erfgoedkaart worden twee referentieperiodes gebruikt bij het thema gehuchten en dorpen,
namelijk de periode 1830 en 1900-1930. De situatie op basis van de kaart van 1832 wordt als
onderlegger gebruikt voor de verwachtingswaarde hoog – historische kern. Als eerste meetmoment
wordt 1832 (opname kadaster) aangehouden. De bewoonde erven van 1832 dienen als basis voor de
gehucht-identificatie. De situatie van 1900-1930 is de tweede referentie waarbij de bewoning nader
wordt getypeerd. Bij ieder bewoond erf is aangegeven tot welk gehucht en tot welke gemeente het
behoorde. De in 1832 bewoonde erven kunnen archeologisch interessant zijn. Bovendien bestaat de
mogelijkheid dat, als het bedrijf tot in de twintigste eeuw voortgezet werd, op het erf naast puin ook
bodemverontreiniging wordt aangetroffen.
De gehuchten worden als volgt getypeerd:
groot dorp: meer dan 50 nederzettingseenheden (NZE), brede verzorgende functie, veel functies
meervoudig aanwezig.
klein dorp: meer dan 25 NZE, verzorgende functies enkelvoudig aanwezig
groot gehucht: meer dan 25 NZE, geen verzorgende functie buiten een enkele herberg
klein gehucht: 10-25 NZE
huizengroep: 3-9 NZE.
verspreide bewoning aan straat: Van belang is dat de "verspreide bewoning aan straat" in veel
gevallen de gedaante is waarin oude, niet erg uitgegroeide, agrarische gehuchten in de
vroege negentiende eeuw nog voortbestonden
compact aan straat: enkele verdichtingen in de verspreide bewoning, meestal aan een weg.
verspreid: soms erg eenzaam gelegen losse NZE, bijv. boswachter, veerhuis,
paardenwisselstation.
Deze drie laatste typeringen worden hier niet toegepast.
Bij het typeren van gehuchten is het van belang op welk moment we de situatie beoordelen. Een
gebied met verspreide bewoning in 1832 kan tegen 1900 enkele gehuchten bevatten, een groep
68
boerderijen die in 1832 als “verspreid langs straat” (verder dan 100 meter uit elkaar dus) getypeerd
wordt, kan doordat er huizen en boerderijen tussengevoegd zijn, in 1900 of 1930 als klein of zelfs
groot gehucht (onderlinge afstanden minder dan 100 m) getypeerd moeten worden.
In Geldrop-Mierlo hebben we te maken met drie verschillende nederzettingspatronen in de drie oude

gemeenten. In Mierlo was er een kleine nederetting bij de kerk, die bijna eenzaam in de akker stond.
Op 650 meter ten noorden daarvan ligt het grote gehucht Marktstraat dat aan de oostzijde een
marktplein rijk was. Ten westen daarvan lag het gehucht dat vanouds “Dorp” heette. Geldrop had
daarentegen een duidelijke en grote dorpskern met marktplein, kerk, kasteel en watermolen. In
Zesgehuchten waren er alleen maar gehuchten.
17.1. Groot dorp
10.17.1.001 Geldrop (Geldrop)

In 1830 bestond de kom van Geldrop uit een dicht bebouwd stratennet met enkele uitlopers waarvan
het begin ook dicht bebouwd was. Op 200 meter ten oosten van de kerk lag een driehoekig plein, de
Grooten Heuvel, met daarop het raadhuis. Op 100 m ten zuiden van de kerk lag eveneens een
driehoekig plein, de Kleinen Heuvel. De weg daar naartoe heette “Korte Kerkstraat”. De Molenstraat
leidde naar de watermolen, de Hofstraat naar het kasteel dat 250 m ten noorden van de Grote Heuvel
e
lag. De kom telde 100 – 200 woningen. De nederzetting komt al naar voren in 15 eeuwse
71
documenten. Het dorp groeide in de negentiende eeuw door de sterk toenemende industrialisatie
van met name de textielnijverheid uit tot een nederzetting die stedelijk aandoet. Dit komt vooral door
72
de fabriekscomplexen met kantoren en magazijnen en de huizen van de fabrikanten.
10.17.1.002 Marktstraat (Mierlo)

Ongeveer 650 meter lange verbrede en tweezijdig drukbebouwde straat met 60 tot 70 huizen,
waaronder enkele boerderijen. Het oostelijke, meest brede, deel heet De Markt. Gelegen tussen open
akkers op 600 – 1200 meter van de kerk. De huizen waren hier over het algemeen kleiner dan de
73
hoeven in de afgelegen gehuchten. Er woonden onder meer wevers en ambachtslieden. Hier werd
de beestenmarkt van Mierlo gehouden. In 1396 gaf hertogin Johanna van Brabant toestemming aan
de heer van Mierlo om twee jaarmarkten in te stellen.
10.17.1.003 Het Dorp (Mierlo)

Aan een slingerende weg genaamd De Straat en de daar op aansluitende Oude Vense Straat en
Hekelstraat stonden in 1830 een 60-tal huizen, boerderijen en het raadhuis. De bebouwing valt in
groepjes uiteen, met telkens weer wat open ruimte. Gelegen tussen open akkers, op 500 - 600 meter
van de kerk. In Mierlo wordt de Dorpstraat genoemd in 1455. De huizen waren hier over het algemeen
kleiner dan de hoeven in de afgelegen gehuchten. Er woonden onder meer wevers en
74
ambachtslieden.
17.2. Klein dorp
Geen
17.3. Groot gehucht
10.17.3.001 Hulst (Zesgehuchten)

Groot gehucht van ongeveer 35 woningen en boerderijen gegroepeerd om drie driehoekige pleinen.
10.17.3.002 Hout (Zesgehuchten)

Groot gehucht van ongeveer 40 woningen en boerderijen rond een flink driehoekig plein aan de
zuidoostrand van de grote open akker De Molenakker. In Hoog Geldrop, Hulst en Hout nam de
bebouwing het sterkst toe. Deze twee laatstgenoemde gehuchten werden door het spoor min of meer
71
Coenen, 1987, 13.
72
Anonymus, 1983a, 11.
73
Coenen, 2004, 75.
74
Coenen, 2004, 75.
69
losgemaakt van de overige en gingen zich meer op het centrum van Geldrop oriënteren, waar ze
onmiddellijk bij aansloten. Deze gehuchten deelden dan ook mee in de bloei die Geldrop in de laatste
e 75
decennia 19 eeuw kende.
10.17.3.003 Loeswijk (Mierlo)

Gehucht van ca 30 huizen en boerderijen aan een wat verbrede straat met twee knikken, aan de rand
van de open akker Kerkakker van Mierlo. Loeswijk is een van de oudste benamingen binnen het
grondgebied van Mierlo. Het woord valt uiteen in Loo en Wijk. Loo is een oude naam voor bos, een
e e
woord dat al in de 7 en 8 eeuw in gebruik was. In Mierlo komen we het ook tegen bij het Loe en het
Loogoor. Wijk of Vicus betekent nederzetting. Dit woord werd al in de Romeinse tijd gebruikt. De
Loestraat was de weg naar de eerdergenoemde hoeve De Loe of Loo. De naam komt voor het eerst
in 1455 voor.
17.4. Klein gehucht
10.17.4.001 Braakhuizen (Geldrop)

Klein gehucht van tegen de 25 boerderijen hoofdzakelijk langs de straat evenwijdig aan het beekdal
(over 500 m) en langs de weg naar Someren (200 m). De gehuchten Groot- en Klein Braakhuizen zijn
van oudsher elk door een brug over de Kleine Dommel met het centrum verbonden. In deze
e
gehuchten woonden in het begin van de 19 eeuw 488 personen, dus ongeveer de helft van het aantal
inwoners van het centrum. Er stonden ongeveer zeventig woningen, voor het grootste deel
boerderijen, waarvan de meeste in Groot Braakhuizen lagen bij het punt, waar de Goorstraat in de
76
Sluisstraat komt en verder in de Goorstraat.
Afbeelding: Zicht vanaf het plein aan de Sluisstraat/Goorstraat de Sluisstraat in (februari 2012).
10.17.4.002 Hoog Geldrop (Zesgehuchten)

e
Achttien boerderijen en huisjes. Het gehucht Hoog Geldrop ontwikkelde zich in de 19 eeuw tot de
e
kern van de toenmalige gemeente Zes Gehuchten. Hier werden op het einde van de 19 eeuw de
kerk en scholen gebouwd. De naam Hoog Geldrop moet jonger zijn dan de naam Geldrop, omdat ze
daarvan werd afgeleid.
10.17.4.003 Genoenhuis (Zesgehuchten)

Gehucht van 16 boerderijen en huizen met een driehoekig plein en lange verspreid bebouwde straat
aan de zuidwestzijde van de grote open akker Molenakker zuid van Geldrop. Uit welk jaar de eerste
bewoning dateert, is niet bekend. Genoenhuis is waarschijnlijk ontstaan uit enige hoeven. Bekend zijn
75
Verhagen, 1945, 9.
76
Verhagen, 1945, 8.
70
de "Hoeve van het klooster Mariënhage", alsmede het goed "Ter Heesterbeke". Later wordt er nog
gewag gemaakt van de "Hoeve van de Koning van Engeland" (Willem III), wat gewoon die hoeve van
Mariënhage is nadat deze genaast was. Wat het aantal huizen betreft, was Genoenhuis in de jaren
77
1690 tot 1800 tweemaal groter dan thans en Gijzenrooi zelfs driemaal. De naam Genoenhuis
immers werd in de Middeleeuwen geschreven als “Geennieuwenhuijs", wat betekent „dat nieuwe
78
huis". Ook dit soort namen zijn vaak 13e of 14e eeuws.
10.17.4.004 Riel (Zesgehuchten)

Gehucht van 24 huizen en boerderijen losjes gegroepeerd rond enkele open ruimten van
onregelmatige vorm, waarop ook twee waterpoelen voorkwamen.Het gehucht ligt tussen enkele kleine
open akkers in. Grootste van de ZesGehuchten. Hier stond een kapel, die bediend werd door de
pastoor van Geldrop omdat Zesgehuchten parochieel onder Geldrop viel. Daar waar de pastoor
(paap) op zijn weg van de kerk in Geldrop naar de kapel op Riel de Beekloop overstak werd dit de
Papenvoort genoemd. Tevens stond op Riel een omgrachte graanspijker van de Tafel van de Heilige
Geest uit ’s-Hertogenbosch.
10.17.4.005 Gijzenrooi (Zesgehuchten)

Gehucht van tien boerderijen en huizen aan een wat verbrede straat, ten zuiden van een open akker.
Ten noorden daarvan ligt het moeras de Gijzenrooische Zegge. De naam Gijzenrooi (1303:
Ghisenrode) wijst op een ontginning in het bos. Plaatsnamen die eindigen op rode, komen in deze
streek vrij veel voor, denk maar aan Sint Oedenrode en Nistelrode. De meeste namen eindigend op -
rode dateren uit de 12e en 13e eeuw. Deze bosrooiing is genoemd naar ene Gise, Gijs zouden we nu
zeggen.
10.17.4.006 Het Hout (Mierlo)

Gehucht van ruim 20 verspreid langs de Houtse Straat en een dwarsstraat staande boerderijen en
huizen in het noorden van Mierlo, thans genaamd Mierlo-Hout. Mierlo-Hout telde in het verleden zeker
twee kapellen. Een daarvan was de Agathakapel. Later werd in die buurt een parochiekerk gebouwd.
e
De naam Hout werd in de 13 eeuw al genoemd, onder meer in Latijnse akten, waar het letterlijk
vertaald werd als lignum. In een testament van 1348 was al sprake van akkers op het Hout. De naam
wijst op bos of (kreupel)hout.
De zuidelijke kapel was de Sint- Lambertuskapel. De kleine nederzetting bij deze kapel stond bekend
e
als het St. Lambertseijnde of Lambertsend. Ook nadat de kapel in de 16 eeuw verdwenen was, bleef
deze benaming gehandhaafd. De kaart van de heerlijkheid Mierlo uit 1706 toont hier nog deze naam
als streeknaam, de kadasterkaart van 1830 laat zien dat deze hoek toen geheel onbewoond was.
10.17.4.007 Bekelaar (Mierlo)

Gehucht van 20 huizen en boerderijen aan een wat verbrede straat die zich oostwaarts vertakt naar
de Oude Beemden en het beekdal. Bekelaar is gelegen nabij Loeswijk. Het eerste deel van het woord
heeft betrekking op een beek of riviertje. Laar wijst op een bos of een akker die in het bos is
aangelegd. Laar sluit in dat opzicht duidelijk aan bij Loo. In beide gevallen heeft men bos ontgonnen
om daar akkers aan te leggen. Volgens streekhistoricus J. Coenen kunnen die activiteit in de 12e of
13e eeuw worden gedateerd.
10.17.4.008 Heieindstraat (Mierlo)

Kaarsrechte weg met 10 boerderijen, tussen Het Dorp en de heiderand. De weg steekt een
beekdalletje over. Heijeneind zal letterlijk het einde van de heide betekend hebben. Vaak gaat het om
een ontginning aan de rand van de heide.
10.7.4.009 Het Oud Ven (Mierlo)

Een dozijn boerderijen en huizen aan de kromme Oudevensestraat, tussen open akkers gelegen.
Oude Ven is een gedeelte van Mierlo dat aansluit bij het Dorp. In de 17e eeuw schreef men Oude
Veen, maar de oudste benaming is ven. Er komen in Mierlo wel meer bewoonde gebieden voor die op
-ven eindigen, zoals Wijtphen en Bijntven. De oorspronkelijke gesteldheid van het terrein komt uit die
77
Anonymus, 1978a, 9.
78
Coenen, 1987, 13.
71
naam goed naar voren. Het wijst erop dat de Mierlonaren voor hun bouwpercelen niet alleen kozen
voor de randen van de beekdalen, maar ook voor de boorden van de vennen.
10.7.4.010 Het Broek (Mierlo)

Een dozijn boerderijen verspreid langs de wat kromme en plaatselijk verbrede Broekstraat. Het broek
waar deze nederzetting naar genoemd is, lag wat zuidelijker langs de Luchense Beek.
't Broek is tevens een beschermd dorpsgezicht. De langgerekte buurtschap bestaat vooral uit
langgevelboerderijen die voor een deel nog de structuur van de oorspronkelijke nederzetting laten
zien. De omgeving van 't Broek bestaat vooral uit landbouwgebied, met in het zuiden de Luchense
Wetering, de bovenloop van de Hooidonkse Beek. 't Broek ligt in het buffergebied tussen de
agglomeraties Eindhoven en Helmond, en niet ver van de nieuwbouwwijk Brandevoort. In het westen
79
bevindt zich Landgoed De Gulbergen op en nabij de vuilstort van de RAZOB.
Het Broek is nu een beschermd dorpsgezicht dat wordt bevolkt door zowel agrarische- als
burgerbevolking. Het Broek behoort tot het nederzettingstype zoals dat vroeger in grote getale
voorkwam op de Brabantse zandgronden. Het driehoekige plein wordt gevormd door een aantal
boerderijen met in het midden een waterkuil voor het drenken van vee en het blussen van branden.
Het geheel wordt omzoomd door eikenbomen. De kuil is inmiddels gedempt en het oorspronkelijke
wegenpatroon is door de aanleg van het Eindhovensch Kanaal in 1843 enigszins veranderd. De
80
structuur van de zogenaamde langrepelakkers en paden zijn door de ruilverkaveling verdwenen.
17.5. Huizengroep
10.17.5.001 Klein Braakhuizen (Geldrop)

Huizengroep van 5 huizen of boerderijen direct ten oosten van de brug over de Rul of Kleine Dommel
in de weg naar Mierlo. De gehuchten Groot- en Klein Braakhuizen zijn van oudsher elk door een brug
over de Kleine Dommel met het centrum verbonden. In deze gehuchten woonden in het begin van de
e
19 eeuw 488 personen, dus ongeveer de helft van het aantal inwoners van het centrum. Er stonden
ongeveer zeventig woningen, voor het grootste deel boerderijen, waarvan de meeste in Groot
81
Braakhuizen lagen bij de punt, waar de Goorstraat in de Sluisstraat komt en verder in de Goorstraat.
e
De gehuchten Braakhuizen zijn als woonkernen sinds het begin van de 20 eeuw in betekenis
toegenomen, vooral toen in 1930 het uitbreidingsplan Braakhuizen tot stand kwam. Tengevolge
waarvan een r.k. kerk en meisjesschool werden gebouwd. De beide gehuchten zijn geleidelijk naar
elkaar toe gegroeid, zodat het onderscheid Groot- en Klein braakhuizen in de volksmond niet meer
82
gemaakt wordt.
10.17.5.002 Het Zand (Zesgehuchten)

Groep van 6 huizen en boerderijen.
10.17.5.002 De Kievit (Geldrop)

Drie boerderijen op een kluitje.
10.17.5.003 De Putten (Zesgehuchten)

Vier boerderijen op een kluitje, vermoedelijk vernoemd naar turfwinning in de buurt, in het dal van de
Lakerloop dat 100 meter westelijker ligt.
10.17.5.004 Boterstraat (Mierlo)

Groepje van 5 huizen en boerderijen aan de Boterstraat. De naam Boertstraat komt drie keer voor in
e
de 15 eeuwse schepenprotocollen van Mierlo; na die tijd vinden we die naam niet meer terug. In 1436
was er sprake van een huis aen die Boertstraet in Myerle en in 1437 werd een perceel tCansbroec
gelegen in die Boirtstraet genoemd. Aangezien in 1477 de naam inmiddels veranderd was in
Boerterstraat, vermoeden we dat we hier te maken hebben met de oudere benamingen van de
bekende Boterstraat in Mierlo-Hout. In dat geval heeft die straatnaam niets met boter te maken, maar
wijst het woord Boord of Boert op de rand van het dorp. De naam Boterstraat in Mierlo-Hout komt voor
79
www.wikipedia.nl
80
Gemeentewebsite.
81
Verhagen, 1945, 8.
82
Verhagen, 1945, 8.
72
het eerst voor in 1499. Het was de weg van de hoeve Merevoort naar de brug tussen Mierlo en
83
Helmond. Tegenwoordig heet deze weg burgemeester Krollaan.
10.17.5.005 Merevoort (Mierlo)

Groepje van 5 boerderijen en huizen nabij de gelijknamige voorde. Merevoort is net als Brandevoort
een toponiem dat aangeeft dat daar een doorwaadbare plaats in de rivier was. In dit geval hebben we
met een heel interessante naam te maken, omdat het de doorwaadbare plaats door de rivier de Mere
moet zijn geweest. Hiermee werd de beek of rivier bedoeld waaraan Mierlo haar naam ontleende. Met
die rivier de Mier of Mere is overduidelijk de Schootenseloop bedoeld.
10.17.5.006 Aan het Goor (Mierlo)

Groepje van een achttal verspreide beorderijtjes, gelegen even ten westen van Het Groot Goor. Lijkt
hoofdzakelijk een beoond stukje “Nieuwe Erven”.
10.17.5.007 Kerk Mierlo (Mierlo)

Huizen en boerderijen verspreid langs de straat nabij de parochiekerk, in de open akker Kerkakker.
Bijna een geval van een “eenzame kerk in de akker”.
10.17.5.008 Bennedonkse Hoeven (Mierlo)

Vier of vijf boerderijen aan de zuidrand van de open akker Kerkakker.
10.17.5.009 De Loo (Mierlo)

Zestal wat verspreide boerderijen aan de Loostraat, aan de zuidrand van de open akker Kerkakker.
Ook een domeinhoeve van de heer van Mierlo hoort hier nog bij, maar ligt wat meer achteraf.
10.17.5.010 Kekelaar (Mierlo)

Groepje van 4 boerderijen aan een kleine open akker. Aan de andere kant van die akker nog twee
boerderijen genaamd “Aan het voortje”.
Kiglo is een oude benaming voor een leengoed van het kasteel van Heeze, gelegen in Mierlo, niet ver
van de Strabrechtse Heide. De oude schrijfwijze loopt sterk uiteen van: Kiggelaar, Kiglar naar Kiglo.
Het tweede element in het woord wijst op zowel laar als lo, dat wil zeggen dat het met bos te maken
heeft. Kig of kigge wordt in verband gebracht met kegel of wig. Het zou dan gaan om een wigvormig
perceel. In Lieshout was al in 1246 sprake van een moeras de Keghelaer of Keleghar. Wellicht zijn dit
voorlopers van de latere naam Kekelaar.
In de Middeleeuwen liep er een weg via de Weijer en het buurtschap Kiglo naar het Voortje en
vervolgens naar de hoeve Creijenstaart en het gehucht Moorsel in Lierop. Het goed Kiglo was een
leengoed van het kasteel van Heeze. De koper van een boerderij op Kiglo moest naar Heeze naar de
leen- en laathof van het kasteel. Hij moest de heer van Heeze en diens leenmannen toestemming
vragen voor zijn aankoop, aangezien hijzelf vanaf dat moment ook tot de leenmannen van het kasteel
e
Heeze behoorde. De hoeve Kiglo of Kiglaer was aan het begin van de 15 eeuw nog in het bezit van
de gelijknamige familie Van Kiglaer. Het leengoed werd omstreeks die tijd binnen de familie verdeeld.
84
Het ging om een vooraanstaande familie die afstamde van de heren van Mierlo.
10.17.5.011 Aan het voortje (Mierlo)

Groepje van 2 boerderijen aan de oostzijde van een kleine open akker. Aan de andere kant van die
akker nog 4 boerderijen genaamd “Kekelaar”.
10.17.5.012 De Trimpert (Mierlo)

Groepje van 4 boerderijen op een rug tussen twee beekdalen. Ook genaamd Overakker.
10.17.5.013 De Aardborst (Mierlo)

Groepje van 4 boerderijen aan de Heezerweg, een ontginning tussen twee duinruggen.
Aan de rand van de heide, ten zuiden van de kerk van Mierlo, lag de hoeve Erdbors met enkele kleine
huisjes. Tegenwoordig heet dit gebied Aardborst, maar de oorspronkelijke benaming is Ertborn, een
83
Coenen. 2004, 89.
84
Coenen, 2004, 79.
73
toponiem dat we ook kennen in Deurne. Het eerste gedeelte ‘aart’ of ‘erd’ heeft betrekking op
voormalige gemeenschappelijke grond. Meestal betreft het heideontginningen. Born kan slaan op een
bron of op branden. Een bron is hier denkbaar omdat op de overgang van de hoge heide naar het dal
van de Akkerse Waterloop zeker kwel zal zijn opgetreden. Het ‘branden’ zou betrekking kunnen
hebben op het verbranden van een deel van de gemeenschappelijke heidegrond, om daar akkers te
stichten.
10.17.5.014 Kranenbroek (Mierlo)

Compact groepje van drie boerderijen aan de rand van het Kranenbroek. Deze naam geeft aan dat
kraanvogels in die moerassige streek voorkwamen.
10.17.5.015 Diepenbroek (Mierlo)

Compact groepje van drie boerderijen aan de rand van het Diepenbroek.
10.17.5.016 Stepekolk (Mierlo)

Compact groepje van drie boerderijen. De naam Stepekolk valt uiteen in twee delen, te weten Stepe
en kolk. Of Stepe een variant is van Stip (Stipdonk, Stiphout) of Stap is niet duidelijk. Deze woorden
wijzen op een schoor of vonder. Het achtervoegsel -kolk geeft al aan dat we de betekenis moeten
zoeken in de waternamen. In Zuidoost-Brabant komen wel meer namen voor met kolk als
achtervoegsel of als zelfstandig naamwoord. Evenwel, er bestaat een vermelding van tgoet te
Stepecollen op Gheen Broeck dat in 1436 in het bezit was van de erfgenamen van Laureijns van
Stepecollen. Van latere boerderijen op Stepekolk of in het buurtschap Oude Ven is niet duidelijk of het
85
om een voortzetting van deze hoeve gaat. De gehuchtnaam lijkt dus van een hoevenaam te komen
die weer van een persoonsnaam afgeleid is. Colle betekent volgens Van Berkel en Samplonius
86
vlechtwerk om water te filteren en vis te vangen.
10.17.5.017 Luchen (Mierlo)

Driehoekige open ruimte aan de Luchense straat, met 5 boerderijen., gelegen tussen de open
Luchense Akker en het dal van de Luchense Beek, met wat verderop de Kuchense Heivelden. Lijkt
met al die attributen een oud gehucht al is het klein. Luchen of Luchenderhoeve is de benaming voor
een buurtschap tussen Mierlo, Geldrop en Nuenen. De naam wordt ook geschreven als Luggen of
Lüchen. Het toponiem komt overeen met Locht, Lookt en Gelookt. Deze namen wijzen op afgesloten
of omheinde percelen. Meestal ging het om ontginningen in de heide die omgeven waren door
gevlochten afrasteringen. Ook wordt de naam locht of luchen verklaard als lichte, onvruchtbare grond.
Gezien de ligging van Luchen in Mierlo nabij de stuifzanden op de heide, mogen we die betekenis niet
uitsluiten.
10.17.5.018 Het Heiderschoor (Mierlo)

Groepje van 4 of 5 boerderijen aan het bruggetje (schoor) waarover men naar de heide ging. De naam
Heiderschoor komt ook voor als Heeserschoor, Heijserschoor en Heijerschoor. In het buurtschap
Heezerschoor lag tgoet te Heserschoer dat grensde aan de heide. De naam veranderde geleidelijk in
e
Heiderschoor, zoals we die op topografische kaarten van de 19 eeuw tegenkomen. Het
87
Heezerschoor komt al voor in de Bossche protocollen van het jaar 1416. Het achtervoegsel -schoor
heeft de betekenis van een eenvoudig bruggetje van takken over een beek. Omdat het in de richting
van Nuenen is gelegen, kan het hier gaan om een brugje dat door inwoners van Nuenen werd
gebruikt om via Mierlo naar Heeze te gaan. Waarschijnlijker is het dat de naam slaat, of later is gaan
slaan, op de toegang tot de heide die door dit schoor geboden werd.
10.17.5.019 Papevoort (Zesgehuchten)

9 boerderijen verspreid langs de straat ten noorden van de Beekloop. Genoemd naar de
oversteekplaats van die beek aan de westzijde van het gehucht. Hier stond de boerderij van de Abdij
van Binderen. Vanaf de kerk in Geldrop liep over de Papenvoort het kerkepad naar de kapel op Riel.
De huidige Smulderstraat is de voormalige Papenvoort. Het kerkepad is als een zandpad nog tussen
weiden en akkers naar Riel te volgen.
85
Coenen, 2004, 88.
86
87
Coenen, 2004, 88.
74
Thema 18: Heerlijkheden
Een typisch middeleeuws fenomeen zijn de heerlijkheden. In oorsprong zijn dat grote stukken grond
waarover de bezitter of heer een zekere rechtsmacht bezat. Veelal betrof die macht ook de mensen
die op die grond woonden of anderszins aan de heerlijkheid gebonden waren. Deze rechtsmacht
vertoonde gradaties: de hoge rechtsmacht liet toe misdadigers te bestraffen, eventueel met de
doodstraf. De lage rechtsmacht liet slechts toe boetes tot een zeker niveau op te leggen, terwijl het
recht van "erven en onterven" er op neer kwam dat de gronden die onder de heerlijkheid vielen alleen
ten overstaan van de heer of zijn vertegenwoordiger en zijn leen- of laathof konden worden verkocht
of verorven. Voor die heer was er in principe een woning op de heerlijkheid. Veelal werd die woning in
de loop van de tijd uitgebouwd tot een eenvoudig kasteeltje met op de voorhof een hoeve. Tot de
heerlijkheid hoorden vaak nog enkele hoeven die door de heer verpacht werden. Daarnaast was een
deel van de grond uitgegeven en werd daarvan jaarlijks een klein bedrag (typisch 6 Leuvense
penningen per bunder, ongeveer 2,5 eurocent per hectare) aan de heer betaald. Andere gronden
waren als leengoed uitgegeven. De leen- en cijnsgronden lagen deels aaneen tegen het eigen (deels
verpachte) deel van de gronden van de heerlijkheid, maar voor een ander deel lagen ze vaak erg
verspreid.
Samenvattend:
1. eigen goed:
- burcht of kasteel
- huis voor de heer, met wat grond (tuin, park)
- een of meer verpachte boerderijen
2. leengoed
3. cijnsgoed
4. allerhande rechten. Deze kunnen soms landschappelijk tot uiting komen.
De bezitter van zo'n heerlijkheid was in de regel zelf weer leenman van een andere heer. Dat kon de
hertog van Brabant of Gelre zijn of de abdis van Thorn, de bisschop van Luik etc.. Deze feodale
afhankelijkheid is belangrijk voor het begrijpen van de vorming van de nederzettingen.
In de Kempen is een heerlijkheid een gebied waarover een lokale heer enkele rechten uitoefent. Dat
kan heel beperkt zijn, het kan ook gaan om rechtsmacht tot en met het ter dood brengen van
veroordeelden. Heerlijkheden zijn een typisch middeleeuws fenomeen waaraan in 1795 formeel een
einde kwam. In het landschap herinnert er nog veel aan. De heerlijkheden zijn vanaf de zestiende
eeuw in toenemende mate ook een landgoed geworden. De landgoedaspecten van de heerlijkheden
worden hierna onder thema 19, Landgoederen behandeld. Daar komen de heerlijkheden dus ook
weer terug.
De heerlijkheid Geldrop
Het gebied van de voormalige gemeente Geldrop viel vrijwel samen met dat van de voormalige
heerlijkheid, gelegen in het Kwartier van Peelland. Geldrop was een hoge heerlijkheid, in leen
gegeven door de hertogen van Gelre aan de heren die behoorden tot onder meer de families Van
Geldrop (vóór 1372 tot 1456), Van Goor (tot 1462) en Van Horne (tot 1552).
De heerlijkheid Mierlo
Als heren kende de heerlijkheid onder meer de Van Mierlo's uit het huis Rode (tot 1337), de Van
Cuijks (tot 1356) en de aan de Van Mierlo's verwante Dicbiers (tot 1501). De hoge heerlijkheid kregen
de Dicbiers in 1397 in pand van de hertogin van Brabant. Ook al werd in 1617 door de ingezetenen
van Mierlo de heerlijkheid uitgekocht, er was er tot in de 18de eeuw onduidelijkheid over het bezit.
Uiteindelijk bleef de heerlijkheid in het bezit van de heren. De heerlijkheid besloeg niet de gehele
latere gemeente Mierlo
De heerlijkheid Heeze
Zesgehuchten maakte deel uit van de heerlijkheid Heeze waarvan het zwaartepunt in Heeze lag en
die zich ook over Leende uitstrekte. Deze heerlijkheid was vanaf 1334 een Brabants leengoed.
75
18.1 Kasteel
Onder “kasteel” verstaan we niet alleen het (stenen) hoofdgebouw in een gracht, maar het hele
complex bestaande uit zo’n hoofdgebouw (eventueel op een motte) en zijn gracht, een voorhof in een
gracht, de kasteelboerderij, eventueel poortgebouw, verdere wallen en grachten. Misschien wijst de
praktijk uit dat we dit “totaal-kasteel” toch beter in onderdelen opsplitsen. Vergeet niet dat er misschien
nu nog maar enkele brokjes zichtbaar zijn, maar dat er in het verleden meestal wel een compleet
“totaal-kasteel” was en dat daarvan in de ondergrond gewoon nog resten zitten.
10.18.1.001 Kasteel van Mierlo

Tot omstreeks 1800 kende Mierlo een imposant kasteel, dat omgracht was en voorzien van een
voorburcht. Het is niet bekend wanneer dit kasteel precies gebouwd is. In archiefstukken wordt
volgens Coenen het woord kasteel niet altijd gebruikt en wordt er vaker gesproken van huis of
hooghuis. In de periode tot 1300 werden wel heren van Mierlo in de oorkonden vermeld, maar geen
enkel document maakte gewag van een kasteel of huis van de heer. In de tijd van de familie Dickbier
bestond het kasteel van Mierlo zeker. In het testament van Hendrik Dickbier van 1420 wordt het
omschreven als een castrum etcetera edeficia dominium ville de Mierle, wat vrij vertaald mag worden
als: het kasteel en andere gebouwen van de heerlijkheid van het dorp Mierlo. Van na die datum zijn
nog meer vermeldingen bekend van het kasteel van Mierlo, onder meer van 1429 (castrum), 1430
(huijs) en 1438 (t huijs).
Coenen trekt hieruit de conclusie dat het kasteel van Mierlo zeker vanaf 1420 bestaan heeft, maar het
vermoeden bestaat echter dat het al in de 14e eeuw is gebouwd, waarschijnlijk in de tijd van de heren
van het geslacht Dickbier. Het oudste gedeelte van het kasteel was de donjon of versterkte toren. Als
voorgangers van het kasteel mogen we de hoeve Hofgoet (10.18.3.003) beschouwen, eventueel in
samenhang met de hoeve Bennendonk (10.18.3.002), die tot 1315 bezit was van de heer van Mierlo
88
en dicht nabij het Hofgoet lag.
Afbeelding: Tekening uit de eerste helft van de 18de eeuw van het kasteel van Mierlo. Volgens
Coenen is dit de meest natuurgetrouwe afbeelding (tekening van Jan de Beijer uit 1738,
89
Noordbrabants Museum ‘s-Hertogenbosch).
88
Coenen, 2004, 62-64.
89
Coenen, 2004, 63.
76
e
In de 15 eeuw was het kasteel een hoog massief gebouw, omgeven door grachten en voorzien van
een voorburcht. Er was feitelijk sprake van een dubbele gracht omdat er zowel een gracht lag om het
kasteel als om het hele goed, inclusief de voorburcht. Om het kasteel te bereiken moest men eerst
een ophaalbrug over naar de voorburcht en vervolgens nog een ophaalbrug naar het kasteel. Qua
vorm kan het kasteel vergeleken worden met het nieuw kasteel van Deurne en als een kleine
uitvoering van het slot Loevestein. Mogelijk heeft de familie Dickbier zich laten inspireren door
kastelen in het rivierengebied. We weten dat Hendrik Dickbier een schoonzoon was van de heer van
Megen en dat zijn zoon zelf heer van Megen was. Veel familieleden van de heer waren woonachtig in
de stad Den Bosch. In die omgeving lagen versterkte kastelen, die een belangrijke rol speelden in de
verdediging van Brabant tegen de hertog van Gelre. Van het kasteel van Mierlo zijn weinig
bijzonderheden vermeld. Het kasteel werd telkens genoemd zodra de heerlijkheid werd verkocht,
90
maar in die verkoopakten werd het pand niet gedetailleerd omschreven.
Volgens Coenen kan het kasteel worden beschouwd als een waterburcht met een voorburcht, die
eveneens met grachten omgeven was. Tot de voorburcht behoorden paardenstallen, een kapel en de
neerhuizinge. Onder de neerhuizinge verstaan we een pachtboerderij van het kasteel. Omstreeks
1645 schreef baron Van Leefdael over het kasteel van Mierlo: Item heeft den heere aldaer een seer
out casteel, thorensghewyse ghehout sijnde, de
rechte, daer nu de peertsstallinghe staet, eertijts
afghebrant by ongeluck met het afschieten van een
roer. We kunnen hieruit opmaken dat het kasteel
oorspronkelijk groter was. Op de plaats van de
paardenstallen had dus ook een gebouw gestaan, dat
door brand verloren was gegaan. Tussen het kasteel
en de voorburcht was een ophaalbrug. Tijdens de
toverijprocessen (zie 10.27.14.001) kwamen de
Mierlonaren vaak niet verder dan de poort in de
voorburcht. De heer bleef op deze manier buiten
schot, bovendien was de kerker van het kasteel
helemaal onbereikbaar. In het kasteel was ook een
geselkamer aanwezig waar martelwerktuigen werden
bewaard. Een aantal daarvan werd tijdens het
91
toverijproces daadwerkelijk gebruikt.
Afbeelding: Het kasteel van Mierlo in 1706.
e
Het huis of kasteel van Mierlo raakte in de loop van de 18 eeuw in verval, vooral nadat het na 1765
voornamelijk door pachters van het jachtrecht werd bewoond. De middeleeuwse waterburcht met de
e
voorburcht, waarin een hoeve was ondergebracht, was volgens de tekeningen uit de 18 eeuw een
indrukwekkend gebouw. In 1736 werd het bouwwerk, inclusief de hoeve, getaxeerd op 5.000 gulden,
evenveel als de windmolen van Mierlo. Dit bedrag geeft aan dat de bouwkundige toestand te wensen
overliet. Uit rekeningen van de rentmeester van de heerlijkheid Mierlo blijkt dat de heerlijke rechten te
weinig opleverden om alles te kunnen betalen. Jaarlijks leed de heer van Mierlo een verlies op de
heerlijkheid Mierlo. Er was zodoende geen geld om ingrijpende restauraties van het kasteel en de
bijgebouwen te ondernemen. Na die tijd volgden weinig grote reparaties aan het kasteel, zodat de
indruk gewekt wordt dat de heer van Mierlo het gebouw bewust liet vervallen. In 1795 werd het eerste
gedeelte van het kasteel gesloopt, daarna werden andere delen in 1804 en 1809 afgebroken. De
92
poort naar het kasteel heeft tot omstreeks 1948 als laatste overblijfsel bestaan.
Gerrit Beex schreef dat de grachten vrijwel waren dichtgegooid, maar toch nog in het terrein waar te
93
nemen waren. Bij een booronderzoek in 1990 bleek dat de ruilverkaveling alles afgevlakt had door
ophoging, maar dat in de ondergrond nog een achtvormige grachtstructuur met twee “eilanden”
aanwezig zijn. . De grachtvulling bevatte veel puin en mortel dat tijdens de sloop van het kasteel in de
gracht terecht is gekomen. De verwachting is dat organisch materiaal in de gracht goed bewaard is
gebleven. De grachten zelf waren ca. 1,6 m diep en 12 tot 15 m breed. Op de eilanden zit er nog flink
90
Coenen, 2004, 101.
91
Coenen, 2004, 163.
92
Coenen, 2004, 261.
93
Archis, wnr 33977.
77
wat puin, misschien zelfs vast muurwerk. Eerder, waarschijnlijk tijdens de ruilverkaveling, was hier
muurwerk (8 m lang bij 0,7 m breed) aangetroffen. Opmerkelijk was dat in enkele boringen op de
eilanden op ongeveer 1,4 meter diepte veenslik is aangetroffen onder een laag puin en zand. Dit
betekent dat het kasteel waarschijnlijk is gebouwd in een natuurlijke laagte (vennetje) in het beekdal
en dat (een deel van de) gracht niet gegraven is. In het oostelijke deel van het terrein is de
94
ondergrond nogal venig, wat wijst op een depressie in het beekdal. Dit klopt met de reconstructie
van het Fysisch Landschap die hier een rijt als begin van het dal van de Kasteelse Waterloop
vermoedt. Blijkbaar is het kasteel dus bewust in dit kwelgebied gebouwd om altijd water in de gracht te
hebben.
Afbeelding: Detail uit het fysisch landschap, met ligging kasteel, hoeven en beken.
Afbeelding: De
Bonnekaart van 1930
met de perceelgrenzen
van 1832 laten nog
duidelijk de contouren
van de gracht van het
kasteel Mierlo zien.
Ervoor lag de voorhof
met naar het noorden
de oprijlaan.
10.18.1.002 Kasteel
van Geldrop-1: De
Burght
Het oudste kasteel van Geldrop, genaamd De Burght, lag in de huidige nieuwbouwwijk OverBurght,
vroeger aan het eind van het Burghtstraatje bij de boerderij daar. De Burght wordt voor het eerst aan
94
Van der Gaauw en Roymans, 1990.
78
e
het einde van de 14 eeuw vermeld als woning van Hendrik van Geldrop, een kanunnik van Oirschot.
Hij was verwant aan de heren van Geldrop. Het zou kunnen zijn dat de Burght het eerste kasteel van
Geldrop was. De Burght lag niet ver van de Dommel. Vanuit de Kleine Heuvel liep een weg langs het
goed Ten Bogaarde als een dijk naar de Burght. Het complex was met grachten en pallisaden
omgeven. Het bestond uit een poortgebouw, bijgebouwen en een zogenaamd hooghuis. Dit hooghuis,
een uit twee verdiepingen bestaand woongedeelte, was eveneens van een gracht voorzien. Rondom
de Burght lagen enkele landerijen, die in het oosten grensden aan een oude tak van de Dommel, die
e 95 e e
in de 17 eeuw verzandde. Het landgoed was in de 16 en 17 eeuw in handen van de families
Pompen en Bluijssen.
Afbeelding: De ligging van beide kastelen ten opzichte van de kom van Geldrop. Reconstructie
J.Coenen.
10.18.1.003 Kasteel Geldrop-2

De Heren van Geldrop woonden aanvankelijk in de Burght ten zuiden van Geldrop (zie 10.18.1.002),
e
maar in de 14 eeuw bouwden zij een versterkte woontoren nabij de Dommel in het noorden van het
dorp. Nabij die toren ontstond het kasteel van Geldrop, dat ook wel de hof van de Heer van Geldrop
96
heette, vandaar dat de weg naar dat kasteel de naam Hofstraat kreeg. Het Kasteel van Geldrop
werd omstreeks 1350 gebouwd door Philip of Jan van Geldrop. Uit opgravingen is gebleken dat de
middeleeuwse woontoren, die tot 1844 naast het kasteel heeft gestaan, niet ouder was dan ongeveer
1350. De woontoren, die tot 1840 naast het kasteel heeft gestaan, is het enige bouwwerk waarvan we
e
nog een voorstelling hebben, want van het middeleeuwse Kasteel van Geldrop was in de 16 eeuw
97
weinig meer over. In 1512 werd het kasteel door de Geldersen opgeblazen. Pas in 1616 bouwde
Amandus van Horne een nieuw kasteel, dat nu het middenschip vormt van het huidige gebouw. Toen
baron Van Leefdael korte tijd later een beschrijving maakte van het kasteel, kwam het onderscheid
tussen het middeleeuwse kasteel en het nieuwe gedeelte tot uiting. Hij beschreef het als: ,,Een out
casteel op het oude fatsoen, thoorens gewijs, seer massif ghebout, met wyde grachten daerom. Dan
95
Coenen, 1987, 16-17.
96
Coenen, 1987, 14.
97
Coenen, 1987, 17.
79
heeft (hij) daer nogh een nieu huys by synen tyde ghetimmert soo dat dit nu fraye
98
edelmanswooninghe is".
Afbeelding: Kasteel Geldrop op de kadasterkaart van ca

1830. Noord is links. Nummer 553 is de woontoren.
Afbeelding: Het Kasteel omstreeks 1860, vlak voor de

verbouwing van de poort. Dit is tevens een van de oudste
99
foto’s van Geldrop.
Zoals geconstateerd is het het oudste deel van het huidige kasteel Geldrop de middenvleugel. Deze
telt twee bouwlagen tussen trapgevels onder een zadeldak. De muurankers en een binnendeur
dragen het jaartal 1616. In de bovendorpel vinden we het wapen van het geslacht Van Horne, de
vroegere heren van Geldrop en Heeze. Op een tekening van kasteel Geldrop van Cornelis Pronk uit
1732 zien we een zware middeleeuwse toren, die door een zaalbouw verbonden lijkt met het 17de-
eeuwse kasteel. De toren had een tentdak en was voorzien van kantelen.
Afbeelding: Op de tekening door

Van Valkenhurg in het boek van
A.C. Broek uit 1825 staat de
zware middeleeuwse toren heel
duidelijk apart aan de overzijde
van de slotgracht. Het lijkt een
woontoren, die later is uitgegroeid
tot kasteel Geldrop.
98
Zoals geciteerd bij Coenen, 1987, 23.
99
Coenen, 1987, 81.
80
Ook op de hier afgebeelde tekening bij A.C. Broek vinden we die toren terug. Hij staat heel duidelijk
apart aan de overzijde van de slotgracht. Broek is van mening dat deze toren tot het Oude kasteel
behoorde en misschien is hij zelfs ouder. Het lijkt een woontoren, die dan later is uitgegroeid tot
kasteel Geldrop. In 1769 was het kasteel zo vervallen, dat het onbewoonbaar verklaard werd door de
schepenen van Geldrop. In de loop van de 19e eeuw zijn de resten afgebroken. Toen is ook een groot
deel van de slotgrachten gedempt, zodat het huidige kasteel nu niet meer volledig is omgracht. In
diezelfde eeuw kreeg het een linker- en rechtervleugel. De linkervleugel rust op oudere grondslag. De
toren, die naast de rechtervleugel stond, is afgebroken tot de verdiepingsvloer. Alleen de
100
middenvleugel is onderkelderd.
De Stichting Kasteel Geldrop draagt sinds 1995 zorg voor het gebouw. Er worden concerten gegeven
en het doet dienst als expositieruimte en museum. Daarnaast bestaat er de mogelijkheid in het kasteel
(kleinschalige) diners, partijen en recepties te houden. De gemeente Geldrop maakt nog gebruik van
de trouwzaal in het kasteel.
101
Wat er nog rest van het kasteel is een rijksmonument onder nummer 515916. De beschrijving
daarvan luidt als volgt:
Het complex bestaat uit de kasteeltuinen van het eerder beschermde kasteel met de daar aanwezige
opstallen: oranjerie, plantenkassen, tuinmanshuis annex koetshuis/paardestal, schansmuren en
dienstwoning uit ca. 1870 met aggregaathuisje uit ca. 1920. Kasteel Geldrop is een historische
buitenplaats waarvan de geschiedenis teruggaat tot ten minsten de dertiende eeuw. Rond 1870 krijgt
het kasteel een nieuwe eigenaar, de industrieel Hubertus Paulus Hoevenaar Jr., die suikerfabrieken in
Nederlands-Indië exploiteerde. Door zijn toedoen werd het kasteel ingrijpend gewijzigd tot de huidige
vorm. Tevens werd rond het kasteel een Engelse tuin en oostelijk hiervan de kasteeltuin aangelegd en
zijn bovengenomende dienstruimten gebouwd.
Het landgoed, dat een driehoeksvorm heeft, wordt aan de oostkant begrensd door de rivier de Kleine
Dommel, aan de zuidkant door de Mierloseweg en aan de westkant door de Helze. De hoofdtoegang
tot het kasteel bevindt zich aan een rechte oprijlaan, die loodrecht staat op de Mierloseweg. De
oprijlaan heeft een laanbeplanting van Hollandse eiken. In de jaren zeventig van de twintigste eeuw
onstond hier bij het doortrekken van de Mierloseweg naar de Helze, een nieuwe toegangspoort voor
het landgoed. In 1870 werd het landgoed ontsloten door twee oprijlanen, die bajonetvormig op elkaar
staan. De meest deftige oprijlaan, die grotendeels nog aanwezig is, loopt ongeveer in het verlengde
van de toenmalige Mierloseweg, waar nu het hertenkamp ligt. Ze is voorzien van een dubbele
laanbeplanting van dezelfde Hollandse eiken. Na het doortrekken van de Mierloseweg in de
zeventiger jaren, heeft ze haar functie als hoofdtoegang verloren. Binnen het landgoed zijn drie
gebieden te onderscheiden:
A. de Engelse tuin, liggende in de zuidoost hoek van het landgoed, met kasteel, tuinmanshuis annex
koetshuis/paardestal, kleine dienstwoning en aggregaathuisje.
B. de kasteeltuin, liggende in de zuidwest hoek met de opstallen: oranjerie, plantenkassen, boerderij,
schuur en dierenverblijven met het hertenkamp (inmiddels kinderboerderij).
C. het kasteelbos, liggende in het noordelijk deel met beplanting van eiken en essen die de vroegere
wilgen en populieren uit 1954-63 grotendeels hebben vervangen. Het kasteelbos, boerderij, schuur en
hertenkamp behoren niet tot de bescherming. De tuin (I), is een landschapstuin in Engelse stijl, met
een bijzondere flora, waaronder diverse oude inlandse, exotische en zeldzame soorten. In het midden
van de tuin ligt het kasteel binnen een U-vormige vijverpartij, oorspronkelijk een deel van de oude
slotgracht.
In de tuin ligt aan de oprijlaan een tuinmanshuis annex koetshuis/paardestal (II). Het interieur van de
paardestal is authentiek met een gietijzeren inrichting afkomstig van de Engelse ijzergieterij
Musgrave's en Co uit Londen en Belfast.Noordelijk van het kasteel staat een kleine dienstwoning (III).
Het kasteel had in ca. 1920 een eigen electriciteits-voorziening. Een restant van deze voorziening, is
het aggregaathuisje (IV), direct oostelijk van de dienstwoning. De kasteeltuin (V) ligt westelijk van de
oprijlaan, hierin bevinden zich o.a. drie plantenkassen, oranjerie, rozentuin, boomgaard en moes- en
100
Becx, 1999, 60-61.
101
Dit is het nummer van het hele complex. De afzonderlijke onderdelen hebben een apart nummer.
81
102
kruidentuin en sinds de jaren zeventig van de twintigste eeuw een hertenkamp. Aan de zuidkant de
oude oprijlaan met de dubbele laanbeplanting van Hollandse eiken. Het geheel is gedeeltelijk
omzoomd door een schansmuur (VI) en gedeeltelijk door een beukenhaag. De kassen (VII) hebben
ijzeren spanten. Twee ervan liggen vrijstaand in eikaars verlengde, ze hebben een eigen aangebouwd
stookhuis en schoorsteen. De derde staat tegen de zuidmuur van de boerderij. De oranjerie (VIII) ligt
aan de noordkant van de kasteeltuin, westelijk van de oprijlaan.

Het complex van de buitenplaats Kasteel Geldrop is van algemeen belang. Het geheel heeft
cultuurhistorisch belang als bijzondere uitdrukking van een culturele en sociaal-economische
ontwikkeling, in het bijzonder de ontwikkeling en uitgroei van buitenplaatsen in de negentiende en
vroeg twintigste eeuw, uitgaande van een ouder kasteel met aangehorigheden. De tuin met opstallen
heeft architectuurhistorische waarden: hij is van belang voor de geschiedenis van de tuinarchitectuur
en van bijzonder belang voor de volledige toestand waarin het geheel is bewaard gebleven. Het
geheel heeft ensemblewaarden als bepalend onderdeel van een samenhangend ensemble met
bijgebouwen en is gaaf bewaard gebleven. Een dergelijke buitenplaats is langzamerhand zeldzaam
aan het worden.
Afbeelding: Het
kasteel van
Geldrop-2 in 2009.
Heemkundigen hebben in 1996 archeologisch onderzoek verricht op het kasteelterrein na

toestemming van de Provinciaal Archeoloog. Daarbij werd de lokatie van de woontoren bevestigd (zie
e
kadasterkaart hier boven!) Verder werd de conclusie van J. Coenen dat het kasteel uit de 14 eeuw
103
stamt bevestigd.
18.2. Hoofdhoeve
Hoofdhoeve en hoeve: daarmee wordt de agrarische bestaansstructuur van de heerlijkheid en
bestaansbasis van de heer aangegeven. In de late middeleeuwen en daarna zijn dat normaal
verpachte boerderijen met meestal veel grond. De hoofdhoeve staat veelal op de voorburcht. Wat
verderop vindt je dan één of meer andere hoeve(n).
10.18.2.001 Hoofdhoeve kasteel Mierlo

Juist ten westen van het kasteel, of is dat nog op de voorhof? In 1842 nog aangegeven, in 1881-1900
nog enkel gebouw, ook dat is in 1930 verdwenen. Thans boerenland.
10.18.2.002 Hoofdhoeve van kasteel Geldrop-1

Aangenomen mag worden dat de boerderij die restte van De Burght de hoofdhoeve ervan was, of
anders de opvolger. Afgebroken, thans woonwijk. Het is de vraag of de huidige boerderij bij het
102
Inmiddels vervangen door een bloementuin (info IVN Geldrop).
103
Van Laarhoven, 2001a, 63-66; Van Asten, 1989.
82
kasteel ook mag worden aangenomen als hoofdhoeve bij het nieuwe kasteel. Dit is niet duidelijk
omdat er geen aanwijzingen zijn dat er voor deze 19e eeuwse boerderij oudere voorgangers zijn
geweest.
18.3 Hoeve
In de Brabants dorpen lagen grote hoeven of boerderijen, die toebehoorden aan de adel of aan
kerkelijke instellingen. De meeste waren gerelateerd aan het kasteel. Deze hoeven hadden de
kerkelijke instellingen niet kunnen bemachtigen.
Hoeven van de heer van Mierlo
10.18.3.001 Hoeve Nieuwenhuis, Kasteelweg 12, Mierlo

De naam van de hoeve Nieuwenhuijs, die nabij het kasteel van Mierlo lag, wijst op het bestaan van
een oudere hoeve. Deze lag mogelijk niet bij het kasteel, maar bij het slotje of hofgoed (10.18.3.003).
De hoeve bestond al in 1416. De hoeve Nieuwenhuijs was in de 15de eeuw in het bezit van de
kasteelheer, terwijl hij andere hoeven vanwege schulden moest afstoten. Ook in 1830 hoort hij nog tot
de kasteelgoederen. De hoeve stond niet alleen, aangezien in 1482 ook sprake was van een huis van
104
Jan Hendrik Wijnen bij de Nieuwenhuijs, dat grensde aan die hove ten Nuwenhuijs. In de tweede
e
helft van de 18 eeuw werd niet de naam Nieuwenhuijs maar Nieuwe Hoeve gebruikt. Het was een
105
van de twee boerderijen bij het kasteel. De hoeve lag aan het einde van de dreef naar het kasteel.
De boerderij is Rijksmonument (nr.: 526454). De beschrijving van het monument:

Voormalige kasteelboerderij, opgetrokken in ambachtelijk-traditionele bouwtrant en daterend uit de
e
eerste helft van de 18 eeuw. De boerderij maakte oorspronkelijk deel uit van het aan de overzijde van
de weg gelegen kasteel van Mierlo waarvan alle sporen zijn uitgewist. Ingrijpende verbouwing tot
woonboerderij in ca. 1971.
Eenlaags driebeukig hallehuis met ankerbalkgebinten en dwarsdeel onder rieten zadeldak met
wolfseinden. Op de nok met rietvorsten twee gemetselde schoorstenen, niet op de oorspronkelijke
plaats. Het pand is opgetrokken uit een groot formaat baksteen, die boven een zwarte plint geheel
gewit is. De voorgevel staat haaks op de weg, het voorerf is bestraat. In de voorgevel is de voorzijde
van het eiken ankerbalkgebint onbehandeld in het zicht gelaten. Aangezien er geen sporen van
oorspronkelijk aan deze zijde ingelaten schoren of korbelen zichtbaar zijn, wat zou wijzen op een
inkorting van de boerderij, moet worden aangenomen dat deze situatie authentiek is. De voorgevel is
asymmetrisch ingedeeld. Aan weerszijden van de vernieuwde voordeur met drieruits bovenlicht
bevindt zich een 16-ruits venster met bovenlicht, dubbele draai ramen en bakstenen onderdorpel,
aangebracht in ca. 1950. De dubbele luiken met uitgespaard hartmotief vernieuwd in ca. 1971. Boven
de ankerbalk een tezelfdertijd ter plaatse van een klein zolderluik een veelruits-venster. Rechts naast
de staander een getralied keldervenster, waarboven het venster van de opkamer. Rechts daar naast
onder een flauwere dakhelling een uitbouw (bouwnaad) ten behoeve van de bijkeuken. Naast de
linker staander onder een iets opgelicht dak de blinde muur van een afgeschoten kamer waarin
bedsteden voor de dochters stonden. Daarboven onder de dakschuinte een oorspronkelijk luik met
oude gesmede gehengen, toegang gevend tot een zoldertje waar vroeger noten werden gedroogd.
Ter hoogte van de ankerbalk in de muurvlakken van de zijbeuken aan beide kanten een klein
gesmeed hartvormig muuranker. De lange gevel links ligt parallel aan de weg achter enkele jonge
linden. Uiterst rechts springt de gevel enigszins uit ten behoeve van de kamer voor de dochters, met
twee zesruitsvenster met draai ramen, bovenlicht en bakstenen onderdorpels. Uiterst links de nog
oorspronkelijke dubbele deel deuren en een staldeur, ter hoogte van de voormalige koestal een groot
aantal identieke zesruitsvensters, aangebracht in ca. 1971. De achtergevel is geheel blind op enkele
kleine ventilatieopeningen na. De lange gevel rechts is uiterst links voorzien van een aanbouw onder
minder steil hellend dak ten behoeve van een bijkeuken met serre. Ramen en deuren uit 1971. In het
rechter dakvlak een tweetal grote dakkapellen met ramen met roedenverdeling.
104
Coenen, 2004, 78.
105
Coenen, 2004, 231.
83
In het interieur zijn behalve de zeven vrijwel intacte eiken ankerbalkgebintparen (telmerk "eitjes") van
de oorspronkelijke indeling nog herkenbaar de kleine kelder met 3 stenen treden en tongewelf, rechts
naast de voordeur. Daarboven een opkamertje met oorspronkelijke rode plavuizen en eiken steektrap
naar de zolder. In het interieur nog enkele oude deuren met beslag in eiken kozijnen. De koestal is
verbouwd tot woonruimte. De kap boven het woongedeelte is 1971 vernieuwd en afgetimmerd. De
voormalige deel is nog geheel intact, compleet met hooi zolder rondom op tussenbalken waarop
zware rondhouten stammen. Ook de kap is hier nog min of meer oorspronkelijk, met zeer schuin
geplaatste rondhouten sporen. In de achtergevel kleine rechthoekige ventilatieopeningen, nu met glas
gedicht.

De voormalige kasteel boerderij uit XVIIIa is van algemeen belang. Het huis heeft cultuurhistorische
waarde als bijzondere uitdrukking van een sociaal-economische ontwikkeling, als voorbeeld van een
kasteel boerderij in Oost-Brabant. Het pand heeft architectuurhistorische waarde vanwege de in- en
uitwendig gaaf behouden hoofdstructuur en het traditionele materiaalgebruik alsmede vanwege
onderdelen van het interieur. Het pand is typologisch en als laatste tastbare overblijfsel van het
kasteel van Mierlo van betekenis.
Afbeelding: Boerderij Kasteelweg 12 Mierlo vanuit het zuiden.
Hoeve Bennendonk
De hoeve Bennendonk, niet ver van het kasteel van Mierlo gelegen, behoorde oorspronkelijk toe aan
de heer van Mierlo. Waarschijnlijk betreft het hier het oudste bezit van de heren van Mierlo en tevens
hun woning voordat het kasteel bestond. De hoeve was ongetwijfeld een van de grootste van
106
Mierlo. Bennendonk werd soms ook Benneldonk genoemd. In 1317 verkocht een familielid van de
107
heren van Mierlo de hoeve aan de abdij Tongerlo. Twee jaar eerder had de abdij de tiendrechten in
Mierlo verworven en ze ging de inning daarvan blijkbaar vanuit deze hoeve organiseren. In 1416 blijkt
dat er bij de hoeve een spijker of graanschuur stond, die ook ‘t Corenhuijs van Tongerloo werd
genoemd. Dat was de tiendschuur, maar ook de pachters van de hoeve zelf konden hier hun graan
108
kwijt.
De bezittingen van de abdij Tongerlo in Mierle kwamen in 1590 in handen van het bisdom ’s-
Hertogenbosch dat ze in 1648 alweer verloor aan de Raad van State van de Republiek. Tongerlo,
bisschop en Raad van State verpachtten de boerderij steeds. De Raad van State heeft de hoeve
106
Coenen, 2004, 46.
107
Erens en Koyen, 1948 – 1958, nr. 540.
108
Coenen, 2004, 76.
84
kenenlijk al snel verkocht. De oorspronkelijke hoeve Bennendonk met de bijbehorende pastorie was in
e
de 17 eeuw vervallen. De boerderij werd gesplitst en van de schaapskooi naast de boerderij werd
eveneens een woning gemaakt. Door de opsplitsing bestonden er in 1810 naast de hoeve
109
Bennendonk nog twee boerderijen. Het aldus ontstane gehuchtje bestaat nog.
10.18.3.003 Hoeve Eertborn

Er is kennelijk nogal wat verwarring over de hoeven van de heer van Mierlo. Het lijkt alsof de namen
Eertborn, Hofgoed en Slotje op dezelfde hoeve slaan, terwijl de naam Nieuwenhuis op een andere
hoeve nabij het kasteel zou slaan, mogelijk de hier boven genoemde hoeve Kasteelweg 12
110
(10.18.3.001).
Slotje
In 1481 was er zelfs sprake van het Slotje, waarmee het latere Klein Slotje werd bedoeld. Aan het
e
begin van de 17 eeuw was het Slotje of Klein Slotje geleidelijk in verval geraakt. In het
verpondingsboek van 1658 kwam het nog voor, maar in het daaropvolgende boek van 1671 ontbrak
de vermelding. Het voormalige adellijke huis in de Donkstraat in Mierlo was door erfenis
achtereenvolgens in verschillende handen geraakt. Toen ruim vijftig jaar later een lijst werd opgesteld
van huizen en landerijen die sedert de oorlogen tegen Frankrijk in 1672 vervallen of verdwenen
waren, stond daar als eerste: een huijs genaempt het Cleijn Slootie is vervallen en weg en vijflopens
lant met de weijen desert. Op deze manier kwam er een einde aan een bouwwerk in Mierlo dat
111
vermoedelijk ouder was dan het kasteel.
Hoeve
e e
Eertborn werd in de 17 eeuw Erboers en in de 18 eeuw Aarsbors genoemd. Het was inmiddels een
e
buurtschap, liggend aan de rand van de heide, bestaande uit vier woningen, waarvan er eind 18
e
eeuw nog drie over waren. De ligging van het Hofgoed was in de 18 eeuw onbekend. De eigenaren
van het kasteel hadden in de loop der eeuwen diverse hoeven aangekocht en verkocht. Men wist niet
meer wat de oorspronkelijke plaats van het Hofgoed was. Toen in 1765 de bezittingen van het kasteel
getaxeerd werden, wist baron Van Scherpenzeel niet meer precies wat er verstaan werd onder een
leengoed dat bekend stond als het Hofgoed. Hij vermoedde toen dat het gelegen had op de plaats van
een beemd, die het Elsbroek heette. In werkelijkheid lag het oorspronkelijke Hofgoed echter in de
e
nabijheid van Eertborn. Een boerderij bij het kasteel kreeg in de 18 eeuw de naam het Hofgoed. In
e
werkelijkheid gaat het hier om een leengoed van de heer van Mierlo dat in de 16 eeuw werd
e
aangeduid als de Coelhoeff. Deze hoeve, die gelegen was naast de Nieuwe Hoeve, werd in de 18
112
eeuw achtereenvolgens verpacht aan de families Vlemmings, Verhagen en Van Bussel.
10.18.3.004 Ter Hoeven

Een andere hoeve die in het bezit was van de kasteelheer was het goed Ter Hoeven. Het werd in
1421 vermeld in de protocollen van Den Bosch. Het moet een van de oudere hoeven zijn, aangezien
uit deze hoeve een cijns betaald werd aan de heer van Helmond. We zagen al eerder dat die cijnzen
al in 1314 bestonden. Landerijen behorende tot deze hoeve lagen onder meer in de Hocht en op de
113
Santheuvel. Het betalen van Helmondse cijns wijst erop dat minstens delen van deze hoeve niet tot
het allodium van de oude heren van Mierlo behoorden, maar juist ontgonnen werden uit de
hertogelijke wildernis van voor 1314. Wél oud, maar niet geheel van de heren van Mierlo dus.
Hoeven van de heer van Geldrop
10.18.3.005 Boerderij Helze 8, Geldrop

Boerderij die bij het kasteel van Geldrop hoorde, gelegen in het kasteelcomplex. Boerderij met
gebintconstructie in één bouwlaag, uitgevoerd in baksteen onder een met oudhollandse pannen
gedekte kap met wolfseinden. Getoogde muuropening in zijgevel, met rondbogige staldeur.
Kasteelboerderij vormt samenhang met kasteeltuin, kasteel en park en andere gebouwen van het
kasteelcomplex. De boerderij is een gemeentelijk monument (nummer G5.01)
109
Coenen, 2004, 229-230.
110
Coenen, 2004, 77-78.
111
Coenen, 2004, 230-231.
112
Coenen, 2004, 230.
113
Coenen, 2004, 78.
85
Op de kadasterkaart van 1830 staat hier nog
geen boerderij. De boerderij is rond 1900
gesticht.
Afbeelding: Kasteelboerderij Geldrop
18.4 Heerlijkheidsgebied
Aanduiding van het rechtsgebied van de
heerlijkheid in kwestie. Dat is soms uitgezocht
en dan kun je dat overnemen. Indien onbekend:
dan valt er ook niets op te nemen. De grenzen
van zo’n heerlijkheidsgebied zijn soms heel grillig, met enclaves over en weer. Soms ook zijn het nog
steeds bestaande min of meer rechte lijnen in het landschap: die vinden we dan als relicten terug!
10.18.4.001 Heerlijkheid Geldrop

De heerlijkheid Geldrop zal hetzelfde gebied bestreken hebben als de latere gemeente Geldrop. Enige
onduidelijkheid is er over een smalle driehoek aan de grens met Mierlo. De kaart van de heerlijkheid
Mierlo geeft daar de paal Wormtgrave aan die 300 meter binnen later Mierlo’s gebied ligt. Die paal is
als grenspunt van de heerlijkheid Geldrop genomen.
10.18.4.002 Heerlijkheid Mierlo

Volgens Coenen is het niet zo gemakkelijk om de grenzen van de oorspronkelijke heerlijkheid Mierlo
vast te stellen, omdat Hout en Broek pas later bij Mierlo zijn gekomen en een gedeelte van Mierlo
e
hertogelijk bezit was. Sommige grenzen bestonden al in de 12 eeuw, zoals de Hoenderboom (zie
10.24.4.001). Dit was de grens tussen Mierlo, Heeze, Lierop, Sterksel en Someren. In een vervalste
oorkonde van 1172, die omstreeks 1196 moet zijn geschreven, was al sprake van dit grenspunt
114
tussen vijf dorpen. Volgens M. van Asseldonk kwamen de in 1292 vastgestelde
115
heerlijkheidsgrenzen overeen met de op de kaart van de heerlijkheid uit 1706 getekende grenzen.
Bij het uitzoeken van de grenspalen voor deze catalogus bleek dat inderdaad het geval te zijn. Zo
bleek dat de heerlijkheid Mierlo grotendeels hetzelfde gebied bestreek als de latere gemeente Mierlo.
De grote uitzondering is het gebied ten oosten van de Kasteelse Loop. Volgens de kaart van de
heerlijkheid uit 1706 hoorde dat niet tot de heerlijkheid, met uitzondering van een smal strookje. Enige
onduidelijkheid is er over een smalle driehoek aan de grens met Geldrop. De kaart van de heerlijkheid
Mierlo geeft daar de paal Wormtgrave aan die 300 meter binnen later Mierlo’s gebied ligt. Die paal is
als grenspunt met de heerlijkheid Geldrop genomen.
10.18.4.003 Heerlijkheid Heeze

De heerlijkheid Heeze omvatte naast Heeze zelf ook Leende en Zesgehuchten. Ze strekte dus tot ver
buiten de huidige gemeente Geldrop – Mierlo.
18.5 Relaties
Het kasteel, de hoeven, de galg, het heerlijkheidsgebied en eventuele andere fenomenen van één
heerlijkheid vormen samen een ensemble: die heerlijkheid. Getekend als verbindingslijnen met het
kasteel (bijv. een lijn galg – kasteel).
10.18.5.001 Geldrop
Tot het bezit van de heren van Geldrop behoorden de Burght en het nieuwe kasteel, de hoeve bij de
Burght, de watermolen van Geldrop, de kerk met parochie en tienden en uiteraard het hele
heerlijkheidsgebied.
10.18.5.002 Mierlo
114
Coenen, 2004, 48.
115
Asseldonk, M. van, 2002, 36.
86
Tot het bezit van de heren van Mierlo behoorden het kasteel met voorhof en daar gelegen hoeve; de
hoeven Bennendonk, Eertborn, Ter Hoeven, Nieuwenhuis; de kerk met parochie en tienden; de
windmolen op de hei, de galg, de weijer (visvijvers) en uiteraard het hele heerlijkheidsgebied.
18.6 Voorhof
Hier boven beschreven als element van het kasteel
18.7 Kasteelboerderij
De kasteelboerderij is de hoofdhoeve uit de beschrijving hierboven.
87
Thema 19: Landgoederen
De terreinen die de heren van de oude heerlijkheden voor zich behouden hadden, zijn in de zestiende
eeuw en later uitgegroeid tot de kernen van landgoederen. Naast deze oude groep ontstonden er ook
geheel nieuwe landgoederen. De kern daarvan was in de regel een bestaande boerderij, soms een
nieuwe ontginningshoeve, die in handen kwam van in een naburige stad gehuisveste adel of
notabelen.
Landgoederen zijn mooi ingerichte stukken grootgrondbezit. Sommige komen voort uit oude
heerlijkheden: in dat geval worden de landgoedaspecten daarvan onder het thema “landgoed”
beschreven. Andere hebben een andere ontstaanswijze, deels door opwaardering en uitbouw van een
enkele boerderij, deels als ontginningsblok.
Centrum van het landgoed is het landhuis, naar het uiterlijk ook wel “kasteel” genoemd. Bij dat
landhuis horen een tuin, vijver en park, soms een gracht om het huis. Daaromheen liggen de
landerijen met enkele verpachte boerderijen. Soms is op grote schaal het landschap aangepast en
meestal zijn er een of meerdere lanen aangelegd. Het geheel is het landgoedgebied. Soms is het
deels omgeven met een wal. In de negentiende eeuw ontstaan ook mini-landgoedjes: een grote villa
of grote herberg met ruime tuin en vaak nog een vijver, maar verder geen landerijen, boerderijen etc.
Veel grotere kloosters zijn in wezen het centrum van een landgoed. In plaats van een landhuis is dan
het klooster het centrum. Soms is dat in een oud landhuis gevestigd. Waar in tuin en park van een
gewoon landgoed allerlei profane versieringen en follies staan, staan bij een kloosterlandgoed
religieuze elementen zoals heiligenbeelden (ipv romeinse of griekse beelden), kruiswegstaties,
calvariebergen en Lourdesgrotten. Maar de opzet is identiek: centraal gebouw, tuin, park en een
lanenstructuur in een ruim gebied met pachtboerderijen staan en waar soms aan landscaping gedaan
is. Ook de boerderijen van dichterbij of verderaf gelegen kloosters rangschikken we hier onder
landgoed-boerderijen (19.3)
De terreinen die de heren van de oude heerlijkheden voor zich behouden hadden, zijn in de zestiende
eeuw en later uitgegroeid tot de kernen van landgoederen. Naast deze oude groep ontstonden er ook
geheel nieuwe landgoederen. De kern daarvan was in de regel een bestaande boerderij, soms een
nieuwe ontginningshoeve, die in handen kwam van in een naburige stad gehuisveste adel of
notabelen.
19.1. Gracht
Gracht om het landhuis of een iets groter gebied. Soms is alleen de gracht bewaard gebleven.
10.19.1.001 Grachten kasteel Geldrop

Om het tweede (huidige) kasteel van Geldrop lagen brede grachten. Het noordoostelijke deel bestaat
nog. Op de kadastrale kaart van 1832 staan behalve het kasteel eveneens de kasteelgrachten
afgebeeld (sectie B, blad 1, OAT. Nrs. 549 & 551).
10.19.1.002 Gracht bij boerderij

Gracht om boerderij, erf en tuin van Adriaan van der Heijden op Riel. Vermoedelijk een hoeve van het
Bossche Heiliggeesthuis.
10.19.1.003 Gracht om Apostelhuis in ’t Hout

Het Apostelhuis, een huis voor twaalf bejaarde mannen, dat ter ere van de Twaalf Apostelen gesticht
was door kardinaal Willem van Enckevoort. De akte waarin het reglement voor dit 'oudemannenhuis'
was opgenomen, werd door notaris Wouter Scellens op 3 augustus 1545 in het huis van Gerard
Michiels en zijn vrouw Elisabeth van Enckevoirt, 'De Groene Poort' in de Bossche Hinthamerstraat,
vastgesteld. Om het huis en de kapel lag een gracht die in 1930 al voor de helft en nu geheel
verdwenen is. Ligt nu in gemeente Helmond.
88
Afbeelding: De originele tekening is van Spilman 1730, deze tekening is daar naar gemaakt door A. de
Haan. Brabant Collectie.
19.2. Herberg
e e
Herberg uit 19 of 20 eeuw, centrum van rijke tuin, maar zonder verdere landgoedstructuren van
betekenis: mini-landgoed.
19.3. Hoeve
Pachthoeve van het landgoed. Soms één bij het landhuis en nog enkele wat verderop. Ook
kloosterhoeven worden hieronder beschreven.
10.19.3.001 Berenbroek, Mierlo

e
Van de hoeve Berenbroek weten we uit de archieven dat deze in de 15 eeuw al bestond. De hoeve
was eigendom van het altaar van Sint-Jan in de kerk van Helmond. De priester die rector was van dit
116
altaar genoot de inkomsten uit deze voorname hoeve. In 1648 werd de hoeve genaast door de
117
Raad van State en in 1662 uitvoerig beschreven.
10.19.3.002 Ten Bogaard, Geldrop

In Geldrop lag de hoeve „Ten Bogaard" zuidelijk van de Kleinen Heuvel.
10.19.3.003 Brandevoort, Mierlo

Dankzij het gelijknamige uitbreidingsplan van de gemeente Helmond is de naam Brandevoort
e
tegenwoordig een bekende naam. In de 15 eeuw lag daar slechts één hoeve, die al omstreeks 1400
118
werd genoemd. In 1997 is een archeologisch onderzoek uitgevoerd op het terrein waar de
119
middeleeuwse hoeve Brandevoort heeft gestaan. Betreffend terrein ligt aan de Schutsboom.
Merkwaardig is dat de kadasterkaart de omgeving van de boerderijen G443 en G436 als
Brandevoort aangeeft en de weg erheen vanuit Mierlo als de “weg naar Brandevoort”. Dat is
500 m ten westen van de lokatie Schutsboom die Coenen aangeeft. Die omgeving heet op de
kadasterkaarten “Het Hout”. Op de topografische kaarten wisselen de namen Schutsboom en
Brandevoort van plaats.
Boerderij geprikt op de lokatie G436 overeenkomstig kadaster, pal onder raar rond perceel en
nabij archeo-lokatie waar overigens romeinse bewoning aan het licht kwam.
10.19.3.004 Diepenbroek, Mierlo

116
Coenen, 2004, 86.
117
Nationaal archief Den Haag, Raad van State 1.01.19, nr. 2157, Verbaal.
118
Coenen, 2004, 82.
119
Meulendijks e.a., 2003, 10-11.
89
Het grondbezit van de hoeve Diepenbroek lag zowel in het Broek, het Hout als in Mierlo nabij de
hoeve Bennendonk. De boerderij lag tussen de hoeve Kranenbroek en Berenbroek aan een weg van
Stepekolk tot aan de gemeenschappelijke gronden van Mierlo. Deze -broeknamen geven duidelijk aan
dat de oorspronkelijke gesteldheid van het terrein moerassig was. Diepenbroek was een grote hoeve,
e
die aan het begin van de 15 eeuw in het bezit was van Aart van Bruheze en vervolgens van Philip
120
Hartman (van Grotel).
10.19.3.005 Hoeve Ganzewinkel, Mierlo

Volgens streekhistoricus J. Coenen was hoeve Ganzewinkel een van de weinig stenen gebouwen in
e
de Middeleeuwen. ‘In Mierlo was de hoeve Ganzewinkel in de 14 eeuw deels van steen gebouwd.
Men sprak daar zelfs van een blokhuis met kelder. Een blokhuis lag vroeger op een strategisch punt
121
en diende vooral als waarschuwingspost zodra vreemde troepen naderden.’ De hoeve Ganzewinkel
bestond al in 1324. De hoeve was destijds in het bezit van heer Geerling de Rover, een ridder die
e
behoorde tot een belangrijke familie van grootgrondbezitters in de Meierij van Den Bosch. In de 14
eeuw heeft bij de hoeve een stenen blokhuis heeft gestaan. Volgens J. Coenen werd dit blokhuis
122
mogelijk omstreeks die tijd gebouwd. In 1408 bezat deze hoeve een stenen kelder en een blokhuis.
Dit blokhuis kan gediend hebben voor de beveiliging van de stad Helmond, aangezien de hoeve
123
Gansewinkel nabij een doorgaande weg naar de stad lag.
10.19.3.006 Gasthuis, Mierlo

In 1424 werd tguet Ten Gasthuze genoemd in een akte, waarbij de hoeve Langdonk als nabij gelegen
hoeve werd aangeduid. De landerijen van de hoeve Gasthuis lagen in Mierlo-Hout, Stiphout en
Helmond.
10.19.3.007 Hazewinkel, Mierlo

In het kleine buurtschap Hazewinkel, dat behoorde tot het Broek, lag een hoeve met de naam
Doleggen. De veldnaam Doleggen komt onder meer voor in Woensel en Leende. Het wijst op een
dode tak van een riviertje. Op Hazewinkel woonde omstreeks 1400 een familie die de naam Van den
Doleggen droeg. Na 1462 komt de naam Doleggen niet meer voor, maar is er wel sprake van
124
boerderijen op Hazewinkel. Mogelijk dat een daarvan de voortzetting van deze hoeve was.
10.19.3.008 Heilig Geesthoeve-1 Riel, Zesgehuchten

In Zesgehuchten lagen drie hoeven van de Tafel van de
Heilige Geest van Den Bosch, te weten twee op Riel en een
125
op Hoog Geldrop.
10.19.3.009 Spijker bij Heilig Geesthoeve-1 Riel,

Zesgehuchten
Bij de hoeven op Riel lag een grote graanspijker die gebruikt
werd voor de opslag van de graanopbrengsten van diverse
andere H. Geesthoeven in de naaste omtrek. Van dit grote
126
bouwwerk is niet meer over dan de gracht.
Afbeelding: Plattegrond van de H. Geesthoeve op Riel en

het speelhuis van Riel in 1832.
120
Coenen, 2004, 85-86.
121
Coenen, 2004, 45.
122
Coenen, 2004, 46.
123
Coenen, 2004, 83.
124
Coenen, 2004, 87.
125
Coenen, 1987, 35.
126
Coenen, 1987, 35.
90
10.19.3.010 Heilig Geesthoeve-2 Riel, Zesgehuchten
In Zesgehuchten lagen drie hoeven van de Tafel van de Heilige Geest van Den Bosch, te weten twee
127
op Riel en een op Hoog Geldrop.
10.19.3.011 Heilig Geesthoeve Hoog-Geldrop, Zesgehuchten

128
10.19.3.012 Hoeve Ter Heesterbeke, Genoenhuis, Zesgehuchten

Op Genoenhuis lag het goed ter Heesterbeke.
10.19.3.013 Hoeve Kelre, Mierlo

Een andere hoeve in het Hout droeg de naam ter Kelre. In de huidige Helmondse wijk Mierlo-Hout lag
nabij de Mierloseweg de hoeve van het Apostelhuis van kardinaal van Enckenvoirt, een van de
e
beroemde mensen afkomstig uit Mierlo. Deze hoeve werd in de 16 eeuw gesticht binnen het reeds
bestaand goed Ter Kelre, een grote hoeve met grachten daar omheen. In een enkel geval werd niet
van het goed Ter Kelre gesproken, maar het huis, waaruit streekhistoricus J. Coenen afleidt dat het
129
meer was dan een hoeve. Omstreeks 1526 was het goed Ter Kelre in het bezit was van de
kardinaal. Na zijn dood werd in 1539 op het terrein van dit goed het gasthuis Apostelhuis gebouwd
130
(zie 10.27.15.001).
10.19.3.014 Hoeve Kekelaar, Mierlo

In de Middeleeuwen liep er een weg via de Weijer en het buurtschap Kiglo naar het Voortje en
vervolgens naar de hoeve Creijenstaart en het gehucht Moorsel in Lierop. Het goed Kiglo was een
e
leengoed van het kasteel van Heeze. De hoeve Kiglo of Kiglaer was aan het begin van de 15 eeuw
nog in het bezit van de gelijknamige familie Van Kiglaer. Het leengoed werd omstreeks die tijd binnen
131
de familie verdeeld. Het ging om een vooraanstaande familie die afstamde van de heren van Mierlo.
10.19.3.015 De Kievit, Geldrop

Op Klein Braakhuizen lag de hoeve „de Kievit".
10.19.3.016 Kranenbroek, Mierlo

De hoeve Kranenbroek komt in de archieven van Mierlo en Den Bosch vrijwel niet voor. Meestal gaat
het om landerijen die grenzen aan deze hoeve. Dit is niet vreemd omdat de hoeve eigendom was van
de abdij van Postel. Er zijn zodoende geen eigendomsoverdrachten, zoals we die bij andere hoeven
wel kennen. Men spreekt bij dergelijke hoeven van bezit in de dode hand omdat in principe een abdij
132
zijn onroerend goed nooit meer van de hand deed. In 1648 werd de hoeve genaast door de Raad
133
van State en in 1662 uitvoerig beschreven.
10.19.3.017 Hoeve klooster Mariënhage, Genoenhuis, Zesgehuchten

Op Genoenhuis lag een hoeve van het klooster Mariënhage. Deze hoeve werd met de rest van het
kloosterbezit in 1648 genaast door de Oranjes. Vandaar dat de boerderij rond 1700 bekend stond als
134
"Hoeve van de Koning van Engeland": een verwijzing naar koning-stadhouder Willem III.
10.19.3.018 Merevoort, Mierlo

Langs de oude route van Mierlo via het Gasthuis naar Helmond lag het goed Merevoort, dat bestond
uit tenminste twee hoeven. De naam van het gebied werd ook geschreven als Medervoort en
Meerevoort. In 1400 was er sprake van tgoet te Merenvoirt op gheen Hout. Een van de grote hoeven
127
Coenen, 1987, 35.
128
Coenen, 1987, 35.
129
Coenen, 2004, 83-84.
130
Coenen, 2004,137-138.
131
Coenen, 2004, 79.
132
Coenen, 2004, 83.
133
Nationaal archief Den Haag, Raad van State 1.01.19, nr. 2157, Verbaal.
134
Anonymus, 1978a, 9.
91
was in twee stukken gesplitst. Het goed was afkomstig van Reinier Gruijter. Tot de hoeve behoorden
135
landerijen te Mierlo en Stiphout. Deze liepen van de hoeve Brandevoort naar de hoeve Rundonk.
10.19.3.019 Hoeve Abdij van Binderen, Papenvoort, Zesgehuchten

Op de oude Papenvoort (nu Smulderslaan) lag een hoeve van de abdij van Binderen bij Helmond.
10.19.3.020 Putten, Riel, Zesgehuchten

Hoeve aan de westrand van Zesgehuchten bij Riel, genoemd naar de turfwinningsputten daar in de
buurt.
De volgende boerderijen konden, gezien de ter beschikking staande gegevens, niet worden
gelokaliseerd. Blijven dus pro memorie voor het geval iemand wel weet waar het is.
10.19.3.021 Bergelen, Mierlo

Niet ver van Loeswijk en Wolckenborch lag de hoeve Bergelen. Deze was samen met het goed Ter
Culen in Mierlo-Hout omstreeks 1400 in het bezit van ridder Aart van Heesbeen. Landerijen van het
136
goed Bergelen lagen onder meer nabij de kerk van Mierlo.
10.19.3.022 Het Goor, Mierlo

e
De hoeve of het goed in het Goor was in de eerste helft van de 15 eeuw eigendom van de priester
Marcelis Moerkens. Omstreeks 1463 was er sprake van twee naast elkaar gelegen hoeven, te weten
dat cleijn goet aent Goer en tgoet aent Goer. Deze lagen nabij het Goor tussen Kiglo en de hoeve
137
Moorsel te Lierop. Tot deze boerderijen behoorden landerijen in Mierlo, Geldrop en Helmond.
10.19.3.023 Heezerschoor, Mierlo

In het buurtschap Heezerschoor lag tgoet te Heserschoer dat grensde aan de heide. De naam
e
veranderde geleidelijk in Heiderschoor, zoals we die op topografische kaarten van de 19 eeuw
138
tegenkomen. Het Heezerschoor komt al voor in de Bossche protocollen van het jaar 1416.
10.19.3.024 Hoeve Hoeschot, Mierlo

e
Een van de oudste hoeven van Mierlo-Hout was Hoeschot. Deze was in de 14 eeuw eigendom
geweest van Jan van Hoeschot, scholaster (schoolmeester van een kapittelschool). In het oudste
cijnsboek van de heer van Mierlo werd de naam Hoeschot niet gebruikt, maar schreef de klerk over
dat goede dat wilneer Scolasters to wesen placht opt Hout gelegen. Met wilneer Scolasters werd
139
wijlen Jan van Hoeschot bedoeld. De hoeve Hoeschot lag niet ver van de hoeve Ganzewinkel in het
gehucht het Hout. De naam van deze hoeve werd op verschillende manieren geschreven. In 1327
140
Hoeschoijt, later Hoeschot, Hosens, Gosense hoeve. Oosterse hoeve en Oosthuijse hoeve.
10.19.3.025 Ter Kuilen, Mierlo

Dichtbij de hoeve Sneppenscheut lag de hoeve Ter Culen of Kuijlen. Dit goed was oorspronkelijk van
ridder Jan Geering de Rover. De hoeve was in 1424 in het bezit van ridder Aart van Heesbeen en
141
nadien van Willem Brant de Rover.
10.19.3.026 De Langdonk, Mierlo

Het goed Langdonk lag in Mierlo-Hout dichtbij de grens met Helmond. Het bestond uit twee hoeven,
e
waarvan de ene vanaf de tweede helft van de 15 eeuw werd aangeduid als Klein Langdonk. De
landerijen van de hoeven lagen tussen de gemeenschappelijke gronden van de Groene Gemeente en
142
de hoeve Gasthuis, die lag op de grens van Mierlo met Stiphout.
135
Coenen, 2004, 82.
136
Coenen, 2004, 81.
137
Coenen, 2004, 80.
138
Coenen, 2004, 88.
139
Coenen, 2004, 82-83.
140
Coenen, 2004, 46.
141
Coenen, 2004, 83.
142
Coenen, 2004, 84.
92
10.19.3.027 Laarvenne, Mierlo
e
In Mierlo lag in de 15 eeuw een goed Laarvenne of Laervenne. De naam geeft al aan dat het om een
ontginning van een ven ging. De naam veranderde geleidelijk tot Laarhoven. De hoeve Laarvenne had
een band met het goed Kiglo. Percelen van de hoeve waren leenroerig en werden tegelijk genoemd
143
met de leengoederen van het kasteel van Heeze op Kiglo. Het buurtschap Loeswijk, waar voorheen
de hoeve Laarvenne, het goed Ter Hoeven en een leengoed van het kasteel lagen, was inmiddels
veranderd in een gehucht van ongeveer 20 huizen. Hierbij waren geen bijzondere huizen meer die
144
zich onderscheidden van andere.
10.19.3.028 Hoeve De Loo en duiventoren, Mierlo

In Mierlo was eveneens sprake van een hoeve Loogoor of de Loo. In Mierlo werd de hoeve de Loo
aangeduid als het Claerengoed aangezien het in bezit was van het clarissenklooster te Den Bosch. In
e
1420 waren de clarissen reeds in het bezit van deze hoeve. Aan het einde van de 15 eeuw
verkochten de clarissen hun hoeve in Mierlo. Waarschijnlijk heeft er bij de clarissenhoeve een
duiventoren gestaan, aangezien er op de Loo in 1431 sprake was van tduufhuijs. Nabij de hoeve van
de clarissen lag op de Loo nog een huis dat omstreeks 1400 in bezit was van Hendrik Dickbier, heer
145
van Mierlo. Het duifhuis wordt in de archieven niet meer genoemd, maar de veldnaam
Duyffhuysakker gaf destijds nog aan waar deze duiventoren stond.
10.19.3.029 Rundonk, Mierlo

Zowel bij Merevoort als Brandevoort werd het goed Rundonk als aangrenzend gebied genoemd. Deze
hoeve lag dan ook op de grens van het Broek en het Hout. De meeste bronnen over deze boerderij
betreffen percelen grond die grenzen aan de hoeve. We kunnen hieruit afleiden waar de hoeve lag,
146
namelijk tussen Merevoort, Brandevoort en Diepenbroek.
Onbewoond gebied in 1830
10.19.3.030 Schelbraken, Mierlo

Dicht bij het goed Kiglo lag de hoeve Schelbraken, welke naam soms ook als Stelbraken wordt
geschreven. De hoeve heeft voorheen deel uitgemaakt van het goed Kiglo. Het pand lag langs de weg
naar het Lieropse gehucht Moorsel. De landerijen grensden aan de beemden van Kiglo en aan zowel
147
de gemeenschappelijke gronden van Mierlo als die van Lierop. De hoeve werd later aangeduid als
een huis in de Voortstraat of een huis op Overakker.
10.19.3.031 Sneppenscheut, Mierlo

De hoeve Sneppenscheut was omstreeks 1425 eveneens van ridder Jan Geerling de Rover.
e
Gedurende de 15 eeuw had deze hoeve in Mierlo-Hout dezelfde eigenaren als Hoeschot.
10.19.3.032 Stepekolk, Mierlo

Er bestaat maar één vermelding van tgoet te Stepecollen op Gheen Broeck dat in 1436 in het bezit
was van de erfgenamen van Laureijns van Stepecollen. Van latere boerderijen op Stepekolk of in het
148
buurtschap Oude Ven is niet duidelijk of het om een voortzetting van deze hoeve gaat.
10.19.3.033 Wolckenborch, Mierlo

Op Loeswijk was sprake van een boerderij die Wolckenborch werd genoemd. Waarschijnlijk lagen op
149
Wolcenborch twee huizen en is er geen sprake van een hoeve.
10.19.3.034 De Zwanenweijer, Mierlo

In de Doorenstraat, niet ver van het Goor, lag een huis dat eigendom was van Lenart Anthonk en
Henrixken Roeffen. Zij verkochten dit huis aan jonkheer Johan van Grevenbroeck. Dit pand en nog
een andere boerderij van de heer van Mierlo in de Doorenstraat verdwenen in de tweede helft van de
e
17 eeuw. Een aantal landerijen werd gevoegd bij een huis aan de Swanenweijer, dat Dirk van
143
Coenen, 2004, 80.
144
Coenen, 2004, 232.
145
Coenen, 2004, 80.
146
Coenen, 2004, 85.
147
Coenen, 2004, 79-80.
148
Coenen, 2004, 88.
149
Coenen, 2004, 81.
93
Grevenbroeck in 1652 kocht van Peter Claessen uk Mierlo. Hiermee werd de basis gelegd voor de
150
hoeve Swanenweijer.
19.4. Klooster
Typisch kloostergebouw als centrum van het landgoed.
19.5. Laan
Met bomen beplante meestal kaarsrechte weg. Soms aan iedere
zijde twee of zelfs drie rijen bomen. Rond 1700 werden ook
dennen als laanboom gebruikt.
19.5.1.001 Laan kasteel Geldrop

Direct na de toegangspoort staat links een nieuw stenen
gebouwtje. Langs deze boerderij zien we een laan met 2 rijen
eiken aan beide zijden van de laan. Dit was na 1860 de
151
hoofdtoegang tot het Kasteel. Onderdeel van hoog
gewaardeerd historisch groen bij het kasteel (RE-HG-44).
Daarvoor was de hoofdtoegang via de Hofstraat.
NB. Of na 1860 de hoofdtoegang werkelijk via “De Helze” was, is
nog maar de vraag. Een hoofdtoegang wordt altijd aangegeven
met een poort met palen met wapendragers. Maar die stonden
aan de Hofstraat. Dat zijn overigens de twee leeuwen op de
huidige poortpalen met het wapen van Van Tuyll (drie
152
hondenkoppen) en het wapen van Hoevenaars (de keper).
Afbeelding: Kasteellaan Geldrop
19.5.1.002 Laan kasteel Mierlo

De laan was nog geen 100 meter lang en is geheel verdwenen.
19.6. Landgoedgebied
Het totale landgoedgebied, inclusief boerenland en bossen.
10.19.6.001 Landgoed kasteel Geldrop

De voornaamste betekenis heeft dit landgoed als historische buitenplaats. Het wordt gekenmerkt door
e
een organische samenhang van huis, waterpartijen, park, tuin en boomgaard. In de 19 eeuw stond
het kasteel nog kaal in zijn grachten. Nadien is geleidelijk een bomenrijk landgoed bij het kasteel
opgebouwd.
19.7. Landhuis
Het centrale landhuis, dat alle mogelijke bouwstijlen kan vertonen. Het landhuis kan in gebruik
(geweest) zijn als klooster.
19.8. Omgrachte hoeve

Sommige omgrachte hoeven groeiden uit tot kasteeltje, de meesten ‘degradeerden’ tot boerderij
(veelal zijn de grachten helemaal of gedeeltelijk gedempt).
10.19.8.001 Apostelhuis, Mierlo (zie 10.19.1.003)

Het Apostelhuis, een huis voor twaalf bejaarde mannen, dat ter ere van de Twaalf Apostelen gesticht
was door kardinaal Willem van Enckevoort. De akte waarin het reglement voor dit 'oudemannenhuis'
was opgenomen, werd door notaris Wouter Scellens op 3 augustus 1545 in het huis van Gerard
150
Coenen, 2004, 230.
151
152
Info J. v. Laarhoven, januari 2012.
94
Michiels en zijn vrouw Elisabeth van Enckevoirt, 'De Groene Poort' in de Bossche Hinthamerstraat,
vastgesteld. Om het huis en de kapel lag een gracht die in 1930 al voor de helft en nu geheel
verdwenen is. Ligt nu in gemeente Helmond.
Afbeelding: apostelhuis in Mierlo op de

kadasterkaart van 1832.
10.19.8.002 Heilige Geesthoeve in Riel,

Zesgehuchten (zie 10.19.3.008 t/m 012)
153
19.9. Ontginningsstructuur
Meestal rechthoekige landinrichting die gevormd werd bij ontginning, waarin toen direct al of later een
landgoed gevormd is.
19.10. Zichtlijn
Lijn waarlangs men in de verte uitziet op een bijzonder object: een beeld, kapel, kerktoren, molen...
Deze lijn valt vaak samen met een laan.
10.19.10.001 Hofstraat, Geldrop

De as van de Hofstraat in Geldrop is, gezien vanaf de Grote Heuvel, juist gericht op de (verdwenen)
woontoren van het tweede kasteel van Gelrop.
10.19.10.002 Goorsedijk, Mierlo

De kaarsrechte weg van het Goor naar Mierlo werd voor 1830 aangelegd en is recht op de toren van
Mierlo gericht. De laanbeplanting langs deze weg kreeg een redelijk hoge waardering(RE-HG-50).
10.19.10.003 Weg bij Genoenhuis, Zesgehuchten

De weg van Genoenhuis naar het zuidoosten, thans eenvoudigweg “Genoenhuis” genaamd, blijkt
gericht te zijn op het kasteel van Heeze.
10.19.10.004 Geldropseweg, Heeze

De Geldropseweg in het noorden van de oude gemeente Heeze, nu ten zuiden van de A67, is gericht
op de toren van Geldrop, zogenaamde Napoleonsweg.
10.19.10.005 (Korte) Brugstraat, Houtstraat, Mierlo

Het kaarsrechte gedeelte van de Brugstraat, Kortebrugstraat en de Houtsestraat tot het
Lambrcehtseind (waar Geldropseweg en Kromme Haagdijk samenkomen) is gericht op het kasteel
van Mierlo. Deze weg werd dus aangelegd voordat het kasteel tegen 1800 verdween.
19.11. Park
Gebied met bomen en struiken, doorsneden met paden. In het park kun je follies aantreffen. Veelal
speciaal vormgegeven. Soms zijn sporen van meerdere stijlen herkenbaar, want het park werd af en
toe aan de nieuwste mode aangepast.
153
Coenen, 1987, 35.
95
10.19.11.001 Tuin Kasteel Geldrop (Mierloseweg 1 t/m 5)
Rijksmonument nr.: 515917
Kasteel Geldrop heeft een Engelse landschapstuin die omstreeks 1870 werd aangelegd. De grenzen
zijn als volgt: aan de westkant ligt de oprijlaan van het kasteel, aan de zuidkant de Mierloseweg, aan
de oostkant de Kleine Dommel en aan de noordkant het kasteelbos. Alleen nabij de gebouwen treft
men rechte paden. Elders is iedere rechtlijnigheid vermeden om het landschappelijke karakter zo goed
mogelijk te laten uitkomen. Dit landschappelijke karakter wordt het meest geaccentueerd door de
opbouw van de tuin. Die bestaat uit gazons en weiden, afgewisseld met losse groepen loofbomen. Het
is de bedoeling dat men zoveel mogelijk kan genieten van lange doorzichten, terwijl de boomgroepen
voor omlijsting zorgen. De beplanting is gevarieerd. De Engelse landschapstuin is een reactie op de
rechtlijnigheid van de renaissance- en baroktuinen zoals wij die onder andere vinden bij het Paleis Het
Loo in Apeldoorn. Men ziet daar veel vierkante bloemperken omzoomd met geschoren hagen. Dit treft
154
men niet aan bij de Engelse landschapsstijl.
Afbeelding:
Engelse tuin bij
het Kasteel van
Geldrop
Het kasteel had

een slotgracht. In waterrijke omgeving was dat de meest voor de hand liggende laatste bescherming.
De ligging aan de rivier zorgde ervoor dat er altijd water in de gracht kon zijn. Vóór 1870 was het
kasteel helemaal omsloten door een gracht. Het kasteel was toegankelijk via een brug over het
zuidelijke gedeelte van de gracht. De ingang van het kasteel bevond zich toen in de zuidelijke gevel.
Ten tijde van de aanleg van de Engelse tuin omstreeks 1875 is het westelijke gedeelte van de
slotgracht gedempt (zie afbeelding hieronder). De ingang is toen verplaatst naar de noordelijke gevel.
Een tweede gracht is in het park te vinden ten oosten van de slotgracht. Het is niet uitgesloten dat
deze gracht een overblijfsel is van een tweede grachtengordel rondom het kasteel. Behalve de Kleine
Dommel en de grachten komt er nog meer water voor in het kasteelpark. Wie het park binnenkomt
door de ingang aan de Mierloseweg komt direct in de eikenlaan die al in 1875 de westelijke
begrenzing vormde van de Engelse tuin (zie afbeelding hieronder). De eikenlaan die vroeger ten
zuiden van de moestuin en de rozentuin liep was 25 jaar geleden nog dé oprijlaan voor hoog bezoek.
155
Een andere eikenlaan loopt van de ingang aan de Helze in de richting van het kasteel.
De tuin is aan de Mierloseweg gedeeltelijk afgescheiden door een gemetselde schansmuur. In de

noordwest hoek van de Engelse tuin ligt het kasteel, eveneens het tuinmanshuis annex koetshuis en
paardenstal (II), dienstwoning (III) en aggregaat-huisje (IV). Het kasteel is omringd door een U-
vormige vijverpartij, die oorspronkelijk deel heeft uitgemaakt van de slotgracht die rond 1870
gedeeltelijk is gedempt. In de tuin liggen diverse slootjes, die voor de ontwatering zorgen. De tuin is
een Engelse landschapstuin, voorzien van gebogen rondlopende zandpaden, die grillig gevormde
154
Crooymans, en Paijens, 1996, 35.
155
Anonymus, 1976, 28-32.
96
percelen omsluiten. Een ander typisch kenmerk, is de verhoogde ligging van het kasteel ten opzichte
van het niveau van de omliggende tuin.
De opbouw van de tuin bestaat uit gazons, weiden en bospercelen, die qua grootte wisselende
ruimten insluiten, omzoomd door struiken en boomgroepen met gebogen doorzichten over de paden.
De beplanting is zeer gevarieerd. De bomen zijn afkomstig uit de gehele wereld met name uit Noord-
Amerika en het verre Oosten. De meeste exotische bomen en struiken staan op en rond het gazon
direct ten zuiden van het kasteel. Aan de rand van het gazon staat een sequoiadendron of
mammoetboom uit Californië.
Dicht hierbij staan twee

platanen, een oosterse en een
mediterane soort. Met zijn
tweeën vormen ze één
koepelvorm tot op de grond,
sommige takken zijn met
elkaar vergroeid. Vanuit de
Hofstraat liep vóór 1970 een
pad naar het kasteel tussen
deze platanen door. Vanaf de
platanen gezien, over het
gazon heen, staat in oostelijke
richting de gigantische
treurbeuk, het pronkstuk van
de tuin. De ring onderaan de
stam is vermoedelijk ontstaan
door het enten van de boom,
de metasequoia. De soort
werd in 1948 voor het eerst in
de westerse wereld ingevoerd.
Voor die tijd werd
aangenomen dat hij was
uitgestorven, er waren slechts
fossielen van bekend. De soort
werd in Tibet ontdekt.
In de tuin verderop naar het
oosten staat een groen blijvende eik afkomstig uit subtropische gebieden. Vanwege de weelderige
begroeiing in de Engelse tuin, die een temperende invloed heeft op de winterkoude, kan de boom zich
handhaven.
De oprijlaan van het kasteel is voorzien van laanbeplanting met Hollandse eiken. Waar de Kleine
Dommel grenst aan de Engelse tuin, staat een brede strook bomen, waartussen zich vrijwel geen
exotische exemplaren bevinden. Daar staan groepen inheemse loofbomen, die volgens de traditie van
de Engelse tuin de omlijsting van de doorkijken vormen.
In de noordoosthoek ligt de Ezelsweide. Vroeger werd deze aan één kant begrensd door een
esdoornlaan. Deze esdoorns zijn in 1942 omgewaaid. Een stobbe op de hoek van de Ezelsweide
herinnert nog aan deze laan. Er staan vele heesters, waaronder Amerikaanse en Aziatische soorten
rododendrons en verschillende prunussen. In de kruiplaan (bodemflora) van de Engelse tuin, is er ook
een grote variatie, vanwege de verschillende terreinomstandigheden: grasvelden, bosachtige
gedeelten en waterkanten. Genoemd kunnen worden het in het voorjaar bloeiende speenkruid,
madeliefjes, gewone ereprijs en de brunel. In de Engelse tuin zijn twee weiden.
De ene bevindt zich ten oosten van het grote gazon en de ander is de eerder genoemde Ezelsweide.
Hier bloeien in het voorjaar o.a. de bosanemoon, sneeuwklokjes, wilde hyacinten en narcissen en
zomers de pinkster- en boterbloemen, zenegroen, zuring en hondsdraf. Voor het kasteel rondom het
grote gazon zijn de uitheemse planten te vinden. Dit zijn o.a. de karmozijnbes uit de tropische streken
en de Perzische berenklauw bij de vijverpartij. De slootjes zijn op sommige plaatsen bijzonder rijk aan
97
planten. In het water vinden we o.a. waterweegbree, sterrenkroos, waterkers, waterkervel en gele lis.
Aan de waterkant groeien verschillende schermbloemen, waaronder de grote watereppe en bitterzoet.

De tuin van de buitenplaats Kasteel Geldrop is van algemeen belang. Hij heeft cultuurhistorisch
belang als bijzondere uitdrukking van een culturele en sociaal-economische ontwikkeling, in het
bijzonder de ontwikkeling en uitgroei van buitenplaatsen in de negentiende en vroeg twintigste eeuw,
uitgaande van een ouder kasteel met aangehorigheden. De tuin heeft tuinhistorische waarden: hij is
van belang voor de geschiedenis van de tuinarchitectuur en van bijzonder belang door de volledige
toestand waarin het kasteel is bewaard gebleven. Hij heeft ensemblewaarden als bepalend onderdeel
van een samenhangend ensemble met bijgebouwen en is gaaf bewaard gebeleven.
19.12. Tuin
Meest open gebied met gras, lage struiken, bloemen, kruidentuin, paden. Veelal speciaal
vormgegeven. Soms zijn sporen van meerdere stijlen herkenbaar, want de tuin werd af en toe aan de
nieuwste mode aangepast. Hieronder vallen ook de stadtuinen die behoorden bij de deftige woningen
in een dorp.
19.13. Vijver
Siervijver in de tuin of het park, soms speciale visvijvers.
19.14. Villa
e e
Groot huis of klein landhuis uit 19 of 20 eeuw, centrum van rijke tuin, maar zonder verdere
landgoedstructuren van betekenis: minilandgoed.
19.15. Wal
Aarden wal vaak met gracht als omgrenzing van het landgoed. Als het landgoed ooit uitgebreid is, kan
zo’n wal ook binnen het landgoed voorkomen!
19.16. Overig
Landgoederen zijn bijzonder rijk aan allerlei bijzondere elementen. In de groep “overig” zitten objecten
van uiteenlopende aard, die hieronder opgesomd worden:
arbeidershuis: woning voor een van de landarbeiders van het landgoed.
beeld: beeld van klassieke goden, koningen of koninginnen, andere helden of symbolen;
heiligenbeeld, kruiswegstatie, calvarieberg, Lourdesgrot.
bijgebouw: niet nader gespecificeerd bijgebouw van het centrale landhuis of klooster.
bomengroep: bijzondere groep bomen, soms ook van bijzondere bomen, als element van het
vormgegeven landschap.
boom: bijzondere boom, hetzij eenvoudig als solitaire boom in het vormgegeven landschap, hetzij als
bijzondere boom in tuin of park: dat is dan eigenlijk een follie. Soms is aan een boom niets te zien,
maar is het toch een herinneringsboom, bijv. geplant bij de kroning van Wilhelmina of de geboorte van
Beatrix.
familiegraf: vlakgraf of grafheuvel waarin leden van de landgoedfamilie begraven zijn. Soms moeilijk te
onderscheiden van ijskelder!
ijskelder: holle heuvel waarin men het ijs bewaarde dat in de winter uit de vijver gehakt werd. Lijkt
soms erg op een familiegrafheuvel.
jachthuis: speciaal huis of huisje waar men samen kwam voorafgaand en na afloop van de jacht. Hier
werden bijv. de jachttrofeeën bewaard.
kapel: privé-kapel, kapelletje
kerkhof: op kloosterlandgoederen komen begraafplaatsen voor de kloosterlingen voor.
koetshuis: bijgebouw waarin de koetsen gestald werden. Meestal met grote poortdeuren.
opzichtershuis: woning voor de opzichter van het landgoed, vooral op landgoederen waar de eigenaar
zelden aanwezig was.
orangerie: bijgebouw voor het kweken van allerlei planten, voorloper van de moderne kassen.
theehuis: losstaand gebouwtje om thee in te drinken, vaak op een heuveltje, met fraai uitzicht.
toegangshek: deftig toegangshek aan de oprijlaan, met gemetselde elementen en of veel smeedijzer.
tuinhuis: losstaand gebouwtje aan de rand van tuin of park, met fraai uitzicht.
visvijver: vijver(tje) om vis in te houden, soms reeks vijvers om vis in te kweken.
98
10.19.16.001 Toegangshek kasteel Geldrop
De stalen poort van kasteel Geldrop is na het doortrekken van de Mierloseweg, volgens het huidige
tracé, verplaatst naar de ingang aan de Mierloseweg. De gemetselde wand voorkomt een directe inkijk
156
tot het complex, terwijl ook het verkeerslawaai er in het park door beperkt wordt.
10.19.16.002 Voormalige koetsierswoning kasteel Geldrop (Hofstraat 19, Geldrop)

Burgerwoonhuis. Gebouw in één bouwlaag uitgevoerd in baksteen onder een met blauwe pannen
gedekt zadeldak. Gepleisterde voorgevel met klimmend boogfries en schijnvoegen. Cordonlijst en
plint. Ramen met T-vormige indeling en getoogde omlijsting. Paneeldeur met gietijzeren rooster en
bovendorpel. Natuurstenen dorpels bij ramen en deuren. Bouwjaar: 1874. Gemeentelijk monument
G4.2.04.
Afbeelding: Voormalige koetsierswoning van het kasteel Geldrop
10.19.16.003 Koetshuis kasteel Geldrop, Mierloseweg 3, Geldrop

Tuinmanshuis annex koetshuis en paardenstal uit ca. 1870 met latere uitbreidingen. Het geheel is
gebouwd voor industrieel Hubertus Paulus Hoevenaar Jr., de toenmalige bewoner/eigenaar van
Kasteel Geldrop, die suikerfabrieken in Nederlands-Indië exploiteerde.
Het monument bestaat uit twee bouwlagen onder twee gekoppelde parallelle zadeldaken met houten
windveren. Onder het ene dak bevindt zich het rentmeestershuis en onder het andere de paardenstal.
Aan de noorden oostkant zijn respectievelijk een schuur en een koetshuis aangebouwd. Het geheel
is opgetrokken uit baksteen gemetseld in kruisverband. De pilastergevels bevatten rond- en
segmentboogvormige muuropeningen. Het interieur van de paardenstal is nog geheel intact met
kraamkamer, voersilo, ruif en drinkbak. De paardekribben zijn onderling gescheiden door een
gebogen ijzeren hek met op de kop een gietijzeren kolom. De inrichting van de stal is afkomstig van
de Engelse ijzergieterij Musgrave's en Co uit Londen en Belfast. Op de verdieping bevond zich de
hooizolder en slaapplaats voor de stalknecht.

Het rentmeestershuis annex koetshuis en paardestal van de buitenplaats Kasteel Geldrop is van
algemeen belang. Het gebouw heeft cultuurhistorisch belang als bijzondere uitdrukking van een
culturele en sociaal-economische ontwikkeling, in het bijzonder de ontwikkeling en uitgroei van
buitenplaatsen in de negentiende en vroeg twintigste eeuw, uitgaande van een ouder kasteel met
aangehorigheden. Het gebouw heeft architectuurhistorische waarden door de sobere en evenwichtige
opbouw. Het heeft ensemblewaarden als bepalend onderdeel van een samenhangend ensemble
met bijgebouwen en is gaaf bewaard gebleven.
156
99
Afbeelding: Koetshuis
kasteel Geldrop
10.19.16.004 Dienstwoning kasteel Geldrop, Mierloseweg 5, Geldrop

Dienstwoning uit ca. 1900, gelegen noordelijk van het kasteel.
Het huisje op rechthoekige plattegrond heeft één bouwlaag uitgevoerd in baksteen, onder geknikt
zadeldak met overstek en gesneden windveren gedekt met dakleer. De voorgevel is drie traveeën
breed. De gevels hebben siermetselwerk, o.a. een getrapt boogfries in de topgevels, hoekpilasters,
middenrisaliet en getoogde muuropeningen.
Afbeelding: Dienstwoning aan de Mierloseweg

De dienstwoning van de buitenplaats Kasteel Geldrop is van algemeen belang. Het gebouw heeft
vroeg twintigste eeuw, uitgaande van een ouder kasteel met aangehorigheden. Het gebouw heeft
architectuurhistorische waarden door de sobere en evenwichtige opbouw. Het heeft
ensemblewaarden als bepalend onderdeel van een samenhangend ensemble met bijgebouwen en is
gaaf bewaard gebleven.
100
10.19.16.005 Oranjerie kasteel Geldrop, Mierloseweg bij nummer 3, Geldrop
Oranjerie uit ca. 1870. Oranjerie ligt aan de noordkant van de kasteeltuin, direct westelijk grenzend
aan de oprijlaan van het Kasteel.
De oranjerie heeft een rechthoekige plattegrond. Ze is opgetrokken uit rode handvormsteen
gemetseld in kruisverband. Het geheel ligt onder een zinken schilddak met roefen. In de voor- of
zuidgevel, die vijf traveeën breed is, bevinden zich rondbogige muuropeningen van gele baksteen met
een natuurstenen sluitsteen, waarin stalen ramen en toegangsdeur. De muuropeningen zijn
afsluitbaar met houten luiken tegen de kou.

De oranjerie van de buitenplaats Kasteel Geldrop is van algemeen belang. Het gebouw heeft
cultuurhistorisch belang als bijzondere uitdrukking van een cultuurhistorische en sociaal-economische
vroeg twintigste eeuw, uitgaande van een ouder kasteel met aangehorigheden. Het gebouw heeft
architectuurhistorische waarden door de sobere en evenwichtige opbouw. Het heeft
ensemblewaarden als bepalend onderdeel van een samenhangend ensemble met bijgebouwen en is
gaaf bewaard gebleven.
Afbeelding: Oranjerie
10.19.16.006 Plantenkassen kasteel Geldrop, Mierloseweg bij nummer 3, Geldrop

Plantenkassen uit ca. 1870. Aan de noordkant van het kasteel liggen twee langwerpige rechthoekige
plantenkassen. De ene kas, is vrijstaand en bestaat uit twee gedeelten in eikaars verlengde. Ze
hebben een aangebouwd stookhuis en schoorsteen. De andere kas, staat tegen de zuidmuur van de
boerderij. De kassen zijn door een zandpad gescheiden van de oranjerie, die grenst aan de oprijlaan
van het kasteel.
De eerst genoemde plantenkas bestaat uit een hoog en een laag gedeelte, die door een deur met
elkaar verboden zijn. Oorspronkelijk waren ze even hoog. De kas heeft een bakstenen basement met
een hardstenen afdekking. Hierop bevinden zich ijzeren samengestelde spanten en glasroeden met
daarin tuindersglas. De kas heeft een zadeldak. Aan de westkop van de kas staat een bakstenen
ketelhuis met schoorsteen. Rondom in de kas bevindt zich een kweekbed op tafelhoogte. Hieronder
liggen de verwarmingsbuizen. Het bed bestaat aan de voorkant uit een stenen muur met getoogde
muuropeningen, die door houten luikjes dichtgezet kunnen worden. De bodem van het bed wordt
gevormd door oud-hollanse pannen op een ijzeren draagconstructie.
De kas tegen de zuidmuur van de boerderij is eenvoudig van opzet. Deze bestaat uit ijzeren
halfspanten leunend tegen de muur met hierop glasroeden en tuindersglas.
101
De tuin van de buitenplaats Kasteel Geldrop is van algemeen belang. Hij heeft cultuurhistorisch
belang als bijzondere uitdrukking van een culturele en sociaal-economische ontwikkeling, in het
bijzonder de ontwikkeling en uitgroei van buitenplaatsen in de negentiende en vroeg twintigste eeuw,
uitgaande van een ouder kasteel met aangehorigheden. De tuin heeft tuinhistorische waarden: hij is
van belang voor de geschiedenis van de tuinarchitectuur en van bijzonder belang door de volledige
toestand waarin het kasteel is bewaard gebleven. Hij heeft ensemblewaarden als bepalend onderdeel
van een samenhangend ensemble met bijgebouwen en is gaaf bewaard gebeleven.
Afbeelding: Plantenkassen
10.19.16.007 Schansmuren kasteel Geldrop, Mierloseweg bij nummer 3, Geldrop

Schansmuren uit ca. 1870. Ten westen van de oprijlaan van het kasteel ligt een gedeeltelijk door een
schansmuur omheinde tuin. Hierin bevinden zich een boomgaard, kweekbedden, moes- en
kruidentuin, enkele kassen en een oranjerie. De schansmuur bestaat uit drie gedeelten, een west-,
noord en oostmuur, samen op U-vormige aanleg. De noordmuur, verbindt oranjerie met de boerderij
(Mierloseweg 8). In de oostmuur bevindt zich de hoofdtoegangspoort van de tuin. Aan de noordkant
hiervan grenst de oranjerie.
De schansmuren zijn opgetrokken uit handgevormde baksteen gemetseld in kruisverband, voorzien

van pilasters en afgedekt door een ezelsrug. De muren zijn aan de kant van de tuin voorzien van een
houten klimrek voor de daar tegenaan groeiende klimplanten van rozen, druivenstokken, leiperen e.d.
De verticale latten van het rek hadden oorspronkelijk een gesneden ui-vormige bekroning (nu nog
amper).

De schansmuren van de buitenplaats Kasteel Geldrop zijn van algemeen belang. De muren hebben
vroeg twintigste eeuw, uitgaande van een ouder Kasteel het aangehorigheden. De muren hebben
architectuurhistorische waarden door de sobere en evenwichtige opbouw. Ze hebben
ensemblewaarden als bepalend onderdeel van een samenhangend ensemble met bijgebouwen en
zijn gaaf bewaard gebleven.
10.19.16.008 Aggregaat-huisje, Mierloseweg bij nr 5, Geldrop

102
Aggregaat-huisje uit ca. 1920. Het kasteel had een eigen electriciteitsvoorziening. In dit huisje stond
het hiervoor benodigde aggregaat. Het huisje ligt noordelijk van het kasteel en oostelijk van de
dienstwoning. Het huisje heeft een rechthoekige plattegrond. Het opgaande werk bestaat uit
handgevormde baksteen gemetseld in kruisverband. Hierop bevind zich een zadeldak met lantaarn
over de gehele nok en voorzien van houten windveren.

Het aggregaat-huisje van de buitenplaats Kasteel Geldrop is van algemeen belang. Het gebouw heeft
vroege twintigste eeuw, uitgaande van een ouder losteel met aangehorigheden. Het gebouw is tevens
een vroeg en zeldzaam voorbeeld van de ontwikkeling van de electriciteitsvoorziening op het
platteland. Het gebouw heeft architectuurhistorische waarden door de sobere en evenwichtige
opbouw. Het heeft ensemblewaarden als bepalend onderdeel van een samenhangend ensemble met
bijgebouwen en is gaaf bewaard gebleven.
Afbeelding: Aggregaathuisje
10.19.16.009 Mierloseweg 7, Geldrop

Voormalige rentmeesterwoning van het kasteel van Geldrop uit 1891.
Gemeentelijk monument G4.2.02.
103
Thema 20: Bosbouw
Tot een eind in de middeleeuwen waren er in Zand-Brabant volop bossen. Door ontginning, het halen
van bouwhout en geriefhout, en overbeweiding gingen die bossen bijna allemaal teloor. Bossen die
deze periode “overleefd” hebben en nog voortbestaan zijn zeldzaam, maar ze zijn er wel. Het lijkt alsof
de bebossing van de heide in de Kempen pas tussen 1850 en 1950 tot stand kwam en dat een deel
van die jonge bossen na 1900 (1907?) alweer in boerenland omgezet werd.
De bossen zijn in vijf ouderdomscategorieën ingedeeld. Het gaat hier dus om de vlakken die bos zijn
of waren en hun datering. Er horen daarom ook beschrijvingsvelden “datering start van het bos”;
“datering einde van het bos” bij.
Bij de reconstructie van het historisch landschap is gebruik gemaakt van drie referentieperiodes, drie
ijkpunten (circa 1830, 1900, 1930), waardoor de ontwikkeling van het landschap gestalte krijgt. Aan de
hand van het historisch kaartmateriaal uit betreffende periodes kon de ontwikkeling van het
157
landschap, in dit geval de bosbouw, in kaart worden gebracht.
20.1. Bosbouw 1500-1750

Nieuwe bosaanplant uit deze periode.
20.2. Bosbouw 1750-1850

Na 1750 begint de bouwbouwtraditie van de Verlichting grip te krijgen op de landgoedeigenaren.
Zowel loofbossen als dennen.
10.20.2.001 t/m 10.20.2.071 Bosbouw 1750-1850
20.3. Bosbouw 1850-1900

Vanaf ca 1850 vooral bebossing van grote heideterreinen die uit de gemeynt verkocht werden en bij
gebrek aan mest niet in boerenland konden worden omgezet. Veelal dennen (mijnhout). Was er aan
het eind van de 18e eeuw nog nauwelijks belangstelling voor bebossing, in de loop van de 19e eeuw
werd dat snel anders.
De bebossing vond in de eerste helft van de 19e eeuw grotendeels plaats door particulieren. Na 1860
ging ook de gemeente bebossen. Men schakelde hiervoor werklozen in en ontlastte op deze wijze de
armenkassen. Na verloop van tijd waren de opbrengsten ruim voldoende om het systeem zichzelf in
158
stand te laten houden.
10.20.3.001 t/m 10.20.3.099 Bosbouw 1850-1900
20.4. Bosbouw na 1900

Vanaf 1900 is de kunstmest betaalbaar en kan de hei wél in boerenland omgezet worden. Dan leidt
nog maar een deel van de ontginningen tot bossen. Veelal dennen (mijnhout).
10.20.4.001 t/m 10.20.4.704 Bosbouw na 1900
157
Historisch kaartmateriaal: 1832: kadaster 1832; 1838: topografie 1837-1840. Wolters-Noordhoff, 1990; 1842: Van der Voordt-
Pieck en M. Kuijl, 1842; 1900: Topografie ca 1900 Wieberdink, 1989. Dit zijn de Bonneblaadjes.
158
Vera, 1993 – 1996.
104
Thema 21: Oude akkers
Het gaat hier om akkers van voor 1850. In de Meierij kunnen twee typen oude akkergebieden
onderscheiden worden: de grote open akkergebieden (in provinciale taal: “bolle akkers” alhoewel die
akkers vaak heel vlak zijn) en de met heggen of houtranden omgeven akkers die in de Kempen veelal
“kamp” of “heg” heten. Sommige daarvan liggen bol, andere zijn vlak.
De open akkercomplexen waren in de negentiende eeuw aan de buitenzijde wel begrensd met een
levende haag, eventueel op een wal, maar de interne verdeling in eigendoms- of gebruikseenheden
bestond uit greppels van een voet breed en diep, ofwel een grasbandje van een voet breed, danwel
een denkbeeldige lijn tussen twee merktekens zoals een steen of paal. Deze open akkers zijn
waarschijnlijk de oudste akkercomplexen. Bovendien is in de Kempen aangetoond dat onder deze in
de negentiende eeuw niet of schaars bewoonde akkers, vroegmiddeleeuwse en zelfs oudere
bewoningssporen schuil gaan. Het nederzettingspatroon is tot in de dertiende eeuw nogal dynamisch
geweest. Pas vanaf de dertiende eeuw werd blijkbaar het nederzettingspatroon gevormd, dat we rond
1800 nog (in uitgegroeide vorm) kunnen waarnemen.
Het onderscheid “besloten” of “open” van de oude akkers, en de akkerwallen, zijn afgelezen van de
topografische kaart van ca 1838. De bolle akkers zijn afgelezen van de hoogtekaart AHN. Hier zijn dus
alleen de bolle akkers weergegeven die rond 2000 nog herkenbaar waren. Onderzoek in Boxtel wees
uit dat de bolle ligging voor de wandelaar pas te zien is, als de akker in het midden meer dan een
halve meter hoger ligt dan aan de rand. In de verstedelijkte gebieden zijn dus geen bolle akkers
aangegeven. Bolle akkers vallen deels samen met de hier opgenomen besloten of open akkers, maar
komen ook daarbuiten voor, op jonge akkergronden. Bolle akkers getuigen van een nog niet geheel
begrepen intensieve bewerking van het akkerland in of na de middeleeuwen. Daardoor kwam het
midden van de akker zo’n halve tot een hele meter hoger te liggen dan de randen. Dit zal de
afwatering bevorderd hebben. Er zijn overigens vooral langs beekdalen gevallen bekend waarin men
later deze “kop” van de akker afschoof, het beekdal in, om zo de oppervlakte akkergrond te vergroten.
Dit leidde tot versmalde beekdalen, zogenaamde “tuineerdgronden” in het opgehoogde deel van de
dalen (en een bodemprofiel dat “op z’n kop” ligt!) en onverwacht dunne akkerdekken boven op de
oude akkers.
Binnen het thema Oude Akkers kunnen we de open akkers en de besloten akkers makkelijk van de
topografische kaarten in combinatie met de kadasterkaart aflezen.
Open akkers zijn vaak erg groot, bevatten een heleboel meest strookvormige eigendommetjes die
allemaal bouwland zijn en onderling niet of amper door heggen gescheiden zijn of waren. Het
terrein ligt meestal hoog ten opzichte van de omgeving, maar is intern behoorlijk vlak. Bij de
provincie heet dit de “bolle akker”, maar die term is misleidend.
Akkerwal: Om een “open akker” lag wél een heg, met daarin akkertoegangen (“akkerveken”). Soms
lag de heg op een wal: een akkerwal.
Besloten akkers zijn bouwlandpercelen van een halve tot twee hectare, die omgeven zijn door een
heg die soms op een walletje staat. In deze streek heten die “kamp”, “bocht”, “heg”. Veelal het
eigendom van één persoon of slechts enkele. De besloten akkers liggen soms “bol”, maar
lang niet altijd.
Steilrand: doordat oude akkers door bemesting met zandhoudende mest 30 cm of veel meer
opgehoogd zijn, steken ze soms op opvallende wijze boven aangrenzende oude
graslandgronden uit. Als die in een beekdal liggen, is het verschil nóg markanter. Deze
steilranden accentueren de oude akkers.
Verder hebben we drie nadere onderscheidingen bij de oude akkers:

Bolle akker: “Bolle akker” is een nadere onderscheiding die voor de besloten akkers relevant
is. De akker ligt bol of niet. Vaak liggen ze nu vlakker dan vroeger. Het blijkt dat de
wandelaar ze pas herkent als het midden van de akker meer dan 50 cm hoger is dan
de rand. Een en ander kan van de AHN hoogtekaart afgelezen worden.
Percelering: vooral bij open akkers is het interessant om na te gaan of de oude
akkerpercelering er nog is. Die is te zien op de kadasterkaart en bestaat uit in blokjes
105
gegroepeerde korte strookvormige percelen. Lijkt me daarom een item dat bij het
beoordelen van de relictwaarde van belang is.
Perceelsrandbegroeiing: een item dat bij het beoordelen van de relictwaarde van belang is,
zowel bij openakkers (de buitenheg) als bij de besloten akkers.
Gemeente Geldrop-Mierlo
Type Aantal Opp (ha) gem. opp.
akkerwal 56 13,6 0,2432
besloten akker 187 412,5 2,2057
open akker 60 798,4 13,3060
steilrand 6 0,9 0,1517
Hier worden alleen de objecten geteld en genoemd die minstens deels binnen de huidige gemeente
Geldrop-Mierlo vallen. Bij de onderliggende inventarisatie zijn echter de volledige gemeenten Geldrop,
Mierlo en Zesgehuchten beschreven.
106
21.1. Akkerwal
In Geldrop-Mierlo zijn de volgende akkerwallen opgetekend:

Unieke nrs Naam Aantal Opp (ha) Relictstatus
10.21.1.001 - 10.21.1.005 Geldrop, bij De Kievit 5 1,1598 Bestaat grotendeels
niet meer
10.21.1.006 Geldrop, Braakhuizen, 1 1,0617 Bestaat nog voor
Coeveringse Put klein deel
10.21.1.007 - 10.21.1.008 Geldrop, Braakhuizen, noord 2 1,0915 Bestaat niet meer
10.21.1.009 - 10.21.1.012 Heeze, Oudland 4 1,1119 Bestaat nog deels
10.21.1.013 - 10.21.1.015 Mierlo, Aardborst 3 1,1354 Bestaat nog deels
10.21.1.016 - 10.21.1.018 Mierlo, Broek 3 0,3269 Bestaat nog
10.21.1.019 Mierlo, De Loo 1 0,6354 Bestaat nog deels
10.21.1.020 Mierlo, Hazenwinkel 1 0,0363 Bestaat niet meer
10.21.1.021 - 10.21.1.022 Mierlo, Kekelaar 2 0,5820 Bestaat nog deels
10.21.1.023 - 10.21.1.028 Mierlo, Kerkakkers 6 0,9655 Bestaat nog deels
10.21.1.029 - 10.21.1.031 Mierlo, Loeswijk 3 0,3311 Bestaat nog
grotendeels
10.21.1.032 - 10.21.1.033 Mierlo, Luchen 2 0,6071 Bestaat nog deels
10.21.1.034 Mierlo, Marktstraat 1 0,2411 Bestaat niet meer
10.21.1.035 Mierlo, Oud Ven 1 0,0952 Bestaat nog
10.21.1.036 - 10.21.1.037 Mierlo, Overakker 2 0,1841 Bestaat nog deels
10.21.1.038 Mierlo, Stepekolk 1 0,1403 Bestaat nog
10.21.1.039 - 10.21.1.040 Zesgehuchten, Akker van Hulst 2 0,5140 Bestaat nog voor
klein deel
10.21.1.041 - 10.21.1.044 Zesgehuchten, Geizenrooi-noord 4 0,8649 Bestaat nog deels
10.21.1.045 Zesgehuchten, Geizenrooi-zuid 1 0,1145 Bestaat nog deels
10.21.1.046 Zesgehuchten, Genoenhuis aan 1 0,0512 Bestaat nog deels
de Beekloop
10.21.1.047 - 10.21.1.053 Zesgehuchten, Molenakker 7 1,7763 Bestaat nog deels
10.21.1.054 - 10.21.1.056 Zesgehuchten, Riel-zuid 3 0,5916 Bestaat nog deels
21.2. Besloten akker
Geheel of gedeeltelijk omwalde akkercomplexen.

In Geldrop-Mierlo zijn de volgende besloten akkers opgetekend:

10.21.2.001 Geldrop, aan het dorp 1 0,2901 Bestaat niet meer
10.21.2.002 - 10.21.2.014 Geldrop, bij Braakhuizen 13 21,6786 Bestaat nog deels
10.21.2.015 - 10.21.2.022 Geldrop, bij de Kievit 8 19,2571 Bestaat nog deels
10.21.2.023 - 10.21.2.025 Geldrop, bij Molenakker 3 6,7210 Bestaat nog deels
10.21.2.026 - 10.21.2.027 Geldrop, bij nw kasteel 2 6,6076 Bestaat nog deels
10.21.2.028 - 10.21.2.030 Geldrop, bij oud kasteel 3 3,2535 Bestaat niet meer
10.21.2.031 Geldrop, bij watermolen 1 0,8629 Bestaat nog voor
klein deel
10.21.2.032 Geldrop, oostz Molenakker 1 0,9081 Bestaat nog deels
10.21.2.033 - 10.21.2.034 Heeze, Genoenhuis 2 7,2212 Bestaat nog deels
10.21.2.035 Heeze, Houtse Velden 1 5,2577 Bestaat nog deels
10.21.2.036 Heeze, Oudland 1 1,0633 Bestaat nog deels
10.21.2.037 - 10.21.2.039 Mierlo, aan de Goorse Dijk 3 29,0839 Bestaat nog deels
10.21.2.040 - 10.21.2.042 Mierlo, aan de Houtse Straat 3 11,1832 Bestaat nog deels
10.21.2.043 Mierlo, aan de Kalderse Dijk 1 7,3064 Bestaat niet meer
10.21.2.044 - 10.21.2.047 Mierlo, aan de Luchense Loop 4 4,2191 Bestaat nog deels
10.21.2.048 - 10.21.2.055 Mierlo, aan Kasteelse Loop 8 4,5889 Bestaat nog deels
10.21.2.056 Mierlo, Aardborst 1 0,6933 Bestaat niet meer
107
10.21.2.057 - 10.21.2.060 Mierlo, Bekelaar 4 20,3129 Bestaat nog deels
10.21.2.061 - 10.21.2.063 Mierlo, bij Bennedonkse Hoeven 3 4,0473 Bestaat nog deels
10.21.2.064 - 10.21.2.068 Mierlo, Broek 5 9,6608 Bestaat nog deels
10.21.2.069 - 10.21.2.070 Mierlo, De Brand 2 5,2920 Bestaat niet meer
10.21.2.071 Mierlo, De Loo 1 2,4504 Bestaat nog deels
10.21.2.072 Mierlo, Ganzenwinkel 1 9,7933 Bestaat nog deels
10.21.2.073 Mierlo, Goorkens 1 0,8975 Bestaat nog deels
10.21.2.074 - 10.21.2.076 Mierlo, Hazenwinkel 3 4,0549 Bestaat nog deels
10.21.2.077 - 10.21.2.086 Mierlo, Heiderschoor 10 16,7288 Bestaat nog deels
10.21.2.087 - 10.21.2.088 Mierlo, Heieind 2 3,5355 Bestaat nog deels
10.21.2.089 - 10.21.2.099 Mierlo, het Goor 11 15,4822 Bestaat nog deels
10.21.2.100 - 10.21.2.101 Mierlo, Horst 2 3,1518 Bestaat nog deels
10.21.2.108 Mierlo, Kerkakkers 1 2,4215 Bestaat nog deels
10.21.2.109 - 10.21.2.110 Mierlo, Loeswijk 2 2,6098 Bestaat nog deels
10.21.2.111 - 10.21.2.119 Mierlo, Luchen 9 29,0215 Bestaat nog deels
10.21.2.120 - 10.21.2.121 Mierlo, Marktstraat 2 1,3728 Bestaat nog deels
10.21.2.122 - 10.21.2.130 Mierlo, Oude Beemden 9 11,0093 Bestaat nog deels
10.21.2.131 - 10.21.2.134 Mierlo, over het Heiderschoor 4 8,3198 Bestaat nog deels
10.21.2.135 Mierlo, Overakker 1 1,5328 Bestaat nog deels
10.21.2.136 Mierlo, rond het dorp 1 0,1694 Bestaat niet meer
10.21.2.137 - 10.21.2.139 Mierlo, Stepekolk 3 2,4945 Bestaat nog deels
10.21.2.140 Zesgehuchten, bij akker van Hulst 1 0,4525 Bestaat nog deels
10.21.2.141 - 10.21.2.142 Zesgehuchten, bij Geizenrooi 2 3,4837 Bestaat nog deels
10.21.2.143 - 10.21.2.149 Zesgehuchten, bij Genoenhuis 7 10,2717 Bestaat nog deels
10.21.2.150 - 10.21.2.152 Zesgehuchten, bij Het Zand 3 2,1954 Bestaat niet meer
10.21.2.153 - 10.21.2.156 Zesgehuchten, bij Hoog Geldrop 4 31,7389 Bestaat nog deels
10.21.2.157 - 10.21.2.163 Zesgehuchten, bij Hout 7 8,1605 Bestaat nog deels
10.21.2.164 - 10.21.2.169 Zesgehuchten, bij Hulst 6 12,7876 Bestaat nog deels
10.21.2.170 - 10.21.2.172 Zesgehuchten, bij Hulsterbrug 3 2,2410 Bestaat nog deels
10.21.2.173 - 10.21.2.174 Zesgehuchten, bij Papevoort 2 4,5712 Bestaat nog deels
10.21.2.175 - 10.21.2.180 Zesgehuchten, bij Riel 6 18,6328 Bestaat nog deels
10.21.2.181 - 10.21.2.185 Zesgehuchten, noord van akker Hulst 5 17,5539 Bestaat nog deels
10.21.2.186 - 10.21.2.187 Nuenen, Kollen Heiveld 2 2,1625 Bestaat nog deels
21.3. Open akker
In Geldrop-Mierlo zijn de volgende open akkers ingetekend:
Unieke nummers Naam Aantal Opp (ha) Relictstatus

10.21.3.001 - 10.21.3.002 Geldrop, bij De Kievit 2 19,3124 Bestaat grotendeels
niet meer
10.21.3.003 Geldrop, Braakhuizen 1 4,9126 Bestaat nog deels
10.21.3.004 Geldrop, Braakhuizen, Coeveringse 1 37,1612 Bestaat nog deels
Put
10.21.3.005 - 10.21.3.006 Geldrop, Braakhuizen, noord 2 38,1388 Bestaat grotendeels
niet meer
10.21.3.007 Geldrop, de Akker 1 20,5731 Bestaat grotendeels
niet meer
10.21.3.008 - 10.21.3.009 Heeze, Oudland 2 12,4103 Bestaat nog deels
10.21.3.010 - 10.21.3.011 Mierlo, Aardborst 2 24,7153 Bestaat nog deels
10.21.3.012 - 10.21.3.013 Mierlo, Broek 2 26,4091 Bestaat nog
grotendeels
10.21.3.014 - 10.21.3.015 Mierlo, De Loo 2 5,9601 Bestaat nog deels
10.21.3.016 - 10.21.3.019 Mierlo, Hazenwinkel 4 22,1790 Bestaat nog deels
108
10.21.3.022 - 10.21.3.027 Mierlo, Kerkakkers 8 121,9547 Bestaat nog deels
10.21.3.030 - 10.21.3.034 Mierlo, Loeswijk 5 20,7603 Bestaat nog deels
10.21.3.035 Mierlo, Luchen 1 19,5755 Bestaat nog deels
10.21.3.036 - 10.21.3.037 Mierlo, Marktstraat 2 24,1500 Bestaat grotendeels
niet meer
10.21.3.038 - 10.21.3.039
Mierlo, Oud Ven 2 10,1398 Bestaat nog deels
10.21.3.040 - 10.21.3.041
Mierlo, Overakker 2 13,5466 Bestaat nog deels
10.21.3.042 - 10.21.3.047
Mierlo, rond het dorp 6 47,8508 Bestaat nog deels
10.21.3.048 - 10.21.3.050
Mierlo, Stepekolk 3 15,5604 Bestaat nog deels
10.21.3.051 Zesgehuchten, Akker van Hulst 1 80,1033 Bestaat nog deels
10.21.3.052 - 10.21.3.054 Zesgehuchten, Geizenrooi-noord 3 19,0676 Bestaat nog deels
10.21.3.055 Zesgehuchten, Geizenrooi-zuid 1 4,1130 Bestaat nog deels
10.21.3.056 - 10.21.3.057 Zesgehuchten, Genoenhuis aan de 2 4,2573 Bestaat nog deels
Beekloop
10.21.3.058 Zesgehuchten, Molenakker 1 142,7603 Bestaat nog deels
10.21.3.059 Zesgehuchten, Riel-noord 1 9,4149 Bestaat nog deels
10.21.3.060 Zesgehuchten, Riel-zuid 1 26,9411 Bestaat nog deels
21.4. Steilrand
In Geldrop-Mierlo zijn de volgende steilranden van akkergebieden aanwezig:

10.21.4.001 Mierlo, Kerkakkers 1 0,1367 Bestaat nog
10.21.4.002 Mierlo, Oud Ven 1 0,1820 Bestaat nog
deels
10.21.4.003 - 10.21.4.004 Mierlo, rond het dorp 2 0,1506 Bestaat nog
deels
10.21.4.005 Mierlo, Stepekolk 1 0,1390 Bestaat nog
10.21.4.006 Zesgehuchten, Akker van Hulst 1 0,3016 Bestaat niet
meer
109
Thema 22: Ontginningen
Middeleeuwse agrarische ontginningscomplexen zijn niet altijd goed herkenbaar. Maar waar ze met
een zekere systematiek aangelegd zijn, kunnen ze gemakkelijk aangewezen worden. Via de naam,
cijnstarief of wellicht een stichtingsoorkonde kunnen ze min of meer gedateerd worden. Dit thema
overlapt ruimtelijk met tal van andere thema’s, want het kijkt naar een ander aspect: systematische
middeleeuwse ontginningen. Dus van voor 1500, mag ook 1568 zijn.
In principe is alle cultuurland van ca 1500 in de middeleeuwen ontgonnen, want er zijn bijna nergens
terreinen bewijsbaar sinds voorromeinse tijd in cultuur. Het steekt dus wél af tegen nadien ontgonnen
gronden, maar het zal moeilijk zijn de ontginningsgrens van ca 1500 (1568) betrouwbaar aan te
geven. Daarom beperken we ons tot de systematische min of meer grootschalige middeleeuwse
ontginningen. Daarbij moeten we dat “ontginnen” niet al te strikt nemen, de middeleeuwer sprak van
“oirbaar” maken, bruikbaar maken. De moderne boer zou zulk land waarschijnlijk nog voor een
wildernis houden!
De Moderne Tijd liet ook de landbouw niet ongemoeid. De motor was hier de in 1896 door pater G.
van den Elsen opgerichte Noordbrabantsche Christelijke Boerenbond. Doelstelling was aanvankelijk
de zedelijke verheffing, maar al spoedig werd verbetering van de materiële toestand het hoofddoel.
Dankzij de krachtig aangepakte ontginningen maakte de paarse heide plaats voor bossen en moderne
159
boerderijen.
22.1 Veenontginningen
Ontginning van een veengebied om het agrarisch te gaan gebruiken. Klassiek is de verdeling van het
terrein in “hoeven” (12 maal zo lang als breed, 12 bunder of 51,5 – 16,0 hectare groot; andere
verhoudingen komen ook voor). Op iedere hoevestrook werd in principe een boerderij geplaatst.
Kleinere venen zullen minder grootschalig aangepakt zijn.
22.2 Beekdalontginning
De natte bodem van beekdalen was geschikt om in het voorjaar hooi te leveren en daarna als weide
te dienen. Veelal in korte strookjes dwars op de beek gelegd, met allerlei struikbegroeiing langs de
scheidingsslootjes. In brede beekdalen soms een grootschaliger opzet.
22.3 Bosontginning
Ontginning in de laatste middeleeuwse bossen ging vaak ook strooksgewijs, maar die stroken zijn dan
een beetje krom of bochtig.
10.22.3.001 De Weijer ofwel Kuipersbos

Rabattenbos vernoemd naar de vroegere eigenaar de kuiper Raaijmakers, later houthandelaar. Ligt
grotendeels in de Weijer, ten noorden van de A67 en ten oosten van de Heezerweg. Het rabattenbos
is hier nog uiterst gaaf bewaard gebleven. Het in rabatten leggen van natte bosgrond gebeurde al lang
voor 1750. Rabatten zijn niet zeldzaam, ze zijn een normale bosbouwtechniek in natte bossen, maar
het rabatsysteem van het Kuipersbos is uniek omdat het zo gaaf is.
In 1832 was dit bos op 2 percelen na in bezit van baron M.G.K.van Scherpenzeel Heusch te
Neerbosch. In 1873 door successie, naar art.nr.1537/73 = Stephanus Maria Justinus Florinus Du
Sanche, graaf d'Alcantara te Baarlo of Vlodorp. In 1921 door afgifte legaat, naar art.nr.3011/72 =
Baron Amédéé Henri Marie Antoine de Heusch de la Zangrije te Vliermaal - Roodt, Belgisch Limburg,
België. In 1921 heeft deze nazaat van de Heren van Mierlo het bezit verkocht aan Houthandel
Raaijmakers (Kuiper).
159
Kolman e.a., 1997, 18.
110
Afbeelding: Kaart van
1832 van de Weijer,
ingekleurd naar
grondgebruik (Bron:
Heemkundekring Mierlo,
H. en A. Berkers)
22.4 Heideontginning
Ontginning van de “heide”. In de middeleeuwen vaak in typische afgeronde vormen, soms
aanklampennd aan eerdere soortgelijke ronde vormen. Ook in de vorm van blokken min of meer
rechte stroken vanaf de weg heiwaarts. Ze zijn niet altijd bewoond, want het is soms alleen maar
uitbreiding van het land van een bestaande boerderij.
10.22.4.001 Ontginning Groene Gemeente, Mierlo

e e
Aan het einde van de 18 eeuw en het begin van de 19 eeuw werden in de Meierij in veel dorpen
honderden hectaren woeste grond ontgonnen. In hoeverre men de boeken uit die tijd over de
ontginningen volgde, is niet bekend. Vooral de opheffing van de heerlijke rechten van de lokale heren
maakten het mogelijk om de grond te verkopen. In Mierlo dateren de plannen al van vóór de publicatie
van het boek van Thijs en de opheffing van de heerlijkheid. In 1788 nam een aantal inwoners van
Mierlo het initiatief om 1.000 lopens grond te ontginnen van de Groene Gemeente en op de Brand.
160
Het deel van de Groene Gemeente dat ontgonnen werd, lag bij de Lungendonk. Het bleek 145
hectare te omvatten.
10.22.4.002 Bronzenwei, Mierlo

Ontginning van baron Van TuyII van Serooskerken van Geldrop langs de Provinciale weg, het terrein
kreeg de naam „de Bronzenwei", een samenvoeging van het zinnetje ,,de baron z'n wei". Veel grond
werd er overigens niet ontgonnen voor landbouwdoeleinden. Er werd zelfs woeste grond behouden
vanwege het natuurschoon, onder andere heidepercelen van baron Van TuyII van Serooskerken op
Groot Braakhuizen en enkele honderden hectaren heide, bos en vennen van de „N.V. Philips
Grondmaatschappij tot behoud van Natuurschoon". Natuurbehoud was in die dagen iets heel
bijzonders, maar gezien het geringe aantal landbouwers in Geldrop was daar weinig tegenwerking te
161
verwachten.
22.5 Populierenlandschap
Geen gewone bosbouw, want tussen de populieren overheerst boerenland, dat is nu net het typische!
Het populierenlandschap betrof zowel natte gebieden (beemden, broeken) als de akkers. Op sterk
lemige gronden is de centrale Meierij vanaf 1750 de populierenteelt op gang gekomen. In Schijndel,
waar de populierenteelt zeer dominant was, kan ze geassocieerd worden met het rond 1900 zeer
160
Coenen, 2004, 306.
161
Coenen, 1987, 193.
111
algemeen voorkomen van uitgestrekte gebieden met zeer kleine strookvormige met heggen en bomen
omheinde percelen. Op nattere en lemige gronden werden populieren in de houtkanten gepoot. Het
populierenlandschap betrof er vooral de gronden van de Bodem van Elde, het Wijbosch en het
aangrenzende Broek. In die gebieden waren al vroeg hele bospercelen aangelegd. Het
populierenlandschap strekte zich verder richting Liempde, Best en Oirschot uit, zover er lemige
gronden liggen. Populieren ontbreken vanouds op de open akkers en de Rooise Heide. Nadat in 1800
erg veel bomen waren omgewaaid in een zware storm, is bij de herplanting in veel gevallen de
canada-populier gebruikt. Deze boom was in het midden van de achttiende eeuw door
landgoedeigenaren, onder andere bij Breda en Utrecht, vanuit Canada geïmporteerd.
Het populierenhout werd aanvankelijk vooral gebruikt door de talloze klompenmakers in deze streek.
In Liempde was een derde van de bevolking in de eerste helft van de negentiende eeuw afhankelijk
van het klompenmaken en ook in Schijndel was het een belangrijke economische sector! Later werd
het hout ook gebruikt in de luciferindustrie en de bouw van treinwagons (fabriek op de Molenheide bij
Schijndel). Het voortbestaan van het populierenlandschap is mede afhankelijk van de afzetmarkt voor
het hout. Het was tot 1950 overheersend in een flink deel van de centrale Meierij. Het
populierenlandschap is nu teruggedrongen tot enkele kleinere gebieden.
In Geldrop, Mierlo en Zesgehuchten lijkt het populierenlandschap niet voor te komen.
22.6 Streepjesverkaveling
Op de kaarten van 1900 en eerder valt in de RVK "Schijndel" een overheersende
"streepjesverkaveling" op. Deze bestaat uit rijtjes van kleine lange percelen, 25 bij 125 meter groot
ongeveer. Nadere analyse leerde dat - afgezien van de Schijndelse Akker - de streepjes groepsgewijs
één eigendom vormden. Een kaart van de eigendommen laat dat een vrij normale een beetje
onregelmatige blokverkaveling zien, met percelen van ongeveer 1 tot 1,5 hectare. De "streepjes" zijn
dus niet ontstaan door een ver doorgedreven erfdeling. Nader onderzoek leerde dat de verstreping
vermoedelijk primair is ingegeven door de natte toestand van deze lemige gronden. Door het
aanleggen van slootjes verkreeg men een grotere waterberging en potentieel ook een betere
afwatering. Die afwatering was echter ook afhankelijk van het algemene afwateringssysteem, dat eerst
na de Tweede Wereldoorlog behoorlijk op peil gebracht werd. De verstreping was dus een
verbeteringspraktijk die toegepast werd vanaf de tweede helft van de achttiende eeuw. In die zelfde
tijd werd het kweken van populieren in deze streek bijzonder populair. De vele slootkanten konden
met populieren worden "aangekleed". Dat gaf meer stevigte aan de slootkant en het leverde na een
jaar of twintig mooie "klompenbomen" op. Op een "verstreept" perceel konden tweemaal zoveel
bomen staan als op een gewoon blokperceel. Deze populierenteelt, die wortelt in de hier altijd in
zwang gebleven houtteelt, bepaalde vervolgens in belangrijke mate de economie van de dorpen in de
streek. De klompen werden via Den Bosch naar Holland geëxporteerd.
De verstreping was rond 1827 in volle gang, want percelen die toen door de Zuid-Willemsvaart
doorsneden werden, waren in 1832 soms aan de ene kant wél en aan de andere kant niet "ver-
streept". Ook de nieuwe uitgiften op de Schijndelse en Rooise Heide, die van na 1864 dateren, bleken
in 1900 in belangrijke mate "verstreept" te zijn. Pas na de Tweede Wereldoorlog zijn de streepjes
gaan verdwijnen. Dit proces, dat samenhangt met de sterke ontwatering van het terrein, is nu vrijwel
voltooid. In de herfst van 1997 bleek dat zelfs de diepste sloten kurkdroog waren. Op slechts twee
plekken is er nog iets van de streepjesverkaveling teruggevonden bij de veldverkenningen van zomer
en herfst 1997, op één daarvan was men die sporen net aan het opruimen. De streepjespercelen
hebben hier dus twee eeuwen het landschap bepaald, maar zijn nu praktisch verdwenen.
In Geldrop, Mierlo en Zesgehuchten kwam het fenomeen verspreid voor in kleine perceelsgroepen.
Deels betreft het ontginningen van natte gebieden van na 1830, deels verdere verdeling van een
oudere verkaveling. In totaal nog geen 50 hectare, gemiddeld per complex gaat het om 5 hectare. Een
overzicht:
10.22.6.001 bij Brandevoort Bestaat nog deels
10.22.6.002 bij het Voortje Bestaat nog deels
10.22.6.003 bij Kranenbroek Bestaat nog deels
10.22.6.004 bij Overakker Bestaat nog deels
112
10.22.6.005 bij Riel Bestaat nog deels
10.22.6.006 bij Varelvoort Bestaat nog deels
10.22.6.007 De Weier Bestaat nog deels
10.22.6.008 Hulsterbroek Bestaat nog deels
10.22.6.009 In de Brand Bestaat nog deels
22.7 Voorpootstrook
Sommige gemeynten in deze omgeving hebben in de vijftiende eeuw ook het voorpootrecht kunnen
verwerven: het recht voor de deelnemers in de gemeynte om langs de rand van hun cultuurland op de
162
gemeynte bomen te planten . Binnen de ruilverkaveling "Schijndel" heeft dit recht algemeen
gegolden, want er zijn duidelijke sporen van aanwijsbaar geweest (en deels nog aanwezig): de
voorpootstroken. Dit waren stroken van enkele tientallen meters breed langs de eigen grond van de
boer, waar hij op gemeyntegrond zijn eigen bomen mocht of moest planten.
Deze voorpootstroken zijn op de oudere kaarten zeer duidelijk herkenbaar. Ze maken de afzonderlijke
"kampen" zichtbaar die hier in de heide of het broek werden ontgonnen. De datering van deze
structuren is niet altijd duidelijk. Ze kunnen dateren uit de zeventiende eeuw of mogelijk al vanaf
163
1400 . Maar bij de Bodem van Elde zijn er aanwijzingen dat de grootste kampen al van voor 1314
dateren. Rond de Schijndelse akker doet het patroon van voorpootstroken denken aan het dijkenpa-
troon van westelijk Noord-Brabant: telkens een kamp erbij, waarbij men voortbouwt op eerder
aangelegde kampen die uiteindelijk verankerd zijn aan het oude cultuurland
Na 1900 zijn de voorpootstroken veel minder herkenbaar geworden. De grond ervan werd bij het
aangrenzende perceel getrokken en ontdaan van bomen. Eventuele nieuwe wegen op ontgonnen
gronden werden juist buiten die voormalige voorpootstroken aangelegd.
In Mierlo en Zesgehuchten was er geen allesomvattende gemeynt, maar ook in Geldrop ten oosten
van de Rul of Kleine Dommel werden geen voorpootstroken opgemerkt.
22.8 Zandontginning
Als vorm waarschijnlijk niet goed te onderscheiden van de heideontginning, maar door de ligging (in
een duinengebied) wél.
22.9 Ruilverkaveling
10.22.9.001 Ruilverkaveling Mierlo
162
1465: Schijndel-oost 40 voet of 12 meter; 1462: Bodem van Elde, 2 lange roeden = 12 meter; Enklaar, 1941, nr. 49;
Heesters, 1984.
163
Megens - Linders, f 23v; Van Asseldonk, 1988bcd.
113
Thema 23: De beemden
De boeren gebruikten de veengronden en andere natte gronden langs de beken en in sommige

laagten op de heide in de lente vooral als hooiland en in de zomer, wanneer de bodem wat
opgedroogd en steviger was, als weidegrond. De aldus gebruikte gronden werden "beemd" genoemd.
De beek was soms de natuurlijke achtergrens van die beemden. Vanaf het Hoge liepen tal van wegen
de beemden in om daar wat te vertakken en dan dood te lopen. Op enkele plaatsen blijken dat erg
brede wegen geweest te zijn.
Op een aantal plaatsen is men de waterhuishouding met dijkjes gaan reguleren. Daar vind je die dijk,
daarnaast misschien nog dijkputten (waaruit de dijkaarde gehaald is), sluisjes in die dijk en misschien
wel een wiel (ronde waterplas bij slingering in de dijk) waar ooit de dijk doorbrak. Voor de goede orde
wordt er op gewezen dat in Zand-Brabant het woord "dijk" vooral gebruikt werd om een weg aan te
duiden die een natte laagte, eventueel een beekdal, overstak. Veelal werden deze wegen verhoogd
aangelegd, zodat er inderdaad een ‘dijk’ ontstond. Dit soort dijken ligt dus niet parallel aan de beek
(als waterkering), maar juist loodrecht op de beek. Daarnaast worden wegen naar de hei of richting de
Peel ook meestal met dijk aangeduid, hoewel het lang niet altijd verhoogd aangelegde wegen waren.
Peeldijk is een veel voorkomende straatnaam in Peelland. Niettemin is het denkbaar dat men ook
waterkerende dijken of kades aanlegde om de beemden beter te kunnen gebruiken. Een lichtere vorm
van waterbeheersing is het onderhouden van een schouwsloot. Daarlangs kon men in de winter de
beemden ook bewust laten overstromen: dat gold als bemesting. Later is men dat gaan
systematiseren: vloeiweiden. Gezien het veelvuldig voorkomen van toponiemen zoals vloet, vloei,
vleut, etc (niet alleen bij watermolens!) zal het begrip vloeiweide echter ook al in de middeleeuwen
hebben bestaan. Wellicht vaak met een natuurlijke oorsprong, maar wel aangepast en bewust
gebruikt.
In de beemden werd soms turf gewonnen. Voor het binnenhalen van het hooi op een afgelegen plek
werden speciale "keetveldjes" ingericht. Daarvoor koos men wat hogere plekken aan een
toegangsweg naar de beemden. In de weideperiode waren en zijn die toegangswegen met hekken
afgesloten. Bij sommige van die hekken stond (staat) een "bocht" of schutskooi: een eenvoudig
hekwerk waarin beesten opgesloten werden die zwervend aangetroffen waren. Enkele boeren die aan
de rand van de beemden woonden (wonen) hadden (hebben) de taak op zich genomen op het
grazende vee toe te zien. De functie van schutter is al oud. Bij de uitgifte van de gemeinten door de
hertog van Brabant in de 13de en 14de eeuw was in sommige gevallen al een schutter aangesteld. In
de gemeint (gemeenschappelijke gronden) kregen (meestal) ingezetenen van een plaats het recht om
o.a. hun vee te weiden. Trof men er vee aan van anderen, niet gerechtigd in de gemeint, aan, dan
mocht men dat vee "schutten", plaatsen in een schutskooi. Daar bleef dat vee dan tot er een boete
(het schot) was betaald. Een gedeelte van die boete was voor de schutter. De regelgeving voor het
schutten is in het algemeen opgenomen in de keuren en breuken van een dorp. De schutskooi is nooit
overdekt en alleen 19de eeuwse exemplaren waren niet voor 100% hout, maar bijvoorbeeld stenen
pilasters met ijzeren stangen. Volgens oude bestekken zijn de 18de eeuwse schutskooien helemaal
van hout.
In de winter waren de beemden erg nat. Ze stonden dan deels onder water. Daardoor waren ze een
ideaal fourageergebied voor ganzen. Blijkbaar bezorgden die rond 1500 tot in Prinsenbeek (4
kilometer van de Princenhaagse beemden) overlast, want men had er toestemming om de ganzen die
op het eigen erf kwamen te doden. Mogelijk deed iets vergelijkbaars zich ook in de 9 gemeenten voor.
Dat zou uit toponiemen of uit dorpskeuren kunnen blijken.
Bij het gebruik als weidegrond hoort een afsluithek aan de toegangsweg (om uitgebroken beesten in
het beemdengebied te houden) en een “bocht” of bewaarplaats van dergelijke weglopers.
23.1 Bocht
Een kleine omheinde ruimte van een staketsel van hout, een levende omheining, of zelfs een metalen
hekwerk waarbinnen weggelopen of zwervend vee bewaard werd tot het tegen betaling van
bewaarloon door de eigenaar opgehaald werd.
[In Geldrop-Mierlo niet opgemerkt]
114
23.2 Dijk
Waterkering langs de beek.
23.3 Dijkputten
Plaatsen waar de dijkaarde ooit weggegraven werd. Vaak een laagte met moeras langs de dijkjes.
23.4 Dijksloot
Sloot langs de dijk.
23.5 Eendenkooi
Plek ingericht voor het vangen van eenden. Op de kaart herkenbaar door de typische vorm. Zou dat
hier in de Kempen voorkomen?
23.6 Hek
Afsluithek (draaiboom, slagboom, draadhek) aan toegangsweg tot beemdengebied.
23.7 Hooiland
Het eigenlijke beemdengebied. Na het binnenhalen van de privé hooioogst vaak als gemene weide in
gebruik. Grasland met sloten en langs de sloten onregelmatige bosjes.
In de drie oude gemeenten Geldrop, Mierlo en Zesgehuchten en in het aangrenzende graslandgebied

van Lierop werd op de topografische kaart van 1837 in totaal 617 hectare hooiland genoteerd, in 46
perceelsgroepen. De meeste lagen in beekdalen, sommige in lage plekken die vermoedelijk ooit
vennen geweest zijn, Ook in de rand van de Gijzenrooise Zegge was een groot hooilandgebied. De
kern van de Gijzenrooise zegge en vooral die van het lage gebied op de oostgrens van Mierlo was in
1837 echter visueel onverkaveld broekgebied. Dat is hier niet als hooiland geteld. Een overzicht:
Enkele bijzondere gevallen:
10.23.7.003 Rul of Kleine Dommel ten oosten van Hout

Een groot deel hiervan is een zeer hoog gewaardeerd historisch groengebied met bos, houtwallen en
lanen genaamd DeKleine Dommel (CHW RE-HG-19). In 1837 was het nog een graslandgebied met
bomen langs de sloten op de perceelsgrenzen, maar het gebied is erg dichtgegroeid zodat het nu
bosachtig is.
10.23.7.004 Rul of Kleine Dommel ten oosten van Hulst

Een klein deel hiervan is onderdeel van het hoog gewaardeerde historisch groengebied van park en
tuin van kasteel van Geldrop (CHW RE-HG-44).
10.23.7.007 bij Winkelstraat (Lierop)

Een klein deel hiervan maakt deel uit van het zeer hoog gewaardeerde historische groengebied met
bos en houtwallen genaamd “Goorkens, Sang, Broekkamp” (CHW RE-HG-51).
10.23.7.019 bij het Voortje

Een deel hiervan maakt deel uit van het zeer hoog gewaardeerde historische groengebied met bos en
houtwallen genaamd “Goorkens, Sang, Broekkamp” (CHW RE-HG-51).
10.23.7.025 De Weijer
Dit kleine voormalige hooilandgebiedje maakt deel uit van het hoog gewaardeerde historisch
groengebied met bos en lanen genaamd “De Weijer” (CHW HK-HG-07).
10.23.7.027 Ganzenwinkel
115
Een deel hiervan is onderdeel van het hoog gewaardeerde historisch groengebied van het “Bos ’t
Goor” (CHW RE-HG-49).
Overzichtstabel Hooiland 1837

Uniek nr Naam
10.23.7.001 Beneden Beekloop
10.23.7.002 Rul of Kleine Dommel-Geldrop
10.23.7.003 Rul of Kleine Dommel-oost van Hout
10.23.7.004 Rul of Kleine Dommel-Oost van Hulst
10.23.7.005 aan de Veldweg
10.23.7.006 bij Endebaar
10.23.7.007 bij Winkelstraat
10.23.7.008 Broekkant
10.23.7.009 De Goorkens
10.23.7.010 aan Akkerse Waterloop
10.23.7.011 aan de Brandse Loop
10.23.7.012 aan Merevoort
10.23.7.013 aan Vleutloop
10.23.7.014 aan Vleutloop
10.23.7.015 Bennedonkse Hoeven-O
10.23.7.016 Bennedonkse Hoeven-Z
10.23.7.017 Berenbroek
10.23.7.018 bij Het Loo
10.23.7.019 bij het Voortje
10.23.7.020 bij Loeswijk
10.23.7.021 bij Loeswijk
10.23.7.022 bij Overakker
10.23.7.023 Brandevoort
10.23.7.024 De Trimpert
10.23.7.025 De Weijer
10.23.7.026 Diepenbroek
10.23.7.027 Ganzenwinkel
10.23.7.028 Haagse Beemden
10.23.7.029 Hazenwinkel
10.23.7.030 Heieind
10.23.7.031 Het Goor
10.23.7.032 Kekelaar
10.23.7.033 Kranenbroek
10.23.7.034 Kranenbroek
10.23.7.035 Luchense Waterloop
10.23.7.036 Luchense Waterloop
10.23.7.037 Oud Ven
10.23.7.038 Oud Ven
10.23.7.039 Sang
10.23.7.040 Schuilense Waterloop
10.23.7.041 Stepekolk-O
10.23.7.042 Stepekolk-W
10.23.7.043 Beekloop bij Genoenhuis
10.23.7.044 Rul of Kleine Dommel-Nrd van Hulst
10.23.7.045 Putten
10.23.7.046 Zegge
10.23.7.028 Haagse Beemden

Een deel hiervan is onderdeel van het hoog gewaardeerde historisch groengebied van het “Bos ’t
Goor” (CHW RE-HG-49).
116
10.23.7.040 Aan de Schuilense Waterloop
Delen hiervan grenzen aan of horen tot het hoog gewaardeerde historisch groengebied van het
Covels Bos (CH RE-HG-54).
10.23.7.044 Rul of Kleine Dommel ten noorden van Hulst

Is onderdeel van zeer hoog gewaardeerd historisch groengebied met bos, houtwallen en beplanting
genaamd De Zeggen (CHW RE-HG-41). In 1837 was het nog een graslandgebied met bomen langs
de sloten op de perceelsgrenzen, maar het gebied is erg dichtgegroeid zodat het nu bosachtig is.
10.23.7.046 Rand van de Gijzenrooise Zegge

Delen hiervan vallen onder het hoog gewaardeerde historisch groengebied met bos, houtwallen en
lanen, genaamd “Zes Gehuchten” (CHW RE-HG-46). Hier doet zich een bijzondere situatie voor.
Centraal is een veengebied, de eigenlijke Gijzenrooise Zegge. Daaromheen lag eerst een brede
strook met hooiland en
daaromheen lag weer een krans
van gehuchten met open akkers.
Daarbuiten lag in veel richtingen
vroeger de heide.
Afbeelding: Zicht op de
Gijzenrooise Zegge vanaf de
Mackenziestraat (februari 2012)
23.8 Keetveld
Vaak wat hogere plek waar de hooiers hun tijdelijke onderkomen oprichtten.
23.9 Schouwsloot
Centrale ontwateringssloot die regelmatig onderhouden moest worden en geschouwd werd. Ook wel
treksloot.
23.10 Sluis
Eenvoudig houten of stenen sluisje met verticaal beweegbare schuif om water in- of uitte laten
stromen.
10.23.10.001 Sluisje in de Goorse Zegge

164
Ligging onbekend. Het muurtje staat er nog.
23.11 Wiel
Min of meer ronde waterpoel naast een kronkel in de dijk. Overblijfsel van een dijkdoorbraak.
164
Info J. van Laarhoven, januari 2012.
117
23.12 Vloeiweiden
Specifiek als vloeiweide ingericht gebied, met systeem van kanaaltjes, dammetjes, sluisjes,
toevoerkanaal en afvoerkanaal.
10.23.12.1 In de Putten
In een volksverhaal wordt terloops gezegd dat in de Putten vloeiweiden waren aangelegd. Aan de
verkaveling is daar na 1830 niets wezenlijks veranderd. De Piuskerk is in Stratum in de wijk
Burghplan, dat is nabij het dal van de Putten. Vermoedelijk een onzinverhaal…
In de Hurzemannen, das bij de Piuskerk nou, waar later 'n vloeiwei gemaokt is, was ok iets.
da viel onder Putte, onder Zesgehuchten; da was laag gelege. Daor groeide veul riet enzo.
Dar zate altij honde in; da noemde ze wirwolve; dar durrufde wij overdag wel nar toe. 't Is 'n kir
gebeurd, echt gebeurd, toen had de vader van de kapper en de schoenmaker uit Geldrop er
kalvere lope. Twee of drie zijn er door de hunde kapot gebete. da was dor de wirwolve, 't
waore vijf hunde, die hebbe ze ok afgemaokt. de honde ware behekst door wirwolve, zeije
165
ze.
165
Volksverhalendatabank, unieknr = OIRSCHOT035.
118
Thema 24: Bestuurlijk
In deze rubriek zijn enkele plaatsen samengebracht die herinneren aan vroegere en zelfs nog actuele
bestuurlijke en gerechtelijke situaties. Grenspalen staan niet alleen op de grens met België, ze werden
door de eeuwen heen op vele plaatsen opgesteld.
24.1 Galg
Plek waar ooit een galg en / of een rad stond. Vaak op een heuveltje, een Galgenberg. In de
middeleeuwen werd de hoge rechtsmacht uitgeoefend door de plaatselijke heren van Heeze (voor
Zesgehuchten), Geldrop en Mierlo. In ernstige gevallen konden zij iemand veroordelen tot de strop of
tot het geradbraakt worden op een rad. Het was gebruikelijk om de galg en het rad goed zichtbaar op
te stellen aan de grens van de heerlijkheid, liefst op een zichtlokatie ten opzichte van een doorgaande
weg. Na 1795 zijn deze galgen snel verdwenen en resteert vaak nog een naam als Galgenberg of
Galgenven.
10.24.1.001 Galg bij het Galgeven op de Molenheide

Ten westen van het Galgeven op de Molenheide onder Mierlo ligt een hoog duin. Waarschijnlijk heeft
daar ene galg op gestaan, gezien de naam van het ven. Dat moet dan een galg van de heer van
Mierlo geweest zijn.
10.24.1.002 Galg bij de Aalsterhut

Op de Meierijkaart van Verhees uit 1794 staat een galg getekend aan de wegen die vanaf de
Aalsterhut naar Heeze lopen. Kennelijk stond die galg op of nabij de kleine knik in de grens van Heeze
met Zesgehuchten. Het was daar een heuvelachtig duinengebied met vennen, waar de weg tussen
door moest. Iets zuidelijker geeft Verhees een wegensplitsing aan. In 1440 werden hier de de Oude
166
en de Nieuwe Galgenberg genoemd.
10.24.1.003 Galgenboom of Galgenberg Strabrechts Heide

167
Op de grens tussen Mierlo en Heeze, ligt de Galgenboom of Galgenberg. Het is niet duidelijk wiens
galg dit was: Heeze of Mierlo. De galg stond kennelijk op een van de vele duinkoppen bij een plek
waar meerdere wegen de grens passeerden.
10.24.1.004 Grens Stratum en Zesgehuchten

Op de grens van Stratum en Zesgehuchten heeft eveneens een galgenberg gelegen. Of zelfs twee.
Zie de grenspalen 10.24.4.021 en 22.
24.2 Gemeynte
Een “gemeynte” is een gebied in gemeenschappelijk gebruik en beheer bij een aantal omwonenden,
gehuchten of dorpen. In de Meierij vaak in de jaren 1290 – 1335 voorzien van een mooi charter
e
(aardbrief, kaart). Later in de regel grondeigendom van de gemeente en in de 19 eeuw verkocht.
De inwoners van Mierlo hadden de beschikking over drie gemeenschappelijke gronden, te

weten: de Groene Gemeente, de gronden die de heer had gegeven en rechten in de heide
van Someren.
De heer van Heeze gaf geen grote gemeynten uit en beperkte zich tot enkele gebuurheikes
voor sommige gehuchten. In Zesgehuchten, dat onder Heeze viel, komen deze niet voor.
De heer van Geldrop gaf wel een gemeynt uit.
10.24.2.001 Groene Gemeente of het Groot Goor, Mierlo

Op 4 december 1300 gaf hertog Jan II van Brabant aan de bevolking van Mierlo woeste gronden in
gebruik tegen een jaarlijks cijnsbedrag van 40 Leuvense ponden en een eenmalige koopsom. Dit
woeste gebied hoorde dus niet tot het allodium van de heer van Mierlo waarvan de grenzen acht jaar
eerder vastgesteld waren. Het gaat om de noordoostelijke hoek van de oude gemeente Mierlo was
166
Coenen, 1998, 30.
167
Smits, 1996, 21.
119
een moerassige streek die Het Groot Goor heette, maar ook aangeduid werd als de Groene
Gemeente en die inderdaad buiten die grenspalen lag. De grenzen van het Groot Goor lagen langs de
beek die Aa genoemd werd, van de watermolen van Stipdonk tot de grens met Helmond. Aan de
andere zijde was eveneens sprake van een beek of waterloop, die onder meer naar de Egelromsput
liep en uiteindelijk ook weer uitkwam bij de grenspaal langs de Aa ter hoogte van de Stipdonkse
watermolen. In 1391 bevestigde hertogin Johanna de uitgifte van de gemeenschappelijke gronden
168
door haar voorvader hertog Jan II van Brabant.
Percelen van deze gemeynte werden al in 1387 door schepenen en geburen van Mierlo verkocht om
te ontginnen. In 1403 gaven ze aan een boer uit Heersel (onder Lierop) gebruiksrechten in die
gemeente. In 1402 en 1464 werd het recht van die van Mierlo op deze gemeente bevestigd door de
169
hertog. Dat recht werd betwist door de inwoners van Lierop.
De Groene Ghemeynt staat nu bekend als het natuurgebied Sang en Goorkens. In de jaren 1960
kwam 12 ha van het gebied in eigendom van de Staat en in beheer bij het Staatsbosbeheer. In het
kader van de ruilverkaveling kreeg de Stichting Beheer Landbouwgrond en een groot aantal percelen
onder zijn hoede. Het advies van de Natuurwetenschappelijke Commissie en de
Landschapscommissie van de Natuurbeschermingsraad in 1964 was de complexen 'Sang', 'Broek' en
'Goorkens' te behouden. De Landschapscommissie merkte daarbij op dat in het overwegend
170
agrarische gebied elke houtopstand landschappelijke waarde heeft.
10.24.2.002. Gemeynt van Mierlo

Op 29 juni 1386 gaf Hendrik Dickbier, heer van Mierlo, de gemeenschappelijke gronden van de
(oorspronkelijke) heerlijkheid Mierlo in gebruik uit aan de inwoners van Mierlo, Hout en Broek. We
moeten hier denken aan de woeste gronden die binnen het gebied lagen waar de heer van Mierlo
zeggenschap had, zoals de Molenheide, de Luchense heide, de moerassige landerijen nabij de beken
en het gebied tussen Kiglo en de Hoenderboom. In het document van 1386 is nog geen sprake van
een gemeenschappelijk dorp Mierlo, maar wel van de inwoners van de parochie Mierlo, waartoe ook
Hout en Broek behoorden. Zij kregen het gebruik van alle woeste gronden, straten en stegen binnen
de parochie en grenspalen van Mierlo, met uitzondering van een ven, dat de naam Wolffartsvenne
171
droeg en waar de heer zijn turf uit haalde en ook het visrecht opeiste. Dit ven zou identiek zijn aan
het Wolfven in de Molenheide.
10.24.2.003. Gemeynt van Geldrop

In 1377 gaf Jan, heer van Geldrop, aan zijn lieden van Geldrop een gemeynte uit waarvan geen
grenzen werden opgegeven. Vermoedelijk besloeg deze de gehele latere gemeente, voor zover het
172
ten minste geen partikuliere gronden betrof.
10.24.2.004 Rechten in de heide van Someren

De woeste gronden van Someren waren tot 1327 in het bezit van de koster van de Sint-
Lambertuskerk in Luik. Op 21 december 1327 werden de gebruiksrechten van deze woeste gronden
173
gegund aan enkele hoevenaars in Asten, Lierop en Mierlo.
24.3 Gevangenis
e e
Middeleeuwse gevangenis, gevangenistoren; maar ook de moderne gevangenissen van de 19 en 20
eeuw, incl. jeugdgevangenissen.
10.24.3.001 Gevangenis te Mierlo
168
Coenen, 2004, 51-52; Camps, 1979, nr. 601.
169
Taxandria Noord-Brabant 1 (1894) 68 – 70; met latere soortgelijke uitgiften van percelen uit deze gemeynt in 1395:
Taxandria 1 (1894) 102 - 103; 1403: Enklaar, 1942, nrs. 67, 68 en 69. Zie verder bij Meulendijks, Th. H., J. Vogels, N. Arts. Opt
Hout: een onderzoek naar de (bewonings)geschiedenis van Mierlo-Hout. Beek en Donk, 2003.
170
Bartelds, 1996, 15.
171
Coenen, 2004, 52.
172
Enklaar, 1942, nrs. 56.
173
Coenen, 2004, 53.
120
De eeuwenoude gijzelkamer in het kasteel van Mierlo werd vanaf de Middeleeuwen tot in de Nieuwe
174
Tijd als gevangenis gebruikt.
10.24.3.002 Gevangenis te Geldrop

175
In die kelders van de woontoren bij het Kasteel werden de gevangenen bewaakt.
24.4 Grensmarkering
Grenspalen, grensputten, grensbomen en andere min of meer puntvormige markeringen. Voorts
grenssloten, grenswallen en landweer. Een landweer of landgraaf is een doorgaande aarden wal,
veelal met grachten of greppels en een doornenhaag, van behoorlijke lengte die diende om een
grotere streek tegen invallen te beschermen. Het voorkomen van struikelkuilen, een of tweezijdig,
maakt een landweer tot een typisch verdedigingswerk.
Al in 1292 werden de grenzen van de heerlijkheid Mierlo beschreven. We volgen deze

grensomschrijving, voegen hier en daar nog een later vermelde paal toe en vervolgen dan met palen
op de grens van Geldrop en Zesgehuchten zoals die voorkomen in de geschrijving van de grenzen
van de heerlijkheid Heeze uit 1440. Voor het lokaliseren van de palen is gebruik gemaakt van de
kopie uit 1800 van de kaart van de heerlijkheid Mierlo uit 1706, de Meierijkaart van Verhees uit 1794,
de kadasterkaarten van 1810 - 1830 en latere topografische kaarten. Op het kasteel van Heeze zou
ook nog een kaart met grenspalen van de Heerlijkheid Heeze, Leende, Zesgehuchten aanwezig
176
zijn.
10.24.4.001 Klein Brugske

1292: een cleyn brugsken op den dyck van Helmondt, d’welck brugsken naeste is der stede geheiten
177 178
ten Houte. 1706: klein brugske op den dijk bij Helmond. Dit is bij het gehucht De Haag, het brugje
over de Kasteelse waterloop die daar ook wel Haagse Loop heet. Deze plek ligt nu buiten de
gemeente Geldrop-Mierlo.
10.24.4.002 Ashorst
179
1292: tot Ashorst tot eenen pael welcken die selve gecoren daer gevesticht hebben. 1706: Ashorst,
180
een merkteken in de beek. Dit is een haakse knik in de Kasteelse waterloop die daar ook wel
Haagse Loop heet. Deze plek ligt nu buiten de gemeente Geldrop-Mierlo.
10.24.4.003 Wersloot
181
1292: eender stede die geheiten wordt Wersloete. 1706: Wersvloete, een merkteken in de beek. Op
de kaart ligt de Groene Gemeente ten oosten van de lijn van deze paal naar de volgende,
182
Eeuwdonk. Deze plek ligt nu buiten de gemeente Geldrop-Mierlo.
10.24.4.004 Eeuwdonk
183
1292: eenen pael gevesticht in een stede geheiten Evedonck. 1706: Eeuwdonk, een merkteken in
de beek even zuid van de Ouden Dijks Brugge. Dat is blijkbaar de brug in de Lungendonkse Baan
184
over de Kasteelse waterloop. Deze plek ligt nu buiten de gemeente Geldrop-Mierlo.
10.24.4.005 Egelromsputte
185
1292: tot eender stede geheiten Egelromsputte. 1706 Elromsputte. Een merkteken tussen de
186
Kasteelse waterloop en de loop door de Goorkens die hier Lieropse Loop heet. Deze paal wordt
174
Coenen, 2004, 270.
175
Coenen, 1987, 44.
176
177
Camps, 1979, nr. 481 dd 12 juli 1292.
178
BHIC, Kaarten en tekeningen RANB, nr 1710.
179
Camps, 1979, nr. 481 dd 12 juli 1292.
180
181
Camps, 1979, nr. 481 dd 12 juli 1292.
182
183
Camps, 1979, nr. 481 dd 12 juli 1292.
184
185
Camps, 1979, nr. 481 dd 12 juli 1292.
121
niet aan de latere gemeentegrens, maar ruim daarnaast in later Lierops gebied, in de Goorkens en op
het verlengde van de Beemdstraat, aangegeven. Deze plek ligt nu buiten de gemeente Geldrop-
Mierlo.
10.24.4.006 Lakenboom
1292: tot een boom geheiten Lakenboom, welck die voornoempde geswooren aldaer geteeckent
187 188
hebben. 1706: Laecke Boom. Deze paal staat niet op de latere gemeentegrens, maar in de
Goorkons, mogelijk op een typisch punt in de verkaveling aldaar. Deze plek ligt nu buiten de
gemeente Geldrop-Mierlo.
10.24.4.007 Lungendonk
Stenen grenspaal tussen Mierlo en Lierop, aangegeven op de kadasterkaart. Aangegeven op de kaart
van Van der Voort-Pieck. Deze plek ligt nu buiten de gemeente Geldrop-Mierlo.
10.24.4.008 Bullensberg
189 190
1292: tot Bullensberg. 1706: Bullensberg. Aangegeven op de kaart van Van der Voort-Pieck.
Grenspaal tussen Mierlo en Lierop. Grenspunt van de gemeente Geldrop-Mierlo.
10.24.4.009 Gerechtspaal aan het Beuven

1706: een hoge schuin versierde paal op een heuveltje tussen het Beuven en de weg naar de
Hoenderboom. Kennelijk bedoeld als gerechtspaal van Mierlo. De grens heeft daar overigens niet het
191
rechte verloop zoals meestal aangenomen, maar een duidelijk krom verloop. Deze plek ligt nu
buiten de gemeente Geldrop-Mierlo.
Afbeelding: Detail uit de kaart van de

heerlijkheid Mierlo uit 1706, kopie
1800.
192
Noord is links.
186
187
Camps, 1979, nr. 481 dd 12 juli 1292.
188
189
Camps, 1979, nr. 481 dd 12 juli 1292.
190
191
192
122
10.24.4.010 Hoenderboom
193 194
1292: tot eenen boom geheiten Hoenreboom. 1706: Hoenreboom. Grenspaal tussen Mierlo,
Lierop, Someren, Sterksel en Heeze. . In het verleden grensden hier vijf heerlijkheden (Heeze, Mierlo,
Lierop, Someren en Sterksel) aan elkaar. De tegenwoordige paal dateert uit het jaar 1983. Deze plek
ligt nu buiten de gemeente Geldrop-Mierlo. De tegenwoordige paal dateert uit het jaar 1983.
‘Het grenspunt Hoenderboom is een merkwaardig punt. Het betreft hier een punt midden op de heide, waar de
heerlijkheden Heeze, Mierlo, Lierop, Someren en Sterksel aan elkaar grensden. Dit punt moet al heel vroeg een
bijzondere betekenis hebben gehad, want ds. A.I .C. Kremer vond in 1861 bij de Hoenderboom een oud urnengraf:
"eenige potscherven en een stuk van een stuk van een marmeren strijdbijl". Iets ten zuiden van deze plaats werden
in 1939 urnen en een Hallstattzwaard gevonden uit de late Bronstijd of de IJzertijd.' Dit grenspunt kreeg een extra
dimensie toen in 1365 Wenceslaus en Johanna van Brabant besloten dat hier getuigenverklaringen afgenomen
moesten worden in geval van doodslag of geweld, over welke vergrijpen zij als voogden van Sterksel zeggenschap
hadden.’195
Afbeelding: Hoenderboompaal op de
Strabrechtse Heide, gezien vanuit het
zuidoosten.
10.24.4.011 Scherpenberg
196
1292: tot aen Scerpenbergh. 1706:
197
Scherpen Berg. De paal wordt ook
genoemd in de grensbeschrijving van
Heeze uit 1440 en staat aangegeven op de Meierijkaart van Verhees. De Scherpenberg markeerde
het grenspunt tussen Geldrop, Mierlo en Heeze. Deze plek ligt nu buiten de gemeente Geldrop-Mierlo.
10.24.4.012 Rederijt
198 199
1292: tot aen een stede geheiten Rederyt. 1706: Rederyt. Op de kadasterkaart genaamd
200
Rederijt, maar op de kaart van Van der Voort-Pieck “Rederijk Paal”. Grenspunt tussen Geldrop en
Mierlo. Deze plek ligt nu buiten de gemeente Geldrop-Mierlo.
10.24.4.013 Wormtgrave
201
1292: tot aen een stede geheiten Wormtgrave. 1706 Worms grave. Een duidelijke knik in de grens
ergens bij het Mierlo’s Meer, in een boog van wegen over de hei. Niet goed te lokaliseren, geprikt op
een bergje dat op de AHN opvalt. Deze paal staat dan 300 meter binnen de latere gemeentegrens van
202
Mierlo. Deze plek ligt nu in de gemeente Geldrop-Mierlo.
10.24.4.014 Varelsvoort
193
Camps, 1979, nr. 481 dd 12 juli 1292.
194
195
Dekkers, 1996, 12-13.
196
Camps, 1979, nr. 481 dd 12 juli 1292.
197
198
Camps, 1979, nr. 481 dd 12 juli 1292.
199
200
Kadaster Mierlo, sectie F blad 2.
201
Camps, 1979, nr. 481 dd 12 juli 1292.
202
123
203 204
1292: tot aen Vairlaersvoert. 1706: Vaer lans voort. Ook aangegeven op kadasterkaart en bij Van
der Voort-Pieck. Grenspunt tussen Mierlo, Nuenen en Geldrop. Deze plek ligt nu in de gemeente
Geldrop-Mierlo.
10.24.4.015 Varelse grenspaal

Op de grens tussen Mierlo en Nuenen. Aangegeven op de kaart van Van der Voort-Pieck. Grenspunt
van de gemeente Geldrop – Mierlo.
10.24.4.016 Tasterschote
205 206
1292: tot aen eenen pael gevesticht in een stede Tasterscort. 1706: Tasterschoote. Aangegeven
op de kaart van Van der Voort-Pieck als Tasserschaar. Grenspunt tussen Mierlo en Nuenen bij het
Kranenbroek. Deze plek ligt nu buiten de gemeente Geldrop-Mierlo.
10.24.4.017 Berenbroek
207 208
1292: tot eender stede geheiten Bierenbroecksvoort. 1706: Berenbroek. Deze plek ligt nu buiten
de gemeente Geldrop-Mierlo.
10.24.4.018 Gasthuisbrug
209
1292: tot aen Gasthuys tot eenen pael aldaer gevesticht van den voorgenoemde gesworen. 1706:
210
Gasthuijs brugsken. De paal stond aan de zuidkant van de brug.
10.24.4.019 Eiken brugske

211 212
1292: tot aen Eyckenbrugsken. 1706: Eiken Brugske, een merkteken op een wegensplitsing.
Deze plek ligt nu buiten de gemeente Geldrop-Mierlo.
10.24.4.020 Olyputte
213 214
1292: tot aen Oylputte. 1706: Olijputte, een merkteken midden op straat. Deze plek ligt nu buiten
de gemeente Geldrop-Mierlo.
10.24.4.021 Galgenberg
Deze paal staat aangegeven op de Meierijkaart van Verhees, grenspunt van Aalst, Stratum en
Zesgehuchten. Deze paal wordt In het denombrement van de heerlijkheid Heeze uit 1440 genoemd
als Galichberg. Nummer 14 op onderstaande tekening. Deze plek ligt nu buiten de gemeente Geldrop-
Mierlo.
10.24.4.022 Galgenberg of Erbout.

Deze paal op de grens van Zesgehuchten met Stratum staat aangegeven op de Meierijkaart van
Verhees. Deze paal wordt In het denombrement van de heerlijkheid Heeze uit 1440 genoemd als
Galichberg of Erbout. Nummer 15 op onderstaande tekening. Deze plek ligt nu buiten de gemeente
Geldrop-Mierlo.
10.24.4.023 Nayercole of Poyers

In het denombrement van 1440 genoemde grenspaal. Nummer 16 op onderstaande tekening. Deze
plek ligt nu buiten de gemeente Geldrop-Mierlo.
10.24.4.024 Paal bij de Laserinnen tegen Urchoven
203
Camps, 1979, nr. 481 dd 12 juli 1292.
204
205
Camps, 1979, nr. 481 dd 12 juli 1292.
206
207
Camps, 1979, nr. 481 dd 12 juli 1292.
208
209
Camps, 1979, nr. 481 dd 12 juli 1292.
210
211
Camps, 1979, nr. 481 dd 12 juli 1292.
212
213
Camps, 1979, nr. 481 dd 12 juli 1292.
214
124
10.24.4.025 Paal op de Rul

10.24.4.026 Paal ‘thuys Lijwen van Ghelen 1440

215
In het denombrement van 1440 genoemde grenspaal. Nummer 19 op onderstaande tekening. De
juiste ligging is niet bekend, ergens tegen Geldrop aan.
10.24.4.027 Grenspaal Geldrop – Heeze in kasteelpark Geldrop

Tegen een muur in het kasteelpark van Geldrop staat een 18e eeuwse hardstenen grenspaal, vierkant
met ronde knop, die ooit ergens op de grens van Geldrop met Heeze en Leende gestaan moet
216
hebben. De oorspronkelijke lokatie is onbekend. Hier is geen sprake van 1 grenspaal, maar 3.
Zij hebben aan een zijde als opschrift Hees en Leen en aan de andere zijde Stratum. Er is nog een
vierde paal maar die staat als hoekpaal van een weiland bij het kasteel van Heeze. Het zijn
waarschijnlijk palen die in de 18e eeuw (1770?) door de toenmalige heer van Heeze zijn geplaatst op
217
de grens met Stratum. Locaties moeten op de kaart van het kasteel van Heeze terug te vinden zijn.
Afbeelding: hardstenen grenspaal bij

Kasteel Geldrop.
Afbeelding: Grenspalen van de oude

heerlijkheid Heeze, Leende en
218
Zesgehuchten.
215
Van Asten, 1987, 14-15.
216
Coenen, 1987, 16.
217
218
Van Asten, 1987, 15.
125
24.5 Raadhuis
Dorpshuis, raadhuis, gemeentehuis, “bestuursgebouw”, maar in ieder geval een gebouw, niet
bijvoorbeeld een plek onder een boom. Voor 1800 zetelde hier de schepenbank en was het gebouw
dus ook rechtbank.
Mierlo
10.24.5.001 Eerste raadkamer Mierlo, Herberg de Rode Leeuw, Dorpsstraat 124, Mierlo
Het archief van de schepenbank en de borgemeesters werd bewaard in een speciale kist in de kerk.
e
De secretaris woonde in de 18 eeuw in het secretarishuis, maar daar was geen vergaderruimte voor
219
de schepenen of andere dorpsbestuurders. De raadkamer was destijds in herberg De Rode Leeuw.
Deze herberg was gelegen tegenover waar nu (=2011) Lenssen Herenmode is gevestigd. In het
bovenlicht van de voordeur stond “J.Sleegers vergunning” met daarboven een leeuwtje. Dit wordt
bevestigd door middel van de kadastrale archieven waarin in 1888 Sjaak Sleegers als eigenaar wordt
220
aangemerkt. Er staat nu een modern huis.
10.24.5.002 Eerste raadhuis Mierlo, Dorpsstraat 134, Mierlo

e
In de eerste helft van de 18 eeuw was er in Mierlo sprake van een raadhuis. Het werd vermoedelijk
omstreeks 1705 gebouwd. In een akte van 1727 werd vermeld dat de schepenen toen klaagden over
baldadige jeugd, die met stenen de leien van de kerk en de dakpannen van het raadhuis stukgooiden.
Het lag op dezelfde plaats als het latere raadhuis van 1806, naast herberg De Valk. Nabij het raadhuis
stond de kaak, waar misdadigers en overtreders van de wet, voor het oog van het volk in geketend
werden. De kaak wordt geschetst
op een kaart uit 1717 van de
221
leengoederen van Mierlo.
Afbeelding: Raadhuis op de
kadastrale kaart 1832, sectie F,
blad 01
10.24.5.003 Tweede raadhuis Mierlo, Dorpsstraat 134, Mierlo

Door de instorting en afbraak van het kasteel kwam Mierlo zonder gevangenis te zitten. In 1805 was
het oude raadhuis bouwvallig geworden en tevens ongeschikt om uit te breiden met een gevangenis
en een berging voor de brandspuit. Het nieuwe raadhuis werd gebouwd op de plaats van de oude.
Daarvoor zou het oude raadhuis eerst gesloopt moeten worden. Op 3 juni 1806 werd met de bouw
222
begonnen. Pand met souterrain, bordes en dakruiter. Opzij zijn een wagendeur (brandspuithuis) en
tralies (cachot) zichtbaar.
219
Coenen, 2004, 270.
220
Info van Heemkundekring 'Myerle' op www.thuisinbrabant.nl op 17 augustus 2011.
221
Coenen, 2004, 270.
222
Coenen, 2004, 270-271.
126
Een uitgebreid overzicht van de geschiedenis van dit raadhuis in de context van de bestuurlijke
geschiedenis van Mierlo, zie: Th. de Groof, 200 jaar Oude Raadhuis: wat er zich in en om dit gebouw
heeft afgespeeld. Heemkundekring Myerle (Mierlo 2006)
Het raadhuis heeft een monumentale status en staat als volgt te boek: Rijksmonument nr.: 526441
Tegenwoordig wordt het pand gebruikt door de heemkundekring.
Voormalig gemeentehuis, opgetrokken in Ambachtelijk-traditionele bouwtrant en daterend uit 1806.

Het pand is enigszins terzijde gelegen aan het midden van de belangrijkste doorgaande weg van het
dorp, op de hoek van een kruising. Voor de linker zijgevel staan drie jonge linden. Het pand, dat
oorspronkelijk ook onderdak bood aan de brandspuit en een cachot, was in gebruik als raadhuis van
de gemeente Mierlo tot 1962 en sindsdien o.a. als trouwzaal. Renovatie in 1982. Het oorspronkelijke
uurwerk uit de dakruiter wordt bewaard in het nieuwe gemeentehuis.
Het tweelaagse en vijfassige voormalige gemeentehuis is geheel gepleisterd in blokverband, wit

geschilderd en van een grijze plint voorzien. Centraal voor de voorgevel bevindt zich een dubbele
bordestrap met tien geprofileerde hardstenen treden. IJzeren leuning met slanke, eenvoudig
geprofileerde dito balusters. De dubbele paneeldeur met gedeeld bovenlicht is nog oorspronkelijk. Op
het bovenkalf rust een schuin geplaatste vlaggenmast. Aan weerszijden steeds twee zesruits vensters
met schuiframen en hardstenen plinten. Op begane grondniveau onder de trap een deur die
oorspronkelijk toegang gaf tot de ruimten van de lage onderverdieping, waarin de brandspuit, het
cachot en de kamer van de veldwachter waren ondergebracht. Aan weerszijden een
segmentboogvormig afgesloten laag achtruits venster met dubbele draairamen.
De voorgevel wordt afgesloten door een eenvoudig geprofileerde houten bakgoot met aan
weerszijden een hemel-waterafvoer. Het zadeldak is sinds de restauratie van 1982 gedekt met
moderne gesmoorde Hollandse golfpannen. Centraal op de nok een zeshoekige dakruiter met
ingezwenkt zeshoekig tentdak met loodbedekking, eenvoudige piron en windvaantje. De houten
lantaarn wordt onder de spits bekroond door een eenvoudig geprofileerde kroonlijst waaronder een
spitsboogfries. De zijden van de lantaarn worden boven een smalle zone met wit geschilderde open
roosters met ruitvormig geplaatste roeden aan de voorzijde ingenomen door een zwarte wijzerplaat
met vergulde Romeinse cijfers en het jaartal van de bouw 1806, terwijl de overige zijden zijn voorzien
van wit geschilderde galmborden.
De zijgevels met aanzetstenen zijn opgevat als tuitgevels uitlopend in schoorstenen. De schuine
zijden zijn afgedekt met zink. De rechter zijgevel heeft op de begane grond rechts een
segmentboogvormig gesloten venster met diepe dagkanten en ijzeren tralies, waarachter zich
oorspronkelijk het cachot bevond. Links bevindt zich de nog oorspronkelijke halfcirkelvormig gesloten
dubbele deur van de ruimte die onderdak bood aan de gemeentelijke brandspuit. Daarboven, op de
etage een groot zesruits venster met schuifraam. Eenvoudige zwart geschilderde staafankers geven
de hoogte van de verdiepingsvloeren en gordingen aan. De linker zijgevel is in spiegelbeeld gelijk aan
de rechter zijgevel met dien verstande dat zich op beganegrondniveau slechts een later gedichte
deuropening aftekent. De achtergevel is uiterst eenvoudig. Centraal bevindt zich op de begane grond
een sementboogvormig gesloten achteringang met een deur met glasruiten. Daarboven een hoog en
smal 27-ruits venster met hardstenen onderdorpel, dat licht verschaft aan de centrale gang. Op de
begane grond rechts van de deur nog twee recht gesloten 16-ruits vensters met middenstijl en
dubbele draairamen. Staafankers en zinken mastgoot. Deuren en ramen zijn standgroen, kozijnen en
bakgoot wit, voorzijde van de trap, plint en onderdorpels grijs geschilderd. De oorspronkelijke indeling
van het voormalige gemeentehuis is grotendeels bewaard gebleven. Op de begane grond bevinden
zich kleine ruimtes met lage balkenplafonds die o.a. onderdak boden aan het cachot, de brandspuit
(met nog oorspronkelijke houten deur), de kamer van de veldwachter. Op de verdieping snijdt een
gang het pand van de dubbele voordeur naar achter in twee gelijke delen. Aan het einde van de gang
een gebrandschilderd glas-in-loodraam. De grote kamer links was de raadszaal en
burgemeesterskamer. Enig oud detail is de schoorsteen met gecanneleerde stucpilasters. De grote
kamer rechts werd gebruikt door de ambtenaren. Alle kozijnen, deuren, vloeren, trappen en
stucplafonds zijn bij de renovatie van 1982 vernieuwd. Op zolder staan drie eiken kapspantparen met
zowel houten pen-en-gatverbindingen als oorspronkelijke ijzeren spieën. Op de dekbalk, die wordt
127
ondersteund door schoren, ligt een zware eiken balk in de lengterichting van de kap. Daarop rust links
en rechts een driehoeksspant met makelaar en nokgording. In het midden vormt de zware eiken balk
de ondersteuning van de houten dakruiter. Het oorspronkelijke uurwerk is gedemonteerd en bevindt
zich nu in de hal van het nieuwe gemeentehuis. Aan het linker uiteinde is aan de zware eiken balk een
houten katrol met onduidelijke functie gemonteerd. De sporen zijn bij de renovatie van 1982 geheel
vernieuwd.

Het voormalige gemeentehuis uit 1806 is van algemeen belang. Het pand heeft cultuurhistorische
waarde als bijzondere uitdrukking van een sociaal-economische ontwikkeling, als vroeg voorbeeld van
een zelfstandig en monumentaal raadhuis in Noord-Brabant. Het pand heeft architectuurhistorische
waarde vanwege de in- en uitwendig gaaf behouden hoofdstructuur en het traditionele
materiaalgebruik alsmede vanwege onderdelen van het interieur. Het heeft typologische
zeldzaamheidswaarde en betekenis voor het dorpsbeeld.
Afbeelding: Oude raadhuis
Geldrop
10.24.5.004 Eerste raadkamer Geldrop herberg De Zwaan

Aanvankelijk vergaderden de schepenen in een van de vele herbergen, vooral in de Zwaan of de
223
Wildeman.
10.24.5.005 Tweede raadkamer Geldrop in woontoren kasteel

De Staten-Generaal was tegen de praktijken van raadsvergaderingen in een herberg en verplichtte de
regenten om een eigen raadhuis te huren of te bouwen. Omstreeks 1700 werd een kamer in de
woontoren van het Kasteel gehuurd. Bij de jaarlijkse benoeming van de borgemeesters en bij de
afsluiting van de borgemeestersrekeningen gaven de schepenen de voorkeur aan een vergadering in
224
een herberg. In principe was de sluiting van de borgemeestersrekening een openbare vergadering.
10.24.5.006 Derde raadkamer Geldrop in toren van de kerk

De Staten-Generaal was tegen de praktijken van raadsvergaderingen in een herberg en verplichtte de
regenten om een eigen raadhuis te huren of te bouwen. Vanaf 1729 werd in de toren van de kerk een
raadkamer ingericht. Bij de jaarlijkse benoeming van de borgemeesters en bij de afsluiting van de
223
Coenen, 1987, 47.
224
Coenen, 1987, 47.
128
borgemeestersrekeningen gaven de schepenen de voorkeur aan een vergadering in een herberg. In
225
principe was de sluiting van de borgemeestersrekening een openbare vergadering.
10.24.5.007 Eerste raadhuis Geldrop, Grote Heuvel, Geldrop

Toen in 1760 de kerktoren aan reparatie toe was, stonden de regenten voor de keuze: of daaraan
bijdragen, vanwege het gebruik van de raadkamer,
of een eigen raadhuis bouwen. Uiteindelijk kozen
zij in 1770 voor de bouw van een raadhuis midden
op de Grote Heuvel. De bouw van het pand werd
voor f 609,- aanbesteed. Groot was het niet, want er
was alleen maar plaats voor een raadkamer en een
wachtkamer. Ruim honderd jaar heeft het gebouw
226
als raadhuis dienst gedaan. Op de kadastrale
kaart van 1832 staat het raadhuis vermeld gelegen
midden op de Groote Heuvel (sectie B, blad 01, nr.
657).
Afbeelding: Raadhuis op de kadastrale kaart

227
1832
10.24.5.008 Tweede raadhuis Geldrop (Heuvel 1; hoek van de Heuvel met de Hofstraat)
Raadhuis uit 1870 in Eclectische stijl. Opdrachtgever was burgemeester Wilhelmus Knaapen tevens
textielfabrikant. De tekening werd gemaakt door H.A. Aghterberg uit Geldrop. Aannemer Frans van
den Berg bouwde het voor f 2.348,77. In oorsprong stond het raadhuis vrijstaand op de hoek met de
Hofstraat. De voor- of zuidgevel staat aan de Heuvel. Aan de westkant grenst de voormalige
tramremise en aan de noordkant het voormalige postkantoor die beiden buiten de bescherming vallen.
Het raadhuis is in gebruik geweest door enkele afdelingen van de gemeente en vervult anno 2010 een
horecafunctie.
Symmetrisch tweelaags blokvormig bouwwerk onder schilddak belegd met leien. De monumentale
voorgevel telt drie traveeën. De middenrisaliet bevat de hoofdingang met een frontale hardstenen
stoep van twee treden, met erboven op de verdieping een balkon, bekroond door een trapachtige
attiek met piron en aan weerskanten een liggende gebeeldhouwde hardstenen leeuw, waarin een
uurwerk. Oorspronkelijk zat op de begane grond een politiepost met dienstwoning en op de verdieping
de secretarie met de raadzaal. In de architectuur is duidelijk onderscheid gemaakt tussen deze
functies. De onderbouw heeft een lage en de bovenbouw een hoge verdiepingshoogte. Ter markering
van deze twee bevindt zich in de gevel een hardstenen cordonlijst. Al de muuropeningen zijn getoogd.
Op de verdieping zijn ze voorzien van achtruits schuifvensters. In de voorgevel hebben ze
geprofileerde hardstenen omlijstingen en onder de dorpels twee voluutvormige kraagstenen. Op de
begane grond zijn zesruitschuifvensters zonder omlijstingen. De voorgevel heeft een hardstenen plint
en een kroonlijst met een gestucte boogfries, ter plaatse van de risaliet voorzien van vijf voluutvormige
consoles. De voorgevel wordt begrensd door geblokte hoekpilasters. Het metselwerk bestaat uit
handgevormde baksteen gemetseld in kruisverband. Het balkonhek is van smeed- en gietijzerwerk.
Op de nok van het dak tussen de twee hoekschoorstenen een luidklokje, in verbinding met het
uurwerk. De indeling van het raadhuis is na de herbestemming sterk gewijzigd. Wel heeft het interieur
nog enkele waardevolle elementen. Op de westmuur van de voormalige raadzaal bevinden zich twee
authentieke muurschilderingen, voostellende het wapen van Geldrop en de Brabantse leeuw. Ook
staat er op de verdieping achter het balkon het authentieke koperen uurwerk opgesteld. Het is recent
omgebouwd voor electrische bediening. In de voorgevel jaartalsteen met opschrift "W. Knaapen
burgemeester" en gedenksteen met het opschrift: "ter herinnering aan het verblijf te Geldrop van I-
225
Coenen, 1987, 47.
226
Coenen, 1987, 48.
227
www.watwaswaar.nl
129
2.R.V,A. (legercorps) van 2 october 1914 tot 21 januari 1916 is deze steen geplaatst door de officieren
dezer afdeling op 6 april 1919” met in reliëf een afbeelding van het wapen van het legercorps, twee
gekruiste kanonnen met erboven een kroon.

Het raadhuis is van algemeen belang. Het gebouw heeft cultuurhistorisch belang als voorbeeld van de
bestuuriijke en sociaal-economische ontwikkeling en als voorbeeld van de typologische ontwikkeling
van het kleine plattelandsraadhuis. Het is architectuurhistorisch van belang vanwege de stijl en als
voorbeeld van de toegepaste combinatie van bouwelementen. Het gebouw is tevens van belang
vanwege de gaafheid van het exterieur en
de in het interieur bewaarde authentieke
elementen. Het is zeldzaam als voorbeeld
van een gebouw waarbinnen eertijds
diverse gemeentelijke functies waren
geconcentreerd.
Afbeelding: Het raadhuis van Geldrop bij

een festiviteit.
In 1870 werd opdracht gegeven tot de

bouw van een nieuw raadhuis op de hoek
van de Heuvel met de Hofstraat. Het
honderd jaar oude pand op de Heuvel
werd afgebroken. Al in 1865 was de grond
voor deze bouw aangekocht. Aanvankelijk
zouden op het terrein een school en een
raadhuis worden gebouwd, maar bij nader inzien was het beter om de school daar niet te bouwen.
Toen in 1869 de huizen van de weduwe Lucas Klomp in de Kerkstraat openbaar werden verkocht,
werd die grond aangekocht voor de bouw van de school. Het terrein was gunstig gelegen naast de
nieuw gebouwde pastorie. Nu konden de plannen voor de school en het raadhuis worden
228
uitgevoerd. Het gemeentehuis op de hoek van de Hofstraat met de Heuvel bood aan het begin van
e
de 20 eeuw nog voldoend ruimte voor het ambtelijke apparaat. Een deel van het pand werd zelfs
229
verhuurd als postkantoor.
10.24.5.009 Derde raadhuis Geldrop, Hofstraat 4, Geldrop

Door de annexatie van 1 mei 1921, waarbij Zesgehuchten aan Geldrop werd toegevoegd, was het
raadhuis te klein geworden. De raadszaal bood geen plaats aan elf raadsleden en de secretarie had
te weinig ruimte voor het archief van de gemeente Zesgehuchten en de registers van de Burgerlijke
Stand. Op 21 september 1921
adviseerde burgemeester Fleskens
om het pand van de familie
Schellens, Hofstraat 4, aan te kopen
en in te richten als raadhuis. Op 2
november 1922 werd de eerste
raadsvergadering in het nieuwe
230
raadhuis gehouden. Na de
samenvoeging met Mierlo in 1997
bleef dit gemeentehuis in gebruik.
Afbeelding: Het gemeentehuis aan de

Hofstraat, de voormalige villa van de
fabrikant Schellens-Eijcken
228
Coenen, 1987, 84.
229
Coenen, 1987, 139.
230
Coenen, 1987, 145.
130
Zesgehuchten
10.24.5.010 Eerste raadhuis Zesgehuchten

In 1855 werd centraal in de gemeente een raadhuis gebouwd op de hoek van de Genoenhuizerweg
231
met Hoog Geldrop.
10.24.5.011 Derde raadhuis Zesgehuchten, Papenvoort 7, Geldrop

In 1911 gebouwd tegenover de kerk en naast de St. Jozefschool. Het is in gebruik gebleven tot 1921,
toen Zesgehuchten bij Geldrop werd gevoegd. In 1925 werd
232
het raadhuis publiek verkocht. Het gebouw is er nog. Op de
zijkant van het raadhuis bevindt zich een tegeltableau ter
herinnering aan de zelfstandige gemeente Zesgehuchten.
Hierop staan 4 van de juiste ZesGehuchten: Geizenrooi
(hoewel foutief geschreven), Hulst, Riel en Hout, maar Hoog
Geldrop en Genoenhuis worden niet vermeld. Wel staan
Papenvoort en Zand (twee voormalige buurtschappen)
genoemd. Dit tegeltableau was in de loop der jaren door
weersinvloed en baldadigheid van de jeugd voor een
belangrijk deel van de zijgevel gevallen. Later is het ding
gerestaureerd en in al zijn oude “foutieve” luister hersteld.
10.24.5.012 Tweede raadhuis Zesgehuchten, Geldrop

In 1873 werd de oude school, die in 1867 in gebruik was
genomen maar in 1873 al te klein was, ingericht als
233
raadhuis.
24.6 Rechtbank
Gebouw gebouwd als onderkomen voor een rechtbank (op enig niveau). Vanaf ca. 1800.
24.7 Schepenbank
Stenen of houten “bank” waar de schepenen in de open lucht, liefst onder een mooie lindenboom, hun
zittingen hielden. Ook wel genaamd “Vierschaar”.
10.24.7.001 Vierschaar te Mierlo (nabij Karelstein en de Rode Leeuw)

De schepenen zaten tijdens de rechtszitting in een zogeheten vierschaar. Dit waren vier banken, die
in een vierkant waren opgesteld, waar aan iedere zijde twee personen zaten, te weten de zeven
schepenen en de schout. De aanklager of de gedaagde moest binnen de vierschaar staan. De
vierschaar van Mierlo wordt in het oudste schepenprotocol genoemd. De inwoners van het dorp
stonden rondom de vierschaar. Vaak stond zo'n vierschaar bij een imposante lindeboom of een
eeuwenoude eik. In Mierlo is zo'n dorpslinde geweest. De plaats waar deze stond, is nog altijd bekend
als Het Lijndje, maar daarmee wordt niet de huidige straat bedoeld, maar de oude locatie nabij
e
Karelstein. Op een 18 eeuwse kaart staat zelfs nog een linde getekend. Van het dorp Aarle-Rixtel
bestaat een kaart van 1546 waar de vierschaar is ingetekend. Het is een van de weinige afbeeldingen
234
van een vierschaar in Brabant.
24.8 Vrijheid
e
Gebied waarbinnen bepaalde “vrijheden” golden. Vroeg 13 eeuwse vrijheden betroffen persoonlijke
vrijdom (vrij van landrecht en feodale banden); vrijheden van rond 1300 en later betreffen vaak vooral
economische vrijdommen (vrij van tol) en marktrechten. Het vrijheidsrecht gold waarschijnlijk in het
begin de bewoners van een klein gebied (vgl “De Oude Vrijheid” in Sint Oedenrode), maar werden
later geacht te gelden voor alle inwoners van de hele parochie (dus dan geheel St. Oedenrode!). Het
gaat hier om die oude kleine gebieden, voor zover de afbakening daarvan in te schatten valt.
231
Coenen, 1987, 85.
232
Van Asten, 1988, 84-86.
233
Coenen 1987, 104.
234
Coenen, 2004, 96.
131
Geldrop en Mierlo waren heerlijkheden, Zesgehuchten hoorde tot de heerlijkheid Heeze. Hier werden
geen vrijheden gesticht.
24.9 Diversen
132
Thema 25: Militair
Onder militaire landschapselementen worden hier aardwerken en bouwwerken uit alle eeuwen samen
genomen, met uitzondering van de "burchtjes" en kastelen. Daarvoor wordt verwezen naar de thema’s
18: "heerlijkheden" en 19: "landgoederen".
Bij vestingsteden wordt dit thema vooral gevuld met elementen die met de vele belegeringen van de
stad te maken hebben, en de vesting zelf die later garnizoensstad werd wat weer kazernes etc
opleverde. In Geldrop-Mierlo zitten we ver van belegerde vestingen. Toch zijn hier ook militaire
objecten (geweest) en die kunnen in dit thema ondergebracht worden. Te denken valt aan de
volgende elementen:
25.1 Begraafplaats
Binnen dit thema wordt daarmee bedoeld: militaire erebegraafplaats
10.25.01.001 Erebegraafplaats Mierlo, Geldropseweg 68, Mierlo

Brits ereveld, gesticht in het voorjaar van 1945, rond het einde van de Tweede Wereldoorlog. Brits
ereveld voor 664 Britse militairen die tijdens de Tweede Wereldoorlog waren gesneuveld in de buurt.
Daarnaast ligt er nog 1 Nederlander van de Prinses Irene Brigade en 1 Brit van de Commonwealth
235
War Graves Commission. De meeste militairen die er begraven liggen sneuvelden in de omliggende
regio in de periode van september tot november 1944, meest ten zuiden en westen van de Maas en,
verder westelijk, bij gevechten om de monding van de Schelde. Op de begraafplaats staat een
herdenkingskruis (Cross of Sacrifice) naar ontwerp van Sir Reginald Blomfield. Het is uitgevoerd in
236
natuursteen, en er is een bronzen zwaard op aangebracht. Achter het offerkruis staat een rij zerken
met naam en rang, geboorte- en sterfdatum van 666 gesneuvelde militairen. Tussen de grafstenen
237
bevinden zich open plekken. Dit zijn de plaatsen waar onbekende soldaten rusten.
Het Engels kerkhof zoals het in Mierlo wordt genoemd ligt niet op gemeente grond maar is in
eigendom van de Commonwealth War Graves Commission.
De begraafplaats is een gemeentelijk monument, nummer M6.01.
Reden bescherming/Overige
opmerkingen:
Het oorlogskerkhof is van waarde
vanwege zijn gaafheid en detaillering.
Tevens is het oorlogskerkhof van
waarde als bijzondere uitdrukking van
culturele en geestelijke ontwikkeling.
Afbeelding: Britse
oorlogsbegraafplaats aan de
Geldropseweg in Mierlo
(http://www.oorlogsmusea.nl).
25.2 Blokhuis
Een oude benaming voor een verdegingswerk, dat kon variëren van een eenvoudig bouwsel
van halve boomstammen tot kasteelachtige bouwwerken. In beide gevallen maakte het vaak
onderdeel uit van een groter systeem, zoals landweren. Het kon ook een controlerende functie
hebben van bijvoorbeeld toegangswegen of kruispunten.
[Niet in Geldrop - Mierlo aangetroffen]
235
Dhr. R. Brouwer, Vereniging de Terebinth, vereniging voor funeraire cultuur. http://www.terebinth.nl/.
236
Wikipedia op Mierlo_War_Cemetery.
237
Gemeentewebsite.
133
25.3 Boerenschans
Schans waarbinnen de boeren zichzelf en hun vee in veiligheid brachten wanneer er roversbenden (of
plunderende soldaten) rondtrokken.
25.4 Fort
Min of meer geïsoleerd gelegen gesloten en aan alle zijden verdedigbaar duurzaam vestingwerk,
uitsluitend door militaire bezetting bewoond. Een fort is gewoonlijk voorzien van een combinatie van
muren, palissades, wallen, grachten en torens. Het is per definitie een zelfstandig, aan alle kanten
verdedigbaar object. Geen boerenschans.
25.5 Kazemat
Een vrijstaand bomvrij stenen of betonnen gebouw. Ook in permanente vestingwerken zitten
kazematten, maar die moeten we niet apart opnemen. Ook “bunker” genoemd.
10.25.5.001 Bunker Kuipersbos

Bunker(s) / Kazemat nabij Kuipersbos tegen de A67. Zou deels onder het talud van de A67 liggen.
25.6 Linie
Een linie bestaat uit een aantal grotere en kleinere forten die met elkaar in verbinding staan door
landwegen en/of waterwegen. De landwegen zijn meestal voorzien van borstweringen om
bewegingen van troepen en materiaal tussen de versterkingen mogelijk te maken. De wateren kunnen
natuurlijke wateren zijn maar ze kunnen ook gegraven zijn, zoals grachten, of het water kan bij een
oorlogssituatie in de vorm van een inundatie worden verkregen. Ook stelsels van loopgraven kunnen
als een soort linie worden beschouwd.
25.7 Militair complex

Gebouwencomplex gebouwd ten behoeve van het onderbrengen van militairen en hun materieel.
Groot gebouw, of geheel van gebouwen tot huisvesting van militairen. Ook “kazerne” of “legerkamp”
genoemd.
10.25.07.001 Kamp te Grooten Heuvel, Geldrop

Tijdens de Oostenrijkse Successie-oorlog was er in Geldrop een militair kamp gelegen. De strijd om
de Oostenrijkse erfenis, die Frederik II van Pruisen in 1741 tegen Maria Theresia van Oostenrijk had
ontketend, werd in 1745 verplaatst van Oostenrijk naar de Oostenrijkse Nederlanden. Van 9 juli tot 31
augustus 1748 sloeg het regiment Schotten van lord Loudon haar kamp op in Geldrop. De militairen
wensten dit kamp niet op te slaan op de heide, maar midden in het dorp, onder andere op de Grooten
Heuvel. Het dorp kreeg zo het aanzien van een kazerne. Elf Geldroppenaren moesten hun huizen
afstaan aan de Schotten, die deze ombouwden tot hospitaal. Op de toegangswegen werden houten
238
wachthokjes gezet.
25.8 Militair oefenterrein

Gebied dat regelmatig gebruikt wordt voor militaire oefeningen, zoals manoeuvres, rijden met paarden
en voertuigen, graven van schuttersputjes etc. In de regel met in de nabijheid een “soldatenkroeg”.
25.9 Schans
Min of meer geïsoleerd gelegen gesloten en aan alle zijden verdedigbaar duurzaam vestingwerk,
uitsluitend door militaire bezetting bewoond. Militair verdedigingswerk meestal gemaakt van
afgegraven aarde.
238
Coenen, 1987, 69-70.
134
25.10 Schietveld/berg
Openlucht schietbaan, met kogelvanger. Wordt ook gebruik voor uittesten munitie en het opblazen
van elders gevonden explosieven. Niet alleen voor echte militairen maar ook voor burgerwachten. In
de regel met in de nabijheid een “soldatenkroeg”.
10.25.10.001 Schietberg Oranjeveld

239
Volgens volksoverlevering zou op het Oranjeveld een schietberg gelegen hebben.
25.11 Schijnboot
Nagebootste boot op de heide die diende als oefenobject in WOII.
25.12 Schootsveld
Gebied rondom een vesting of schans waar alleen snel afbreekbare (houten) bebouwing toegelaten
werd.
25.13 Tankgracht
Een tankgracht of anti-tankgracht is een diepe en brede, al dan niet met water gevulde, gracht met
steile oevers die voor tanks en pantservoertuigen onmogelijk over te steken is.
25.14 Vesting
Geheel van versterkingswerken die een bewoonde plaats omsluiten.
25.15 Vliegveld
Grasvlakte met rolbanen, landingsbanen, verkeerstoren, stationsgebouw, hangaars, bunkers.
Eventuele heliports vallen hier ook onder net als (tijdelijke) landingsbanen en vliegstroken uit WOII.
10.25.15.001 Vliegveld Molenheide (Lido)

Er is een vliegveldje geweest op de Molenheide, ten zuiden van de Geldropseweg, bij de Lido.
Omstreeks 1922 werd in het gebied een restaurant genaamd Lido gebouwd. Het was gelegen nabij
het Galgenven. De belangrijkste attractie was een vliegveldje, het eerste in deze streek en eerder
bestaand dan het Eindhovense vliegveld Welschap, dat pas in 1932 werd geopend. Op dit vliegveldje
vonden vliegshows en demonstraties van parachutisten
plaats, terwijl men tegen een geringe vergoeding ook
rondvluchtjes kon maken. Dergelijke attracties waren in die
tijd iets heel bijzonders en trokken duizenden mensen van
heinde en verre.
Een en ander bleek echter te groots opgezet, de
luchtshows kon men ook van buiten het hek bewonderen
en de vliegtuigen weigerden ook wel eens dienst. De
economische crisis van de jaren '30 van de 20e eeuw
maakte dat de mensen minder te besteden hadden en
Lustoord Molenheide ging failliet. Een doorstart had geen
resultaat en uiteindelijk werd het vliegveldje, evenals de
rest van het gebied, beplant met dennenbos in het kader
van de werkverschaffing en om aldus mijnhout te
produceren voor de Zuid-Limburgse steenkoolmijnen.
Afbeelding: Restaurant Lido waar ooit het vliegveld bij lag

(Collectie H. Berkers, Mierlo)
239
135
25.16 Oefenlokaal
25.17 Landweer
Een landweer is een doorgaande aarden wal beplant met meidoorn, sleedoorn, eiken hakhout en
dergelijke, eventueel met greppels. De wal diende ter bescherming van een landstreek tegen
vijandelijke troepen en muitende bendes. Zijdelings bood hij ook bescherming van akkers tegen
beweiding van vee van naburige gehuchten.
240
10.25.17.001 Landweer op de grens Mierlo-Lierop
Op de grens van Lierop en Mierlo ten noorden van de A67 ter hoogte van het Voortje ligt een forse
wal. De restanten van de landweer zijn aan de Lieropse zijde hier en daar nog te zien als een ondiepe
greppel met daarnaast een restant van een wal van ongeveer 40 cm hoog. Aan de Mierlose zijde is de
oorspronkelijke greppel met de aanleg van het talud van de sloot geheel verdwenen. De nu
aanwezige watervoerende sloot is een ontginningssloot en is aangelegd tijdens het ontgronden en
egaliseren van het naastgelegen weiland. De wal is begroeid met loofhout, vooral eiken, terwijl het
aangrenzende bosperceel aan de Lieropse zijde een dennenbos is. Het aanwezige wallichaam, de
sloot aan de Mierlose zijde en de greppel aan de Lieropse zijde hebben de kenmerken van een
landweer: een begroeide wal met aan weerszijden een greppel, aan de ene kant wat minder breed en
diep dan aan de andere kant.
Afbeelding: restant
van de landweer
(januari 2012)
De landweer ligt exact op de in 1292 vastgestelde gemeentegrens en sluit aan op de, in 1706
getekende kaart aangegeven grenspaal of markering, de blauwe kei, ter plaatse van de Bullensberg.
De kadastrale kaart van 1832 geeft voor beide zijden van de grens geen bouwland of akkers aan
maar heide, er was dus geen aanleiding tot veekering. De landweer is aangelegd op de rand van een
stuifduin op Lierops grondgebied. Toch lijkt aannemelijk dat hij door de Heren van Mierlo is aangelegd
ter verdediging van hun kasteel en hoeven, zeker omdat de meeste dreiging uit het oosten kwam. En
de reden dat hij op Lierops gebied is aangelegd zal zijn dat ze op die plaats gebruik hebben kunnen
maken van de natuurlijke gesteldheid van het terrein.
De landweer heeft een lengte van ongeveer 300 meter wat erg kort is voor een verdedigingslinie,
maar hij vormt een onderdeel van een verdedigingstelsel van 6 á 7 km. Ten noorden van de landweer
gevormd door wat je zou kunnen noemen de “Mierlose waterlinie, een aaneenschakeling van natte
240
Naar H. en A. Berkers en H. van Sleeuwen, 2012: Landweer op de grens Mierlo-Lierop, gemeente Geldrop-Mierlo
(Cultuurhistorisch onderzoek Heemkundekring Myerle); Notitie J. Timmers okt 2011, zie http://www.saspeelland.nl
136
gebieden, namelijk Broekkant, Sang, Oude Beemden, Goorkens, Groot Goor en Goor, een
moerasgebied doorsneden door de Overakkerse Loop, de Vleutloop en de Goorloop. Terwijl ten
zuiden van de landweer met uitzondering van de doorgaande weg Geldrop naar Lierop, het Voortje,
de doorgang belemmerd wordt door de talrijke stuifduinen.
De landweer heeft waarschijnlijk een verdedigende functie gehad, gezien de ligging ter hoogte van
Het Voortje. Daar loopt een doorgaande prehistorische route (het verlengde van de Aardborstweg)
van Geldrop naar Lierop, die juist ten noorden van de huidige autoweg de gemeentegrens kruist. De
landweer begint in het destijds ondoordringbare moerasgebied Het Sang en eindigt op de
Strabrechtseheide. De landweer lijkt te zijn aangelegd om ervoor te zorgen dat passanten niet van
deze weg konden afwijken. Ter hoogte van de grens was de weg daardoor makkelijker controleerbaar
en verdedigbaar. Passanten en vijandelijke legers werden hierdoor gedwongen de smalle doorgang
bij het Voortje te nemen die gemakkelijk controleerbaar was en tijd gaf om alarm te slaan. Mogelijk
heeft het toponiem Bullensberg met dit alarm slaan te maken, de betekenis van bullen is namelijk
razen en tieren. Wellicht was de weg ook afgesloten met slagbomen. Het is niet bekend of er ter
plekke van de blauwe kei tol geheven is.
Wanneer de landweer is aangelegd, is niet bekend. De meeste landweren in Oost-Brabant zijn

aangelegd in de periode tussen 1325 en 1475 ter bescherming van de invallen van de troepen van
Gelre die herhaaldelijk vanaf het oosten, met name Grave, Roermond en Weert Brabant binnen
vielen. Deze invallers brachten vooral later, in het begin van de 16e eeuw zeer veel schade teweeg.
Rond die periode werden er echter nog maar weinig landweren aangelegd. De invallen van Gelre
duurde uiteindelijk tot 1543, toen maakte het traktaat van Venlo een einde aan de ongeregeldheden.
Omdat de 15e eeuw voor Mierlo een bloeiperiode was met weinig ongeregeldheden lijkt het
aannemelijk dat de Mierlose landweer vóór die periode al is aangelegd en mogelijk, gezien de
spitsporen onder in de greppel, eind 15e begin 16e eeuw is hersteld (zie ook 10.32.9.001). Dat zou
ook overeenkomen met de aanleg van andere landweren in de regio waarvan de aanlegdata bekend
zijn zoals die van Oss in 1359 en in Beek vóór 1369.
137
Thema 26: Kerkelijk
In de Middeleeuwen en lang daarna was de religie erg belangrijk voor het denken en doen van de
mensen. De parochies bepaalden in belangrijke mate de samenleving. De dorpsgemeenschap en de
parochiegemeenschap betroffen dan ook vaak dezelfde mensen. Iedere parochie had een kerk en
kerkhof, met een pastoor en diens woning. Vanaf de zestiende eeuw is er standaard een schooltje
aanwezig. In de omvangrijke parochies vinden we ook een aantal kapellen, waarvan sommige erg oud
lijken en andere uit de vijftiende eeuw dateren. Het verloop van de Tachtigjarige Oorlog leidde ertoe
dat de kerken en kapellen in protestantse handen kwamen (Den Bosch-stad 1629, platteland: 1648).
Een aantal kapellen kreeg toen een agrarische bestemming of werd als schooltje in gebruik genomen,
waardoor deze gebouwtjes bewaard bleven. De katholieken moesten hun diensten houden in proviso-
rische onderkomens, de schuil- of schuurkerken. Op de dorpen worden vaak meerdere plekken
aangewezen als schuurkerk: blijkbaar zijn de kerkgangers in die 150 jaar onderdrukking van de
"paapse stoutigheden" (1648 - 1795) enkele keren verhuisd. Sommige schuilkerk werden de kern van
een nieuwe of vergrote nederzetting. Na 1800 werd daar dan de nieuwe kerk gebouwd. De oude kerk
bleef dan eenzaam achter, verdween of liet alleen een toren na.
Rond 1800 wisten de katholieken enkele kerken terug te krijgen, waardoor de protestanten nieuwe
kerkgebouwen moesten zien te verwerven. De in het begin van de negentiende eeuw gebouwde
(katholieke en protestantse) kerkgebouwen volgen meest de "Waterstaatsstijl". Later volgen diverse
neo-stijlen.
In de inventarisaties worden de volgende categorieën kerkelijke objecten onderscheiden.
Parochieel toebehoren:
kerk: parochiekerk. Soms is er alleen een toren van overgebleven, dat is een kwestie voor de relict-
beoordeling.
kapel: grote of kleine kapel met ooit zekere zielzorgfunctie. Let op: de grenskapel, net in België valt
hier ook onder.
schuilkerk: provisorische kerkgelegenheid uit de jaren 1648 – 1800. Soms een flinke schuur, soms in
een bijgebouw van een landgoed, soms zelfs een speciaal gebouwd gebouw.
begraafplaats: begraafplaats, al dan niet bij een kerk. Indien niet bij een kerk, dan staat er vaak een
kapel bij. Ook joodse begraafplaatsen, in dat geval staat er een het metaherhuisje en een
kohaniemhuisje bij. Eventueel met ommuring en opzichterswoning.
graf: een bijzonder graf op een begraafplaats, bijv. omdat het van een bijzonder persoon is, of een
speciale monumentale waarde heeft.
pastorie: woning van de pastoor, zijn kapelaans en de huishoudster, vaak met flinke tuin.
patronaat: aan de parochie verbonden gebouw voor geestelijke verzorging – begeleiding van de
parochianen.
Kloosters
klooster: kloostergebouw, ook als het het centrum van een landgoed is. Bij kerk en school hoorde
vaak een klooster waarin de leerkrachten woonden.
kloosterterrein: terreinen behorend bij een klooster, soms omheind met muur. Bij een klooster-
landgoed het gedeelte dat echt bij het klooster hoort (niet de boerderijen etc.)
seminarie: combinatie van klooster, schoolgebouwen en woongebouwen, vaak als centrum van een
landgoed.
religieus groen: tuinen van pastorie of klooster (niet: landgoed); ook een typisch bedevaartspark valt
hier onder.
Het religieus meubilair:

calvarieberg: indien niet in een (klooster)landgoed, dan hier opnemen. Dus bij plaatsing in klooster- of
pastorietuin, kerkhof etc.
Lourdesgrot: meestal ergens in het religieus groen of in kloosterlandgoed.
kapelleke: Mariakapelletjes en andere kleine bouwsels met heiligenbeeld.
kruiseik: eik (of andere boomsoort) met daaraan een kruisbeeld.
kruisweg: beeldengroep die de kruisweg verbeeldt.
stokske: paal of boomstronk met daaraan een kastje met daarin een heiligenbeeld, oorspronkelijk met
een offerblok. Ook “keske” genaamd.
138
wegkruis: kruis langs de weg, meest bij kruisingen of splitsingen. Veel wegkruisen dateren uit de jaren
1930. Eventuele kruisen in het veld (“veldkruis” en “hagelkruis”) hier ook onder te plaatsen.
heiligenbeeld: Heilig Hartbeeld, beeld van heilige bijv. op kerkplein, schoolplein, in religieus groen.
In Geldrop-Mierlo bestonden in de middeleeuwen en lang daarna maar twee parochies: Geldrop en

Mierlo. Zesgehuchten hoorde onder de parochie Geldrop.
26.1 Kerk
Mierlo
10.26.1.001 Middeleeuwse parochiekerk van Mierlo

De middeleeuwse parochiekerk van Mierlo was gewijd aan Sint-Lucia. Ze had de rang van ecclesia
dimidia (media) en de status van ecclesia. Het patronaatsrecht was in handen van de heren van
241
Mierlo en vanaf 1315 van de abt van Tongerlo. De kerk had 6 altaren. In de parochie stonden een
aantal kapellen: de Sint-Jacobuskapel op Het Broek, de kapel in de Apostelhoeve, de Sint-
242
Agathakapel op ’t Hout, en kennelijk nog een Lambertuskapel aldaar op het Lambertseinde.
243
In de kerk van Mierlo werd St. Lucia speciaal vereerd als patrones tegen besmettelijke ziekten.
De eerste vermelding van de kerk dateert van 1263. De kerk van Mierlo was een eigenkerk van de
heren van Mierlo. Onder een eigenkerk wordt een kerk verstaan die door en voor de heer werd
gesticht. Het was destijds waarschijnlijk een romaanse kerk. In hoeverre er voorgangers van dat
kerkgebouw hebben bestaan en wie die opgericht hebben, is nog onbekend. Door archeologisch
onderzoek zou vastgesteld kunnen worden uit welke tijd een eventuele voorganger dateert. Het is
waarschijnlijk dat de grond waarop de kerk gebouwd werd, destijds behoorde tot het eigen goed van
244
de heer van Mierlo.
e
In de loop van de 15 eeuw werden delen van de romaanse kerk gesloopt en ging men over op de
bouw van een gotische kerk. De kerk van Mierlo wordt gerekend tot de Kempische Gotiek. De
gotische kerk van Mierlo was vrij eenvoudig uitgevoerd. Aan de toren waren steunberen en nisbogen
aangebracht, maar er werd geen natuursteen in de gevel verwerkt.
e e
De 15 eeuwse toren is nog aanwezig binnen de huidige 19 eeuwse toren. Over het algemeen wordt
aangenomen dat de kerktoren dateert van 1495, maar er is gedurende lange tijd aan de toren
gewerkt. De eerste bouwactiviteiten dateren van omstreeks 1410. In 1477 werd toestemming gegeven
om bezittingen van de kerk te verkopen om daarmee geld bijeen te krijgen om die kerke mede te
tymmeren. Op dat moment was men dus weer bezig met een ander gedeelte van de kerk,
245
waarschijnlijk het schip van de kerk. Daarna volgde de kerktoren, die omstreeks 1495 werd voltooid.
e
Aan de hand van een 19 eeuws schilderij (zie hieronder) kunnen we ons nog een voorstelling maken
van die kerk. Deze stond toen vrij eenzaam in de akker. Het schilderij is gesigneerd door Henri Knip
rond 1890, dus ruim 30 jaar later dan de huidige kerk.. Onderstaande afbeelding overdrijft, in feite
stond er een klein kluitje huizen, waaronder de pastorie, tegen de kerk aan. We zien een laag schip
met zijbeuken en een bijpassende toren waarvan alleen het onderste stuk steunberen had. Het
dwarsschip is nog lager dan het schip, maar het koor is kennelijk een latere vernieuwing die juist
hoger werd uitgevoerd. Dit kan van rond 1500 dateren. Om de kerk een met een muur omsloten
kerkhof. Helemaal links nog een toren in de verte. We kijken zuidwaarts: dat zou het kasteel kunnen
e
zijn, maar dat was in de 19 eeuw al afgebroken. Fantasie?
241
Erens en Koyen, 1948 – 1958, nrs. 481 en 482.
242
Bijsterveld, 1993, bijlage 3 onder Mierlo.
243
Archief Meertens Instituut , Collectie Kusters, verslag 45, verhaal 1.
244
Coenen, 2004, 66-67.
245
Coenen, 2004, 105-106.
139
e
Afbeelding: In de 19 eeuw maakte een kunstenaar dit schilderij van de middeleeuwse kerk in Mierlo,
246
vlak voordat de nieuwe kerk op dezelfde plaats werd gebouwd.
Enkele citaten uit contemporaine bronnen:

Brock: “De Kerk welke een schoon en net gebouw is, en van eenen schoonen en spitzen tooren
voorzien, ligt omtrent een vierde van een uur Zuidwaarts van het dorp afgezondert in de akkers.
Zedert dat deze kerk tot het gebruik der Katholyken is wedergekeert heeft men er een huis en
eindelyk een Pastoory by gebouwd. De Kerk, toegewyd aan de H. Maagd en Martelares Lucia, is
247
zedert den 8. September 1818 in het bezit en gebruik der Katholyken”.
V.d. Aa: “De oude parochiekerk, welke in het jaar 1496 volbouwd is, erkent als Patronesse de H.
Maagd en Martelares Lucia. De R.K. zijn in het bezit en gebruik daarvan getreden dan 8
September 1818. Deze kerk, welke een fraai en net gebouw en van eenen schoonen en spitsen
toren, doch van geen orgel voorzien is, ligt omtrent ¼ u. van het dorp afgezonde
10.26.1.002 De tweede parochiekerk van Mierlo

St. Luciakerk, gebouwd in neogotische stijl tussen 1856 en 1858 naar ontwerp van H.J. van Tulden.
De kerk staat op de plek van de oude middeleeuwse kerk. De toren hiervan is ombouwd. In 1936
voegde architect C. van Moorsel er een nieuwe sacristie en kinderkapellen aan toe. Bij recente
restauraties zijn de oorspronkelijke polychromie en de kerkbanken in het interieur verdwenen, een
deel van de handvorm baksteen is vervangen door machinale baksteen.
De kruisvormige basilicale kerk met centrale westtoren en dakruiter is driebeukig en telt tot het
transept vijf traveeën. Het koor telt twee traveeën en heeft een driezijdige sluiting. De gevels zijn
opgetrokken uit handvorm baksteen met vlechtingen in de topgevels bij de zijbeuken. De zadeldaken
zijn bekleed met leien in maasdekking; elk venster van de zijbeuken heeft een zadeldak dat het
lessenaardak ervan doorbreekt. Op de kruising van transept en schip een achthoekige dakruiter met
opengewerkte spitsboogjes en een ingesnoerde naaldspits met vergulde bol en kruis. De westgevel
bezit overhoeks geplaatste steunberen bekroond door hardstenen pinakels. De plint is van hardsteen.
Aan weerskanten van de toren een klimmend driepasfries. De toren bestaat uit vier geledingen. In de
steunberen blindnissen en hardstenen traceringen en pinakels, horizontale geleding door hardsteen
cordonlijsten.
246
Coenen, 2004, 105-106.
247
Brock, (1825), 1978.
140
In de eerste geleding een portaal in laatgotische stijl, onder ezelsrugboog. De vleugeldeur wordt
geflankeerd door een geprofileerd basement en dagkanten, hardstenen zuiltjes met pinakel, op de
boog met hogels een toppinakel. De boogvulling is van hardsteen vierpasmaaswerk. In de tweede
geleding bevindt zich een roosvenster met visblaastracering. Onder de cordonlijst een driepasfries. De
derde geleding heeft boven een vierpasfries een lancetfries met driepas. De vierde geleding bevat
galmgaten onder een spitsbooglijst. Aan de vier zijden een steile topgevel geflankeerd door dubbele
uitkragende spitsen. Hierboven een zeshoekige spits met leien in maasdekking en bol, kruis en
windvaan.
De zij- en achtergevels hebben eenvoudige baksteen steunberen met versnijding, afzaat en

waterspuwer. Hiertussen de spitsboogvensters met afzaat en verschillende neogotische kalksteen
tracering en glas-in-lood. Boven de zijbeukvensters natuursteen wenkbrauwbogen. De tracering is
opgebouwd uit drie lancetten, alternerend bekroond door staande en liggende vierpassen met driepas
en visblaas. De transeptfaçade is gevat tussen drie keer versneden overhoeks geplaatste steunberen,
eindigend in een achthoekige pijler met bakstenen spits. Het venster is opgebouwd uit drie lancetten
bekroond door driepas in sferische driehoek waar boven zeslobbige rozet. Tussen het koor en
transept oksel kapellen. Oostelijk daarvan bevindt zich een lager aangezette koorkapel. Aan de
noordzijde bevindt zich de sacristie uit 1936, met als huisnummer 4A. Tussen de zware lage
steunberen bevinden zich gekoppelde spitsboogvensters met diefijzers. Boven is een balustrade
opgemetseld. Het koor bezit smeedijzeren ankers ter hoogte van gewelf en raaminzet. In de gevel is
een eerste steen aangebracht met tekst: DOM Primem lapidem posuit R. Vissers pastor 6 juni
MDCCCLVI.
De binnenmuren en gewelven zijn gepleisterd. Tussen de spitsbogen die de ruimte verdelen,

bundelpijlers die leiden naar de geprofileerde kruisribgewelven met bewerkte sluitstenen. In het
priesterkoor bevinden zich glas-in-loodramen van Jos Henke uit Goch, daterend 1899. De vensters
hebben Petrus, de H. Lucia tussen Maria en Jozef, Paulus, als onderwerp. In het schip bevinden zich
grisaille ramen van F. Nicolas & Zn uit Roermond, 1896. De figuratieve elementen hierin dateren uit
1950. In de kerk horen 14 kruiswegstaties op doek thuis, geschilderd door F.G.J. Beers uit Antwerpen,
tussen 1890 en 1892.
Tot het kerkmeubilair hoort verder onder meer een doopvont uit het einde van de achttiende eeuw
door Jac. Pijpers, met een deksel uit ca. 1935. Voorts een eikenhouten altaartombe uit de eerste helft
van de negentiende eeuw. Hierbij een tabernakel uit ca. 1935, door Zimmerman en Van Wijnhoven.
Het orgel dateert uit 1930. Orgel en orgelkas zijn niet van waarde uit het oogpunt van
monumentenzorg. Tenslotte diverse heiligenbeelden. De kerk wordt deels omgeven door een lage
vernieuwde bakstenen muur voorzien van oude hardstenen pijlerbekroningen.
Afbeelding: De Luciakerk te
Mierlo.
141
Het kerkgebouw met sacristie is van algemeen belang. Het heeft cultuurhistorische waarde als
bijzondere uitdrukking van een sociale en geestelijke ontwikkeling, in het bijzonder de ontwikkeling
van het katholicisme in de tweede helft van de negentiende eeuw en de vorming van parochiecentra
op het platteland. Het is tevens van belang voor de geschiedenis van de nederzetting, vanwege de
continuïteit van het kerkelijk gebruik die tot uitdrukking komt in de aanwezigheid van de middeleeuwse
toren, welke in de neogotische kerk is opgenomen. Het heeft architectuurhistorisch belang vanwege
de plaats in het werk van de architect Van Tulder, als bijzonder voorbeeld van de verwerking van
motieven uit de Brabantse dorpsgotiek met elementen van de zuidelijke Neogotiek, welke Van Tulder
tijdens zijn Belgische opleiding heeft leren kennen. Het gebouw heeft ensemblewaarden in
samenhang met pastorie en parochiehuis. Het is gaaf bewaard gebleven en typologisch zeldzaam.
De kerk maakt deel uit van een ensemble/complex dat als geheel een monumentale status heeft:
Het tussen 1856 en ca. 1925 gebouwde complex bestaat uit de door H.J. van Tulder ontworpen ST.
LUCIAKERK, de bijbehorende PASTORIE (voor uitgebreide omschrijving, zie 10.26.13.004) het
PATRONAATSHUIS (zie 10.26.14.002) en de CALVARIEBERG (10.26.3.004) op het kerkhof.
Bij de H. Luciakerk horen de aangebouwde sacristie uit 1930 en een grafmonument uit 1886. Deze
objecten stonden oorspronkelijk buiten, nu in de dorpskom van Mierlo. De kerk staat op dezelfde
plaats als de middeleeuwse voorganger, de oude toren is opnieuw ombouwd. Het betreft een groep
kerkelijke bebouwing met functionele samenhang. Stilistisch domineert de rijzige neogotische kerk uit
1856-1858 de overige objecten, die tussen 1906 en 1925 werden opgetrokken in een traditioneel
dorpse vormgeving.
10.26.1.003 St. Luciaparochiekerk in Mierlo-Hout, Hoofdstraat 157, Helmond

e
Het Hout had vanouds al een of twee eigen kapellen, maar in de 19 eeuw werd het een eigen
parochie met dezelfde patroonheilige als de moederkerk in Mierlo. De aanbesteding tot de bouw van
de kerk vond plaats op 9 mei 1895. De opdracht voor de bouw werd gegund aan de laagste inschrijver
G. Mestrum uit Venlo voor plm. 30.000,- gulden. In oktober 1895 werd begonnen met het leggen van
de fundamenten en met de eigenlijke bouw werd gestart in april 1896. De architect was de in die tijd
bekende kerkenbouwer Caspar Franssen uit Roermond, die voor de bouw van onze St. Lucia kerk, in
Brussel in 1897, nog een gouden medaille kreeg voor de mooiste dorpskerk. De kerk werd op 1 mei
1897 opgeleverd en op 16 mei van datzelfde jaar ingezegend door bouwpastoor Nicolaas Franciscus
Elsen.
10.26.1.004 Protestantse kerk, Dorpsstraat, Mierlo

e
Aan het begin van de 19 eeuw bouwen de protestanten een nieuwe kerk met pastorie onder een dak
aan de Dorpsstraat. De bouw begint in 1812. Het gebruik is van korte duur, want even na 1816 stopt
248
men de protestante kerkdiensten.
Geldrop
10.26.1.005 De middeleeuwse parochiekerk van Geldrop

De middeleeuwse parochiekerk van Geldrop was gewijd aan Sint-Brigida. Ze had de rang van ecclesia
dimidia (media) en de status van ecclesia. Het patronaatsrecht was tot 1462 in handen van de heer
van Geldrop en daarna van de commandeur van de Duitse Orde te Aldenbiezen. De kerk telde 10
altaren en er was in de parochie een hospitaal. In de parochie stonden twee kapellen: een Sint-
249
Joriskapel en de kapel in Riel. Bij ongelukken op de stal zegende men de stal met wijwater of men
ging naar de paters in Eindhoven. Ook ging men daarvoor wel ter bedevaart naar Geldrop waar St.
250
Brigida werd vereerd.
248
249
Bijsterveld, 1993, bijlage 3 onder Geldrop.
250
Archief Meertens Instituut, Collectie Kusters, verslag 45, verhaal 3.
142
e
Op de plaats van de huidige kerk van Geldrop stond in de 14 eeuw eveneens een kerk. Qua bouwstijl
e
kan de toren gedateerd worden op eind 14 eeuw, zodat we mogen aannemen dat er nog een kerk
aan dit bouwwerk is voorafgegaan,
aangezien al aan het begin van de
e
14 eeuw er sprake is van een
parochie Geldrop, die Geldrop zelf
en Zesgehuchten omvatte. De kerk
was een zogenaamde eigenkerk
van de heren van Geldrop. De
heer was de eigenaar en stichter
van de kerk, hij benoemde de
pastoor en onderhield deze. Dit
recht duiden we aan als
patronaatsrecht. In 1462 werd dit
recht in handen gegeven van de
Landcommanderie van
Aldenbiesen in Rijkhoven (B). Voor
die tijd benoemde de Heer van
Geldrop de pastoor en
presenteerde deze aan de
aartsdiaken van Kempenland, een
251
functionaris van het bisdom Luik.
Afbeelding: De middeleeuwse kerk

van Geldrop getekend door Jan de
252
Beijer in 1739.
De kerk van Geldrop lag noch dicht bij het Kasteel of de Burcht, noch dicht bij de Grooten of Kleinen
Heuvel. De directe omgeving van de kerk was in de Middeleeuwen amper bewoond, zodat de kerk
veel gelijkenis vertoont met kerkjes die alleen in het landschap staan, zoals dat in diverse Kempische
dorpen het geval is. Aan de ligging van de kerk is merkbaar dat die op Zesgehuchten gericht is, met
name naar het gehucht Hulst. Waarschijnlijk lag de kerk op het hoogste punt van de dorpskern. Het
gebouw lag centraal in de parochie Geldrop, die zich uitstrekte over de heerlijkheid Geldrop en het
253
dorp Zesgehuchten.
10.26.1.006 Tweede parochiekerk van Geldrop, Nieuwendijk 2, Geldrop

Rijksmonument nr. 16034.
In de jaren 1889 – 1891 werd naar ontwerp van architect Ch. Weber een nieuwe kerk gebouwd, die
werd toegewijd aan Maria en de heilige Brigida. Het is een driebeukige kruisbasiliek met
klaverbladvormige oostpartij, gedomineerd door een massale koepeltoren boven de achthoekige
kruising. Hoge torens aan weerszijden van de voorgevel. Grotendeels in baksteen uitgevoerde
e
interpretatie van de 13 eeuwse romano-gotiek. Pijlers met geringde kolonnetten, kruisribgewelven en
uitbundige toepassing van baksteen in verschillende kleuren. Belangrijk werk uit Webers tweede
periode.
Orgel uit 1894-1896 in twee delen ter weerszijden van het rozetvenster opgesteld. De orgelkast werd
vervaardigd door J. Custers, het instrument door F.C. Smits jr. Smits maakte gebruik van het oude
instrument uit de vorige kerk, dat in 1849 was gemaakt door J.J. Vollebregt. In 1927 werd het orgel
gepneumatiseerd door Valckx en Van Kouteren.
251
Coenen, 1987, 18.
252
Brabant Collectie.
253
Coenen, 1987, 28.
143
Afbeelding: H. Maria en Brigidakerk in Geldrop
De kerk die Weber in Geldrop bouwde is van een type dat

e
bijzonder is voor de Nederlandse architectuur uit de 19
eeuw. Naast de twee grote torens domineert namelijk de
grote koepel het silhouet van de kerk. De toepassing van
een grote koepel op een achterzijdige vieringsruimte
e
treffen we bij de 19 eeuwse kerken in Nederland verder
niet aan. In de voorgaande eeuwen na de Hervorming
werden er wel kerken met koepels gebouwd voor de
protestanten, maar deze kerken bestonden slechts uit één
grote ruimte, overdekt met de koepel. De architect Weber
voegde bij zijn koepelkerken aan de centrale koepelruimte
nog een priesterkoor, dwarsschiparmen en een schip met
torens toe. Hij mengde in feite het meestal in de
middenleeuwen bij de katholieken gebruikte type van de
kruiskerk met een ronde of veelhoekige ruimte met koepel.
e
Een dergelijke oplossing is niet alleen uniek voor de 19
eeuw, ook in vroegere tijden werden dergelijke kerken
254
slechts hoogstzelden gebouwd.
10.26.1.007 De Nederlands Hervormde Kerk te Geldrop (Mierloseweg)

In 1874 werd het besluit genomen om een protestants kerkje te bouwen tussen de Hofstraat en het
Kasteel aan de baan naar Mierlo. Voor de bouw schonk prins Hendrik, een broer van koning Willem lIl,
in 1874 een bedrag van f 500,-. De rest van het kerkje werd grotendeels door de heer Hoevenaar
betaald. Hij weigerde zelfs bijdragen van andere instellingen. In 1875 kwam het kerkje gereed. Het
255
bleef bestaan tot 1964.
Afbeelding: De protestantse kerk die tussen 1874 en 1964

aan de Hofstraat hoek Mierloseweg. In verband met de
doorbraak Mierloseweg-Nieuwendijk moest ze
256
verdwijnen.
254
Anonymus, 1991, 8-9. Voor wie meer wil lezen over de wederwaardigheden en wetenswaardigheden (bouwstijl, exterieur,
interieur e.d.) van deze kerk, zie ook : Von der Dunk, 2005-6.
255
Coenen, 1987, 102.
256
Van Bokhoven, 1969, 44.
144
10.26.1.008 Parochiekerk St. Josef, St. Josefplein 1, Geldrop
Ten gevolge van de groei van Braakhuizen werden er twee scholen gebouwd aan en nabij de
Terborghstraat en in 1930 een parochiekerk midden in de landerijen tussen de Mierloseweg, de
257
Terborghstraat, de Dwarsstraat en de Sluisstraat.
Rijksmonument nr.: 515914 (kerk) en 515915 (pastorie)

R.K. kerkcomplex "St. Jozef' uit 1932, ontworpen door de architecten B.J. Koldewey en C.M. van
Moorsel (Voorburg).
Het complex bestaat uit twee onderdelen: kerk (I) en pastorie (II). Tesamen met een school en plein
vormen zij één stedenbouwkundig geheel van hetzelfde ontwerpteam. De parochie werd gesticht in
het jaar 1929. Het complex ligt in het centrum van de woonwijk Braakhuizen. De eerste steenlegging
vond plaats op 11 augustus 1931. De aannemers waren A. van Heesch en M. van Laar (Boxtel). De
school aan de overkant van het plein valt niet binnen de bescherming van het rijksmonument, maar is
wél aangewezen als beschermd gemeentelijk monument. Een uitgebreide beschrijving van alle
individuele onderdelen is voorhanden.

Het complex van kerk en pastorie is van algemeen belang. Het heeft cultuurhistorsich belang als
bijzondere uitdrukking van de ontwikkeling van het katholicisme in het zuiden en is tevens van belang
als voorbeeld van de typologische ontwikkeling van het parochiecentrum in het interbellum, onder
invloed van de opvattingen van A.J. Kropholler. Het heeft architectuurhistorisch belang door de stijl en
de detaillering en is tevens van belang als voorbeeld van het oeuvre van de architecten Koldewey en
Van Moorsel. Het heeft ensemblewaarden vanwege de bijzondere situering, verbonden met de
uitbreiding van de nederzetting. Het is van belang vanwege de architectuurhistorische en
bouwtechnische zeldzaamheid.
10.26.1.009 Parochiekerk H. Maria en H. Brigida-Zesgehuchten, Papenvoort 4, Geldrop

In 1868 werd in Zesgehuchten een noodkerk gebouwd die al ras werd opgevolgd door een echte kerk.

R.K. kerk in Neo-Gotische stijl, toegewijd aan de H.H. Maria en Brigida gebouwd tussen 1879-84. Het
ontwerp is van architect H.J. van Tulder. Het is een driebeukige kruiskerk met toren en dakruiter onder
zadel- en lessenaarsdaken met leien gedekt.
Het gebouw heeft een schip van vijf vakken, een dwarspand van een vak met dwergtravee en een
koor van twee vakken met 5/10 sluiting en zijkapellen, opgetrokken in baksteen.
De toren telt vier geldeningen. De eerste bevat de hoofdingang met een portaal met zuiltjes en
archivolten en in de zijgevels ingangen in ondiepe spaarvelden afgesloten met een getrapte
segmentboog. De tweede geleding heeft een driedelig raam voor de orgelgalerij en in de zijgevel
driedelige blindnissen. De derde geleding heeft vijf nissen waarvan twee iets hoger. De
klokkegeleding heeft driedelige galmopeningen waarboven een wijzerplaat. De spits gaat van vierkant
naar achterkant over en heeft een brede bakstenen sierlijst. Overhoekse steunberen. Schip, trancept
en koor zijn eenvoudig gedetailleerd, met drie en tweedelige spitsboogramen, in de lichtbeuk
geflankeerd door nissen. Geprofileerde lijsten en omlijste steigergaten onder de goten. De zijbeuken
hebben schermgevels met topgevels.
257
Coenen, 1987, 150.
145
Afbeelding: De Maria en Brigidakerk aan de
Papenvoort.
Inwendig is het gebouw geheel gepleisterd en

overwelfd met in schoon metselwerk uitgevoerde
bakstenen kruisribgewelven. De opstand is tweedelig.
Geprofileerde bundelpijlers lopen over in de
scheibogen en gewelfribben. Boven de scheibogen,
onder de door nissen geflankeerde lichtbeukramen en
geleding van vijf blindnissen. Aan de torenzijde een
orgelgalerij met opengewerkte balustrade en heiligenbeelden. In de koortravee zijn de bogen gevuld
met een tweedelige deels blinde arcade. De tranceptarmen hebben drie tweelichtramen met
rozetraam. De biechtstoelen hebben drie topgevels. In de koorsluiting bevinden zich tweedelige hoge
ramen boven blindnissen. De kerk is geheel gepolychromeerd en bezit een rijke neogotische
inventaris waarvan alleen de preekstoel verdwenen is. Deze polychromie bindt het gehele interieur
samen en is uitgevoerd door P. Bockholts uit Eindhoven (tussen 1890 en 1900) met figuratieve
schilderingen door A. Brouwer uit Hilversum. De muurvlakken hebben blokverbanden met horizontale
lijsten en onder de plint de gebruikelijke gordijnimitaties. Op de kolonetten zig-zag en kepermotieven,
in de velden boven de arcaden bladmotieven. De gewelfvelden zijn met gekleurde baksteen afgezet.
De achterwanden van de zijkapellen hebben monogrammen. In het schip de geschilderde
kruiswegstaties, in de kapellen het Dogma van Maria Onbevlekte Ontvangen en de H. Familie op weg
naar Jeruzalem. In het koor de Aanbidding der Wijzen. Johannes de Doper en het Lam Gods.
Emmaus en de Ongelovige Thomas. Het hoogaltaar (1884-85) bestaat uit een hoog retabel met
baldakijn in kalksteen geflankeerd door twee engelen. In de zijkapellen baldakijnaltaren van Maria
Onbevlekt Ontvangen en de H. Familie (1884-90) opgetrokken in architecturale vormen door P. van
der Mark uit Eindhoven. In de viering beelden van het H. Hart, Barbara en Gregorius. Doopvont
(1898). Neogotische eiken banken.

De kerk is van algemeen belang. Het gebouw heeft cultuurhistorisch belang als bijzondere uitdrukking
van de ontwikkeling van het katholicisme in het zuiden en is tevens van belang als voorbeeld van de
typologische ontwikkeling van de dorpskerk in het laatste kwart van de negentiende eeuw. Het
gebouw heeft architectuurhistorisch belang door de stijl en de detaillering en is van kunsthistorisch
belang door de rijke detaillering en beschildering van het interieur. Het gebouw is tevens van belang
als voorbeeld van het oeuvre van de architect Van Tulder. Het heeft ensemblewaarden verwege de
bijzondere situering, verbonden met de uitgroei van het kerkdorp Zesgehuchten. Het is van belang
vanwege de zeldzaamheid van het polychrome interieur.
26.2 Begraafplaats
Mierlo
10.26.2.001 R.K. Begraafplaats St. Lucia, Heer van Scherpenzeelweg naast nr. 18, Mierlo
In 1263 werd er voor het eerst melding gemaakt van een kerk, die temidden van de nederzettingen in
de akkers lag. De huidige St. Luciakerk (neogothisch uit 1859, architect H.J.van Tulder) werd
gebouwd op de plek van een vroegere kerk uit 1496 (in de toren zijn nog van fragmenten van de toren
146
258
van de oude kerk). De begraafplaats ligt bij de kerk. Bij opgravingen in november-december 2009
e e
werden op 100 meter ten noordoosten van de kerk 15 graven uit de 8 en 9 eeuw gevonden.
Blijkbaar had de directe omgeving van de kerk toen al een bijzondere betekenis voor de
gemeenschap!
10.26.2.002 Kerkhof aan de Heer van Grevenbroeckweg ong., Mierlo

In 1904/1906 werd het huidige kerkhof aan de Heer van Grevenbroeckweg, 100 meter ten zuidoosten
van de kerk, in gebruik genomen. Vanaf de ingebruikname was het opgesplitst in twee gedeelten die
van elkaar afgescheiden waren met een beukenhaard. Het voorste gedeelte was de katholieke
begraafplaats en het gedeelte ‘achter de heg’ en de Calvarieberg was de begraafplaats voor
259
‘heidenen’.
10.26.2.003 Begraafplaats Helmond/Mierlo-Hout, Hortsedijk ong., Helmond

Helmond/Mierlo-Houste begraafplaats aan de Hortsedijk. Hier werden in de jaren zestig naar schatting
260
tussen de twee- en driehonderd kinderlijkjes begraven. De begraafplaats ligt 1 kilometer ten
noorden van de kerk van Mierlo-Hout.
10.26.2.004 Begraafplaats, Bospad, Mierlo

Door oude Mierlonaren wordt beweerd dat er ook achter ‘Jan Wiet’ aan het Bospad een begraafplaats
is geweest. Deze locatie ligt ten zuiden van het terrein van dokter Verhelst. Hier zouden vooral
zwervers, niet-christenen, bandieten en andere lieden liggen waarvan de herkomst en geloof niet
261
bekend waren.
Geldrop
Tot 1880 was er in Geldrop één begraafplaats, bij de St. Brigidakerk in het centrum. Eeuwenlang
begroeven katholieken en protestanten in en rond deze kerk. In 1881-1882 werden er drie nieuwe
begraafplaatsen aangelegd, een rooms-katholieke, een Nederlands-hervormde en een algemene. De
enige van deze drie die nog bestaat is de protestantse begraafplaats.
10.26.2.005 Kerkhof bij de kerk van Geldrop, Nieuwendijk, Geldrop

Sinds de middeleeuwen was de begraafplaats van Geldrop direct rond de Brigidakerk. Na 1600
werden daar ook protestanten begraven. Rond de huidige kerk is echter geen begraafplaats meer
aanwezig.
10.26.2.006 RK-Begraafplaats Bogardeind, Geldrop

In 1881 aangelegde langwerpige begraafplaats aan het Bogardeind. Nu staat daar de noord-
zuidvleugel van het Sint Annaziekenhuis op.
10.26.2.007 Begraafplaats ’t Zand, Aragorn 14, Geldrop

De begraafplaats, die dateert van 1958, bestaat uit twee delen: een (klein) algemeen deel en een
(groot) katholiek deel. De begraafplaats vormt in de nieuwbouwwijk een oase van natuur, groen en
rust.
258
259
Weijts, 2002, 10-11.
260
Weijts, 2002, 13.
261
Weijts, 2002, 15.
147
De ingang van de begraafplaats aan de Aragorn
ligt in het oosten; de begraafplaats is noord-zuid
georiënteerd.
Het algemene deel ligt rechts van de ingang en

bestaat uit vak Z.
Op het katholieke deel is A de Calvarieberg.

De graven liggen in de velden B t/m IJ (waarbij
de letters E, I, J, N, Q, R en X ontbreken).
Op veld K zijn kindergraven en op veld D buiten

het middendeel zijn urnengraven.
Op de grafvelden worden de grafrijen gescheiden

van elkaar door heggetjes.
Afbeelding: Inrichtingsplan begraafplaats ’t Zand, Geldrop
R.K. Begraafplaats ‘t Zand (grafvelden A t/m IJ)

Op het katholieke gedeelte heeft ieder graf een kruis in exact dezelfde vorm, ook de 10 priestergraven
bij de Calvarieberg. Er wordt begraven in volgorde van aankomst. Op voorhand kan men kiezen voor
een graf voor één of voor twee personen.
Volgens art. 3 van de ‘Voorschriften voor het toelaten van graftekens en grafbeplanting’ (dd
01.09.1997) mogen alleen uniforme kruisen worden aangebracht, uitgevoerd in gezoet hardsteen of
gepolijst impala-dark graniet. Her en der wordt niettemin afgeweken van de voorgeschreven
materiaalsoort. Men probeert door kleinigheden een persoonlijk tintje aan het graf te geven, ondanks
het voorschrift ‘op of aan de grafsteen mogen geen voorwerpen vast verbonden of gehangen worden’.
Tot 1997 mocht er geen omranding gemaakt worden in de beplantingsstrook van 50 x 100 cm voor
het grafkruis.
Er zijn twee velden met andere graftekens: het urnenveld (D) en de kinderafdeling (K).
- urnenveld met keldertjes voor 2 urnen met een standaard sierdekplaat van impala-dark graniet.
- kinderafdeling: tot en met 1975 was het kindermonument uniform, daarna lijkt alles qua vorm en
materiaal toegestaan.
In het zuiden bevindt zich de Calvarieberg, bestaande uit een kunstmatige heuvel met daarbovenop
een kruis met corpus. Voor de Calvarieberg bevinden zich tien priestergraven.
Tussen de Calvarieberg en het kinderveld werd in november 2002 een monument voor de
doodgeboren kinderen onthuld. Op begraafplaats ’t Zand zijn in het verleden ongeveer 200 kinderen
anoniem begraven. In augustus 2003 werd op de gedenkplaats een tweede monument onthuld, een
beeldhouwwerk van kunstenaar Thijs Adriaans.
Bij een rondgang over de begraafplaats vallen naast de pogingen de graven een persoonlijk tintje te
geven enkele andere zaken op: aan de noordzijde is van de strakke structuur afgeweken door het
diagonaal plaatsen van grafrijen, op diverse plekken zijn kuilen ontstaan voor het grafteken en een
enkele maal wordt de indruk gewekt dat het graf (met overledene) zich nog voor ‘bloembed’ en
grafkruis bevindt.
Algemene Begraafplaats ‘t Zand (veld Z)
148
Op het algemene gedeelte stonden aanvankelijk uniforme stèles, maar die uniformiteit is op een
bepaald moment (wanneer?) losgelaten. Er zijn niet alleen andere vormen, maar ook andere
materialen geplaatst, o.a. brons en hout. Lage hegjes scheiden de rijen graftekens van elkaar. In 1999
werd bij de ingang van de algemene begraafplaats een Indiëmonument onthuld. Jaarlijks vindt hier op
15 augustus, Bevrijdingsdag voor Nederlands-Indië, een herdenking plaats voor de gevallenen in
262
Nederlands-Indië in de periode 1941-1949.
10.26.2.008 R.K. Begraafplaats Zesgehuchten, Koninginnestraat 117, 5663 PW Geldrop

De begraafplaats staat op de gemeentelijke monumentenlijst.
In 1921 fuseerde Zesgehuchten met Geldrop. De begraafplaats in Zesgehuchten werd aangelegd in
1927. De begraafplaatsen ligt op een rechthoekig stuk grond aan de rand van nieuwbouw.
De begraafplaats is, zoals vroeger gebruikelijk

was, oost-west georiënteerd.
Op de velden liggen veel graven ook oost-west,
maar langs de randen zijn ze noord-zuid
opgesteld.
Vanaf de ingang (oost) loopt een pad recht op de

Calvarieberg toe, waarvoor vier priesters liggen
begraven.
De begraafplaats is onderverdeeld in de vakken

A t/m H en K (Kindergraven) en L (urnenveld).
Vak N is leeg (geruimd?).
Afbeelding: Inrichtingsplan begraafplaats Zesgehuchten.
Recht tegenover de ingang ligt op het eind op een klein heuveltje de Calvarieberg, waarop een kruis
met corpus staat; daarvoor liggen vier geestelijken begraven. Rechts achter tegen de heg liggen de
graven van de Zusters van Barmhartigheid.
De graftekens, over het algemeen stèles, zijn van (gewapend) beton (de oudere stenen) of van graniet
(de nieuwe stenen). De oudere graftekens bevinden zich voornamelijk op de velden A, B, C en E.
Een redelijk aantal oude graftekens is vernieuwd, waarbij (cementen) platen zijn vervangen door
263
platen/kruisen van Belgisch hardsteen. Er is een kinderafdeling en een urnenveldje.
10.26.2.009 R.K. Begraafplaats St. Josef, Dwarsstraat, Geldrop

In 1929 werd in Braakhuizen de Jozefparochie gesticht. De begraafplaats dateert waarschijnlijk uit ca.
1932 (parochie gesticht in 1929, St.Jozefkerk stamt uit 1932), beslaat een rechthoekig veld en
onderverdeeld in XII grafvelden. De begraafplaats ligt midden in de bebouwing.
262
263
149
De ingang (zuid) is bij veld XII.
De begraafplaats bestaande uit een rechthoekig

veld is noord-zuid georiënteerd.
De padenstructuur is geometrisch.
In het midden staat op het eind (noord) een

Calvarieberg.
Op de begraafplaats staan bomen, zowel naald-

als loofbomen.
Afbeelding: Inrichtingsplan begraafplaats St. Josef, Geldrop
De begraafplaats geeft het normale beeld van een r.k. begraafplaats met oud en nieuw door elkaar.
Het overwegende beeld is echter nieuw, hetgeen betekent dat er in het verleden veel geruimd en
vervangen is. Oud is vooral te herkennen doordat het hogere graftekens zijn. In het reglement van
1996 staan zeer beperkende voorschriften voor afmeting en vormgeving van graftekens.
In de vormgeving bestaat het repeterend motief van zowel oud als nieuw uit een van boven
schuinaflopende stèle met aan de linkerkant daarvoor een obeliskvormige steen.
Er zijn veel graven van woonwagenbewoners (o.a. Stuiver). Woonwagenbewoners hebben een aparte
cultuur van begraven; zij drukken hun rouw uit in rose of labrador graniet (blauw met glimmers), veel
snuisterijen en kunstgras rond het graf.
In veld II vormt een kunstmatige heuvel de Calvarieberg, waar op een bakstenen sokkel een
264
kruisiginggroep staat.
Er bevinden zich op de begraafplaats een aantal bijzondere graven, of vanwege de personen die er
zijn begraven of door de vormgeving, zoals het graf van Peijnenburg van de gelijknamige koekfabriek
10.26.4.001)
10.26.2.010 Protestantse Begraafplaats, Nuenenseweg, Geldrop

Tot 1880 was er in Geldrop één begraafplaats, bij de St. Brigidakerk in het centrum. Eeuwenlang heeft
men in en rond de kerk begraven, zowel katholiek als protestant. In 1881 werden er twee nieuwe
begraafplaatsen aangelegd, een rooms-katholieke en een hervormde. Toen na 13 april 1882 het
Brigidakerkhof niet meer werd gebruikt, kwam er ook nog een algemene begraafplaats. De Brigidakerk
zelf werd in 1887 afgebroken en toen na een storm op 30 oktober 1887 de toren instortte, werd ook
deze afgebroken. De nieuwe kerk werd ingewijd in 1891. De enige van de drie genoemde
begraafplaatsen die nog bestaat is de Begraafplaats van de protestantse gemeente Geldrop aan de
Nuenenseweg. Het is een 'protestants eilandje in de katholieke zee' en ondanks het drukke verkeer
ook een eilandje van rust.
Sinds 1768 was de heerlijkheid en het kasteel van Geldrop in protestantse handen. Door overerving
via allerlei zijtakken erfde Hubertus Paulus Hoevenaar (1814-1886) in 1844 de goederen in Geldrop.
Hoevenaar was rijk geworden door zijn suikerfabrieken in Nederlands-Indië. Na herbouw en verbouw
van het vervallen kasteel vestigde hij zich in 1866 in Geldrop. Hoewel Hoevenaar zich geen Heer van
Geldrop mocht noemen, deed hij dat wel en zeker gedroeg hij zich zo, vooral in de protestantse
gemeenschap. Veel protestantse families waren financieel van hem afhankelijk. Hij financierde in 1875
een belangrijk deel van de bouw van het – in 1964 weer verdwenen - protestants kerkje, hij bemoeide
zich met de benoeming van dominees en hij stichtte de begraafplaats. De begraafplaats werd in 1881
op verzoek van kasteelheer Hoevenaar aangelegd op het terrein van het kasteel.
Oorspronkelijk bestond de begraafplaats uit twee delen, gescheiden door een muur. Een deel was
bestemd voor de leden van de Nederlands Hervormde gemeente, het andere deel was gereserveerd
264
150
voor de familie Hoevenaar. Daar bevindt zich nog de bakstenen grafkelder met bovenop een zuil. Op
de zuil staan in reliëf diverse afbeeldingen: op de voorkant het familiewapen en een gevleugelde
zandloper en achterop een vlinder. Een trap leidt naar het familiegraf, waarin zeven personen zijn
bijgezet: H.P.Hoevenaar († 1886) met zijn echtgenote († 1905) en hun dochters Malvina († 1909) en
Arnaudina († 1933). De laatste trouwde met H.N.C. baron van Tuyll van Serooskerken († 1924). Hun
zoon († 1938) en diens echtgenote († 1972) zijn de laatsten die zijn bijgezet; er zijn nog twee plaatsen
open. Als J.M. baron van Tuyll van Serooskerken sterft en wordt bijgezet in de familiekelder, wordt de
ingang afgesloten en dichtgemetseld. Op het 'kasteelgedeelte' liggen ook de grafkelders van
textielfabrikanten Raue en Bodde. Op voorspraak van Hoevenaar werden hun echtgenotes Johanna
Raue-Neiszen († 23 april 1879) en Antoinette Stephanie Bodde-Hoffman († 12 mei 1881) en ook
dochter Marie Josephine Antoinette Bodde († 2 juni 1881) op 23 juni 1881 van het Brigidakerkhof
overgebracht naar de nieuwe begraafplaats. Raue en Bodde kregen allebei een stukje begraafgrond,
dat nog steeds eigendom van de erven is.
De begraafplaats was te klein opgezet en kreeg al in 1899 toestemming tot vergroting. In 1964 werd
het perceel grond, 'dienende als begraafplaats, groot 26 are en 94 ca.' door mevrouw Douairière,
C.H.F. baronesse van Tuyll van Serooskerken-Quarles van Ufford voor ƒ 1.- verkocht aan de
protestantse gemeente. In april 1992 is het familiegraf van Hoevenaar op de gemeentelijke
monumentenlijst geplaatst.
Op het kleine begraafplaatsje staan veel bomen, vooral berken. In het voorjaar smelten leven en dood
samen tot een prachtige tuin met oude stenen en verse bloei.
Op de achterkant van een steen staat de aandoenlijke tekst: een iemand is een man / een iemand
waarvan ik niet wist / dat ik daar zo van houden kan / zodat in de toekomst je hem mist / alles wat ik
kan / zou willen doen / is nu te ver / slechts rest een zoen.
In 1970 kwam in Geldrop de eerste 'Samen op weg' gemeente in Nederland tot stand, waarin
Hervormden en Gereformeerden samen op weg gingen. Samen gebruiken ze de inmiddels
afgebroken 'Goede Herderkerk' en samen delen ze de begraafplaats. De naam van de begraafplaats
veranderde van hervormd via evangelisch in protestants. In de loop van de tijd zijn er in totaal tussen
de 260 en 300 personen begraven. Na een ruiming in 1998 zijn er nu zo'n 200 graven en evenveel
graftekens. Vanwege een waterader wordt er begraven in enkelgraven. Er wordt gemiddeld vijf keer
per jaar begraven; in principe dient men lid te zijn van de protestantse gemeente Geldrop. (Tot nu toe
265
1 urnenkelder, wel urnen bijgezet in gewone graven).
26.3 Calvarieberg
Een Calvarieberg is een onderdeel van sommige katholieke begraafplaatsen. Het is een kunstmatig
heuveltje waarop meestal een beeldengroep geplaatst is die de kruisiging voorstelt.
10.26.3.001 Calvarieberg R.K. Begraafplaats St. Josef, Dwarsstraat, Geldrop

In veld II vormt een kunstmatige heuvel de Calvarieberg, waar op een bakstenen sokkel een
kruisigingsgroep staat.
10.26.3.002 Calvarieberg R.K. Begraafplaats Zesgehuchten, Koninginnestraat 117, Geldrop

Recht tegenover de ingang ligt op het eind op een klein heuveltje de Calvarieberg, waarop een kruis
met corpus staat; daarvoor liggen vier geestelijken begraven. Rechts achter tegen de heg liggen de
graven van de Zusters van Barmhartigheid. Deze Calvarieberg (en hele begraafplaats) is een
gemeentelijk monument G6.03
265
151
Afbeelding:
Calvarieberg R.K.
Begraafplaats
Zesgehuchten
10.26.3.003 Calvarieberg Begraafplaats ’t Zand, Aragorn 14, 5663 RS Geldrop

De begraafplaats van 1958. In het zuiden bevindt zich de Calvarieberg, bestaande uit een
kunstmatige heuvel met daarbovenop een kruis met corpus. Voor de Calvarieberg bevinden zich tien
266
priestergraven.
10.26.3.004 Calvarieberg, Heer van Scherpenzeelweg bij 19, Mierlo

De Calvarieberg is geheel uit natuursteen vervaardigd. De min of meer piramidale onderbouw is uit
breuksteen opgebouwd en gesigneerd door Knoops. De eerste steen is gelegd door pastoor De
Winter in 1919. De onderbouw wordt bekroond door drie voetstukken die het natuurstenen kruisbeeld
en Maria en Johannes dragen. Aan de voorzijde heeft de onderbouw een aedicula met rondboognis,
waarin een beeld van de Piëta. Rijksmonument nr.: 513691 (bij complex nr. 513687)
Afbeelding: Calvarieberg Heer

van Scherpenzeelweg, Mierlo.

Het monument is van algemeen belang. Het heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking
van een sociale en geestelijke ontwikkeling, in het bijzonder de ontwikkeling van de katholieke
grafcultuur, het is tevens van belang voor de typologische ontwikkeling van de Calvarieberg. Het heeft
kunsthistorisch belang als uitzonderlijk voorbeeld van kerkelijk beeldhouwwerk. Het heeft
266
152
ensemblewaarden in samenhang met kerk, pastorie en parochiehuis. Het is gaaf bewaard gebleven
en typologisch zeldzaam.
26.4 Graf
10.26.04.001 Familiegraf van de familie Hoevenaar (Nuenenseweg ongenummerd, Geldrop)

Bakstenen grafkelder. Afgedekt met natuurstenen plaat, voorzien van een natuurstenen zuil. Teksten
en jaartallen zijn niet meer leesbaar. Gelegen op het Protestants-Christelijke kerkhof aan de
Nuenenseweg. Gemeentelijk monument nr.: G6.02
Afbeelding:
Familiegraf van
de familie
Hoevenaar
10.26.04.002 Graf Pijnenburg R.K. Begraafplaats St. Josef Dwarsstraat, Geldrop

Er bevinden zich op de begraafplaats een aantal bijzondere graven, of vanwege de personen die er
zijn begraven of door de vormgeving.
- Vlakbij de Calvarieberg ligt het graf van Peijnenburg van de gelijknamige koekfabriek. Op het
grafmonument, bestaande uit een tombe met daarachter een cirkelvormige stèle, staan de volgende
namen:
Johan W. Peijnenburg 1889-1986
Berthe J. Peijnenburg-Valenberg 1892-1965
Jac Peijnenburg 1922-1943
In 1883 startte bakker Harrie Peijnenburg zijn bakkerij en winkel in het centrum van Geldrop. In 1915
splitste hij zijn bedrijf op voor zijn zoons. Harry jr. kreeg het brood- en banketgedeelte. Johan vertrok
naar de Nieuwendijk in Geldrop met koek en banket. Hier legde hij de basis van het huidige
Koninklijke Peijnenburg BV.
- Op 19 februari 2004 werd Hells Angel Cor Pijnenburg onder grote belangstelling op de begraafplaats
begraven. Hij was één van de drie Nomads, leden van de Limburgse afdeling van de Hells Angels, die
op 13 februari 2004 werden geliquideerd. De met kogels doorzeefde lichamen van Paul de Vries,
Serge Wagener en Cor Pijnenburg werden gevonden in de Geleenbeek bij Echt.
- Enkele andere graven die opvallen door hun vormgeving zijn: het art deco-achtige graf (Peters-van
Steden, veld VII), het graf met een zerkgrote ‘grafdoos’ onder glas en de tekst Houdoe (Els
Lathouwers-Schepers, veld VI), een bakstenen grafteken met een in ongewoon verband gemetselde
achterzijde (Kamsma-van Dijk, veld X).
- Wat opvalt is dat er nog maar weinig oude graftekens staan, terwijl de meerderheid wordt ingenomen
door moderne granieten stèles. Het duidt ongetwijfeld op het feit dat er voortdurend is geruimd en
vervangen. Juist de oude graftekens geven de begraafplaats nog een levendige gevarieerde indruk,
153
die zou verdwijnen als ook deze graftekens zouden worden vervangen door de huidige
267
confectiestenen.
26.5 Heiligenbeeld
10.26.5.001 H. Hartbeeld, hoek Stationsstraat/Heggestraat, Geldrop

In 1930 werd het Geldropse straatbeeld verrijkt met een groot H. Hartbeeld dat door burgemeester A.
N. Fleskens was geschonken ter gelegenheid van diens 25-jarig huwelijk. De grond op de hoek van
de Stationsstraat met de Heggestraat was door de gemeente beschikbaar gesteld. Het H. Hartbeeld
werd op 15 augustus 1930 in
aanwezigheid van het
erecomité en diverse
268
verenigingen onthuld. Het
beeld staat er nog, tegen
een achtergrond van grote
bomen. In 2011 is dit beeld
verplaatst naar een locatie
naast het St.
Antoniushuis in de
Stationstraat.
Is gemeentelijk monument
G6.01.
Afbeelding: H. Hartbeeld in
de Stationsstraat
26.6 Kapel
10.26.06.001 Kapel in Riel

Kapel van de parochie St. Brigida te Geldrop. Deze kapel was gewijd aan Onze Lieve Vrouw van de
269
Zeven Smarten, Sint Antonius en Sint Sebastiaan.
10.26.06.002 St. Joriskapel

Het cijnsregister van Geldrop geeft te kennen dat de St. Joriskapel op Groot Braakhuizen heeft
270
gelegen. Misschien was dat bij de eerste wegensplitsing daar.
10.26.06.003 De kapel op Het Broek, Mierlo

Op Het Broek onder Mierlo stond een kapel die hoorde onder de parochie Mierlo. Volgens Bijsterveld
271
was de kapel gewijd aan St. Jacob. In de lijsten van het bisdom Luik komt de kapel op het Broek
voor het eerst in 1497 voor. De patroonheiligen van de kapel waren Sint-Joris, Sint-Sebastiaan, Sint-
Antonius, Sint-Barbara en Sint-Margaretha. Het gaat hier om vrijwel dezelfde heiligen als die van de
e
kapel van het kasteel. In de protocollen van de stad Den Bosch komt de kapel al in 1495 voor. Uit 16
eeuwse documenten blijkt dat de kapel op het Broek verbonden was met het Sint-Sebastiaansaltaar in
272 273
de kerk van Mierlo. De kapel lag in het gehucht het Broek naast de hoeve Rundonk. Ze staat nog
aangegeven op de Meierijkaart van Verhees, maar op latere kaarten niet meer.
267
268
Coenen, 1987, 174.
269
J. Coenen, Kerk te midden van Zes Gehuchten, 1999, 10-11.
270
Bijsterveld, 1993, bijlage 3 onder Geldrop;. Broertjes en Van Laarhoven, 2001, 87.
271
272
Coenen, 2004, 113.
273
Coenen, 2004, 200.
154
Heemkundigen hebben op basis van toponiemenonderzoek aanwijzingen die aannemelijk maken
dat er tussen de gehuchten Het Broek en Luchen een kapel heeft gestaan. In het verpondingsboek
van 1792 komen twee percelen voor (nrs. 2328 en 2329) met de naam Capelleveldje voor. Op de
kadastrale kaart van 1832 blijken de twee percelen tot één perceel (nr. 746) te zijn samengevoegd.
274
Kennelijk heeft op dit perceel de kapel gestaan waar J. Coenen hierboven over spreekt.
Heemkundigen hebben op basis van toponiemenonderzoek aanwijzingen die aannemelijk maken
dat er tussen de gehuchten Het Broek, Hazenwinkel en Kranenbroek een kapel heeft gestaan. In het
verpondingsboek van 1792 komen twee percelen voor (nrs. 919 en 919a) met de naam
Capellenkamp (Capellecamp/Capellencamp/Capellemcampe) voor. Op de kadastrale kaart van
275
1832 blijken de twee percelen tot één perceel (Sectie G, nr. 707) te zijn samengevoegd.
Het is evenwel heel goed mogelijk dat het hier om veldjes gaat die toebehoorden aan de Broekse
kapel of waaruit jaarlijks een betaling ten behoeve van die kapel gedaan moest worden.
10.26.06.004 Kapel in de Apostelhoeve, Mierlo-Hout

Kapel behorende bij het Apostelhuis (zie: 10.27.15.001). De bekende kardinaal van Enkevoirt die het
Apostelhuis had laten bouwen, bepaalde dat er een kapel bij gebouwd moest worden. Deze kapel had
een eigen rector, die er dagelijks een mis moest opdragen. Deze kapel werd officieel gesticht in 1531.
In 1648 werd de kapel niet meer genoemd in de bronnen. Wellicht dat de kapel is veranderd in een
276 277
gewone schuur. J. Coenen stelt echter dat de kapel omstreeks 1780 werd gesloopt.
10.26.06.005 Sint-Agathakapel op ’t Hout, Mierlo-Hout

De kapel had een rectoraat. Het patronaat was in handen van de abt van Tongerlo. Ná 1570
278
geïncorporeerd bij seminarie van Den Bosch. In de negentiende eeuw tot parochie verheven.
De kapel op het Hout stond in latere tijden bekend als de Sint-Agathakapel. De kapel is omstreeks
1550 gebouwd. De reconstructie van de bebouwing rondom die kapel op het Hout had als resultaat
dat de ouderdom van de kapel nog iets nauwkeuriger kon worden vastgesteld. Uit desbetreffende
bronnen werd duidelijk dat de kapel ongeveer op de plaats waar de huidige kerk van Mierlo-Hout
279
staat, op de hoek Slegersstraat - Hoofdweg.
10.26.06.006 Sint-Lambrechtskapel (Lambertseind), Houtsestraat, Mierlo.

e
Van één kapel is bekend dat die omstreeks 1400 al bestond. Het gaat om de kapel op het Hout. In 15
eeuwse documenten komt daar de kapel van Sint-Lambertus voor, die gestaan heeft aan het
280
Lambertseind. Het is duidelijk een kapel geweest voor de zelfstandige gemeenschap Het Hout. De
pastoor van Mierlo droeg zo nu en dan een Heilige Mis op in deze kapel. In een akte van 1486 wordt
verwezen naar een bepaling in een testament van 1435. De kerkmeesters kregen op grond van dat
testament een schenking van een erfpacht, mits zij jaarlijks een mis lieten opdragen op het Hout. Deze
kapel lag destijds in de nabijheid van enkele huizen. De meeste gegevens over de kapel hebben
betrekking op huizen of grond die nabij de kapel werden verkocht.
Over het functioneren van de kapel binnen de Houtse gemeenschap, de rol van de pastoor, het
uiterlijk of interieur van de kapel weten we niets. Streekhistoricus J. Coenen stelt zich de kapel voor
als een eenvoudig bedehuis, gebouwd in de Gotische stijl. In de lijsten van het bisdom Luik werd de
kapel omschreven als Capella super Lignum, hetgeen een letterlijke vertaling was van kapel opt Hout.
e
Het is opmerkelijk dat omstreeks het midden van de 16 eeuw daarmee een andere kapel werd
281
aangeduid, namelijk de Sint-Agathakapel op het Hout. Deze kapel is omstreeks het midden van de
e 282
16 eeuw geleidelijk vervallen. In 1588 was de ligging nog steeds bekend.
10.26.06.007 De kapel van het kasteel van Mierlo
274
Simons 2009, 34-39.
275
Simons 2009, 33-34.
276
Meulendijks, 2003, 33.
277
Uitgebreide informatie over deze kapel bij: Meulendijks, 2003.
278
279
Coenen, 2004, 199-200. Uitgebreide informatie over deze kapel bij: Meulendijks, 2003.
280
Coenen, 2004, 69.
281
Coenen, 2004, 112.
282
Uitgebreide informatie over deze kapel bij: Meulendijks, 2003.
155
De officiële stichting van deze kapel dateert van 8 juni 1475. De kapel werd toegewijd aan de
Almachtige God, de maagd Maria, Sint-Joris, Christoffel, Sebastianus, Antonius, Martinus, Catharina,
Lucia en Barbara. De meeste heiligen waren martelaren, die bekend stond als noodheiligen. Het zou
kunnen zijn dat de kapel gesticht is na een ramp of een persoonlijk drama dat zich op het kasteel
afspeelde. De rector van de kapel kreeg de beschikking over een altaar waaraan hij de mis kon lezen.
283
De kapel was daardoor een soort privékerk voor de heer.
10.26.06.008 Kapel R.K. Liefdesgesticht, Korte Kerktraat Geldrop

In 1865 werd het Liefdesgesticht tevens gasthuis voor zieken, dankzij een uitbreiding die mogelijk was
gemaakt door de schenking van een aangrenzend pand door de familie Van Bussel. Het geld voor de
bouw van het klooster en een kapel werd voor een groot deel bijeengebracht door de Geldropse
bevolking. Op 3 juli 1873 werd de eerste steen gelegd door pastoor Van Erp en op 9 oktober 1874 kon
284
de nieuwbouw in gebruik worden genomen. In 1895 was het oorspronkelijk Liefdegesticht, dat wil
zeggen de oude pastorie, gesloopt en vervangen door een groot klooster met daarbij een
285
bewaarschool, meisjesschool, gasthuis, kapel en een boerderij. In 1923 blijkt er weer een nieuwe
kapel te zijn gebouwd, op de plaats van het zogenaamde besmettingshuisje. In juni 1923 werd de
kapel in gebruik genomen. Het interieur werd verfraaid met een op de muur geschilderde
286
kruiswegstatie, geschonken door een onbekende.
26.7 Kapelleke
Kleine kapel waar je niet of amper binnen kunt gaan.
10.26.07.001 Mariakapel aan de Ark, hoek Goorsedijk – Bekelaar, St. Sebastiaansweg 2 Mierlo
De Mariakapel aan de Ark, gebouwd door Mierlose 'lndiëgangers', werd 22 juli 1951 door pastoor van
Lierop (1929-1961) ingewijd. Uit dankbaarheid voor hun behouden thuiskomst uit Indonesië hebben
gerepatrieerde Mierlose militairen in 1950 het initiatief genomen voor de bouw van deze Mariakapel.
Het is tevens een herinnering aan Martien Louwers en Jan Peters-Rit die als KNIL-militairen tijdens de
Tweede Wereldoorlog omkwamen bij de aanleg van de Birma-Spoorweg voor de Japanners. Het
ontwerp van de kapel is van Frans Vervest, het beeld is van de hand van kunstenaar Piet Slegers en
287
het smeedwerk is gemaakt door Bernard Goeijers.
Gemeentelijk monument: M6.03.

Het artefact is van waarde als gaaf en zeldzaam voorbeeld
van vroeg Bosscheschool architectuur. Tevens van waarde
als bijzondere uitdrukking van culturele en geestelijke
ontwikkeling. De situering van het artefact als onderdeel
van hoogwaardig ruimtelijk groen is een aanvullende reden
om tot aanwijzing over te gaan.
Afbeelding: Mariakapel aan de Ark
26.8 Klooster
10.26.08.001 R.K. Liefdesgesticht, Korte Kerktraat, Geldrop

De oude pastorie op de Kleine Heuvel werd in 1856 bestemd voor de oprichting van een
Liefdegesticht van de Congregatie van de Zusters van Liefde uit Schijndel. De kloostergemeenschap
283
Coenen, 2004, 113.
284
Coenen, 1987, 96.
285
Coenen, 1987, 179.
286
Coenen, 1987, 179.
287
Gemeentewebsite.
156
bestond in 1856 uit zes zusters, die een bewaarschool openden en zich toelegden op de verzorging
van ouden van dagen. In 1865 werd het Liefdesgesticht tevens gasthuis voor zieken, dankzij een
uitbreiding die mogelijk was gemaakt door de schenking van een aangrenzend pand door de familie
Van Bussel. Het geld voor de bouw van het klooster en een kapel werd voor een groot deel
bijeengebracht door de Geldropse bevolking. Op 3 juli 1873 werd de eerste steen gelegd door pastoor
288
Van Erp en op 9 oktober 1874 kon de nieuwbouw in gebruik worden genomen.
289
Afbeelding: Klooster van de zusters van Schijndel aan het Bogardeind omstreeks 1910
In 1895 was het oorspronkelijk Liefdegesticht, dat wil zeggen de oude pastorie, gesloopt en vervangen
door een groot klooster met daarbij een bewaarschool, meisjesschool, gasthuis, kapel en een
290
boerderij.
10.26.08.002 Klooster te Mierlo, Heer van Scherpenzeelweg 61, Mierlo

Pastoor Vissers bouwde in 1874 een klooster, dat bewoond zou gaan worden door Zusters
Franciscanessen uit Oirschot. Naast een onderdak voor oude mannen had de pastoor hiermee ook de
verzorging van hen gegarandeerd. Hij had het klooster zo gebouwd dat de Iinkervleugel als school
291
diende. In 1881 arriveerden de eerste oude mannen.
De bouw van het klooster in 1874 werd mogelijk gemaakt door de overgebleven fondsen van een
fundatie gedaan door kardinaal Van Enkevoirt in 1531 t.b.v. het `Apostelhuis`. De zusters
Franciscanessen namen de zorg over voor de 12 oude mannen en stichtten een `taalschool`. Na een
grondige verbouwing in 1910 kwam de professionele ouderenzorg echt op gang. Vanaf 1932 draagt
het gebouw de naam Huize Bethanië.
In de oorlogsjaren is het pand gebruikt voor de inkwartiering van Duitse militairen. Na de bevrijding
van Mierlo op 21 september 1944 werd hier het hoofdkwartier van het 8e Britse legerkorps
ondergebracht en werd het gebouw tijdelijk bewoond door onder andere veldmaarschalk Montgomery.
Het pand werd het laatste oorlogsjaar gebruikt voor hulp aan en opvang van meer dan 800
292
vluchtelingen in Mierlo. Nu is hier het Medisch Centrum gevestigd.
288
Coenen, 1987, 96.
289
Coenen, 1987, 95.
290
Coenen, 1987, 179.
291
292
Gemeentewebsite.
157
10.26.08.003 Kloosterapotheek, Heer van Scherpenzeelweg 13, Mierlo
Het pand Heer van Scherpenzeelweg 13 maakte onderdeel uit van een klooster en deed dienst als
apotheek. In 2007-2009 is het complex afgebroken; alleen de voorgevel is gespaard gebleven en
geintegreerd in de nieuwbouw van het bejaardentehuis van de Savant Groep, “Huize Bethanië”. In het
pand is nog steeds een apotheek met huisartsencentrum gevestigd.
De bouw van het pand heeft in circa 1910 plaatsgevonden. Het pand is opgetrokken in gemetselde
machinale baksteen met spitsboogsegmentfries en reliëfdecoraties in baksteen om de bovenlichten. In
de gevel zijn onder meer T-vensters, een nieuwe paneeldeur en portiek aanwezig. Het pand werd
afgedekt door een zadeldak met gemêleerd bruin geglazuurde Romaanse pannen.
Gemeentelijk monument M2.02.
Reden bescherming/Overige opmerkingen: De voorgevel is van waarde als bijzondere uitdrukking

van een culturele en geestelijke ontwikkeling. Tevens is het pand van waarde als onderdeel van
hoogwaardige
historische bebouwing
in de omgeving (o.m.
Patronaat en St.
Luciakerk).
Afbeelding:
Kloosterapotheek
Mierlo.
10.26.08.004 Klooster
"St. Antoniushuis", Stationsstraat 21, Geldrop
Klooster "St. Antoniushuis" in Expressionistische stijl uit 1930. Ontwerp van architect J. Duynstee
(Den Haag). Het klooster is gebouwd voor acht broeders van de Congragatie Broeders Onze Lieve
Vrouw van Lourdes (Broeders van Dongen). Sinds bovengenoemd jaar verzorgden deze broeders in
de naastgelegen achtklassige school, Stationsstraat 19, het katholieke onderwijs voor jongens in
Geldrop. Het klooster ligt rondom vrij op een driehoekig perceel. Het staat op de hoek met de H.
Geeststraat. De voor- en noordgevel staat in de Stationsstraat.Nu in gebruik als gemeenschapshuis.
Het klooster bevat twee bouwlagen op een rechthoekige plattegrond, onder samengesteld schilddak
met overstek. Het heeft een basement van roodpaarse handvormsteen en opgaand muurwerk van
lichte zandkleurige machinale baksteen. Het geheel is gemetseld in Vlaams verband. De voorgevel
heeft links een hoekrisaliet en rechts een risalerende ingangspartij. De laatste is in het dak bekroond
door een met leien gedekt vierkant torentje met luidklok. De ingang bestaat uit een klein portiek tussen
uitspringende pilasters, waarop een betonnen luifel met gefrijnde zijkant, rustend op twee betonnen
kogels. Boven de luifel tegen de muur is in smeedwerk de naam van het klooster aangebracht. In het
portiek een hardstenenbeeld van St. Antonius, de patroonheilige van het klooster. Het beeld is
gemaakt door broeder Wigbertus, tekenleraar van de voormalige kweekschool van Dongen. De
dubbele teakhouten voordeur is bezet met gezandstraald glas. In de gang op de begane grond zes
halfronde ramen met glas-in-lood. Een gedeelte van de vensters van het huis is van staal en een
gedeelte van hout. Op de verdieping kleine vierkante vensters. Achter de hoofdingang bevindt zich op
158
de verdieping een kleine kapel. De refter op de begane grond is in 1963 vergroot tot woonkamer.
Achter in de tuin een Lourdesgrot gemetseld van ratelaars (misbaksels).
Het erf is van de straat afgescheiden door een gemetselde schansmuur. Aan de voorkant van het
klooster met een lage- en aan de achterkant met een hoge muur.

Het klooster is van algemeen belang. Het heeft cultuurhistorische waarde als voorbeeld van een
geestelijke ontwikkeling, namelijk de bloei van orden en congregaties in de eerste helft van de
twintigste eeuw en is tevens van belang als voorbeeld van de typologische ontwikkeling van het kleine
broederklooster. Het is architectuurhistorisch van belang vanwege de stijl en de ornamentiek en is
tevens van belang als voorbeel van het werk van de architect Duynstee. Het is een zeldzaam wordend
voorbeeld van een klein congregatieklooster uit het interbellum.
Afbeelding: Klooster
"St. Antoniushuis",
Stationsstraat 21,
Geldrop
26.9 Kloosterterrein
26.10 Kruiseik
26.11 Kruisweg
26.12 Lourdesgrot
26.13 Pastorie
10.26.13.001 Pastorie Geldrop, Einde Korte Kerkstraat, Geldrop

Toen in 1633 Geldrop werd geteisterd door plunderende en brandstichtende Zweedse troepen ging
ook de pastorie in vlammen op. Op dezelfde plaats werd een nieuwe pastorie gebouwd. Het is
opvallend dat de pastorie niet in de direkte nabijheid van de kerk lag, maar op het gehucht Kleine
293
Heuvel. De pastorie werd klooster en dat werd weer afgebroken.
10.26.13.002 Pastorie Zesgehuchten

Pastorie in Zesgehuchten. De kerk is
gebouwd in 1884 ter vervanging van
noodkerk uit 1868. De pastorie werd in
1868 gebouwd, precies 100 jaar later
werd ze gesloopt in verband met het
bestemmingsplan Beekweide.
Afbeelding: Kerk en pastorie te

Zesgehuchten.
293
Coenen, 1987, 28-29.
159
10.26.13.003 Pastorie "St. Jozef”, Sint Jozefplein 2 Geldrop
Rijksmonument nr.: 515915 (pastorie). De pastorie maakt onlosmakelijk deel uit van het R.K.
kerkcomplex "St. Jozef' uit 1932, ontworpen door de architecten B.J. Koldewey en C.M. van Moorsel
(Voorburg). Het complex bestaat uit twee onderdelen: kerk (I) (zie 10.26.1.013) en pastorie (II).
Tesamen met een school en plein vormen zij één stedenbouwkundig geheel van hetzelfde
ontwerpteam. De parochie werd gesticht in het jaar 1929. Het complex ligt in het centrum van de
woonwijk Braakhuizen. De eerste steenlegging vond plaats op 11 augustus 1931. De bouwsom was
begroot op f 178.380. De aannemers waren A. van Heesch en M. van Laar (Boxtel). De school aan de
overkant van het plein valt niet binnen de bescherming van het rijksmonument, maar is wél
aangewezen als beschermd gemeentelijk monument.
Een uitgebreide beschrijving van alle individuele onderdelen is voorhanden.

Het complex van kerk en pastorie is van algemeen belang. Het heeft cultuurhistorsich belang als
bijzondere uitdrukking van de ontwikkeling
van het katholicisme in het zuiden en is
tevens van belang als voorbeeld van de
typologische ontwikkeling van het
parochiecentrum in het interbellum, onder
invloed van de opvattingen van A.J.
Kropholler. Het heeft architectuurhistorisch
belang door de stijl en de detaillering en is
tevens van belang als voorbeeld van het
oeuvre van de architecten Koldewey en
Van Moorsel. Het heeft ensemblewaarden
vanwege de bijzondere situering,
verbonden met de uitbreiding van de
nederzetting. Het is van belang vanwege
de architectuurhistorische en
bouwtechnische zeldzaamheid. De pastorie St. Josef te
Geldrop-Braakhuizen
10.26.13.004 Pastorie St. Lucia, Heer van Scherpenzeelweg 18, Mierlo

Rijksmonument nr.: 513689 (complex nr. 513687)
Pastorie met een aanbouw, beide gebouwd in 1906 in ambachtelijk-traditionele stijl, ten dienste van
de er rechts achter gesitueerde St. Luciakerk. Het onderste deel van de ramen is rond 1950 gewijzigd.
De tweelaagse vrijstaande pastorie heeft een rechthoekige plattegrond, een mansardekap met leien in
maasdekking en is opgetrokken uit machinale baksteen met een hardsteen plint. De voorgevel telt vijf
vensterassen en is symmetrisch van opzet. De middenrisaliet en de hoeklisenen springen halfsteens
uit. De vensters hebben vernieuwde vierruits openslaande ramen en daarboven een tweeruits
bovenlicht.
Onder de vensters van begane grond en de identieke op de verdieping een hardstenen cordonlijst.
Centraal een vleugeldeur met hardsteen stoepje en treden in segmentboogportiek. De deur is
voorzien van kussens, staande vensters en gekoppelde rondboograampjes met smeedijzeren
roosters, hierboven een vierentwintigruits bovenlicht. De kroonlijst onder het dak heeft een tandlijst en
baksteen consoles.
Centraal een baksteen topgevel met natuursteen klauwstukken en afdeklijst met cirkel, openslaand
raam met achtruits bovenlicht. Op de nok van het dak een opengewerkte vierkante dakruiter met een
lui klok. De zijden van de dakruiter zijn voorzien van driepassen, het spitsje heeft een windvaan.
In de dakvlakken van de zijgevels elk één dakkapel, aan de achterzijde twee. Alle met vierruits raam,
spitsje met piron. Het L-vormige bijgebouw is iets terugspringend aan de rechtergevel aangebouwd.
Het is eenlaags en heeft een samengesteld zadeldak met muldenpannen. De gevels zijn opgetrokken
uit machinale baksteen met een tandlijst onder de daklijst. Aan de voorzijde een tuitgevel, een
gekoppeld raam en een zolderraam. Ook in zijgevel ramen zoals bij het hoofdgebouw. Achter rechts
160
een paneel deur met bovenlicht, aangezet trapje met drie treden en smeedijzeren leuning.
Achtergevel met hoog raam met kleine roedenverdeling. Vanaf de achtergevel een laag bakstenen
muurtje onder ezelsrugafdekking. In de tuin, die de pastorie omringt, staat een rode beuk met een
diameter van ca. 2,5 meter en een valse acacia met een omtrek van ca. 3 meter.

De pastorie is van algemeen belang. Het gebouw heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere
uitdrukking van een sociale en geestelijk ontwikkeling, in het bijzonder de ontwikkeling van het
katholicisme en de vorming van parochiecentra op het platteland. Het is van belang voor de
typologische ontwikkeling van de dorpspastorie. Het heeft architectuurhistorisch belang als voorbeeld
van het gebruik van uiteenlopende stijlen voor het uitdragen van het katholicisme. Het heeft
ensemblewaarden als onderdeel van het complex. Het is gaaf bewaard gebleven.
Afbeelding: Pastorie St. Lucia, Mierlo
26.14 Patronaat
10.26.14.001 St Aloysius Patronaat, Kerkstraat, Geldrop

Ook wel het patronaat De Jonge Wacht genoemd. Gevestigd in de oude school aan de Kerkstraat.
Deze school werd gebouwd in 1870. Het patronaat was een bijzonder dynamische vereniging met
grote culturele achtergrond en voldeed op uitstekende wijze aan de behoeften van de jeugd. De basis
toneel-zang- muziek vond hier voor velen in Geldrop zijn oorsprong. Het patronaat bood voor iedereen
een bij uitstek waardevolle vrijetijdsbesteding, zowel voor begaafden als minder begaafden. Allen
konden hier aan hun trekken komen, met fijne ontspanning en een scala van mogelijkheden, zowel
actieve als passieve met royale afwisseling en keuze. 's Zondags was er de 'grote bijeenkomst', waar
294
men kon kaarten, dammen, biljarten, sjoelbakken en allerlei tafelspelen beoefenen.
10.26.14.002 Patronaatsgebouw, Heer van Scherpenzeelweg 14, Mierlo

Gebouwd in 1914 als verenigingsgebouw en kosterwoning. Het ontwerp van het gebouw is van
architect J.H.H. van Groenendaal uit Vugt. Aannemer was P. Huybrechts uit Mierlo. De adellijke
familie Van Scherpenzeel-Heusch die nauwe banden had met Mierlo heeft een belangrijke financiële
bijdrage geleverd voor de realisering van dit gebouw. Op het wapentableau boven de deur staat dan
ook het familiewapen met het opschrift "in pharetra et sagitta" (met de pijl in de koker), hetgeen vrij
294
Haans, 1988, 38-40.
161
vertaald zou kunnen betekenen: bewaar de vrede. Het beeld van de H. Ludovicus verwijst
295
waarschijnlijk naar Jan-Lodewijk van Scherpenzeel-Heusch.
Rijksmonument nr.: 513688 (complex nr. 513687)
Het patronaat is gebouwd rond 1920, met een toneelzaal. De deuren zijn vernieuwd rond 1960. De
ruimte was in gebruik als horecagelegenheid en is in 2011 kinderdagverblijf. Het vertoont elementen
van Overgangsstijl.
Het eenlaagse gebouw heeft een L-vomige plattegrond en is opgetrokken uit machinale baksteen. Het
platte dak heeft schilden aan de voorzijde met tuile-du-nord dakpannen. De gevel wordt geleed door
gele strengpers banden ter hoogte van de onder- en wissel dorpels van de vensters. De goot rust op
houten klosjes aan de voorzijde, en op baksteen klosjes aan de zijgevels. De voorgevel bestaat uit
een deels afgeschuinde hoek links, vier openslaande houten kruisvensters, een risalerende entree
met topgevel en vijf samengestelde rondboogvensters. De vensterdorpels zijn van hardsteen. De deur
met bovenlicht op de hoek is vernieuwd. Hierboven trapsgewijs uitkragende hardstenen blokken met
afronding als pendentief.
Rechts hiervan een gietijzeren kelderrooster. De twee rechter kruisvensters zijn vereenvoudigd. In de
risaliet een paneeldeur in ondiep rondboogportiek. De boog is gevuld met een tegeltableau, waarin
een wapenschild tussen klimmende griffioen en hond en onderschrift: "In pharetra et sagitta". In de
topgevel een rondboognis met beeldje van de heilige koning Lodewijk van Frankrijk. Rechts hiervan
vier rondboog vensters, waarachter zich de grote zaal bevindt. Een vijfde rondboogvenster is hoog
aangezet in verband met de hoogte van het podium binnen en tevens visueel gescheiden van de
andere vensters door lisenen. In de rechtergevel een deur met trap naar het podium. In de zijgevel
links twee kruisvensters. Vastgebouwd aan dit deel een aanbouw uit de bouwtijd onder plat dak. De
rest van de achtergevel heeft een vensterindeling als aan de voorzijde.

Het patronaat is van algemeen belang. Het heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking
van een sociale en geestelijke ontwikkeling, in het bijzonder de ontwikkeling van het katholicisme en
de vorming van parochiecentra op het platteland. Het heeft architectuurhistorisch belang als voorbeeld
van het gebruik van uiteenlopende stijlen voor het uitdragen van het katholicisme. Het heeft
ensemblewaarden als onderdeel van het complex. Het is gaaf bewaard gebleven.
Afbeelding:
Patronaatsgebouw Mierlo
295
Gemeentewebsite.
162
26.15 Religieus groen
26.16 Schuilkerk (schuurkerk)
10.26.16.001 Schuurkerk Mierlo, Marktstraat 69, Mierlo

In 1671 beschikte Mierlo over een schuurkerk of huis waar de H. Mis kon worden opgedragen. Het
huis lag vermoedelijk dicht bij de woning van pastoor Pluijms, die aan de Markt woonde. In die tijd
moest men al blij zijn met een eigen (geheime) katholieke schuurkerk. In 1721 konden de katholieken
onder bijzondere voorwaarden van de Staten-Generaal toestemming krijgen om hun schuurkerk te
verbouwen of op te knappen. De schuurkerk in Mierlo, die omstreeks 1671 in gebruik werd genomen,
bleef bestaan tot omstreeks 1752. In de Marktstraat, op dezelfde plaats, werd in 1750 een nieuwe
296
kerk gebouwd.
10.26.16.002 Schuurkerk te Hout
10.26.16.003 Schuurkerk kasteel Geldrop, Helze 8, Geldrop

Van de kasteelboerderij die bij de ingang aan de HeIze staat, wordt vermeld dat in 1995 een
medewerker van het Streekarchief heeft ontdekt dat de kasteelboerderij vroeger waarschijnlijk een
schuurkerk is geweest.
De heer van Geldrop Amandus van Horne gaf in 1671 de Geldroppenaren toestemming om op het
kasteelterrein een schuurkerk te bouwen. Ondanks het protest van predikant Theodorus van den
297
Broek bleef deze schuurkerk bestaan. Onduidelijk of dit hetzelfde of een ander gebouw is dan de
boerderij.
26.17 Seminarie
26.18 Stokske
26.19 Wegkruis
10.26.19.001 Kruisbeeld Santheuvel West

Het Geldropse kruisbeeld werd aan de Mierloseweg bij de boerderij
298
van Van den Hurk geplaatst.
Het houten kruis met kunststenen witgeschilderde lijdende Christus
met doornenkroon en lendendoek dateert van 1950 of 1951. De
oorspronkelijke stenen sokkel is verdwenen. Mettertijd is de
markante situering op een open kruising ook komen te vervallen.
Staat op de hoek van Santheuvel-west, hoek Burg. Verheugtstr.
Kruisbeeld Santheuvel West, Geldrop
26.20 Mirakelkuil
26.21 Luihuis
296
Coenen, 2004, 274-275.
297
Coenen, 1987, 41.
298
Coenen, 1987, 174.
163
Thema 27: Meubilair
In het landschap komen vanouds tal van kleine elementen voor die een of andere functie hadden,
maar niet onder een van de gebruikte rubrieken gebracht kunnen worden. Dit is de restcategorie die
alles opvangt wat niet onder een van de eerdere thema’s terecht kan.
27.1 Bijzondere boom

Boom die botanisch bijzonder is, bijzonder oud is, dorpslinde, heilige eik etc.
In vele gemeenten van Brabant bevinden zich zeer oude lindebomen. De lindeboom werd op een
centrale plaats in een dorp geplant, waar onder in de Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd recht werd
gesproken. Voor boerderijen werd een aantal linden geplant om de rieten daken tegen de
stormwinden te beschermen. Ze werden tevens geplant voor boerenherbergen en uitspanningen om
de gelagkamer in de zomer koel te houden:
‘In de hof voor of achter de herberg trof men een of meer lindebomen aan, met een rond plankier om de stam als
tafel voor het te schenken gerstebier, terwijl men op houten banken hieromheen zat. Ook de mik of draaiboom
boven de welput draaide vaak in een gaffel van een lindeboom.’299
De schepenbank, een stenen of houten “bank” waar de schepenen in de open lucht hun zittingen
300
hielden, werd het liefst gesitueerd onder een mooie lindenboom. Lindebomen speelden ook een
belangrijke rol bij pogingen tot genezing van allerlei ziekten. Zo knielden in Eersel de gelovigen
biddend bij een lindeboom neer, kropen ze om de boom heen en staken spelden in de bast om van
301
koorts genezen te worden. Een aadig detail is dat onze voorouders thee zetten van de
lindebloesem.
Stuifmeelonderzoek van de bodem heeft uitgewezen dat al in het boreale tijdperk (8.000-5.000 v. C.)
naast de berk, den, wilg en eik, ook de linde werd aangetroffen. De thans in ons land meest
voorkomende soort is de zomerlinde, welke van half juni tot half juli bloeit en dan in wijde omtrek aan
haar heerlijke geur merkbaar is. Er zijn veel persoonsnamen, plaatsnamen en bedevaartoorden,
waarin de Linde, of een verbastering daarvan, voorkomt. Het als zodanig veelvuldig voorkomen van
deze naam laat de belangrijke betekenis zien die dergelijke bomen hadden in het volksleven en in de
302
volksoverlevering.
Achter de Eik (Quercus) gaat ook een boeiend verhaal schuil. Eiken hebben voor onze voorouders
eveneens een belangrijke betekenis gehad. Eiken hebben een lange mythologische geschiedenis. Zo
werden ze in verband gebracht met Zeus, de god van de donder, wat tevens zou verklaren waarom ze
zo vaak door de bliksem werden getroffen. Planten met geneeskrachtige of magische eigenschappen
werden superieur geacht wanneer ze op een eik groeiden. Eiken werden ook geplant als
markeringspunt op het hoogste deel van een akkercomplex (kroezeboom of kruisboom), van waaruit
303
de esgrond werd verdeeld.
‘Aan de symboliek van de boom zijn veel studies gewijd. Daaruit komt de boom te voorschijn als een universeel
religieus symbool. De mythe van de levensboom bijvoorbeeld is uit aIle tijden en culturen overgeleverd. Zo hebben de
Boom der Kennis en de Kruisboom voor gelovigen een bijzondere betekenis. Van de Germanen weten we dat hun
rechtspraak plaatsvond onder de heilige eik of de gewijde linde. Ze beraadslaagden er over het weI en wee van de
stammen. Men dreef er handel en kwam er bijeen voor verhuringen en verpachtingen. Deze heilige eiken of gewijde
linden waren reusachtige bomen.’304
10.27.01.001-5 Bomen in park en tuin kasteel van Geldrop

In de tuin van kasteel Geldrop (zie 10.19.12.001) staan enkele monumentale bomen:
299
Bolmers, 1975, 40.
300
Leenders, Toelichting bergippen CHI (z.p. z.j.).
301
Van Asseldonk, 2003, 133.
302
Bolmers, 1975, 41.
303
De Waal, 1990, 51.
304
De Waal, 1990, 50.
164
Afbeelding:
Plattegrond
tuin Kasteel
Geldrop met
enkele
monumentale
305
bomen.
Wie het park binnenkomt door de ingang aan de Mierloseweg komt direct in de eikenlaan die al in
1875 de westelijke begrenzing vormde van de Engelse tuin (kaart II). De eikenlaan die vroeger ten
zuiden van de moestuin en de rozentuin liep was 25 jaar geleden nog dé oprijlaan voor hoog bezoek.
Een andere eikenlaan loopt van de ingang aan de Helze in de richting van het kasteel. Afgezien van
deze lanen zijn er dan nog bijzondere bomen:
10.27.01.001 Mammoetboom in park en tuin kasteel van Geldrop

Zie letter B op bovenstaand kaartje.
10.27.01.002 Oosterse plantaan in park en

tuin kasteel van Geldrop
Zie letter C op bovenstaand kaartje.
10.27.01.003 Gewone Plataan in park en

tuin kasteel van Geldrop
Zie letter D op bovenstaand kaartje.
10.27.01.004 Treurbeuk in park en tuin

kasteel van Geldrop
Zie letter E op bovenstaand kaartje.
10.27.01.005 Metasequoia in park en tuin

kasteel van Geldrop
Zie letter F op bovenstaand kaartje.
Afbeelding: Kasteelpark met monumentale

306
bomen in 1976.
305
Paijens en Crooymans, 1996, 45.
306
Anonymus, 1976, 32.
165
10.27.01.006 Fagus sylvatica, H.Geeststraat 3, Geldrop
307
Monumentale beuk uit 1890-1900. Staat in de tuin van de Nazarethschool.
10.27.01.007 Aesculus hippocastanum, Mierloseweg 7, Geldrop

Monumentale witte paardekastanje uit 1860-1870, staat in de tuin van de rentmeester van het
308
kasteel.
10.27.01.008 Fagus sylv.'Purpurea', Mierloseweg 7, Geldrop

Monumentale rode beuk uit 1860-1870. De boom staat in de tuin van rentmeester kasteel. Voor de
reconstructie van de weg werd de boom echter gekapt.
10.27.01.009 Thuja occidentalis, Mierloseweg 7, Geldrop

Monumentale thuja of westerse levensboom uit 1860-1870. Staat in tuin van de rentmeester van het
309
kasteel.
10.27.01.010 Tilia europaea, Grevenbroeckweg, Mierlo

Dubbele rij monumentale Hollandse linden uit 1850-1860. Bomen staan langs weg aan de achterkant
310 311
van het kerkhof. De bomen zijn zwaar geknot, de meeste lopen weer uit.
10.27.01.011 Tilia europaea, Heuvel 2, Mierlo

312
Solitaire Hollandse linde uit 1860-1870. Staat op parkeerplaats D'n Heuvel.
10.27.01.012 Fagus sylvatica, Slegerstraat, tegenover 20, Mierlo-Hout

313
Monumentale beuken uit 1880-1890. Staat in het park bij de R.K. kerk.
10.27.01.013 Robinia pseudoacacia, Heer van Scherpenzeelweg 18, Mierlo

314
Valse acacia uit 1850-1860. Staat in de pastorietuin.
Opmerking. De gegevens van de CHW-
Noord-Brabant kloppen niet. Het adres “Van
Heuschweg 6, Mierlo” is foutief. De
opgegeven coördinaten (171042, 383358)
komen ten noorden van de kerk uit, terwijl de
pastorie er ten zuiden van ligt.
10.27.01.014 Lindebomen Aardborstweg 1, Mierlo

10.27.01.015 Lindebomen Broekstraat 79, Mierlo
10.27.01.016 Broekstraat tussen nr. 50 en 58, Mierlo
10.27.01.017 Heezerweg 10, Mierlo
10.27.01.018 Heezerweg 11, Mierlo
10.27.01.019 Hofgoed Kasteelweg, Mierlo
10.27.01.020 Kasteelweg 12, Mierlo
Zie afbeelding hiernaast.
10.27.01.021 Leilinden Overakker 7, Mierlo

10.27.01.022 Stepekolk 6, Mierlo
10.27.01.023 Leilinden Voortje 45, Mierlo
10.27.01.024 Bomengroep Heer de Heuschweg

CHW2006 G238
307
CHW Noord-Brabant.
308
CHW Noord-Brabant.
309
CHW Noord-Brabant.
310
CHW Noord-Brabant.
311
GooglMaps – Streetview 2011.
312
CHW Noord-Brabant.
313
CHW Noord-Brabant.
314
CHW Noord-Brabant.
166
Bomengroep van zomereik, rond een oude gracht. Volgende bomen zijn bij de bomenstichting
geregistreerd : - groep (20) zomereiken uit 1880-1890.
Afbeelding: De Bomengroep in de wijk De Loo (CHW Noord-Brabant)
27.2 Fontein
Min of meer monumentale waterfontein.
10.27.2.001 Fontein Pijnenburgweg, Geldrop

Het door Pijnenburg geschonken beeld met fontijn aan de Pijnenburgweg.
27.3 Gedenkteken
Profaan beeld of tekst als monument, herinnerend aan
gebeurtenis of iets dergelijks.
10.27.3.001 Gevelsteen oude raadhuis Geldrop

Afbeelding: In het oude raadhuis van Geldrop herinnert
een gevelsteen aan de WOI 14 – 18.
10.27.3.002 Oorlogsmonumentje op de Heuvel, Geldrop

Gemaakt door de dochter van burgemeester Van de Putt.
27.4 Hek
Hek, tolhek, niet behorend bij de beemden of de akkers.
[In Geldrop-Mierlo niet opgemerkt.]
167
27.5 Kinderkolonie
Huis in de bossen waar de “Rotterdamse bleekneusjes”weer wat kleur konden opdoen.
27.6 Poel
Waterplas op boerenerf, langs de weg of op plein, brandput. Wielen langs dijken zijn opgenomen
onder thema Beemden.
27.7 Pomp
Openbare drinkwaterpomp op straat of plein.
27.8 Schaapskooi
Stal speciaal voor schapen, meestal op de heide of aan de rand ervan.
10.27.08.001 Schaapskooi bij het Apostelhuis

e
Nabij het goed Ter Kelre was in de 16 eeuw het Apostelhuis gebouwd. De hoeve Ter Kelre bleef
echter wel bestaan als pachthoeve. In 1762 werd opdracht gegeven voor de aanbesteding van een
schuur, paardenstal, schaapskooi, beestenstal, hooiopslagplaats en turfschop bij de hoeve van het
315
Apostelhuis. NB: dit is dus geen schapenstal op de heide, maar op het boerenerf.
27.9 School
Mierlo
10.27.09.001 Eerste school Mierlo

De eerste school in Mierlo was, zoals in veel dorpen, gelegen op het kerkhof tegen de kerkhofmuur.
Daar lag ook een huisje dat door de schoolmeester werd bewoond. In 1554 droeg meester Anthonis
Torrentius dit huisje over aan de kerkmeesters van Mierlo om het voortaan voor de kerk te
316
gebruiken. Dat de school op het kerkhof lag, geeft de verbondenheid aan van onderwijs met
godsdienst. In de meeste dorpen stond het schoolgebouw tegen de kerkhofmuur. In Mierlo lag dichtbij
de school een akker die gelegen was nabij de wijwaterput. Deze benaming kwam in 1659 nog voor,
hoewel die put toen niet meer in gebruik was. In 1743 werd de school deels afgebroken en opnieuw
opgebouwd. Blijkbaar was die restauratie niet voldoende, want in 1755 werd de school op het kerkhof
helemaal gesloopt. In feite lag de school daar ongunstig, omdat de kerk afgezonderd lag van de
317
boerderijen en woonhuizen.
10.27.09.002 Een schooltje in Mierlo-Hout

Vanaf 1613 hield Laureijs Franssen van Waelre een eigen schooltje in de Sint-Agathakapel op het
Hout. Volgens verklaringen uit 1616 gingen kinderen uit Mierlo-Hout en Helmond daarheen. Inwoners
van Mierlo-Hout verklaarden dat dit tot grote gerijve ende welbehagen der gemijntenaeren was. Zij
hoopten dat Laureijs benoemd zou worden tot rector van de Sint-Agathakapel, hetgeen in 1616 ook
318
geschiedde. Hoelang hij de school in de kapel heeft voortgezet, is niet bekend.
10.27.09.003 Oude school Mierlo

Nabij de kosterswoning op de Zaagstelling werd in 1755 een nieuwe school gebouwd. De omgeving
319
van de Zaagstelling, Heuvel en Dorpsstraat was de eigenlijke kern van Mierlo. Foto Coenen, p. 293
10.27.09.004 School op de Heuvel, Dorpsstraat, Mierlo

In 1824 wordt deze nieuwe 'school' in gebruik genomen. De school staat op de Heuvel, naast de
woning van de veldwachter. De plek waar later de brandweergarage met slangentoren staat en aan
e 320
het begin van de 21 eeuw Branten Textiel stond.
315
Coenen, 2004, 235.
316
Coenen, 2004, 205.
317
Coenen, 2004, 292-293.
318
Coenen, 2004, 205.
319
Coenen, 2004, 293.
168
10.27.09.005 R.K. Jongensschool St. Johannes, Dorpsstraat, Mierlo
In 1898 bouwt de gemeente een nieuwe openbare school aan de Dorpsstraat. In 1927 wordt deze
openbare school omgezet in een Rooms Katholieke School. Zij krijgt de naam R.K. Jongensschool St.
321
Johannes.
10.27.09.006 Oude St.Luciaschool, Bisschop van Mierlostraat, Mierlo

Kort na de onderwijswet van 1920, waarin de vrijheid van onderwijs werd geregeld, dienden de
zusters bij het gemeentebestuur een verzoek in om de school, die al vele jaren te klein was, te
vervangen. Vlakbij het klooster werd aan de Bisschop van Mierlostraat de Sint Luciaschool gebouwd
die in 1924 in gebruik werd genomen. Tot het einde van de jaren zestig was de Sint Luciaschool de
meisjesschool van Mierlo, de jongens gingen naar de Sint Johannesschool. Lange tijd waren deze
322
twee scholen de enige lagere scholen in Mierlo.
10.27.09.007 De nieuwe Sint Luciaschool, Santheuvel, Mierlo

Toen aan het begin van de jaren tachtig de oude Luciaschool gebreken begon te vertonen en de
directe verbinding met het voormalig klooster niet meer nodig was, kwam de discussie op gang om het
schoolgebouw te verplaatsen en op de vrijkomende plaats woningen te bouwen. De nieuwe Sint
Luciaschool kreeg in 1984 een plaatsje aan de rand van de toen nog nieuwe wijk Neerakkers II. Van
het begin af aan heeft de nieuwe Sint Luciaschool in een grote behoefte voorzien; er moesten meteen
enkele noodlokalen bij worden gebouwd. Die noodlokalen hebben inmiddels plaats gemaakt voor
323
nieuwe, permanente lokalen.
Geldrop
10.27.09.008 Eerste school Geldrop

De eerste school in Geldrop was, zoals in veel dorpen, gelegen op het kerkhof tegen de kerkhofmuur.
Daar lag ook een huisje dat door de schoolmeester werd bewoond. Het pand was zeer klein en had
324
geen achteruitgang, omdat het was gebouwd op het kerkhof tegen de kerkmuur.
10.27.09.009 Schoolhuis, Kerkstraat, Geldrop

Op de kadastrale kaart van 1832 staan een schoolhuis
en een school aangeduid gevestigd aan de Kerkestraat
te Geldrop (Sectie B, blad 1, OAT. Nr: 122 & 123
325
respectievelijk).
Afbeelding: schoolhuis te Geldrop
10.27.09.010 Bewaarschool en Bijzondere school,

Bogardeind, Geldrop
In 1857 kwam de wet op het Lager Onderwijs. In Geldrop kwam er dan ook al snel een Bijzondere
school, die aanvankelijk alleen een bewaarschool was, maar later tevens meisjesschool werd. Het
onderwijs aan die school werd verzorgd door de Zusters van Liefde van de Congregatie van
320
321
322
Anonymus, 1999, 10.
323
Anonymus, 1999, 11.
324
Coenen, 1987, 58.
325
www.watwaswaar.nl
169
326
Schijndel. Zij hadden de zorg voor de allerkleinsten in handen. Zij hadden aan het Bogardeind een
„bewaarschool", die werd bezocht door kinderen uit Geldrop, Braakhuizen en Zesgehuchten. Omdat
de bewaarschool een vorm van Bijzonder onderwijs was, moesten de ouders van de kinderen
bijdragen in de kosten. Alleen de kinderen uit armlastige gezinnen waren vrijgesteld van schoolgeld.
Dankzij de onderwijswet van 1920 waarbij het Bijzonder onderwijs gelijk werd gesteld aan het
Openbare onderwijs werden de Zusters van Liefde in staat gesteld om met financiële steun een
nieuwe bewaarschool te bouwen aan het Bogardeind naast de al bestaande school. Het plan werd in
327
december 1924 door het gemeentebestuur goedgekeurd.
10.27.9.011 Openbare school, Stationsstraat 19, Geldrop

Op 20 juli 1914 werd de grond in de Stationsstraat aangekocht en in 1916 kon de school in gebruik
328
worden genomen. In 1930 werd de openbare school omgezet in een bijzondere: de
"Nazarethschool", een school voor Katholiek onderwijs geleid door de Congregatie van de Broeders
Onze Lieve Vrouw van Lourdes (Broeders van Dongen). Deze hebben aan de westkant van de school
tot op heden hun klooster. Medio 2005 is vergunning verleend voor het ombouwen van de school
pand tot een zestal luxueuze appartementen. Die verbouwing is intussen gereed.

Voormalige achtklassige Openbare school uit 1916 gebouwd in Overgangsarchitectuur.
Ontworpen door architect P. van der Velden. De school ligt, met uitzondering van de westgevel die op
de erfscheiding staat, vrij op het perceel. De voor- of noordgevel ligt aan de Stationsstraat
gescheiden door een hekwerk met voorerf.
Schoolgebouw uitgevoerd in baksteen met rijke toepassing van natuursteen met een detaillering
onder andere bij muurafdekkingen van topgevels met Art Deco kenmerken, muuropeningen rond
vensters, ingangsportiek en basement. Het metselwerk bestaat uit machinale baksteen gemetseld in
kruisverband. Het object heeft twee bouwlagen met zolderverdieping onder leien gedekt
samengesteld schilddak, met op de hoekpunten een pironbekroning. De voorgevel bevat smalle
midden- en brede hoekrisalieten. De lokalen hebben twee, soms drie gekoppelde ramen met in de
bovenlichten en in de rand van het onderraam een kleine roedeverdeling. De muuropeningen op de
benedenverdieping hebben natuurstenen segmentbogen op de verdieping rechte lateien, beide met
een gehakte klassieke eierlijst. De rondbogige hoofdingangspartij bevat natuurstenen getordeerde
kolonetten. Het dak heeft brede bakgoten op gesneden gootklossen. Voor het schoolgebouw een
frontale stoep en een smeedijzeren hekwerk in Art Nouveau, tussen vier gemetselde stenen
pilatasters met bekroning waartussen een kleine schansmuur met ezelsrug. Inwendig granito
gangvloeren en trappen met balustrades. De lokalen (wel verbouwd) en paneeldeuren zijn nog intact
gebleven. Op het plein achter de school twee beukenbomen uit de bouwtijd.
Afbeelding:
Nazarethschool
326
Coenen, 1987, 104.
327
Coenen, 1987, 183.
328
Coenen, 1987, 149.
170
De voormalige openbare school is van algemeen belang. Het pand heeft cultuurhistorisch belang als
voorbeeld van een culturele en geestelijke ontwikkeling, namelijk de ontwikkeling van het openbaar
onderwijs in het katholieke zuiden in het begin van de twintigste eeuw. Het is tevens van belang als
voorbeeld van de typologische ontwikkeling van de gangschool. Architectuurhistorische is het
belangrijk vanwege de representatieve stijl, de detaillering en als voorbeeld van het werk van de
architect Van der Velden. Het gebouw is waardevol vanwege de gaafheid van het exterieur. Het is een
zeldzaam voorbeeld van een representatief gedetailleerde openbare school in een katholieke regio.
10.27.9.012 St. Antoniushuis, Stationsstraat 21, Geldrop

Volgens J. Coenen heette de voorganger van de Nazarethschool het St. Antoniushuis. In 1930
kochten de broeders van Dongen een perceel grond naast de Openbare school-A in de Stationsstraat,
alwaar zij het St. Antoniushuis stichtten. Toen de Openbare lagere school-A in augustus 1931 een
Bijzondere school werd en het onderwijs in handen kwam van de broeders, werd de school
329
omgedoopt in Nazarethschool.’
Rijksmonument nr. 515930
Afbeelding: Het St. Antoniushuis aan de

Stationsstraat in 1931
10.27.9.013 "Prinses Beatrix", Stationsstraat 38,

Geldrop
Schoolgebouw in Expressionistische stijl uit 1931. Het ontwerp is van architect Hanrath (Hilversum). In
oorsprong een tweeklassige school, nu vierklassig. In 1956 kreeg de school de naam "Prinses
Beatrix". De school is gebouwd door de Christelijke Nationale Schoolvereniging. Een gevelsteen
verwijst naar de eerste steenlegging door J.M. baron van TuyII van Serooskerken.
De uitbreiding in het jaar

1957 vond plaats in
dezelfde stijl. De school
staat met de voor-of
zuidgevel aan de
Stationsstraat. Ze ligt
rondom vrij op het perceel.
Afbeelding: School aan de

Stationsstraat
Het object bevat een bouwlaag met een strakke symmetrische vormgeving aan de straat. Het heeft
een samengestelde plattegrond onder schilddaken met dakoverstek bekroond door
hoekschoorstenen. In het dak een kapel met driedeling. De ingang van de school ligt aan de westkant.
De gevels zijn opgetrokken uit handgevormde stenen, gemetseld in Vlaams verband met rondom een
hoge plint. De klaslokalen hebben twee aan twee gekoppelde stalen roedenvensters met een
zesrienruits boven- en tweeledig onderlicht. Het inwendige is gewijzigd.
329
Coenen, 1987, 180.
171
De kleine school is van algemeen belang. Het pand heeft cultuurhistorisch belang als voorbeeld van
een culturele en geestelijke ontwikkeling, namelijk de ontwikkeling van het bijzonder onderwijs in het
katholieke zuiden in het begin van de twintigste eeuw. Het is tevens van belang als voorbeeld van de
typologische ontwikkeling van de kleine dorpsschool. Architectuurhistorisch is het belangrijk vanwege
de harmonische opbouw en als voorbeeld van het werk van de architect Hanrath. Het gebouw is
waardevol vanwege de gaafheid van het exterieur.
Voor de protestanten was het duidelijk dat de Openbare lagere school-A en B, in de Stationsstraat en
de Terborghstraat, op den duur ook Rooms-Katholieke scholen zouden worden. Nog vóór het zo ver
was, besloten de protestanten om zelf een school te bouwen. Het schoolbestuur van de Christelijke
Nationale Schoolvereniging nam architect Hanrath uit Hilversum in de arm om een tweeklassige
school te bouwen aan de Stationsstraat, schuin tegenover de Nazarethschool (voormalige Openbare
school-A). Op zaterdag 2 mei 1931 legde J . M. baron van TuyII van Serooskerken de eerste steen
330
voor de nieuwe school.
Thans, 2011, is hier een “huiselijk leerwerkcentrum” centrum gevestigd dat zich “Het Laar:” noemt.
10.27.09.014 St. Franciscus Xaverius te Braakhuizen, Geldrop

Aan de Terborghstraat in Braakhuizen, Geldrop. Midden in de nieuwe woningbouw werd tussen 1919
en 1920 een jongensschool gebouwd (Openbare school-B). In 1928 moest deze school alweer
331
worden verbouwd en werden de gymnastieklokalen omgebouwd tot schoollokalen. Blijkbaar is de
school gezien de naamswijziging nog voor 1932 door de katholieken overgenomen.
10.27.09.015 Margaretha Sinclairschool te Braakhuizen, Sint Jozefplein 3, Geldrop

In 1932 gingen enkele zusters lesgeven aan meisjes in de nieuwe Margaretha Sinclairschool te
332
Braakhuizen, die tussen de Franciscus Xaveriusschool en de kerk was gebouwd. De L-vormige
school was, evenals de nabijgelegen St. Jozefkerk, ontworpen door B. J . Koldeweij en C. M. van
Moorsel, architecten te Voorburg. Het gebouw werd tussen de al bestaande St. Franciscus Xaverius
333
jongensschool aan de Terborghstraat en de kerk gebouwd. Nu, in 2011, is dit de R.K. Basisschool
De Windroos.
Gebouw in één bouwlaag uitgevoerd in baksteen onder een met pannen gedekt zadeldak. Spaarzaam
gebruik van natuursteen. Op hoek markante schoorsteen. Met kerk en pastorie een geheel vormend.
Gemeentelijk monument nr.:
G2.01
Afbeelding: De Margaretha
Sinclairschool in 1932.
330
Coenen, 1987, 188.
331
Coenen, 1987, 187.
332
Coenen, 1987, 179.
333
Coenen, 1987, 187.
172
Afbeelding: De R.K. Basisschool De
Windroos, 2010, mét hangjongeren.
Zesgehuchten
10.27.9.016 Eerste school Zesgehuchten

Op 24 september 1860 werd op verzoek
van Gedeputeerde Staten besloten op
Zesgehuchten een school te gaan bouwen. In 1866 werd uiteindelijk voor de bouw van de school en
de kerk gekozen voor de percelen A1965, 1966 en 641. Zij lagen nabij de Beekloop. Het waren
334
heidepercelen met vennen. De school zou uiteindelijk pas in 1867 gebouwd worden. De school
telde één lokaal, voor ongeveer 60 leerlingen. Aan de school was de onderwijzerswoning gebouwd en
achter de school lag een schuur, bergplaats, portaal en de "privaten". In 1873 was deze school te
klein, waarna er naast de onderwijzerswoning aan de noordzijde een nieuwe school werd gebouwd en
het oude lokaal werd ingericht als raadhuis.
10.27.9.017 Tweede school Zesgehuchten, later St.Jozefschool

De school naast de kerk in Zesgehuchten (Openbare school-C) voldeed in 1904 niet meer aan de
eisen van de Eindhovense Gezondheidscommissie. Het Staatstoezicht Volksgezondheid adviseerde
om een nieuwe school te bouwen. Na enkele jaren besloot het Zesgehuchtense gemeentebestuur om
335
twee percelen grond (B1670, 1671) aan te kopen tegenover de kerk, een nog onbebouwd terrein. In
1909 kon men de nieuwe school gebruiken. Deze drie klaslokalen, een overdekte speelplaats, een
336
bergplaats en een gymnastieklokaal. Aan de school vast werd de onderwijzerswoning geplaatst.
In 1928 wilde het R.K. Kerkbestuur van Zesgehuchten een nieuwe jongensschool bouwen. De
Openbare Lagere School-C zou als gevolg daarvan een groot aantal leerlingen verliezen. Het
kerkbestuur stelde daarom voor om
de al bestaande school over te
nemen en te veranderen in een
R.K. lagere school. De school ging
337
voortaan St. Jozefschool heten.
In 1988 werd de onderwijsfunctie
van dit gebouw opgegeven
en werd het gebouw omgebouwd
338
tot gemeenschapshuis.
Afbeelding: De St. Jozefschool, de

voormalige openbare school-C, te
Zesgehuchten, omstreeks 1930.
334
Coenen, 1979, 11-12.
335
Coenen, 1987, 187.
336
Coenen, 1979, 26.
337
Coenen, 1987, 188.
338
St. Jozefschool. “Onderwijs op Zesgehuchten”, J.P.J. van Laarhoven, Krips Meppel 2009, ISBN/EAN: 978-90-9024527-0
173
10.27.09.018 St. Brigidaschool Zesgehuchten, Papenvoort 1, Geldrop
Sinds 1898 was er een contract tussen de parochie Zesgehuchten en de Zusters van Schijndel over
de meisjesschool in Geldrop. De Zusters van Schijndel voelden weinig voor een school in
Zesgehuchten, omdat zij daarvoor te weinig zusters beschikbaar hadden, evenmin zagen zij heil in de
stichting van een klooster. In 1922 werden opnieuw de mogelijkheden bekeken van het stichten van
een R.K. Bijzondere school voor meisjes. Toevallig ontmoette pastoor Van Hooff zuster Marie van de
Zusters de la Miséricorde te Cadier en Keer (Zusters van Barmhartigheid Clermont-Ferrand). Deze
zusters verklaarden zich bereid om het onderwijs in Zesgehuchten ter hand te nemen. Zij kregen de
beschikking over de oude school en het raadhuis, die ingericht werden als klooster. Naast het klooster
werd in 1925 de meisjesschool “St. Brigida” met bewaarschool (beneden) en naaischool (boven)
339
gebouwd, die op 1 januari 1926 in gebruik kon worden genomen. . De school is nu (2011) in gebruik
als gemeenschapshuis voor
Zesgehuchten.
Afbeelding: De St. Brigidaschool

te Zesgehuchten, omstreeks
1930.
10.27.09.019 Aloysiusschool
Zesgehuchten,Geldrop
In 1928 wenste het kerkbestuur onder leiding van pastoor Van Hooff nóg een school te stichten op
Zesgehuchten. Het plan was om een totaal nieuw gebouw te stichten op de percelen sectie A626 en
340
627. In 1928 begonnen de zusters Zusters van Barmhartigheid met de bouw van een tweede
341
school: de Aloysiusschool (in plaats van de voormalige Bijzondere school voor meisjes).
27.10 Sportterrein
Het gaat om sportterreinen van voor 1960, zoals vroege voetbalvelden, tennisbanen, hypodromen en
velodromen.
10.27.10.001 Sparta/V.V. Geldrop, Nuenenseweg, Geldrop

Het voetballen kwam in Geldrop pas in de twintiger jaren van de grond, tenminste als we de kleine
wedstrijdjes van de leden van het patronaat en de talloze straatvoetbalgroepjes niet meetellen. De
oudste vereniging droeg de naam Sparta. Vermoedelijk is deze vereniging opgeheven, want op 5 mei
1926 werd op Braakhuizen een nieuwe voetbalclub „Sparta" opgericht, die onder de naam „V.V.
342
Geldrop" nog steeds bestaat. Veel van de onofficiële clubjes gingen in deze voetbalvereniging op.
10.27.10.003 Zwart-Wit, Kievitstraat, Geldrop

Een andere bekende Geldropse vereniging was Zwart-Wit die vaak uitkwam tegen Sparta (later
Geldrop). Vanaf 1931 konden deze wedstrijden worden gespeeld op het nieuwe terrein van Sparta
343
aan de Nuenenseweg. Het terrein van Zwart-Wit lag in de Kievitstraat.
339
Coenen, 1987, 170, 180.
340
Coenen, 1979, 32.
341
Coenen, 1987, 179.
342
Coenen, 1987, 254.
343
Coenen, 1987, 254.
174
10.27.10.004 R.K. Voetbalvereniging, Slachthuisstraat, Geldrop
In 1933 kregen Geldrop en Zwart-Wit concurrentie van de R.K. Voetbalvereniging Geldrop, die was
344
voortgekomen uit de R.K. Werkliedenvereniging en de Jonge Werkman. De " R.K.V.V. Geldrop"
speelde haar wedstrijden op een terrein aan de Slachthuisstraat in de buurt van de houtwerf van de
firma Deelen.
10.27.10.005 Hockey Heren van S.V. Geldrop, Mierloseweg, Geldrop

In 1942 begon men in Geldrop te hockeyen. Destijds was die sport geen volkssport en zeker geen
publiekstrekker. Mede hierdoor was het zeker geen sinecure voor de beoefenaars van deze sport om
een club te formeren. Het sportterrein was gelegen aan het "hulte en bulte"-terrein aan de
345
Mierloseweg, tegenover de Tweka.
10.27.10.006 G.V.C. (Geldropse Voetbalclub), achter in de Helze, Geldrop.

De oudste voetbalclub in Geldrop was " G.V.C." (Geldropse Voetbalclub). De wedstrijden van G.V.C.
werden in de beginjaren gespeeld achter in de Helze, vervolgens achter de "N.V. Wollendekenfabriek
Nederland" (Later was "de Wiele" hier gevestigd), om opnieuw voor de derde maal van terrein te
veranderen naar een wei achter de boerderij van Nol v. d. Hurk die toen aan de
Mierloseweg schuin t.o. de "Tweka" woonde. Later werd er nogmaals "verhuisd" nu naar het veld
346
"achter de lijn" op Hoog-Geldrop (thans industrieterrein).
10.27.10.007 G.V.C. (Geldropse Voetbalclub), achter de "N.V. Wollendekenfabriek

Nederland",Geldrop.
Mierloseweg schuin t.o. de "Tweka" woonde (zie10.27.10.005). Later werd er nogmaals "verhuisd" nu
347
naar het veld "achter de lijn" op Hoog-Geldrop (thans industrieterrein).
10.27.10.008 G.V.C. (Geldropse Voetbalclub), achter de lijn, Geldrop.

Mierloseweg schuin t.o. de "Tweka" woonde (zie10.27.10.005). Later werd er nogmaals "verhuisd" nu
348
naar het veld "achter de lijn" op Hoog-Geldrop (thans industrieterrein).
Ook Zesgehuchten had een eigen voetbalclub D.V.O., "Door Vrienden Opgericht" genaamd, welke
gevestigd was in café v. d. Heyden. Gespeeld werd op een terreintje "achter de lijn" in de buurt van de
349
overweg.
Naar het schijnt werd er in Mierlo niets aan veldsporten gedaan…
27.11 Straatmeubilair
Oude lantaarnpalen, handwijzers (soms al middeleeuws!), mijlpalen langs wegen.
10.27.11.001 Wegwijzer (hoek Nuenenseweg/Mierloseweg)

Wegwijzer uit 1866. Langs provinciale wegen stonden in die tijd in Noord-Brabant, bij belangrijke
wegsplitsingen dergelijke wegwijzers. Het gaat om één der laatste overgebleven voorbeelden.
De wegwijzer, die van gietijzer is, heeft van onder naar boven de volgende opbouw: een rond conisch
basement met erop het wapen van Brabant met de gekroonde leeuw; een gecannueleerde schacht
344
Coenen, 1987, 255.
345
Haans, 1988, 19-20.
346
Haans, 1988, 20-21.
347
Haans, 1988, 20-21.
348
Haans, 1988, 20-21.
349
Haans, 1988, 21.
175
met palmetaanzet bij het basement; een cylindrische schacht met de drie richtingborden wijzende naar
Geldrop, Nuenen en Helmond.
Hier boven op als bekroning een granaatappel.
Op het bord Nuenen staat: "3.2 km ½ uur gaans". En op het bord Helmond: "10 km 2 uur gaans".

De wegwijzer is van algemeen belang. Het object heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere
uitdrukking van de sociaal-economische ontwikkeling, namelijk de aanleg en verbetering van een
samenhangend net van verbindingswegen op regionaal en provinciaal niveau, het is tevens van
belang voor de typologische ontwikkeling van wegwijzers. Het heeft architectuurhistorisch belang als
voorbeeld van de eenvoudige maar verfijnde toepassing van min of meer Classicistische motieven
aan straatmeubilair. Het is gaaf bewaard gebleven en typologisch zeldzaam geworden.
Afbeelding: Wegwijzer hoek Nuenenseweg/Mierloseweg
27.12 Ven
Ven op de heide, in het bos en soms in het cultuurland.
27.13 Ziekenhuis
e
Aanvankelijk een “hospitaal” in middeleeuwse zin, in de 19 eeuw gaan ze meer op een echt
ziekenhuis lijken.
10.27.13.001 St. Annaziekenhuis

In 1931 werd het St. Annaziekenhuis gebouwd. Voor de bouw moest het oude huis van dokter
Jaspers aan de Kleine Heuvel worden gesloopt. Het ziekenhuis werd ontworpen door de Eindhovense
architect L. Kooken, in samenwerking met zijn medewerker De Bever. De bouw werd aangenomen
door Van Eupen. In 1935 werd het ziekenhuis door de minister erkend als B-ziekenhuis en in 1936 als
350
A-ziekenhuis, met welke kwalificatie een ,,groot algemeen ziekenhuis" werd aangeduid.
27.14 Volksverhalen
In het kader van de erfgoedkaarten wordt ook enige aandacht besteed aan volksverhalen, ofwel
immaterieel erfgoed. Alleen de volksverhalen die duidelijk gekoppeld zijn aan een geografische locatie
binnen de gemeente zijn geïnventariseerd. Er zijn ook nog tal van algemene verhalen die niet
geografisch te koppelen zijn, waar hier alleen naar de literatuur verwezen wordt.
Noord-Brabant staat bekend om zijn vele streekverhalen, mythen en sagen. Deze bevatten
waarheden die tot op de dag van vandaag gelden en weerspiegelen de culturele en maatschappelijke
bijzonderheden van de tijd en de streek waarin zij ontstaan zijn. Deze volksverhalen maakten tot voor
350
Coenen, 1987, 179-180.
176
kort nog deel uit van het collectieve Brabantse geheugen. In tegenstelling tot de rest van Nederland
was er in Noord-Brabant lange tijd sprake van een middeleeuws katholicisme met daarin veel
volksverhalen, mythen met demonen, heksen, kabouters et cetera. De volksverhalen, sagen en
e e
mythen zijn in de 19 en 20 eeuw goed gedocumenteerd, wat betekent dat er op vrij eenvoudige
wijze, dat wil zeggen zonder tijdrovend literatuur- en archiefonderzoek, een goed en boeiend verhaal
verteld kan worden.
De verhalen hieronder zijn afkomstig van de databank van de KNAW. Deze zijn daar meest geordend
op dorpsnaam en daarom is ook langs die ingang gezocht. Hieronder zijn alleen die namen
opgenomen, die duidelijk gekoppeld zijn aan een geografische lokatie. Er zijn tal van algemene
verhalen, of alleen spotnamen, die niet geografisch te koppelen zijn anders dan aan heel het dorp. Die
zijn niet opgenomen, net zo min als UFO’s en graancirkels.
Per verhaal staat genoteerd: dorp, KNAW-nummer en naam object. De gegevens over de namen zijn
tre vinden op http://www.verhalenbank.nl/detail_volksverhalen.php?id=@, waarin voor @ de KNAW-
BRONkode moet worden ingevuld.
NR DORP BRON PLEK VERHAAL X1 Y1 UniekID

125 Mierlo BLECOURTNB0329 Kasteel Mierlo heksenproces 171300 382575 10.27.14.001
122 Zesgehuchten OIRSCHOT035 De Putten weerwolf 163696 381802 10.27.14.002
124 Zesgehuchten OIRSCHOT036 De Zegge verdronken mensen 165006 380694 10.27.14.003
123 Geldrop SINBRABSAG138 Sint-Brigidakerk heks 166858 381461 10.27.14.004
121 Mierlo KUSTERS04506 Zusterklooster genezing van stuipen 171155 383363 10.27.14.005
120 Mierlo BLECOURTNB0513 Groene Gemeente rijmpje 173873 385886 10.27.14.006
10.27.14.001 Tovenarijprocessen (heksenprocessen) te Mierlo (Kasteel Mierlo + watermolen Geldrop)

In het standaard overzichtswerk van de Mierlose geschiedenis doet J. Coenen het toverijproces dat in
1595 in opdracht van Erasmus van Grevenbroeck werd uitgevoerd uit de doeken. In het toverijproces
wordt duidelijk hoe schepenen en de heer van de heerlijkheid een aantal van hun eigen dorpsgenoten
ter dood veroordeelden. Bewijzen van hun schuld werden niet geleverd, men ging alleen af op
geruchten en beschuldigingen door vrouwen die tijdens martelingen namen noemden van andere
vrouwen. Het is zonder meer een zwarte bladzijde uit de geschiedenis van de dorpsgemeenschap
Mierlo. De originele stukken werden door J. Coenen geraadpleegd om het toverijproces weer te
geven.
Toverij of hekserij werd in de 16* eeuw beschouwd als een zwaar misdrijf dat met de dood bestraft
moest worden. In het heksenproces van Mierlo stond hierover: dattetfeijt van toevereijen seer is
abominabel ende detestabel ende bij allen wetten, rechten ende statuijten verboden, als sijnde een
peste van den menschelijcicen geslechte, die nijet en behoort te worden getollereert, maer grondelijck
e
te worden geextirpeert. Gedurende de 16 eeuw doken diverse malen toverijprocessen op in de
Nederlanden, onder meer in Brabant en het aangrenzende Gelre. Soms vielen de processen samen
met een periode van oorlog, armoede en hongersnood. Mogelijk dat in die tijd de spanningen zodanig
opliepen dat de bevolking op zoek ging naar een zondebok, die de schuld kreeg van de ellende. In
Mierlo vond in 1595 een toverijproces plaats precies op het moment dat de bevolking te lijden had
onder Staatse en Spaanse legers, hongersnood en ongekende armoede. Erasmus van Grevenbroeck,
heer van Mierlo en Lierop, probeerde ondanks de slechte economische tijd de inkomsten uit zijn
heerlijke rechten tot de laatste penning te innen. De openbare verkoop van een paard of koe wegens
achterstallige betaling van cijns aan de heer, kwam in die tijd veel voor. Voor de bevolking was het
gemis van een trekdier of een melkgevende koe rampzalig. We treffen onder de personen die
gerechtelijk uitverkocht werden enkele personen aan die in 1595 als heks werden verbrand. De
toverijprocessen begonnen in de naburige heerlijkheden Cranendonck en Heeze, Leende en
Zesgehuchten. Voor een beschrijving van het proces van Mierlo van dag tot dag verwijzen wij naar
Coenen, J.. Mierlo van oorsprong tot heden. Een overzicht van de geschiedenis van Mierlo. Helmond,
2004, 164-174. Voor een meer algemene inkadering van dit proces leze men Deschrijver, S.. 1595:
Het jaar van de heks. Toverijvervolgingen in Peelland. Noordbrabants Historisch Jaarboek 27 (2010) 57
- 86.
177
10.27.14.002 Weerwolf, De Putten, Zesgehuchten
In de Hurzemannen, das bij de Piuskerk nou, waar later 'n vloeiwei gemaokt is, was ok iets. da viel
onder Putte, onder Zesgehuchten; da was laag gelege. Daor groeide veul riet enzo. Dar zate altij
honde in; da noemde ze wirwolve; dar durrufde wij overdag wel nar toe. 't Is 'n kir gebeurd, echt
gebeurd, toen had de vader van de kapper en de schoenmaker uit Geldrop er kalvere lope. Twee of
drie zijn er door de hunde kapot gebete. da was dor de wirwolve, 't waore vijf hunde, die hebbe ze ok
afgemaokt. de honde ware behekst door wirwolve, zeije ze.
10.27.14.003 Verdronken mensen in de De Zegge, Zesgehuchten

In de Zegge van Zesgehuchten, as ge de genoenhuisweg op gaat en de weg afdraait, da is er nog;
daar zijn ook verhaole vam. Da heet ok iets mee water te make. Daar zijn mense in verdronke. Er
zaten ok herte in. Die mense zouen 'r ingelokt zijn of zoeiets. Ze hebben 'r herte gezien die bove de
struike spronge, of 't kan wit ik nie. De mense zèn er in geraokt en weggezakt in de moer.
10.27.14.004 Heks in de Sint-Brigidakerk, Geldrop

Wanneer 't misboek open blijft, kan geen heks de kerk verlaten. Een misdienaar uit Geldrop had
vergeten, na de mis, het boek te sluiten en weg te dragen, zoodat 'n heks in de kerk moest blijven
zitten. Die heks was razend en den volgenden dag nam ze wraak door in zijn huis, dien jongen
herhaalde malen met de haren tegen de zoldering op te trekken.
10.27.14.005 Genezing van stuipen, Zusterklooster te Mierlo

Voor stuipen ging men naar de zusters in Mierlo. Die gaven dan een medaille. Verteller heeft dat ook
meegemaakt. ’t Kind was al beter voor hij terug was: thuis had men gezegd :”nauw is ie er” want het
was voor de genezing voldoende als de verzoekende boodschapper in het klooster was aangekomen.
10.27.14.006 Rijmpje, Groene Gemeente, Mierlo

Lierop slörp,
Arm dörp
Had 't den heer van Mierlo nie gedaan,
Dan ha Lierop in stront en drek vergaan.
Vindt waarschijnlijk zijn oorsprong in de processen over den eigendom van 'De Groene Gemeente',
351
die Mierlo en Lierop eeuwenlang verdeeld hielden.
27.15 Gasthuis
Een gasthuis was in de middeleeuwen een instelling waar zieken en ouderen verpleegd en verzorgd
konden worden. Later werd onder gasthuis ook verstaan een hofje: een aantal huisjes rondom een
binnenterrein, bedoeld voor bijvoorbeeld leden van een bepaalde kerk of andere doelgroepen zoals
reizigers. Aanvankelijk werden gasthuizen gebouwd door de kerk of gesticht door een bisschop. Met
de opkomst van de burgerij in de Late Middeleeuwen werden gasthuizen ook door leken gesticht.
10.27.15.001 Het Apostelhuis, Kardinaalspad bij 32, Helmond

In de levensbeschrijving van kardinaal Willem van Enckenvoirt komt naar voren dat hij zijn leven lang
een band onderhield met zijn geboortedorp Mierlo. Hij bezat enkele hoeven en op het Hout beschikte
hij ook over een aantal percelen grond. In 1531 bestemde hij een van die percelen om daar een
hospitale of gasthuis te stichten voor het onderhoud van 12 zwakke mannen, die ouder waren dan 50
jaren. Bij het gasthuis zou een kapel komen, waar een priester dagelijks de mis moest lezen. In
september 1531 gaf paus Clemens VII zijn goedkeuring aan de stichting van het gasthuis. Pas in 1548
verleende de bisschop van Luik toestemming aan de zoon van de zuster van de kardinaal om het
gasthuis met de bijbehorende kapel te bouwen.
Het Apostelhuis bestond uit een groot huis met een trapgevel. Dit huis was bestemd voor twaalf arme
mannen, de rentmeester en een knecht. Aan het Apostelhuis was een kapel gebouwd, die bediend
werd door een kapelaan. De kapel was gebouwd in Gotische stijl. In de kapel waren glas-in-loodramen
aanwezig. Het Apostelhuis was een versterkt gebouw, met grachten omgeven en beveiligd met een
351
1402: Taxandria 1 (1894) 135 – 138.
178
ophaalbrug. Uit de rekeningen van het Apostelhuis blijkt dat deze beschikte over een eigen brouwerij
352
met een koperen brouwketel.
e
Het Apostelhuis bestond in de 18 eeuw uit een groot huis, een gotische kapel en buiten de grachten
een boerderij. Bij het Apostelhuis behoorden ongeveer 16 hectaren land. In 1762 lieten de provisoren
(bestuurders) nabij het Apostelhuis een schuur, paardenstal, schaapskooi, hooiopslagplaats,
e 353
koeienstal en turfschop bouwen. Het hoofdgebouw kwam in de 18 eeuw steeds meer in verval.
In 1984 is archeologisch onderzoek uitgevoerd nabij het Apostelhuis. De enige concrete overblijfselen
van het Apostelhuis die tijdens de opgraving werden gevonden zijn twee waterputten. In deze putten
354
is wel interessante archeologica gevonden. Zie Meulendijks, Th. H., Vogels, J., Arts, N., Opt Hout:
een onderzoek naar de (bewonings)geschiedenis van Mierlo-Hout (Beek en Donk 2003)
e
Op de plaats waar het Apostelhuis was gesitueerd, stond in de 15 eeuw een van de eerste stenen
huizen in deze streek, te weten het Stockelmanshuis. Uit een akte van 1501 blijkt dat het
355
Stockelmanshuis van steen was. De gracht maakt nu, 2011, deel uit van een parkje aan het
Kardinaalspad te Helmond.
10.27.15.002 Gasthuis Geldrop, ongeveer Hofdael 22, Geldrop

In 1477 wordt de Tafel van de Heilige Geest in Geldrop, die zorg droeg voor de armen, voor het eerst
vermeld. Volgens streekhistoricus J. Coenen was zij echter vermoedelijk ouder omdat aangenomen
wordt dat ook het gasthuis van Geldrop door de Heilige Geestmeesters werd beheerd. Dit gasthuis
bestond al in 1430. Het lag aan het einde van het Gasthuisstraatje, welke naam omstreeks 1900 nog
voorkomt als Gasperstadje, een paadje tussen de Molenstraat en de Wielstraat. Het gasthuis was
356
bedoeld voor rondreizende pelgrims en arme mannen. Vermoedelijk is het kort na 1500 verdwenen.
10.27.15.003 Liefdehuis, Kleinen Heuvel (de voormalige pastorie), Geldrop

De eerste sociale voorzieningen dankte de Geldropse gemeenschap aan het in 1856 gestichte
Liefdehuis. Reeds in 1859 was er sprake van verpleging van zieken en enkele jaren later werd ook de
zorg voor ouden van dagen ter hand genomen door de kloosterzusters. Zij die dit niet konden
betalen, kregen de kosten vergoed uit het kerkelijk fonds. In 1874 kon een nieuw gasthuis in gebruik
worden genomen, dat door pastoor Van Erp was gesticht. Toen een jaar later een pokkenepidemie
357
uitbrak, konden de patiënten daar worden verpleegd.
10.27.15.004 Vincentiusgebouw, Langstraat 27, Geldrop

Geen gasthuis in de klassieke betekenis van het woord, maar een belangrijke vereniging met een
soortgelijk oogmerk die hier niet mag ontbreken: de Sint Vincentiusvereniging die tot doel had het
e
ledigen van maatschappelijke nood. Rond het midden van de 19 eeuw komen de eerste
Vincentiusverenigingen van de grond. In feite zijn het godsdienstige verenigingen, die haar leden,
opwekken om door het beoefenen van liefdewerken de medemens te helpen en als het kan, er zelf
ook godsdienstig beter van te worden. Een van de oudste verenigingen van dien aard in Nederland is
die van Geldrop, de conferentie van de H. Maria Brigida. Het waren niet alleen de ondersteuningen in
natura of in geld waarmee een tobbend gezin geholpen werd, een hartelijk gesprek, een goede raad,
steun bij de soms moeilijke opvoeding van kinderen, in velerlei vormen probeerde men te helpen, want
‘Voor de Vincentiusvereniging is geen enkel liefdewerk vreemd!’. Vandaar ook dat deze vereniging
358
actief bleef na de Tweede Wereldoorlog toen de verzorgingstaat werd opgebouwd.
Het gebouw van de vereniging aan de Langstraat 27 wordt een merkwaardig gebouwtje genoemd
e
opgebouwd in de ‘Fin du siecle-stijl’ in de negentiger jaren van de 19 eeuw. Om dit markante gebouw
e
te behouden werd het aan het einde van de 20 eeuw verkocht aan de gemeente Geldrop. Het is nu
(2011) een modewinkel.
352
Coenen, 2004, 202-203.
353
Coenen, 2004, 290.
354
Meulendijks, 2003, hoofdstuk 1.
355
356
Coenen, 1987, 26.
357
Coenen, 1987, 126.
358
Anonymus, 2000, 2-3.
179
NB: In 2011 is het adres Langstraat 27, hoek St. Vincentiusstraat. Vroeger was het
Vincentiusstraat nummer 13.

Omschrijving monumentenregister:
Voormalig, uit 1899 daterend St. Vincentiusgebouw.
In schoon metselwerk opgetrokken pand met verdieping onder met leien gedekt zadeldak tussen
tuitgevels; hardstenen plint, hoekpilasters, cordonlijsten tussen begane grond en verdieping en
(goot)lijst van siermetselwerk boven verdieping. In de kopgevel aan de straatzijde op de begane grond
een getoogde deur met aan weerszijden een getoogd 20-ruits venster, op de verdieping drie getoogde
24-ruits vensters en voor een spitsboognis in de met een klimmend spitsboogfries gedecoreerde
geveltop een wit Elizabethbeeld op sokkel. In de rechter zijgevel twee getoogde 20-ruits vensters en
twee getoogde dubbele deuren op de begane grond en vier getoogde 24-ruits vensters op de
verdieping; de derde travee vanaf de straat heeft aan weerszijden een pilaster en loopt door in de
tuitgevel van een dakkapel, die voor een blindnis in deze geveltop een wit St. Vincentiusbeeld op
sokkel heeft. De latere aanbouwen tegen de achtergevel vallen buiten de bescherming. Het gebouw is
een zeldzaam gaaf en fraai voorbeeld van de eens zeer talrijke St. Vincentiushuizen, die sedert 1846
door de R.K. St. Vincentiusvereniging werden gesticht.
Afbeelding: St.
Vincentiusgebouw,
Langstraat 27, Geldrop
27.16 Kiosk
10.27.16.001 Kiosk Heuvel, Geldrop

De muziektent op de Heuvel werd in 1924 gebouwd op initiatief van de toenmalige fanfare „La
Réunion Musicale". In verband met het toenemend verkeer moest zij rond 1960 verdwijnen en werd zij
359
vervangen door een uitneembare kiosk.
Afbeelding: Kiosk op de Heuvel

te Geldrop
27.17 Waterput
359
180
27.18. Bank
10.27.18.001 Boerenleenbank Geldrop,

Geldrop was het eerste dorp waar een Boerenleenbank werd opgericht. Vooraanstaande
Geldroppenaren namen het initiatief tot het oprichten van Boerenleenbanken in de omliggende dorpen
en bovendien waren zij betrokken bij de oprichting van de Coöperatieve Centrale Boerenleenbank.
Kort na de oprichting van de Boerenbond in 1896 had pater Van den Elsen het advies gegeven om zo
snel mogelijk te komen tot het instellen van crediet- en spaarbanken. Voor Van den Elsen was de
oprichting niet alleen noodzakelijk om de boeren uit de handen van de geldwoekeraars te houden,
maar tevens als godsdienstig en zedelijk doel, omdat het „spaarzaamheid, naastenliefde,
arbeidzaamheid en matigheid" bevorderde. Hij wist door middel van lezingen de boeren voor zijn doel
te winnen. Op 14 maart 1897 hield hij in Geldrop een lezing over het nut van de leenbanken. Reeds
op een vergadering van de Geldropse Boerenbond op 14 juni 1896 werd besloten om een spaar- en
voorschotbank op te richten. Daarmee had Geldrop de eerste, zij het dan niet officiële.
Boerenleenbank. Het voorbeeld van Geldrop werd in 1897 gevolgd door Leende, Heeze, Heeswijk,
Huisseling, Heesch, Mierlo-Dorp, Zesgehuchten en Schijndel. Ook hier valt op dat de meeste dorpen,
360
die van de subsidieregeling gebruik maakten, dicht bij Geldrop of Heeswijk lagen.
Afbeelding: In een
kamertje in de school, links
naast de deur, was de
Boerenleenbank van
Geldrop gevestigd.
10.27.18.002 Boerenleenbank Mierlo (Dorpsstraat 40 & Dorpsstraat 127 & Dorpsstraat 158)
Het gaat hier om:
1897-1905 bij Sengers op Oud Ven
1905-1937 Raijmakers op de Heuvel, naast oude jongensschool
1937-1958 Hekelstraat
1958-197* Dorpstraat 127, een typisch bankgebouw voor 1958, nu notaris.
197*-heden Dorpsstraat 158.
Als puntlocatie is het pand uit 1958 opgenomen!
De boerenleenbank is ontstaan uit het streven om de plattelandsbevolking te beschermen in tijden van
nood. In het midden van de 19e eeuw waren er soms jaren achtereen misoogsten die veel boeren aan
de rand van de financiele afgrond brachten. Ze werden gedwongen om leningen te sluiten en vielen
daarbij vaak in handenvan geldschieters die weinig medelijden kenden en woekerrenten bedongen.
Het oprichten van een Boerenleenbank in 't Dorp in 1897, waar de boer onder redelijke voorwaarden
geld kon lenen, is voor de Boerenbond een groot succes. In 1905 volgt een Boerenleenbank in ’t
361
Hout.
360
Coenen, 1987, 198-199.
361
Vleuten, G. van der, 1997, 15-29.
181
Van 1897 tot 1905 was de bank ondergebracht in het huis van de familie Sengers op het Oud Ven.
Van 1905 tot het einde van 1937 speelde het bankieren zich af in het huis van Arnoldus Raijmakers,
op Den Heuvel, naast de oude jongensschool. In de periode van 1937 tot 1958 is de bank gehuisvest
in de Hekelstraat. In 1958 kon een ‘echte’ bank in gebruik worden genomen, in de zin van een eigen
362
onderkomen. In de jaren zeventig verhuist men naar de Dorpsstraat 158.
10.27.18.003 Boerenleenbank Zesgehuchten

De Zesgehuchtense Boerenleenbank werd op 20 december 1897 opgericht. De Boerenleenbanken
van Geldrop en Zesgehuchten gingen van start, zonder dat er veel ervaring was met bankzaken.
Geheel overeenkomstig de statuten moesten bij elke lening twee borgen ondertekenen. Ook bij de
boterfabriek van Zesgehuchten stonden de oprichters borg voor de lening. Toen de fabriek steeds
meer in het rood kwam te staan, besloot de Boerenleenbank het principe van de naastenliefde, zoals
pater Van den Elsen dat had verkondigd, toe te passen. De schuldenlast werd overgenomen, zodat de
oprichters niet meer hoofdelijk aangesproken hoefden te worden. Vanaf 1911 werd het gebouw van
363
de boterfabriek in gebruik genomen als pakhuis voor de Boerenbond.
27. 19. Winkel

Het gaat hier om vroege voorbeelden van winkels, meestal de combinatie van een winkel met een
woning of werkplaats.
10.27.19.001 Heuvel 13-14, Geldrop

Dubbel winkelwoonhuis uit ca. 1880. Eenlaags baksteen en cementen plint, zadeldak met oud
Hollandse pannen en winkelpui. Van belang wegens gaafheid. Bijzonderheden: Gaaf voorbeeld van
een 19e eeuwse winkelpui.
10.27.19.002 Winkel-woonhuis Marktstraat 27-29, Mierlo

Het pand Marktstraat 27-29 dateert van circa 1915. Het betreft een typerend winkel-woonhuis. Het
bijgebouw aan de zijde van het winkelgedeelte (nr. 29) heeft een gewijzigde zijgevel. De thans (=ca
1970) aanwezige gestucte aanduiding “showroom” (deze is in 1964 aangebracht) en het afdakje aan
de voorzijde zijn niet origineel. In het bijgebouw was van origine (de bouwvergunning hiervoor werd
verleend in augustus 1924) een breifabriek gevestigd (het opschrift van de zijgevel las in plaats van
“showroom” van origine dan ook “machinale breierij”.
Gemeentelijk monument M4.4.02

Hoofd- en bijgebouw vormen een historisch ensemble. Thans (2011) zijn de gemengde functies
“wonen” en “detailhandel” nog steeds aanwezig.
Naast de voorgevel bevat ook het interieur (het winkelgedeelte kent nog de originele terrazzo
winkelvloer) en de achtergevel van het hoofdgebouw veel historische elementen en materialen.
De gevels zijn opgetrokken in metselwerk van machinale handvorm. Als speklaag bij de wisseldorpel
en bij de aanzetten van de sluitsteen van de segmentbogen is siermetselwerk van gekleurd baksteen
als een speklaag aanwezig.
De geschilderde houten kozijnen hebben afgeschuinde kanten en bovenlichten waarin overwegend

matglas is aangebracht. Opgemerkt wordt dat het glas in de kozijnen van origine de kleur kathedraal
geel had. De originele beglazing is nog bij één kozijn in de achtergevel bewaard gebleven. De
kozijnen hebben een Berlage-profilering. De schuifvensters zijn onder segmentbogen geplaatst. In het
pand zijn de originele paneeldeuren
aanwezig. De gootlijst met klossen is
op baksteen consoles geplaatst.
Afbeelding: Winkel/woonhuis
Marktstraat 27-29, Mierlo.
362
Vleuten, G. van der, 1997, 30.
363
Coenen, 1987, 200.
182
Het winkelgedeelte heeft twee ijzeren lateien met rozet en grote etalageramen. De toegangsdeur van
het winkelgedeelte is in een portiek gelegen. Het pand wordt afgedekt door een mansardedak met
rode betonpannen en eindgevelpannen. In het voorgeveldakvlak is een dakhuisje aanwezig. Dat
dakhuisje is niet origineel, maar is met gepaste zorg vervangen.Het vrijstaand bijgebouw, alsmede het
aangebouwde wc-gebouwtje, bevatten geen historisch waardevolle elementen.

Het woonhuis met winkel is van waarde vanwege zijn gave detaillering. Tevens is het pand van
waarde vanwege zijn situering en als bijzondere uitdrukking van de sociaal-economische ontwikkeling
van het dorp Mierlo.
27. 20. Gemeenschapshuis
10.27.20.001 Voormalig Rooms-Katholiek Bondsgebouw, Bogardeind, Geldrop

Voormalig Rooms-Katholiek Bondsgebouw aan het Bogardeind, dat in 1905 door het kerkbestuur van
de parochie H. Brigida te Geldrop werd gebouwd. Het werd tegen een jaarlijkse som van vijfhonderd
gulden verhuurd aan de Rooms-Katholieke Vakorganisatie te Geldrop. Buiten de eigen activiteiten kon
deze het gebouw verhuren aan andere verenigingen voor uitvoering van muziek, opvoering van
toneelstukken, enzovoort. Vele Geldroppenaren hebben daaraan nog aangename herinneringen.
Afbeelding: Hier een foto van het voormalig Rooms-Katholiek Bondsgebouw aan het Bogardeind. In
1942 werd het gebouw verkocht aan de Eindhovense Bioscoop Maatschappij. Het pand werd toen
364
verbouwd tot bioscoop. Na jarenlange leegstand werd het vervallen pand in 1975 gesloopt.
10.27.20.002 Gemeenschapshuis, Papenvoort 1, Geldrop

e
Voormalige school die sinds het einde van de 20 eeuw in gebruik is als gemeenschapshuis voor
Zesgehuchten. Zie 10.27.09.017.
27. 21. Herberg

De dorpen Mierlo en Geldrop kenden net als elk dorp in omgeving in het verleden een respectabel
aantal herbergen.
Mierlo
364
183
10.27.21.001 herberg De Roode Leeuw, Dorpsstraat 124, Mierlo
De naam van de herberg De Roode Leeuw komt voor vanaf 1763, toen het pand eigendom was van
Lambert Verberne. Destijds was in die herberg een schepenkamer waar de schepenen vergaderden.
De herberg lag op een hoek tegenover het huidige Karelstein, niet ver van het raadhuis aan de
Dorpsstraat.
10.27.21.002 herberg De Blinkert

In Mierlo in de Marktstraat lag herberg De Blinkert. Het pand was kort voor 1714 afgebrand, maar
365
daarna weer op dezelfde plaats herbouwd.
Geldrop
10.27.21.003 De Zwaan, hoek Heuvel/Kerkstraat, Geldrop

In de Nieuwe Tijd waren de belangrijke gebouwen in het centrum de woonhuizen van de kooplieden
op de Grote en Kleine Heuvel en nabij de kerk. Daar lagen ook enkele grote herbergen, zoals de
366
Zwaan op de Grote Heuvel. In de jaren 1980 was dit het Groen Koffiehuis, of Heuvel 24.
Tweelaags onder tentdak (ca. 1910). Afgeschuinde hoek geflankeerd door twee topgevels, gemetseld
balkon. Boven de muuropeningen en onder de goot respectievelijk siermozaïek en siermetselwerk.
Witgeschilderd. Karakteristiek hoekpand met typerende verwerking
367
van Art Nouveau elementen.
10.27.21.004 Wildeman, hoek Heuvel/Wielstraat, Geldrop

In de nieuwe tijd waren de belangrijke gebouwen in het centrum de woonhuizen van de kooplieden op
de Grote en Kleine Heuvel en nabij de kerk. Daar lagen ook enkele grote herbergen, zoals de
368 e
Wildeman op de Grote Heuvel. Herberg uit de 18 eeuw. In de jaren 1980 fabriek v.d. Heuvel. Aan
e
het einde van de 20 eeuw, De 2 Heere.
10.27.21.005 (en ook 017) Cafe De Kroon of Trepkes, hoek Korte Kerkstraat/Heggestraat, Geldrop
de Grote en Kleine Heuvel en nabij de kerk. Daar lagen ook enkele grote herbergen, zoals de Kroon
369
bij de Kerk. Het gebouw zou zestiende eeuws zijn geweest. Heette eerder ook cafe Van Hoek en
370 e
‘De Trepkes’. Aan het einde van de 20 eeuw stond hier een Albert Hein, nu (2011) café-restaurant
De Zwaan.
Afbeelding: Het oudste huis van Geldrop was deze

16e eeuwse herberg de Kroon, later Cafe De
365
Coenen, 2004, 302-303.
366
Coenen, 1987, 39.
367
368
Coenen, 1987, 39.
369
Coenen, 1987, 39.
370
184
371
Trepkes op de hoek van de Heggestraat met de Korte Kerkstraat; rechts de situatie in 2012.
10.27.21.006 Noteboom, Kleine Heuvel, Geldrop

de Grote en Kleine Heuvel en nabij de kerk. Daar lagen ook enkele grote herbergen, zoals de
372
Noteboom op de Kleine Heuvel. In de jaren 1980 genaamd „de Gouden Leeuw".
10.27.21.008 de Rode Leeuw, hoek Molenstraat/Kruisstraat, Geldrop

De Rode Leeuw, in 1920 tegenover Cafe Touring Central.
10.27.21.009 het Vossenhol,

Heuvel, Geldrop
Het Vossenhol, bestaat nog in
verbouwde vorm aan de
Heuvel.
Afbeelding: Het Vossenhol

aan de Heuvel (februari
2012).
10.27.21.010 de Ploeg, hoek Heuvel/Kerkstraat, Geldrop

De Ploeg, het oude hotel Knaapen. Nu onder de bibliotheek onder andere Ringo’s.
10.27.21.011 De Valk, Kerkstraat, Geldrop

De Valk, Kerkstraat enkele huizen verder dan de Ploeg.
10.27.21.012 de Keizer, Geldrop

De Keizer naast de school aan de kerk
10.27.21.013 St. Joris, Geldrop

373
St. Joris, nabij de kerk naast de Keizer
10.27.21.014 Paassense hut

De „Paassense hut" was een herberg langs de oude route van Genoenhuis naar Aalst. De hut was in
374
1708 gebouwd door Adam van Paassen. Zie ook 10.13.02.005.
10.27.21.016 Stationskoffiehuis, Geldrop

Tegenover het station bouwde M. Schonk in 1914 een stationskoffiehuis, dat later uitgebreid werd met
375
kegelbanen.
371
Coenen, 1987, 62.
372
Coenen, 1987, 39.
373
Coenen, 1987, 62.
374
Coenen, 1987, 62.
375
Coenen, 1987, 149.
185
Afbeelding: De
Stationsstraat in 1915. Op
de voorgrond het
Stationskoffiehuis, in de
376
lucht een vliegmachine!
10.27.21.018 Cafe De Gouden Leeuw, Korte Kerkstraat, Geldrop

Cafe “De Gouden Leeuw” werd in 1967 herbouwd.
Afbeelding: Cafe De Gouden Leeuw in de Korte Kerkstraat. Op de foto ziet men de kermis anno 1900.
Deze foto werd genomen vanaf het Bogardeind. Uiterst links de destijds zeer geziene dokter Jaspers.
Verder ziet men een gedeelte van het huis van dokter Jaspers; op de plaats van de poort was later de
ingang van het St.-Annaziekenhuis. Dan ernaast het café „De Gouden Leeuw", gesloopt en herbouwd
377
in 1967.
10.27.21.019 Café Touring Central, hoek Heuvel / Langstraat, Geldrop

Café Touring Central op de hoek van de Heuvel-Langstraat, later werd dit de witte bioscoop. Het pand
ste
brandde af in 1941. Aan het einde van de 20 eeuw stond hier het Wit-Gele Kruisgebouw.
376
377
186
Afbeelding: Gezicht op de Langstraat in 1920, vanuit de Molenstraat. Men ziet café Touring Central op
378
de hoek van de Heuvel-Langstraat.
10.27.21.020 Cafe Kruis, Bogardeind, Geldrop

Aan het Bogardeinde lag Cafe de Kruis.
10.27.21.021 Cafe De Sport, Bogardeind, Geldrop

Aan het Bogardeinde lag Cafe de Sport.
Afbeelding: Het Bogardeind rond 1900. Het eerste huis rechts was café Kruis, waarachter een
beugelbaan gelegen was. Het witte huis op de hoek Korte Kerkstraat-Langstraat was de drukkerij van
379
Sweegers, later werd het o.a. café „De Sport". Links was de ingang van het Liefde-Gasthuis.
10.27.21.022 Het Pannenhuis, Molenstraat, Geldrop

e 380
Herberg uit de 18 eeuw dat naast de watermolen aan de Molenstraat lag. Nu verdwenen.
378
379
187
Zesgehuchten
10.27.21.023 Cafe Van den Hurk, Hoog Geldrop, Zesgehuchten

Café Van den Hurk op Hooggeldrop. In dit café was het Sint-Jorisgilde van Zesgehuchten thuis. Later
stond hier de winkel van Frans Beks.
Afbeelding: Cafe Van den

Hurk tussen 1915 en
381
1920.
10.27.21.024 Hulst 128, Zesgehuchten

Hulst 128, een herberg of koffiehuis uit eind 19e en begin 20ste eeuw.
10.27.21.025 De Blouwte Erm, Kruisstraat 54, ‘t Hout, Zesgehuchten

In het gehucht ’t Hout lag in de Kruisstraat op A23, nr. 54 (oude huisnummering!, Kad.min 1832) de
382
herberg genaamd ‘De Blouwte Erm’.
10.27.21.026 De Halve maan, Kruisstraat, ’t Hout, Zesgehuchten

In het gehucht ’t Hout lag in de Kruisstraat de herberg genaamd ‘De Halve Maan’. Van deze herberg is
383
verder niets bekend.
10.27.21.027 De Koelewiet, Kruisstraat 15, ’t Hout, Zesgehuchten

In het gehucht ’t Hout lag in de Kruisstraat op A116, nr. 15 (oude huisnummering!, Kad.min 1832) de
384
herberg genaamd ‘De Koelewiet’.
10.27.21.028 De Lindeboom, Kruisstraat 151, ’t Hout, Zesgehuchten

In het gehucht ’t Hout lag op A429, nr. 151 (oude huisnummering!, Kad.min 1832) de herberg
385
genaamd ‘De Lindeboom’.
27.22 Hotel/restaurant
10.27.22.001 Het Hof van Holland, Stationsstraat, Geldrop

386
In de Stationsstraat stond hotel ,,het Hof van Holland".
380
Van Laarhoven, 2010, 43.
381
Coenen, 1981, nr. 10.
382
383
384
385
386
Coenen, 1987, 149.
188
Afbeelding: Het Hof van Holland, Stationsstraat, Geldrop.
10.27.22.002 Hotel Knaapen, Heuvel, Geldrop

Hotel Knaapen, later Groen Koffiehuis. Stond op de Heuvel en werd in 1953 gesloopt.
Afbeelding: Hotel Knaapen op de

Heuvel te Geldrop
10.27.22.003 Hotel ‘Het Anker’ ,Vespersstraat, Mierlo

Hotel ‘Het Anker’ is verbonden met de illustere geschiedenis van de kersenteelt in Mierlo. Tot 1890
was de fruitteelt in Brabant van weinig betekenis. Er waren veel telers, maar weinig boomgaarden van
enige omvang. De kwaliteit van het fruit was matig. In Noord-Brabant legden de gemeenten Uden en
Mierlo zich echter met groot succes toe op de kersenteelt. Uden en Mierlo waren in die tijd bekend als
kersendorp. Uden had haar "Udense Zwarte" en "Udense Spaanse", Mierlo had de "Mierlose Zwarte".
In Mierlo werd aan het begin van de 20e eeuw veilingvereniging ‘De Kersenboom’ opgericht. De
veilingen vonden aanvankelijk plaats in een zaaltje achter Hotel ‘Het Anker’. In 1964 maakte de veiling
een grote ontwikkeling door. De oude proeftuin en kwekerij werden verkocht. Een vaak besproken
387
wens, de bouw van een eigen veilinggebouw, kwam tot stand.
387
Anonymus, 2010, 18-24.
189
Afbeedling: Een kijkje vanuit de Vesperstraat. Rechts voor Hotel ‘Het Anker’. In het zaaltje daarachter
vonden de kersenveilingen plaats.
10.27.22.004 Hotel Marktstraat 41-43, Mierlo

Het pand Marktstraat 41-43 is van origine een horecapand en die functie is nog steeds aanwezig. De
bouw van het pand dateert van circa 1850 met een ingrijpende verbouwing in 1925. In dit kader is het
navolgende citaat (uit “de Zuid Willemsvaart) veelzeggend: “de oude afspanning welke door wijlen den
heer Hendrikus Gooris, vader van den tegenwoordige eigenaar reeds in 1850 geëxploiteerd en waarin
de handboogschutterij ‘de vriendschap’ die dateert van ’t jaar 1840, werd ondergebracht, is reeds druk
bezocht geworden door de voornaamsten des lands: ja zelfs in het buitenland was deze aloude
herberg bekend en vormde een aantrekkingspunt voor liefhebbers van de kunst, die er menigen schat
uit vandaan haalden. Geheel het huis was gemeubileerd met stukken van honderde jaren herwaarts”.
Het pand is opgetrokken in –wit geschilderde- gevels met rollaag onder een gootlijst. De gootlijst is
van hout en is geplaatst op klosjes. Het afgeschuinde erkerraam heeft een glas-in-lood bovenlicht. Het
rechthoekig erkerraam heeft twee openslaande tweelichts vensters. De paneeldeur heeft een glas-in-
lood bovenlicht en is gelegen in een portiek. Aan de voorzijde is een houten veranda aanwezig met
rechte steekankers. Het is gaaf
bewerkt met afschuiningen en
snijwerk onder het vlakke dak. Het
pand wordt afgedekt door een
schilddak. Muldenpannen in steekkap
met voorschild.
Gemeentelijk monument nr.: M.3.01
Afbeelding: Hotel aan de Marktstraat
190
De horecagelegenheid is van waarde als bijzondere uitdrukking van de sociaal-economische
ontwikkeling van het dorp Mierlo.
10.27.22.005 Restaurant en lustoord Lido, Mierlo

Omstreeks 1922 werd op de Molenheide ten zuiden van de Geldropseweg een restaurant met
jachthuis gebouwd, Lido geheten. Het was gelegen nabij het Galgenven. Het eigenlijke lustoord was
op de Molenheide ten noorden van de Geldropseweg, een stuk richting Geldrop en tegenover de Lido.
Bij het café-restaurant, dat dicht aan de weg lag, was ook een speeltuin en daarachter lag dan het
lustoord maar dat was blijkbaar voor de oorlog al verdwenen. Hier dineerden de hoge heren van DAF
en Philips. Naderhand kwamen er nieuwe attracties, waaronder uitspanningen en een kabelbaan naar
een eilandje in het Galgenven. Ook kon men er huisjes huren. Op het Galgenven kon men
watersporten en in de winter schaatsen. De belangrijkste attractie was echter een vliegveldje, waar
vliegshows en demonstraties van parachutisten plaatsvonden, terwijl men tegen een geringe
vergoeding ook rondvluchtjes kon maken. Dergelijke attracties waren in die tijd iets heel bijzonders en
trokken duizenden mensen van heinde en verre. Een en ander bleek echter te groots opgezet, de
luchtshows kon men ook van buiten het hek bewonderen en de vliegtuigen weigerden ook wel eens
dienst. De economische crisis van de jaren '30 van de 20e eeuw maakte dat de mensen minder te
besteden hadden en Lustoord Molenheide ging failliet. Een doorstart had geen resultaat en uiteindelijk
werd het vliegveldje, evenals de rest van het gebied, beplant met dennenbos in het kader van de
werkverschaffing en om aldus mijnhout te produceren voor de Zuid-Limburgse steenkoolmijnen.
Het terrein werd in 1940 aangekocht door Van Doorne. Het restaurant Lido bleef bestaan en werd
tijdens de Tweede Wereldoorlog vooral gefrequenteerd door hoge Duitse officieren. Veel anderen
kwamen er niet, mede gezien de pro-duitse gezindheid van de eigenaar. Enkel een verzetsman kwam
af en toe hazen en konijnen brengen om aldus een oogje in het zeil te houden en een oortje te
luisteren te leggen. Ook Hub van Doorne zou daar echter herhaaldelijk al tafelend met de Duitsers zijn
gezien, hetgeen het reeds bestaande conflict van hem met plaatsgenoot Antoon Coolen heeft
versterkt.
Afbeelding: Oude luchtfoto van Lustoord Molenheide in Mierlo en het restaurant (Collectie H. Berkers,
Mierlo)
Na de bevrijding bleef Lido nog doordraaien, maar nu als een plaats waar heren zich met dames van
vederlichte zeden konden terugtrekken in de zogeheten "blauwe kamer", die per uur kon worden
gehuurd. Ondertussen bouwde Piet van Doorne er zijn villa en liet vervolgens het Lido afbreken. Het
terrein van het Lustoord werd aldus het particulier landgoed Reigerslo, zodat ook het Galgenven niet
meer toegankelijk is voor het publiek. Het Wolfsven en omgeving is tegenwoordig een camping annex
bungalowpark en er wordt nog steeds gezwommen.
191
Thema 28: Grondstofwinning
Onder grondstofwinning valt naast turfwinning ook zandwinning, kleien leemwinning en

drinkwaterwinning. In ieder dorp werd echter weldegelijk turf gegraven, maar dan door de inwoners
zelf en in relatief kleine veenvoorkomens in vennen, broeken, goren, langs beken etc. In de Tweede
Wereldoorlog werd hier soms nog turf gestoken. De turf werd per kar naar de boerderij gebracht. Dat
turfgraven levert oneffen terrein op, dichtgroeiende boerenkuilen, misschien “Peelbanen”. Bij
boerderijen kun je een turfhok aantreffen.
28.1 Boerenkuil
Onregelmatige ééndagsput in het veen, meestal in verlandende of verlande vorm
10.28.01.001 De Broekkamp onder Mierlo

De Topografische kaart van 1881 en ook die van 1900 (en latere edities) geeft verspreide
boerenkuilen aan in het moerasgebied De Broekkamp tussen Overakker onder Mierlo en Broekkant
onder Lierop. De oude en huidige gemeentegrens lopen midden door dit gebied.
10.28.01.002 De Broekkamp onder Lierop

De Topografische kaart van 1881 en ook die van 1900 (en latere edities) geeft verspreide
boerenkuilen aan in het moerasgebied De Broekkamp tussen Overakker onder Mierlo en Broekkant
onder Lierop. De oude en huidige gemeentegrens lopen midden door dit gebied.
Afbeelding: De Broekkamp, onderkaveld onder Mierlo en verkaveld onder Lierop, met boerenkuilen.
Topografische kaart 1900.
10.28.01.003 De Putten, Zesgehuchten

De naam De Putten duidt er op dat er nabij die hoeve turfgestoken werd. Daarvoor komt het nabije dal
van de Lakerloop in aanmerking.
10.28.01.004 Coeveringse & Commelse turfput, Geldrop

Er waren ook turfputten zoals de Coeveringse of Commelse put (ter plaatse van de brug in de Laan
der vier Heemskinderen)
192
10.28.01.005 Wolfven, Mierlo
Wolfaertsven, een ven dat lang bekend stond als Wolfven en nu als het Wolfsven, werd door de heer
388
van Mierlo in de Middeleeuwen door hem gebruikt om klot te steken.
10.28.01.006 Hezerschoor, Mierlo

Deze gemene gronden werden ook gebruikt voor het steken van turf in de moerassen of klot in de
vennen. Men haalde er tevens zand en heidemaaisel. Sommige boeren beschikten over eigen
moeras- of broekgronden. In 1429 bijvoorbeeld werd een stuk moer bij het Hezerschoor voor een
389
periode van 20 jaar verhuurd aan Gerk die Steenbecker om dat uit te turven. Onduidelijk of het hier
gaat om moer in het soms brede dal van de Luchense Waterloop, of om moer in vennen op de hei.
10.28.01.007 Boterstraat, Mierlo

Op dezelfde wijze verwierven Willem van Enckevoirt en Jan Gruter in 1485 een perceel torfmoers
metten legvelde aen die Boerterstrae, waar het nu de Boterstraat heet. (bron: Mierlo ORA 39 fol. 166,
390
8 mei 1485).
10.28.01.008 Queensven
391
In het Queensven werd al vanaf 1400 turf gestoken.
10.28.01.009 Kloosterputten bij Groot Huisven, Zesgehuchten

Op de woeste gronden mochten de Zesgehuchtenaren turf steken voor eigen gebruik. De
kloosterlingen van het klooster Mariënhage bij Eindhoven hadden sedert 1419 het recht om turf te
steken in het Groot Huisven. In 1648 werd het klooster echter opgeheven en kwam de hoeve op
Genoenhuis van het klooster in handen van de prins van Oranje. De Zesgehuchtenaren kregen zo
392
een zeer geschikte plek bij om turf te steken.
10.28.01.010 Het Broek, Mierlo

Op het Broek werd turf gestoken. Oude kaarten laten zien dat het Broek vóór 1933 een tamelijk open
terrein moet zijn geweest. Aan de hand van uit veen opgegraven boomstronken kon men opmaken
dat dit gebied vóór de veenvorming met bos begroeid was. De waterstand was toen waarschijnlijk
lager. Turf werd gewonnen door het veen te baggeren of door het steken van klot, een vaste vorm van
veen.
28.2 Peelbaan
Weg tussen de boerenkuilen door dieper het veen in.
28.3 Turfhok
Opslagplaats voor turf op boerenerf.
28.4 Turfvaart
Kanaal voor turftransport, met wegen en bomen erlangs, sluizen en bruggen, spoelkolken en
wisselvakken. In Geldrop Mierlo zijn nooit turfvaarten geweest.
28.5 Moerput
Laagte ontstaan door grootschalige turfwinning. In Geldrop Mierlo is geen grootschalige turfwinning
geweest.
388
Coenen, 2004, 61-62.
389
Coenen, 2004, 113.
390
Coenen, 2004, 113.
391
Coenen, 1987, 35.
392
Coenen, 1987, 47.
193
28.6 Uitgelaagd perceel
Meestal niet meer dan één meter verlaagd perceel. De “rooie grond” is er uitgehaald, de oude
teeltlaag is daarna teruggezet. Ongetwijfeld zijn er heel wat van deze percelen in Geldrop-Mierlo, ze
zijn niet in deze inventarisatie opgenomen.
28.7 Zandwinput
e e
Grote en diepe zandwinning met machines. Ook: zandwinning voor de aanleg van de 17 -19 eeuwse
“dijken”, rechte wegen over de hei.
10.28.07.001 De IJzeren Man, ’t Hout, Zesgehuchten

Uit drie bassins bestaande zandwinput, gegraven voor de aanleg van het hoogspoor en later
uitgebreid voor de aanleg van de A67, ca 1970. De naam lijkt gekopieerd van de grote zandwinplas bij
Vught die vanouds De IJzeren Man heet naar de cutterzuiger waarmee hij gegraven werd. Maar ook in
Geldrop werd een cutterzuiger gebruikt nadat eerste met mankracht was gewerkt, evenals
bijvoorbeeld in Weert. Op alle plaatsen waar dit gebeurde werd de plas “Ijzeren Man”genoemd. Nu in
gebruik als recreatieplassen visvijvers. Ten noorden van de eerste plas werd in de vijftiger jaren
zwembad De Smelen gerealiseerd.
10.28.07.002 Put bij Hulsterbrug, Geldrop

Kleine zandwinput, kennelijk van na 1985.
10.28.07.003 Coeveringse put, Geldrop

Kleine zandwinput.
28.8 Stuifzandwinning
Plaatsen waar zand werd gehaald uit stuifzandgebieden/heuvels.
10.28.08.001 Duinafgraving bij Luchen

Hier is een stuk van het randwalduin verdwenen. Datering onbekend.
10.28.08.002 Duinafgraving op de Luchense Heide

Een smalle diepe uitgegraven strook. Datering onbekend.
10.28.08.003 Duinafgraving langs de grens tussen Mierlo en Geldrop

Twee grote brede en lange stroken zijn hier uitgegraven, nog net in de oude gemeente Mierlo.
e
Datering afgraving onbekend, de percelen dateren al uit midden 19 eeuw..
28.8 Leemput
Kuil waaruit klei of leem gehaald is voor steen- of pottenbakkerij, het besmeren van wanden of maken
van vloeren.
10.28.8.001 Leemputten Broek

In Mierlo kwamen in het Broek en op het Hout, nabij de grens met Helmond, leemputten voor. De
leemputten in het Broek werden al in 1529 genoemd. Later kwam daar ook de veldnaam de Putten
393
voor en de daarvan afgeleide achternaam Van der Putten.
10.28.8.002 Leemputten Hout

In Mierlo kwamen in het Broek en op het Hout, nabij de grens met Helmond, leemputten voor. De
leemputten in het Broek werden al in 1529 genoemd. Later kwam daar ook de veldnaam de Putten
394
voor en de daarvan afgeleide achternaam Van der Putten.
10.28.8.004 Queensvenputten
Bij het Queensven
393
Coenen, 2004, 209.
394
Coenen, 2004, 209.
194
28.10 Steenoven
Steenbakkerij ten plattelande.
10.28.10.001 Steenoven Hout

395
In 1635 kwam op het Hout een steenoven voor.
10.28.10.001 Steenoven Groot Braakhuizen

Op Groot Braakhuizen, ten oosten van de Goorse Zegge zou op een hoge akker een veldoven
396
gelegen hebben. (rode grond en verhoogde bult, is nog geen veldonderzoek op uitgevoerd).
28.11 Droogloodsen
Loodsen waarin gevormde stenen drogen voorafgaand aan het bakken. Ook genaamd “geleeg”.
[In Geldrop-Mierlo nog niet opgemerkt]
28.12 Waterputtenweg
Weg langs de waterputten.
28.13 Pompgebouw
Gebouw met pompen en zuiveringsinstallaties voor de waterwinning.
28.14 Watertoren
Verhoogd waterreservoir van de waterdistributie. Komt ook voor op bedrijfsterreinen.
28.15 Visvijvers
Complexen van vaak drie aaneengeschakelde visvijvers op de hei of op landgoederen, waarin vis
gekweekt wordt. Ook de molenkolken leverden vis, maar die werd door de watermolenaars verschalkt.
De woorden wijer en vijver zijn allebei afgeleid van het Latijnse woord vivarium, dat letterlijk betekent:
"plaats om iets in leven te houden". Dat ‘iets’ betekende meestal vis. Vis was in de Middeleeuwen en
nog lang daarna een zeer belangrijke voedselbron, wat nog extra werd benadrukt door de talrijke
vasten- en onthoudingsdagen waarop het gebruik van vlees was verboden. Vis was dan een
volwaardig en eiwitrijk vervangingsmiddel. In kloosters en abdijen kende men nog veel meer vasten-
en onthoudingsdagen. De abdijen hielden daar rekening mee door de aanleg van een vijvertje bij de
pastorieën die meestal omgeven waren met een "vest", waarin ook vis werd gekweekt. Voor grotere
kwekerijen hadden de abdijen wijers aangelegd. Meestal gebeurde dat op de heide, dus buiten het
397
agrarisch gebied van het dorp. Dit terrein werd dan door de hertog beschikbaar gesteld.
10.28.15.001 De Weijer, Mierlo

Gebied aan het begin van het dal van de Akkerse Waterloop, net ten noorden van de A67 en ten
oosten van de Heezerweg. Waarschijnlijk een viskwekerij van de heer van Mierlo.
10.28.15.002 Wolfven, Mierlo

Wolfaertsven, een ven dat lang bekend stond als Wolfven en nu als het Wolfsven, werd door de heer
398
van Mierlo in de Middeleeuwen door hem gebruikt als visvijver.
10.28.15.003 Prinsenwijer, Nuenen

Op de grens van Nuenen met Mierlo bezat het klooster Mariënhage uit Woensel bij Eindhoven een
visvijver of wijer en land. Deze goederen bleven eigendom van het klooster tot de Prins van Oranje
beslag liet leggen op alle kloostergoederen binnen zijn heerlijkheden. In 1648 was de Prins van
395
Coenen, 2004, 209.
396
397
Beex, 1987.
398
Coenen, 2004, 61-62 en 260 waar het gaat over wederrechtelijk vissen in het Goor.
195
Oranje eigenaar van de wijer op Vaarle. Geleidelijk werd dit gebied daarom de Prinsenwijer genoemd
en tenslotte, toen men de naam niet meer begreep, Prinsenweiden. Dit gebied ligt ongeveer een
kilometer buiten de grenzen van het oude Mierlo.
10.28.15.004 Hoog Geldrop, Zesgehuchten

Mogelijke locatie van een hoeve van de Tafel van de Heilige Geest. Bij onderzoek in de
tachtiger jaren van de vorige eeuw is daar een grote laagte vastgesteld, die door Frans Theuws werd
omschreven als een wijer. Ook Coenen heeft een wijer vermeld op Hoog Geldrop. (gegevens zijn
nooit gepubliceerd, J. van Laarhoven was aanwezig bij dit onderzoek. Jammer toen was dat F.T. er
niet aan wilde een dieper vlak aan te leggen naast de daar staande boerderij, terwijl in een aantal
coupes op diepere niveaus duidelijke paalkuilen aanwezig waren. Zijn motivatie was dat hij niet op
zoek was naar Volle Middeleeuwen, maar naar vroege middeleeuwen. Coenen geeft in zijn boek over
Geldrop aan dat deze plek de locatie van de hoeve van Tafel van de Heilige Geest was. Waarop hij
399
zijn conclusie baseert zegt hij nergens.)
399
196
Thema 29: Industrieel
De streek kende vanouds al allerlei plattelandsindustrie die aansloot bij de agrarische maatschappij.
Later is daar moderne, zelfs mondiaal gerichte, industrie bijgekomen. Die ontwikkeling wordt door de
CHI ook in beeld gebracht, zodat ook de Industriële archeologie gevoed kan worden met informatie.
29.1 Arbeiderswoning
Het gaat dan om een enkele losse woning bij een bedrijf, niet om completen wijken, want dan valt het
onder thema woonwijken.
10.29.01.001 Heggestraat 10, Geldrop

Arbeidershuisje uit 1883. Huisje eind vorige eeuw totaal afgebroken, maar op de oude plek en op de
oorspronkelijke manier opnieuw opgebouwd.
10.29.01.002 Heggestraat nrs 67-69-71, Geldrop

Drie arbeidershuizen uit 1880, gebouwd in Ambachtelijk-Traditionele stijl in opdracht van het Burgerlijk
Armbestuur. De voor- of westgevel van de huizen ligt in de Heggestraat. De buitenste twee huizen, de
no's 67 en 71 liggen met de oosten respectievelijk de noorden zuidgevel vrij op het perceel.
Het grote erf is in gemeenschappelijk gebruik. Nu toegankelijk vanaf de zuidelijke steeg naast de
huizen. Aan de noordkant van het perceel ligt op ca. 1,5 meter oostelijk van het huis no. 67 de
gezamenlijk schuur.
Afbeelding:
Arbeidershuisjes aan
de Heggestraat te
Geldrop
De drie eenvoudige huizen hebben een bouwlaag met een hoge voor- en een lage achtergevel. Ze
liggen onder een gemeenschappelijk zadeldak, waarvan de nok parallel aan de straat ligt, gedekt met
grijze oud-hollandse pannen en voorzien van houten windveren.
De voor- en achtergevel van elk huis is twee traveeën breed, bestaande uit een deur en een raam. De
buitenmuren bestaan uit handgevormde veldovenstenen, gemetseld in kruisverband. De voorgevel
bevat een cementen plint. De opgeklampte buitendeuren zijn voorzien van kraaldelen. De ramen
hebben zesruits schuifvensters met hardstenen onderdorpels. Huis no. 71 heeft in de achterkamer in
de zuidmuur ook en zesruits schuifvenster. Het bovenlicht bij de voordeuren heeft twee ruiten. Elk huis
heeft twee kamers, een voor- en een achterkamer. In de achterkamer is tevens de keuken en de trap
naar de open zolder. De stenen schuur van de huizen, die inwendig in drieën is gedeeld door een
scheidingsmuur tot de voet van het dak, heeft eveneens een zadeldak met oud-hollandse pannen. De
nok van de schuur ligt loodrecht op de straat. De schuur het dichts bij no. 67 behoort bij dit huis, de
middelste schuur is van no. 71 en de verst afgelegen schuur is van no. 69. Voordat de huizen in ca.
197
1975 een eigen wc kregen aangebouwd, was het erf ook toegankelijk vanaf de noordelijke steeg.
Oorspronkelijk lag de gezamenlijke plee achter aangebouwd tegen de oostmuur van de schuur.

De drie arbeiderswoonhuizen zijn van algemeen belang. Ze hebben cultuurhistorisch belang als
bijzondere uitdrukking van de zorg voor de arbeidershuisvesting en als voorbeeld van de typologische
ontwikkeling van de volkswoningbouw in de geïndustrialiseerde nederzettingen. Ze hebben
architectuurhistorisch belang door hun sobere vormentaal en als een vroeg en goed voorbeeld van
seriewoningbouw. Het is van belang vanwege de architectonische gaafheid van het exterieur en de
behouden opzet van het interieur. Dergelijke panden zijn langzamerhand uiterst zeldzaam geworden.
10.29.01.007 Papenvoort 22, Zesgehuchten

Arbeidershuis uit 1913.
Gemeentelijk monument G4.2.03
29.2 Brouwerij
Mierlo had vanouds vele brouwerijen. Dit waren meestal huisbrouwerijen, waar men bier brouwde voor
eigen consumptie of om te schenken in de eigen herberg. Er werd daarom niet doorlopend gebrouwen
maar naar behoefte. In de regel was er sprake van combinatie van herberg en brouwerij. In het kader
van specialisatie gingen de grotere plaatsen over op afzonderlijke exploitatie. In de
generaliteitsperiode probeerde Den Haag deze Hollandse scheiding van brouwerij en herberg,
vanwege hogere belastinginkomsten, af te dwingen. De belangrijkste herbergen in Mierlo waar bier
werd gebrouwen en verkocht, waren De Roos, De Drie Swaantjes en De Valk.
Mierlo
10.29.02.001 Herberg en brouwerij De Roos, Mierlo

Herberg en brouwerij De Roos was in 1596 van Aart Frans Maes, die in de volksmond Aart Franssen
in de Roos genoemd werd. Herberg en brouwerij de Roos lag in Mierlo aan de Markt. In 1757 kocht
Peter Sloots het huis De Roos, in die tijd was van een herberg of brouwerij geen sprake meer. In 1784
was er sprake van het groot en klein huisje, dat bewoond werd door Gijsbert Manders en Arnoldus
400
Couwenberg.
10.29.02.002 De Drie Swaantjes, Cruijsstraat Mierlo

De Drie Swaantjes lag aan de Cruijsstraat in Mierlo. In 1600 was deze brouwerij en herberg nog niet
onder die naam bekend, maar heette Achter het Cruijs. De brouwerij was generaties lang eigendom
e 401
van de familie Bogaerts. Aan het einde van de 18 eeuw werd de brouwerij gesloopt.
10.29.02.003 De Valk, Dorpsstraat Mierlo

De Valk was een brouwerij met herberg in het Dorp in Mierlo naast het raadhuis van 1806.
10.29.02.004 De Valk, Houtsestraat nu Hoofdweg, Mierlo-Hout

Tegenover de Sint-Agathakapel lag een herberg De Valk, maar die naam werd pas in de tweede helft
e 402
van de 17 eeuw gevoerd. In 1735 werden daar Roomsche diensten gedaan door de pastoor van
Mierlo. Jan Huijberts van Gansewinkel erfde De Valk van zijn vader. Na zijn dood in 1792 verdeelden
de kinderen van Jan Huijberts van Gansewinkel het onroerend goed. Toen was er nog sprake van een
403
huis met kelder en brouwhuis.
10.29.02.005 Het Moleken of Menleken, aan het Lijntje, Mierlo

Huis Het Moleken of Menleken was gelegen aan het Lijntje in Mierlo. Brouwerij Het Moleken zou vanaf
e
1800 nog de enige in bedrijf zijnde brouwerij in Mierlo zijn; de brouwerij was een groot deel van de 19
400
Coenen, 2004, 301.
401
Coenen, 2004, 301-302.
402
Coenen, 2004, 210.
403
Coenen, 2004, 302.
198
eeuw in bezit van de fam. Keunen (Karelstein). In 1877 kwam er concurrentie van de nieuwe brouwerij
404
Cambrinus nabij de kerk.
10.29.02.006 Brouwerij De Kroon, Dorpsstraat 95, Mierlo

405
Brouwerij De Kroon heeft bestaan van 1880 tot circa 1898.
10.29.02.007 In ‘t Bourgonies Cruijs, Houtsche straat nu Hoofdstraat, Mierlo-Hout

Op het Hout lag het huis In t Bourgonies Cruijs dat in 1678 nog onder die naam vermeld werd. De
naam Bourgondisch Kruis was in die tijd provocerend, omdat het verwees naar de hertogen van
Brabant. Het was destijds nog een brouwerij.
10.29.02.008 Huize Karelstein, Hekelstraat 1, Mierlo

Een voormalige brouwerij die reeds in 1832 bestond. Omstreeks 1870 verbouwd tot de huidige staat.
Staat op de eerste kadastrale kaart van 1832 aangeduid als brouwerij. Later woonhuis en brouwerij
van burgemeester/brouwer Antonie Keunen. Waarschijnlijk rond 1870 verbouwd tot zijn huidige staat.
406
In de jaren 1950 gebruikt als woonhuis annex rijkspolitiepost.
Afbeelding: Voormalige
brouwerij Karelstein
Gemeentelijk monument nr.: M4.3.02.

Voorheen burgemeesterswoning (Karelstein)/brouwer Keunen. Het pand “woonhuis Karelstein”,
Hekelstraat 1/Prelaat Brantenstraat 2, is van origine ambtswoning van de burgemeester en brouwer
Keunen. Thans is het pand in gebruik als dubbel woonhuis. Het pand dateert van 1832 met
verbouwingen in 1870. Karelstein is het oudste en voornaamste voorbeeld van de grote villa’s uit de
vroegste periode van het dorp Mierlo. Daarbij moet voor ogen worden gehouden dat Mierlo pas sinds
1851 officieel een gemeente is.Het pand is opgetrokken met witgepleisterde gevels met horizontale
schijnvoegen. De gevel heeft een kruisindeling. In de gevels zijn openslaande vensters met ronde
schouders en kuiven aanwezig. De paneeldeur heeft een gietijzeren sierrooster met kuif waarin een
vrouwenportret is aangebracht. Het pand wordt afgedekt door een schilddak met verbeterde
Hollandse dakpannen. Het koetshuis is in sterke mate verbouwd en wordt afgedekt door een
zadeldak. Het perceel is deels ommuurd en heeft een dichtgemetselde poort met korfboog. Links
achter is de poort van de brouwerij nog aanwezig.

Het pand is van waarde vanwege zijn architectonische gaafheid. Tevens is het pand van waarde als
bijzondere uitdrukking van sociaal-culturele en economische ontwikkeling (brouwerij).
404
Coenen, 2004, 302.
405
Vossenberg en Lenssen, 2002, 13-14.
406
Gemeentewebsite.
199
10.29.02.009 Brouwerij van T.A. Prinsen, Pastoor de Winterstraat 1-3, Mierlo
Een bekende brouwerij was die van Theodorus Andreas Prinsen. Ondanks het bestaan van een
briefhoofd van Cambrinus uit 1904, dat er geen twijfel over laat bestaan dat die brouwerij te Geldrop
stond, geven de heemkundigen van de Heemkundeverening Myerle aan dat de brouwerij Cambrinus
in de Mierlose Kerkakkers lag, op de hoek van de tegenwoordige ‘Baron van Scherpenzeel
Heuschweg’ en Pastoor de Winterstraat. De huidige Van Scherpenzeelweg was voor een aantal jaren
geleden: Baron van Scherpenzeel Heuschweg. Op perceelnummer 13 staat nu nog de woning van de
eigenaar (in 2002 en 2011 Pastoor de Winterstraat 1 en 3). Van deze brouwerij is in september 2001,
407
tijdens een opgraving bij het patronaat, nog een kelder blootgelegd.
Heemkundigen van de Heemkundeverening Myerle hebben hier met goedkeuring van de toenmalige
ROB archeologisch onderzoek verricht. Het booronderzoek toonde aan dat er muurresten aanwezig
waren van een ‘groentedroogschuur’ behorende bij de Brouwerij Cambrinus 1872-1932. Brouwerij
Cambrinus was vanaf 1887 eigendom van T.A. Prinsen en werd in 1928 nog genoemd.
Voor 1917 stond er een gebouw van drie verdiepingen met een brede schoorsteen op het dak. Er is
nog een (glasplaat) foto waarop het hoge gebouw van Cambrinus deels te zien is. Achter de brouwerij
is er een lage moutkelder bijgebouwd. Een tekening van 1917 geeft een plan waarbij er nog een deel
408
zou zijn ten zuiden van de moutkelder. Het gebouw dat er nu (2011) staat, draagt in de zijgevel de
jaarankers 1823. Het is een éénlaags gebouw dat niet de sporen draagt van nog twee verdiepingen er
bovenop.
10.29.02.010 Brouwerij ‘Het Vertrouwen’,(naast het oude raadhuis), Mierlo

Deze brouwerij stond naast het oude raadhuis, waar anno 2011 de speelgoedwinkel De Louw is
409
gevestigd.
Geldrop
10.29.02.011 Brouwerij aan de Molenstraat, Geldrop

Op de kadastrale kaart van 1832 staat een brouwerij
vermeld. In de Oorspronkelijk Aanwijzende Tafels
(OAT’s) staat dit pand op naam van A. Heuvel (brouwer)
(sectie B, blad 01, OAT-nr. 51).
Brouwerij
410
aan de Molenstraat, Geldrop.
10.29.02.012 Cambrinus, Molenstraat, Geldrop

In 1895 telde Geldrop nog twee bierbrouwerijen, waaronder De stoombierbrouwerij ,,Cambrinus" in de
Molenstraat, een grote brouwerij. Eigenaar Jos Bolsius maakte erg veel reclame voor zijn bier,
speciaal voor het zogenaamde „Geldropsch bruin" en Dogbier, waarvoor hij een advertentie had laten
ontwerpen met een grote huilende dog bij een leeg bierglas. In de twintiger jaren, toen de brouwerij in
handen was van de heer C. Brouwers, moest de bierbrouwerij Cambrinus worden stopgezet. Het
bedrijf werd in februari 1924 overgenomen door de N.V. Werthabrouwerij uit Weert, die het inrichtte
als filiaal. Een lange levensduur had het bedrijf echter niet. In 1948, toen het pand reeds voor andere
411
doeleinden werd gebruikt, brandde de voormalige brouwerij tot de grond toe af.
407
Vossenberg en Lenssen, 2002, 6.
408
Vossenberg en Lenssen, 2002, 22-37.
409
Damen, 2007, 36-37.
410
www.watwaswaar.nl
411
Coenen, 1987, 217.
200
Een briefhoofd van deze brouwerij uit 1904 laat er geen twijfel over bestaan dat het bedrijf te Geldrop
stond.
Afbeelding: Een briefhoofd uit 1904 van de destijds bekende bierbrouwerij van Jos Bolsius, gevestigd
aan het einde van de Molenstraat vóór de eerste Dommelbrug. De heer Bolsius noemde zijn brouwerij
„Cambrinus". Cambrinus wordt, voornamelijk in België en Duitsland, beschouwd als de koning of god
van het bier en de bierbrouwers. Bij historici bestaat echter verschil van mening over de herkomst van
de naam Cambrinus. In 1948, toen de brouwerij voor andere doeleinden werd gebruikt, brandde het
e
pand geheel af. Op de plaats ervan was aan het einde van de 20 eeuw het parkeerterrein tussen het
412
postkantoor en de Dommel.
29.3 Directeurswoning
Een losse villa-achtige woning vlak naast het bedrijf.
10.29.03.001 Fabrikantenhuis Heuvel 5, Geldrop

Bekend fabrikantenhuis uit 1869. Wordt interessant genoemd daar er een dienstwoning uit 1870 is
aangebouwd.
Herenhuis uit 1869 in eclectische stijl met dienstwoning uit midden van de negentiende eeuw. Het
huis ligt aan drie zijden vrij op het perceel. De voor- of westgevel ligt aan de Heuvel. De zuidgevel
staat op de perceelsscheiding, ze grenst aan Heuvel 6. Terugspringend ten opzichte van de voorgevel
ligt aan de noordkant van het huis een kleine dienstwoning. Die dienstwoning is een gemeentelijk
monument.
De hoofdbouw is een symmetrisch tweelaags, blokvormig huis, vijf traveeën breed, onder afgeplat
schilddak gedekt met leien. De gepleisterde voor- en achtergevel zijn voorzien van een rijke
stucdecoratie. Rond de muuropeningen, die afgeronde bovenhoeken hebben, geprofileerde lijsten met
een kuifbekroning. De voorgevel heeft gebosseerde hoekpilasters met een risalerende monumentale
ingangspartij, waarboven een balkon met in het dak een rondboogvenster. Verder een cordonlijst en
een hardstenen basement. De gevels hebben een kroonlijst met fries en mezzaninovensters. De
dakkapel in de voorgevel wordt geflankeerd door een segmentboogvormige oplopende kroonlijst.
De dubbele voordeur bevat gietijzeren roosters. Het balkon heeft een gietijzeren balustrade. De ramen
zijn voorzien van T-vensters. In de bovenlichten zit gekleurd glas-in-lood.
412
201
Het huis heeft op de begane grond een middengang, met aan weerszijden kamers. Dubbele
paneeldeuren geven toegang tot de aan de straat gelegen voorkamers. De vensters hebben aan de
binnenkant meerpanelige houten harmonica-luiken.
De gang heeft originele stucplafonds met geprofileerde lijsten en een zwartmarmeren tegelvloer,
afgewisseld met kleine wit marmeren vierkanten op de hoeken. Op de verdieping een grote centrale
hal, van waaruit verschillende kamers zijn te bereiken. Bijzonder hier is dat de bouwmuren van deze
hal verspringen ten opzichte van de onderiiggende gangmuren en niet balkdragend zijn, maar bestaan
uit lichte bouwmaterialen.
Op de open zolder eiken spanten. Voor het huis een frontale hardstenen stoep met een nieuw ijzeren
hekwerk voorzien van pijlpunten. De bijbouw uitgevoerd in baksteen heeft een rechthoekige
plattegrond, ze bestaat uit een bouwlaag onder zadeldak gedekt met grijze oud-hollandse pannen. De
zesruits vensters zijn voorzien van luiken. In de tuin oude moerbeiboom.

Het woonhuis is van algemeen belang. Het heeft cultuurhistorisch belang als bijzondere uitdrukking
van de sociaal-economische ontwikkeling, namelijk de stichting van representatieve woningen in het
bestaande dorpsbeeld: het is tevens van belang als voorbeeld van de typologische ontwikkeling van
de villa. Het object is van architectuurhistorisch belang door de stijl en de detaillering, met name
waarop Eclectische motieven worden gebruikt ter verhoging van de representativiteit. Het huis is van
belang vanwege de architectonische gaafheid van het ex- en interieur. Het is van belang vanwege de
architectuurhistorische en typologische zeldzaamheid.
Afbeelding: Heuvel
5, Geldrop
10.29.03.002 Hofstraat 4, Geldrop

Huis uit 1868 in Eclectische stijl, gebouwd door textielfabrikant J.M. Eijcken. Het huis heeft een
rechthoekige plattegrond. De voor- of westgevel staat aan de Hofstraat. Nu in gebruik als onderdeel
van het gemeentehuis van Geldrop-Mierlo.
De architectuur van het huis is symmetrisch van opzet, het bevat twee bouwlagen met een met leien
gedekt schilddak voortzien van plat dak. De gevels bevatten een middenrisaliet, hoekpilasters,
gekorniste kroonlijsten, fries met consoles, cordonlijst en basement, alles met een rijke stucdecoratie.
Rond de muuropeningen geprofileerde lijsten met afgeronde bovenhoeken en kuifbekroning. De zes
naast elkaar gelegen zesruits ramen in de bovenpui van de voorgevel zijn twee aan twee gekoppeld.
202
Hierdoor ontstaat het effect van slechts drie traveeën. In het bovenlicht van de dubbele voordeur een
gietijzeren sierraam. Voor de deur een hardstenen stoep.
In het interieur zijn nog diverse authentieke onderdelen aanwezig zoals: stucplafonds, de geaderd wit
marmeren gang en hal met daarin de dubbele trap met twee bordessen en gietijzeren balusters en
kolommen. De vloer van de bovenhal is door middel van voetafdrukken in gele en bruine oker
geschilderd.

van de sociaal-economische ontwikkeling, namelijk de stichting van representatieve
fabrikantwoningen in het bestaande dorpsbeeld; het is tevens van belang als voorbeeld van
typologische ontwikkeling van de villa. Het object is van architectuurhistorisch belang door de stijl en
de detaillering, met name door de wijze waarop Eclectische motieven worden gebruikt ter verhoging
van de representativiteit. Het huis is van belang vanwege de architectonische gaafheid en van het ex-
en interieur. Het is van belang vanwege architectuurhistorische en typologische zeldzaamheid.
Afbeelding: Herenhuis aan de Hofstraat 4, Geldrop.
10.29.03.003 Bogardeind 25, Geldrop

Fabrikantenwoning met aangebouwd koetshuis en dienstwoning uit het einde van de negentiende
eeuw, in Eclectische stijl gebouwd voor de Geldropse textielfabrikant A. van den Heuvel en Zoon. Het
geheel is markant gesitueerd met een voorerf in de buitenbocht van het Bogardeind op de hoek met
de Burhtstraat, aan drie zijden vrijliggend op het perceel. De noordgevel vormt de erfscheiding.
De hoofdbouw is een tweelaags blokvormig huis van vijf traveeën breed, onder het schilddak met plat
en hoekpilasters. Het heeft een risalerende ingangspartij van drie bouwlagen met balkon en
torenachtig dak in trapeziumvorm met aan de voorkant een zinken oeuil de boeuf. Het huis wordt
geflankeerd door links het koetshuis en rechts de dienstwoning, beide met rechthoekige plattegronden
onder zadeldaken, waarvan de nok loodrecht op de straat staat, beide eenlaags en terugliggend ten
opzichte van de voorgevel van de hoofdbouw. De architectuur van het geheel is symmetrisch van
opzet. De gevels van het huis zijn gepleisterd en voorzien van rijke stucdecoraties. De pui van de
voorgevel is op de begane grond gebosseerd evenals de gehele risaliet. Verder heeft het huis aan de
voorkant een gekorniste kroonlijst en fries met stenen consoles en een cordonlijst. De muuropeningen
op de begane grond zijn voorzien van rondbogen, op de verdieping van segmentbogen. Het
hardstenen balkon boven de voordeur rust op zware stenen consoles. De bijgebouwen zijn
opgetrokken uit handgevormde baksteen gemetseld in kruisverband. De voorgevels ervan zijn
gepleisterd. De topgevel van het koetshuis heeft een getrapt fries, die van de dienstwoning is strak.
203
Oorspronkelijk was hier de gevelbeëindiging identiek aan die van het koetshuis. De muuropeningen
zijn voorzien van gemetselde hanekammen met afgeronde bovenhoeken. Alle daken zijn gedekt met
natuursteen schubleien. De hoekkepers hebben zinken dekranden. In het huis liggen twee kelders,
een met een stenen gewelf en de ander met een houten balken plafond waartussen gemetselde
togen. Gedeeltelijk zijn boven de later aangebrachte verlaagde plafonds de oorspronkelijke
stucplafonds nog aanwezig.
Voor het huis ligt een frontale stoep met hardstenen rand waartussen gele vierkanten gebakken tegels
met geometrische decoratie. Het erf is aan het Bogardeind afgesloten door een smeedijzeren hekwerk
tussen gemetselde pilasters.

De fabrikantenwoning is van algemeen belang. Het object heeft cultuurhistorisch belang als bijzondere
uitdrukking van een sociaal-economische ontwikkeling, namelijk de stichting van representatieve
woningen in het bestaande dorpsbeeld; het is tevens van belang als voorbeeld van de typologische
ontwikkeling van de fabrikantenvilla. Het object is van architectuurhistorisch van belang door de stijl en
de detaillering, met name door de wijze waarop Eclectische motieven worden gebruikt ter verhoging
van de representativiteit. Het huis is van belang
vanwege de architectonische gaafheid van het
exterieur. Het is van belang vanwege de
architectuurhistorsiche en typologische zeldzaamheid.
Januari 2007 is het pand grotendeels door brand

verwoest. Voor het herstel en ombouw tot woonhuis
met kantoor en 7 appartementen is op 3 januari 2008
een rijksmonumentenvergunning verleend en op 15
mei 2008 bouwvergunning.
Afbeelding: De gerestaureerde villa aan Bogardeind

25 in 2012.
10.29.03.004 Nieuwendijk 46, Geldrop

Fabrikantenhuis uit 1883. Groot herenhuis met grote voortuin afgesloten met een hekje.
Gemeentelijk monument G4.3.04.
10.29.03.005 Philoxenia Stationsstraat 46, Geldrop

Stationsstraat 46 uit ca. 1910. Groot huis in forse tuin met hoge heg.
Advocaat W. Goossens liet dit huis Philoxenia bouwen.
10.29.03.007 Herenhuis Heuvel 19, Geldrop

Herenhuis uit 1903, in Eclectische stijl, gebouwd door bierbrouwer Jos Bolsius. Aan de Molenstraat
stond zijn brouwerij. Bolsius bracht met het merk "Cambrinus" zijn bier op de markt. Na Bolsius
woonde hier rentenier Raaijmakers. Later burgemeester Van der Putt. In 1936 werd in dit huis de
204
eerste Gemeentelijke Gezondheids Dienst van Noord-Brabant gevestigd. Ook hebben er 48
weeskinderen in huis gewoond. Het huis staat met zijn voor- of oostgevel op de Heuvel. De andere
gevels liggen vrij op het perceel. Het heeft een samengestelde plattegrondvorm.
Het blokvormige tweelaagse huis heeft een rijke architectuur. Het afgeplatte schilddak heeft kapellen
en pironachtige bekroningen gedekt met natuurstenen schubleien. De muren van rode machinale
steen zijn gemetseld in kruisverband, met op de hoeken pilasters aangezet met een grijze
geprofileerde steen. De muuropeningen zijn omzoomd door een rand van profielstenen, ze zijn
voorzien van onder andere rond-, segmentbogen en/of ellipsbogen met aanzet- en sluitstenen,
waartussen vullingen en zwikken van veelkleurig tegelwerk in geometrische patronen. In de zijgevel
ter plaatse van een sprong in de gevel een ingangsportiek met gemetseld kruisgewelf in gele
baksteen, opgedragen door hardstenen zuil met bladkapiteel.Hierboven een balkon met balustrade.
Tussen de vensters van beide bouwlagen bevinden zich terracotta sculptuurtegels met plantmotieven.
De ramen zijn tweedelige kruisvormige schuifvensters. In het portiek een monumententale voordeur
met lijst en snijwerk. Aan het gewelf een smeedijzeren veelhoekige lantaarn.
Aan de achterkant van het huis een houten serre met glasroeden. In de bovenlichten van de vensters,
deuren en in de serre figuratief gekleurd glas-in-lood in Jugendstil, met daarin verwerkt medaillons van
diverse waterlandschappen, onder meer een fazant en zonnebloemen. Het huis heeft een zeer gaaf
interieur met diverse stijlkamers, waaronder een kamer met ingebouwd Art Deco houten bank met
schouw en een ruimte met ingebouwd dressoir geheel van tegelwerk (vermoedelijk afkomstig van de
voormalige tegelfabriek "de Porceleyne Fles" uit Delft). De kamers hebben rijk bewerkte stucplafonds
en randen met polychroom- en goudschilderwerk. Deze plafonds zijn onder andere gerestaureerd
door de kunstschilder Cornelis Le Mair en de huidige bewoner. Granito vloer met randen van
Venetiaans glasmozaïek. De deuren en schuifdeuren van vier panelen met snijwerk. Fraai timmerwerk
in trappenhuis, waarboven plafond met geschilderde hemel van linnenbehang met zwaluwen en lucht.
Veel ruiten van het huis zijn geëtst of gezandstraald onder andere in de achterkamer naar de serre en
op het balkon van de verdieping met afbeeldingen van bloemenvazen, fruitschalen en dergelijke. De
ruiten zijn vervaardigd in het bekende glasatelier van J.J.B.J. Bouvy uit Dordt. De gerestaureerde
ruiten zijn van J.R. du Montaine. Het muurwerk van de serre is tot het plafond geheel betegeld. In het
tegelwerk is een vijftal tegeltableaux uit de bouwtijd verwerkt. Het zijn landschappen maar ook
portretten van bekende Geldropse mensen, onder meer van Mie Peels bij de Aalsterhut. In de tuin uit
de tijd van burgemeester Van der Putt hier woonde een natuurstenen waterput.
Afbeelding: Heuvel
19, Geldrop

Het herenhuis is van algemeen belang. Het heeft cultuurhistorisch belang als bijzondere uitdrukking
van de sociaal-economische ontwikkeling, namelijk de stichting van representatieve woningen in het
205
bestaande dorpsbeeld; het is tevens van belang als voorbeeld van de typologische ontwikkeling van
het woonhuis. Het object is van architectuur-historische belang door de stijl en de detaillering, met
name de wijze waarop Eclectische motieven en tegelversieringen worden gebruikt ter verhoging van
de representativiteit. Het huis is van belang vanwege de architectonische gaafheid van het ex- en
interieur, waarbij inwendig een hoge kwaliteit is gerealiseerd door de combinatie van verscheidene
(half-) ambachtelijk technieken. Het is van belang vanwege de architactuurhistorische en typologische
zeldzaamheid.
10.29.3.008 Heuvel 93-94, Geldrop

Fabrikant W. van de Heuvel liet in 1892 Heuvel 93-94 bouwen.
In 2011 een cafe – restaurant.
29.4 Fabrieksgebouw
Productie- en opslagruimten van bedrijven.
Het eerste gedeelte van onderstaande inventarisatie betreft fabrieksgebouwen die aanwezig waren in
e
circa de eerste helft van de 19 eeuw, zoals aangeduid op de kadastrale kaart van 1832. Het eerste
kaartje hieronder dient als een kleine leidraad om de fabrieken nader te localiseren:
Afbeelding: Situatieschets van de

kadastrale nummers, sectie B, uit 1832
van de gemeente Geldrop. Geeft de
ligging van de bedrijfspanden aan, met
vermelding van de naam van de
verkopende Geldropse familie, meestal
413
een lakenfabrikeur.
10.29.04.001 Mierloseweg 16-18, Geldrop

413
Van den Heuvel, 2008, 9.
206
Kantoorgebouw uit 1923 met kenmerken van het Neo-Classicisme en Neo-Barok. Gebouwd door
textielfabrikant A, van der Heijden en Zoon. De bijbehorende fabriek, die in de jaren zestig van de
twintigste eeuw is gesloopt, lag aan de oostkant van het kantoor. De fabriek was gespecialiseerd in
het spinnen van breigarens, later ook in lakens (wollenstoffen). Vooral kloosters betrokken stoffen van
hier. Het kantoorgebouw heeft een rechthoekige plattegrond. De voor- of noordgevel ligt aan de
Mierloseweg. De andere drie gevels liggen vrij op het erf. Aan de zuidzijde van het perceel stroomt de
rivier de Dommel.
Na sluiting van de fabriek heeft het kantoor een nieuwe kantoorbestemming gekregen.
De architectuur van het kantoorgebouw is, met uitzondering van de voormalige ingang van de garage
links en de erker rechts, geheel symmetrisch van opzet. Het gebouw heeft twee bouwlagen, met op
zolder een mezzaninoverdieping. Een steil zadeldak met overstek en vier kapellen bekronen het
geheel. De voorgevel bevat smalle midden- en brede zijrisalieten elk met geblokte hoekpilasters en
bekroond door een topgevel. De horizontale houten lijsten en windveren, geven topgevels, kapellen
en zijgevels fraaie frontonachtige bekroningen. Samen met de zandstenen aanzet- en sluitstenen
boven de muuropeningen, het siermetselwerk rond de ovale ramen van de topgevels, het ajourwerk
van de middenpartij en de rondom lopende granieten band van het basement, verkrijgt het gebouw
een zekere deftigheid. De buitenmuren zijn van machinale steen gemetseld in kruisverband. De
ramen van het kantoor zijn kruisvensters. In de risalieten vensters met twee verticale middelstijlen. In
de bovenramen vensters met kleine roedeverdeling. Het kantoorgebouw had oorspronkelijk in de
linker risaliet een eigen autostalling. De elipsbogige muuropeningen in voor- en achtergevel wijzen
hier nog op.
In de rechter risaliet bevond zich op de verdieping de dienstwoning en op de begane grond de

directiekamer met showroom. Vanuit de erker in voor- en achtergevel had men zicht over de in- en
uitgangen van het gebouw. De deur in de oostgevel is na de sluiting van de fabriek aangebracht. Het
gebouw is opgetrokken in machinale baksteen, gemetseld in kruisverband. In het interieur zijn nog
authentieke onderdelen aanwezig: trappenhuis, hal, gang met artistieke wandtegels voorzien van rand
van hel blauw gevlamd glazuur; smeedijzeren traphek met ronde natuurstenen trappaal; granito
gangvloer en trap naar de verdieping en directiekamer/showroom beide met eiken lambrisering met
gesneden guirlandes en deuromlijsting, in de beide erkers een omlopende eiken bank en stucplafond
met een cassette-indeling.
Afbeelding: kantoorgebouw aan de

Mierloseweg 16-18, Geldrop

Het kantoorgebouw is van algemeen belang. Het gebouw heeft cultuurhistorisch belang als voorbeeld
van de sociaal-economische ontwikkeling van de nijverheid en als voorbeeld van de typologische
ontwikkeling van het representatieve fabriekskantoor. Het is architectuurhistorisch van belang
vanwege de stijl en de ornamentiek en als voorbeeld van de toegepaste combinatie van
bouwelementen. Het gebouw is tevens van belang vanwege de gaafheid van het ex- en interieur. Het
is zeldzaam wegens opzet en constructie.
10.29.04.002 Fabriek De Spinderij, Wielstraat, Geldrop
207
Op de kadastrale kaart van 1832 staat een wolfabriek vermeld. In de Oorspronkelijk Aanwijzende
Tafels (OAT’s) wordt dit pand ‘De Spinderij’ genoemd (sectie B, blad 01, OAT-nr. 11). De fabriek lag
aan de tegenwoordig Wielstraat.
Afbeelding: fabriek De Spinderij op de kadastrale kaart

414
1832
10.29.04.003 Fabriek, Wielstraat, Geldrop

Op de kadastrale kaart van 1832 staat een fabrieksgebouw vermeld gelegen in de tegenwoordige
Wielstraat (sectie B, blad 01, OAT-nr. 12).
10.29.04.004 Fabriek
Op de kadastrale kaart van 1832 staat een fabrieksgebouw vermeld gelegen aan de tegenwoordige
straat Heuvel (sectie B, blad 01, OAT-nr. 15).
10.29.04.005 Fabriek
Op de kadastrale kaart van 1832 staat een fabrieksgebouw vermeld gelegen aan de Hofstraat (sectie
B, blad 01, OAT-nr. 31a).
415
Afbeelding: fabriek op de kadastrale kaart 1832
10.29.04.006 Fabriek, achter Hofstraat Geldrop

Op de kadastrale kaart van 1832 staat een fabrieksgebouw
vermeld gelegen aan de tegenwoordig straat Heuvel (sectie B, blad 01, OAT-nr. 42).
10.29.04.007 Fabriek, Wielstraat, Geldrop.

vermeld gelegen aan de Wielstraat (sectie B, blad 01, OAT-
nr. 43a).
416
414
www.watwaswaar.nl
415
www.watwaswaar.nl
416
www.watwaswaar.nl
208
10.29.04.008 Fabriek aan de Grooten Heuvel, Geldrop.
Op de kadastrale kaart van 1832 staat een fabrieksgebouw vermeld gelegen aan de straat Heuvel
(sectie B, blad 01, OAT-nr. 47b).
10.29.04.009 Fabriek, Molenstraat, Geldrop.

Op de kadastrale kaart van 1832 staat een fabrieksgebouw vermeld gelegen aan de Molenstraat
417
10.29.04.010 Fabriek, zijstraat van Molenstraat, Geldrop

Op de kadastrale kaart van 1832 staat een fabrieksgebouw vermeld gelegen aan een zijstraat van de
e
Molenstraat (sectie B, blad 01, OAT-nr. 64a). Een belangrijke fabrikeur aan het begin van de 19 eeuw
was Elisabeth Vogelpoel, de weduwe van Peter Verbeek.
Zij had haar bedrijf gevestigd in het voormalige
418
„Pannenhuis" naast de watermolen in de Molenstraat.
419
10.29.04.011 Fabriek, Molenstraat, Geldrop.

vermeld gelegen aan de Molenstraat (sectie B, blad 01,
OAT-nr. 76).
420
417
www.watwaswaar.nl
418
Coenen, 1987, 111.
419
www.watwaswaar.nl
420
www.watwaswaar.nl
209
10.29.04.012 Fabriek, Langstraat, Geldrop
Op de kadastrale kaart van 1832 staat een fabrieksgebouw vermeld gelegen aan de Langstraat. Het
pand stond op naam van Martinus Louw die te boek staat als een linnenfabrikeur (sectie B, blad 01,
OAT-nr. 89).
421
10.29.4.013 Fabriek, Grooten Heuvel, Geldrop

Op de kadastrale kaart van 1832 staat een
fabrieksgebouw vermeld gelegen aan de Heuvel.
422
10.29.04.014 Fabriek, Grooten Heuvel, Geldrop

Op de kadastrale kaart van 1832 staat een fabrieksgebouw vermeld gelegen aan de Heuvel. (sectie B,
blad 01, OAT-nr. 101).
10.29.04.015 Fabriek, Kerkstraat, Geldrop.

Op de kadastrale kaart van 1832 staat een fabrieksgebouw vermeld gelegen aan de Kerkstraat (sectie
B, blad 01, OAT-nr. 105).
10.29.04.016 Fabriek, Kerkstraat, Geldrop

Op de kadastrale kaart van 1832 staat een fabrieksgebouw vermeld gelegen aan de Kerkstraat. Het
pand was in bezit van F. van Zeeland, een lakenfabrikant wiens bedrijf ‘Briliant’ lijkt te hebben geheten

pand was in bezit van Hendrik Sloots, een lakenfabrikant (sectie B, blad 01, OAT-nr. 124).

pand was in bezit van Hendrik Verhoeven, een lakenfabrikant (sectie B, blad 01, OAT-nr. 130).
421
www.watwaswaar.nl
422
www.watwaswaar.nl
210
423

pand was in bezit van Peter Woerkun (sectie
Afbeelding: fabriek op de kadastrale kaart

424
1832

pand was in bezit van Johan Geboers (sectie B, blad 01, OAT-nr. 180).

pand was in bezit van Francis van Zeelant (sectie B, blad 01, OAT-nr. 189).

pand was in bezit van Francois van Deursen (sectie B, blad 01, OAT-nr. 190).

pand was in bezit van Geert van Stratum (sectie B, blad 01, OAT-nr. 201).
423
www.watwaswaar.nl
424
www.watwaswaar.nl
211
10.29.4.024 Werkhuis, Bogardstraat, Geldrop
werkhuis vermeld gelegen aan de Bogardstraat.
Het pand was in bezit van J. Westhofs (sectie B,
blad 01, OAT-nr. 234).
425
10.29.04.025 Fabrieksgebouw Bogardstraat,

Geldrop
fabrieksgebouw vermeld gelegen aan de Bogardstraat. Het pand was in bezit van Francis Beuyssen
(sectie B, blad 01, OAT-nr. 482a).
10.29.04.026 Fabrieksgebouw, Kerkhofstraat, Geldrop

Op de kadastrale kaart van 1832 staat een fabrieksgebouw vermeld gelegen aan de Kerkhofstraat.
Het pand was in bezit van Peter van het Broek (sectie
426
10.29.04.027 Fabrieksgebouw, Kerkhofstraat, Geldrop

fabrieksgebouw vermeld gelegen aan de
Kerkhofstraat. Het pand was in bezit van Joost van
Stratum (sectie B, blad 01, OAT-nr. 587a/588).
10.29.04.028 Fabrieksgebouw, Grote Heuvel,

Geldrop
fabrieksgebouw vermeld gelegen aan de Grooten
Heuvel (sectie B, blad 01, OAT-nr. 626).
427
425
www.watwaswaar.nl
426
www.watwaswaar.nl
427
www.watwaswaar.nl
212
10.29.04.029 Fabrieksgebouw, Hofstraat, Geldrop
Op de kadastrale kaart van 1832 staat een fabrieksgebouw vermeld gelegen aan de Hofstraat. Het
pand was in bezit van Joost Verhoeven (sectie B, blad 01, OAT-nr. 639).
Afbeelding: fabriek op de kadastrale kaart

428
1832
10.29.04.030 Fabriek Klein Braakhuizen, Geldrop.

In 1830 kocht Von der Nahmer een deel van een weiveld aan de Joffrouwenbrug op Klein
Braakhuizen. Hij liet daar een grote spinnerij bouwen. De eerste fabriek in Geldrop werd buiten het
oude centrum gesticht. In 1830 kocht hij een stoommachine voor de wolspinnerij. Dit was de eerste
stoommachine in Geldrop en een van de allereerste in Brabant. De industrialisatie werd hiermee
429
ingeleid. Von der Nahmer verkocht in 1855 zijn fabriek op Klein Braakhuizen aan Jacob Arnoud
430
Carp, een in Helmond woonachtige Amsterdammer.
10.29.04.031 A. van den Heuvel en Zoon, Molenstraat 19-21, Geldrop

Rijksmonument nr.: 16034 (nr. 19) en 46616 (nr. 21)
Molenstraat 19 is het fabrieksgebouw van de voormalige wollenstoffenfabriek A. v.d. Heuvel en Zn. En
dateert uit 1863. In schoon metselwerk opgetrokken pand met verdieping onder met leien gedekt
mansarde-dak. De vijftien vensterassen langs gevels bevatten getoogde vensters met hardstenen
vensterbanken en 15- en 20-ruits ijzeren ramen. Aan de oostzijde van het gebouw bevindt zich een
sluisje in de Kleine Dommel, die onder het
gebouw doorstroomt.
Afbeelding: Fabrieksgebouw aan de

Molenstraat 19
Molenstraat 21 is het fabrieksgebouw van de

voormalige wollenstoffenfabriek A. v.d.
Heuvel en Zn.; uit ca. 1910 daterend.
In schoon metselwerk opgetrokken
428
www.watwaswaar.nl
429
Coenen, 1987, 112.
430
Coenen, 1987, 114.
213
fabriekshal onder een zevental met blauwe kruispannen gedekte sheddaken. Met een door getoogde
nissen, pilasters met spitse afdekking en opengewerkte ovalen gelede, blinde muur langs de
Molenstraat en met in elk der geveltoppen van de sheddaken een rond venster met gietijzeren raam.
Afbeelding:
Fabrieksgebouw
aan de
Molenstraat 21
Van den Heuvel kocht in 1854 de watermolen van Geldrop aan de Molenstraat. Zijn zoon Willem van
den Heuvel bouwde in 1863 een grote fabriek op de plaats van de watermolen. De molen verdween,
maar de waterkracht werd gebruikt voor de aandrijving van machines. De behoefte aan een
431
stoommachine was bij Van den Heuvel daarom niet groot.
In Geldrop stichtte Adriaan van den Heuvel, zoon van een vooraanstaande brouwer en lakenfabrikeur,
rond 1816 een eigen bedrijf aan de Kleine Dommel. Een fabriekscomplex tussen de Heuvel,
Molenstraat en Dommel. Op oude briefhoofden deed men voorkomen alsof het een aaneengesloten
complex betrof. Oorspronkelijk bestond het bedrijf alleen uit een hoofdgebouw aan de Heuvel en de
fabriek, die op de plaats van de watermolen stond. In latere tijden werd het tussenliggende gebied
voor een groot gedeelte volgebouwd en werd het bedrijf tot op het eiland in de Dommel uitgebreid.
Fabrikant Willem van den Heuvel overleed te Geldrop op 29 januari 1895. Hij werd gekenschetst als
een der grootste industriëlen uit de streek. Het doel van de firma werd in de akte omschreven als: ”het
fabriceren van, en handel in wollen en katoenen manufacturen." De N.V. A. van den Heuvel en Zoon
was de grootste
werkgever in
Geldrop.
431
Coenen, 1987, 114.
214
In 1905 werd het zogenaamde „Molenveldje" aangekocht met het doel om daar een nieuwe fabriek te
stichten. Op donderdag 11 mei 1905 vond bij Jac. Verhoeven de aanbesteding plaats van de nieuw te
bouwen damast- en pellenfabriek. De laagste inschrijver, A. Bogaerts uit Woensel, kwam met zijn f
5187,- net iets boven de begroting uit. Hij mocht de fabriek op het Molenveldje bouwen. Om de
sheddaken van de fabriek aan het zicht te onttrekken, werd een grote muur langs de Molenstraat
gebouwd met Jugendstilmotieven. In 1907 werd bovendien een nieuwe stoomspinnerij gebouwd. Na
de dood van Adriaan van den Heuvel werd in 1913 de naam gewijzigd in „N.V. Wollenstoffenfabriek,
voorheen A. van den Heuvel en Zoon te Geldrop".
In de twintiger jaren, toen vooral kleine en nieuwe textielbedrijven met problemen kampten, kon de
N.V. Wollenstoffenfabriek A. van den Heuvel en Zoon het zich veroorloven om uit te breiden. In 1923
werd een ververij gebouwd, in 1927 een kantoor en in 1928 een nieuwe weverij. Tijdens de crisisjaren
bleven de problemen echter niet uit. Voorheen had het bedrijf vooral stoffen verkocht aan Engeland en
Denemarken, maar de export naar Engeland kwam door de crisis geheel stil te liggen en de handel
met Denemarken werd
door contingentering
lamgeslagen. Exporteren
was in die jaren ook vrijwel
onmogelijk vanwege de
„harde" gulden-politiek van
minister Colijn, waardoor
Nederlandse produkten
voor het buitenland te duur
werden. De produkten
moesten zodoende op de
Nederlandse markt worden
afgezet. Ontslagen waren
niet noodzakelijk, maar
vanaf september 1931
werd de 10-urige werkdag
verkort met een half uur.
De specialiteit van de
Wollenstoffenfabriek waren
de wollen dekens en de
fijne kamgarenstoffen. Als
een van de weinige
bedrijven bleef Van den
Heuvel boezel en
rokstrepen verkopen, die
door thuiswevers waren
vervaardigd. Als we de
thuiswevers niet meetellen,
dan werkten er gemiddeld
zo'n 200 arbeiders bij Van
432
den Heuvel.
Het fabriekscomplex
tussen de Heuvel,
Molenstraat en Dommel
werd tot 1950 regelmatig
uitgebreid en vernieuwd.
De aanwezigheid van
water was erg belangrijk
voor de
wollenstoffenproductie,
432
Coenen, 1987, 212.
215
waarbij vooral gedacht moet worden aan het wassen van de wol, het spoelen van de lakens en het
verven en vollen (het dichter ineenwerken van de vezels van de stof). Zo stonden vroeger de
woningen van de fabrikeurs aan het water van de Dommel. Ook in het industriële tijdperk bleef het
water belangrijk. Zo kon de waterkracht de behoefte aan een stoommachine verminderen. Het is dan
ook heel kenmerkend dat een vertakking van de Dommel onder het fabrieksgebouw uit 1863 - het
oudste gedeelte van het complex - doorloopt. Oorspronkelijk dreef een waterrad de machines in de
fabriek aan. Een klein maar zeer verwaarloosd sluisje ontbreekt niet. In de jaren vijftig en zestig van
deze eeuw draaide de fabriek nog op volle kracht, daarna werd het snel minder. Een fusie in 1978 met
de Nederlandse Kamgarenweverij in Veldhoven was weinig succesvol: in 1980 gaf de door de fusie
433
ontstane onderneming het op. De productie in Geldrop was al in de late jaren zeventig stilgelegd.
Afbeelding:
Situatieschets
fabriekscompl
ex Fa. Van
den Heuvel,
434
Geldrop
433
Burgers, 2000, 38-40.
434
Van den Heuvel, 2008, Bijlage III.
216
Voor wie meer wil lezen: de bedrijfsgeschiedenis van deze onderneming is vastgelegd in de volgende
studie: Heuvel, R.H.A. van den. 200 jaar geschiedenis van het textielbedrijf Van de Heuvel te Geldrop.
Tilburg, 2008.
Coenen over dit bedrijf:

In 1863 bouwde Van den Heuvel een wolspinnerij op de plaats van de watermolen en werd er een
stoommachinaal linnenweverij opgericht in de Geldropse Langstraat. De stoommachinaal
linnenweverij van 1863 was de eerste echte textielfabriek, omdat in de overige bedrijven waar met
stoommachines werd gewerkt, de energie slechts gebruikt werd voor een deel van het
produktieproces, zoals spinnen of vollen. Hier werden voor het eerst de weefgetouwen machinaal
aangedreven. In dit opzicht was Geldrop eerder dan Eindhoven. De linnenweverij, in de Geldropse
volksmond „het Machinaal" genoemd, werd gesticht door Willem Vissers, een uit Drunen afkomstige
timmerman. In 1864 werd het fabrieksterrein uitgebreid met de aankoop van een perceel grond van
435
het Armbestuur tussen de fabriek en de Burght.
Afbeelding: Op enkele andere foto's van de Langstraat komt „bijna onzichtbaar" de in het verleden zo
bekende stoomweverij van Vissers en Eijcken voor, in de volksmond „'t Machinaal" genoemd. Hier een
foto van het geheel. Jansen de Wit N.V Kousenen Sokkenfabriek, die sedert 1940 in “’'t Machinaal"
436
was gevestigd, heeft in 1982 haar produktie overgebracht naar het industrieterrein “De Spaarpot".
10.29.04.032 Fabrieksgebouw Klein Braakhuizen

In 1852 liet Karel Frantzen een stoommachine plaatsen in een nieuwe fabriek. Het betrof een van de
eerste moderne fabrieksgebouwen in Geldrop. Een deel van het produktieproces werd
gemechaniseerd. Frantzen richtte zich op het vollen, verven, scheren en appreture.
10.29.04.033 Fabrieksgebouw Wielstraat, Geldrop

In 1854 hadden Adriaan van den Heuvel en Hendrik Eijcken hun bedrijven gesplitst. Adriaan kreeg de
panden op de Heuvel en Hendrik Eijcken richtte in 1855 een stoomwolspinnerij op in de Wielstraat.
437
Het betrof een van de eerste echte fabrieken in de Moderne Tijd.
435
Coenen, 1987, 115.
436
437
Coenen, 1987, 114.
217
Een van de wollenstoffenfabrieken was de firma H. Eijcken en Zonen in de Wielstraat. In 1896
brandde het fabrieksgebouw tot aan de grond toe af. Directeur J. Scheilens gaf opdracht tot de bouw
van een nieuwe fabriek. Het statige hoge gebouw met de twee kleine torentjes, was tot de brand in
januari 1979 een herkenningspunt voor Geldrop, omdat het zo boven de bebouwing van het centrum
uitstak. In 1905 werd het complex met een weverij uitgebreid en in 1907 met een drogerij. Het doel
438
van de firma was het fabriceren van wollen- en halfwollenstoffen.
Afbeelding: Anno 1922. Kijkje in de fabriek van H . Eijcken en Zonen, fabrikanten van wollen en
halfwollen stoffen voor dames- en herenkleding, opgericht in 1855. De eigenaresse sedert 1886 was
de fam. Schellens. Na de brand in 1896 werd de fabriek herbouwd. In 1960 werd de fabriek
439
opgeheven.
10.29.04.034 Drukkerij, hoek Korte Kerkstraat/Langstraat, Geldrop

Sinds 1850 had Geldrop een eigen drukkerij. In de drukkerij werden onder andere bidprentjes gedrukt,
schoolschriften, religieuse boekjes en verpakkingsmaterialen voor de handelaren. De drukkerij was
440
gevestigd aan de Kleine Heuvel op de hoek van de Korte Kerkstraat met de Langstraat.
10.29.04.035 Wasblekerij van Deelen, Genoenhuizerweg, Zesgehuchten

In de (bijen)wasblekerij werkten in 1866 twee mannen en vier vrouwen. Het arbeidsloon van de
mannen bedroeg 70 cent per dag, dat van de vrouwen 40 cent. De gele was betrok Deelen uit Havana
en Japan. Als witte was voerde hij zijn produkten uit naar Duitsland. Toen Deelen in 1869 op 82-jarige
441
leeftijd overleed, werd de wasblekerij opgeheven.
10.29.04.036 TWEKA, Mierloseweg 51a, 63 l t/m p, r, en s en Nuenenseweg 2a, Geldrop

De bebouwing op Klein Braakhuizen nam toe vanwege de stichting van de tricotagefabriek van De
442
Heer (de latere TWEKA) aan de Mierloseweg in de gebouwen van de haspelarij van Raymakers.
Gemeentelijk monument: G3.02
Leegstaande gebouwen waren erg aantrekkelijk voor het vestigen van een nieuwe industrie, omdat de
huisvesting goedkoop te verwerven was. In 1913 was de haspelarij van de firma Raymakers aan de
Mierloseweg stopgezet. De Eindhovense fabrikantenzoon J.A. de Heer kreeg van zijn vader in 1916
de voormalige haspelarij van Raymakers, om daar een tricotagefabriek te beginnen. Voor de
438
Coenen, 1987, 210-211.
439
440
Coenen, 1987, 120.
441
Coenen, 1987, 121.
442
Coenen, 1987, 150-151.
218
textielarbeiders was de tricotage-industrie iets nieuws. Het bedrijf was gespecialiseerd in badpakken,
later werd het assortiment uitgebreid met onder- en bovenkleding. Het werk werd aanvankelijk vooral
door meisjes en vrouwen verricht. In tegenstelling tot de andere nieuwe textielfabrieken, had de firma
J. A. de Heer geen last van de malaise in de twintiger jaren. Het bedrijf groeide in die tijd uit tot de
grootste textielfabriek van Geldrop. In 1929 waren maar liefst 540 werknemers bij deze firma
werkzaam.
Zowel in 1924 als in 1927, toen andere bedrijven met moeite het hoofd boven water hielden, breidde
de tricotagefabriek van De Heer zich uit. Vanuit de tricotagefabriek werd in 1927 een eigen harmonie
opgericht en een bedrijfsbrandweer. In datzelfde jaar werd de handelsnaam gewijzigd in N.V.
Geldropsche Tricotagefabriek. Op 26 november 1927 nam De Heer het initiatief tot de oprichting van
een pensioenfonds, waarin hij zelf een flinke som stortte als aanzet. Andere Geldropse bedrijven
kenden op dat moment nog geen pensioenfonds. In 1928 breidde het bedrijf zich verder uit aan de
Nuenenseweg. In een vergadering van 21 juni 1931 werd besloten de statuten te wijzigen en een
nieuwe handelsnaam te kiezen, namelijk TWEKA, naar het gevoerde merkartikel. De „twee K's" van
Tweka stonden voor,,Kwaliteit en Kleur". Zelfs tijdens de crisisjaren bleef het aantal werknemers
toenemen, omdat de Tweka voldoende afzet had in Nederland. Terwijl vooral jonge firma's in deze
jaren failliet gingen en de oude bedrijven problemen hadden om zich te handhaven, klom het jonge
443
bedrijf op en werd de grootste textielproducent van Geldrop.
10.29.04.037 Coöperatief zuivelfabriekje, Hoog Geldrop, Zesgehuchten

In 1893 werden in Geldrop een en in Zesgehuchten twee zuivelfabriekjes opgericht. Aanvankelijk
betrof het hier particulier initiatief, onder andere van de Geldropse molenaar Schuurmans, maar na
enkele jaren groeide hieruit een coöperatief fabriekje op het Zesgehuchtense gehucht Hoog
444
Geldrop.
10.29.04.038 Vissers en Eijcken, Langstraat Geldrop

De stoomlinnenfabriek van Vissers en Eijcken in de Langstraat dateerde van 1863. De bloei na 1895
van dit bedrijf was merkbaar aan de toename van het aantal arbeiders en aan de grote opdrachten.
De naam Vissers en Eijcken werd in 1905 veranderd in N.V. Stoomweverij, voorheen Vissers en
Eijcken. In de statuten van de nieuwe firma werd het doel van het bedrijf geformuleerd als: ‘het
fabriceren van en handeldrijven in linnen, halflinnen, katoenen en juten goederen, garens en
aanverwante artikelen’. In 1924 werd door A. C. J . M. Schellens en A. W. Jansen de N.V. Vissers en
Eijckens Textielmaatschappij opgericht, welke naam in de plaats kwam van N.V. ,,Stoomweverij,
445
voorheen Vissers en Eijcken". In 1933 moest het bedrijf worden gesloten.
10.29.04.039 Van Besouw en Co. / A. en M. van Agt, Bogardeind 31, Geldrop

Een andere stoomlinnenfabriek in Geldrop was gelegen aan het Bogardeind. Van Besouw had zijn
bedrijf gesticht in de voormalige textielfabriek van Van den Nieuwenhuijsen. De firma kreeg de naam
Van Besouw en Companie. Het doel van de firma werd in de statuten omschreven als het weven van
linnen tegen loon. Groot is het bedrijf nooit geworden. Op 3 december 1918 werd het bedrijf verkocht
aan de gebroeders A. en M. van Agt uit Eindhoven. Door de overname van de fabriek van Van
Besouw konden zij nu ook zwaar doek fabriceren. De specialiteit van de firma Van Agt in Geldrop was
filterdoek en markiezendoek. Het filterdoek werd onder andere geleverd aan de Sphinx in Maastricht
voor het persen van klei en aan suikerfabrieken.
Ook zeildoek voor vrachtwagens werd door Van
Agt vervaardigd. Naast linnen stoffen werden ook
wollen en katoen stoffen gefabriceerd en
446
aanverwante artikelen.
Afbeelding: Voormalige Stoomlinnenfabriek aan het

Bogardeind 31 in Geldrop (februari 2012).
443
Coenen, 1987, 215-216.
444
Coenen, 1987, 192.
445
Coenen, 1987, 206-207.
446
Coenen, 1987, 207.
219
10.29.04.040 A. S. Eijcken / A. van der Heijden, Mierloseweg Geldrop
De firma A. S. Eijcken - voorheen Carp - aan de Mierloseweg, werd in 1897 overgenomen door A. van
der Heijden en Zoon. Van der Heijden was voortgekomen uit een echte Geldropse familie van wevers
en fabrikeurs. De firma Van der Heijden was een loonspinnerij, die gespecialiseerd was in het spinnen
van breigarens. De gebouwen werden in 1901, 1907 en in 1919 door brand getroffen. Geleidelijk
werden er ook wollen stoffen gefabriceerd. Van der Heijden moest het vooral hebben van kloosters,
die bij hem de stoffen betrokken voor hun kleding. In 1931 - dus tijdens de crisisjaren - overleed een
der firmanten, Willem van der Heijden. Ondanks die tegenslag wist het bedrijf zich tijdens de
447
crisisjaren te handhaven.
Afbeelding: Fabriek van A. van der Heijden aan de Mierloseweg.
10.29.04.041 Raue en Bodde, Helze, Geldrop

Veel kleiner was de textielfabriek van Raue en Bodde aan de HeIze. Het bedrijf van Raue en Bodde
was gespecialiseerd in boezel en rokstrepen. Ondanks het aantrekken van de markt na 1895, ging het
met de firma Raue en Bodde niet goed. In 1927 moest Pessers de fabriek in de HeIze van de hand
doen. De gebouwen werden onderhands gekocht door baron Van TuyII van Serooskerken, die het
plan had om een deel van de fabriek te slopen en de overige gebouwen in te richten als stallingen en
bergplaats. Met deze aankoop verwierf de baron een complex dat geheel aansloot bij zijn al
bestaande bezittingen. Na enige jaren werden de fabrieksgebouwen opnieuw in gebruik genomen.
Ditmaal vestigde de firma Jansen de Wit, kousenfabrikanten uit Schijndel, zich in de HeIze. Met dit
bedrijf ging het zo goed, dat in 1940 de leegstaande gebouwen van Vissers en Eijcken in de
Langstraat konden worden aangekocht. Ook na de Tweede Wereldoorlog bleef het gebouw in de
448
HeIze bedrijven aantrekken, zoals onder andere de Oda.
10.29.04.042 Van Gerdinge, Geldrop

In 1900 stichtte de Eindhovenaar A. C. van Gerdinge een bontweverij in Geldrop. In 1906, toen het
aantal werknemers van dit bedrijf was gegroeid tot 66, richtte Van Gerdinge een halfwollen- en
katoenenstoffenweverij op en ging hij over tot de aanschaf van nieuwe machines. Tot 1911 ging het
449
goed met dit bedrijf, maar twee jaren later moest het worden opgeheven.
10.29.04.043 Haspelarij Raymakers, Mierloseweg Geldrop
447
Coenen, 1987, 207-208.
448
Coenen, 1987, 213-214.
449
Coenen, 1987, 214.
220
In 1901 vestigde deze firma een haspelarij in de HeIze en reeds een jaar later werd een
fabrieksgebouw aan de Mierloseweg gesticht. In de fabriek werkten soms meer dan 100 vrouwen en
450
meisjes maar het bedrijf ging in 1913 failliet.
10.29.04.044 P. de Wit, Parallelweg 26, Geldrop

Voormalige wollendekenfabriek van P. de Wit uit 1913. De fabriek bestaat uit twee gebouwen. Een op
vierkante plattegrond onder twaalf sheddaken (gebouw I) en het langwerpige fabrieksgebouw hier ten
noorden van onder platdak (gebouw II), waarin onder andere het ketelhuis. Beide liggen met de
zuidwest gevel aan de Parallelweg onderling gescheiden door een eigen fabrieksstraat. Deze ligt
loodrecht op de Parallelweg. Over de sheddaken van de fabriek is één groot dak aangebracht. Zo zijn
ze niet zichtbaar vanaf de straat. Van gebouw II behoort slechts het westelijk deel tot het monument.
Gebouw 1 van de fabriek is twee traveeën breed en acht diep. De overkapping bestaat uit twaalf
houten sheddaken met de nokrichting loodrecht op de straat, gedragen door stalen I-profielen op
kolommen. De buitenmuren zijn uitgevoerd in machinale baksteen gemetseld in kruisverband. De
voorgevel aan de straat heeft twaalf traveeën met vierkante negenruits vensters, waarboven even
zovele gietijzeren rondvensters met geometrische roedenverdeling ter hoogte van de shedconstructie.
Het geheel heeft een getrapte pilasterbekroning met diamantkop. In de architectuur van de gevel is
subtiel de achterliggende shedvorm (zaagtand) van het dak aangegeven. Het geheel heeft een fraaie
ritmiek. Op de blinde middenvelden van de bekroning stond de oorspronkelijke naam van de fabrikant
en het nu nog zichtbare bouwjaar. Aan de straat de hoge rechthoekige fabrieksschoorsteen.
Gebouw II heeft een plat dak met een pilastergevel en bekroning aan de straat.

De fabriek is architectuur- en cultuurhistorisch van belang. Tevens industrieel-archeologisch
waardevol.
Afbeelding:
Fabrieksgebouw
aan de Parallelweg
Vanwege de aanleg van het hoogspoor in 1913 werd de omgeving van het station en de losplaats een
aantrekkelijk gebied voor het vestigen van een textielfabriek. In het verleden waren de bedrijven
gesitueerd in de direkte nabijheid van de Dommel. Dit was later niet meer noodzakelijk. Aan de
451
Parallelweg vestigde P. de Wit uit Helmond een fabriek. Het object is een goed voorbeeld van de
bouwtrant van de fabrieksarchitectuur uit het eerste kwart van de 20e eeuw.
10.29.04.045 Wollendekenfabriek Nederland, Ter Borghstraat Geldrop

In de Ter Borghstraat werd in 1916 door de N.V. De Wit grond aangekocht voor de bouw van een
nieuwe fabriek, die bekend werd als de N.V. Wollendekenfabriek „Nederland". De Wit heeft die fabriek
nooit gehad. Ook de Wollendekenfabriek kampte in de twintiger jaren met problemen. Tijdelijke
stopzetting en ontslagen konden niet voorkomen worden. In 1925 werd A. J. Venmans directeur van
450
Coenen, 1987, 214.
451
Coenen, 1987, 214.
221
de Wollendekenfabriek, welke functie hij tot 1960 bleef uitoefenen. Na 1928 ging het iets beter. In
452
1930 werd het complex aan de Ter Borghstraat uitgebreid met een spinnerij en een nieuw kantoor.
10.29.04.046 Pessers, Provinciale weg van Eindhoven naar Geldrop, Geldrop

De Provinciale weg van Eindhoven naar Geldrop was eveneens een ideale vestigingsplaats voor
industrieën. Daar werden fabrieken opgericht, zoals de strohulzenfabriek van Govers, de
landbouwmachinefabriek van Zweegers, de Peijnenburg's Koekfabriek en de textielfabriek van
Pessers. Pessers vestigde zich in 1912 vanuit Tilburg in Geldrop. In 1931 moest de firma Pessers als
gevolg van de crisis de lonen verlagen en de werktijd verkorten tot drie dagen per week. De export
kwam geheel te vervallen. Enigszins afgeslankt wist het bedrijf zich tijdens de crisisjaren te
453
handhaven, waarna tijdens de Tweede Wereldoorlog een bloeiperiode aanbrak.
10.29.04.047 Linnenweverij ‘De Vlasakker, Sluisstraat, Geldrop

Twee voorbeelden van kleine firma's, die in de twintiger jaren opkwamen, waren de Brabantse
Linnenweverij „De Vlasakker" in de Sluisstraat en de Breifabriek van Van Bree in de H. Geeststraat.
De Vlasakker was een linnenweverij, die in 1926 door G. Bruning uit Geldrop en H. Overmeer uit
454
Roermond werd opgericht. Het bedrijfje heeft slechts een jaar bestaan.
10.29.04.048 Breifabriek van Van Bree, Heilig Geeststraat, Geldrop

Van Bree had in 1926 plannen om een breifabriek te bouwen in de H. Geeststraat, maar de
inschrijving viel hem erg tegen, zodat de plannen niet doorgingen. Samen met Sprengers begon hij
een breifabriek in een van de lokalen van de voormalige Openbare school aan de Kerkstraat. In 1928
vestigde Van Bree zich in de voormalige gebouwen van de linnenweverij De Vlasakker. Uiteindelijk
werd besloten om een kousenfabriek te stichten in de H. Geeststraat, waarvoor in oktober 1930 de
vergunning werd verleend. De naam N.V. Kousenfabriek Van Bree en Co. werd in december 1931
gewijzigd in Neko. Tijdens de crisisjaren kon dit bedrijf zich handhaven, hoewel het nooit groot is
geworden. Ook in de Laarstraat stond een kleine weverij, die eigendom was van de gebroeders Van
e
der Sanden. Het fabriekspand bestaat nog steeds en werd eind 20 eeuw gebruikt als tapijten- en
455
gordijnenwinkel.
NB: Er was ook een breifabriek van Van Bree in de Sluisstraat (pand staat nu in De Raadstraat)
10.29.04.049 Peijnenburg’s Koekfabriek, Nieuwendijk 39, Geldrop

Omstreeks 1858 vestigde Willem Peijnenburg uit Stratum zich als bakker te Geldrop. In 1883 ging zijn
zoon Frans Peijnenburg met zijn ,,koekenbakkerswerk" de jaarmarkten af. Deze datum wordt nu nog
aangehouden als de stichtingsdatum van de ruim honderd jaar oude Koninklijke Peijnenburg's
Koekfabriek. Zijn broer Henri Peijnenburg begon in 1888 met een brood- en koekbakkerij in de
Kerkstraat. In beide gevallen was er nog geen sprake van een fabriek, maar van een bakkerij, waar
ook peperkoek werd verkocht. Frans Peijnenburg vervoerde zijn produkten met een broodwagen,
waarvoor hij een pony had gespannen, Henri had een gedresseerde bok voor zijn
wagen. De verkoop van peperkoek ging zo voorspoedig, dat Henri speciaal
personeel moest aantrekken. In 1898 vroeg hij in een advertentie om een
bekwaam koekbakkersknecht en een leerling-koekbakker.
In 1915 begon Johan Peijnenburg, de zoon van Henri (later Harry Peijnenburg
genaamd), een bakkerij in het pand Nieuwendijk 39, waar hij zich ging
specialiseren in koek en banket. In 1917 richtte Johan Peijnenburg de Brabantse
koekfabriek „De Bijenkorf" op. Van imkers in de omtrek en van bijenverenigingen
van plaatselijke boerenbonden werd honing aangekocht voor het bereiden van de
koek. In 1925 behaalde de firma de „Coupe d'Argent" tijdens de Salon de la
Boulangerie te Parijs, tevens kende de jury met algemene stemmen de „Grand
Prix d'Honneur" toe. Op dat moment had de firma Peijnenburg-Scheepers, zoals de koekfabriek ook
genoemd werd, al 40 medailles ontvangen.
452
Coenen, 1987, 214-215.
453
Coenen, 1987, 214-215.
454
Coenen, 1987, 216.
455
Coenen, 1987, 216.
222
Met deze successen durfde Johan Peijnenburg de winkel in koek, banket en aanverwante artikelen in
1925 op te heffen, om zich uitsluitend te wijden aan zijn koekfabriek.
Een beschrijving van het bedrijf uit die tijd, geeft een beeld van de koekproduktie: Omstreeks 1925
werden bij Peijnenburg al zo'n 120 verschillende soorten koek geproduceerd, waarvan de bekendste
waren: de Jubileumkoek, uitgebracht ter gelegenheid van het 25-jarig kroningsjubileum van koningin
Wilhelmina in 1923, de Volksontbijtkoek, de Reuzencandijkoek, de Honingcandijkoek, de
Reclamecandijkoek en later de succesvolle Wereldkoek, die in goudmerk, bruinmerk, blauwmerk en
groenmerk werd geleverd. In 1933 kwam de firma Peijnenburg met de Suprisekoek op de markt, die in
een doos was verpakt met een kleine verrassing daarbij, bijvoorbeeld een potlood of een gum. Het
succes van dit nieuwe produkt en het honingkoekje met de naam ,,Krick-Krack" hielpen de
456
Peijnenburg's Koekfabriek de crisisjaren door.
10.29.04.050 Houtkopers Conservenfabriek, Geldrop

Als gevolg van het gebrek aan levensmiddelen tijdens de Eerste Wereldoorlog, werd aan de
Zesgehuchtense kant van de spoorlijn de Houtkopers Conservenfabriek opgericht, waarvan Vincent
van den Heuvel mede-eigenaar was. Het belangrijkste onderdeel van de fabriek was de
groentedrogerij. Hier werden vooral aardappelen en uien gedroogd. In de volksmond heette het bedrijf
„het juinfabriek". In 1916 werd het bedrijf verbonden met het bovengrondse electriciteitsnet van de
gemeente Geldrop. Toen na de oorlog de distributie kon worden opgeheven en de voedselvoorziening
weer op gang kwam, was de behoefte aan conserven zo gering, dat de produktie werd gestaakt. Het
bedrijf werd op 5 juni 1920 opgeheven. De fabrieksgebouwen aan de Losweg werden in 1924
457
verkocht aan de Servarijwielfabriek.
10.29.04.051 Constant van den Heuvel, Molenstraat (op moleneiland), Geldrop

Het oudste sigarenfabriekje was van Constant van den Heuvel op het eiland in de Dommel aan de
Molenstraat.
10.29.04.052 Heuveltjes, Heezerweg Geldrop

De sigarenfabriek van Van den Nieuwenhoven aan de Heezerweg werd in 1924 uitgebreid. In
augustus 1924 werd de bouw van een woonhuis met sigarenfabriek onderhands aanbesteed aan W.
Bax en Sloots uit Geldrop. De sigaren werden
onder de merknaam ,,Heuveltjes" verkocht.
Helaas moest Van den Nieuwenhoven
constateren dat zijn merk sigaren destijds ook
werd vervalst. In 1927 werd de naam van de
firma L. van den Nieuwenhoven gewijzigd in
458
,,Heuveltjes sigarenfabriek".
Afbeelding: Heuveltjes sigarenfabriek aan de

Heezerweg, omstreeks 1930
10.29.04.053 Strohulzenfabriek De Jong en Co, Hulst, Zesgehuchten
456
Coenen, 1987, 217-219.
457
Coenen, 1987, 220.
458
Coenen, 1987, 220.
223
Roggestro was een ideaal produkt om te isoleren. Als strohulzen werd het verkocht aan het
buitenland, waar het gebruikt werd voor het verpakken van flessen en als isolatiemateriaal. Vanwege
de toenemende handel in roggestro gingen de grote strohulzenfabrikanten in diverse boerendorpen
strohulzenfabrieken oprichten om het roggestro beter te kunnen verwerken. In 1898 werd op Hulst in
Zesgehuchten een strohulzenfabriek gesticht door M. van den Heuvel en A. de Jong, de eigenaren
van de N.V. Eindhovensche Stroohulzenfabriek A. de Jong en Co. Na vijf jaren werd de vennootschap
verbroken en ging De Jong alleen verder met de strohulzenfabriek in Zesgehuchten. In 1905 werd de
459
firma opgeheven.
10.29.04.054 Strohulzenfabriek Govers, Hulst, Zesgehuchten

In 1905 werd door Jos Govers een andere strohulzenfabriek op Hulst nabij het kanaal in werking
gesteld. In 1906 besloot Govers grond aan te kopen van de molenaar J. Sprengers, direkt naast de
molen langs de Provinciale weg Eindhoven- Geldrop. Govers koos voor dat terrein, omdat het langs
de tramlijn was gelegen. Vanwege de afhankelijkheid de export kampte de strohulzenfabriek tijdens
de malaise in de twintiger jaren en tijdens de crisis in de dertiger jaren met problemen. Zoals dat met
veel strohulzenfabrieken destijds het geval was, ging het bedrijf door brand ten onder. Een grote
460
brand in 1936 verwoestte de fabriek aan de Nieuwendijk.
Afbeelding: In de Stroohulzenfabriek van Jos. Govers aan de Eindhovenseweg werkten vele

e
Geldropse meisjes (1922). Op de plaats van deze fabriek lag aan het einde van de 20 eeuw de
461
garage van Van der Meulen-Ansems.
10.29.04.055 Machinefabriek Van der Putten / Zweegers, Eindhovenseweg 16, Geldrop

Tijdens de Eerste Wereldoorlog ging J. van der Putten samenwerken met P.J. Zweegers uit Geldrop.
Van enkele Geldropse fabrikanten namen zij de „N.V. Machinefabriek Geldrop" over aan de
Papenvoort. De specialiteit van het bedrijf waren de langstro- en breedstrodorsmachines. Op de
tuinbouwtentoonstelling te Wijchen in 1925 behaalde de landbouwmachinefabriek de hoogste
onderscheiding. In 1937 trad J.J. van der Putten uit de firma, waarna het bedrijf werd voortgezet aan
de Eindhovenseweg onder de naam ,,Landbouwmachinefabriek P. J . Zweegers en Zonen".
Specialiteit van Zweegers waren de kunstmeststrooiers, aardappelsorteer- en zaaimachines. Vooral
462
na de Tweede Wereldoorlog nam het bedrijf een hoge vlucht en genoot het internationale faam.
459
Coenen, 1987, 221.
460
Coenen, 1987, 221.
461
462
Coenen, 1987, 221.
224
Afbeelding: In 1916 werd aan de
Eindhovense nummer 16 de
basis gelegd van de
machinefabriek van P.J.
Zweegers en Zonen. Op deze
plaats verrees later
463
meubelhandel Van Gemert.
10.29.04.056 Rijwielfabriek Vlemmings Wiel, Geldrop

Omstreeks de eeuwwisseling werden de eerste initiatieven genomen om rijwielfabriekjes op te richten.
De rijwielhandelaar Vlemmings liet voor zijn rekening in 1899 al fietsen fabriceren in Engeland, die hij
onder de naam ,,Vlemmings wiel" voor de prijs van f 125,- aanbood, voor die tijd nog een enorm
bedrag. Vlemmings was tevens de eerste, die in Geldrop auto's verkocht.
10.29.04.057 SERVA, Losweg, Geldrop

In de Paradijslaan te Eindhoven had rijwielfabrikant Senders in 1922 in de voormalige sigarenfabriek
van Heijnen de SERVAfabriek gesticht. Het perceel was echter snel te klein geworden, zodat Senders
uit ging kijken naar een andere lokatie. Door bemiddeling van de heer M. Priems kon in mei 1924 de
voormalige conservenfabriek van Houtkopers aan de Losweg worden aangekocht, die bestond uit een
groot gebouw met een hectare grond. In augustus van dat jaar kreeg hij van de gemeente Geldrop de
toestemming om de voormalige groentedrogerij en conservenfabriek te verbouwen tot rijwielfabriek.
Naast de SERVA betrok de BEMA (Brabantsche Electrische Mechanische Apparatenfabriek), een
deel van de gebouwen. In 1931 maakte de SERVA behalve gewone rijwielen, ook bakfietsen,
464
wegracefietsen en kinderrijwielen.
Afbeelding: Hier een kijkje op de in 1924 opgerichte fabriek van Senders aan de Losweg. De fabriek
465
bestaat niet meer.
10.29.04.058 Vermeta en Casco, Emopad, Geldrop

Nabij de spoorlijn werd vlak voor de Tweede Wereldoorlog door Gijrath uit Valkenswaard een groot
fabriekscomplex gebouwd voor de Verenigde Metaalbedrijven „Vermeta" en de Metaalwaren- en
machinefabriek „Casco". De activiteiten van de Casco kwamen enigszins overeen met die van de
463
464
Coenen, 1987, 221-222.
465
225
Serva, aangezien daar naven, trommelnaven, hoofdassen en spilassen voor bakfietsen en lichte
motorrijwielen werden vervaardigd. Deze bedrijven aan het latere Emopad, kampten tijdens de oorlog
met problemen, zodat het terrein werd overgenomen door de N.V. Philips, die er een draadtrekkerij in
466
vestigde.
10.29.04.059 Steenfabriek De Vlijt,Kanaaldijk-Zuid, Eindhoven

Van de steenfabrieken op Riel bleef er uiteindelijk maar een over, de steenfabriek „De Vlijt" van Van
Gestel en Glaudemans. Deze was gevestigd op de grens van Zesgehuchten met Tongelre. Directeur
Adrianus Longinus van Gestel woonde naast de fabriek op Zesgehuchtens grondgebied in huize
„Steenoord". Op de plaats van deze villa staat tegenwoordig de fabriek van DAF. De steenfabriek
467
werd in 1902 gesticht en bleef produceren tot in de dertiger jaren. Nu DAF-fabrieken.
10.29.04.060 Wollenstoffenfabriek Heuvel 7, Geldrop

468
Fabrieksgebouw, zogenaamd “fabriekshuis” van de voormalige wollenstoffenfabriek A. van de Heuvel
en Zoon; in schoon metselwerk opgetrokken, uit 1854 daterend pand met verdieping onder de rode
Friese pannen gedekt zadeldak tussen tuitgevels. De zeven vensterassen brede voorgevel heeft een
gepleisterde plint, 24-ruits ramen en is afgesloten met een geprofileerde kroonlijst. In de kopgevels 30-
en 40-ruits schuiframen.
Afbeelding: Voormalig fabrieksgebouw, Heuvel 7 (voorheen 9), Geldrop
10.29.04.062 Bogardeind 33, Geldrop

e
Een fabrieksgebouw aan het Bogardeind 33 uit het laatste kwart van de 19 eeuw eeuw. Van de
voormalige linnenweverij Fa. Gebr. A. en M. van Agt resteert een fabrieksgebouw uit omstreeks 1870-
1880. Fabrieksgebouw, tweelaags (4e kwart 19e eeuw). Plat dak. Voormalige lakenfabriek van Van
Agt, in schoon metselwerk opgetrokken. Typerend fabrieksgebouw uit het laatste kwart van de 19e
469
eeuw. Oorspronkelijk zadeldak na brand niet hersteld. Nu (2011) tapijthandel.
10.29.04.063 N.V. Electrische Broodfabriek Geldrop, Laarstraat 6, Geldrop

Een fabrieksgebouw aan de Laagstraat 6 uit ca. 1915. In het achterste deel was een weverij
aanwezig. Voorbouw tweelaags onder platdak en achterbouw eenlaags met vier sheddaken. De
voorbouw heeft een licht gebogen gemetselde muurafdekking tussen twee boven het dak uitstekende
466
Coenen, 1987, 221-222.
467
Coenen, 1987, 222-223.
468
Wel in lijst van rijksmonumenten zoals verstrekt door de gemeente, echter zonder nummer. KICH levert dit nummer op.
469
226
penanten. Muuropeningen voorzien van segmentbogen. Typerend fabrieksgebouw uit het eerste kwart
470
van de 20e eeuw.
Gemeentelijk monument nr.: G3.01
Afbeelding: N.V. Electrische Broodfabriek Geldrop
10.29.04.064 Roomboterfabriek Welstand en

Genoegen, Broekstraat 49, Mierlo
Rond 1900 wordt de Cooperatieve Roomboterfabriek Welstand en Genoegen gevestigd in de
Broekstraat. Waarschijnlijk is dit niet het eerste melkfabriekje in deze buurt, vanaf 1895 werden overal
471
melkfabriekjes ingericht die enkele jaren later weer gingen samen werken.
10.29.04.065 Cooperatieve Melkinrichting St. Lucia, Mierlo

De melkfabriek Sint Lucia Mierlo werd opgericht in 1919. Deze fabriek heeft 40 jaar de Mierlose melk
472
verwerkt. In 1959 of 1960 is deze fabriek gefuseerd met melkcooperatie De Eendracht in Helmond.
10.29.04.001 Werkhuis, Geldrop

Op de kadastrale kaart van 1832 staat een werkhuis
vermeld. In de Oorspronkelijk Aanwijzende Tafels (OAT’s)
staat dit pand op naam van E. Princenmuyters, een
lakenfabrikeur en wordt het pand als een Speciewerkhuis
vermeld (sectie B, blad 01, OAT-nr. 6). Hier werden
kennelijk specerijen verwerkt of bewerkt.
473
Afbeelding: Werkhuis op de kadastrale kaart 1832
29.5 Fabrieksterrein
Terrein behorend bij fabrieksgebouwen, gebruikt als verkeersgebied, parkeerruimte, opslagruimte en
misschien zelfs wel productiegebied (bezinkbekkens bijv.)
29.6 Gezondheidszorg
Voor medische doeleinden (verpleging/verzorging, soms onderzoek) ingericht terrein. In enkele
gevallen is het terrein specifiek hiervoor gecreëerd evenals de bebouwing, in de regel is het echter
een ouder terrein (landgoed of buitenplaats).
29.7 Hoge schoorsteen

Hoge schoorsteen van een industrieel bedrijf.
470
471
Manders, 2008, 310.
472
Manders, 2008, 311.
473
www.watwaswaar.nl
227
29.8 Hopeest
Het gebouwtje waarin de hop boven een vuurtje te drogen gelegd wordt.
29.9 Kantorenpark
Terrein waarvan de plattegrond, inrichting en bebouwing is georiënteerd op het administratieve
gedeelte van het bedrijfsleven. Het terrein is overwegend bebouwd met representatieve architectuur
en doorgaans gesitueerd aan de periferie van de stad.
29.10 Klokkengieter
29.11 Leerlooierij
10.29.11.001 Looierij, eind van de Wielstraat, Geldrop

Op de kadastrale kaart van 1832 staat een werkplaats voor
een looierij aangeduid, die in de OAT’s niet nader staat
omschreven (sectie B, blad 01, OAT-nr. 4). De looierij lag aan
een verdwenen weg parallel aan de Molenstraat.
474
Afbeelding: werkplaats voor een looierij te Mierlo
29.12 Loods/pakhuis
10.29.12.001 Loods, uitgebouwd in molenwiel aan Wielstraat, Geldrop

Op de kadastrale kaart van 1832 staat een loods vermeld. In de Oorspronkelijk Aanwijzende Tafels
(OAT’s) staat dit pand op naam van E. Princenmuyters, een lakenfabrikeur (sectie B, blad 01, OAT-nr.
6a). Het pand was kennelijk gerelateerd aan het speciewerkhuis (zie 10.29.4.001) dat eveneens in
bezit was van bovenstaande familie en daartegenover was gelegen. De loods staat te boek als een
zogenaamde wasloods en stond in de afleidingstak van de Dommel.
10.29.12.002 Loods uitgebouwd in molenwiel nabij Wielstraat, Geldrop

(OAT’s) staat dit pand op naam Jan Verbeek, een lakenfabrikeur (sectie B, blad 01, OAT-nr. 36a). Het
pand was kennelijk gerelateerd aan belendende fabriek (zie 10.29.4.010) die eveneens in bezit was
Jan Verbeek. De loods staat te boek als een zogenaamde wasloods en stond in de afleidingstak van
de Dommel.
10.29.12.003 Loods, bovenstrooms van de watermolen, Geldrop

(OAT’s) staat dit pand op naam van de gemeente (sectie B, blad 01, OAT-nr. 36a). De loods staat te
boek als een zogenaamde wasloods en stond in de afleidingstak van de Dommel.
10.29.12.004 Pakhuis Boerenbond, Geldrop

In januari 1928 werd het nieuwe gebouw (onduidelijk is waar het oude gebouw zich bevond) door
pastoor Van Hooff van Zesgehuchten ingezegend. Dankzij dit moderne grote gebouw groeide de Aan-
en verkoopvereniging van de Boerenbond van Geldrop uit tot een bloeiende afdeling, die niet alleen
klanten trok uit Geldrop, maar ook uit de omliggende dorpen. In 1928 werd een weegbrug bij het
475
pakhuis in gebruik genomen en in 1932 een maalderij.
29.13 Onderwijs
Specifiek voor onderwijskundige doelstellingen gecreëerd terrein, met een op deze functie
georiënteerde structuur, inrichting en bebouwing, ook wel campus genoemd.
474
www.watwaswaar.nl
475
zie Coenen, p. 197
228
29.14 Pottenbakkerij
29.15 Smidse
10.29.15.001 Smederij, Markt 64, Mierlo

Op de kadastrale kaart van 1832 staat een smederij
vermeld. In de Oorspronkelijk Aanwijzende Tafels
(OAT’s) staat dit pand op naam van de gemeente
(sectie F, blad 01, OAT-nr. 205).
476
Afbeelding: Smederij op de kadastrale kaart 1832
10.29.15.002 Hoefsmederij, Geldrop

Hoefsmederij van Van der Velden
Afbeelding: Deze opname uit 1916 Iaat de hoefsmederij annex wielmakerij zien van Van der Velden.
Op de foto o.a.: Mathijs van der Velden, Dries van der Velden en Piet van der Velden.
29.16 Vlasrootput
Plas of poel of “put” waarin het vlas te roten gelegd werd.
29.17 Weverij
In de textielfabrieken werd onder meer veel gewoven. Zie bij fabrieken.
476
www.watwaswaar.nl
229
Thema 30: Woonwijken
Voor een beter onderscheid met de gehuchten is de meer moderne ontwikkeling van woonwijken in
een apart thema ondergebracht. De woonwijken zijn uitbreidingen van de woonbebouwing maar staan
los van het oude agrarische landschap, veelal na 1900 maar soms al wat eerder. De indeling is als
volgt:
30.1 Arbeidersbuurt
Vlakdekkende wijk of een straatje met arbeiderswoningen.
10.30.01.001 Smuldersstraat, Geldrop

Serie van 12 arbeidershuizen, eenlaags (ca. 1910). Mansardedak. De huizen vertegenwoordigden
een belangrijk aspect van de sociale geschiedenis als vroege voorbeelden van volkswoningbouw.
Is inmiddels (in 2011) vervangen door nieuwbouw (2011). Stonden in de volksmond bekend als de 12
apostelen.
30.2 Company-town
Nederzetting gesticht onder auspiciën van een industriële onderneming, meestal in de directe
omgeving van het bedrijf en in de regel bedoeld als huisvesting voor de eigen werknemers, met allerlei
voorzieningen als winkels, kerk, vermaak.
30.3 Lintbebouwing
Aaneenrijging van voornamelijk woningen aan de uitvalswegen van dorpen en gehuchten,
aanvankelijk zonder samenhang met vlakdekkende wijken.
30.4 Stationswijk
Vlakdekkende wijk of buurt die in de regel ontstaat tussen het spoorwegstation en het historische
stadscentrum, vanaf circa 1850. De structuur van de wijk is georiënteerd op het station, de bebouwing
is overwegend luxueus van karakter.
10.30.4.001 Stationswijk Geldrop
30.5 Tuinwijk
Vlakdekkende buurt, wijk of stadsdeel overwegend gekenmerkt door een ruimere opzet, een
gevarieerd, soms enigszins slingerend stratenpatroon en relatief goede woonhuizen te midden van
veel groen als privétuinen, openbaar groen en/of de directe nabijheid van natuurgebied.
30.6 Villawijk
Vlakdekkende buurt, wijk of stadsdeel gekenmerkt door een overwegend zeer ruime opzet, een
gevarieerd, soms enigszins slingerend stratenpatroon en zeer luxueuze vrijstaande woonhuizen
gesitueerd temidden van veel groen in een doorgaans parkachtige aanleg.
30.7 Wederopbouwwijk
Vlakdekkende buurt, wijk of stadsdeel gebouwd in de periode 1940-1965, bestaande uit vaak zeer
grootschalige, planmatige bouwprojecten, gericht op herstel/vervanging van de als gevolg van de
Tweede Wereldoorlog verwoeste gebieden.
30.8 Woonwijk
10.30.8.001 Nieuwbouwwijken Centrum Geldrop en Zesgehuchten

Na de aanleg van het hoogspoor in 1913 werd ook het gebied tussen het centrum en Zesgehuchten
steeds dichter bebouwd. De gemeente Zesgehuchten kampte met het probleem dat er te weinig geld
was voor woningbouw of wegenaanleg. Voor beide gemeenten was annexatie een uitkomst. De
gemeente Geldrop kreeg daardoor uitbreidingsmogelijkheden en de gemeente kon profiteren van de
230
477
wegenaanleg en aansluiting op het electriciteitsnet. Het volbouwen dateert echter vooral van na
1930.
10.30.8.002 Nieuwbouwwijk Terborghstraat, Geldrop

De eerste wijk met woningwetwoningen was de Terborghstraat, genoemd naar burgemeester C.J. ter
Borgh. De naam Terborghstraat werd in september 1940 gewijzigd in „burgemeester Ter
Borghstraat". Op 14 maart 1913 werd een plan in de gemeenteraad besproken om een vijftigtal
arbeiderswoningen te bouwen. Na 1907 was er weinig door particulieren gebouwd, zodat de
gemeente het initiatief nam om iets te doen aan het schrijnende tekort aan arbeiderswoningen. De
gemeenteraad stelde voor deze woningen te gaan bouwen langs een nieuw aan te leggen straat, die
Groot Braakhuizen met Klein Braakhuizen zou verbinden. Ook langs deze weg (de latere
Dwarsstraat) werden in de twintiger en dertiger jaren enkele huizen gebouwd.
In 1914 kon er worden begonnen met de bouw van de eerste 50 woningen, maar datzelfde jaar werd
het plan uitgebreid tot 130 woningen. Met ingang van 1 april 1916 werden de eerste nieuwe huizen in
gebruik genomen. Het duurde uiteindelijk tot 1924 voor de Terborghstraat was volgebouwd. De
bouwactiviteiten hadden invloed op enkele zijstraten, zoals de Sluisstraat (voorheen Heistraat
478
geheten), waar in de twintiger jaren diverse huizen werden gebouwd. Vier woningen (2 blokken van
2) werden in de Heistraat (Sluisstraat) gebouwd als zijnde opzichterswoningen. Deze zijn bewaard
gebleven als Sluisstraat 11-13-15-17.
Afbeelding: Terborghstraat anno 2011; de arbeiderswoningen uit het begin van de 20e eeuw hebben
plaatsgemaakt voor woningen uit de jaren 70
en 80.
Afbeelding: Op de hoek Sluisstraat-

Terborghstraat staan nog steeds twee
blokken van twee. Het huis verder naar links
staat er met een sterk gewijzigde pui ook
nog.
477
Coenen, 1987, 137.
478
Coenen, 1987, 150-151.
231
Thema 31: Historische (steden)bouwkunst
De periode 1475-1525 geldt als de Brabantse Gouden Eeuw. In de Brabantse dorpen uitte de
e
toegenomen welvaart zich in de bouw van vele kerken. De toegenomen welvaart zorgde vanaf de 14
eeuw in de steden van het hertogdom Brabant voor veel bouwactiviteiten, die waren geënt op de
bouw van kerken in de stijl van de Brabantse gotiek. De Franse gotiek uit de Volle Middeleeuwen gold
als inspiratie, maar in Brabant werden de kerken soberder van vorm en minder rijzig. De Bossche St.-
479
Jan is natuurlijk het belangrijkste voorbeeld van de gotiek.
‘In de 15 de eeuw kregen deze bouwactiviteiten navolging in de kleinere steden en dorpen in kerken
met eenvoudiger gotische vormen, die doorgaans met de term Kempense gotiek aangeduid worden.
Deze kerken hebben vaak een basilicale opbouw, ze zijn uitgevoerd in baksteen met natuurstenen
banden en hebben inwendig bakstenen gewelven. De belangrijkste kerken, waaraan kapittels
verbonden waren, zijn die van Oirschot, Hilvarenbeek en Oosterhout (…) Uit de 15e eeuw bleven
meer torens dan kerken bewaard en deze vormen dan ook letterlijk het hoogtepunt van de Brabantse
gotiek. De torens hebben veelal een rijke geleding met spaarnissen, rondboogfriezen en natuurstenen
details in de vorm van hoekblokjes of driepassen en haaks op elkaar staande of anders overhoekse
480
steunberen, dan wel een combinatie van beide.’
31.1 Woonhuis
10.31.01.001 Woonhuis, Brugstraat 13, Mierlo

Het pand Brugstraat 13 betreft een woonhuis. Het pand dateert van circa 1930 en bevat elementen uit
de Art Deco. Het is opgetrokken in gemetselde bakstenen gevels met vlechtingen en een rollaag bij de
onderdorpel. Door middel van getrapt metselwerk is de gehele pui inspringend, terwijl ook de erker
aan de voorzijde binnen het gevelvlak blijft. Op de zolderetage zijn dubbele vierruits vensters
aanwezig. De bovenlichten van de inpandige erker zijn uitgevoerd in glas-in-lood. De paneeldeur in
het portiek is voorzien van glas-in-lood elementen (bovenlicht en paneel aan de rechterzijde van de
deur). Gepotdekseld hout is gebruikt als bekleding van de latei en tussen de vensters van de
zolderetage. Het pand is afgedekt met een zadeldak met betonnen sneldekpannen.
Gemeentelijk monument nr.: M4.2.01

Het pand is van waarde vanwege zijn gave detaillering. Tevens is het pand van waarde vanwege de
situering en de verbondenheid met de ontwikkeling van het dorp Mierlo.
10.31.01.002 Woonhuis, Brugstraat 42, Mierlo

Het pand Brugstraat 42 is een villa die is gebouwd als dokterswoning. Het dateert van circa 1930 en is
verbouwd in circa 1985. Het is dokterswoning gebleven tot het midden van de jaren ‘70. Dokter
Kerssemakers woonde en praktiseerde er al vanaf 1934, in Mierlo algemeen bekend als: het huis van
De Kers.
De bouw van het pand is aanbesteed met een voor die tijd fraai gedrukt bestek met de datering 1928.
Uit dat bestek blijkt onder meer dat het schilderen van de gevels niet authentiek is. Thans is de villa
gedeeltelijk in gebruik als kantoor voor diverse soorten zakelijke dienstverlening. Het pand is
opgetrokken van machinale baksteen die op een later tijdstip van een witte schilderlaag is voorzien.
Het is voorzien van kunststoffen kozijnen, de gevelopeningen zijn echter ongewijzigd gebleven. Er is
een paneeldeur aanwezig. Het pand wordt afgedekt door een met leien bedekt, samengesteld dak
met afgeschuinde hoeken. In het dakvlak zijn dakkapellen aanwezig. Elementen van de chaletstijl zijn
in de dakvorm aanwezig.
479
Kolman e.a., 1987, 15, 20.
480
Kolman e.a., 1987, 20.
232
Het pand is van waarde vanwege de gave hoofdvorm en de deels nog gave detaillering. Tevens is het
pand van waarde vanwege zijn geschiedenis als burgemeesterswoning en de situering. Tenslotte is
het pand waardevol vanwege de verbondenheid met de ontwikkeling van het dorp Mierlo.
Afbeelding: Woonhuis aan de Brugstraat

42, Mierlo
10.31.01.003 Woonhuis, Dorpsstraat 101, Mierlo

Het pand Dorpsstraat 101 is van origine een dorpshuis en is in gebruik geweest als
schoolhoofdwoning. Thans is het in gebruik als woonhuis. De bouw van het pand heeft in circa 1910
plaatsgevonden. Het pand is opgetrokken in gemetselde gevels van machinale baksteen en
gedecoreerde en geschilderde betonnen lateien. De houten gootlijst staat op klosjes.
In de gevel zijn openslaande vensters met bovenlicht in een kleine roedenverdeling aanwezig. In de
voorgevel bevindt zich een paneeldeur met gietijzeren sierrooster. Het pand wordt afgedekt door een
samengesteld dak (kruispannen en plat afgedekt). De diverse dakkapellen zijn aangebracht in het
gedeelte met het lessenaarsdak.
Om het pand staat een gewalst ijzeren hekwerk. Dat hekwerk moet worden aangemerkt als artefact.
Bijzonder aan het hekwerk is dat de beëindiging van de spijlen cirkelvormig is. Dat is gedaan uit
veiligheidsoogpunt gezien de aanwezigheid van de school. Onder een zadeldak is een aangebouwde
schuur aanwezig.
Het pand is ook voor wat betreft het interieur op enkele punten beschermingswaardig. Het betreft de
zwart-wit marmeren schouw, het stucplafond met rozet en concentrische ringen en terrazzowerk gang.
Bijzonder is verder dat het pand is onderkelderd. In de bouwperiode is beton met gegoten decoratie
gebruikt voor de realisatie van lateien.
opmerkingen:
Het pand, inclusief het hekwerk aan de
voorzijde, zijn van waarde vanwege zijn
gaafheid en detaillering. Tevens van
waarde vanwege haar situering,
verbonden met de ontwikkeling van het
dorp Mierlo. Gemeentelijk monument nr.:
M4.2.03
Afbeelding: Woonhuis aan de Dorpsstraat

101, Mierlo
233
Het pand Dorpsstraat 139 is van origine een villa en is thans in gebruik als woonhuis en kantoor. De
bouw van het pand heeft in circa 1935 plaatsgevonden. Het is een goed voorbeeld van de
vooroorlogse kleine villa: de nok staat loodrecht op de straat en de voornaamste decoratie bestaat uit
het aanbrengen van erkers en/of houten bloembakken onder de bovenvensters.
Het pand is opgetrokken in gemetselde gevels van machinale baksteen. Aan de voorgevel is onder de
verdiepingsramen een houten bloembak aanwezig. Het kenmerkende vlieringraam bestaat uit twee
smalle glaspanelen met glas-in-lood. Het pand heeft gekoppelde brede vensters. Aan de voorzijde is
op de begane grond een halfrond erkerraam aanwezig. Getoogde paneeldeuren met deuromlijsting.
Het pand is afgedekt door een zadeldak met Romaanse pannen van diverse kleuren glazuur.
opmerkingen:
Het pand is van waarde vanwege zijn
gaafheid en detaillering. Tevens is het
pand van waarde vanwege haar situering,
dorp Mierlo.

139, Mierlo

Het pand Dorpsstraat 150 is van origine een dorpswoning en is thans in gebruik als woonhuis. De
bouw van het pand heeft in circa 1900 plaats gevonden. Het pand is opgetrokken in gemetselde
bakstenen gevels met dorpels en plint van hardsteen. De gevels zijn eclectisch van stijl met Neo-
Renaissance-elementen. Het pand is een zeer gaaf voorbeeld van de bouwstijl van de huizen in de
oude kern van Mierlo in de periode 1890-1925: gekenmerkt door de aanwezigheid van 3 tot 5
traveeën waarvan de middelste de hoofdtoegang bevat en de nok parallel aan de straat.
In de voorgevel zijn gietijzeren sierankers aanwezig. In de zijgevel bevinden zich rechte steekankers.
In de voorgevel bevinden zich vier T-vensters met bewerkte houten kozijnen. Zowel de plint als de lijst
is van een decoratie voorzien. Er is een paneeltussendeur aanwezig met glas-in-lood bovenlicht. Het
pand heeft gave binnenluiken.
Het pand is afgedekt door een mansardekap met Muldenpannen. In het voorgeveldakvlak is een
vierlichts dakkapel aanwezig met piron en wangen.
opmerkingen:
gaafheid en detaillering. Tevens is het
pand van waarde vanwege haar situering,
dorp Mierlo.

150, Mierlo
234
Het pand Dorpsstraat 152 is van origine een dorpshuis en is thans in gebruik als woonhuis. De bouw
van het pand heeft in circa 1927 plaatsgevonden. Het is een typerend voorbeeld van de bouwstijl van
de huizen in de oude kern van Mierlo: de aanwezigheid van 3 tot 5 traveeën waarvan de middelste de
hoofdtoegang bevat en de nok parallel aan de straat. Het pand is opgetrokken in gemetselde gevels
van machinale baksteen. Onder de houten bakgoot en langs de pannenranden is een tandlijst
aanwezig. In de voorgevel zijn gietijzeren sierankers aangebracht, in de zijgevels zijn rechte
steekankers aanwezig.
In de gevels zijn T-ramen onder tegelbogen met blokjes en metselwerkvullingen aanwezig. De

bovenlichten hebben een fijne roedeverdeling. Het pand is afgedekt door een mansardedak met Tuile
du Nord-pannen. De in de voorgevel aanwezige middenrisaliet wordt beëindigd met een trapgevel met
sierkogel als bekroning. In de middenrisaliet is de originele voordeur aanwezig. Die deur kent panelen
en gietijzeren roosters.

gaafheid en details. Tevens is het pand
van waarde vanwege zijn situering,
dorp Mierlo.

152, Mierlo
10.31.01.007 Woonhuis Kerkstraat 46, Mierlo

Het pand Kerkstraat 46 is een dorpshuis, thans in gebruik als woonhuis. De bouw van het pand heeft
omstreeks 1900 plaatsgevonden. Het pand is opgetrokken met gevels van gemetselde baksteen
voorzien van een muizetand. In de gevels zijn gietijzeren muurankers aanwezig, evenals gepleisterde
boogvelden met driehoekige ingekerfde decoratie. De zesruits schuiframen hebben vernieuwde luiken
en zijn onder segmentbogen geplaatst. De voordeur is een paneeldeur. In het bovenlicht van de
voordeur is een ovaalvorm aanwezig. Het pand is afgedekt door een zadeldak met Oud-Hollandse
pan.

Het pand is van waarde vanwege zijn gave
detaillering. Tevens is het pand van waarde
vanwege haar situering, verbonden met de
Afbeelding: Woonhuis aan de Kerkstraat 46,

Mierlo
10.31.01.008 Woonhuis, Marktstraat 61, Mierlo

Het pand Marktstraat 61 is een woonhuis en
dateert van 1935. Het pand is opgetrokken in gevels van gemetselde baksteen. Het metselwerk is in
kettingverband. In de voorgevel is een driehoekig zolderraam aanwezig. Het jukkozijn heeft een glas-
235
in-lood bovenlicht. De hoofdtoegang wordt gevormd door een paneeldeur die in een rondboogportiek
is gelegen. De geschilderde houten vensters zijn eenvoudig gedetailleerd.
Het pand wordt afgedekt door een mansardekap met verbeterde Hollandse pan.
Op enkele geringe wijzigingen na is het pand óók aan de achterzijde nog nagenoeg in originele staat.
De bouwtekening uit 1935 is daarbij als referentie genomen.
Wij vermelden dat de tuin en de daarin aanwezige bouwwerken geen historisch waardevolle
elementen bevatten. Hetzelfde is het geval met de garage met als reden dat deze dateert uit een
geheel andere bouwperiode (1967).

Het pand is van waarde vanwege zijn gaafheid en detaillering. Tevens is het pand van waarde
vanwege haar situering, verbonden met de ontwikkeling van het dorp Mierlo.
10.31.01.009 Woonhuis Pastoor de Winterstraat 1-3, Mierlo

Het pand Pastoor de Winterstraat 1-3 is van origine een dorpshuis. De bouw van het pand heeft in
1823 plaatsgevonden (bouw van het woonhuis en een schuur). Hierna kent het pand een
geschiedenis met verschillende functies. Vanaf 1877 was het pand in gebruik als huis met brouwerij,
vanaf 1925 werd naast de brouwerij een drogerij toegevoegd. De woonfunctie in haar huidige vorm –
twee afzonderlijke woonhuizen - bestaat sinds 1939.
Het eenlaagse dorpshuis is markant gelegen en wordt afgedekt door een zadeldak van grijze
betonpannen. De van origine in het dakvlak aanwezige schoorstenen zijn in 1978 verwijderd. De
gemetselde rode voorgevel heeft eindlisenen en een aanzet van een liseen boven de rechter
voordeur. In de cementen plint zijn ornamenten aangebracht. De afwatering geschied via een houten
geprofileerde bakgoot met gootlijst.
In de voorgevel zijn twee voordeuren aanwezig en drie vergrootte ramen met drie- en vierruits
bovenlichten. De linkerzijgevel is na de bouw gecementeerd met een blokkenpatroon. In deze gevel
zijn drie smalle vensters en vier muurankers die het jaartal “1823” vormen aanwezig. Aan de
achterzijde is het linkse pand (Pastoor de Winterstraat 1) opgehoogd.
Opmerkelijk zijn verder de beide ongelijke kopgevels. Alhoewel het pand over een langere periode
wijzigingen heeft ondergaan en het pand van veel van die wijzigingen bouwsporen bevat, zijn
voldoende originele elementen bewaard gebleven om het pand cultuur-historisch van waarde te
achten.

Het woonhuis is van waarde vanwege zijn over een langere periode bewaarde detaillering. Tevens in
het bijzonder van waarde wegens zijn markante situering waarvan een ensemblewerking met de
omgeving van de St. Luciakerk uitgaat. Tevens is het pand verbonden met de sociaal-economische
10.31.01.011 Wevershuis Goorstraat 14,

Geldrop
Het pand no. 14 aan de Goorstraat was een
oud wevershuis daterend uit het eind van de
vorige eeuw.
Het wevershuisje is echter vervangen voor
nieuwbouw.
Afbeelding: Wevershuis, Goorstraat 14,

481
Geldrop
481
236
10.31.01.012 Heuvel 22, Geldrop
Herenhuis, tweelaags met afgeplat zadeldak (ca. 1900)
Bakstenen gevel met profielstenen rond de muuropeningen.
Gaaf voorbeeld van herenhuis gebouwd rond de
eeuwwisseling.
Afbeelding: Herenhuis Heuvel 22 in Geldrop.
10.31.01.013 Langstraat 9-11, Geldrop

Twee eenlaags woonhuizen (4e kwart 19e eeuw).
Mansardedak. Kroonlijst. Muuropeningen voorzien van een
segmentboog. Is inmiddels verdwenen.
10.31.01.014 Molenstraat 7, Geldrop

Dorpswoonhuis, eenlaags(ca. 1890). Zadeldak. Kroonlijst en fries. Muuropeningen met aan de
bovenkant een strek met afgeronde hoeken. Voordeur met smeedijzeren raamroosters.
10.31.01.015 Langstraat 1, Geldrop

Rijk herenhuis uit 1866.
10.31.01.016 Langstraat 10, Geldrop

Rijk herenhuis uit 1879

Rijk herenhuis in chaletstijl uit 1910

Rijk herenhuis uit 1911
10.31.01.020 Heer de Heuschweg 13, Mierlo

Woonhuis.

Woonhuis.
10.31.01.024 Laarstraat 1, Geldrop

Woonhuis.
10.31.01.027 Stationsstraat 17/17a, Geldrop

Woonhuis.
10.31.01.028 Nieuwedijk 15 Geldrop

Woonhuis.
237
31.2. Boerderij
10.31.02.001 boerderij, Genoenhuizerweg 5 Zesgehuchten

Boerderij, Woonstalhuis. Dit is een van de oudste boerderijen in het beschreven gebied. Haar
oorsprong ligt in de 17e eeuw. De huidige vorm is het produkt van een wijziging uit 1849, Zij bezit
historische waarde vanwege het feit, dat hier driemaal een burgemeester van Zesgehuchten woonde
en het huis bijna een eeuw lang als kaarsenmakerij bekend stond. Uit bouwkundig oogpunt is deze
boerderij van betekenis, omdat zij sinds 1849 niet meer ingrijpend verbouwd is. Bovendien zijn er nog
17e eeuwse resten aanwezig. Deze en de emaast gelegen boerderij, Genoenhuizerweg 7, liggen
mooi verscholen achter een heg. Tussen beide gebouwen staan enige bomen, die het geheel nog
verfraaien. Vóór eerstgenoemde boerderij
- in de richting van Hoog-Geldrop - ligt
482
een boomgaard.
e
Oorspr. 17 eeuw
herbouwd 1849
Gemeentelijk monument G5.02
Afbeelding: Boerderij Genoenhuizerweg 5

Zesgehuchten
Gebouw in één bouwlaag uitgevoerd in

baksteen onder een met riet en oudhollandse pannen gedekt zadeldak met wolfseinde. Betonnen
stalramen met getoogde bovendorpel. Woonhuisgedeelte met ramen met empire-indeling en luiken.
Deur met bovenlicht. Stal verbouwd tot “Hollandse stal”. Interieur met opkamer, kelder en
oorspronkelijke bedstede, Plafond in de kelder gestucadoord tussen de balken. Oorspronkelijke
aanbouw van rood-bruine veldovensteen met lessenaarsdak. Erf met leien snoeilinden.
Samenhang met langsgelegen boerderij Genoenhuizerweg 7.
Hier hebben een aantal burgemeesters van Zesgehuchten gewoond. Hier was tevens de eerste
raadkamer van Zesgehuchten.
10.31.02.002 Boerderij Genoenhuizerweg 7, Zesgehuchten

Langgevelboerderij. Deze langgevelboerderij, daterend uit 1878, ligt op de resten van een oudere
woning. In de loop der jaren is ze vrijwel ongewijzigd gebleven en is van de vorige boerderij niet weg
483
te denken. Ze heeft landschappelijke, bouwkundige en historische waarde.
Gebouw in één bouwlaag uitgevoerd in baksteen onder een met riet en oudhollandse pannen gedekt
zadeldak en wolfseinde. Ramen, oorspronkelijk enpire-indeling, opgeklampte deur met bovenlicht.
Deuren en luiken standgroen. Ramen
wit. Interieur met opkamer, kelder en
oorspronkelijke schouw. Potstal
verbouwd tot “Hollandse stal”. Met erf
en beukenhaag. Samenhang met
langsgelegen boerderij
Genoenhuizerweg 5.
Bouwjaar: 1878.
Afbeelding: Boerderij
Genoenhuizerweg 7 Zesgehuchten
482
Anonymus, 1978a.
483
Anonymus, 1978a.
238
Afbeelding: De twee dwars op de straat geplaatste langgevelboerderijen Genoenhuizerweg 5 en 7
vormen samen een gaaf geheel (februari 2012).
10.31.02.003 Langgevelboerderij, Hout-oost 9-9a, Zesgehuchten)

Gebouw in één bouwlaag uitgevoerd in baksteen onder een met riet en Hollandse pannen gedekt
zadeldak met wolfseind. Stalramen met getoogde bovendorpel. Ramen oorspronkelijk met empire-
indeling met luiken (nu T-ramen). Deuren van schuur, stal en woonhuis zijn opgeklampt. Deuren en
luiken standgroen, ramen wit.
Bouwjaar: 1880/1881
Afbeelding: boerderij Hout-Oost
10.31.02.004 Boerderij Hulst 118, Zesgehuchten

Langgevelboerderij.
Gebouw, in één bouwlaag uitgevoerd in baksteen onder een zadeldak met wolfseinden, gedekt met
riet en oudhollandse pannen. In de gevel van woonhuis ramen met empire-indeling in luiken.
Opgeklampte voordeur met bovenlicht. Deuren standgroen, ramen wit, kozijnen oker. In het interieur
opkamer, kelder (met getralied venster). Boerderij van 1887 stond op plaats van veel oudere boerderij
aan de plaatse van Hulst. Boerderij is in 1988 bij restauratie ingestort en de op dezelfde plaats
herbouwd.
Bouwjaar: 1887
239
Afbeelding: Boerderij Hulst 118,
Zesgehuchten
10.31.02.005 Boerderij Hulst 120-120a, Zesgehuchten

Langgevelboerderij.
Gebouw in één bouwlaag uitgevoerd in baksteen onder een met blauwe pannen gedekt zadeldak.
Schuur- en staldeuren met ronde bogen. Bogen en strekken in de voorgevel van om en om wit
geschilderde kopse baksteen. Woonhuisramen oospronkelijk empire-indeling met luiken. Opgeklampte
voordeur met bovenlicht. Deuren en luiken strandgroen, ramen wit. Gelegen aan de plaatse van Hulst.
In interieur kelder. Met erf en snoei- en leilinden.
Bouwjaar: 1891; Wel flink verbouwd.
Voormalig gemeentelijk monument G5.06
Afbeelding: Boerderij Hulst 120-120a,

Zesgehuchten
10.31.02.006 Boerderij, Mierloseweg 23, Geldrop

Langgevelboerderij. Gebouw in één bouwlaag uitgevoerd in baksteen onder een met riet en
oudhollandse pannen gedekt zadeldak. Eiken gebintconstructie. Ramen met kleine roede-indeling in
wit. Deuren en luiken standgroen. In het interieur schouw, opkamer en kelder. Erf en linde voor de
boerderij. Gemeentelijk monument G5.07
Afbeelding: Boerderij Mierloseweg 23,

Geldrop
10.31.02.007 Boerderij, Aardborstweg 21,

Mierlo
240
Het pand Aardborstweg 21 betreft een kortgevelboerderij die thans deels in gebruik is als woonhuis.
e
Het pand dateert van origine van het begin van de 19 eeuw. Het pand is voorzien van witgepleisterde
gevels met gietijzeren ankers en brede steekankers. De negenruits schuifvensters zijn voorzien van
halve luiken met diabolobeschildering. Op de zolderetage zijn twee vierruits vensters aanwezig, de
paneeldeur is nieuw. Het pand wordt afgedekt door een afgewolfd zadeldak met riet en verbeterde
Hollandse pan. Op het erf zijn vier linden aanwezig met een omtrek van omstreeks 2,20 meter.
De aanbouw aan de achterzijde van het pand en het kleine vrijstaande bijgebouw zijn van recente
datum en bevatten geen historisch waardevolle elementen

Het pand is van waarde vanwege de genoemde, overwegende gave, detaillering. Tevens is het pand
cultuurhistorisch waardevol vanwege de bijzondere uitdrukking van sociaal-economische ontwikkeling
van de kern Mierlo: het pand is een voorbeeld van een zeer vroege horecavestiging in het landelijk
gebied. Vanwege de markante, straatbeeld typerende ligging aan de driehoekige plaats waaraan het
gehucht (bebouwingscluster) is ontstaan, bestaat uit landschappelijk oogpunt een reden voor
bescherming. Tenslotte is de kortgevelboerderij een uitdrukking van een typologische ontwikkeling.
Gemeentelijk monument nr.: M5.01
Afbeelding: Boerderij aan de

Aardborstweg 21, Mierlo
10.31.02.008 Boerderij Broekstraat 47,

Mierlo
Het pand Broekstraat 47 betreft een langgevelboerderij die thans in gebruik is als woonhuis. Het pand
dateert van circa 1830. Het pand is opgetrokken in gemetselde handvorm bakstenen met vlechtingen,
rechte steekankers en gietijzeren muurankers. In de gevels zijn vierentwintigruits schuiframen
aanwezig. De daaraan bevestigde luiken zijn nieuw. Ook de paneeldeur met levensboom in het
bovenlicht is van recente datum en valt daarom niet onder de bescherming. In de zijgevel zijn twee
rondboograampjes aanwezig.
Het pand is afgedekt door een afgewolfd met riet gedekt zadeldak en een voet van Oudhollandse
dakpannen. In het pand is een gebint aanwezig.
Op het erf zijn twee beschermingswaardige bijgebouwen aanwezig: een recht gebouw met kap en
rode pannen en een rond met riet bedekt gebouw.

Het pand is van waarde vanwege zijn hoofdvorm en de genoemde, overwegend gave, detaillering.
Tevens is de langgevelboerderij cultuurhistorisch waardevol vanwege de bijzondere uitdrukking van
sociaal-economische en landschappelijke ontwikkeling van de kern Mierlo. Tenslotte is de
langgevelboerderij een uitdrukking van een typologische ontwikkeling.
241
Afbeelding:Boerderij aan de Broekstraat
47, Mierlo
10.31.02.009 Boerderij Broekstraat 59,

Mierlo
Het pand Broekstraat 59 betreft een langgevelboerderij uit 1874 die thans in gebruik is als woonhuis.
Het pand is opgetrokken in gemetselde handvorm bakstenen met een gepleisterde plint. In de gevels
zijn zesruits schuiframen en een gecombineerde boven- en onderdeur aanwezig. Verder wordt het
pand gekenmerkt door spinnenkopraampjes en een tweetal rondramen in de zijgevel.
Het pand is afgedekt door een afgewolfd met riet gedekt zadeldak en voet van Oudhollandse
dakpannen. In het pand is een gebint aanwezig. Op het erf zijn drie bijgebouwen aanwezig. Deze
passen goed bij het pand en de omgeving, doch zijn recent van aard en bevatten geen historisch
waardevolle elementen.
Afbeelding: Boerderij aan de Broekstraat 59,

Mierlo

Het pand is van waarde vanwege zijn gave
detaillering. Tevens is de langgevelboerderij
cultuurhistorisch waardevol vanwege de bijzondere uitdrukking van sociaal-economische en
landschappelijke ontwikkeling van de kern Mierlo. Tenslotte is de langgevelboerderij een uitdrukking
van een typologische ontwikkeling. Dat het pand onderdeel is van het van rijkswege beschermd
dorpsgezicht ’t Broek is een aanvullende reden om het pand als waardevol aan te merken.
10.31.02.010 Boerderij Broekstraat 64, Mierlo

dateert van 1857 en is opgetrokken in gemetselde muren van ijsselsteen en voorzien van rechte
steekankers en een gepleisterde plint. In de muur naast de voordeur is in een baksteen het bouwjaar
aanwezig “1857”. Het stalgedeelte is voorzien van vierruits stalvensters en hoge rechte mendeuren.
Het pand wordt afgedekt door een afgewolfd zadeldak. Aan de voorzijde is het dak afgedekt met riet
en voorzien van een voet van dakpannen. Aan de achterzijde zijn deze elementen niet meer
aanwezig, maar is een golfplaten dakbedekking aangebracht.
In het stalgedeelte is een origineel gebint aanwezig. In het woongedeelte is het voorheen aanwezig
gebint vervangen door stalen balken met omkisting en normale houten balken. De achterzijde van het
pand vertoond veel bouwsporen die in een lange tijdsperiode zijn aangebracht. Tevens zijn in de
242
achtergevel niet-originele elementen. Deze constatering en het gegeven dat het dak aan de
achterzijde zich evenmin in originele toestand bevindt, leidt tot het oordeel dat de achterzijde van het
pand nog in slechts zeer beperkte mate historische elementen bevat.
Op het erf staan een viertal bijgebouwen. Twee daarvan (het bakhuisje onder zadeldak met
e
Oudhollandse pan en de kleine schuur met deels 19 eeuws metselwerk) behoren tot de bescherming,
de andere twee (bakstenen schuur met golfplaten dak en garage) bevatten geen historisch
waardevolle elementen.
De niet of in geringe mate historisch waardevolle achtergevel en schuur en garage doen geen afbreuk
aan het beschermenswaardige karakter van de hoofdvorm en hoofdopzet.
Aanvullend wordt vermeld dat op het voorerf een monumentale beuk aanwezig is met een omtrek van
ongeveer 3.50 meter.
opmerkingen:
Het pand is waardevol als uitdrukking van
een sociaaleconomische, landschappelijke
en typologische ontwikkeling. Dat het
pand aansluitend is gelegen aan het van
rijkswege beschermd dorpsgezicht ’t
Broek is een aanvullende reden om het
pand als waardevol aan te merken.
Afbeelding: Boerderij aan de Broekstraat

64, Mierlo

Het pand Broekstraat 71 betreft een kortgevelboerderij die thans in gebruik is als woonhuis. Het pand
dateert van circa 1851. Het pand is opgetrokken in gemetselde handvorm bakstenen voorzien van
rechte steekankers. Het pand is afgedekt door een afgewolfd met riet gedekt zadeldak en voet van
Oudhollandse dakpannen, voorzien van vierruits zoldervensters. Verder zijn getoogde
zesruitsstalramen aanwezig, openslaande vierdelige vensters en rechte mendeuren.
Voorheen was op het perceel een met riet bedekte hooischuur, met rechte mendeuren en houten
planken als versteviging aan de nok aanwezig. Vanwege slechte toestand heeft sloop van dit object
plaatsgevonden. Op het perceel zijn op dit moment twee kleine bijgebouwen van recente datum
aanwezig. Deze behoren niet tot het historisch gedeelte. Zij bevatten geen historisch waardevolle
elementen.

Broekstraat 71, Mierlo

De kortgevelboerderij is cultuurhistorisch waardevol vanwege de bijzondere uitdrukking van sociaal-
economische en landschappelijke ontwikkeling van de kern Mierlo. Ook is de kortgevelboerderij een
243
uitdrukking van een typologische ontwikkeling. Dat het pand onderdeel is van het van rijkswege
beschermd dorpsgezicht ’t Broek is een aanvullende reden om het pand als waardevol aan te merken.

dateert van circa 1900. Het pand is opgetrokken in gemetselde bakstenen met tandlijst en een
hardstenen dorpel. Het pand is afgedekt door een zadeldak met Muldenpannen. Het woongedeelte
heeft zevenruits ramen met luiken. Het stalgedeelte getoogde zesruits stalraampjes.
Op het perceel zijn op dit moment twee bijgebouwen van recente datum aanwezig. Deze hebben geen
historisch elementen, alhoewel zij voor wat betreft materiaal en kleurgebruik wel goed passen bij het
hoofdgebouw.

De langgevelboerderij is cultuurhistorisch waardevol vanwege de bijzondere uitdrukking van sociaal-
economische en landschappelijke ontwikkeling van de kern Mierlo. Tenslotte is de langgevelboerderij
een uitdrukking van een typologische ontwikkeling. Dat het pand is gelegen in de uitloper van het van
rijkswege beschermd dorpsgezicht ’t Broek is een aanvullende reden om het pand als waardevol aan
te merken.
Afbeelding: Boerderij aan de Broekstraat

87, Mierlo
10.31.02.013 Boerderij Burgemeester Termeerstraat 50, Mierlo

Het pand Burgemeester Termeerstraat 50 is van origine een langgevelboerderij, doch heeft al sinds
1875 een horecafunctie. Deze functie hing van origine samen met het actieve gebruik van het
aangrenzende Eindhovens Kanaal. De op het terrein aanwezige grote kastanjeboom herinnert nog
aan dit verleden: de paardenringen zijn nog ingegroeid in de boom aanwezig. Thans is het pand in
gebruik als een restaurant.
Het pand heeft gepleisterde witgeschilderde gevels met een donkere plint. In de gevels zijn zesruits
schuiframen aanwezig. Het pand wordt afgedekt door een zadeldak met verbeterde Hollandse pan.
De markante ligging bij het Eindhovens Kanaal is in het oog springend.
Afbeelding: Boerderij Burgemeester

Termeerstraat 50, Mierlo
244
Het pand is van waarde vanwege zijn overwegend gave detaillering. Tevens is het pand van waarde
vanwege haar markante situering en als bijzondere uitdrukking van sociaal-economische,
landschappelijke en typologische ontwikkeling.
10.31.02.014 Boerderij Burgemeester Verheugtstraat 67, Mierlo

Het pand Burgemeester Verheugtstraat 67 is van origine een langgevelboerderij. Vanaf 1972 heeft het
pand een horecafunctie (restaurant ‘die Almhütte”). De bouw van het pand heeft in circa 1880
plaatsgevonden met verbouwingen in de jaren ’80 van de vorige eeuw en laatstelijk in 1996.
De gevels zijn opgetrokken in handvorm baksteen en hebben een gepleisterde plint met een
muizetand tandlijst. In de gevel zijn rechte steekankers aangebracht. Daarnaast zijn vierruits
schuifvensters (alhoewel niet langer werkend) met vernieuwde luiken aangebracht.
De hoofdtoegang wordt gevormd door een boven- en onderdeur met gedeeld bovenlicht. In het
stalgedeelte zijn getoogde zesruits stalraampjes en getoogde mendeuren aanwezig.
Het pand wordt afgedekt door een afgewolfd zadeldak van riet met een voet van oud-Hollandse pan.
In de zijgevel is een kelder met opkamer aangebracht. Binnen is een gebint aanwezig. De
langgevelboerderij is markant gesitueerd op de hoek van “Heuvel” en “Burgemeester Verheugtstraat”.

Burgemeester Verheugtstraat 67, Mierlo

De boerderij is van waarde vanwege zijn overwegend gave detaillering. Tevens van waarde als
bijzondere uitdrukking van een sociaaleconomische en typologische ontwikkeling.
10.31.02.015 Boerderij Burgemeester Verheugtstraat 66, Mierlo

Het pand is van origine een langgevelboerderij en is thans in gebruik als woonhuis. De bouw heeft
omstreeks 1900 (waarschijnlijk 1908) plaatsgevonden. Geringe verbouwingen zijn in 1956 en 1973
doorgevoerd. De boerderij is opgetrokken door middel van gemetselde gevels van machinale
baksteen met tandlijst. In de gevel zijn gietijzeren sierankers en rechte steekankers aanwezig. De
dorpels zijn van hardsteen. Het pand wordt afgedekt door een zadeldak met oud-Hollandse pannen.
De houten gootlijst is voorzien van klosjes.
De zesruits vensters met luiken zijn onder een segmentboog geplaatst. In de boogvelden is een
geometrisch polychroom mozaïek aanwezig. De segmentbogen zijn om en om baksteen en
cementsteen. De originele paneeldeur is aanwezig. Daarboven is een bovenlicht met segmentboog
aangebracht. Het stalgedeelte is verbouwd, doch daarbij is de authentieke stijl gerespecteerd en
bewaard gebleven. Op het erf is een ligusterhaag aanwezig.

De boerderij is van waarde vanwege zijn overwegend gave detaillering. Tevens is het pand van
waarde als bijzondere uitdrukking van een sociaal-economische, landschappelijke en typologische
ontwikkeling.
Afbeelding: Boerderij aan de Burgemeester Verheugtstraat 66, Mierlo
245
10.31.02.016 Boerderij Hekelstraat 24, Mierlo
Het pand Hekelstraat 24 betreft een langgevelboerderij die thans in gebruik is als woonhuis. Het pand
e
dateert van het einde van de 19 eeuw. Het pand is opgetrokken in gemetselde gevels van machinale
steen. Er is sprake van een topgevel waarvan het metselwerk boven het pannenvlak eindigt. Het
gebouw wordt afgedekt door een zadeldak met een pannen dakvoet bij het stalgedeelte en een
volledig met pannen gedekt woongedeelte. De zolderlichten zijn vierruits. Zowel het woongedeelte als
het stalgedeelte heeft zesruits ramen. De ramen van het woongedeelte zijn recht van vorm waarboven
getoogd metselwerk met vulling is aangebracht. De gevel van het stalgedeelte vertoont sporen van
een andere gevelindeling. In de gevel zitten grote rechte gevelankers.
Aan de achterzijde is later een aanbouw gemaakt. Voor het overige bevindt de achtergevel zich nog in
originele staat. In het interieur zijn de spanten uit de bouwtijd aanwezig, het betreft géén gebint.
Op het perceel zijn meerdere vrijstaande (voormalige) agrarische bijgebouwen aanwezig. De
bijgebouwen, die destijds in gebruik waren als kippenhokken, hebben deze functie verloren. Deze
bijgebouwen zijn allen opgericht in de
periode 1955-1965. De bijgebouwen
bevatten geen historisch waardevolle
elementen.
Afbeelding: Boerderij aan de Hekelstraat

24, Mierlo
opmerkingen:
De boerderij is van waarde vanwege zijn hoofdvorm en de deels gave details. De langgevelboerderij is
bovendien van waarde als bijzondere uitdrukking van een sociaal-economische, landschappelijke en
typologische ontwikkeling. Tenslotte heeft het pand situatieve waarde vanwege de markante ligging
aan de Geldropseweg.
10.31.02.017 Boerderij Luchen 7, Mierlo

Het pand Luchen 7 betreft een langgevelboerderij die thans in gebruik is als woonhuis. Het pand
dateert van 1933 en betreft vervangende nieuwbouw voor een oudere boerderij ter plaatse die door
brand verloren is gegaan.
246
Het pand is opgetrokken in gemetselde gevels van machinale baksteen. In de boogvulling boven de
voordeur is decoratief “Art Deco”-stucwerk aangebracht en is een glas-in-lood bovenlicht aanwezig. In
de gevels zijn openslaande ramen aanwezig met halve Louvre-luiken met bovenlichten voorzien van
glas-in-lood. Naast de voordeur is een gevelsteen aanwezig met de inscriptie “Daniel Slaats
Raijmakers 1 mei 1933”. Het pand is afgedekt door een mansardedak met wolfseinde met Tuille du
Nord-pannen. Van origine waren schoorstenen op het dak aanwezig, die zijn verwijderd.
Aan de achterzijde is een aanbouw met gewijzigde gevelopeningen aanwezig. Op het perceel is een
bijgebouw uit de bouwperiode aanwezig. Dat bijgebouw maakt integraal onderdeel uit van het
monument. Voor wat betreft het interieur de opmerking dat nog een originele terrazzovloer aanwezig
is.

De langgevelboerderij is van waarde vanwege zijn gave detaillering. Tevens is het pand van waarde
als bijzondere uitdrukking van een sociaal-economische, landschappelijke en typologische
ontwikkeling
Afbeelding: Woongedeelte van de

boerderij aan de Luchen 7, Mierlo

Het pand Luchen 8 betreft een langgevelboerderij met stalgedeelte en dateert van 1890. Het betreft
het enige boerderijpand binnen de kern Mierlo die het bouwjaar met sierankers aanduidt. Het pand is
opgetrokken in gemetselde machinale baksteen gevels. De plint van het pand is gepleisterd. Verder is
het pand voorzien van hardsteen dorpels en in de gevels zijn gietijzeren sierankers aanwezig. De
luiken bij de zesruits schuifvensters zijn vernieuwd. De paneeldeuren kennen een gedeeld bovenlicht.
In een hardsteen gevelsteen naast de voordeur is “P. van Brussel, 1 mei 1890” te lezen. Het pand is
afgedekt door een afgewolfd zadeldak met riet en met een voet van oud-Hollandse pan.
In het stalgedeelte zijn kapspanten van rondhout aanwezig. Het bijgebouw behorende bij de boerderij
bevat geen historisch waardevolle elementen
Afbeelding: Boerderij aan de Luchen

8, Mierlo
247
De langgevelboerderij is van waarde vanwege zijn overwegend gave detaillering. Tevens is het pand
van waarde als bijzondere uitdrukking van een sociaal-economische, landschappelijke en
typologische ontwikkeling.

Het pand Luchen 24 betreft een langgevelboerderij (’t Ruifke) en is thans in gebruik als woonhuis. Het
pand dateert van circa 1890, pas sinds 1939 is in het pand een woongedeelte aangebracht. Van
origine bestond het gehele pand uit stal. Het pand is opgetrokken in bakstenen gevels. Het
stalgedeelte heeft een gepleisterde plint. In de gevels zijn zesruits vensters aanwezig. De
paneeldeuren zijn vernieuwd. Het pand is afgedekt door een zadeldak. Het woongedeelte heeft
muldenpannen, het stalgedeelte riet met een voet van muldenpannen. De bijgelegen karschop (=
schuur) is deels opgetrokken in handvorm stenen, deels geteerd gepotdekseld hout met rieten dak.
Op het terrein is een grote kastanje, beukenhaag, walnoot en boomgaard met hoogstamfruit,
kersenbomen, appelbomen en jonge leilinden aanwezig. Een bijzonder aspect is dat het erf aan de
overzijde is gelegen.

De langgevelboerderij is van waarde als bijzondere uitdrukking van een sociaal-economische,
landschappelijke en typologische ontwikkeling.
Afbeelding: Boerderij aan de Luchen

24, Mierlo
10.31.02.020 Boerderij
Oudvensestraat 1, Mierlo
Voor wat betreft de typering van het pand Oudvensestraat 1 komt de benaming “kop-hals-romp-
boerderij” het meest in de richting. In tegenstelling tot de traditionele vorm waarbij de kop, hals en
romp achter elkaar (in één lijn met elkaar) staan, is het stalgedeelte 180 graden gedraaid. Kennelijk is
de hoeksituatie van het perceel de reden daarvoor geweest. Dit laat onverlet dat de hoofdopzet
waarbij de boerderij uit drie te onderscheiden gedeelten bestaat ook hier aanwezig is. Uit de
kadastrale kaart en de luchtfoto’s komt deze hoofdopzet duidelijk naar voren.
De boerderij Oudvensestraat 1 is een voorbeeld van bouw uit de wederopbouwperiode na de Tweede

Wereldoorlog. Aangezien uit archiefonderzoek blijkt dat de bouwvergunning voor het pand op 24
november 1949 is verleend, is het aannemelijk dat realisatie vroeg in de jaren ’50 heeft
plaatsgevonden. Het pand is hierdoor een “vreemde eend in de bijt” voor wat betreft de opname
daarvan in het MIP. Het MIP, dat als leidraad voor de onderhavige aanwijzing heeft gediend, heeft
namelijk de periode 1850 tot 1940 als uitgangspunt genomen. De boerderij Oudvensestraat 1 is echter
dermate waardevol geacht dat het desalniettemin in de inventarisatie is meegenomen. De boerderij
Oudvensestraat 1 is in deze bijzondere vorm een zeldzaam voorbeeld van het boerderijtype dat na de
Tweede Wereldoorlog in zwang raakte. Deze boerderij is bovendien het enige voorbeeld van dit
boerderijtype binnen de gemeente Geldrop-Mierlo.
Feitelijk is het pand opgetrokken in machinale baksteen. De vensters zijn vierdelig. De entreedeur in
het woongedeelte (de “kop”) heeft een paneeldeur met sieromlijsting. Het stalgedeelte (de “romp”)
248
bevat getoogde zesruits stalvensters. Ook is daarin een getoogd hooiluik aanwezig. Het pand wordt
afgedekt door een zadeldak met muldenpannen.
De inrichting van het erf is aangepast

aan de huidige situatie. Ook thans is
een onderscheid tussen wonen in de
“kop” en bedrijvigheid in de “romp”
aanwezig. De aard van de
bedrijvigheid is niet meer agrarisch
van aard. Thans is in het pand een
ontwerptechnisch bureau gevestigd.

Oudvensestraat 1, Mierlo
opmerkingen:
De boerderij is van waarde vanwege zijn gaafheid en detaillering. Bovendien speelt de zeldzaamheid
van de situering voor de bouwperiode na de Tweede Wereldoorlog een rol van betekenis. Tevens is
het pand van waarde als bijzondere uitdrukking van een sociaal-economische, landschappelijke en
typologische ontwikkeling.
10.31.02.021 Boerderij Oudvensestraat 11-13-15, Mierlo

Het pand Oudvensestraat 11 (aan het welk tevens de huisnummers 13 en 15 zijn toegekend) is van
origine een langgevelboerderij. Thans is het pand in gebruik als woonhuis met praktijkruimte voor een
vrij beroep (tandartspraktijk). Een gedeelte van het pand is overeenkomstig deze functie ingericht. De
bouw van het pand heeft in circa 1880 plaatsgevonden.
De boerderij is een van de eerste voorbeelden van de verandering in boerderijvorm aan het einde van
e
de 19 eeuw waarbij een zadeldak werd toegepast. Het zadeldak is gedekt met Tuile du Nord-pannen.
Het pand is opgetrokken in bakstenen gevels (deels handvorm) met een gepleisterde plint. Er zijn
hardstenen dorpels aanwezig. In de gevels zijn rechte steekankers aangebracht. Naast de zesruits
schuifvensters zijn de originele luiken aanwezig. Ook de paneeldeur is origineel. Boven die
paneeldeur is een gietijzeren levensboom aanwezig. Een dergelijke decoratie is bijzonder sporadisch
bij boerderijen van deze leeftijd.
Het jaartal is te zien in een hardstenen gevelsteen naast de voordeur met het opschrift: “F. Sengers
Van den Boomen 1880”. Ook is naast de voordeur een tegel van terracotta aanwezig van Onze Lieve
Vrouwe van Altijddurende Bijstand. De stalramen zijn smal, getoogd en zesruits. De stalraampjes zijn
van ijzer. Een deel van de boerderij en een deel van het bijgebouw zijn in 1930 verbouwd. Aan het
bijgebouw is recent een gedeelte aangebouwd. Vanwege de oudere delen behoort het bijgebouw tot
het monument.
Op het voorerf is een meidoornhaag aanwezig. De op het erf aanwezige beukenhaag dateert
vermoedelijk uit de bouwperiode. Opvallend is verder de treurwilg van circa twee meter in omtrek en
de kersenboomgaard.

De boerderij is van waarde vanwege zijn hoofdopzet en deels gave detaillering. Tevens is het pand
van waarde als bijzondere uitdrukking van een sociaal-economische, landschappelijke en
typologische ontwikkeling. De markante ligging nabij het Eindhovens Kanaal is een aanvullende reden
om tot aanwijzing over te gaan.
249
Oudvensestraat 11-13-15, Mierlo
10.31.02.022 Boerderij Overakker 11, Mierlo

Het pand Overakker 11 is van origine een langgevelboerderij. Thans is het pand in gebruik als
woonhuis. Het betreft een van de oudste panden binnen Geldrop-Mierlo met een vermoedelijke
e
bouwperiode van het einde van de 18 eeuw. Circa 1870 heeft een aanpassing van het pand
plaatsgevonden. Het gehele gebouw bevat veel sporen van wijzigingen over een lange periode.
De boerderij is opgetrokken in gemetselde baksteen gevels met een gepleisterde plint. In de gevels
zijn rechte steekankers aanwezig. De openslaande ramen zijn vernieuwd.
Het stalgedeelte heeft getoogde stalramen, een semi-klampdeur en rechte mendeuren. Het
afgewolfde zadeldak heeft een voet waarin zowel Tuile du Nord-pannen, oud-hollandse pannen als
kruispannen zijn verwerkt. Bijzonder is voorts dat een origineel gebint aanwezig is.
ste
Op het erf is een bakhuisje dat gebouwd is in 1875, aanwezig. Begin 20 eeuw (omstreeks 1915) is
dat bakhuisje opgeknapt en grotendeels vernieuwd. Dit bijgebouw maakt onderdeel uit van het
monument. Hiernaast is een schuur met houten beschieting aanwezig. Die schuur is van recente
datum en bevat geen monumentale onderdelen.

De boerderij is van waarde als bijzondere uitdrukking van een sociaal-economische, landschappelijke
en typologische ontwikkeling.
Afbeelding: Boerderij aan de Overakker

11, Mierlo
10.31.02.023 Boerderij Stepekolk 6, Mierlo

Het pand Stepekolk 6 is een langgevelboerderij met schuur. De boerderij is thans in gebruik als
woonhuis. Zowel boerderij als schuur dateren van voor 1832. Uit kadastrale gegevens blijkt in 1832
dat er sprake is van een huis, een erf, een schuur en een weiland. In 1880 en 1999 hebben
verbouwingen aan het pand plaatsgevonden. Uit archiefonderzoek blijkt verder dat tot 1984
onafgebroken bewoning door landbouwers heeft plaatsgevonden. Na 1984 zijn het weiland en
gebouwen met hun erven gesplitst.
Het dak wordt afgedekt door een vernieuwd afgewolfd zadeldak dat bestaat uit riet met een voet van
pannen. Bij de vernieuwing zijn dakkapellen in het riet aangebracht. De gevels van het pand zijn van
baksteen. In de jaren zijn veel wijzigingen aangebracht in de kozijnindelingen van de achtergevel.
Op het perceel is een hoge oude schuur aanwezig. Dit bijgebouw is deels gedekt met riet en deels
met een oud-hollandse pan. De zijgevel is in horizontale over elkaar heen vallende stroken verdeeld
en bekleed met verticale planken. Het bijgebouw bevat historische elementen.
250
Op het erf is een beukenhaag aanwezig.

De boerderij is sterk verbouwd, doch daardoor is het beschermenswaardige karakter van de
hoofdvorm niet aangetast. Voorts is het pand situatief van belang. De bijgebouwen hebben ook
beschermenswaardige historische elementen. De boerderij is van waarde als bijzondere uitdrukking
van een sociaal-economische ontwikkeling, landschappelijke en typologische ontwikkeling.
Afbeelding: Boerderij aan de Stepekolk 6,

Mierlo
10.31.02.024 Boerderij Trimpert 17, Mierlo

Het pand Trimpert 17 is van origine een langgevelboerderij en is thans in gebruik als woonhuis. De
bouw van het pand heeft in 1890 plaatsgevonden.
De boerderij is markant gelegen met een hoek in de straat geschoven. Het pand is opgetrokken in
gemetselde – wit geschilderde/gestucte – baksteen. Het afgewolfde zadeldak is bedekt met riet en
een voet van oud-Hollandse pannen. De bijgebouwen bevatten geen historisch waardevolle
elementen. Bijzonder is dat in het pand een gebint aanwezig is.
In tegenstelling tot de opmerking van de monumentencommissie achten wij een ensemblewerking met
de Aardborstweg niet aanwezig. De naastgelegen panden van Trimpert 17 zijn reguliere woonhuizen.
Pas ruim 200 meter verderop is het gemeentelijk monument Aardborstweg 21 gelegen. De enkele
aanwezigheid van dit pand heeft geen ensemblewerking tot gevolg.

De boerderij is van waarde vanwege zijn gave hoofdvorm en detaillering. Tevens van waarde als
bijzondere uitdrukking van een sociaal-
economische, landschappelijke en typologische
ontwikkeling.
Afbeelding: Boerderij aan de Trimpert 17, Mierlo
10.31.02.025 Boerderij Weijer 8, Mierlo

Het pand Weijer 8 is van origine een hallehuis dat is verbouwd tot een langgevelboerderij. De exacte
bouwdatum is niet vast te stellen, doch uit documentatie blijkt dat het pand in 1830 reeds bestond.
Omstreeks 1925 heeft een verbouwing plaatsgevonden. Gezien de bocht in de weg is hier sprake van
een zeer oude vestigingsplaats. Voor de aanleg van de “straatwegen” van na 1800 liepen de wegen
buiten de kernen van erf naar erf. In 1832 heet deze boerderij “de Kekelaarstraat, wijk A2”, later wordt
het “Overakker 8” en thans “Weijer 8”. Tenminste tot 1984, zo blijkt uit de kadastrale gegevens, is de
boerderij ook als zodanig in gebruik.
251
Afbeelding: Boerderij aan de Weijer 8,
Mierlo
Het pand is opgetrokken in grijs

gepleisterde gevels met schijnvoegen en
tandlijst. In de gevels zijn rechte
steekankers aanwezig. In de gevels zijn
openslaande vensters met bovenlicht
aanwezig dat met roeden is verdeeld. De
vensters zijn voorzien van halve luiken.
De paneeldeur aan de voorzijde heeft
een zesruits bovenlicht. Het pand is
afgedekt door een afgewolfd zadeldak
met riet en een voet van oud-Hollandse pannen. In het pand is een gebint aanwezig.
Op het perceel is een bakhuisje aanwezig met zadeldak en oud-Hollandse pan. In het hoofdgebouw is
een gebint aanwezig. Zowel het hoofd- als bijgebouw verkeren in een bouwvallige staat. Deze
boerderij is het laatst overgebleven pand van landgoed Kiglo. Op het erf zijn drie grote beuken
aanwezig met een omtrek van 2 tot 2½ meter.

De boerderij is van waarde vanwege zijn hoofdvorm en authentieke detaillering. Tevens is het van
waarde als bijzondere uitdrukking van een sociaal-economische, landschappelijke en typologische
ontwikkeling
Hieronder een inventarisatie van

boerderijen in de gehuchten
Genoenhuis en Gijzenrooi. Op het
kaartje staan de lokaties aangeduid.
Ontleend uit: Anonymus. Groenboek
Genoenhuis en Gijzenrooi.
Heemkundekring De Heerlijkheid
Heeze-Leende-Zesgehuchten. Geldrop,
1978.
10.31.02.026 Genoenhuis 1 (in 2011 nr.

21), Zesgehuchten
Deze boerderij werd in 1916 gebouwd
op de plaats van een eeuwenoude
woning. De stijl is traditioneel. Het
complex heeft vooral landschappelijke
484
waarde.
Is weinig oorspronkelijks van over.
10.31.02.027 Genoenhuis 2,
Zesgehuchten
Samen met voornoemde vormde deze
woning oorspronkelijk één boerderij,
waarvan de laatste de schuur was, en
staat op de fundamenten van de hoeve
484
Anonymus, 1978a.
252
van het klooster Mariënhage (te Eindhoven). Genoemde hoeve is nog niet zo lang geleden verdwenen
en in de huidige boerderij zijn nog resten van de hoeve aanwezig. Deze boerenwoning en Genoenhuis
485
6 zijn mooi gelegen aan het kruispunt van het Weverspad naar Aalst en de weg naar Gijzenrooi.
10.31.02.028 Genoenhuis 2a, Zesgehuchten

Ligt iets terug aan de rechterkant van de weg. Wat deze boerderij betreft, kan men zeggen, dat de
486
kleur nogal vloekt met het landschap en er aldus weinig mee in harmonie is.
10.31.02.029 Genoenhuis 5, Zesgehuchten

e
Dit verder, afgelegen huis is in de 20 eeuw gebouwd en heeft alleen landschappelijke waarde. Het is
487
gelegen aan het Weverspad naar Aalst en valt buiten de kern van onze beide gehuchten.

Aan onze linkerhand treffen we deze boerderij uit 1859 aan. Oorspronkelijk behoorde ze bij
voornoemde. Vlak langs de begane weg ligt onder een groep beuken een oude, houten zogenaamde
schop, d.i. een open gereedschapsschuur. Deze stemt, wat kleur betreft, helaas, niet overeen met
boerderij en erfbeplanting. Terwijl de woning driemaal verbouwd werd, zijn stalgedeelte hiervan en
schop nog origineel. De boerderij moet nodig opgeknapt worden. Deuren en raamkozijnen zouden de
oorspronkelijke kleuren weer moeten hebben. Overigens is de woning - van alle zijden bekeken - zeer
goed in harmonie met het landschap. Het woongedeelte is van latere datum. Bij een eventuele
488
restauratie is het zeker wel mogelijk het geheel in de oorspronkelijke stijl terug te brengen.
10.31.02.031 Genoenhuis 7 en 8, Zesgehuchten

We gaan nu in de richting van de E3-brug. De beide boerderijen aan onze linkerzijde zijn niet van
waarde. Ze zijn recent en vooral de eerste (7) bederft het aanzien van het gehucht. De andere ligt
achter een boomgaard. Als we onze tocht voortzetten, komen we aan een andere groep boerderijen,
waarin we gebouwen aantreffen, die opvallen door schoonheid en die met het landschap werkelijk één
489
geheel vormen. Zij kunnen een tweede enclave van Genoenhuis worden.
Is afgebroken.

Ze ligt aan de overkant van de weg en is in 1878 gebouwd op de fundamenten van een oudere
woning. Zowel interieur als exterieur zijn volkomen origineel, behalve dat er vroeger een rieten dak
aanwezig was. In de stal is het jaartal 1779 in een van de eikenbalken uitgesneden. Toch zijn de nog
overgebleven fundamenten en enige muurresten van de oorspronkelijke boerderij ouder. Overblijfsels
van de muren zien we thans nog aan de achtergevel, die nl. uit zonnebakstenen is opgetrokken. Vóór
het huis staan twee grote bomen en aan de zijkant bevindt zich een boomgaard. Alles bij elkaar een
490
mooie combinatie met de boerderij aan de overkant.
Is afgebroken.

De huidige langgevelboerderij is in 1870 gebouwd en heeft zowel landschappelijke als bouwkundige
491
waarde. De kleurcombinatie zwart-wit harmonieert niet met het landschap.
Is nog steeds aanwezig.

Dit huis werd in 1899 op de plek van een oudere boerderij gebouwd en is thans vrijwel geheel
492
ingestort.
Is afgebroken.
485
Anonymus, 1978a.
486
Anonymus, 1978a.
487
Anonymus, 1978a.
488
Anonymus, 1978a.
489
Anonymus, 1978a.
490
Anonymus, 1978a.
491
Anonymus, 1978a.
492
Anonymus, 1978a.
253
493
De laatste boerderij vóór de brug dateert uit deze eeuw en heeft dus geen bijzondere waarde.
Is afgebroken.
10.31.02.037 Genoenhuizerweg 2, Zesgehuchten

Deze boerderij ligt aan de overkant van de weg. Ze dateert uit onze eeuw. De schuur achter het huis
doet goed aan vanwege ligging en uiterlijk. Al verdient de woning zelf geen speciale aandacht, toch
moet worden opgemerkt, dat - vanuit Genoenhuis gezien - dit huis sfeervol gelegen is in het
494
landschap.
Gemeentelijk monument.
10.31.02.039 Gijzenrooi 1, Zesgehuchten

Landschappelijk gunstig gelegen, vooral vanwege de erfbeplanting. Evenals Genoenhuis 8 ligt het
495
verder van het gehucht.
Is nieuwbouw.

Deze woning dateert uit 1912. Oorspronkelijk bedoeld als arbeidershuisje, werd het sindsdien vaak
496
herbouwd.
Is inmiddels verdwenen.
10.31.02.041 Gijzenrooi 6, 6a en 3, Zesgehuchten

Deze drie huizen vormen het restant van het oude Gijzenrooi. Verkeren alle in goede staat. Wel is een
ervan (6a) gedeeltelijk te fel en een tweede (3) in zijn geheel wit geschilderd, waardoor de ongunstige
raamverdeling destemeer uitkomt. Bovendien ligt laatstgenoemde landschappelijk niet gelukkig. Het is
aan te raden in deze boerderij weer de oude raamverdeling aan te brengen en de witte kleur te
verwijderen. Een ouderwetse erfbeplanting zou tenslotte van het geheel nog een juweeltje kunnen
497
maken.

Dit huis ligt wel gunstig, maar is eveneens tamelijk recent. Men zou het - vooral om de oude
498
boomgaard - moeten behouden. Het gaat dus om landschappelijke betekenis.
Is nieuwbouw.

We gaan nu richting Gijzenrooi. Woning no. 8 is een recente kippenboerderij en heeft met haar
499
bijgebouwen weinig waarde.
Is nieuwbouw.
10.31.02.045 Hulst 87, Zesgehuchten

e
Langgevelboerderij uit de 19 eeuw.
Gemeentelijk monument.
10.31.02.049 Mackenziestraat 4, Geldrop

Boerderij met jachtkamer "'t Goor", uit 1869. De boerderij is gebouwd voor de Geldropse
textielfabrikant F.CM. van den Heuvel, die nauwe banden onderhield met de plaatselijke kasteelheer.
De langgevelboerderij bestaat uit één bouwlaag onder zadeldak uitgevoerd in baksteen. Onder de
dakrand met gemetselde tandlijst. Het woongedeelte van de boerderij bestaat uit drie traveeën,
waarvan de middelste de voordeur is. De ramen zijn voorzien van zesruits-schuifvensters met luiken.
De jacht/ontvangstkamer heeft een eigen ingang. In de buitenmuur van het bedrijfsgedeelte bevinden
493
Anonymus, 1978a.
494
Anonymus, 1978a.
495
Anonymus, 1978a.
496
Anonymus, 1978a.
497
Anonymus, 1978a.
498
Anonymus, 1978a.
499
Anonymus, 1978a.
254
zich in de voorgevel vier grote muuropeningen met korfbogige deuren, de plaats van de gehengen is
in de gevel geaccentueerd door een natuurstenen blok. Vanaf het woongedeelte bevinden zich achter
deze deuren respectievelijk: de koestal, de varkenshokken met paardestal, de deel en de dorsschuur.
Boven de drie stallen bevindt zich de tasruimte voor het hooi. De paardestal met ruif, heeft een
voerluik op de deel. De koestal is uitgevoerd als potstal, ze is nog compleet met stalhouten, waar de
koeien worden aangebonden. Voor de kop van het bedrijfsgedeelte ligt op het erf de dorsberg. In de
dorsschuur staat de dorsmachine. De aandrijving geschiedde door een paard, die lopend rond een
spil een boom met tandwiel in beweging bracht. Het interieur van het woongedeelte is met
uitzondering van een enkele aanpassing grotendeels ongewijzigd.
Evenwijdig aan de boerderij lag een stenen schuur onder zadeldak die echter afgebroken is nadat ze
was ingestort. Zowel dit dak als het dak van de boerderij is belegd met Oudhollandse pannen.
e
Situatie is aan het einde van de 20 eeuw echter sterk veranderd door verbouwingen vooral ook aan
het interieur.

De boerderij met jachtkamer is van algemeen belang. Het gebouw heeft cultuurhistorisch belang als
voorbeeld van de sociaal-economische ontwikkeling van de landbouw in Noord-Brabant
Onder invloed van de industrialisatie en als voorbeeld van de typologische ontwikkeling van de
langgevelboerderij in de tweede helft van de negentiende eeuw. Architectuurhistorisch is het pand van
belang vanwege de eenvoudige vormen en de bijzondere samenhang tussen ex- en interieur. De
boerderij is belangrijk vanwege de gaafheid van het in- en extrieur en is als zodanig zeldzaam.
Afbeelding:
Boerderij aan de
Mackenziestraat
4, Geldrop
10.31.02.050 Emopad 16.

e
Langgevelboerderij uit de 19 eeuw. Verdwenen.

e
Boerderij van het Brabantse langgeveltype onder met riet en pannen gedekt wolfdak. 18 of eerste
e
helft 19 eeuw. Vensters met luiken en schuiframen met 20- en 25-ruitsroedenverdeling.
255
Broekstraat 63, Mierlo
De heemkundekring van Mierlo is bezig met een bouwhistorisch onderzoek maar was in februari 2012
nog niet afgerond. Wel is reeds vastgesteld dat met name het erf (geen Rijksmonument) puntgaaf is
met authentieke opstallen: paardenstal, veldschuur en schob. Bijna zeker het laatst overgebleven
complete erf van Geldrop-Mierlo dat alle aandacht verdient.
Afbeelding: achtererf Broekstraat 63 (foto heemkundekring Mierlo, H. Berkers).
10.31.02.053 Luchen 80, Mierlo

Karakteristieke langgevelboerderij gebouwd in 1890 voor P. van Bussel.
10.31.02.054 Broekstraat 46, Mierlo

Langgevelboerderij in het gehucht Broek.
10.31.02.055 Broekstraat 50, Mierlo

Min of meer gave langgevelboerderij in het gehucht Broek.
10.21.02.056 Sanghorst 1, Mierlo

e e
Langgevelboerderij uit het laatste kwart van de 17 – eerste kwart van de 18 eeuw.
31.3 Villa

Burgerwoonhuis uit 1869, in één bouwlaag gebouwd. Het huis is uitgevoerd in baksteen onder een
met mulden pannen gedekt zadeldak. De gevels zijn gepleisterd, in de voorgevel gebosseerd.
Kenmerkend zijn verder de zesruits schuiframen, met luiken. De voordeur heeft versieringen. Over de
volle lengte is een hardstenen stoep met dorpel zichtbaar.
256
Afbeelding: villa Hofstraat 2 (www.geldropcentrum.nl)
31.4 Café
31.5 Woonhuis met bedrijfsruimte
10.31.05.002 Woonhuis met bedrijfsruimte, Marktstraat 73, Mierlo

Het pand Marktstraat 73 is van origine een werkplaats-woning, thans in gebruik als woonhuis. De
bouw heeft in circa 1920 à 1925 plaatsgevonden. De gemetselde bakstenen gevels hebben een
rollaag bij de onderdorpels en een lange gootlijst. In de voorgevel zijn gietijzeren sierankers aanwezig.
In de zijgevels zijn rechte steekankers aangebracht. De afgeschuinde erkerramen met bovenlicht zijn
in roeden verdeeld. De paneeldeur met bovenlicht is eveneens in roeden verdeeld en is geplaatst
onder een segmentboog. Het pand wordt afgedekt door een mansardedak met Tuile du Nord-pannen
en een afgeschuind lessenaarsdak met echte leien. Het hoofdgebouw is volledig onderkelderd.
De aanbouw aan de achterzijde is vernieuwd of vergroot en vertoond geen authentieke kenmerken
meer. De aanbouw heeft geen historisch waardevolle elementen. De achtergevel van het
hoofdgebouw is wél nagenoeg ongewijzigd gebleven.
Expliciet wordt vermeld dat de erfbeplanting niet tot de bescherming behoort. Vermeldenswaardig is
wel de uit 1922 stammende kersenboom. Die kersenboom is van het ras “Mierlose Zwarte”. Dat ras
wordt geschaard onder de “oude” kersenrassen. Deze “oude” kersenrassen worden nog slechts
sporadisch aangetroffen door de opkomst van nieuwe grootvruchtige rassen met sterk verbeterde
eigenschappen ten opzichte van de “oude” kersenrassen. De Mierlose Zwarte kenmerkt zich door vrij
kleine, enigszins hartvormige, zachte zwartrode vruchten. Bijzonder is voorts dat de boom stamt van
voor de hoogtijdagen van de Mierlose kersenindustrie (in 1949 een productie van 90.000 kg/jaar).

Het woonhuis is van waarde vanwege zijn gave detaillering. Tevens is het pand van waarde vanwege
haar situering, verbonden met de
Afbeelding: Werkplaats/woonhuis aan

de Marktstraat 73, Mierlo
257
10.31.05.003 Woonhuis met dokterspraktijk, Stationsstraat 27, Geldrop
500
Rijksmonument nr.: 515932.
Woonhuis met dokterpraktijk in Traditionalistische stijl uit 1937.
Het ontwerp is van de architect ir. G.M. Leeuwenberg b.i.. Het huis dat nog steeds dezelfde functie
vervuld, is gebouwd voor dokter Koch. De naam "Gildenrode" verwijst naar de oorspronkelijke functie
van het terrein waarop het huis staat. Hier kwam voor 1937 het plaatselijk schuttersgilde bijeen.
Het huis dat rechthoekig van vorm is ligt midden op een langgerekt perceel. De voor- of noordgevel
met twee ingangspartijen ligt aan de Stationsstraat. Links is de ingang voor de praktijk en rechts voor
het woonhuis. Aan de zuidoostkant van het huis staat op de erfscheiding een vrijstaande garage en
bergplaats.
Het huis met het karakter van een landhuis heeft gedeeltelijk één en twee bouwlagen. Het is
opgetrokken in miskleurige, grijs rode handvormsteen. De architectuur is geheel asymmetrisch van
opzet. Het huis ligt onder een geknikt schilddak met groot overstek, waartegenaan verschillende
daken zijn aangebracht, onder andere een lager gelegen wolfdak en een lessenaarsdak. Alle daken
zijn gedekt met rode opnieuw verbeterde Hollandse pannen. In het dak kapellen met houten frontons.
Zowel de hoofd- als de dienstingang, de tuinen een slaapkamer hebben een loggia. De laatste twee
zijn uitgevoerd met ranke ronde natuurstenen deel zuiltjes met kapiteel en basement. Natuursteen is
rijkelijk toegepast. De muuropeningen bevatten stalen zesruits-vensters, deels met glas-in-lood
bovenlichten. In de voorgevel een sculptuur van beeldhouwer Manus Evers (Tilburg). Het huis is op de
begane grond ingedeeld in drieën. Het bestaat uit een woon-, praktijken een dienstgedeelte voor
personeel, alles gegroepeerd rond een centrale hal, die tot de volle hoogte van de verdieping is
doorgetrokken. In de hal een monumentale trap. Aan de hal liggen verder spreek-, kinderen
woonkamer. Achter de woonkamer bevindt zich de tuin en eetkamer. Een dienstgang verbindt
woonvertrekken en eetkamer eenerzijds en de keukenafdeling anderzijds met elkaar. Tevens leidt
deze gang naar de praktijkafdeling, die een wacht-, onderzoek-, spreek-, of werkkamer en apotheek
bevat. De gecombineerde garage en bergplaats heeft een torendak.

van de sociaal-economische ontwikkeling, namelijk de stichting van een representatief doktershuis
aan de enige decennia daarvoor gevormde verbinding tussen dorpskern en station; het is tevens van
belang als voorbeeld van de typologische ontwikkeling van het woonhuis in het interbellum, het object
is van architectuurhistorisch belang door de stijl en detaillering, die door de architect Leeuwenberg
werden toegepast in een poging het landelijke karakter van de plaats op te roepen en te versterken
door het scheppen van "streekeigen" vormen. Het huis is van belang vanwege de architectonische
gaafheid van het ex- en interieur.
Afbeelding: woonhuis met dokterspraktijk aan de

Stationsstraat 27, Geldrop
500
Wel in lijst van rijksmonumenten verstrekt door de gemeente, maar zonder nummer. www.KICH.nl levert dit nummer op.
258
31.6 Bakhuis
Boerengezinnen bakten vroeger zelf het eigen brood en voor speciale dagen ook vlaai. Voor dit doel
hadden veel boerderijen vroeger een apart gebouwtje achter op het erf staan; het bakhuis. Een
bakhuis is een gebouwtje met daarin een oven van leem of baks met leem, waarin over het algemeen
tot kort na de Tweede Wereldoorlog brood, vlaai etc. werden gebakken. Vanwege het brandgevaar
stond het gebouwtje meestal los van de boerderij. In oude dorpsreglementen was de afstand tot de
overige gebouwen meestal bepaald op minimaal 60 voet, ofwel 18 meter. Ook het beplanten van de
gebouwen met huislook, een plant die veel water vasthoudt, moest brandpreventief werken. Om het
bakhuis heen stond trouwens vaak een soort 'ecologische eenheid' planten en bomen zoals
notenbomen, appel-, pere- en pruimebomen (vlaaivuIling!), seringen en vlierbessenstruiken (tegen
insekten!). Sommige bakhuizen hadden een buurtfunktie, deze gemeenschappelijke gebouwtjes
stonden dan meestal niet achter maar voor de boerderijen. Verschillende boerderijen hadden een
501
bakoven in de keuken. In deze rubriek gaat het echter om losstaande bakhuisjes.
10.31.06.001 Bakhuisje bij Boerderij Weijer 8, Mierlo

Voor een omschrijving van deze boerderij, zie: 10.31.02.028
Op het perceel is een bakhuisje aanwezig met zadeldak en oud-Hollandse pan. In het hoofdgebouw is
een gebint aanwezig.
Zowel het hoofd- als bijgebouw verkeren
in een bouwvallige staat. Deze boerderij
is het laatst overgebleven pand van
landgoed Kiglo. Op het erf zijn drie grote
beuken aanwezig met een omtrek van 2
tot 2½ meter. Gemeentelijk monument
nr.: M5.22
Afbeelding: Bakhuisje aan de Weijer 8, Mierlo
31.7 Schuur/bijgebouw
10 31.07.001 Schuur, Hulst 87, Zesgehuchten.

Schuur uitgevoerd in baksteen. Gebouw in één bouwlaag uitgevoerd in baksteen onder een met rode
Hollandse pannen gedekt zadeldak. Deuren standgroen. Interieur bevat een eiken gebintconstructie.
In samenhang met omgeving (oorspronkelijk de plaatse van Hulst)
Afbeelding: Schuur Hulst 87,

Zesgehuchten
501
Biemans, 1989, 55.
259
10.31.07.002 Schob Broekstraat 63, Mierlo
Schob op het achtererf van langgevelboerderij.
Afbeelding: schob op het achtrerf Broekstraat 63 (foto heemkundekring Mierlo, H. Berkers).
10.31.07.003 Stal Broekstraat 63, Mierlo

Paardenstal op het achtererf van langgevelboerderij.
Afbeelding: paardenstal op het achtrerf Broekstraat 63 (foto heemkundekring Mierlo, H. Berkers).
260
31.8 Koetshuis
31.9 Varia
10.31.09.001 Jachthuis Papenvoort 24, Zesgehuchten

Jachthuis uit 1885 "Huize Josephine" eenlaags (1875). Samengesteld dak gedekt met riet. Bij de
voordeur een half rondgaande loggia op zuiltjes. Gepleisterd.
Afgebroken voor uitbreiding bejaardenhuis Josephinehof. Eind 20e eeuw opnieuw opgebouwd, met
behulp van de bij de afbraak gemaakte bouwtekeningen, aan de Rielsedijk.
10.31.09.002 Pakhuis, Heuvel 4, Geldrop

Tweelaags pakhuis ca. 1890. Zadeldak met hijsdeur in het dak. Behorende bij Heuvel 5. Typerend
19e eeuws pakhuis.
10.31.09.003 T.V.-toren, Torenweg, Mierlo

Markant en beeldbepalend gebouw bij uitstek in Mierlo is de t.v.-toren van KPN Telecom (voorheen
PTT). De toren is in augustus 1957 in gebruik genomen en heeft een hoogte van 105 meter.
502
Tegenwoordig wordt de toren gebruikt voor alle soorten straalverbindingen van KPN Telecom.
Afbeelding: De TV-toren als

wolkenkrabber.
10.31.09.004 Voormalig postkantoor, Heuvel 1b, Geldrop

Voormalig postkantoor langs de Hofstraat. Gebouw in twee bouwlagen uitgevoerd in baksteen onder
een met leien gedekt schilddak met kroonlijst. Schuiframen met empire-indeling en natuurstenen
dorpels. Aanbouw met twee bouwlagen met platdak is het voormalig postkantoor. De garage heeft
voorheen dienst gedaan als brandweerhuisje. Is afgebroken ten behoeve van nieuwbouw. Gebouw
vormt een geheel met het daarnaast gelegen voormalig gemeentehuis aan de Heuvel.
Voormalig postkantoor had zijn ingang in de Hofstraat is nu een raam.
502
Gemeentewebsite.
261
Afbeelding: Voormalig postkantoor van Geldrop aan de Heuvel, naast de tramremise en het
voormalige raadhuis helemaal rechts.
262
3. Inventarisatie archeologisch landschap – Geldrop-Mierlo
De inventarisatie van het archeologisch landschap is ook hier ingedeeld naar thema en complextype
of begrip. De samenstelling van de complextypen is vanuit praktische overwegingen tot stand
503
gekomen , met het doel te kunnen waarderen en selecteren binnen de archeologische
monumentenzorg. Voor het onderzoek dat zich bezighoudt met de beeldvorming over het verleden
hebben de complextypen vooral een attenderende waarde.
De complextypen zijn voorzien van definities, archeologische en landschappelijke correlaten en
dateringen. Bovendien zijn de correlaten onderverdeeld in twee categorieën: (a) een correlaat dat van
toepassing moet zijn bij dit complextype, en (b) een correlaat dat van toepassing kan zijn bij dit
complextype.
De catalogus archeologie is als volgt opgebouwd:

Uniek nummer van de archeologische vindplaats (opgebouwd uit
gemeentenummer.themanummer.subthemanummer.volgnummer)
Centrale coördinaten van de vindplaats
Plaats en toponiem van de vindplaats
Naam van de vinder
Datum van de vondst
Wijze van verwerving: kartering, proefsleuven, opgraving etc.
Beschrijving van de vondst(en)
Datering
Cultuur waar de vindplaats aan gerelateerd kan worden, bijvoorbeeld Karolingisch of
Trechterbeker
Toelichting op de vindplaats
Literatuur
Bron van de vindplaats
Nummer van de vindplaats in de betreffende bron
Enkele aantal vindplaatsen hebben geen coördinaten. Deze vindplaatsen zijn wel meegenomen in de
catalogus, maar ontbreken op de kaart.
503
Gebaseerd op: G. de Wit & A. Sloos, 2008: De interpretatie van archeologische waarnemingen in Archis. Een concept voor
een nieuwe set complextypen (Rapportage Archeologische Monumentenzorg 165).
263
Thema: 32 Bewoning
32.1 Romeinse villa

Een Romeinse villa was een landbouwbedrijf dat geïntegreerd was in de sociale en economische
organisatie van de Romeinse wereld en waarvan het hoofdgebouw in Romeinse stijl was gebouwd.
Villae komen vooral voor in het Zuid-Limburgse lössgebied op de rand van plateaus in de nabijheid
van stromend water en infrastructuur; villae zijn daarnaast in mindere mate aangetroffen in Noord-
Limburg in de Maasvallei en in het rivierengebied en sporadisch op de Brabantse zandgronden (b).
Datering: Romeinse Tijd; de eerste villae dateren uit de tweede helft van de 1e eeuw A.D.
Archeologische en landschappelijke correlaten:
• woon- en doorgaans werkeenheden (hoofdgebouw (a) en verscheidene bijgebouwen (b));
• funderingsmateriaal (bijv. vuursteen) (a);
• natuursteen (a);
• aardewerk (a);
• nederzettingsafval (vaak gebroken en/of verbrand) (a);
• versterkt (omgreppeld of omheind (b);
• sporen van agrarische activisten (b);
• evt. cultuurlaag (b);
• hypocausttegels (b);
• tubuli (b);
• vensterglas (b);
• vloermozaïeken (b);
• pleisterwerk (b);
• vloerniveau (b);
• glas (b);
• metaalvondsten (b);
• waterleidingen (b);
• afvoergoten (b);
• vijver (b)
• pad/weg (b);
• (sier)tuin (b);
• hekwerken (palissaden) (b);
32.2 Kasteel
Een kasteel is een van oorsprong middeleeuws gebouw dat de functies verdedigbaarheid en
bewoonbaarheid combineert, door het verschaffen van woonruimte en verdedigbaarheid aan een
beperkte groep mensen tot een maximaal van ongeveer 50 personen.
Datering: vanaf de Late Middeleeuwen A (ca. 1050 A.D.)–tot op heden.
• omgeven door een minstens 5 m brede gracht of grachten (a);
• opgaand muurwerk is minimaal 45-60 cm dik of fundering is minimaal 1 m dik (a);
• defensieve elementen: poortgebouw, torens, wallen etc. (a).
• voorwerpen die met elitegroepen kunnen worden geassocieerd, zoals wapens, ruitersporen,
stijgbeugels, jachtgerei, in combinatie met nederzettingsafval (b).
Uniek nr. 10.32.2.069

Coördinaten 171300 / 382575
Plaats Onbekend
Toponiem Kasteel van Mierlo; De Loo; Zwanenweijer
Naam vinder RAAP Archeologisch Adviesbureau
Datum vondst 1990
Verwerving Indirect: literatuur, booronderzoek en geofysisch onderzoek
Beschrijving CAA: korte omschrijving van de toestand van het terrein
van G. Beex. Dit naar aanleiding van. bezoek ter plaatse, aangevuld met
literatuurverwijzing naar Jacob Le Roy, Brabantia Ill., 1705,
p.140 i.v.m. afbeelding. Op basis van deze afbeelding(?)
schrijft Beex dat "het kasteel (..) een dubbele concentrische
264
gracht" had. Uit eigen waarneming stelde hij vast: "Deze
grachten zijn vrijwel gedicht maar toch nog in het terrein
waar te nemen."Deze egalisatie heeft plaatsgevonden
tijdens een ruilverkaveling in de jaren zestig. Voor een
overzicht van oudere literatuur, zie catalogus Kastelen, ad
index-nummer 222. Raap-onderzoek 1990: zie waarneming
33988.
Datering Late Middeleeuwen? - Nieuwe Tijd B
Cultuur ---
Toelichting Eind-per.: (naar 'Kastelen', p.77) XVIII-d. Begin-per.?
Literatuur Klapwijk en Martin 1982; Van der Gaauw en Roymans
Bron Archis
Nummer 33977
Uniek nr. 10.32.2.096

Plaats Geldrop
Toponiem De Burght
Naam vinder Archaeological Research en Consultancy
Datum vondst 06-09-2006
Verwerving Archeologisch: proefsleuven en opgraving
Beschrijving
Datering Late Middeleeuwen B ? - Middeleeuwen ?
Cultuur
Toelichting
Literatuur De Wit e.a. 2006
Bron Archis
Nummer 423653/44555
Uniek nr. 10.32.2.106

Plaats Geldrop
Toponiem Kasteel Geldrop
Naam vinder Broertjes
Verwerving Archeologisch: opgraving
Beschrijving Bron: Aantekening op gelinieerd vel door W.J.H. Verwers
waarvan de tekst luidt: '14-VI-96 Geldrop Jan Broertjes.
Kasteel. Vlak opengelegd, bovengrond verwijderd.
Gedeelte gevonden van omgevallen muur, bestaande
uitsoort kloostermoppen met mortel. 1) Muurwerk zal
worden uitgewerkt, zodat verband zichtbaar wordt. 2)
Proefsleuf wordt aangelegd, 50 cm breed, O-W gericht.
51G 167.02 381.78'.
Cultuur n.v.t.
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 44554
32.3 Kamp
Overkoepelende term voor tijdelijk bewoonde nederzetting uit Paleolithicum, Mesolithicum,
Neolithicum en (Midden-)Bronstijd die is ingericht voor bewoning (basiskamp), de exploitatie van niet
gedomesticeerde voedselbronnen of grondstoffen (extractiekamp).
Datering: Paleolithicum-(Midden-)Bronstijd.
265
• vuurstenen werktuigen en, ruim vertegenwoordigd, dito afval (afslagen en kernen); verscheidene
versleten, gebroken en verbrande werktuigen (voor de Steentijd en de Vroege Bronstijd, voor de rest
van de Bronstijd een b) (a);
• vanaf het Neolithicum met aardewerkscherven (a);
• tevens natuurstenen werktuigen (bijvoorbeeld klopstenen, retouchoirs en natuursteen dat is gebruikt
als aambeeld, constructiesteen voor haarden en als kooksteen (a).
• oppervlakte- en/of kuilhaarden (b);
• sporen van tenten of hutten (b);
• verkoolde planten- en dierenresten (bot); bij goede conservering ook onverkoolde resten (b).
32.4 Schans
Versterkt complex, bestaande uit wallen en grachten, in het veld pgeworpen, vaak met behulp van
takkenbossen.
Datering: Nieuwe Tijd (16e-19e eeuw A.D.).
• sporen van wallen, grachten en houten of (bak)stenen geschutsposten (a);
• versterkte doorgangen/poorten (a).
• veelvuldig langs de randen van een territorium en oorlogsgebieden, zoals de zuiden oostgrens van
de Republiek der Verenigde Nederlanden. In Amsterdam ook stadswal (Oude Schans,
Weteringschans). Ook op plaatsen waar de vloot die lag te wachten op gunstige wind beveiligd
moest worden, zoals bij Oudeschild op Texel (b);
• militaria en munitie (b);
• vaak in combinatie met andere militaire elementen, zoals linies, dijken etc. (b).
32.5 Wal/omwalling
Terrein omgeven door (al dan niet onderbroken) grachten, palissaden en wallen, waarvan de precieze
functie niet geheel duidelijk is. In de meeste gevallen zijn er in eerste instantie geen aanwijzingen voor
vaste bewoning en zijn er dientengevolge nauwelijks vondsten.
Datering: Late Middeleeuwen (vanaf de13e eeuw A.D.)- Nieuwe Tijd.
• sporen van of aanwijzingen voor wallen en grachten (a);
• evt. cultuurlaag (b).
32.6 Nederzetting
Verscheidene gelijktijdige huisplaatsen, erven of oncentraties/
verspreidingen vondsten die wijzen op tijdelijke of permanente bewoning. Er zijn geen aanwijzingen
voor stedelijke elementen (zie boven) en evenmin dat de bewoning plaatsgevonden heeft op een
kunstmatige verhoging. Eventueel is de nederzetting begrensd geweest door een greppel, wal,
palissade etc.
Datering: Neolithicum-Nieuwe-tijd.
• grondsporen die wijzen op permanente bewoning, zoals palenconfiguraties behorende tot
huisplattegronden, afvalkuilen, waterputten, haardplaatsen, erfgreppels etc., die duiden op
verscheidene gelijktijdige erven (a);
• nederzettingsvondsten (grondstof, halffabricaten, eindproducten en afval; relatief groot percentage is
gebroken en verbrand, ecologische resten (zoals plantenresten en botten die duiden op de verwerking
en consumptie van voedsel) (a).
• omheining (palissade, wal etc.) (b).
Uniek nr. 10.32.6.001

Plaats Mierlo
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving onbekend
266
Beschrijving
Datering Vroege IJzertijd - Vroege IJzertijd
Cultuur
Toelichting steentijdvondsten op afgegraven perceel
Literatuur
Bron SAS Mierlo
Nummer 10
Uniek nr. 10.32.6.004

Plaats Mierlo
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving onbekend
Beschrijving
Cultuur
Toelichting aardewerk
Literatuur
Bron SAS Mierlo
Nummer 12
Uniek nr. 10.32.6.018

Plaats Mierlo
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving onbekend
Beschrijving
Datering Late IJzertijd - Romeinse Tijd
Cultuur
Toelichting kasteel 'Wolfsnest'
Literatuur
Bron SAS Mierlo
Nummer 19
Uniek nr. 10.32.6.032

Plaats Geldrop
Toponiem De Vloed
Naam vinder Wouters
Datum vondst 08-1957
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving "Geïmproviseerd" fiche op basis van lijst met
vondstmeldingen G. Beex, ca.1966. Is waarschijnlijk gebaseerd op
brief Wouters 19560211, eigen deelname Beex aan BAI-
onderzoek (1956) en publicatie Wouters 1957 en Bohmers
en Wouters 1962:"Vrij uitgestrekte vindplaats (aan
weerszijden van rijksweg) van vuursteen van
Ahrensburgcultuur. Gedeeltelijk onderzocht."Opm.: de
"uitgestrekte vindplaats" omvat een cluster
Laatpaleolithische en Vroeg mesolithische sites langs (en
wsch ooit ook op de plek van) de A2, dier ecentelijk door
267
Deeben (1994, 1995, in druk, in voorbereiding) zijn geanalyseerd
en ten dele reeds gepubliceerd. De onderhavige
site wordt Geldrop3-1 genoemd. De vondstbeschrijving is
ontleend aan Deeben 1995.Opm.: de site is onderzocht in
1957 (door Wouters e.a.), 1961 (een groepje amateur-
archeologen en later het BAI) en in 1986 (IPP; aanvullend
onderzoek). Bij voorbereidingen voor de publicatie Deeben
1995 bleken niet meeralle artefacten beschikbaar te zijn.
De in de vondstbeschrijving genoemde getallen moeten
derhalve worden gezien als minimum aantallen. In
1962 publiceerden Bohmers en Wouters een artikel over
Geldrop 3,dat voor een groot deel is gewijd aan een
retouchoir met een vrouwenfiguur(fijnkorrelig zandsteen).
Dit artefact is gevonden in een proefvak ten oosten van
Geldrop 1 en kan niet tot een van de concentraties Geldrop
3-0 t/m3-4 worden gerekend. Het is in de bovenstaande
vondstbeschrijving echter opgenomen om administratieve
redenen. De NAP-hoogte heeft betrekking op het
gemiddelde vondstniveau, niet op het maaiveld. Een
afslag van kwartsiet uit Geldrop 3-1 past op een klopsteen
uit Geldrop 2.Opm.: zie waarnemingen 5163, 30240, 30250, 30252,
30256, 30258, 30263, 30265.
Datering Laat Paleolithicum - Paleolithicum
Cultuur Ahrensburg-cultuur
Toelichting "rondelle": 2 lydiet, 2 oker, 1 onbepaald; 1 versierd (lydiet)
Literatuur Deeben 1990
Bron Archis
Nummer 30251
Uniek nr. 10.32.6.033

Plaats Geldrop
Toponiem Lemelvelen
Naam vinder Wouters
Verwerving archeologisch: opgraving
Beschrijving "Geïmproviseerd" fiche op basis van lijst met
vondstmeldingen G. Beex, ca.1966. Is waarschijnlijk gebaseerd op
brief Wouters 19560211, eigen deelname Beex aan BAI-
onderzoek (1956) en publicatie Wouters 1957 en Bohmers
en Wouters 1962:"Vrij uitgestrekte vindplaats (aan
weerszijden van rijksweg) van vuursteen van
Ahrensburgcultuur. Gedeeltelijk onderzocht."Opm.: de
"uitgestrekte vindplaats" omvat een cluster
Laatpaleolithische en Vroeg mesolithische sites langs (en
wsch ooit ook op de plek van) de A2, die recentelijk door
Deeben (1994, 1995, in druk, in voorbereiding) zijn geanalyseerd
en ten dele reeds gepubliceerd. De onderhavige
site wordt Geldrop3-1 genoemd. De vondstbeschrijving is
ontleend aan Deeben 1995.Opm.: de site is onderzocht in
1957 (door Wouters e.a.), 1961 (een groepje amateur-
archeologen en later het BAI) en in 1986 (IPP; aanvullend
onder-zoek). Bij voorbereidingen voor de publicatie Deeben
1995 bleken niet meeralle artefacten beschikbaar te zijn.
De in de vondstbeschrijving genoemde getallen moeten
derhalve worden gezien als minimum aantallen. In
1962 publiceerden Bohmers en Wouters een artikel over
Geldrop 3,dat voor een groot deel is gewijd aan een
268
retouchoir met een vrouwenfiguur(fijnkorrelig zandsteen).
Dit artefact is gevonden in een proefvak ten oosten van
Geldrop 1 en kan niet tot een van de concentraties Geldrop
3-0 t/m3-4 worden gerekend. Het is in de bovenstaande
vondstbeschrijving echter opgenomen om administratieve
redenen. De NAP-hoogte heeft betrekking op het
gemiddelde vondstniveau, niet op het maaiveld. Een
afslag van kwartsiet uit Geldrop 3-1 past op een klopsteen
uit Geldrop 2.Opm.: zie waarnemingen 5163, 30240, 30250, 30252,
30256, 30258, 30263, 30265.
Datering Laat Paleolithicum - Paleolithicum
Cultuur Ahrensburg-cultuur
Toelichting "rondelle": 2 lydiet, 2 oker, 1 onbepaald; 1 versierd (lydiet)
Literatuur Deeben 1990
Bron Archis
Nummer 30251
Uniek nr. 10.32.10.044

Plaats Geldrop
Toponiem Genoenhuis – Site C
Naam vinder Instituut voor Pre- en Protohistorie A.E. van Giffen
Datum vondst 1992
Beschrijving T/m volgnummer 8 aan de hand van Beex 1990, vanaf volgnummer 9
naar Theuws 1993
Datering Vroege Middeleeuwen B - Late Middeleeuwen A?
Cultuur Inheems-Romeins
Toelichting
Literatuur Theuws & Hiddink 1996;Beex 1990;Theuws 1996;Theuws 1993
Bron Archis
Nummer 33008
Uniek nr. 10.32.6.070

Plaats Mierlo
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving onbekend
Beschrijving
Cultuur
Toelichting watermolen van Belgeren
Literatuur
Bron SAS Mierlo
Nummer 34
Uniek nr. 10.32.6.075

Plaats Geldrop
Toponiem Genoenhuis
Naam vinder Particulier
Datum vondst 1968
Verwerving Archeologisch: onbepaald
269
Beschrijving Waterput gevonden door P. Derks. In welk jaar is nog
onduidelijk,waarschijnlijk bij dezelfde ontgronding als
waarnemingsnummer 14111, iets ten oosten daarvan. De
boomstamput is later afdoende geconserveerd, omdat ze bij
de schaapskooi op de Strabrechtse Heide weer in de
grond is gegraven en weer als waterput dienst doet.(naar
Beex 1981)
Datering Vroege Middeleeuwen A - Middeleeuwen ?
Cultuur ---
Toelichting boomstamput
Literatuur Beex, G. 1981
Bron Archis
Nummer 34294
Uniek nr. 10.32.6.076

Plaats Mierlo
Toponiem Diekbierweg
Datum vondst 1978
Verwerving Niet-archeologisch: graafwerk
Beschrijving
Datering Late Bronstijd - Vroege IJzertijd
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron Archis/SAS Mierlo
Nummer 44485/35
Uniek nr. 10.32.6.077

Plaats Mierlo
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving onbekend
Beschrijving
Cultuur
Toelichting bronzen munt Marcus Aurelius
Literatuur
Bron SAS Mierlo
Nummer 36
Uniek nr. 10.32.6.078

Plaats Geldrop
Toponiem SITE J
Datum vondst 9999
Verwerving opgraving
Beschrijving
Datering IJzertijd - Late IJzertijd
Cultuur n.v.t.
270
Toelichting bewoningssporen
Literatuur
Bron Archis
Nummer 37621
Uniek nr. 10.32.6.081

Plaats Mierlo
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving onbekend
Beschrijving
Datering Steentijd? - Steentijd?
Cultuur
Toelichting stenen artefacten
Literatuur
Bron SAS Mierlo
Nummer 4
Uniek nr. 10.32.6.134

Plaats Mierlo
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving onbekend
Beschrijving
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron SAS Mierlo
Nummer 3 en 5
Uniek nr. 10.32.6.135

Plaats Mierlo
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving onbekend
Beschrijving
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron SAS Mierlo
Nummer 3 en 5
32.7 Borg/Stins/Versterkt huis

Plaats met resten van bewoning; resten van geïsoleerd huis/ erf van hout of
steen, al dan niet gecombineerd met die van erf (bijbehorende
bijgebouwen, waterput(ten), greppels, hooiberg e.d.). Deze locatie is
271
eventueel begrensd door een greppel, omheining etc., maar niet gelegen op
een kunstmatige ophoging.
Archeologische correlaten en landschappelijke ligging:
• één huisplattegrond plus eventuele plattegronden van bijgebouwen en
faciliteiten, zoals een waterput, afvaldump(s) e.d. (a);
• nederzettingsvondsten (grondstof, halffabricaten, eindproducten en
afval; relatief groot percentage is gebroken en verbrand, ecologische
resten (zoals plantenresten en botten die duiden op de verwerking en
consumptie van voedsel) (a).
• resten van een omheining (palissade, greppel etc.) (b);
• lay-out van de hoofdstructuur in de vorm van veeboxen en
haardplaats (b);
• omheining (palissade, wal etc.) (b).
32.8 Moated site

Door een minimaal 5 m brede gracht omgeven wooncomplex, waarbij het voornaamste gebouw in
(bak)steen is uitgevoerd. De rest bestaat uit steen of (meestal) houtbouw. De gebouwen kunnen
defensieve elementen, zoals kantelen, torens en een poortgebouw bezitten, maar zijn niet reëel
verdedigbaar. Ze hebben uitsluitend een residentiële functie.
Moated site is een internationaal gangbare verzamelnaam voor complexen die op regionaal niveau
vaak anders worden aangeduid, zoals stenen kamer (rivierengebied, Zeeland), begraven hofstad
(Hollandse kustgebied), havezate (Overijssel en Drenthe), borg (Groningen) en stins (Friesland).
• omgrachting (minimaal 5 m breed) (a);
• opgaand muurwerk dunner dan 45-60 cm, funderingen smaller dan
1 m (a);
• archeologische resten wijzen op een zekere welstand (a).
• soms poortgebouw, torens etc. maar deze zijn niet reëel verdedigbaar (b);
• meestal combinatie van baksteen- en houtbouw (b).
32.9 Landweer
Lineair stelsel van aarden wallen en grachten, meestal langs de randen van een territorium, met een
passief defensieve functie.
Datering: (Late) Middeleeuwen-Nieuwe Tijd.
• lage, kunstmatig opgeworpen, lineaire wallen (a);
• lineair stelsel van grachten (a);
• beperkt tot het pleistocene deel van Nederland (a).
• vaak in combinatie met andere defensieve elementen (b);
• vaak in combinatie met doorgaande wegen (b).
504
10.32.9.001 Landweer op de grens Mierlo-Lierop (zie ook 10.25.17.001)
Op de grens van Lierop en Mierlo ten noorden van de A67 ter hoogte van het Voortje ligt een forse
wal. De restanten van de landweer zijn aan de Lieropse zijde hier en daar nog te zien als een ondiepe
greppel met daarnaast een restant van een wal van ongeveer 40 cm hoog. Aan de Mierlose zijde is de
oorspronkelijke greppel met de aanleg van het talud van de sloot geheel verdwenen. Het aanwezige
wallichaam, de sloot aan de Mierlose zijde en de greppel aan de Lieropse zijde hebben de kenmerken
van een landweer: een begroeide wal met aan weerszijden een greppel, aan de ene kant wat minder
breed en diep dan aan de andere kant. De landweer ligt exact op de in 1292 vastgestelde
gemeentegrens en sluit aan op de, in 1706 getekende kaart aangegeven grenspaal of markering, de
blauwe kei, ter plaatse van de Bullensberg.
504
Naar H. en A. Berkers en H. van Sleeuwen, 2012: Landweer op de grens Mierlo-Lierop, gemeente Geldrop-Mierlo
(Cultuurhistorisch onderzoek Heemkundekring Myerle); Notitie J. Timmers okt 2011, zie http://www.saspeelland.nl
272
Afbeelding: grenspaal ter
plaatse van Bullensberg
Door de restanten van de nog zichtbare greppel te couperen wordt de oorspronkelijke greppel
zichtbaar met een breedte van 2 meter op maaiveldhoogte en een diepte tot het huidige M.V. van ruim
1½ meter met wanden van 45°, ook is duidelijk waar te nemen dat in de inspoelingslagen spitsporen
aanwezig zijn wat er op wijst dat de landweer gedurende een lange periode onderhouden is.
Afbeelding: doorsnee door de

oostelijke greppel van de
landweer (foto H. Berkers,
Heemkundekring Mierlo)
Dat de landweer aangelegd is als verdedigingswerk en alleen zijdelings een vee-kerende functie heeft
gehad wordt duidelijk na reconstructie van de oorspronkelijke vorm. Het totale hoogteverschil tussen
onderkant van de greppel en bovenkant van de wal moet, na volume berekening van de uitkomende
grond van de greppels, 3.20 meter hebben bedragen. Als nul referentie is de westzijde van de
ontginningssloot genomen.
273
Afbeelding: reconstructie
van de landweer (naar
heemkundekring Mierlo)
Wanneer de landweer is aangelegd, is niet bekend. De meeste landweren in Oost-Brabant zijn

aangelegd in de periode tussen 1325 en 1475 ter bescherming van de invallen van de troepen van
Gelre die herhaaldelijk vanaf het oosten, met name Grave, Roermond en Weert Brabant binnen
vielen. Deze invallers brachten vooral later, in het begin van de 16e eeuw zeer veel schade teweeg.
Rond die periode werden er echter nog maar weinig landweren aangelegd. De invallen van Gelre
duurde uiteindelijk tot 1543, toen maakte het traktaat van Venlo een einde aan de ongeregeldheden.
32.10 Bewoning onbepaald

Nederzettingsvorm waarvan de precieze aard niet is vastgesteld.
Datering: Paleolithicum-Nieuwe Tijd.
Archeologische indicatoren: zie voor een indicatie elders binnen de groep ‘Bewoning (inclusief
verdediging)’.
Uniek nr. 10.32.10.010

Plaats Geldrop
Toponiem Genoenhuis – IJzeren man
Datum vondst 1966
Beschrijving In 1966 werden ten westen van de IJzeren Man talrijke
Aardewerkscherven uit de Romeinse tijd en middeleeuwen
gevonden. In 1968 werden bij een ontgronding de hier
beschreven vondsten gedaan. In oktober 1971 werd door
amateurarcheologen uit Geldrop ten westen van de IJzeren
Man een kuil met een grote hoeveelheid
Nederzettingsmateriaal onderzocht, zie
waarnemingsnummer 34274.
Datering Vroeg Romeinse Tijd A - Middeleeuwen ?
Toelichting
Literatuur Theuws 1996;Beex 1966;Beex 1969;Beex 1973
Bron Archis
Nummer 14110
Uniek nr. 10.32.10.022
274
Plaats Onbekend
Toponiem Tarwe 7
Beschrijving
Datering Romeinse Tijd - Vroeg Romeinse Tijd B
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Nummer 21634/30/32
Uniek nr. 10.32.10.029

Plaats Onbekend
Toponiem Wolfsven
Naam vinder Onbekend
Datum vondst 9999
Verwerving Onbekend
Beschrijving "Geïmproviseerd" fiche op basis lijst met vondstmeldingen
door Beex, ca.1966:"Vindplaats van vuursteenmateriaal
langs de noordrand van Wolfsven (gedeeltelijk vernield
door aanleg van zwembad en gebouwen). Literatuur:
geen. Vindplaats niet meer intact."Opm.: er wordt geen
datering van het materiaal gegeven, maar de vondst
van laatpaleolithische en mesolithische sites aan de noord-
en westrand van Noordlimburgse en Brabantse vennen is
niet ongewoon.
Datering Laat Paleolithicum B - Laat Paleolithicum B
Cultuur Onbekend
Toelichting "vindplaats van vuursteenmateriaal"
Literatuur
Bron Archis
Nummer 30222
Uniek nr. 10.32.10.030

Plaats Onbekend
Toponiem Galgenven
Datum vondst 9999
Verwerving Onbekend
Beschrijving "Geïmproviseerd" fiche, gebaseerd op lijst met
vondstmeldingen Beex. Tekst:"Vindplaats van
vuursteenmateriaal. Thans waarschijnlijk geheel
vernield. Mededeling G. Beex febr. '70: Bij Galgeven urnenveld.
Waarschijnlijk weinig of niets meer intact.
Dit urnenveld is echter reeds onder CAA:
51HN-12 (= waarneming 33051) geregistreerd. Opmerking: er wordt
geen datering voor het vuursteen gegeven, maar het
aantreffen van laatpaleolithische of mesolithische sites
aan de noord- of westrand van oude vennen is niet
ongewoon (onderhavige site ligt aan de noordoostkant
van het Galgeven, in feite tussen twee vennen (Galgeven-
275
Lisven).De bron van de melding betreffende het vuursteen
is onbekend.
Datering Laat Paleolithicum B - Laat Paleolithicum B
Cultuur Onbekend
Toelichting "vindplaats van vuursteenmateriaal"
Literatuur Kuysten Brab. Heem 1950 C.A., 14
Bron Archis
Nummer 30223
Uniek nr. 10.32.10.034

Plaats Geldrop
Toponiem COEVERINGSCHEPUT
Datum vondst 9999
Verwerving Archeologisch: veldkartering
Beschrijving "Geïmproviseerd" fiche met tekening 2 klingen. In
brievenarchief bevindt zich een getypte tekst t.b.v.
publicatie in Bull. KNOB. Gevonden zijn enkele [2?;
macrolithische] klingen en vrij veel afslagen, op een iets
hogere zandweg langs de Kleine Dommel. Beex
veronderstelt de aanwezigheid van een Neolithische
nederzetting. De afgebeelde klingen doen een
Middenneolithische ouderdom vermoeden (Michelsberg
Datering Midden-Neolithicum? - Midden-Neolithicum A
Cultuur Michelsberg-cultuur
Toelichting "vrij veel afslag"
Literatuur Beex 1968
Bron Archis
Nummer 30282
Uniek nr. 10.32.10.039

Plaats Onbekend
Toponiem Molenheide
Datum vondst 9999
Verwerving Onbekend
Beschrijving "Geïmproviseerd" fiche op basis van een lijst met
vondstmeldingen Beex, ca1966:"Vindplaats van
mesolithische vuursteenartefacten. Het perceel is bijna ge-
heel afgegraven. Langs de noordrand zet zich de hoogte
echter voort in akkerland, waar waarschijnlijk de mesolithische
nederzetting zich voortzet. Geen literatuur."Opm.: het is
onduidelijk of de vondsten zijn gedaan voorafgaand aan of
tijdens de afgraving.
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur Onbekend
Toelichting "mesolithische vuursteenartefacten"
Literatuur
Bron Archis
Nummer 30335
Uniek nr. 10.32.10.040
276
Plaats Mierlo
Toponiem Neerakkers – De Tarwe
Naam vinder Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek
Beschrijving
Datering Vroeg Romeinse Tijd B - Midden-Romeinse Tijd A
Cultuur ---
Toelichting Twee huisplattegronden, jongste II AD; dendrodatering 29 & 130
Na. Chr.
Literatuur Verwers 1994;Kleij & Verwers1994
Bron Archis
Nummer 32545
Uniek nr. 10.32.10.047

Plaats Geldrop
Datum vondst 1992
Beschrijving
Datering Laat Romeinse Tijd - Late Middeleeuwen A?
Cultuur
Toelichting
Bron Archis
Nummer 33008/32995
Uniek nr. 10.32.10.054

Plaats Geldrop
Toponiem Genoenhuis – Site B
Naam vinder Instituut voor Pre- en Protohistorie A.E. Van Giffen
Beschrijving
Datering Vroege Middeleeuwen C - Vroege Middeleeuwen C
Cultuur
Toelichting
Literatuur Beex 1968; Bazelmans 1990; Beex 1981; Jansen 1968;Jansen 1970;
Theuws 1996
Bron Archis
Nummer 33675/33008/14109/44587/14113
Uniek nr. 10.32.10.058

Plaats Geldrop
Toponiem Hoog Geldrop – Site E
Beschrijving Vermoedelijk de plaats van een hoeve van het Geefhuis in
277
's-Hertogenbosch. Gegevens naar mededeling F. Theuws,
augustus 1998
Datering Vroege Middeleeuwen D - recent
Cultuur ---
Toelichting esdek, 14e/15e eeuw en later
Literatuur Theuws, F. 1990
Bron Archis
Nummer 33691
Uniek nr. 10.32.10.061

Plaats Geldrop
Toponiem ’T Zand – Site G
Beschrijving
Datering Late Middeleeuwen? - Middeleeuwen ?
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 33693/33690
Uniek nr. 10.32.10.065

Plaats Geldrop
Toponiem Genoenhuis – Site I
Beschrijving mededeling F. Theuws 1998
Datering Bronstijd - Vroege Middeleeuwen B
Cultuur Onbekend
Toelichting natuurlijke laagten; esdek, 1250 en jonger
Literatuur
Bron Archis
Nummer 33694
Uniek nr. 10.32.10.068

Plaats Geldrop
Toponiem Site H?
Datum vondst 9999
Beschrijving
Datering Neolithicum - Late Bronstijd
Cultuur Onbekend
Toelichting Bewoningssporen, nederzettingssporen
Literatuur
Bron Archis
Nummer 33695
278
Uniek nr. 10.32.10.071
Plaats Zes Gehuchten
Toponiem IJzeren man
Beschrijving Bij de aanleg van visvijvers ten westen van de IJzeren man
werd dooramateurarcheologen een ca 4 m grote kuil met
een grote hoeveelheid nederzettingsafval onderzocht. De
kuil bevatte zowel Romeins als 11/12eeeuws materiaal.
Waarschijnlijk is in de late middeleeuwen een kleinere kuil
gegraven in het uit de Romeinse tijd daterende
grondspoor. Vondsten in de nabije omgeving
(waarnemingsnummer 14110) maken het zeeraannemelijk
dat we hier met nederzettingsterreinen te maken hebben.
Datering Vroeg Romeinse Tijd A - Late Middeleeuwen A?
Cultuur ---
Toelichting
Literatuur Beex 1981;Theuws 1996;Jansen & Van Der Sanden1985;Beex 1972
Bron Archis
Nummer 34274
Uniek nr. 10.32.10.074

Plaats Geldrop
Toponiem Genoenhuis
Naam vinder Sanden, van der
Datum vondst 1978
Beschrijving
Datering Laat Neolithicum B - Vroege Bronstijd
Cultuur ---
Toelichting reeksen van tegenover elkaar aangebrachte schuine
vingernagelindrukken
Literatuur Beex, G. 1981;Theuws, F. 1996
Bron Archis
Nummer 34293
Uniek nr. 10.32.10.091

Plaats Geldrop
Toponiem
Naam vinder BAAC BV
Verwerving Archeologisch: proefputten / proefsleuven
Beschrijving Uit het onderzoek is gebleken dat het onderzoeksterrein
gelegen is op een lage dekzandrug, afgedekt door een
esdek. In dit esdek zijn drie lagen te onderscheiden,
vermoedelijk ontstaan door het gebruik van verschillende
soorten plaggen. Uit het esdek zijn slechts weinig vondsten
geborgen. De vondst van een fragment grijs aardewerk in
de onderste laag van het esdek duidt op het ontstaan van
het esdek in de Late Middeleeuwen. In het dekzand onder
het esdek bleek zich aan de uiterste zuidzijde van het
onderzoeksterrein een natuurlijke depressie te bevinden.
279
Uit het profiel bleek dat deze depressie, nadat zich hier in
eerste instantie een bodem gevormd had, op een gegeven
moment opgevuld is geraakt (mogelijk door verstuiving)
waarna opnieuw bodemvorming plaatsvond. Het is
onduidelijk wanneer de opvulling van de depressie
plaatsvond. Grondsporen zijn slechts in werkput 2, en in
beperkte mate in werkput 3, aangetroffen , aan de uiterste
noordzijde van het onderzoeksterrein. Het betreft ten
hoogste zes sporen die vermoedelijk in de prehistorie
gedateerd moeten worden. In deze sporen zijn geen
vondsten aangetroffen. Aardewerk dat tijdens de aanleg
van de verschillende werkputten is aangetroffen wijst op
een datering van de sporen in de periode Late Bronstijd ¿
Vroeg-Romeinse tijd. Uit de ligging van de sporen is geen
structuur te herleiden.
Datering Late Bronstijd - Vroeg Romeinse Tijd B
Cultuur ---
Toelichting Werkput 2 Van de sporen in werkput 2 zijn er vijf
gecoupeerd. Van deze vijf bleken er drie (S 5, 6 en 7)
natuurlijk. Spoor 8 was een ca. 50 cm brede baan
spitsporen lopende in noordelijke richting. Deze spitsporen
hadden dezelfde vulling als de onderste l
Literatuur A. ter Wal 2008
Bron Archis
Nummer 416364
Uniek nr. 10.32.10.093

Plaats Mierlo
Toponiem Franciscanessehof - Huize Bethanie
Naam vinder Bureau Interdisciplinaire Landschapsanalyse
Beschrijving Tijdens het proefsleuvenonderzoek werd een vindplaats
aangetroffen, bestaande uit nederzettingssporen die
waarschijnlijk afkomstig zijn van een inheems-Romeinse
agrarische nederzetting. Er werden paalkuilen
aangetroffen zonder herkenbaar structureel verband en
een aantal kuilen waarvan de primaire functie onbekend is.
Twee kuilen werden waarschijnlijk secundair als
afvalkuilen gebruikt. Een van deze twee kuilen was mogelijk
geen afvalkuil maar een haard of oven. Bij de aanleg van
het vlak werd een fragment Pingsdorf-aardewerk
aangetroffen. Deze vondst is een indicator voor een
mogelijke middeleeuwse nederzetting in of nabij het
plangebied.
Datering Paleolithicum - recent
Cultuur Onbekend
Toelichting
Literatuur Mostert,M. & C. Verbeek 2010
Bron Archis
Nummer 419594
Uniek nr. 10.32.10.098

Plaats Mierlo
Toponiem
280
Naam vinder Archeologisch Onderzoek Leiden BV
Beschrijving
Datering Laat Neolithicum - recent
Cultuur
Toelichting
Literatuur De Leeuwe 2010
Bron Archis
Nummer 423819/424007
Uniek nr. 10.32.10.105

Plaats Mierlo
Toponiem Heer van Scherpenzeelweg
Beschrijving
Datering IJzertijd - Late Middeleeuwen A?
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 44516/44484
Uniek nr. 10.32.10.107

Plaats Geldrop
Toponiem Zes Gehuchten
Beschrijving Bron: Een door W.J.H. Verwers beschreven ARCHIS-
formulier.
Datering Late Middeleeuwen - Late Middeleeuwen A?
Cultuur Onbekend
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 44572
Uniek nr. 10.32.10.108

Plaats Geldrop
Toponiem GENOENHUIS
Beschrijving Bron: Een door W.J.H. Verwers ingevuld RCC-fiche met de
vondstbeschrijving:'honderden fragmenten keramiek
vaatwerk handgevormd ijzertijd, honderden fragmenten
keramiek vaatwerk gedraaid late middeleeuwen b, 1 wandfragment
keramiek vaatwerk gedraaid Belgisch waar beige met
roulette Vroeg Romeinse Tijd, 1 wandfragment keramiek vaatwerk
281
gedraaid Dorestad w-12 Vroege Middeleeuwen C, een stuk steen
gereedschap schrabber Neolithisch'
Datering Vroege IJzertijd - Middeleeuwen ?
Cultuur Nederrijnse grafheuvelcultuur; Romeins
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 44578
Uniek nr. 10.32.10.112

Plaats Geldrop
Toponiem Genoenhuis
Verwerving Onbekend
Beschrijving
Cultuur
Toelichting
Literatuur Beex 1981;Beex 1970;Beex 1968;Theuws 1996
Bron Archis
Nummer 44583/14111
Uniek nr. 10.32.10.115

Plaats Geldrop
Toponiem GENOENHUIS
Datum vondst 9999
vondstbeschrijving:'vijf wandfragment keramiek vaatwerk
handgevormd IJzertijd, een wandfragment keramiek vaatwerk
handgevormd kurkurn Vroeg Romeinse Tijd, vijf fragment keramiek
vaatwerk gedraaid waarvan twee rand midden-Romeinse Tijd, tientallen
fragmenten keramiek vaatwerk Late Middeleeuwen.
Cultuur onbekend
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 44585
Uniek nr. 10.32.10.122

Plaats Mierlo
Toponiem Kerkhof
Beschrijving
Cultuur
Toelichting
282
Literatuur Berkers & Simons 1994;Simons 1998
Bron Archis
Nummer 45859/45854/45856
Uniek nr. 10.32.10.124

Plaats Mierlo
Toponiem de Loo
Naam vinder Heemkundekring Myerle
Beschrijving Noodonderzoek in een bouwput. Zie verslag en tekeningen
in CAA.
Cultuur Nederrijnse grafheuvelcultuur
Toelichting In het verlengde van de huisplattegrond; Middeleeuwse
ontginningsgreppels.
Literatuur
Bron Archis
Nummer 46043
Uniek nr. 10.32.10.128

Plaats Geldrop
Toponiem Genoenhuis; Cocody
Naam vinder Amsterdams Archeologisch Centrum (UvA)
Beschrijving
Datering Bronstijd - Midden-IJzertijd
Cultuur
Toelichting
Literatuur Flamman, Schabbink & Theuws 2001
Bron Archis
Nummer 46993/33692
Uniek nr. 10.32.10.132

Plaats Geldrop
Toponiem Bogardeind
Beschrijving Resultaat van een 3 weken durend proefsleuvenonderzoek
(2 sites: de onderhavige site K en F-Zuid -> waarneming
46993) in mei-juni 2000. Betreft naast sporen van
landgebruik en -inrichting ook sporen van bewoning;
voornamelijk 15e-17e eeuw, aangevuld met recentere
sporen van landinrichting uit de 19e eeuw. Voor
aanvullende info wordt verwezen naar de literatuur
(Flamman et al 2001).
Datering Late Middeleeuwen B - Nieuwe Tijd A
Cultuur ---
Toelichting Percelering i.v.m. landinrichting en beakkering
283
Literatuur Flamman, J., M. Schabbink & F. Theuws 2001
Bron Archis
Nummer 47005
Uniek nr. 10.32.10.139

Plaats Geldrop
Toponiem Braakhuizen
Beschrijving gegevens van amateur archeoloog.
Datering Vroege Middeleeuwen D - Vroege Middeleeuwen?
Cultuur ---
Toelichting nederzettingsporen uit de volle middeleeuwen
Literatuur Dijk, X.C.C. van 2003
Bron Archis
Nummer 53123
284
Thema: 33 Cultus/heiligdom
33.1 Kerk
Zelfstandig kerkelijk gebouw, bestaande uit een toren, schip en een koor, met een kerkrechtelijke
status. In beginsel bevat een kerk een altaar en is deze gewijd.
Datering: Vroege Middeleeuwen-Nieuwe Tijd.
• hout- of steenbouw. Meestal een zaalbouw met vaak een aan de oostzijde uitgebouwd koor (a);
• oriëntatie is oost-west met, indien aanwezig, een toren aan de westzijde (a).
• bij steenbouw frequent pilaren (b);
• doopvont (b);
• soms, maar niet altijd met begravingen (b);
• soms gelegen binnen afscheiding (greppel, sloot, palissade) (b);
• mobilia met een christelijke symboliek (b);
• kerkklok en aanwijzingen in de directe omgeving voor het gieten van de klok (b);
• vaak in combinatie met kerkhof (b);
• vaak in of bij nederzettingen (b).
33.2 Kapel
Zelfstandig kerkelijk gebouw waarvan de kerkrechtelijke status over het algemeen minder is dan van
een kerspel- of een kloosterkerk. In beginsel bevat een kapel een altaar en is deze gewijd.
Datering: Vroege Middeleeuwen-Nieuwe Tijd.
• eenvoudige hout- of steenbouw. Meestal een zaalbouw met vaak een aan de oostzijde uitgebouwd
koor (a);
• oriëntatie is oost-west met, indien aanwezig, een toren aan de westzijde (a).
• soms, maar niet altijd met begravingen (b);
• soms gelegen binnen afscheiding (greppel, sloot, palissade) (b);
• mobilia met een christelijke symboliek (b);
• vaak in of bij nederzettingen. Verder komen we bij grote kastelen zgn. eigenkapellen tegen. Soms in
het veld (veldkapel) of langs een weg (wegkapel), bestemd voor bewoners en passerende reizigers
(b).
33.3 Klooster
Gebouw of complex van gebouwen, dienende tot verblijf van een gemeenschap van mannen of
vrouwen die zich uit de wereld hebben teruggetrokken om in de beperkingen van de clausuur een
godsdienstig leven te leiden. Ze richten zich naar een bepaalde regel of constitutie, waarbij aan de
koordienst (officia) bijzondere aandacht wordt besteed. Onder invloed van de Romeinse castra-aanleg
werd de kern gevormd door de kloosterkerk met een kloosterhof die door een kloostergang omgeven
is. Daaromheen groepeerden zich als de belangrijkste gebouwen de kapittelzaal, de dormter, de refter
met keuken, de spreekzaal (locutorium of auditorium) en de ziekenzaal met kapel. Buiten de clausuur
stonden het aalmoeshuis, de herberg voor pelgrims en reizigers, de woning van de abt of prior, het
salutatorium, schuren, stallen en kelders en een poortgebouw (kloosterpoort). Grote orden bezaten
vaak een melkerij, een bakkerij en een brouwerij. De cisterciënzers en enige aan hen verwante orden
hadden lekenbroeders of conversen in hun gemeenschap. Voor hen stichtten zij buitenhoven met eet-,
slaapzalen etc. en allerlei werkplaatsen. Gelegen zowel binnen steden als op het platteland. Binnen
de stadsmuren moesten de kloostergebouwen veel beknopter zijn dan op het platteland.
Datering: vanaf de Middeleeuwen tot heden.
• specifieke lay-out met karakteristieke elementen (kloosterhof, dormter met kloostercellen etc.) (a).
• vaak omgeven door muur en gracht (b);
• vaak begravingen binnen het complex (b);
• bijgebouwen in de directe omgeving (b).
33.4 Cultusplaats/heiligdom/tempel
Formele, niet-overdekte locatie van niet-christelijke religieuze handelingen of gebouw voor het
praktiseren van religie (niet-christelijk)..
Datering: in elk geval Late Bronstijd-Romeinse Tijd.
285
• rechthoekig omgreppeld dan wel anderszins omheind terrein (a);
• specifieke samenstelling van archeologica, die afwijkt van nederzettingen en graven (a).
• vierhoekig terrein met greppel/wal en/of palissade met daarbinnen resten
van stenen/of houten gebouw (a);
• steen- of houtbouw (a);
• votiefgaven (aardewerk (a), metalen voorwerpen, waaronder munten (a)
en militaria (a));
• (verbrande) dierenbotten (a).
• votiefgaven, zoals aardewerk en metalen voorwerpen (b);
• verbrande dierenbotten (b).
• altaren (b);
• votiefstenen (b);
• ovens (b).
286
Thema: 34 Begraving
34.1 Grafheuvel
Artificiële heuvel waarin of -onder graven met en/of lijkbegraving als crematie. Ingeval van ‘zichtbaar’
is de heuvel bovengronds herkenbaar, bij ‘niet-zichtbaar’ ontbreekt de heuvel bovengronds, maar zijn
er wel aanwijzingen aanwezig voor een grafheuvel, in de vorm van een bewaard
gebleven oud-oppervlak of bodemvorming n.a.v. het heuvellichaam (infiltratiezone of fibers).
Datering: Laat-Neolithicum-Vroege Middeleeuwen (?).
• verbrande (gecremeerde) of onverbrande menselijke resten (a);
• sporen van of aanwijzingen voor kunstmatig heuvellichaam (a).
• eventueel grafkuil (b);
• grafgiften, die verbrand kunnen zijn (b);
• eventueel urn, d.w.z. aardewerken container van crematieresten (b);
• soms zijn dodenhuisjes aanwezig (b);
• grafstructuren rond graf (ringsloot en paalkrans) (b);
• grafheuvels zijn vaak gelegen op/ tegen de kam van landschappelijke verhogingen aan (b).
34.2 Grafheuvelveld
Drie of meer artificiële heuvels uit dezelfde archeologische cultuur/periode over of waarin inhumatie-
en/of crematiegraven. Ingeval van ‘zichtbaar’ zijn de heuvels bovengronds herkenbaar, bij ‘niet-
zichtbaar’ ontbreekt de heuvel bovengronds, maar zijn wel aanwijzingen aanwezig voor een
grafheuvel, in de vorm van een bewaard gebleven oud-oppervlak of bodemvorming n.a.v. het
heuvellichaam (infiltratiezone of fibers).
Datering: Laat-Neolithicum-Vroege Middeleeuwen (?).
• verbrande (gecremeerde) of onverbrande menselijke resten (a);
• sporen van of aanwijzingen voor een kunstmatig heuvellichaam (a).
• eventueel grafkuil (b);
• grafgiften (aardewerk, wapens/werktuigen en sieraden) (b);
• grafstructuren rond graf (standspoor, ringsloot, paalkrans) (b);
• grafheuvels zijn vaak gelegen op/ tegen de kam van landschappelijke verhogingen aan (b).
34.3 Urnenveld
Drie of meer bijzettingen in urnen (een aardewerken container), in een doek of los, die alle drie in een
kuiltje zijn gedeponeerd. Over deze bijzettingen zijn heuvels, uiteenlopend van ronde, rechthoekige tot
(mogelijk) achtvormige (sleutelgatvormige) vorm opgeworpen, die gewoonlijk opgebouwd zijn uit
(heide)plaggen. De diameter van deze heuvels varieert doorgaans van enkele meters tot ca. 15 m.
Rond de voet van een heuvel is in de regel een ronde, vierkante, rechthoekige of
achtvormige/sleutelgatvormige greppel aanwezig.
N.B.: Tot de urnenvelden behoren ook crematiebijzettingen die niet overdekt zijn met een kunstmatige
heuvel.
Datering: Late Bronstijd-begin Midden-IJzertijd.
• (menselijke) crematieresten (a);
• heuvel of aanwijzing voor heuvel (bodemvorming of bewaard gebleven oud-oppervlak) (a).
• grafgiften: vooral aardewerk en bronzen sieraden, kledingaccessoires en toiletgerei (b);
• urn ofwel aardewerken container (b);
• houtskool (resten van de brandstapel) (b);
• soms zijn artefacten (vooral aardewerk) in greppel aanwezig (b);
• urnenvelden zijn in de regel aangelegd op verhogingen in het landschap en de oriëntatie van de
graven volgt de richting van deze verhogingen (b);
• een algemeen verschijnsel is dat urnenvelden rondom één of meer oudere tumuli zijn aangelegd (b).
Uniek nr. 10.34.3.050

Plaats Onbekend
287
Toponiem Molenheide
Datum vondst 9999
Verwerving Onbekend
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een
"geïmproviseerd" fiche op basis van de inventarisatie door
G. Beex met de tekst: '+- 170.300/382.700 Urnenveld dat
zich over een uitgestrekt terrein (ook nog op kaartblad 51
G)uitstrekt. Urnen o.a. in bezit van H.J.J.M. van Bussel,
hoofd der school te Mierlo; en van Rijksmuseum te Leiden;
en van collectie seminarie Beekvliette St. Michielsgestel.
Scherven van urnen in Museum 's Bosch.
De tekst van Beex (zie literatuur) luidt: 'Bij het hoofd der
school te Mierlo tekende ik een urn en een scherf van een
andere urn (zie bijlage). Beide zijn te dateren in de Late-
Bronstijd. Op de bijlage staan verdere
Bijzonderheden vermeld. G. Beex'. Als bijzonderheid zijn
hier de coördinaten 170.300/382.775 vermeld. Deze
vondsten zijn gepubliceerd in Beex 1966 (zie
Literatuur).Kuysten 1950 (zie Literatuur) meldt 'een
uitgebreid urnenveld (Enkele jarengeleden grondig
verwoest, zonder dat van deskundig onderzoek sprake
was).Zie voor overige waarnemingen uit het urnenveld
CAA: 51GN-21 en 51HN-3 (=respectievelijk waarneming 33163 en 14125).
Datering Late Bronstijd? - Late IJzertijd
Toelichting 'scherven van urnen'.
Literatuur Kuysten 1950;Beex 1966
Bron Archis
Nummer 33051
Uniek nr. 10.34.3.051

Plaats Onbekend
Toponiem Molenheide
Datum vondst 9999
Verwerving Onbekend
Beschrijving De documentatie in het CAA bestaat uit een
"geïmproviseerd" fiche op basis van de inventarisatie door
G. Beex met de tekst: '169.800/382.800 Urnenveld bij
ontginning in de jaren dertig voor bebossing geheel vernield
(diep doorploegd). Waarschijnlijk weinig of niets meer intact', gevolgd
door een drietal literatuurverwijzingen, waarvan
Holwerda e.a. 1908 (zie Literatuur) de bron is voor
bovenstaande vondstbeschrijving. Zie voor andere
waarnemingen binnen dit urnenveld CAA: 51HN-3 en -12
(= resp. waarneming 14125 en 33051).
Datering Late Bronstijd? - Late IJzertijd
Toelichting 'Schaal van dubieuze vorm'.
Literatuur Beex 1966;Kuysten 1950;Holwerda, Evelein & Krom 1908
Bron Archis
Nummer 33163
34.4 (Vlak)graf
Solitaire grafkuil die niet overdekt is met een grafheuvel.
Datering: Mesolithicum-Nieuwe Tijd.
288
• verbrande of onverbrande menselijke resten (inclusief lijksilhouet) (a);
• grafkuil (a);
• het ontbreken van (aanwijzingen voor) een heuvel (a).
• evt. grafgiften, die verbrand kunnen zijn (b).
Uniek nr. 10.34.4.036

Plaats Onbekend
Toponiem Luchense heide
Datum vondst 1935
Verwerving Onbekend
G. Beex, ca 1966."Vroegere urn vondsten langs rand van
klein ven. Vindplaats thans waarschijnlijk geheel vernield -
diep geploegd. Inlichtingen Van Bussel, hoofd van de school
te Mierlo. Hier vlakbij ook vuurstenen bijl gevonden. Bericht
Beex nr. 81, d.d. 7-3-1966."Opm.: de bijl is vervaardigd van
grijs-zwarte kwartsiet, werd voor 1936 gevonden [zie
vondstdatum] en heeft een ovale doorsnede met afgevlakte
zijden (Knippenberg 1963:138). Blijkt uit brief Beex d.d.
19660307.
Datering Late Bronstijd - Romeinse Tijd
Toelichting "Vroegere urn vondsten langs rand van klein ven";
Kwartsiet; afmetingen 11,5 x 6 x 3 cm. Opm.: volgens
Knippenberg (1963) dik 3,5.
Literatuur Knippenberg 1963
Bron Archis
Nummer 30328
Uniek nr. 10.34.4.042

Plaats Geldrop
Toponiem Genoenhuis-site A
Beschrijving Op het hoogste punt van het dekzandplateau moet een
groep van Germaanse kolonisten rond het jaar 400 een
woonplaats hebben gevonden. Alhoewel de aanwezigheid
in Brabant van deze uit gebieden ten noorden van de
Rijnafkomstige mensen al lang vermoed wordt, op basis
van historische bronnen,kon men die tot voor kort
archeologisch niet aantonen. De ontdekking vaneen
nederzetting uit de laat-Romeinse tijd (270-450 na Chr.)
was een grote verrassing. Vermoedelijk namen de
kolonisten bezit van een vrijwel onbewoond gebied. Rond
het midden van de 4de eeuw duiken in de
historische bronnen Germaanse groepen op die, soms met,
en soms zonder toestemming van de Romeinen, bezit
hebben genomen van het gebied dat Texandrie wordt
genoemd en dat geïdentificeerd wordt met de streken ten
westen van de Peel. Deze groepen noemden zich
waarschijnlijk Saliërs. Door de Romeinen werden
ze gerekend tot de Franken. Archeologisch zijn deze
groepen uit het Germaanse cultuurgebied herkenbaar aan
289
hun boerderijbouw die afwijkt van die van
de oorspronkelijke inheems-Romeinse bevolking en aan de
zogenaamde hutkommen.(Bazelmans 1990)NB beschrijving
vondsten/ grondsporen m.m.v. F. Theuws 1998.*
Gebouwplattegronden gepubliceerd in Bazelmans 1990.
Datering Laat Romeinse Tijd - Romeinse Tijd
Cultuur ---
Toelichting
Literatuur Luijten 1990;Bazelmans 1990;Bazelmans 1991
Bron Archis
Nummer 32995
Uniek nr. 10.34.4.126

Plaats Geldrop
(2 sites: de onderhavige F-zuid en site K) in mei-juni 2000.
Voor aanvullende info wordt verwezen naar de literatuur
Toelichting Uit huizen, kuilen, vlak
Bron Archis
Nummer 46993
34.5 Grafveld
Drie of meer dichtbijeengelegen grafkuilen met crematiebijzetting of lijkbegraving (onverbrande
menselijke resten) die niet overdekt zijn (geweest) door een heuvel. Rijengrafvelden, kerkhoven en
joods/ christelijke begraafplaatsen vallen buiten deze definitie.
Datering: Paleolithicum-Nieuwe Tijd.
• verbrande of onverbrande menselijke skeletresten (inclusief lijksilhouet)
(a);
• grafkuil (a);
• het ontbreken van (aanwijzigen voor) een heuvel (a).
• evt. grafgiften, die verbrand kunnen zijn (b).
Uniek nr. 10.34.5.027

Plaats Mierlo
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving onbekend
Beschrijving
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron SAS Mierlo
290
Nummer 3 en 5
Uniek nr. 10.34.5.148

Plaats Mierlo
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving onbekend
Beschrijving
Cultuur
Toelichting vuursteen artefact
Literatuur
Bron SAS Mierlo
Nummer 55
Uniek nr. 10.34.5.149

Plaats Mierlo
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving onbekend
Beschrijving
Cultuur
Toelichting vuursteen artefact
Literatuur
Bron SAS Mierlo
Nummer 56
Uniek nr. 10.34.5.150

Plaats Mierlo
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving onbekend
Beschrijving
Cultuur
Toelichting vuursteen, urnen
Literatuur
Bron SAS Mierlo
Nummer 57
Uniek nr. 10.34.5.151

Plaats Mierlo
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
291
Verwerving onbekend
Beschrijving
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron SAS Mierlo
Nummer 61 en 60
Uniek nr. 10.34.5.037

Plaats Onbekend
Toponiem Luchense Heide
Datum vondst 1935
Verwerving Onbekend
Beschrijving
Cultuur
Toelichting
Literatuur Knippenberg 1963
Nummer 30328/58
34.6 Kerkhof
Drie of meer christelijke begravingen op een speciaal daarvoor bestemd terrein in de directe omgeving
van een (voormalige) kerk, kapel, abdij, klooster of gasthuis.
Datering: vanaf de Vroege Middeleeuwen tot heden.
• grafkuilen (a);
• oost-west oriëntatie met het hoofd naar het westen (christelijk) (a);
• inhumatie in de vorm van menselijk skelet in anatomisch verband of lijksilhouet (a);
• geen grafgiften, wel persoonlijke bezittingen (kledingaccessoires (ring, oorhangers, gesp etc.) of
voorwerpen met christelijke symboliek (rozenkrans, insignes) (a);
• in samenhang met kerk, kapel, abdij, klooster of gasthuis (a).
• vaak container in de vorm van houten, met ijzer of ander metaal beslagen (boomstam)kist of
sarcofaag (tufsteen, zandsteen, mergel, baksteen) (b);
• vaak op een door een greppel, sloot of muur omgeven terrein (b);
• markering van het graf (grafsteen met inscriptie, kruis etc.) (b);
• gestructureerde lay-out, d.w.z. graven liggen in rijen op regelmatige onderlinge afstanden met
daartussen paden (b).
34.7 Rijengrafveld
Drie of meer op een rij gelegen inhumatiegraven.
Datering: 5e tot 9e eeuw A.D. (Vroege Middeleeuwen A t/m C).
• grafkuilen; minimaal drie op een rij (a);
• inhumatie in de vorm van menselijk skelet in anatomisch verband of lijksilhouet (a).
• in de regel complete grafgiften; over het algemeen (ijzeren) wapens in mannengraven (b);
kledingaccessoires en sieraden in vrouwengraven (b);
• wanneer christelijke graven deel uitmaken van een rijengrafveld, is de oriëntatie van de grafkuilen
oost-west, hoofd naar het westen (b);
• soms in combinatie met paarden en honden, resp. bij mannen en vrouwen (b);
• soms is de grafkuil omgeven door een kringgreppel (b);
• soms in combinatie met crematiegraven (b).
Uniek nr. 10.34.7.045
292
Plaats Geldrop
Toponiem Genoenhuis – site C
Naam vinder Instituut voor Pre- en Protohistorie
Datum vondst 1992
Beschrijving Rijengrafveld Geldrop. T/m volgnummer 8 aan de hand van Beex 1990,
vanaf volgnummer 9 naar Theuws 1993
Datering Vroege Middeleeuwen B - Vroege Middeleeuwen C
Toelichting
Bron Archis
Nummer 33008
In de meeste graven van mannen worden wapens aangetroffen. Veelal gaat het om ijzeren
voorwerpen. In bijzondere gevallen zijn ze ingelegd met andere materialen zoals zilver, messing,
email en halfedelstenen. Dat geldt onder meer voor het paardenbeslag dat in een graf in Geldrop werd
aangetroffen. Het is versierd met een niet figuratief patroon van lijnen en cirkels. In hetzelfde graf lag
ook de ijzeren schildknop (umbo) van een houten schild. Al deze vondsten dateren van 650-675. Deze
voorwerpen bevinden zich in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden (bron: In Brabant.nl).
34.8 Begraving onbepaald

Complextype dat primair te maken heeft met begraving, maar dat niet precies bepaald kan worden.
Datering: Prehistorie-Nieuwe Tijd.
Archeologische en landschappelijke correlaten: Zie voor een indicatie elders onder de groep
‘Begraving’.
293
Thema: 35 Infrastructuur
35.1 Weg
Smalle strook grond, gebruikt en geschikt gemaakt, bijvoorbeeld door plaveisel, voor het verkeer.
Datering: Prehistorie-Nieuwe Tijd.
• karrensporen (b);
• evt. wegdek, bestrating met zand, grind en/of hout (b);
• soms begeleidende bermsloten (b);
• soms geflankeerd door mijlpalen (Romeins) (b).
Uniek nr. 10.35.1.049

Plaats Geldrop
Datum vondst 1992
naar Theuws 1993
Datering Late Middeleeuwen? - Late Middeleeuwen A?
Toelichting
Bron Archis
Nummer 33008
Uniek nr. 10.35.1.121

Plaats Mierlo
Toponiem Sporthal
Beschrijving Onderzoek naar aanleiding van het verleggen van riolering
van een school. De opgravingsput sluit aan op die van een
eerder opgraving (waar. 45854).Voor aanvullende info
wordt verwezen naar Simons 1998 (zie literatuur).
Cultuur ---
Toelichting Erfafscheiding en/of waterafvoer.
Bron Archis
Nummer 45856
Uniek nr. 10.35.1.130

Plaats Geldrop
294
Datering Late Middeleeuwen - Nieuwe Tijd
Cultuur
Bron Archis
Nummer 46993
35.2. Brug/voorde
Constructie om de ene met de andere oever te verbinden; veelal steunend op pijlers of in de vormn
van een zandlichaam (dam). Doorwaadbare plaats door een beek of rivier.
Datering: Steentijd-Nieuwe Tijd.
• constructie uit steen, hout en/of metaal, in de regel bestaande uit horizontale en verticale elementen
(pijlers) (a).
• gelegen op locatie waar het beek- of rivierdal relatief smal en de beek of rivier ondiep is, met
verkeersvriendelijke (niet te natte of te mulle) aangrenzende zones (a).
• grondlichaam met eventueel andersoortige gevarieerde vulling en beschoeiing haaks op twee oevers
(a);
• Ingeval van rivieren en beken in de regel aangelegd op de locaties waar het stroomdal relatief smal
is en omzoomd wordt door verkeersvriendelijk terrein, waarbij de brug haaks op de stroomrichting
staat (b).
• eventueel houten structuur (b);
• eventueel met stenen geplaveide beek- of rivierbedding (b).
35.3 Percelering/verkaveling
Greppels en sloten in het land, waarlangs overtollig hemelwater wordt afgevoerd. De diepte is niet
groter dan noodzakelijk voor de waterhuishouding.
Datering: vanaf Steentijd (?) t/m Nieuwe Tijd.
• gegraven lineair fenomeen met bepaalde minimum en maximum dimensies (a);
• primaire vulling die wijst op langzaam stromend en periodiek stilstaand water (sterk gelaagde vulling,
soms met organische bandjes of laag) (a).
Uniek nr. 10.35.4.048

Plaats Geldrop
Toponiem Genoenhuis - Site C
Datum vondst 1992
naar Theuws 1993
Datering Middeleeuwen - Middeleeuwen
Cultuur ---
Toelichting
Bron Archis
Nummer 33008
Uniek nr. 10.35.4.056

Plaats Geldrop
Toponiem Genoenhuis – Site D
295
Beschrijving Onderzoek in 1989 en 1993.De resultaten van het
onderzoek in 1989 zijn gepubliceerd in Beex 1990(samen
met het westelijke deel van site C).In de het overzicht van
de vondsten en grondsporen (m.m.v. F. Theuws 1998) zijn
de resultaten van het onderzoek in 1993 meegenomen.*
Gebouwplattegronden van het onderzoek in 1989
gepubliceerd in Beex 1990
Cultuur ---
Toelichting natuurlijke laagten
Bron Archis
Nummer 33690
Uniek nr. 10.35.3.063

Plaats Geldrop
Beschrijving
Datering Late Middeleeuwen B - recent
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 33693/33690
Uniek nr. 10.35.3.066

Plaats Geldrop
Beschrijving mededeling F. Theuws 1998
Cultuur n.v.t.
Toelichting esdek, 1250 en jonger
Literatuur
Bron Archis
Nummer 33694
Uniek nr. 10.35.4.067

Plaats Geldrop
Datum vondst 1995
Beschrijving
Datering Nieuwe Tijd B - Nieuwe Tijd B
Cultuur
296
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 33694/33675
Uniek nr. 10.35.3.103

Plaats Mierlo
Toponiem Luchen
Naam vinder Grontmij
Beschrijving Bij het archeologisch onderzoek in plangebied Luchen fase
1 zijn 70 werkputten aangelegd. De antropogene sporen
die in het plangebied zijn aangetroffen vallen in drie
categorieën uiteen, recent, greppels en paalkuilen. De
recente sporen zijn in de laatste vijftig jaar ontstaan. Het
betreffen hier de sporen van ploegactiviteiten, egalisaties,
zandwinning ten behoeve van bodemverbeteringen,
hekwerken en sloop. Er zijn verspreid over het gehele
plangebied greppels aangetroffen van een uitgebreid
perceleringssysteem. Er zijn drie oriënteringen in de
greppels te onderscheiden: zuidwest-noordoost,
noordwest-zuidoost en zuidwest waarbij de laatste het
minst voorkomt. Dit perceleringssysteem gaat deels terug
op de ontginning van het gebied, dat waarschijnlijk in de
Late Middeleeuwen begon, en zal in gebruik zijn geweest
tot aan de herverkaveling in 1976. Op historische kaarten
uit de 19e eeuw staan perceelgrenzen aangegeven. Een
deel van de aangetroffen greppels zullen op deze kaarten
staan aangegeven. Een aantal greppels oversnijdt elkaar
waardoor er verschillende fases in het
perceleringssysteem te onderscheiden zijn. In een aantal
greppels is aardewerk aangetroffen, dat dateert vanaf de
13e tot in de 20e eeuw. Deze vondsten kunnen iets zeggen
over de gebruiksperiode van de greppels maar het is
echter niet uit te sluiten dat deze daar secundair in terecht
zijn gekomen. Het is waarschijnlijk dat de scherven door
bemesting op het land terecht zijn gekomen. Nadat de
greppels buiten gebruik raakten, zijn ze opgevuld met het
esdek, waardoor ook vondstmateriaal daaruit in de
greppels terecht zijn gekomen. De scherven zeggen
daarom waarschijnlijk meer over het ontstaan van het
esdek dan over de greppels. In vier werkputten zijn
paalsporen aangetroffen. Op een plaats vormen deze een
cluster. Met uitzondering van deze cluster lijken de rest van
de paalsporen onderdeel uit te maken van het
perceleringssysteem. De cluster in de zuidoosthoek van
het plangebied wijst op de mogelijke aanwezigheid van een
gebouw. Doordat de cluster echter doorsneden wordt
door greppels en recente verstoringen is het onmogelijk
vast te stellen of en wat voor soort gebouw het betreft.
Het ontbreken van vondstmateriaal in de sporen maakt het
ook onmogelijk een datering aan de sporen te geven.
Doordat de vindplaats en de omgeving sterk verstoord zijn
door latere activiteiten zijn de aangetroffen sporen niet
behoudenswaardig.
297
Cultuur Onbekend
Toelichting Bij het proefsleuvenonderzoek zijn een aantal greppels en
sloten gevonden die wijzen op vroegere
perceelsscheidingen. In en rondom deze sloten/greppels
zijn een handvol scherven gevonden.
Literatuur Schutte, A.H. 2008
Bron Archis
Nummer 424000
Uniek nr. 10.35.3.129

Plaats Geldrop
Datering Late Middeleeuwen? - recent
Cultuur Onbekend
Toelichting
Bron Archis
Nummer 46993
Uniek nr. 10.35.3.133

Plaats Geldrop
Toponiem Bogardeind
(2 sites: de onderhavige site K en F- Zuid -> waarneming
Datering Late Middeleeuwen B ? - Nieuwe Tijd B
Cultuur ---
Toelichting Perceling i.v.m. landinrichting en beakkering
Bron Archis
Nummer 47005
35.4 Waterweg (natuurlijk)
Uniek nr. 10.35.4.048

Plaats Geldrop
Toponiem Genoenhuis - Site C
298
Datum vondst 1992
naar Theuws 1993
Cultuur ---
Toelichting
Bron Archis
Nummer 33008
Uniek nr. 10.35.4.056

Plaats Geldrop
Toponiem Genoenhuis – Site D
Beschrijving Onderzoek in 1989 en 1993.De resultaten van het
onderzoek in 1989 zijn gepubliceerd in Beex 1990(samen
met het westelijke deel van site C).In de het overzicht van
de vondsten en grondsporen (m.m.v. F. Theuws 1998) zijn
de resultaten van het onderzoek in 1993 meegenomen.*
Gebouwplattegronden van het onderzoek in 1989
gepubliceerd in Beex 1990
Cultuur ---
Toelichting natuurlijke laagten
Bron Archis
Nummer 33690
299
Thema: 36 Agrarische productie
36.1 Akker/(moes)tuin/plaggendek
Areaal dat beakkerd is. Akker met opgebracht dek met een minimale dikte van 40 cm. Terrein waar
groenten en fruit en/of bloemen zijn geteeld of verbouwd.
Datering: Lineaire Bandkeramiek (Vroeg-Neolithicum A)- Nieuwe Tijd.
N.B.: Naar alle waarschijnlijk is het eergetouw in het Midden-Neolithicum ingevoerd.
Archeologische en landschappellijke correlaten:
• doorwoelde laag; voor de duidelijkheid: de ingeploegde ondergrond behoort feitelijk niet tot het
plaggendek (a);
• opgebracht pakket grond met een minimale dikte van 40 cm (a);
• macroresten of pollen van de verbouwde gewassen (a).
• zowel in de stad als op het platteland (a).
• krassen veroorzaakt door eergetouw of ploegvoren, herkenbaar aan de onderkant van de akkerlaag
(b);
• evt. op de akker of in de directe omgeving spieker of andere opslagvormen (b);
• sporen van of aanwijzingen voor bemesting of andere vormen van grondverbetering (wier, kalk etc.)
(b);
• houtskool van het platbranden van gewas voor de beakkering (b).
• greppels, staketsels, heg of muur ter begrenzing (b);
• bedden, spitsporen en/of plantgaten (b);
• ploegsporen in of onder het plaggendek (b);
• esgreppels, in de regel aangelegd in bundels; elk 6 tot 8 m lang en 0,6 tot 1 m breed; onderlinge
tussenafstanden over het algemeen ca. 1 m. (b);
• plaggendekken vertonen vrijwel altijd een zekere gelaagdheid (b).
Uniek nr. 10.36.1.007

Plaats Geldrop
Toponiem HAGELVEN
Datum vondst 1968
Beschrijving Archeologische begeleiding uitgevoerd door leden van
Heemkundekring"De Heerlijkheid Heeze-Leende-
Zesgehuchten" en leden van de werkgroep"Taxandria" van
de plaatselijke afdeling van de N.J.B.G. uit Eindhoven
,tijdens de ontzanding van een akkercomplex.
Resten 6-tal waterputten, ca 35 afvalkuilen en 3
stookplaatsen duiden op nabijgelegen huisplaatsen.
Op basis van de aardewerkvondsten wordt de nederzetting
tussen de 9e en 13eeeuw gedateerd. Er werden geen
sporen van gebouwen gevonden.(naar Jansen 1970)NB
De in publicatie vermelde coördinaten (166.500/380.500)
lijken erg onnauwkeurig. Achteraf is dat niet verwonderlijk
omdat het onderzoek van middeleeuwse nederzettingen in
die tijd nog in de kinderschoenen stond. De werkwijze
van de dragline gaf daarnaast geen mogelijkheid om een
overzicht te verkrijgen. Op basis van de huidige kennis kan
aangenomen worden dat de 35 'afvalkuilen in werkelijkheid
paalkuilen waren van grote gebouwen zoals die ook bij
de opgraving van 1989 (51GZ-41) zijn aangetroffen. Foto's
van de 'afvalkuilen' bevestigen dit. Op basis van de het
aantal kuilen kunnen we vermoeden dat er tijdens de
ontzanding de resten van twee a drie boerderijen
zijn vernietigd.(naar Bazelmans 1990)
Datering Late Middeleeuwen B ? - recent
Cultuur ---
300
Toelichting
Literatuur Jansen 1970; Beex 1968;Bazelmans 1990;Beex 1981;Jansen 1968;
Theuws 1996
Bron Archis
Nummer 14109
Uniek nr. 10.36.1.043

Plaats Geldrop
Datum vondst 1992
Beschrijving
Datering Vroege Middeleeuwen D - recent
Cultuur
Toelichting
Literatuur Theuws & Hiddink 1996;Theuws 1996;Theuws 1993
Bron Archis
Nummer 33008/33675
Uniek nr. 10.36.1.057

Plaats Geldrop
Toponiem Hoog Geldrop – Site E
Beschrijving Vermoedelijk de plaats van een hoeve van het Geefhuis in
's-Hertogenbosch. Gegevens naar mededeling F. Theuws,
augustus 1998
Cultuur ---
Toelichting esdek, 14e/15e eeuw en later
Literatuur Theuws, F. 1990
Bron Archis
Nummer 33691
Uniek nr. 10.36.1.059

Plaats Geldrop
Toponiem Genoenhuis – Site F
Datum vondst 9999
Beschrijving Gegevens naar mededeling F. Theuws, augustus 1998
Cultuur ---
Toelichting gebouw met aan een zijde verdiept gedeelte
Literatuur Wesdorp 1997
Bron Archis
Nummer 33692
301
Uniek nr. 10.36.1.060
Plaats Geldrop
Beschrijving
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 33693/33690
Uniek nr. 10.36.1.064

Plaats Geldrop
Datum vondst 1995
Beschrijving
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 33694/32995
Uniek nr. 10.36.1.090

Plaats Geldrop
Toponiem
Naam vinder BAAC BV
Beschrijving Uit het onderzoek is gebleken dat het onderzoeksterrein
gelegen is op een lage dekzandrug, afgedekt door een
esdek. In dit esdek zijn drie lagen te onderscheiden,
vermoedelijk ontstaan door het gebruik van verschillende
soorten plaggen. Uit het esdek zijn slechts weinig vondsten
geborgen. De vondst van een fragment grijs aardewerk in
de onderste laag van het esdek duidt op het ontstaan van
het esdek in de Late Middeleeuwen. In het dekzand onder
het esdek bleek zich aan de uiterste zuidzijde van het
onderzoeksterrein een natuurlijke depressie te bevinden.
Uit het profiel bleek dat deze depressie, nadat zich hier in
eerste instantie een bodem gevormd had, op een gegeven
moment opgevuld is geraakt (mogelijk door verstuiving)
waarna opnieuw bodemvorming plaatsvond. Het is
onduidelijk wanneer de opvulling van de depressie
plaatsvond. Grondsporen zijn slechts in werkput 2, en in
beperkte mate in werkput 3, aangetroffen , aan de uiterste
noordzijde van het onderzoeksterrein. Het betreft ten
302
hoogste zes sporen die vermoedelijk in de prehistorie
gedateerd moeten worden. In deze sporen zijn geen
vondsten aangetroffen. Aardewerk dat tijdens de aanleg
van de verschillende werkputten is aangetroffen wijst op
een datering van de sporen in de periode Late Bronstijd.
Vroeg Romeinse tijd. Uit de ligging van de sporen is geen
structuur te herleiden.
Cultuur ---
Toelichting Werkput 2 Van de sporen in werkput 2 zijn er vijf
gecoupeerd. Van deze vijf bleken er drie (S 5, 6 en 7)
natuurlijk. Spoor 8 was een ca. 50 cm brede baan
spitsporen lopende in noordelijke richting. Deze spitsporen
hadden dezelfde vulling als de onderste l
Literatuur Ter Wal 2008
Bron Archis
Nummer 416364
Uniek nr. 10.36.1.097

Plaats Mierlo
Toponiem
Beschrijving
Cultuur
Toelichting
Bron Archis
Nummer 423819/424007
Uniek nr. 10.36.1.120

Plaats Mierlo
Toponiem SPORTHAL
Beschrijving Onderzoek naar aanleiding van het verleggen van riolering
van een school. De opgravingsput sluit aan op die van een
eerder opgraving (waar. 45854).Voor aanvullende info
wordt verwezen naar Simons 1998 (zie literatuur).
Cultuur ---
Toelichting Erfafscheiding en/of waterafvoer.
Bron Archis
Nummer 45856
Uniek nr. 10.36.1.123

Plaats Mierlo
303
Toponiem de Loo
Naam vinder Heemkundekring Myerle
Beschrijving Noodonderzoek in een bouwput. Zie verslag en tekeningen
in CAA.
Cultuur Onbekend
Toelichting In het verlengde van de huisplattegrond;Middeleeuwse
ontginningsgreppels.
Literatuur
Bron Archis
Nummer 46043
Uniek nr. 10.36.1.101

Plaats Mierlo
Toponiem Luchen
Beschrijving Bij het archeologisch onderzoek in plangebied Luchen fase
1 zijn 70 werkputten aangelegd. De antropogene sporen
die in het plangebied zijn aangetroffen vallen in drie
categorieën uiteen, recent, greppels en paalkuilen. De
recente sporen zijn in de laatste vijftig jaar ontstaan. Het
betreffen hier de sporen van ploegactiviteiten, egalisaties,
zandwinning ten behoeve van bodemverbeteringen,
hekwerken en sloop. Er zijn verspreid over het gehele
plangebied greppels aangetroffen van een uitgebreid
perceleringssysteem. Er zijn drie oriënteringen in de
greppels te onderscheiden: zuidwest-noordoost,
noordwest-zuidoost en zuidwest waarbij de laatste het
minst voorkomt. Dit perceleringssysteem gaat deels terug
op de ontginning van het gebied, dat waarschijnlijk in de
Late Middeleeuwen begon, en zal in gebruik zijn geweest
tot aan de herverkaveling in 1976. Op historische kaarten
uit de 19e eeuw staan perceelgrenzen aangegeven. Een
deel van de aangetroffen greppels zullen op deze kaarten
staan aangegeven. Een aantal greppels oversnijdt elkaar
waardoor er verschillende fases in het
perceleringssysteem te onderscheiden zijn. In een aantal
greppels is aardewerk aangetroffen, dat dateert vanaf de
13e tot in de 20e eeuw. Deze vondsten kunnen iets zeggen
over de gebruiksperiode van de greppels maar het is
echter niet uit te sluiten dat deze daar secundair in terecht
zijn gekomen. Het is waarschijnlijk dat de scherven door
bemesting op het land terecht zijn gekomen. Nadat de
greppels buiten gebruik raakten, zijn ze opgevuld met het
esdek, waardoor ook vondstmateriaal daaruit in de
greppels terecht zijn gekomen. De scherven zeggen
daarom waarschijnlijk meer over het ontstaan van het
esdek dan over de greppels. In vier werkputten zijn
paalsporen aangetroffen. Op een plaats vormen deze een
cluster. Met uitzondering van deze cluster lijken de rest van
de paalsporen onderdeel uit te maken van het
perceleringssysteem. De cluster in de zuidoosthoek van
het plangebied wijst op de mogelijke aanwezigheid van een
gebouw. Doordat de cluster echter doorsneden wordt
304
door greppels en recente verstoringen is het onmogelijk
vast te stellen of en wat voor soort gebouw het betreft.
Het ontbreken van vondstmateriaal in de sporen maakt het
ook onmogelijk een datering aan de sporen te geven.
Doordat de vindplaats en de omgeving sterk verstoord zijn
door latere activiteiten zijn de aangetroffen sporen niet
behoudenswaardig.
Cultuur ---
Toelichting Bij het proefsleuvenonderzoek zijn een aantal greppels en
sloten gevonden die wijzen op vroegere
perceelsscheidingen. In en rondom deze sloten/greppels
zijn een handvol scherven gevonden.
Bron Archis
Nummer 424000
Uniek nr. 10.36.1.131

Plaats Geldrop
Toponiem Bogardeind
(2 sites: de onderhavige site K en F-Zuid -> waarneming
Cultuur ---
Toelichting Perceling i.v.m. landinrichting en beakkering
Bron Archis
Nummer 47005
36.2 Celtic Field

Specifieke akkervorm bestaande uit een systeem van rechthoekige omwalde akkers van ca. 40 x 40
m.
Datering: Late Bronstijd-Romeinse Tijd.
• doorwoelde/oudtijds verstoorde laag (a);
• (resten van of aanwijzingen voor) wallen (a);
• macroresten of pollen van de verbouwde gewassen (a).
• de aanwezigheid van krassen veroorzaakt door een eergetouw (b);
• de Celtic fields zijn verspreid over de pleistocene gronden (b).
36.3 Veekraal/schaapskooi
Gebouw of omheining, al dan niet overdekt, in de vorm van bijvoorbeeld een palenrij met vlechtwerk of
greppel, waarbinnen vee gehouden is.
Datering: veekraal mogelijk vanaf het Neolithicum t/m Nieuwe Tijd; schaapskooi waarschijnlijk vanaf
de Bronstijd t/m Nieuwe Tijd.
• gebouw heeft vaak kenmerkende plattegrond (rond, ovaal etc.) (a);
305
• omheining (palenrij, staketsel, wal, greppel etc.) (a);
• sporen van dierlijke betreding/pootafdrukken (a).
• mest (b);
• aanwijzingen voor veedrift in de vorm van palenrijen, greppel- of walsystemen, die aansluiten op de
veekraal of schaapskooi (b);
• dierlijke haren (b);
• resten van insecten (b).
306
Thema: 37 Grondstofwinning
37.1 Kleiwinning
Locatie waar klei gewonnen is.
• sporen van ingravingen (a);
• natuurlijk voorkomen van klei (a).
• winningswerktuigen
37.2 IJzerertswinning
Locatie waar ijzererts is gewonnen.
Datering: vanaf (vermoedelijk) Bronstijd tot in de Nieuwe Tijd.
• sporen van ingravingen, soms met het stort van uitgeworpen grond (a);
• natuurlijke voorkomens van ijzerhoudende ertsen en andere materialen,
zoals klapperstenen en moerasijzererts (a).
37.3 Turf/veenwinning
Locatie waar veen is gewonnen.
Datering: vanaf in elk geval de IJzertijd t/m Nieuwe Tijd.
• sporen van ingravingen (sleuven of putten), soms met daartussen zetwallen (a);
• veenbrokken of -broden (a);
• natuurlijk voorkomen van (zouthoudend) veen (a).
• veenwinnigswerktuigen: schep, spade etc. (b);
• percelen met onregelmatig oppervlak in veengebied (b).
307
Thema: 38 Industrie en nijverheid
38.1 Metaalbewerking
Locatie waar ijzererts werd be-/verwerkt en waar non-ferro metalen zijn bewerkt/gegoten.
Datering: Laat-Neolithicum (Klokbekercultuur)-Nieuwe Tijd.
• resten van smidse/oven/stookplaats (a);
• houtskool, kolen etc. (a);
• afval: hamerslag, herverhittings- en smeedslakken, druppels, sintels, ovenafval (a).
• specifiek bewerkingsgereedschap: aambeeld, hamer, schaar, beitel, tang etc. (b);
• mondstuk/tuyaire en blaasbalg (b);
• baren, brokken (b);
• halffabricaten, soms in combinatie met schroot en/of eindproducten (b).
• smeltkroezen, cupellen (b);
• kalksteen of schelpen (b);
• mallen (b);
Uniek nr. 10.38.1.009

Plaats Geldrop
Toponiem Genoenhuis- IJzeren man
Datum vondst 1966
Aardewerkscherven uit de Romeinse tijd en middeleeuwen
Cultuur ---
Toelichting
Literatuur Theuws 1996; Beex 1969; Beex 1966;Beex 1973
Bron Archis
Nummer 14110
Uniek nr. 10.38.1.046

Plaats Geldrop
Naam vinder Instituut voor Pre- en Protohistorie A.E. Van Giffen
Datum vondst 1992
naar Theuws 1993NB nog niet bewerkt!!!
Datering Vroege Middeleeuwen B - Vroege Middeleeuwen C
Cultuur ---
Toelichting
Literatuur Theuws & Hiddink 1996;Theuws 1993;Theuws 1996;Beex 1990
Bron Archis
Nummer 33008
308
38.2 Pottenbakkerij
Locatie waar aardewerken potten zijn geproduceerd.
Datering: Vroeg-Neolithicum A-Nieuwe Tijd.
• stookplaats of oven (resten) (a);
• kuilen met brandsporen evt. in combinatie met misbaksels (a);
• afval: misbaksels (versinterde en verkleefde potten), halffabricaten, concentraties gebroken
aardewerk (schervenhopen), resten van ovenwanden (a).
• proenen, productiekokers (b);
• gereedschap: spatels, (vorm)kammen, polijststenen, stempels, ijzerdraad (b);
• kuilen met grondstoffen (leem, klei) en/of mageringsmateriaal (b);
• vaak aan rand van of net buiten de nederzetting/stad (b);
• soms in de onmiddellijke nabijheid van klei- of leemputten (b).
38.3 Steenbakkerij/pannenbakkerij
Locatie waar (bak)stenen, pannen, tegels, plavuizen etc. zijn gebakken.
Datering: Romeinse Tijd-Nieuwe Tijd.
• ovenrestanten (bijvoorbeeld resten van lemen ovenwanden of bakstenen oven) (a);
• concentraties (gebroken) stenen of pannen in de directe omgeving van de oven (a);
• misbaksels (a).
• regelmatig in de onmiddellijke nabijheid van klei- of leemputten (b);
• soms in combinatie met pottenbakkerij (b);
• vaak (ver) buiten de nederzetting/stad, maar soms op het terrein van of in de directe nabijheid van
kerk, klooster of kasteel/paleis/buitenhuis (b);
• vaak in de uiterwaarden (b).
38.4 Vuursteenbewerking
Locatie waar vuursteen is bewerkt. De activiteit kan gericht zijn op de productie van (pre)cores,
halffabricaten, en/of op de voortgaande bewerking daarvan, met inbegrip van bijvoorbeeld het
slijpproces.
Datering: Paleolithicum-Bronstijd (evt. jonger).
• debitage-afval uit één of meer fasen van de reductiesequentie (a).
• werktuigen van organisch of lithisch materiaal: geweihamer, klopsteen, retouchoir, drevel, (onderdeel
van een) drukstaaf, overig (zaagplaatje, e.d.) (b);
• spaarzaam ander productieafval, zoals een boorkern of een stuk met zaagsnede (b);
• afgedankte (fragmenten van) halffabricaten. Alleen in samenhang met ander hier beschreven
materiaal; anders komen ook complextypen, zoals de groep ‘Depot’ in beeld. (b);
• polissoir (b).
38.5 (Houts)koolbranderij
Locatie waar houtskool of kolen gebrand is in meilers.
Datering: type 1 Romeins; type 2 Vroege Middeleeuwen.
• concentratie houtskool (a);
• Twee typen houtskoolmeilers:
- type 1 rechthoekige, ingegraven kuilen (ca. 1 x 2,5 m) met steile wanden en vlakke bodem,
aangegloeide wanden, extreem houtskoolrijk);
- type 2 ronde, ingegraven kuilen (diameter 1 tot 1, 5 m) met steile wanden en vlakke bodem,
aangegloeide wanden, extreem houtskoolrijk (a).
• Meestal niet geassocieerd met bewoning (b).
38.6 Leerlooierij
Locatie waar leer is gelooid.
Datering: Middeleeuwen-Nieuwe Tijd.
• looiputten of- bakken (a);
309
• specifiek botspectrum (vaak in grote aantallen): hoornpitten, onderpoten (a);
• afval: leerafsnijdsels; pakketten dierenhaar (a).
• looigereedschap (b);
• chemisch residu in bodem (b).
38.7 Brouwerij
Locatie waar bier is gebrouwen.
Datering: vanaf 12e eeuw-Nieuwe Tijd.
• plek waar brouwketel heeft gestaan (stookplaats met ringmuur (a);
• spoelbakken/reservoirs (a);
• geëest graan en evt. bakovens voor het eesten (a).
• eesttegels (b);
• typisch vaatwerk: komforen, zeven, vergieten, brouwketel, grote potten,
soms met aankoeksel van inkoken (b).
38.8. (Water)molen
Mechanische faciliteit in de vorm van een molen aangedreven door wind- of waterenergie.
Datering: Late Middeleeuwen A (12e eeuw A.D.)-Nieuwe Tijd.
• sporen van een molen (plaats): kunstmatig opgeworpen heuvel met
daarin of daarop sporen van een molen (fundering in de vorm van
(bak)stenen teerlingen, houtbouw) (a);
• sporen van een stenen gebouw (a);
• aan- en afvoerkanaal (a).
• molenstenen (a).
• paleobotanische resten (b);
• afwateringskanaal (zie gemaal) (b).
• houten rad (b).
Uniek nr. 10.38.8.152

Plaats Mierlo
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving onbekend
Beschrijving
Datering Late Middeleeuwen B ? - Late Middeleeuwen B ?
Cultuur
Toelichting bij kasteelmuur kasteel
Literatuur
Bron SAS Mierlo
Nummer 64
38.9 Onbepaald
Uniek nr. 10.38.9.095

Plaats Geldrop
Toponiem
Beschrijving Gebied verstoord als gevolg van bosbouw.
Datering Nieuwe Tijd C - recent
Cultuur ---
Toelichting Het gehele plangebied was verstoord als gevolg van
310
bosbouw aan het eind van de 19e en begin 20e eeuw.
Bron Archis
Nummer 421512
Uniek nr. 10.38.9.127

Plaats Geldrop
Datering Vroege IJzertijd - Late IJzertijd
Bron Archis
Nummer 46993
311
Thema: 39 Depot
39.1 Depot
Om uiteenlopende redenen (vanuit religieusrituele, functionele en sociale achtergronden) opzettelijk
gedeponeerd aantal voorwerpen van hetzelfde of verschillend type in droge context (hoge delen van
duinen en donken, dekzandkoppen etc.) of natte context (bijvoorbeeld rivier, moeras en veen). Het
kan gaan om verscheidene stuks grondstoffen, halffabricaten en/of eindproducten.
Archeologische correlaten en landschappelijke ligging:
• Directe archeologische correlaten zijn moeilijk te geven, te meer daar een breed scala van
artefacttypen gedeponeerd lijkt te zijn (grondstoffen, wapens, werktuigen, aardewerk etc.) (a);
• de afwezigheid van indicatoren van andere complextypen (a).
N.B.: Bouwoffers, bijvoorbeeld munten in paalsporen die behoren tot huisplattegronden, worden als
apart complextype onderscheiden en niet als deel van een nederzetting gezien.
39.2 Muntvondst
Zie definitie onder 39.1, maar dan alleen munten.
312
Thema: 40 Onbekend
40.1 Onbekend
Uniek nr. 10.40.1.002

Plaats Mierlo
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving onbekend
Beschrijving
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron SAS Mierlo
Nummer 10 en 15
Uniek nr. 10.40.1.003

Plaats Mierlo
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving onbekend
Beschrijving
Cultuur
Literatuur
Bron SAS Mierlo
Nummer 11
Uniek nr. 10.40.1.005

Plaats Mierlo
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving onbekend
Beschrijving
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron SAS Mierlo
Nummer 13/21
Uniek nr. 10.40.1.006

Plaats Mierlo
Toponiem
313
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving onbekend
Beschrijving
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron SAS Mierlo
Nummer 14 en 18
Uniek nr. 10.40.1.011

Plaats Geldrop
Toponiem Genoenhuis – IJzeren man
Datum vondst 1966
Aardewerk scherven uit de Romeinse tijd en middeleeuwen
Datering Vroege IJzertijd - Vroege Middeleeuwen B
Toelichting
Literatuur Beex 1969; Beex 1973; Beex 1966;Theuws1996
Bron Archis
Nummer 14110
Uniek nr. 10.40.1.012

Plaats Mierlo
Toponiem Overakker
Verwerving Niet-archeologisch: onbepaald
Beschrijving AD126 Nummer 10974.
Datering Vroeg Romeinse Tijd A - Late Middeleeuwen A?
Cultuur Onbekend
Toelichting 'Wandfragmenten gladwandig Romeins (waarschijnlijk)'
Literatuur
Bron Archis
Nummer 14124
Uniek nr. 10.40.1.013

Plaats Mierlo
Toponiem Molenheide
Datum vondst 9999
314
Beschrijving AD126 Nummer 9929 Gevonden in 1933 bij Telurrie
Toren Urnenveld.
Datering Vroege IJzertijd - Romeinse Tijd
Cultuur Onbekend
Toelichting Secundair verbrand
Literatuur
Bron Archis
Nummer 14125
Uniek nr. 10.40.1.014

Plaats Mierlo
Toponiem Geldropseweg
Datum vondst 1933
Beschrijving Ad126 nummer 9869AD110 juiste vindplaats onbekend
Administratief geplaatst in kaartvierkant 170/383.rcc: vrv
1934 p48
Datering Vroeg Mesolithicum - Late IJzertijd
Cultuur Onbekend
Toelichting 'Mesolithicum, Neolithicum, IJzertijd(E.D.: Eventueel vroeger dan IJzertijd);
Deel van crematiegraf?
Literatuur
Bron Archis
Nummer 14126
Uniek nr. 10.40.1.015

Plaats Geldrop
Toponiem Grote bos
Beschrijving Zie bijlage 15-11-77Weerd, MDE Instituut Pre- en Protohistorie, Amsterdam.
Datering Vroeg Neolithicum B - Steentijd?
Cultuur Onbekend
Toelichting 'Neolithicum' (E.D.: VML NEOM NEOL)
Literatuur
Bron Archis
Nummer 14468
Uniek nr. 10.40.1.016

Plaats Mierlo
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving onbekend
Beschrijving
Cultuur
315
Literatuur
Bron SAS Mierlo
Nummer 16
Uniek nr. 10.40.1.017

Plaats Mierlo
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving onbekend
Beschrijving
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron SAS Mierlo
Nummer 17/23
Uniek nr. 10.40.1.019

Plaats Mierlo
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving onbekend
Beschrijving
Cultuur
Toelichting kasteel 'Wolfsnest'
Literatuur
Bron SAS Mierlo
Nummer 19
Uniek nr. 10.40.1.020

Plaats Mierlo
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving onbekend
Beschrijving
Datering Late Middeleeuwen? - Late Middeleeuwen?
Cultuur
Toelichting Dupondius Trajanus
Literatuur
Bron SAS Mierlo
Nummer 20
Uniek nr. 10.40.1.021

Plaats Riel
Toponiem Riel
316
Verwerving Niet-archeologisch: metaaldetector
Beschrijving Gevonden met metaaldetector aan de rand van een bolle
akker tussen het gehucht Riel en de Rielsche
Loop. Gecorrodeerde koperen triquetrum-munt met aan de
bolle voorzijde binnen een lauwerkrans en aan holle
keerzijde een configuratie van (punt)cirkels en de letter
'V'.Afmetingen 16 x 15 x 6 mm., 4,1 gram.
Datering Late IJzertijd - Vroeg Romeinse Tijd A
Cultuur Onbekend
Toelichting Ingevoerd door W. van de Wijdeven, afdeling Archeologie
gemeente Eindhoven
Literatuur Arts 1999
Bron Archis
Nummer 200002
Uniek nr. 10.40.1.023

Plaats Mierlo
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving onbekend
Beschrijving
Cultuur
Toelichting vuursteen pijlpunt
Literatuur
Bron SAS Mierlo
Nummer 22
Uniek nr. 10.40.1.024

Plaats Mierlo
Toponiem Neerakkers
Naam vinder Archeologische Werkgemeenschap voor Nederland
Datum vondst 1991
Beschrijving Gevonden bij bouwrijp maken terrein. Enkele proefputjes;
vrijwel geen aanwijzingen voor sporen. Heemkunde Kring
Mierlo
Datering Late IJzertijd - Middeleeuwen ?
Cultuur ---
Toelichting
Literatuur Verwers 1992
Bron Archis
Nummer 22163
Uniek nr. 10.40.1.025

Plaats Mierlo
Toponiem
Naam vinder
317
Datum vondst
Verwerving onbekend
Beschrijving
Cultuur
Toelichting Dupondius Hadrianus
Literatuur
Bron SAS Mierlo
Nummer 24
Uniek nr. 10.40.1.026

Plaats Mierlo
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving onbekend
Beschrijving
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron SAS Mierlo
Nummer 25 en 26
Uniek nr. 10.40.1.028

Plaats Mierlo
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving onbekend
Beschrijving
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron SAS Mierlo
Nummer 1, 2 en 3
Uniek nr. 10.40.1.031

Plaats Onbekend
Toponiem WOLFSVEN
Datum vondst 9999
Verwerving Onbekend
Beschrijving
Datering Mesolithicum - Mesolithicum
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Nummer 30228/62
318
Uniek nr. 10.40.1.035
Plaats Onbekend
Toponiem Molenheide
Datum vondst 9999
Verwerving Onbekend
G. Beex, ca.1966. Is ontleend aan publicatie Kam
1951:114:"Vindplaats vuursteenbijl"
Datering Vroeg Neolithicum B - Steentijd?
Cultuur Onbekend
Toelichting L. 10 cm, Br. 10,5 cm. Doorsnede ovaal met afgevlakte
zijden.
Literatuur Kam 1951
Bron Archis
Nummer 30323
Uniek nr. 10.40.1.038

Plaats Onbekend
Toponiem Luchense Heide
Datum vondst 9999
Verwerving Onbekend
Beschrijving
Datering Vroeg Neolithicum B - Late Bronstijd
Cultuur
Toelichting
Literatuur Kam 1951
Nummer 30332/59
Uniek nr. 10.40.1.041

Plaats Onbekend
Datum vondst 9999
Verwerving Onbekend
Beschrijving Het meldingsfiche bestaat uit de meldingsbrief van Beex
d.d. 16-3-1969:'Geldrop. Ant. van Wieringen en A. Jansen
uit Geldrop vonden enige scherven van Romeins aardwerk
langs de oostrand van de IJzeren Man'.Deze vondst wordt
tevens genoemd in het Bulletin K.N.O.B. (1969, *47).
Datering Vroeg Romeinse Tijd - Romeinse Tijd
Cultuur Romeins
Toelichting 'enige scherven van Romeins aardewerk'.
Bron Archis
Nummer 32782
Uniek nr. 10.40.1.052
319
Plaats Onbekend
Toponiem Koeveringse put
Datum vondst 1969
Beschrijving
Datering Vroege IJzertijd - Vroege Middeleeuwen B
Cultuur
Toelichting
Bron Archis
Nummer 33235/14210
Uniek nr. 10.40.1.053

Plaats Onbekend
Toponiem Boerenleenbank
Naam vinder Janssen
Datum vondst 9999
Beschrijving CAA: melding G. Beex. Het uit de bouwput van de nieuw te
bouwen Boerenleen-bank getransporteerde zand bevatte
scherven kogelpot- aardewerk. Gevonden door ROB- correspondent
A.Jansen.(Indien een en ander juist is geadministreerd drukt de
gegeven coördinatenset in dit geval niet de vindplaats maar
de locatie v.d. toenmalige bouwput (nu Rabobank?) uit.)
Cultuur Onbekend
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 33640
Uniek nr. 10.40.1.055

Plaats Geldrop
Toponiem Genoenhuis – Site B
Beschrijving
Cultuur
Toelichting
Literatuur Bazelmans 1990; Theuws 1991
Bron Archis
Nummer 33675/44577
Uniek nr. 10.40.1.062

Plaats Geldrop
Toponiem 'T Zand-Site G
320
Beschrijving Onderzoek 1993 en 1995. Gegevens
vondsten/grondsporen medegedeeld door F. Theuws 1998.
Datering Late Middeleeuwen A ? - Late Middeleeuwen A?
Cultuur n.v.t.
Toelichting woonstalhuizen, 1100-1300 AD
Literatuur
Bron Archis
Nummer 33693
Uniek nr. 10.40.1.072

Plaats Zes Gehuchten
Toponiem IJZEREN MAN
Beschrijving Bij de aanleg van visvijvers ten westen van de IJzeren man
werd dooramateurarcheologen een ca 4 m grote kuil met
een grote hoeveelheid nederzettingsafval onderzocht. De
kuil bevatte zowel Romeins als 11/12eeeuws materiaal.
Waarschijnlijk is in de late middeleeuwen een kleinere kuil
gegraven in het uit de Romeinse tijd daterende
grondspoor. Vondsten in de nabije omgeving
(waarnemingsnummer 14110) maken het zeeraannemelijk
dat we hier met nederzettingsterreinen te maken hebben.
Datering Vroege Middeleeuwen C - Late Middeleeuwen A?
Cultuur ---
Toelichting
Literatuur Beex 1972; Theuws 1996; Beex 1981; Janssen & Van Der Sanden1985
Bron Archis
Nummer 34274
Uniek nr. 10.40.1.073

Plaats Zesgehuchten
Datum vondst 1968
Verwerving Onbekend
Beschrijving Het betreft hier enige scherven van Romeins aardewerk
gevonden langs de oostrand van de IJzeren
Man. Coördinaten aan de hand van kaartje Frans Theuws.
Datering Vroeg Romeinse Tijd A - Romeinse Tijd
Cultuur ---
Toelichting
Literatuur Beex 1969; Beex 1981;Beex 1973
Bron Archis
Nummer 34287
Uniek nr. 10.40.1.079

321
Plaats Mierlo
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving onbekend
Beschrijving
Cultuur
Toelichting vuursteen artefacten
Literatuur
Bron SAS Mierlo
Nummer 38
Uniek nr. 10.40.1.080

Plaats Mierlo
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving onbekend
Beschrijving
Cultuur
Toelichting vuursteen
Literatuur
Bron SAS Mierlo
Nummer 39
Uniek nr. 10.40.1.085

Plaats Geldrop
Toponiem Kasteelcomplex
Naam vinder AAC Projectenbureau
Beschrijving Er zijn in totaal 36 sporen aangetroffen waarvan het
grootste deel gedateerd kon worden in de 19e en 20e
eeuw. Deze hadden alle te maken met
bouwwerkzaamheden en afbraak- of opruimactiviteiten die
op en rond het onderzoeksterrein hebben plaatsgevonden.
Opvallend hierbij was een vijftal bakstenen poeren uit de
19e eeuw en twee funderingen voor houten palen
waarvoor de onderkanten van houten tonnen waren
gebruikt. Deze laatstgenoemde sporen dateerden uit de 20e
eeuw en behoorden bij een smalle aanbouw tegen de
noordelijke schansmuur en oranjerie. Drie sporen waren
ouder dan de 19e eeuw, te weten het esdek en een
natuurlijke kuil of depressie in werkput 3 en een sloot in
werkput 1 en 2. Mogelijk zijn deze sporen gelijktijdig en
maakten ze alle drie deel uit van het akkergebied dat hier in
ieder geval aan het begin van de 19e eeuw nog lag, maar
omdat er in deze sporen geen dateerbaar materiaal is
aangetroffen, is dit niet met zekerheid te zeggen. Ook het
merendeel van de vondsten dateerde uit de 19e en 20e
eeuw. Enkele fragmenten waren ouder, maar werden in
sporen aangetroffen met recenter materiaal.
322
Datering Late Middeleeuwen A - recent
Cultuur ---
Toelichting boomvakken; mogelijk natuurlijk ontstane drenkkuil op het
akkerland rondom het kasteel
Literatuur Sam 2007
Bron Archis
Nummer 411073
Uniek nr. 10.40.1.086

Plaats Mierlo
Toponiem Santheuvel-de Loo
Beschrijving De bodemopbouw vertoont een dun esdek dat in vrijwel het
gehele plangebied direct op het gele zand ligt van de C-
horizont. In dit gele zand tekenen zich een paar greppels af
en enkele ronde grondverkleuringen die mogelijk als
paalsporen zijn te interpreteren. Als dit echter paalsporen
zijn dan is gezien hun geringe diepte van circa 10 cm een
groot deel van de top van het gele zand geërodeerd,
waardoor er geen sprake is van een goede conservering
van grondsporen. Het zou kunnen zijn dat archeologische
sporen volledig zijn geërodeerd door deze verstoringen,
maar de spaarzame sporen representeren waarschijnlijk
een archeologische realiteit: in het plangebied zijn in het
verleden weinig activiteiten verricht die archeologische
sporen hebben achtergelaten. Dit wordt onder meer
bevestigd door het zo goed als ontbreken van
vondstmateriaal, ook in de vorm van opspit. De spaarzame
sporen in het plangebied houden verband met het agrarisch
gebruik en de landinrichting vanaf de Late Middeleeuwen.
Datering Late Middeleeuwen A - recent
Cultuur ---
Toelichting esdek
Literatuur Sam 2006
Bron Archis
Nummer 411075
Uniek nr. 10.40.1.087

Plaats Geldrop
Toponiem kettingstraat
Beschrijving In de proefsleuven zijn, naast diverse verstoringen, tien
sporen waargenomen. Deze sporen dateren uit de Nieuwe
tijd C (1850 tot heden), uitgezonderd één paalkuil die
vermoedelijk ouder is. Er zijn bij het onderzoek geen
vondsten aangetroffen, met uitzondering van enkele
baksteenfragmenten uit een verstoorde laag. Uit het
onderzoek kan geconcludeerd worden dat het terrein tot
het begin van de 20e eeuw heideveld was. In de 20e eeuw
is het terrein ontgonnen voor de landbouw, waarbij,
323
vermoedelijk ter verkaveling, ook enkele greppeltjes zijn
aangelegd. In de jaren zestig is op het terrein een
schoolgebouw neergezet. Vóór de bouw van deze school
is het terrein een halve tot hele meter opgehoogd. Toen het
schoolgebouw gesloopt werd hebben de verstorende
activiteiten zich voor een groot deel in deze opgehoogde
laag afgespeeld. De ontginning van de heide aan het begin
van de 20e eeuw en de agrarische activiteiten nadien
hebben echter wel geleid tot verstoringen in het bovenste
deel van de oude bodem. Hoe groot de schade als gevolg
hiervan aan het bodemarchief is, valt op basis van één
mogelijk oudere paalkuil, moeilijk te bepalen. Door de
recente datum van ontginning is de verwachting echter dat
de verstoring van het bodemarchief bovengemiddeld is. Met
het inventariserend veldonderzoek konden de vooraf
geformuleerde onderzoeksvragen ten dele beantwoord
worden. Van de nieuwetijdse vindplaats heeft een
waardestelling plaatsgevonden.
Datering Nieuwe Tijd C - recent
Cultuur ---
Toelichting greppels, ploegsporen, paalkuil?
Literatuur M. Parlevliet/ J.verspay 2005
Bron Archis
Nummer 411077
Uniek nr. 10.40.1.088

Plaats Mierlo
Toponiem 't Karrewiel
Beschrijving Op het terrein zijn sporen van verkaveling en bewoning
gevonden uit de 14e, 15e/16e en 18e eeuw. Het betreft
twee waterputten, enkele grote (water)kuilen, diverse
greppels, enkele paalsporen en een gedeeltelijk restant van
een oude bodem. Het gaat om twee of drie verschillende
erven, die zowel in ruimte als tijd van elkaar gescheiden
zijn. Er zijn geen sporen of vondsten aangetroffen van
vóór de 14e eeuw. En hoewel op het terrein sprake is van
vele 20e-eeuwse verstoringen en de bodemopbouw op de
meeste plaatsen niet meer intact is, heeft het onderzoek
niettemin waardevolle resultaten en belangwekkende
informatie opgeleverd. Zo bevestigen de resultaten het idee
dat omgreppeling in deze periode een belangrijk onderdeel
uit gaat maken van de verkaveling en de erf indeling; dit in
tegenstelling tot de voorgaande eeuwen, wanneer dit
zelden wordt toegepast. Daarnaast heeft het onderzoek
gegevens opgeleverd op het gebied van welvaart en
economische betrekkingen; met de vondst van een
bakstenen bouwelement (een daktegel) in een brede, 14e-
eeuwse greppel, wordt het vermoeden bevestigd dat het
Brabantse platteland in de Late Middeleeuwen een grotere
welvaart kende dan tot voor kort gedacht werd. Ook de
vondst van een aanzienlijke hoeveelheid keramiek met
steengoed (louter afkomstig uit Langerwehe) uit dezelfde
greppel geeft aan dat het platteland in deze regio voor
dergelijke producten aansluiting zocht op een ander
324
handelsnetwerk dan het westen van Nederland, waar het
steengoed uit Siegburg vrij snel een veel dominantere rol
ging spelen. Nog een opmerkelijk aspect van het 14e-
eeuwse erf is de constructievorm van de waterput,
waarbij de plaggen- putschacht gefundeerd was op een
houten vlonder. Dit is vooralsnog de eerste keer dat een
dergelijke funderingsvorm is waargenomen. Van het
15e/16e-eeuwse erf is alleen een brede greppel
teruggevonden. Daarna is het terrein waarschijnlijk
ontgonnen en in gebruik genomen als akker, waarna het in
de 18e eeuw weer, in elk geval deels, wordt bewoond.
Ook de 18e-eeuwse waterput die hier is aangetroffen
heeft een putschaft gemaakt van plaggen. De waterput had
een fraaie karrenwielfundering, en bevatte een opmerkelijk
ensemble gereedschap. Hoewel accidentele depositie
zeer onwaarschijnlijk is, is de intentie waarmee deze
voorwerpen in de put gegooid zijn vooralsnog onbekend.
Cultuur ---
Toelichting Opgebouwd uit plaggen en met een houten karrenwiel als
bodem
Literatuur Verspay & Hissel 2007
Bron Archis
Nummer 411242
Uniek nr. 10.40.1.089

Plaats Geldrop
Toponiem
Beschrijving
Datering Bronstijd - recent
Cultuur
Toelichting
Bron Archis
Nummer 411489/414930/14113
Uniek nr. 10.40.1.092

Plaats Geldrop
Toponiem De Zegge 1
Verwerving Archeologisch: booronderzoek
Beschrijving De vondsten zijn afkomstig uit de A-horizont. Deze
vondsten zijn waarschijnlijk bij de aanleg van de A67 en de
inrichting van het plangebied in het plangebied terecht
gekomen. Aan de hand van de resultaten van het
onderzoek werd het plangebied een lage archeologische
verwachting toegekend. Daarom wordt geadviseerd om
geen vervolgonderzoek uit te voeren.
Datering Romeinse Tijd - recent
Cultuur ---
325
Toelichting datering: 1200-1900
Literatuur Janssens , Mostert & Verbeek 2007
Bron Archis
Nummer 416920
Uniek nr. 10.40.1.094

Plaats Mierlo
Toponiem Franciscanessehof - Huize Bethanie
Beschrijving Tijdens het proefsleuvenonderzoek werd een vindplaats
aangetroffen, bestaande uit nederzettingssporen die
waarschijnlijk afkomstig zijn van een inheems-Romeinse
agrarische nederzetting.. Er werden paalkuilen
aangetroffen zonder herkenbaar structureel verband en
een aantal kuilen waarvan de primaire functie onbekend is.
Twee kuilen werden waarschijnlijk secundair als
afvalkuilen gebruikt. Een van deze twee kuilen was mogelijk
geen afvalkuil maar een haard of oven. Bij de aanleg van
het vlak werd een fragment Pingsdorf-aardewerk
aangetroffen. Deze vondst is een indicator voor een
mogelijke middeleeuwse nederzetting in of nabij het
plangebied.
Datering Paleolithicum - recent
Cultuur ---
Toelichting
Literatuur Mostert,M. & C. Verbeek 2010
Bron Archis
Nummer 419594
Uniek nr. 10.40.1.099

Plaats Mierlo
Toponiem
Beschrijving
Datering Mesolithicum - Late Bronstijd
Cultuur
Toelichting
Bron Archis
Nummer 423819/424007
Uniek nr. 10.40.1.100

Plaats Mierlo
Toponiem
Beschrijving
326
Datering Nieuwe tijd A - recent
Cultuur
Toelichting
Bron Archis
Nummer 423819/424007
Uniek nr. 10.40.1.102

Plaats Mierlo
Toponiem Luchen
Beschrijving
Datering Late Middeleeuwen B ? - recent
Cultuur
Toelichting
Bron Archis
Nummer 424000/412305
Uniek nr. 10.40.1.104

Plaats Mierlo
Toponiem Heer van Scherpenzeelweg
Beschrijving Bron: Berkers-Romonesco, Berkers en Simons 1994 (zie
Literatuur) met o.a. de volgende tekst: 'In het weekend van
30 april 1994 hebben leden van de Heemkundekring Myerle
in een bouwput, welke ten behoeve van de nieuwbouw
van de Openbare Bibliotheek 't Schrijverke was gemaakt,
een waterput en paalkuilen gevonden. [...]
Vondstomstandigheden: De vindplaats is gelegen
Ten zuiden van de St. Luciakerk in de nabijheid van een
voormalige depressie tussen de "Hogeweg" (Heer van
Scherpenzeelweg) en de "Legeweg" (Heer
Van Grevenbroeckweg). De afstand tot de kerk bedraagt
200 meter. Het opgravingsvlak bevindt zich tussen de
nieuwbouw en de noodschool op een diepte van ongeveer
1.7 meter (zie APPENDIX 2). x: 171.150, y: 383.150.
SPOREN. 1.Waterput. Op een diepte van ongeveer 1.5
meter onder het opgravingsvlak werden de restanten
aangetroffen van een in tweeën gedeelde en
uitgeholde eiken boomstam. De binnen diameter van de
boomstam bedraagt 45 cm en de hoogte 30 cm. [...] de
waterput is aangelegd aan het einde van de
twaalfde eeuw. Het is onbekend wanneer de put is
gedempt. 2. Bewoningssporen. Bij deze waterput werden
paalsporen aangetroffen, waarschijnlijk afkomstig vaneen
huisplattegrond. Het restant van deze huisplattegrond
bevindt zich nog onder het aangrenzende schoolterrein. De
coupes van de paalsporen staan vermeld in APPENDIX 4 en
5. In deze paalsporen is een gering aantal scherven
327
gevonden (zie Appendix 6. tabel 4). Een datering van deze
paalsporen kan voorlopig nog niet worden gegeven'.
Cultuur ---
Toelichting
Literatuur Berkers-Romonesco, Berkers & Simons 1994
Bron Archis
Nummer 44484
Uniek nr. 10.40.1.109

Plaats Geldrop
Toponiem Genoenhuis
vondstbeschrijving:'honderden fragmenten keramiek
vaatwerk handgevormd ijz, honderden fragmenten
keramiek vaatwerk gedraaid Late Middeleeuwen B, 1 wandfragment
keramiek vaatwerk gedraaid Belgisch waar beige met
roulette Vroeg Romeinse Tijd, 1 wandfragment keramiek vaatwerk
gedraaid Dorestad w-12 Vroege Middeleeuwen C, een stuk steen
gereedschap schrabber Neolithicum'
Datering Neolithicum - Steentijd?
Cultuur Onbekend
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 44578
Uniek nr. 10.40.1.110

Plaats Geldrop
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving onbekend
Beschrijving
Datering Onbekend - Onbekend
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 44579/44574
Uniek nr. 10.40.1.111

Plaats Geldrop
Toponiem Genoenhuis
Naam vinder Van der Sanden
Datum vondst 1976
vondstbeschrijving:'drie fragment keramiek vaatwerk
328
gedraaid blauw grijs Late Middeleeuwen B, een fragmentkeramiek spinklos
steengoed Nieuwe Tijd'.
Cultuur Onbekend
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 44581
Uniek nr. 10.40.1.113

Plaats Geldrop
Toponiem Genoenhuis
Verwerving Onbekend
vondstbeschrijving:'tientallen fragment keramiek vaatwerk
handgevormd IJzertijd, tientallen fragmentkeramiek vaatwerk
gedraaid blauw grijs Late Middeleeuwen B, twee fragment keramiek vaat-
werk gedraaid Vroege Middeleeuwen C, meerdere 38 fragment keramiek
vaatwerk gedraaid waarvan11 randfragment Romeinse Tijd'.
Cultuur Onbekend
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 44583
Uniek nr. 10.40.1.114

Plaats Geldrop
Toponiem Genoenhuis
Datum vondst 1968 en 1976
Beschrijving
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 44584/44585
Uniek nr. 10.40.1.116

Plaats Geldrop
Toponiem Genoenhuis
Beschrijving
Datering Vroege Bronstijd - Vroege Middeleeuwen C
Cultuur
329
Toelichting
Literatuur Jansen 1968; Theuws 1996; Beex 1968; Beex 1981;Jansen 1970;
Bazelmans 1990
Bron Archis
Nummer 44587/14109
Uniek nr. 10.40.1.117

Plaats Geldrop
Toponiem Genoenhuis
vondstbeschrijving:'een randfragment keramiek vaatwerk
gedraaid Andenne Late Middeleeuwen A'.
Datering Late Middeleeuwen - Late Middeleeuwen A?
Cultuur Onbekend
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 44589
Uniek nr. 10.40.1.118

Plaats Geldrop
Toponiem Genoenhuis
vondstbeschrijving:een randfragment keramiek vaatwerk
gedraaid Brunsting 9 Fragmenten Romeins aardwerk, drie fragmenten
keramiek vaatwerk
gedraaid Late Middeleeuwen A. Grond van elders aangevoerd ?'.
Datering Midden-Romeinse Tijd - Late Middeleeuwen A?
Cultuur Romeins
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer 44590
Uniek nr. 10.40.1.119

Plaats Geldrop
Toponiem Genoenhuis
Beschrijving
Datering Late Middeleeuwen A ? - Late Middeleeuwen A?
Cultuur
Toelichting
Literatuur
330
Bron Archis
Nummer 44591/44588
Uniek nr. 10.40.1.125

Plaats Geldrop
Toponiem Hulst
Naam vinder Van der Aa
Verwerving Onbekend
Beschrijving Waarneming op basis concept -meldingsfiche, ingevuld door
W. Verwers. Schets in CAA.
Cultuur Onbekend
Toelichting Losse vondst.
Literatuur
Bron Archis
Nummer 46060
Uniek nr. 10.40.1.136

Plaats Mierlo
Toponiem Loeswijk
Verwerving Archeologisch: booronderzoek en proefsleuven
Beschrijving
Cultuur
Toelichting
Literatuur Keijers 2004; Van Dijk 2006
Bron Archis
Nummer 50067/405056
Uniek nr. 10.40.1.137

Plaats Mierlo
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving onbekend
Beschrijving
Datering Vroege Bronstijd - Vroege Bronstijd
Cultuur
Toelichting scherven op geploegde akker.
Literatuur
Bron SAS Mierlo
Nummer 51
Uniek nr. 10.40.1.138

Plaats Geldrop
Toponiem Braakhuizen
331
Beschrijving Gegevens van amateur archeoloog.
Datering Mesolithicum - Steentijd?
Cultuur Onbekend
Toelichting
Bron Archis
Nummer 53101
Uniek nr. 10.40.1.140

Plaats Geldrop
Toponiem Coevering
Datering Vroege Middeleeuwen - Vroege Middeleeuwen?
Cultuur Onbekend
Toelichting aantal onzeker (enkele scherven)
Literatuur Van Dijk 2003
Bron Archis
Nummer 53205
Uniek nr. 10.40.1.141

Plaats Geldrop
Toponiem Centrum Hout
Datering Neolithicum - Steentijd?
Cultuur Onbekend
Toelichting Rijckholtvuursteeen
Bron Archis
Nummer 53276
Uniek nr. 10.40.1.142

Plaats Geldrop
Toponiem Genoenhuis
Beschrijving vondst uit de boring 11 op 45 cm -Mv.
Cultuur Onbekend
Toelichting boring 11 45 cm -mv
Bron Archis
332
Nummer 53319
Uniek nr. 10.40.1.143

Plaats Geldrop
Toponiem Breekweide
Datering Neolithicum - Late IJzertijd
Cultuur Onbekend
Toelichting prehistorische cultuurlaag met prehistorisch aardewerk
onder esdek
Bron Archis
Nummer 53378
Uniek nr. 10.40.1.144

Plaats Geldrop
Toponiem Centrum
Datering Neolithicum - Midden-IJzertijd
Cultuur Onbekend
Toelichting
Bron Archis
Nummer 53408
Uniek nr. 10.40.1.145

Plaats Geldrop
Toponiem Gijzenrooy
Beschrijving
Datering Neolithicum - Middeleeuwen ?
Cultuur Onbekend
Toelichting boring 14 50 cm -mv
Bron Archis
Nummer 53418
Uniek nr. 10.40.1.146

Plaats Geldrop
Toponiem Hout
333
Beschrijving
Datering Vroege Middeleeuwen - Middeleeuwen ?
Cultuur
Toelichting
Bron Archis
Nummer 53441/411474
Uniek nr. 10.40.1.147

Plaats Geldrop
Toponiem Gijzenrooi
Beschrijving
Datering Vroege Middeleeuwen - Middeleeuwen ?
Cultuur Onbekend
Toelichting losse vondst
Bron Archis
Nummer 53482
Uniek nr. 10.40.1.153

Plaats Geldrop
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving proefsleuven
Beschrijving
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer VM NR 405977
Uniek nr. 10.40.1.154

Plaats Waarnemingen
Toponiem
Naam vinder
Datum vondst
Verwerving proefsleuven
Beschrijving
Cultuur
Toelichting
Literatuur
Bron Archis
Nummer VM NR 406004
334
335
Bibliografie Geldrop-Mierlo
Aa, A.J. van der. Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden. Gorichem, 1840.
Anonymus. Kasteel Geldrop: meer dan een bezoek waard. (z.p., z.j.).
Anonymus. De Meelakkers: beschrijving van een wandeling. Geldrop (Instituut voor

Natuurbeschermingseducatie), (z.j.).
Anonymus. Verslag van de Eerste Afdeeling der Staatscommissie van Arbeids-Enquête aangaande
de tramwegen. (z.p., z.j.).
Anonymus. Noord-Brabants nijverheid in beeld. Haarlem, (z.j.).
Anonymus. Hoe men eigenaar wordt eener kousenfabriek. Geldrop, 1934.
Anonymus. De kerk in 't midden: kieken te Geldrop. Separaat uit: Panorama Ons Zuiden, 29 april
1937
Anonymus. Opa is trappist. Zuid: katholiek weekblad voor Brabant en Limburg 3 (1949) nr. 34, 16 –
17.
Anonymus. De provincie Noord-Brabant. Tussen de Rails juni 1960. [1960a]
Anonymus. De geschiedenis van de Tramweg-Maatsschappij "Eindhoven-Geldrop" en van de

Tramweg-Maatschappij "De Meierij". Spoor en Tramwegen (1960) nrs. 12,13 en 14. [1960b]
Anonymus. Sigarenbandjes: Elisabeth Bas Boxtel, ijzerhandel Fa W. vd Schoot Tilburg, Martinez

Philips Masstricht, Las-industrie Th. Jansen Geldrop. Geldrop, ca. 1960. [1960c]
Anonymus. Rapport betreffende ruilverkaveling van gronden in de gemeenten Mierlo, Someren en

Nuenen, genaamd ruilverkaveling Mierlo. Utrecht, 1965.
Anonymus. Kasteel en Kasteeltuinen: Bestemmingen en Inrichting. Geldrop (Gemeente Geldrop),

1974.
Anonymus. Het kasteel van Geldrop: handleiding kasteel en kasteelpark. Geldrop (Gemeente
Geldrop), 1976.
Anonymus. Landschappen in en om Geldrop. Geldrop (Geldrop (Instituut voor

Natuurbeschermingseducatie. Afdeling Geldrop), 1977.
Anonymus. Groenboek Genoenhuis en Gijzenrooi. Geldrop (Heemkundekring De Heerlijkheid Heeze-

Leende-Zesgehuchten), 1978.[1978a]
Anonymus. De wollenstoffenfabrieken van de n.v. H. Eijcken & Zonen te Geldrop. (z.p.), 1978. [1978b]
Anonymus. Het kasteel van Geldrop: handleiding voor bezoekers en belangstellenden van het kasteel
en het kasteelpark. Geldrop (Gemeente Geldrop), 1979.
Anonymus. Welke boom staat er in mijn straat? Boekje open over bomen. Geldrop (Gemeente
Geldrop), 1980. [1980a]
336
Anonymus. Rapport van de Boerderijencommissie Gijzenrooi Geldrop. Geldrop (Gemeente Geldrop),
1980. [1980b]
Anonymus. De kasteeltuin. Geldrop (Instituut voor Natuurbeschermingseducatie. Afdeling Geldrop),

1980. [1980c]
Anonymus. St. Annaziekenhuis Geldrop 1931-1981. Gedachten over een Centrum-Ziekenhuis anno
1981, verzameld ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan. Geldrop, 1981. [1981a]
Anonymus. Geldrop en de Dommel: schets van de betekenis de Dommel voor Geldrop door de
eeuwen heen. Geldrop (Instituut Voor Natuurbeschermingseducatie), 1981. (Uitgave t.g.v. de
tentoonstelling gehouden in verband met het 10-jarig bestaan van de afdeling Geldrop van het
I.V.N. in de Oudheidkamer Geldrop 8 t/m 25 juni 1981). [1981b]
Anonymus. Kasteel van Mierlo, De Loo (Zwanenweijer), in: Kastelen in Brabant. Van burcht tot
landhuis (tentoonstellingscatalogus 20 juni- 5 sept.1982 Noordbrabants Museum) 1982
Anonymus. Cultuurhistorische inventarisatie provincie Noord-Brabant. Gemeente Geldrop. Den Bosch,

1983. [1983a]
Anonymus. Cultuurhistorische inventarisatie provincie Noord-Brabant. Gemeente Mierlo. Den Bosch,

1983. [1983b]
Anonymus. Geldrop zoals het was en hoe het is : een foto-impressie. Heemkronyk 26 (1987) 129 –
134. [1987a]
Anonymus. Mierlo's molen maalt weer. Myerlese Koerier 1 (1987) nr.2, 15 – 18. [1987b]
Anonymus. Riel, gemeenten Eindhoven en Geldrop. Toelichting op het besluit tot aanwijzing van het
gehucht Riel als beschermd dorpsgezicht. Zeist (Rijksdienst voor de Monumentenzorg), 1987.
[1987c]
Anonymus. Molens in Mierlo. Myerlese Koerier 4 (1990) nr.2, 13 – 24.
Anonymus. Een Keltisch regenboogschoteltje. De Stratummer (september-oktober 1999), 7
Anonymus. Een aloude plek van geloof. De parochiegemeenschap en de kerk van Sinte-Brigida in het
midden van Geldrop, 1891-1991. Geldrop, 1991.
Anonymus. Bomen in Geldrop. Geldrop, 1994. (Uitgave ter gelegenheid van de Boomfeestdag op 23
maart 1994).
Anonymus. Tolpost te Mierlo (uittreksel uit de Helmondse krant 8 april 1955). D'n Myerlese koerier 12
(1998) nr.1, 3 – 7.
Anonymus. 125 jaar basisschool St. Lucia Mierlo 1874-1999. Jubileumboekje. Mierlo, 1999.
Anonymus. Heksenprocessen. De Vonder, jrg. 5-8 (1999 - 2002).
Anonymus. St. Vincentiusvereniging Geldrop. 150 jaar hulp aan medemens. Geldrop, 2000. (Uitgave
t.g.v. het 150-jarig bestaan van Vincentiusvereniging, conferentie H. Maria Brigida te Geldrop)
Anonymus. Architectuurdocumentatie – ’t Patronaat Mierlo. ArchitectuurNL 62 (2007) afl. 5, 26 - 29.
Anonymus. Monumentenroute Mierlo. Mierlo (Heemkunde Kring Myerle), 2009.
337
Anonymus. 100 jaar Veiling De Kerseboom Mierlo. Van fruitveiling naar groente- en fruitveiling 1910-
2010. Mierlo (Heemkundekring Myerle), 2010.
Arts, N.. Archeologie en ruimtelijke ordening in Zuidoost-Brabant. Amsterdam, 1996, 19 – 31.

(Zuidnederlandse Archeologische Rapporten 2).
Arts, N.. Archeologische vondsten. Keltische munt bij Riel (gemeente Geldrop). Nieuwsbrief
Archeologie Kempen- en Peelland jrg. 3, nr. 2 (1990), 16.
Asseldonk, M.M.P. van. Helmondse cijns Veghel I (1406 - 1540). Zpl., 1988. (1988b).
Asseldonk, M.M.P. van. Cijnsboeken van de heer van Helmond (±1600 - 1783) betreffende Veghel.
zpl., 1988. (1988c).
Asseldonk, M.M.P. van. Helmondse cijnsregisters betreffende Veghel 1599 - 1783. Zpl., 1988.
(1988d).
Asseldonk, M.M.P. van. De rechtspraak in Mierlo en het Hout. D’n Myerlese koerier 16 (2002) afl. 1,
35 – 41.
Asseldonk, M.M.P. van. De Meierij ontrafeld: plaatselijke bestuur, dorpsgrenzen en bestuurlijke

indeling in de Meierij van ’s-Hertogenbosch, circa 1200-1832. Tilburg, 2003.
Asten, A.G.W.G. van (e.a.). Gemeentehuizen in Geldrop en Zesgehuchten. Bijdragen tot de lokale
geschiedenis van Geldrop nr 13. Geldrop, 1986.
Asten, A.G.W.G. van. De grenspalen van de oude heerlijkheid Heeze, Leende en Zesgehuchten.
Heemkronyk 26 (1987) 14 - 17.
Asten, A.W.G.W. van. Het laatste gemeentehuis in Zesgehuchten (1911). Heemkronyk 27 (1988) 81 -
86.
Asten, A.G.W.G. van. De verdwenen kasteeltoren te Geldrop. Heemkronyk 28 (1989) 25 – 31.
Asten, A.G.W.G. van. Uit de gemeentelijke oudheidkamer van Geldrop. De R.-K. Jongensschool
Franciscus Xaverius aan de Ter Borghstraat. Heemkronyk 31 (1992) nr.3, 111 – 112.
Asten, A.G.W.G. van. Het laatste gemeentehuis in Zesgehuchten (1911). Heemkronyk 27 (1988) nr.3,
81 – 86.
Augustinus, T.. 2000 jaar Mierlo. Mierlo (Heemkundekring Myerle) 2000.
Averink, B.. Kasteeltuin Geldrop. Geldrop, 1975.
Baaren, C. van. Het raadsel van het weyerke in Mierlo. D'n Myerlese koerier 12 (1998) nr. 2, 24 – 26.
Baaren, K. van. Bijzondere middeleeuwse nederzettingssporen in Mierlo. Nieuwsbrief archeologie

Kempen- en Peelland 3 (1999) nr.1, 1 – 2.
Bartelds, G., M.A. Hoogstra. Algemene informatie van het bosreservaat 16. Mierlo ’t Sang.
Wageningen (IKC Natuurbeheer), 1997. (Werkdocument nr. W-118).
Bazelmans, J., F. Theuws (red.). Tussen zes gehuchten. De laat-Romeinse en middeleeuwse

bewoning van Geldrop-’t Zand. Amsterdam, 1990. (Studies in Prae- and Protohistorie van het
Albert Egges van Giffen Instituut. Nr. 5).
338
Bazelmans, J.. Archeologische kroniek van Noord-Brabant 1990. Geldrop – Genoenhuis, in: Brabants
Heem 43 (1991) 144-145.
Becx, E. e.a.. Kastelengids van Noord-Brabant. Utrecht, 1999.
Beex, G.. [titel = ?] In: Nuenen, W.C.M. van e.a. red.. Drie dorpen een gemeente. Een bijdrage tot de
geschiedenis van Hoogeloon, Hapert en Casteren. Hapert, 1987, [p=?].
Beex, G.. Archeologisch nieuws. Geldrop, in: Nieuwsbulletin van de Koninklijke Nederlandse
Oudheidkundige Bond 65 (1966), *87.
Beex, G.. Vondstmeldingen, in: Brabants Heem 18 (1966), 66-67.
Oudheidkundige Bond 67 (1968), *30, *76 en *138.
Oudheidkundige Bond 68 (1969), *47-48 en *113-114.
Beex, G.. Vondstmeldingen (Geldrop), in: Brabants Heem 21 (1969), 27.
Beex, G.. Roman Finds in North Brabant, in: Berichten van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig
Bodemonderzoek 23 (1973), 172, C Geldrop (152, 156).
Beex, G.. Archeologisch overzicht van de gemeente Geldrop, in: Heemkronyk (1981), 84-92.
Beex, W.. Ontginningen in een feodale wereld. SPP; Studies in Pre- en Protohistorie 5 (1990), 38-50.
Beijers, H., G.J. van Bussel. Van d’n Aabeemd tot de Zwijnsput. Toponiemen in de cijnskring Helmond
vóór 1500 in naamkundig en nederzettingshistorisch perspectief. Helmond, 1996.
Bekx, A.J.C. (e.a.). Mierlo beleeft zijn herinneringen. Mierlo (Stichting Restauratie Interieur H. Lucia-
kerk Mierlo), 1986.
Bekx, A.J.C. (e.a.). Mierlo beleeft zijn herinneringen II. Mierlo (Gilde Sint Catharina en Sint Barbara),
1993.
Berkel, G. van, K. Samplonius. Nederlandse plaatsnamen. De herkomst en betekenis van onze

plaatsnamen. Utrecht, 1995.
Berkers, A., H. Berkers. Mierlo. Bebouwing in 1832. D’n Myerlese koerier 2 (1988) 10 – 14.
Berkers, A., H. Berkers. Kadastrale leggers van Mierlo. D’n Myerlese Koerier 6 (1992) nr.2, 13 – 14.
Berkers-Romonesco, A., H. Berkers & H. Simon. Verslag archeologisch onderzoek Neerakkers, Mierlo
juni 1993 (Rapport Heemkunde kring Myerle), Mierlo, 1993.
Berkers, H & H. Simons. Archeologisch onderzoek nabij de St. Lucia kerk te Mierlo (Rapport
Heemkunde kring Myerle), Mierlo, 1994.
Berkers-Romonesco, A. De Meiboom. D'n Myerlese koerier 14 (2000) nr. 2, 9 – 13.
339
Bevers, B.. Honderd jaar Geldrops Muziekcorps. Van "La Réunion Musicale" tot Koninklijke Harmonie
"Geldrops Muziekcorps". Geldrop, 1988 (Bijdragen tot de lokale geschiedenis van Geldrop. Nr.
14)
Biemans, J.. Bakhuizen in Maarheeze en Soerendonk. Aa-Kroniek 8 (1989) 55 – 65.
Bijsterveld, A.-J., B. van der Dennen, A. van der Veen (red.). Middeleeuwen in beweging. Bewoning
en samenleving in het middeleeuwse Noord-Brabant. ’s-Hertogenbosch, 1991.
Bijsterveld, A.J.A.. Laverend tussen Kerk en wereld. De pastoors in Noord-Brabant 1400 - 1570.
Amsterdam, 1993.
Blink, H.. Van Eems tot Schelde: wandelingen door oud en nieuw Nederland. Amsterdam, 1902-1906.
(Deel 3: o.a. door de Meierij van Den Bosch, het Peelland en de Langstraat / Met afb. van
Gemert, Helmond, Deurne, Helenaveen, Eindhoven en Geldrop)
Boeijen, J.. 100 jaar N.C.B. afd. Mierlo, 1896-1996. Mierlo, 1996.
Boer, E. de. Geldrop-Mierlo - Mierlo (NB), Burgemeester Termeerstraat archeologisch vooronderzoek

(BILAN-rapport 2006/37), Tilburg, 2006.
Bokhoven, C.H.A.M. van. Geldrop in oude ansichten, deel 1. Zaltbommel, 1969.
Bokhoven, C.H.A.M. van (e.a). Geldrop in oude ansichten, deel 2. Zaltbommel, 1982.
Bolmers, J.B.. Over zeer oude Linden. Brabants Heem 17 (1975) 40 - 45.
Bohmers, A.. Belangrijke vondsten van de Ahrensburgcultuur in de gemeente Geldrop, 1962.
Bont, Chr. De....Al het merkwaardige in bonte afwisseling... Een historische geografie van Midden- en
Oost-Brabant. Waalre (Stichting Brabants Heem), 1993.
Bossenbroek, P., H.G. van Nunen. Het Land van Peel en Maas. Natuurgebieden in Zuidoost-
Nederland. Roermond, 1996.
Brabander, C.. Zusters van barmhartigheid 100 jaar in Nederland, 80 jaar in Zesgehuchten.
Heemkronijk 43 (2004) nr.3, 54 – 56.
Brock, A.C.. Historische beschrijving van de Meierij. Handschrift vervaardigd in de jaren rond 1825.
Veghel (Streekarchivariaat Langs Aa en Dommel), 1978.
Broertjes, J.. Het ontstaan van het landschap van Zes Gehuchten, in: Bazelmans, J. & F. Theuws
(red.): Tussen zes gehuchten de laat-Romeinse en middeleeuwse bewoning van Geldrop-'t
Zand (Studies in Prae- en Protohistorie 5), Amsterdam, 1990, 16-22.
Broertjes, J.P., J.P.J. van Laarhoven. Geldrop. Hofdael. Een onderzoek naar de watermolen, eerste
fabrieken en bewoning aan de Heuvel-Oost. IN: Broertjes, J.P., P.R.W. Kerkhofs, J.P.J. van
Laarhoven 15 jaar archeologisch onderzoek in Geldrop, Heeze en Leende. Geldrop
(Heemkundekring “De Heerlijkheid Heeze-Leende-Zesgehuchten), 2001, 85 – 96.
Broertjes, J.. Geschiedenis van Peijnenburgs' koekfabrieken te Geldrop. Heemkronijk 44 (2005) nr.4,
63 – 69.
Broertjes, J.. De Burght in Geldrop. Heemkronyk 46 (2007) nr. 2, 51 – 55.
Bruin, J.H.. De Vennen in Noord-Brabant. Eindhoven, 1981.
340
Burgers, W.. Oude textielfabriek in Geldrop krijgt nieuwe bestemming. Erfgoed van Industrie en
Techniek. Vlaams-Nederlands tijdschrift 9 (2000) 38 – 40.
Bussel, F.A. van. De ramp te Geldrop Anno 1627. Taxandria 46 (1939) 286 - 288.
Bussel, H. van. Mierlo. Sprokkelingen. (z.p., z.j.) (Uitgave t.g.v. 750 jaar parochie Mierlo)
Bussel, P.W.E.A. van. De windmolens van Mierlo. Brabants Heem 27 (1975) 2 – 10.
Bussel, P.W.E.A. van. Molens in Noord-Brabant. Eindhoven (Bura Boeken), 1978.
Camps, H.P.H.. Oorkondenboek van Noord-Brabant tot 1312. Deel I. De Meierij van ’s-Hertogenbosch
(met de heerlijkheid Gemert). ’s-Gravenhage, 1979.
Cleerdin, V.. Geldrop. IN: Cleerdin, V.. Zóó is Noord-Brabant. Bijdragen tot de kennis van deze
provincie, haar economische beteekenis, haar uiterlijk, haar geschiedenis. Amsterdam, 1939,
175 – 178.
Coenen, J.C.G.W.. Rapport over het gehucht Riel. Geldrop, 1977. [1997a]
Coenen, J.C.G.W.. Het verleden van Geldrop. Bloemlezing uit het werk van Jan van de Vijver.
Geldrop, 1977. (Bijdragen tot de lokale geschiedenis van Geldrop. Nr. 4) [1977b]
Coenen, J.C.G.W.. Geschiedenis van het lager onderwijs te Zesgehuchten van 1866-1979. Geldrop,
1979. (Bijdragen tot de lokale geschiedenis van Geldrop. Nr. 7)
Coenen, J.C.G.W.. Het corpus van Geldrop. Dorpsbestuur in de 17e en 18e eeuw. Geldrop, 1980.
(Bijdragen tot de lokale geschiedenis van Geldrop. Nr. 8)
Coenen, J.C.G.W.. Zesgehuchten in oude ansichten. Zaltbommel, 1981.
Coenen, J.C.G.W.. Mie Peels en de Aalsterhut. Hapert, 1985.
Coenen, J.C.G.W.. Alles wat hier leeft, spint, twernt of weeft. Geschiedenis van Geldrop en
Zesgehuchten. Geldrop, 1987.
Coenen, J.C.G.W.. Heeze, Geschiedenis van een schilderachtig dorp. Heeze (Rabobank), 1998.
Coenen, J.C.G.W.. Kerk te midden van Zes Gehuchten. Helmond, 1999.
Coenen, J.C.G.W.. Mierlo van oorsprong tot heden. Een overzicht van de geschiedenis van Mierlo.
Helmond, 2004.
Cornelissen, P.. Het Apostelhuis te Mierlo. IN: Cornelissen, P.. Schoon Roomsch Brabant. Den Bosch
(Sint Jansklokken), 1934, 52.
Crooymans, W., P. Paijens. De kleine Dommel en Kasteel Geldrop. Geldrop (Vereniging voor natuur-
en milieueducatie), 1996.
Damen, F. Brouwerijen en herbergen in Mierlo vanaf 1881. D'n Myerlese koerier 21 (2007) nr.2, 34 –
37.
Deeben 1990
Dekkers, P.J.V.. De grens tussen Sterksel en Someren betwist (1246-1718). Heemkronyk 35 (1996)
11 – 27.
341
Delen, G.. Geschiedenis van de Familie Delen 1694-1997 en de Houthandel Delen - v Dooren te
Geldrop 1862-1997. Geldrop, 1997.
Dunk, Th. von der. ‘Eminente persoonlijkheden zijn gelukkig in den loop van 1908 niet aan de
Nederlandsche Bouwkunst ontvallen'. De prijzige koepelkerken van Carl Weber (1820 - 1908)
in Noord - Brabant. Noordbrabants Historisch Jaarboek 22-23 (2005-6) 39 - 84.
Dijk, X.C.C.. Gemeente Geldrop een archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart (RAAP-

rapport 786), Amsterdam, 2003.
Dijk, X.C.C. van. Plangebied Loeswijk te Mierlo, gemeente Geldrop-Mierlo; archeologisch

vooronderzoek: een inventariserend veldonderzoek (proefsleuven) (Raap-rapport 1352),
Weert, 2006.
Eeden, H. van den. Leve de koning! Lodewijk Napoleon op reis door Brabant en Zeeland. Heusden,
2009.
Emstede, E.J.Th.A.M. van. Inventaris van het oud archief der gemeente Mierlo, 1300-1811. (z.p., z.j.)
(Peellandse Archiefinventarissen, 2.) [z.j.-a]
Emstede, E.J.Th.A.M.van. Inventaris van het nieuw archief, gevormd onder beheer van de
gemeentesecretaris, over de periode 1813-1932, der gemeente Mierlo. (z.p., z.j.) (Peellandse
Archiefinventarissen, 6.) [z.j.-b]
Emstede, E.J.Th.A.M. van. Stukken gewisseld tussen die van Lierop en van Mierlo over het bezit van
de groene gemeente, 1402-1758. Varia Peellandiae Historiae (1964-1974) p. GG 1-270.
Enklaar, D. Th.. Gemeene gronden in Noord-Brabant in de Middeleeuwen. In het licht gegeven door
D.Th. Enklaar. Utrecht, 1941. (ix, 378 p.) (Werken der Vereeniging tot uitgaaf der bronnen van
het oud-vaderlandsche recht ; 3e reeks, no.9)
Erens, M.A., H.M. Koyen ed.. De oorkonden der abdij Tongerlo. I - IV. Tongerlo, 1948 – 1958
Exel, W.J.. Textielarbeiders tegen de mechanisering: een machineoproer in Geldrop in 1833.

Heemkronyk 23 (1984) 48 – 63.
Festen, H.. Kroonjuweel van Geldrop. Heilige Brigidakerk 1891. Geldrop, 2008.
Flamman, J., M. Schabbink, F. Theuws. Inventariserend veldonderzoek van een nederzetting uit de
vroege ijzertijd en een boerenerf uit de 15e-17e eeuw in de gemeente Geldrop. Een
archeologisch onderzoek in het kader van het Zuidnederland project van de Universiteit van
Amsterdam. Amsterdam, 2001. (AAC Publicaties 1).
Fraaije, M. Bouwhistorie en restauratie van Huize Bethanië te Mierlo. Waalre, 2010.
Frenken, A.. Oorlogsgruwelen te Geldrop in 1599. Taxandria 25 (1918) 196 – 198.
Gaauw, P.G. van der, J.A.M. Roymans. Een bodemonderzoek naar het kasteel van Mierlo.
Amsterdam (RAAP), 1990. (RAAP-notitie 27).
Gastel, M. van. De armenzorg in de gemeente Geldrop gedurende de jaren 1912-1931. (z.p.), 1979.
Gool, A. van. De Kempen in vogelvlucht. Hapert, 1992.
Griensven, H.W. van. Het St. Annaziekenhuis en de Zusters van Liefde. Geldrop, 1991.
Groeneveld, S.F.G.T., Th. v.d. Boom, A.F. v. Gils. Geldrop en de wielersport, 1894-1994. Jubileum-
uitgave 75 jaar wielersportvereniging "Trap Met Lust" Geldrop, 1919 - 19 november – 1994.
Geldrop, 1994.
342
Groof, Th. de. 100 Jaren Boerenbond Geldrop en Zesgehuchten. Uitgave van Noordbrabantse
Christelijke Boerenbond. Geldrop, 1996. [1996a]
Groof, Th. de., J. Verhees. Heilige Luciakerk. D'n Myerlese koerier 10 (1996) nr.2, 12 – 19. [1996b]
Groof, Th. de. 200 jaar Oude Raadhuis. Wat er zich in en om dit gebouw heeft afgespeeld. Mierlo
(Heemkundekring Myerle), 2006.
Groof, Th. de. Het onderwijs in Mierlo rond 1870. D'n Myerlese koerier 21 (2007) nr.1, 22 – 25.
[2007a]
Groof, Th. de. Het eerste graf op de algemene begraafplaats in Mierlo. D'n Myerlese koerier
21 (2007) nr.2, 27 – 33. [2007b]
Groof, Th. de. Parochie H. Lucia Mierlo. 150 jaar kerk. Someren (Stichting 150 jaar kerkgebouw
parochie H. Lucia Mierlo), 2008.
Groot, P. de. De Venus van Mierlo : de oudste kunst van ons land, Amsterdam, 1962.
Gurp, G. van. Proto-industralisatie in Tilburg en Geldrop. Textielhistorische bijdragen 39 (1999) 13 -

50.
Haans, P.. Vrije tijdsbesteding van volwassen en tussen 1900 en 1945 Herinneringen van een oud-
Geldroppenaar. Geldrop, 1988. (Bijdragen tot de lokale geschiedenis van Geldrop nr. 15)
Hameeteman, J.. Een klein stukje historie van de Geldropse textielindustrie. Heemkronijk 40 (2001) nr.
3, 31 – 34.
Heemkronijk (driemaandelijkse uitgave van de Heemkundige Kring De Heerlijkheid Heeze-Leende-

Zesgehuchten).
Heesters, W.. Schijndel. Historische verkenningen. Waalre, 1984.
Heijden, C.G.W.P. van der. De demografische en economische conjunctuur in het Oostbrabantse

textielgebied 1850-1920. ’s-Hertogenbosch, 1985.
Helvoort, H. van. Kerk Zesgehuchten. Geldrop (Parochie H.H. Maria en Brigida), 1971.
Heuvel, R.H.A. van den. A. van den Heuvel & Zoon. Van Lakenfabrikeurs tot Textielfabrikanten 1816 –
1981. Geldrop, 1981.
Heuvel, R.H.A. van den. 200 jaar geschiedenis van het textielbedrijf Van de Heuvel te Geldrop.
Tilburg, 2008.
Holwerda, J.H. , M.A. Evelein & N.J. Krom. Catalogus van het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden,
Afdeling Praehistorie en Nederlandsche Oudheden (1908), Leiden, B II 453, 43.
e
Hooff, G. van. Een garenblekerijtje te Mierlo in de 19 eeuw. Heemkroniek 28 (1980) 159 – 172.
Hooff, G. van. Een Duitse enclave in Mierlo-Hout. De Heimathuizen. Helmonds Heem, themanummer
'Wonen in Helmond' (2002) nr.1 – 2, 7 – 18.
d’Hooge, L.. 150 jaar Sint Vincentrius Vereniging Geldrop, conferentie H. Maria Brigida, 14 oktober
2000. Geldrop, 2000.
Hout, F. van. De brandweer in de Geldropse gemeenschap vroeger en nu. Geldrop, 1975. (Bijdragen
tot de lokale geschiedenis van Geldrop, nr. 1.)
343
Huijbers, J.. Een beeld van een kerkdorp, Mierlo-Hout. Mierlo, 1984.
Jansen, A.. Heemkronyk. Driemaandelijkse uitgave van de Heemkundige Kring “De Heerlijkheid
Heeze-Leende-Zesgehuchten''(1968), 3-5.
Jansen, A.. De merkwaardige puttenreeks van Geldrop. Brabants Heem 22 (1970) 39 – 43.
Jansen, A.W.. Bergmolen De Korenbloem Ulvenhout 100 jaar. Ulvenhout (Stichting Molen De
Korenbloem), 2009.
Janssen, H.L. & W.A.B. Van Der Sanden. Middeleeuws aardewerk uit Geldrop (11e-12e eeuw).
Brabants Heem 37-4 ((1985),151-159.
Janssen, H.L., W.A.B. van der Sanden. Middeleeuws aardewerk uit Geldrop (11e-12e eeuw).
Brabants Heem 37 (1985) 151 – 159.
Jansen, K.. Armenzorg in Geldrop I. De armenzorg in de periode 1870-1930. Geldrop, 1981.

(Bijdragen tot de lokale geschiedenis van Geldrop, nr. 9).
Jansen, K.. Armenzorg in Geldrop II. De armenzorg in de periode 1810-1870. Geldrop, 1982.
(Bijdragen tot de lokale geschiedenis van Geldrop, nr. 10.)
Janssens, M.& M. Mostert & C. Verbeek. Geldrop-Mierlo-Geldrop (NB), De Zegge 1. Archeologisch

vooronderzoek (BILAN-rapport; 2007/102), Tilburg, 2007
Jong, J. de, Cultuurhistorisch onderzoek Sang en Goorkens gemeenten Geldrop-Mierlo, Someren en

Heeze-Leende, (Croonen Adviseurs) Rosmalen 2009.
Jong, R. de, A. Lehr, R. de Waard. De zingende torens van Nederland. Zutphen, 1996.
Jongstra-Bours, P., T. Augustinus. De Mierlose kerk. Mierlo, 1999.
Juten, G.C.A.. De heerlijkheid Mierlo. Taxandria 36 (1929) 169 – 178.
Kam, W.H.. Over "Het raadsel van het bijl”, in: Brabants Heem 3 (1951), 114.
Kappelhof, A.C.M.. Het archief van de Tafel van de H. Geest van ’s-Hertogenbosch. Regesten van
oorkonden I (1271-1359). Den Bosch, 1980.
Ketelaars, E.. De Kapel bij het oude ziekenhuis en de huishoudschool in Geldrop. Heemkronijk
37 (1998) nr.1, 27 – 30.
Kleij, P. en W.J.H. Verwers.. Archeologische kroniek van Noord-Brabant 1993, Mierlo in: Brabants
Heem 46 (1993), 143.
Knaapen, J.P.. Eeuwfeest der St.-Vincentius-Vereniging Conferentie van de H. Maria Brigida te

Geldrop, 1850-1950. Geldrop, 1950.
Knippenberg, W.. Vondstmeldingen, in: Brabants Heem 15 (1963), 138-139.
Kolen, E.. Van den Heuvelcomplex na grondige restauratie weer Geldrop’s culturele hart.
Monumenten 23 (2002) afl. 3, 20 – 22.
Kolen, J. e.a.. Biografie van Peelland. De cultuurhistorische hoofdstructuur (CHS) van Peelland.
Toelichting bij de kaart. Amsterdam (Archeologisch Centrum Vrije Universteit), 2004. (Zuid-
Nederlandse Archeologische Rapporten 13.)
344
Kolman, C., B.O. Meierink, R. Stenvert. Monumenten in Nederland. Noord-Brabant. Zwolle, 1997.
Kortlang, F.. De Dommelvallei. Een archeologische inventarisatie. Deel II: bewoningsgeschiedenis. ’s-
Hertogenbosch, 1987.
Krekel, G.. De tram in Geldrop en omgeving. Geldrop, 1985. (Bijdragen tot de lokale
geschiedenis van Geldrop, nr. 12.)
e
Krol, H.. Mierlo in de middeleeuwen, deel 1. Oorsprong, jachthuis/kasteel en de Heren van Rode (12 -
e
13 eeuw). D’n Myerlese koerier 2 (1988) nr. 2, 17 - 25.
Krol, H.. Mierlo in de middeleeuwen, deel 2. De ridders Hendrik (Moedel) en Gosewijn Dickbier, heren
van Mierlo. D’n Myerlese koerier 3 (1989) nr. 1, 36 - 42.
Krom, C.C.N.. Mierlo, heerlijkheid en laatbank in de vorige eeuwen. Bĳdragen voor rechtgeleerdheid
en wetgeving (1881).
Kroon, D.. Over de plaats van de Geldropse galg. Heemkronijk 37 (1998) nr.2, 77 – 81.
Kuysten, C.A.. Het Speelhuis te Riel. Brabants Heem 1 (1949) 6.
Kuysten, C.A.. De Vrijstraat in Eindhoven (p. 14, noot 4). Brabants Heem 2 (1950), 14 noot 4.
Laarhoven, J. van. Geldrop, kasteel. De verdwenen toren van het kasteel van Geldrop. In: Broertjes,
J.P., P.R.W. Kerkhofs, J.P.J. van Laarhoven. 15 jaar archeologisch onderzoek in Geldrop,
Heeze en Leende. Geldrop (Heemkundekring “De Heerlijkheid Heeze-Leende-
Zesgehuchten”), 2001, 63 – 66. [2001a]
Laarhoven, J. van. Geldrop, Genoenhuis. Een hoeve uit de volle middeleeuwen op ’t Zand. In:
Broertjes, J.P., P.R.W. Kerkhofs, J.P.J. van Laarhoven. 15 jaar archeologisch onderzoek in
Geldrop, Heeze en Leende. Geldrop (Heemkundekring “De Heerlijkheid Heeze-Leende-
Zesgehuchten”), 2001, 67 – 84. [2001b]
Laarhoven, J. van. Wat was, wat werd, wat is Geldrop? De geschiedenis van een leefgemeenschap
door alle tijden heen. Heemkronyk 49 (2010) nr. 1, 12 – 19; nr. 2, 23 – 35;
nr. 3, 43 – 52.
Leeuwe, R. de. Geldrop Luchen. Opgraving van een nederzetting uit de periode bronstijd-vroege
ijzertijd (Archol Rapport 133), 2010.
Leideritz, W.J.M.. Ter ere Gods. De “Tramweg-maatschappij Eindhoven-Geldrop” in historisch

perspectief. Heemkronyk 20 (1981) nr. 3-4, 170 – 187.
Lenssen, L.. Toponiemen-onderzoek van Mierlo. D’n Myerlese koerier 6 (1992) nr. 2, 5-9; 7 (1993) nr.
1, 14 - 18; nr. 2, 30 - 34; 8 (1994) nr. 2, 12 - 17; 9 (1995) nr. 1, 27 – 30.
Lenssen, L.. Uit Leo’s archief. De schuurkerk van Mierlo. D'n Myerlese koerier 22 (2008) nr. 2, 5- 15.
Luijten, H.. Plantenresten uit Geldrop. (Studies in Pre- en Protohistorie 5). 1990, 58-64.
Maas, T.. Nederzettingsgeschiedenis van de Brabantse zandgronden. Bronnen en

onderzoeksmethoden. In: Bijsterveld, A.-J., B. van der Dennen, A. van der Veen (red.).
Middeleeuwen in beweging. Bewoning en samenleving in het middeleeuwse Noord-Brabant.
’s-Hertogenbosch, 1991.
345
Maes, N.C.M. Genetische kwaliteit inheemse bomen en struiken. Deelproject: Randvoorwaarden en
knelpunten bij behoud en toepassing van inheemse genenmateriaal. Wageningen (Instituut
voor Bos- en Natuuronderzoek (IBN-DLO)), 1993. (IBN-rapport, ISSN 0928-6888; 020, ill.,
Rapport samengesteld in opdracht van het Informatie en Kennis Centrum, NBLF, Ministerie
LNV, uitgevoerd door Ekologisch Adviesburo Maes, lit.opg., 86 p).
Manders, J.. Cultuurhistorisch onderzoek boerderij & familie Manders Broekstraat 64 Mierlo 1750-
2004. Deurne, 2004.
Manders, J.. Cultuurhistorisch onderzoek boerderij & familie Knoops-Verschuijten met alle bewoners
van Heiderschoor Mierlo. Deurne, 2008.
Margry P.J., C. Caspers. Bedevaartplaatsen in Nederland. Deel 2 Provincie Noord-Brabant.

Amsterdam, 1998.
Meeusen-Schafrat, N.. Zó zag ik Geldrop. Geldrop (Landgoed Kasteel Geldrop), 2009.
Megens - Linders, A.M.H.. Transcriptie van het cijnsregister uit het archief van de raad en
rentmeestergeneraal der domeinen, inv.nr. 193. Sint-Oedenrode 1646 - 1651. (zjr, zpl, op
BHIC beschikbaar)
Melssen, J..Th.M.. Tovenaressen gevangen genomen in Mierlo. De Brabantse Leeuw 28 (1979) 199.
Melssen, J..Th.M.. Het gemeentewapen van Geldrop geplaatst tegen de vroegste geschiedenis. De
Brabantse Leeuw 35 (1986) 136 – 142.
Meulendijks, Th. H., J. Vogels, N. Arts. Opt Hout. Een onderzoek naar de (bewonings)geschiedenis
van Mierlo-Hout. Beek en Donk, 2003.
Michels, J.C.M.. Architectuur en stedebouw in Noord-Brabant 1850-1940. Zwolle, 1993.
Mostert, M., & C. Verbeek. Geldrop-Mierlo (NB), Franciscanessenhof – Huize Bethanië.

Proefsleuvenonderzoek (BILAN rapport), Tilburg, 2007.
Neerven, H. van. Historische beschrijving Mierlo-Kersendorp!! D'n Myerlese koerier 14 (2000) nr.2, 21
– 25.
Nijhof, E. (red.). Lijnen door het Brabantse land. 200 jaar verkeersinfrastructuur in Noord-Brabant
1796-1996. Zwolle, 1997.
Nijhof, P.. Op de bres. Een wollenstoffenfabriek in Geldrop. Erfgoed van Industrie en Techniek.
Vlaams-Nederlands tijdschrift 5 (1996) 66 – 67.
Nijland, G.J.. Mijn land. XI Noord-Brabant. Deventer, 1937.
Oirschot, A. van. Middeleeuwse kastelen van Noord-Brabant. Hun bewoners en bewogen

geschiedenis. Meppel, 1981. [1981a]
Oirschot, A.. De ramp en van de kerken van Geldrop. Heemkronyk 20 (1981) afl. 3-4, 103 – 111.
[1981b]
Ostkamp, S.. Van nederzettingslocatie tot akkercomplex : plattelandsnederzettingen uit de volle-

middeleeuwen bij Geldrop ’t Zand (doctoraalscriptie), Amsterdam, 1998.
Paijens, P., W. Crooymans. De Kleine Dommel en Kasteel Geldrop. Geldrop, 1996.
346
Parlevliet, M. & J. Verspay. Inventariserend veldonderzoek op het voormalige schoolterrein aan de
Kettingstraat, gemeente Geldrop-Mierlo (Noord-Brabant) (AAC publicaties 30), Amsterdam,
2005.
Parlevliet, M., C.W. Koot. Rondom de Luchense loop een archeologische bureaustudie en verkennend
booronderzoek van het plangebied Luchen in de gemeente Geldrop-Mierlo (Noord-Brabant).
Amsterdam, 2006. (AAC-publicaties nr. 28.)
Pessers, Fr. A.J.. Memoriale. Sint Jozefparochie. (z.p.), 1998.
Philipsen, M.. De geschiedenis van 't Hout in vogelvlucht. IN: Meulendijks, Th., J. Vogels. Opt Hout.
Een onderzoek naar de (bewonings)geschiedenis van Mierlo-Hout.Beek en Donk. 2003, 25 –
79.
Ridder, J.A. de. Vijftig jaar Tivoli. 'n halve eeuw kerkgeschiedenis in Geldrop en Eindhoven.
Eindhoven, 1979.
Rijk, R. de. 50 jaar scouting Mierlo 1946 – 1996. Mierlo, 1996.
Roelofs, A.. R.K. Huishoudschool St. Anna te Geldrop. Geldrop, 1948.
Roymans, N., F. Theuws (red.). Een en al zand. Twee jaar graven naar het Brabantse verleden. ’s-
Hertogenbosch (Stichting Brabantse Regionale Geschiedbeoefening), 1993.
Ruhe, H.A.M.. Het dorpswoonhuis in de Kempen vanaf de vijftiende tot de negentiende eeuw.
Zaltbommel, 1980.
Sam, L.A., J.P.W. Verspay, C.L. Nyst. Recente archeologie bij kasteel Geldrop: definitief
archeologisch onderzoek op het kasteelcomplex, gemeente Geldrop-Mierlo (Noord-Brabant).
Amsterdam (Archeologisch Centrum), 2007. (AAC publicaties, nr. 39.)
Sam, L.A.. Inventariserend veldonderzoek in het plangebied Mierlo 'Santheuvel-de-Loo' (Noord-

Brabant) (AAC notities 32), Amsterdam, 2006.
Sanders, J.G.M., W.A. van Ham, J. Vriens (red.). Noord-Brabant tijdens de Republiek der Verenigde
Nederlanden 1572 - 1795. een institutionele handleiding. Den Bosch/Hilversum 1996. (ISBN
90-6550-532-6, 575 pp, krtn, losse kaart achterin)
Sanders, J.. Een memoriaal. St. Jozefparochie-Geldrop. (z.p.), 2004.
Sante. J. L. van, (e.a.). Geldrop en het Eindhovens Kanaal. Ook in 1862 moeilijkheden op Hulst.
Geldrop, 1976. (Bijdragen tot de lokale geschiedenis van Geldrop, nr. 2.) [1976a]
Sante, J. L. van. Muziek in de toren van Geldrop vroeger en nu. Geldrop, 1976. (Bijdragen tot de
lokale geschiedenis van Geldrop. nr. 3.) [1976b]
Sante, J. L. van, C. van Bokhoven, N.A.M. van Broekhoven. Muziek in de toren van Geldrop vroeger
e
en nu. Geldrop, 1981. (Bijdragen tot de lokale geschiedenis van Geldrop, nr. 3, 2 druk.)
Sassen, A.. Lakenindustrie te Geldrop. Taxandria 17 (1910) 301.
Schonnen, J.. De Dommelvallei van Geldrop tot Son, Delft, 1972.
Schutte, A.. Archeologisch onderzoek Rielse Park te Geldrop, gemeente Geldrop-Mierlo :

bureauonderzoek en inventariserend veldonderzoek waarderende fase, door middel van
proefsleuven, plangebied Rielse Park te Geldrop, gemeente Geldrop-Mierlo (Grontmij
Archeologische Rapporten 558), Roermond, 2008.
Sevens, A.. De heerlijkheid Mierlo. Taxandria 36 (1929) 217 – 221.
347
Sevens, A.. De heerlijkheid Mierlo. Grensscheiding. Taxandria 37 (1930) 317 – 320.
Sevens, A.. De heerlijkheid Mierlo. Taxandria 39 (1932) 20 – 22. [1932a]
Sevens, A.. Uit het gemeente-archief te Mierlo. Taxandria 39 (1932) 54 – 58. [1932b]
Simons, H.. Archeologische inventarisatie van het buitengebied van de gemeente Mierlo (uitgave
werkgroep archeologie van de heemkundekring Myerle), Mierlo, 1995.
Simons, H.. Archeologische inventarisatie van de bebouwde kom van de gemeente Mierlo (uitgave
werkgroep archeologie van de heemkundekring Myerle), Mierlo, 1997.
Simons, H.. Mierlo in de Middeleeuwen. Archeologisch onderzoek nabij de St. Luciakerk te Mierlo.
Mierlo (Heemkundekring Myerle), 1998.
Simons, H. Mierlo in de Middeleeuwen. Nieuwsbrief archeologie Kempen- en Peelland 3 (1999) nr. 2,

6 – 7. [1999a]
Simons, H.. Cultuurhistorische relicten in het buitengebied van Mierlo. Mierlo (Heemkundekring
Myerle), 1999. [1999b]
Simons, H. Mierlo in de middeleeuwen. Archeologisch onderzoek Kerkakkers 1,2 en 3.. D'n Myerlese
koerier 13 (1999) nr. 1, 24 – 27. [1999c]
Simons, H.. De Torenakker. D'n Myerlese koerier 21 (2007) nr. 1, 26 – 28.
Simons, H.. Cultuurhistorische inventarisatie van het buitengebied van Geldrop. Mierlo
Simons, H.. Cultuurhistorische inventarisatie van het buitengebied van Mierlo. Mierlo
Simons, H.. De kapellen van Het Broek. D'n Myerlese koerier 23 (2009) nr. 2, 32 – 40.
Simons, H.. Mierlo MTV. Bewoningssporen uit de uit de Volle-Middeleeuwen nabij de St. Lucia-kerk
van Mierlo. Mierlo (Werkgroep Archeologie van de Heemkundekring Myerle, 2010.
Smits, J.. De Strabrechtse Heide en Lieropse Heide. IN: Bossenbroek, P., H.G. van Nunen. Het Land
van Peel en Maas. Natuurgebieden in Zuidoost-Nederland. Roermond, 1996, 9 - 25.
Spilbeeck, W. van.. Bijdragen tot de geschiedenis van Mierlo. Noordbrabantsche Almanak voor het
jaar 1891. Jaarboekje voor Noordbrabantsche geschiedenis, taal- en letterkunde, 457 – 478;
Idem, 1892, 611 - 629.
Spilman, H.. Afbeeldingen van kerken, kasteelen en andere gebouwen in oostelijk Noordbrabant. 's-
Hertogenbosch, 1921. (Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-
Brabant, nieuwe Reeks, nr. 19)
Stam, J.. De geschiedenis van de protestantse gemeente van Geldrop en Nuenen. Geldrop (1648-
heden), Nuenen (1795-1947). Geldrop, 1993.
Stevens, W.I., P.J. Trimp. Van stad naar regionaal-stads-weefsel. Struktuurverkenning van een
bestaand stads-patroon binnen een "nieuw" stedelijk & landschappelijk systeem. Stadsgewest
& Geldrop. 's-Hertogenbosch (Atelier Architectuur en Ruimtelijke Ordening) 1976.
Stilma L.. Tussen aankomst en vertrek. Utrecht (Nederlandse Spoorwegen), 1964.
348
Stratum, J.. Bevolking in beweging, 1750-1920. Historische demografie van Geldrop in economisch
perspectief. Tilburg (ZHC), 2004. (Bijdragen tot de geschiedenis van het Zuiden van
e
Nederland; 3 reeks, deel 23.)
Stratum, J.. Geldrop 1750-1920. Mensen en bedrijvigheid. Geldrop, 2006.
Strijbos, H.. Kerken van heren en boeren: bouwhistorische verkenningen naar de middeleeuwse
kerken in het kwartier Kempenland. ‘s- Hertogenbosch (Stichting Brabants Heem), 1995.
Strootman, B.G.M.. Oude rijkswegen. Ontstaan, oorspronkelijk en huidig beeld van de oude
rijkswegen in Nederland. Utrecht (Landinrichtingsdienst), 1989.
Theresa, M.. Gedenkboek van de Congregatie der Zusters van Liefde van Jezus en Maria, Moeder
van Goeden Bijstand, te Schijndel, 1836-1926. ’s-Hertogenbosch, 1926.
Theuws, F.. Het laat-middeleeuws cultuurlandschap. IN: Bazelmans, J., F. Theuws. Tussen zes
gehuchten. Amsterdam (Albert Egges van Giffen Instituut voor Prae- en protohistorie), 1990,
52 – 57.
Theuws, F.. Landed property and manorial organisation in Northern Austrasia: some considerations
and a case study. Amsterdam (Studies in Pre- en Protohistorie 7), 1991, 299-407.
Theuws, F., N. Roymans. Heren en boeren in vroeg-middeleeuws Geldrop. IN: Roymans, N., F.
Theuws (red.). Een en al zand. Twee jaar graven naar het Brabantse verleden. ’s-
Hertogenbosch (Stichting Brabantse Regionale Geschiedbeoefening), 1993, 88 – 104.
Theuws, F. Opgraven in een bedreigd landschap. Het Zuid-Nederlandprojekt van de Universiteit van
Amsterdam. IN: Arts, N.. Archeologie en ruimtelijke ordening in Zuidoost-Brabant. Amsterdam,
1996, 19 – 31. (Zuidnederlandse Archeologische Rapporten 2)
Veldhuizen, G., H. Tielemans, I. Tielemans. Korenmolen ’t Nupke sinds 1843. Geldrop, 1993.
Ven, A. van de. 100 jaar St. Lucia Mierlo-Hout, 1884-1984. Mierlo-Hout, 1984.
Vera, H.. 650 jaar Beerse gemeijnt. Berse 3 (1993) nr. 4, 4-7; 4 (1994) nr. 1, 5-8; nr. 2, 2-6; nr. 3, 1-6;
nr. 4, 1-5; 5 (1995) nr. 1, 1-6; nr. 2, 9-15; nr. 3, 1-7; nr. 4, 6-11; 6 (1996) nr. 1, 7-11.
Verhagen, F.B.A.M.. Geldrop, economische-statistische beschrijving van een industriële

plattelandsgemeente vanaf het begin der 19e eeuw. Eindhoven, 1945.
Verhagen, F.B.A.M.. Het industrielandschap aan de Dommel te Geldrop. Bulletin van de Stichting tot
behoud van monumenten van bedrijf en techniek in het zuiden van Nederland. Nrs. 28 en 29.
Geldrop (Stichting tot Behoud van Monumenten van Bedrijf en Techniek in het Zuiden van
Nederland), 1987.
Verhees-Wouters, H.. De geschiedenis van het kasteel Geldrop & zijn bewoners. Heemkronyk 36
(1997) nr. 2/3.
Verhoeven, M.P.F.V.. Onderzoeksgebied Kasteel Heeze-Rietbeemden. Gemeenten Heeze-Leende &

Geldrop. Een cultuurhistorisch bureauonderzoek. Weesp (RAAP), 2010. (RAAP-rapport 2063).
Verspay, J.P.W. & M. Hissel. Onder aan de akkers. Nederzettingssporen uit de Late –Middeleeuwen
en Nieuwe Tijd aangetroffen met het inventariserend veldonderzoek in plangebied mierlo- ’t
Karrewiel, gemeente Geldrop-Mierlo (Noord-Brabant) (AAC-publicaties 45), Amsterdam, 2007.
Verwers, W.J.H.. Mierlo, in: Jaarverslag van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek
1991, 1992, 180.
349
Verwers, W.J.H.. Mierlo. Nederzetting Romeinse Tijd, in: Jaarverslag van de Rijksdienst voor het
Oudheidkundig Bodemonderzoek 1993 (1994), 53.
Vijver, J.A.M. van de. Gedenkschrift bij gelegenheid van het honderdjarig bestaan van het St.
Annagesticht te Geldrop, 1856 - 13 maart – 1956. Eindhoven, 1956.
Vink, P.. Het boek van Mierlo. Deurne, 1982.
Vleuten, G. van der. Van knip tot chip. Boerenleenbank - Rabobank Mierlo 100 jaar. Mierlo, 1997.
Vleuten, G. van der. De Mariakapel in de ark. D'n Myerlese koerier 12 (1998) nr. 2, 5 – 10.
Vleuten, H. van der. Jagen in de heerlijkheid Mierlo. D’n Myerlese koerier 1 (1987) nr. 2, 38 – 42.
[1987a]
Vleuten, H. van der. Grafzerk bij de kerk te Mierlo. H.J.C. Eyckn, kanunnik, kapelaan, ridder. 1854-
1886. D’n Myerlese koerier 1 (1987) 20 – 23. [1987b]
Vleuten J. van der, L. de Fost. Mierlo’s verleden. Ljubljana, 1996.
Vlijmen, P.A.H.M.. Kasteel Geldrop. Brabantia 24 (1975) 184 – 186.
Vloemans, L.C.M.. Muziekkorps Euphonia 50 jaar. Een gouden tijd. Geldrop, 1999.
Vogels, H.. Ridder Gooswijn, heer van Mierlo (1265-1266). D’n Myerlese koerier 5 (1991), nr. 2, 20 –
23.
Vogels, H.. Mierlo, zijn oudste heren en hun familie (ca. 1100-1335). Een genealogische en
historische reconstructie. D’n Myerlese Koerier 13 (1999) nr. 2.
Voordt - Pieck, L. van der, M. Kuijl. Kaart der provincie Noord-Braband, bestaande uit 12 bladen met
verzamelings-kaart, volgens de opmetingen van het kadaster. Maastricht (Geographisch
Etablissement F. Desterbecq), 1842.
Vossenberg, J., L. Lenssen. Bierbrouwerijen te Mierlo. D'n Myerlese koerier 16 (2002) nr.1, 6 – 15.
Vree, V.L.. Voorlopige inventaris van het oud-archief der gemeente Mierlo. Mierlo, 1961.
Waal, J.J.F. de. Een merkwaardige boom in Heeze. Heemkronyk 29 (1990) 49 - 55.
Wal, A. Ter. Geldrop Papenvoort. IVO d.m.v. proefsleuven (BAAC-rapport A-08.0278), ’s-
Hertogenbosch, 2008.
Weijts, R.. De tramlijn Eindhoven-Geldrop-Mierlo-Helmond-Asten. D’n Myerlese koerier 4 (1990) nr. 1,
13 – 32.
Weijts, R.. Pastorie. Geschiedenis van de pastorie in de Marktstraat. Myerlese Koerier 9 (1995) nr. 2,
3 – 7.
Weijts, R.. Onderwijs. D'n Myerlese koerier 11 (1997) nr. 1, 19 – 29.
Weijts, R.. Kerk en kerkklokken Mierlo-Hout. D'n Myerlese koerier 14 (2000) nr. 2,14 – 20.
Weijts, R.. Mierlose kerkhof/begraafplaats. Myerlese Koerier 16 (2002) nr. 2, 6 – 16.
Weijts, R.. Compostfabriek in Mierlo. D'n Myerlese koerier 21 (2007) nr. 2, 5 – 26.
Weijts, R.. Antonie Geeven en de Mierlose armenzorg, 1850-1920. D'n Myerlese koerier 24 (2010) nr.
2, 5 – 51.
350
Werkgroep Archeologie Heemkundekring "De Heerlijkheid Heeze-Leende-Zesgehuchten. 15 jaar
archeologisch onderzoek in Geldrop, heeze en Leende een thema uitgave van de
Heemkronyk bij het 40 jarig bestaan van Heemkundekring "De Heerlijkheid Heeze-Leende-
Zesgehuchten, 2001
Wesdorp, M.. De bewoningsgeschiedenis van een dekzandplateau te Geldrop (Noord-Brabant) tot

aan de Romeinse Tijd (doctoraalscriptie IPP), Amsterdam, 1997.
Wieberdink, G.L. (samensteller). Historische Atlas van Noord-Brabant. Chromotopografische Kaart des
Rijks 1:25.000. Den Ilp, 1989.
Wiggers, J.. St. Lucia in verleden, heden en toekomst. Jubileumuitgave 1877-2002. Mierlo (Gemengde
Zangvereniging St. Lucia Mierlo), 2002.
Wijnands, F.. Van oud naar nieuw. St. Annaziekenhuis Geldrop. Eindhoven, 1972.
Wijnands, W.. Basisschool St. Johannes viert... 100 jaar. Mierlo (Basisschool St. Johannes Mierlo),
1998.
Wit, M.J.M. de. Een archeologisch inventariserend veldonderzoek (IVO) door middel van proefsleuven
op het voormalig kasteelterrein 'De Burght' te Geldrop, gemeente Geldrop-Mierlo (N.Br.)
(ARC-Publicaties 164), Groningen, 2006.
Wolters-Noordhoff. Grote Historische Atlas van Nederland 1:50.000. Deel 4: Zuid-Nederland 1838 -
1857. Groningen, 1990.
Zoetmulder, S.H.A.M.. Vestiging en groei van de N.V. Eindhovensche Katoenmaatschappij v/h Ign. De
Haes, Eindhoven en Mierlo. Eindhoven, 1953.
Zoetmulder, S.H.A.M.. De Brabantse molens. Helmond, 1973.
351

Bijlage 3 Catalogus Cultuurhistorische Inventarisatie Geldrop-Mierlo

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bijlage 3 Catalogus Cultuurhistorische Inventarisatie Geldrop-Mierlo

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Catalogus

Bijlage behorende bij het rapport:

: Exacte locatie (nog) onbekend.

In hoofdstuk 1 wordt de reconstructie van het natuurlijk landschap in Geldrop-Mierlo beschreven

1.2 De kaart voor Geldrop - Mierlo

Basismateriaal wat gebruikt is:

Relatieve hoogtekaart Geldrop - Mierlo.

1.3 Werkwijze bij het maken van het fysieke landschap

De voorgaande elementen 01 t/m 06 beschrijven heel de bestudeerde oppervlakte. Het element 07

Thema 1: Lage zandgronden

Thema 2: Lage dekzandruggen

Thema 3: Hoge dekzandruggen

Uniek nr Naam Opp (ha)

Uniek nr Naam Opp (ha)

Uniek nr Naam Opp (ha)

Dit zijn de tien grootste uitblazingslaagten:

Uniek nr Naam Opp (ha)

5.2 Andere laagtes

Uniek nr Naam Opp (ha)

Uniek nr Naam Opp (ha)

Uniek nr Naam Opp (ha)

De beken in Geldrop-Mierlo zijn merendeels ‘genormaliseerd” ofwel rechtgetrokken. Op deze kaart is

Uniek nr Naam Lengte (m)

7.2 Oude meander

Van venen aan de aardoppervlakte blijkt op de moderne geomorfologische en bodemkaart vrijwel

In deze reconstructie zijn de waterhoudende vennen volgens de kadasterkaarten alle opgenomen.

Uniek nr Naam Opp (ha)

Uniek nr Naam Opp (ha)

8.3 Veengebied actueel

Uniek nr Naam Opp (ha)

8.4 Veengebied verdwenen

Uniek nr Naam Opp (ha)

9.1. Hei in 1840

Uniek nr Naam Relictstatus

9.2. Hei in 1900

Uniek nr Naam Relictstatus

9.3. Hei in 1930

10.9.3.001 t/m 10.9.3.023 Hei in 1930.

10.1. Geologische eenheid

10.2. Tektonische breuk

10.3. Midden-Brabantse Dekzandrug

Deze ontbreken in Geldrop-Mierlo.

De belangrijkste criteria die de groeiplaats betreffen:

De belangrijkste criteria die de boom of struik zelf betreffen:

De in de rapportage opgenomen soorten en groeiplaatsen zijn steeds in het veld bezocht en

Uniek nr Naam Toelichting Opp in ha

Bevolkingsontwikkeling van de dorpen

Het oude Geldrop

Geschiedenis van het wapen

Het oude Mierlo

Geschiedenis van het wapen

De Heer de ContillionIV D blz 51 schryft van

Tot zover Brock in 1825.

Geschiedenis van het wapen

Thema 12: Oude infrastructuur

12.1 Prehistorische wegen

12.2 Romeinse wegen

12.3 Voorde / Brug

12.4 Middeleeuwse hoofdwegen

In Geldrop-Mierlo waren de meeste zandwegen verbindingen tussen gehuchten en hoeven. Vanuit

10.13.01.021 Geldrop - Tongelre

10.13.01.028 Provinciale weg Geldrop – Helmond

10.13.2.001 Station Geldrop

10.13.2.002 Tramstation te Mierlo