Agnieszka

Romaneczko

Przez tekst kultury do wartości natury

Fot. A. Romaneczko
Cykl lekcji języka polskiego dla
szkoły podstawowej,
poświęconych uwrażliwianiu na
piękno natury i propagowaniu
postaw ekologicznych.
 Agnieszka
Przez tekst kultury do wartości natury
Romaneczko

Wprowadzenie:
Cykl lekcji zatytułowany Przez tekst kultury do wartości natury przeznaczony
jest dla uczniów klasy VI szkoły podstawowej i ma celu rozbudzenie wrażliwości
młodych ludzi na piękno naturalnego pejzażu oraz kształtowanie postawy
odpowiedzialności za otaczające środowisko. Inspirację metodologiczną projektu
stanowiła koncepcja „ekologicznej estetyki przyrody” przedstawiona przez Gemota
Böhmego w publikacji Filozofia i estetyka przyrody w dobie kryzysu środowiska
naturalnego. Autor podkreśla rolę i znaczenie naturalnego, a zatem nie poddawanego
interwencji ludzkiej, krajobrazu, który stanowi pierwotne i najbardziej bliskie miejsce
przebywania człowieka. Przyroda jest bowiem nie tylko estetycznym kontekstem ludzkiego
życia, ale miejscem powrotu, składnikiem budującym tożsamość jednostki jako części
żywego organizmu natury i przestrzenią, na tle której możliwe jest dopiero zrozumienie
sprzeczności stanowiących istotę człowieczeństwa. Sprzeczności te sytuują się na osi między
harmonijną koegzystencją włączoną w biologiczny rytm natury a indywidualizmem,
kreacjonizmem i egoizmem jednostki ludzkiej. Kompromisem łagodzącym owe antynomie
staje się humanistyczna postawa: wrażliwość, poczucie odpowiedzialności, szacunek dla
każdej żywej istoty, potrzeba otaczania się pięknem, dążenie ku dobru i chęć ocalanie tego
co „kruche” i unikatowe. Dlatego też Gemot Böhme pisze:

„Przyszła ekologiczna estetyka przyrody nie może już - tak jak prawie cała estetyka przyrody -
traktować przyrody jako czegoś danego. Przyroda, o której w niej chodzi, jest «społecznie
ukonstytuowaną przyrodą». (…) Nieodwołalnie wkroczyliśmy wprawdzie w epokę, w której każdy stan
przyrody zawiera elementy antropogenne, tj. naznaczony jest w pewien sposób przez istnienie
człowieka. Ekologicznej estetyce przyrody musi jednak również chodzić o przyrodę, czyli o to, co
istnieje i działa samo z siebie. Ekologiczna estetyka przyrody nie może być zatem jako ekologia
wyłącznie preparowaniem otoczenia, ani – jako estetyka – prostą akceptacją przyrody. (…) Estetyka
ekologiczna musi w przyszłości przyczynić się do humanizacji przyrody z punktu ideału przyrody jako
ogrodu”1.

Godziny języka polskiego wydają się być najbardziej adekwatnym dyskursem,

stwarzającym szansę na wybrzmienie problemów związanych z „ekologiczną
estetyką przyrody” w kontekście analizowanych i interpretowanych przez uczniów
tekstów kultury. To na lekcjach poświęconych poznawaniu i badaniu rozmaitych

1
Cyt. za M. Gołąb, Ukryte ogrody, nieobecne przestrzenie. Literackie i kulturowe metafory współczesności,
Kraków 2012, s.23.

str. 2
 Agnieszka
Przez tekst kultury do wartości natury
Romaneczko

tekstów – od dzieł artystycznych po teksty publicystyczne i użytkowe, ma szansę

zaistnieć prawdziwy dialog o wartościach takich jak piękno i bogactwo darów natury
czy wartości witalne. Rolą nauczyciela polonisty jest taki dobór materiału i sposób
prowadzenia procesu edukacyjnego, aby pokazać niezmiernie szeroką gamę tekstów
i zjawisk kulturowych, w których pejzaż przyrody staje się bodźcem do refleksji czy
ekspresji uczuć, nieskończenie bogatym rekwizytorium, którego obiekty służą do
konstruowania metafor i przywoływania skonwencjonalizowanej symboliki, a niekiedy
także głównym tematem całego przedstawienia jako swoisty ideał piękna.
Kształtując u swych uczniów postawę humanistyczną, polonista nie może pominąć
tematyki związanej z najbliższym i najbardziej naturalnym dla człowieka
otoczeniem, jakim jest przyroda. Uwrażliwianie na jej piękno stanowi punkt wyjścia,
toteż pierwszą częścią zaprezentowanego tutaj cyklu będzie temat „Ziemia sama
sobą się zachwyca”, czyli natura w poetyckim i malarskim kalejdoskopie. Podczas
pięciu jednostek lekcyjnych uczniowie poznają tekst poetycki, teksty reklamowe
oraz dzieła malarskie, które w różny sposób wykorzystują motyw naturalnego
krajobrazu. A ponieważ samo dostrzeżenie estetyki przyrody i docenienie jej
wartości nie wystarczy, aby uczynić pejzaż trwałym oraz zabezpieczyć go przed
degradacją czy cywilizacyjnymi zagrożeniami, to druga, składająca się również
z pięciu jednostek lekcyjnych, część projektu, poświęcona jest kwestiom
ekologicznym. Już sam tytuł tejże części: „Czas wreszcie przestać robić z Natury
ludzkich igraszek wielkie śmietnisko!” - manifest ekologiczny XXI wieku, a zatem
temat odwołujący się do perswazyjnego w swym założeniu gatunku manifestu,
informuje, że celem lekcji jest propagowanie postaw ekologicznych. Nie jest to
jednak nachalna propaganda, ale taktowne oddziaływanie na postawę ucznia, który
ma szansę poznania różnych stylów mówienia o kwestiach ekologii: od manifestu
i apelu po nieskrępowaną, humorystyczną prezentację codziennego dylematu, jakim
jest konieczność wyboru między dążeniem do maksymalnego komfortu a praktyczną
realizacją deklarowanej idei ochrony środowiska. Traktowany jako równoprawny
podmiot uczeń, ma szansę prezentacji własnego stanowiska dotyczącego spraw
ekologii, ale otwarta dyskusja umożliwia mu przede wszystkim wymianę poglądów
i poznanie różnych punktów widzenia. Motyw dbałości o naturalny pejzaż zostaje
wyeksponowany zarówno w tekście tradycyjnym, literackim, jak też w przynależącej
do obiegu masowego reklamie, a zatem mówienie o ekologii nie wyklucza koncepcji
łączenia tradycji ze współczesnością, dzięki czemu możliwe jest rozbudzenie

str. 3
 Agnieszka
Przez tekst kultury do wartości natury
Romaneczko

zainteresowania ucznia. Istotną rolę w całym cyklu pełni dobór nowoczesnych

metod takich jak: mapa mentalna, burza mózgów, dyskusja czy przekład
intersemiotyczny, choć nie rezygnuje się również z elementów tradycyjnej analizy
tekstu. Uczniowie pracują zatem z kartami pracy, operując pojęciami z zakresu
poetyki, jednakże nacisk położony zostaje na zrozumienie mechanizmu działania
metaforyzujących środków poetyckich i ich funkcji semantycznej. Pojawia się
pierwiastek tradycyjnej gramatyki opisowej, ale ważniejsze jest postrzeganie języka
w aspekcie komunikacyjnym - stąd analiza piosenki Grechuty pod kątem aktu
mowy, jakim jest manifest czy wprowadzenie pojęcia perswazji. Obecna jest również
w projekcie perspektywa kognitywna: przywoływanie definicji leksykograficznych
i konfrontowanie ich z ujęciem potocznym, odwoływanie się do utrwalonych
kulturowo konotacji, wskazywanie obiektów i cech dla danej kategorii
prototypowych, a także eksplikacja nadrzędnych metafor. W projekcie pojawia się
wiele propozycji na ćwiczenia redakcyjne, co wynika z przekonania, że w czasach
zdominowanych przez cyberkulturę, lekcje polskiego stają się jedyną szansą na
kształcenie kompetencji poprawnego komponowania wypowiedzi pisemnych
i budowania spójnych logicznie wywodów myślowych.
Na zakończenie warto dodać, że zaprojektowane sytuacje lekcyjne są zgodne
z wymogami Podstawy programowej do przedmiotu język polski na II etapie
edukacji, a także z zapisami ogólnymi dotyczącymi tego etapu kształcenia, bowiem
we wstępnej części dokumentu dla szkoły podstawowej możemy przeczytać, że:

„Ważnym zadaniem szkoły podstawowej jest także edukacja zdrowotna, której celem jest kształtowanie
u uczniów nawyku dbałości o zdrowie własne i innych ludzi oraz umiejętności tworzenia środowiska
sprzyjającego zdrowiu”2.

2
Część wstępna Podstawy programowej dla szkoły podstawowej, s. 15.

str. 4
 Agnieszka
Przez tekst kultury do wartości natury
Romaneczko

Temat: „Ziemia sama sobą się zachwyca”, czyli natura w poetyckim i malarskim
kalejdoskopie.

Klasa VI szkoły podstawowej

Czas trwania lekcji: pięć jednostek lekcyjnych

Cel ogólny:
Analiza i interpretacja obrazów natury przedstawionych w wierszu Leopolda Staffa
Po wschodzie słońca oraz w cyklu obrazów Pietera Bruegela Miesiące.

Cele szczegółowe:
a) Wiedza: uczeń poznaje nowy utwór poetycki oraz dzieło malarskie; podaje
skojarzenia związane z hasłem natura; zna pojęcia wyraz pokrewny i wyraz
bliskoznaczny; poznaje etymologię wyrazu natura; poznaje nowe środki poetyckie
(porównanie, personifikacja, metafora) oraz ich definicje; wyszukuje w tekście
środki poetyckie; wypisuje z tekstu epitety; poznaje podstawowe wiadomości
dotyczące reklamy; poznaje podstawowe informacje dotyczące Pietera Bruegela;
poznaje wypowiedzi krytyków i znawców sztuki;
b) Rozumienie: uczeń rozróżnia pojęcia wyraz pokrewny i wyraz bliskoznaczny;
tworzy rodzinę wyrazów i grupę synonimów; konstruuje środki poetyckie na
podstawie rebusu; porównuje zachowanie natury przedstawionej w wierszu do
zachowań ludzkich; odnajduje w tekście elementy sacrum; wyszukuje w przekazie
reklamowym składniki istotne ze względu na cel; układa obraz z rozsypanych
fragmentów;
c) Zastosowanie w sytuacjach typowych: przekłada tekst poetycki na kod
plastyczny; grupuje cechy natury w kategorie semantyczne; wyszukuje w tekście
fragmenty dotyczące podmiotu mówiącego i charakteryzuje ten podmiot; określa
funkcje środków poetyckich; sporządza notatkę interpretacyjną; określa porę roku
przedstawioną na obrazie; analizuje składniki przekazu reklamowego;
charakteryzuje postacie, tło, kolorystykę, rekwizyty, sceny z życia obecne
w przekazie reklamowym;
d) Zastosowanie w sytuacjach nietypowych: ocenia krytycznie prace plastyczne
kolegów; interpretuje metaforę; wyraża swoje odczucia i opinie wywołane
kontaktem z dziełem sztuki; porównuje świat przedstawiony w utworze do

str. 5
 Agnieszka
Przez tekst kultury do wartości natury
Romaneczko

realiów rzeczywistości; wartościuje świat przedstawiony w wierszu; współpracuje

w grupie; tworzy środki poetyckie; redaguje wypowiedź pisemną o walorach
artystycznych; wypowiada opinie na temat prac innych grup;

Wymagania Podstawy programowej:

„Ważnym zadaniem szkoły podstawowej jest także edukacja zdrowotna, której celem jest
kształtowanie u uczniów nawyku dbałości o zdrowie własne i innych ludzi oraz umiejętności
tworzenia środowiska sprzyjającego zdrowiu.”
(Część wstępna Podstawy programowej dla szkoły podstawowej, s. 15)

Wymagania szczegółowe do przedmiotu język polski na II etapie edukacyjnym:

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
1. Czytanie i słuchanie. Uczeń:
1) sprawnie czyta teksty głośno i cicho;
2) określa temat i główną myśl tekstu;
4) identyfikuje wypowiedź jako tekst informacyjny, literacki, reklamowy;
7) wyszukuje w tekście informacje wyrażone wprost i pośrednio (ukryte);
8) rozumie dosłowne i przenośne znaczenie wyrazów w wypowiedzi;
9) wyciąga wnioski wynikające z przesłanek zawartych w tekście (w tym rozpoznaje w
nim prawdę lub fałsz);
II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury
wskazane przez nauczyciela.
1. Wstępne rozpoznanie. Uczeń:
1) nazywa swoje reakcje czytelnicze (np. wrażenia, emocje);
2. Analiza. Uczeń:
1) dostrzega swoistość artystyczną dzieła;
4) rozpoznaje w tekście literackim: porównanie, przenośnię, epitet, wyraz
dźwiękonaśladowczy i objaśnia ich role;
3. Interpretacja. Uczeń:
1) odbiera teksty kultury na poziomie dosłownym i przenośnym;
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) tworzy spójne teksty na tematy poruszane na zajęciach – związane z otaczającą
rzeczywistością i poznanymi tekstami kultury;

str. 6
 Agnieszka
Przez tekst kultury do wartości natury
Romaneczko

2) dostosowuje sposób wyrażania się do oficjalnej i nieoficjalnej sytuacji komunikacyjnej

oraz do zamierzonego celu;
4) świadomie posługuje się różnymi formami językowymi oraz (w wypowiedzi ustnej)
mimiką, gestykulacją, postawą ciała;
5) tworzy wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: opowiadanie z
dialogiem (twórcze i odtwórcze), pamiętnik i dziennik (pisane z perspektywy bohatera
literackiego lub własnej), list oficjalny, proste sprawo zdanie (np. z wycieczki, z
wydarzeń sportowych), opis postaci, przedmiotu, krajobrazu, ogłoszenie, zaproszenie,
prosta notatka;
6) stosuje w wypowiedzi pisemnej odpowiednią kompozycję i układ graficzny zgodny z
wymogami danej formy gatunkowej (w tym wydziela akapity);
8) uczestnicząc w rozmowie, słucha z uwagą wypowiedzi innych, mówi na temat;
prezentuje własne zdanie i uzasadnia je;
9) czytając głośno, wyraziście, przekazuje intencję tekstu, właściwie akcentuje wyrazy,
wprowadza pauzę, stosuje odpowiednią intonację;
2. Świadomość językowa. Uczeń:
5) pisze poprawnie pod względem ortograficznym (...);
6) poprawnie używa znaków interpunkcyjnych: kropki, przecinka, znaku zapytania,
cudzysłowu, dwukropka, nawiasu, znaku wykrzyknika;
7) operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie
skoncentrowanym przede wszystkim wokół tematów: dom, rodzina, szkoła i nauka,
środowisko przyrodnicze i społeczne).

Metody główne: metoda tekstu przewodniego i projekt;

Metody pomocnicze: metoda erotematyczna, ćwiczenia językowe, metoda eksponująca,
przekład intersemiotyczny, heureza, prezentacja, dyskusja, technika pociętego
tekstu3;

Środki dydaktyczne: karty pracy dla uczniów, karta odpowiedzi dla nauczyciela,
kserokopie z poleceniami i punktacją do pracy w grupie, druki reprodukcji obrazów
pocięte na puzzle, komputer i projektor;

3
Tekst rozumie się tutaj jako tekst kultury, a więc: obraz, reklamę, audycję, spektakl itp.; każdy przekaz, który
można przedstawić za pomocą sytuacji komunikacyjnej i który współtworzy kulturową przestrzeń.

str. 7
 Agnieszka
Przez tekst kultury do wartości natury
Romaneczko

Spis załączników:
 Załącznik nr 1 – wiersz Leopolda Staffa Po wschodzie słońca;
 Załącznik nr 2 – Karta pracy dla ucznia;
 Załącznik nr 3 – Karta odpowiedzi dla nauczyciela;
 Załącznik nr 4 – Polecania i punktacja do pracy w grupach;
 Załącznik nr 5 – Prezentacja Power Point: Natura w reklamie;
 Załącznik nr 6 - Prezentacja Power Point: Pieter Bruegel, Miesiące;
 Obrazy do „puzzli”.

1. Wstęp (10 min.):

 Nauczyciel wprowadza uczniów w przewodni temat lekcji, którym ma być
otaczający ich świat przyrody oraz poetyckie sposoby postrzegania tego świata.
 Na prośbę nauczyciela uczniowie przywołują skojarzenia związane ze słowem
natura: poszczególne pomysły zapisywane są na tablicy wokół hasła:

NATURA

 Nauczyciel prosi uczniów o utworzenie rodziny wyrazów oraz grupy

synonimów do słowa natura:
Wyrazy pokrewne: naturalny, naturalnie, naturalistyczny, wynaturzony;
Synonimy: przyroda, zieleń, środowisko, łono przyrody;
Nauczyciel podaje etymologię słowa natura od łac. nascor, natus - rodzić się oraz
naturus -czas przyszły;

str. 8
 Agnieszka
Przez tekst kultury do wartości natury
Romaneczko

2. Część właściwa lekcji:

 Nauczyciel zaprasza uczniów do zapoznania się z obrazem natury
zarejestrowanym przez podmiot mówiący w wierszu Leopolda Staffa Po
wschodzie słońca (Załącznik nr 1).
 Uczniowie otrzymują Karty pracy, w których zapisany jest tekst wiersza
(Załącznik nr 2).
 Nauczyciel dokonuje ekspozycji utworu, który zostaje potem ponownie
odczytany przez jednego z uczniów.
 Po ekspozycji wiersza nauczyciel pyta uczniów o wrażenia z lektury:
indywidualne komentarze, odczucia czy refleksje. Prosi uczniów, aby określili
czas oraz miejsce „sytuacji” przedstawionej w utworze Staffa. Następnie
uczniowie nazywają elementy pejzażu wymienione w poszczególnych strofach
i pracując metodą przekładu intersemiotycznego, przygotowują prace
plastyczne, ukazujące krajobraz „po wschodzie słońca”.
 Uczniowie zawieszają swoje prace na tablicy lub w innym wyznaczonym
miejscu. Na prośbę nauczyciela wskazują najlepsze spośród plastycznych
parafraz, starając się w konstruktywny sposób uzasadnić swój wybór.
Nauczyciel komentuje prace i najlepsze nagradza stopniem. (ok. 35 min.)
 Na prośbę nauczyciela uczniowie rozpoczynają rozwiązywanie zadań zawartych
w Kartach pracy. Zadania te mają różny poziom trudności: niekiedy związane
są z poznawaniem nowych pojęć (np. Zadanie 1.), zaś innym razem wymagają
czynności definiowania (np. Zadanie 6.), co może sprawiać trudność uczniom,
realizującym dopiero II etap edukacyjny. Dlatego też praca z Kartami nie
powinna przybierać charakteru testu, a stanowić formę dialogu nauczyciela
z uczniami, w którym kolejne zadania traktowane są jako problemy do
wspólnego rozwiązania czy wytyczne do przeprowadzanej wspólnie analizy
utworu.
 Czynności nauczyciela i uczniów zgodnie z porządkiem zadań na Karcie
pracy:
Zadanie 1. - nauczyciel prosi uczniów, aby wskazali te fragmenty utworu,
które było im trudno lub których nie potrafili przełożyć na język plastyki.
Uczniowie zapisują fragmenty na tablicy i zastanawiają się, czy łączy je
jakieś podobieństwo oraz na czym polegała trudność przy przekładzie.
Dopiero, kiedy zauważą, że chodzi o czynności wykonywane przez elementy

str. 9
 Agnieszka
Przez tekst kultury do wartości natury
Romaneczko

przyrody bądź o porównanie zachowania przyrody do działań ludzkich,

nauczyciel wprowadza pojęcia: personifikacji, porównania i metafory.
Następnie nauczyciel objaśnia, na czym polegają wymienione środki
stylistyczne i podaje proste definicje, które uczniowie zapisują w odpowiednim
miejscu na Kartach pracy. Następnie uczniowie wykonują rebusy,
sprawdzające rozumienie nowo poznanych pojęć. Nauczyciel sprawdza
zadanie.
Zadanie 2. – nauczyciel rysuje na tablicy tabelę, którą uczniowie
uzupełniają stosownymi cytatami z wiersza Staffa. To samo uczniowie
wykonują na Kartach pracy. Po wypisaniu środków poetyckich uczniowie
zastanawiają się nad funkcją każdego z nich w utworze i rolą, jaką pełni
w budowaniu wizji natury.

PERSONIFIKACJA PORÓWNANIE PERSONIFIKACJA METAFORA

+ PORÓWNANIE

FUNKCJE

Zadanie 3. - na podstawie wyróżnionych w tabeli środków poetyckich,

uczniowie nazywają czynności i stany typowo ludzkie, do których zostało
upodobnione zachowanie poszczególnych elementów natury;
Zadnie 4. – uczniowie próbują samodzielnie wyszukać w tekście jak
największą ilość epitetów. Poszczególne osoby odczytują swoje „zbiory”
epitetów, a Ci, którzy znaleźli ich najwięcej mogą zostać nagrodzeni oceną
cząstkową (np. plusem);
Zadanie 5. – na prośbę nauczyciela uczniowie określają właściwości
przedstawionego przez Staffa obrazu przyrody, grupując nazwane bądź
implikowane poprzez epitety cechy w kategorie semantyczne wskazane na
wykresie.

*Nauczyciel może wskazać uczniom jeszcze inne cechy konotowane kulturowo

przez niektóre wyrazy, np. miód - bogactwo, urodzaj, dostatek; złoto - barwa
boska, świętość; motyl - wolność, ulotność chwili, piękno; czerwona usta i róże
- zmysłowość;

str. 10
 Agnieszka
Przez tekst kultury do wartości natury
Romaneczko

Zadanie 6. - uczniowie zastanawiają się nad znaczeniem metafory Gdzie się

w śpiew roztapiają skowronki, wykonując kolejne kroki analizy językowej.
Nauczyciel pomaga uczniom w budowaniu definicji i poszukiwaniu wspólnych
cech znaczeniowych. Podaje uczniom również końcową interpretację metafory.
Zadanie 7. – uczniowie czytają przytoczone w zadaniu fragmenty utworu
i kierowani podpowiedziami nauczyciela, starają się wyjaśnić w jaki sposób
w wierszu Staffa natura została powiązana ze sferą świętości.
Zadanie 8. - uczniowie poszukują w tekście cytatów poświadczających
obecność podmiotu obserwującego przyrodę i na podstawie wynotowanych
fragmentów starają się ten podmiot scharakteryzować. Wyskoki poziom
trudności zadania wymaga znacznej pomocy nauczyciela.
Zadanie 9. stanowi notatka interpretacyjna, którą tworzą uczniowie - każdy
wypowiada jedno zdanie, kierując się podpunktami sformułowanymi na
karcie pracy. Nauczyciel czuwa nad poprawnością wypowiedzi oraz ich
zawartością merytoryczną. Notatka może mieć charakter tekstu ciągłego lub
zapisu w formie punktów. (ok. 45 min.)
Podsumowanie: nauczyciel wysłuchuje wypowiedzi uczniów i komentuje
je, zauważając, że obraz natury w wierszu Staffa to wizja idealna,
harmonijna, sielska. Naprowadza uczniów na trop reklamy, w której
wykorzystywane są podobne przedstawienia jako element budowania
przestrzeni idealnej, magicznej i takiej, w której człowiek czuje się
szczęśliwy. Pyta uczniów o przykłady takich reklam, a następnie prezentuje
zebrany przez siebie materiał (Załącznik nr 5). Podczas pokazu uczniowie
analizują poszczególne reklamy, wskazując w jaki sposób obraz i tekst
wpływają na przekaz. Nauczyciel kieruje analizą, zadając pytania
pomocnicze4 (ok. 45 min.).

4
Załącznik nr 5 ma formę prezentacji w programie Power Point. Prezentacja ta została pomyślana w taki
sposób, aby analizę właściwego materiału poprzedzała niezbędna wiedza teoretyczna oraz analiza wzorcowa.
Choć pojęcie perswazji pojawia się dopiero w zapisach dotyczących kompetencji polonistycznych gimnazjalisty
[Podstawa Programowa I 1. 6)], to wprowadzenie go wydaje się niezbędne, jeśli chcemy w rzetelny sposób
mówić o reklamie, dla której funkcja perswazyjna staje się fundamentalna. Nie oznacza to jednak, że uczniowie
są zobligowani do opanowania definicji perswazji czy do prowadzenia szczegółowych analiz pod kątem jej
wykrywania - wystarczy jeśli na tym etapie oswoją się z terminem i skojarzą go z gatunkiem reklamy. Dodać
należy, że przedstawiona analiza wzorcowa jest dość drobiazgowa, a od uczniów na poziomie szkoły
podstawowej nie należy wymagać aż tak wyostrzonej spostrzegawczości przy odbiorze komunikatu. Wystarczy,
że uczniowie oglądając niektóre obrazy (z pewnością nie wszystkie spośród zawartych w prezentacji), wskażą

str. 11
 Agnieszka
Przez tekst kultury do wartości natury
Romaneczko

 Nauczyciel zaprasza uczniów do obejrzenia wizji natury przedstawionej

w cyklu malowideł Miesiące pędzla Pietera Bruegela (Załącznik nr 6).
 Uczniowie oglądają pokaz reprodukcji obrazów Bruegela oraz wypowiadają
swoje pierwsze wrażenia i odczucia wywołane kontaktem z dziełem sztuki (ok.
5 min.)
 Nauczyciel dzieli klasą na pięć grup i proponuje zabawę metodą przekładu
intersemiotycznego, w której obraz ma zainspirować uczniów do twórczości
poetyckiej czy literackiej.
 Każda z grup otrzymuje dużą reprodukcję jednego z obrazów pociętą na
kawałki niczym puzzle. Zadaniem każdego zespołu jest:
a) ułożenie rozsypanych elementów w cały obraz5
b) określenie przedstawionej na obrazie pory roku
c) utworzenie jak największej ilości środków poetyckich: metafor, porównań,
personifikacji i epitetów, za pomocą których określone zostaną
poszczególne elementy pejzażu
d) zredagowanie pisemnej wypowiedzi: opowiadania, opowiadania z
dialogiem lub poetyckiego opisu, w taki sposób, aby wypowiedź ta
korespondowała z malowidłem. W redagowanym tekście można
wykorzystać utworzone wcześniej środki artystycznego wyrazu. Uwaga:
narratorem opowiadania może być niezależny obserwator, bohater obrazu
bądź element przedstawionej przyrody.
(Zestaw zadań dla grup i punktacja - w Załączniku nr 4)
 Podczas pracy w grupach nauczyciel udziela pomocy i kontroluje działania
uczniów (ok. 40 min.).
 Poszczególne grupy prezentują wyniki pracy.
 Grupy oceniają wzajemnie swoje prace, komentują je i głosują na najlepszą.
Nauczyciel zaś ocenia uczniów zgodnie z punktacją, ale przy ocenie końcowej
uwzględnia również opinie uczniów (ok. 15 min.).

wybrane, dostrzegane przez siebie elementy. Ważne jest tutaj odpowiednie kierowanie analizą przez nauczyciela
i zadawanie pytań, które rozbudzą ciekawość oraz zmotywują do wnikliwego badania przekazu.
5
Ćwiczenie to umożliwia uczniom dokładne poznanie obrazu poprzez szczegółową, uważną analizę wzrokową,
a także opanowanie i syntezę wzrokową porządku świata przedstawionego.

str. 12
 Agnieszka
Przez tekst kultury do wartości natury
Romaneczko

 Podsumowaniem tej części lekcji może być ponowne obejrzenie reprodukcji

oraz odczytanie fragmentów wypowiedzi naukowych i krytycznych, które
dotyczą cyklu Bruegela Miesiące6 (Załącznik nr 6) (ok. 5 min.).

3. Praca domowa (10 min.):

Zredaguj wypowiedź pisemną w formie opisu, w którym przedstawisz swój
ulubiony zakątek przyrody. Może być to miejsce, w którym lubisz wypoczywać
lub spędzać czas wolny albo miejsce znane Ci z wycieczki. Opisz dokładnie
- walory krajobrazu,
- nastrój miejsca,
- barwy i dźwięki,
- elementy przyrody i ich zachowanie.
W zakończeniu postaraj się odpowiedzieć na pytanie: dlaczego wybrałeś/wybrałaś
właśnie to miejsce i czemu jest dla Ciebie ważne lub bliskie?
Pamiętaj o przestrzeganiu reguł komponowania opisu.
Wypowiedzi nadaj tytuł Miejsce, w którym «Ziemia sama sobą się zachwyca»

6
Nauczyciel powinien zadbać o zrozumiałość przekazu, toteż należy do niego skomentowanie fragmentów,
powtórzenie najważniejszych informacji oraz objaśnienie niezrozumiałych terminów. Musi on jednak pamiętać o
dialogu z uczniami – po każdym przeczytanym fragmencie powinien zapytać uczniów, jak rozumieją
przeczytany tekst.

str. 13
 Agnieszka
Przez tekst kultury do wartości natury
Romaneczko

Temat: „Czas wreszcie przestać robić z Natury ludzkich igraszek wielkie

śmietnisko!”
- manifest ekologiczny XXI wieku.

Klasa VI szkoły podstawowej

Czas trwania lekcji: pięć jednostek lekcyjnych

Cel ogólny: Uwrażliwienie na problematykę ekologiczną poprzez analizę dyskursów

literackich, reklamowych, społecznych, artystycznych i publicystycznych.

Cele szczegółowe:
Cele szczegółowe:
a) Wiedza: uczeń poznaje słownikowe definicje terminów ekologia, ekolog,
ekologiczny; poznaje etymologię leksemu ekologia; rozpoznaje wartościowanie
wpisane w znaczenie określenia ekologiczny; wymienia złożenia z prefiksem eko-;
dostrzega problem nadużywania i niejednoznaczności przedrostka eko-; poznaje
pojęcie internacjonalizmu; podaje metafory ‘Ziemi – domu’ i ‘Ziemi – matki’;
podaje barwę prototypową dla ekologii; poznaje piosenkę M. Grechuty Natura;
wylicza elementy przedstawionego w utworze pejzażu; wskazuje w utworze
przykłady działań szkodliwych dla środowiska naturalnego; poznaje gatunek
manifestu i jego strukturę; podaje podstawowe informacje z zakresu reklamy;
poznaje kolejne kroki analizy reklamy społecznej; poznaje tekst felietonu Projekt
na jutro;
b) Rozumienie: analizuje artykuły hasłowe i wskazuje elementy znaczenia
zakorzenione w świadomości potocznej; określa użyte w tekście gramatyczne
formy osobowe; wskazuje ostrzeżenia, rozkaźniki, wykrzyknienia; rozróżnia reklamę
społeczną od reklamy handlowej; odnajduje i analizuje slogany reklamowe;
wyszukuje potrzebne informacje w tekście;
c) Zastosowanie w sytuacjach typowych: uzasadnia trafność nazwy ekologia;
charakteryzuje wizję Ziemi/Natury i wizję człowieka w utworze poetyckim;
określa funkcje środków poetyckich; eksplikuje proste znaczenia symboliczne;
określa formę gatunkową tekstu na podstawie analizy; przekształca fragmenty
tekstu i tworzy rozkazy z przeczeniem; wskazuje w tekście projektowane
postawy; analizuje składniki przekazu reklamowego; charakteryzuje postacie, tło,

str. 14
 Agnieszka
Przez tekst kultury do wartości natury
Romaneczko

rekwizyty, sceny z życia itp. w przekazie reklamowym; dostrzega i nazywa

przedstawione w felietonie problemy;
d) Zastosowanie w sytuacjach nietypowych: określa swoje wrażenia i refleksje
związane z odbiorem utworu muzycznego; współpracuje w grupie; interpretuje
z tekstu informacje o obowiązkach człowieka względem natury; analizuje tekst
pod kątem założeń gatunku manifestu; porównuje w utworze obraz zastany
z obrazem postulowanym; wyciąga wnioski z przeprowadzonej analizy; projektuje
działania alternatywne na rzecz ochrony środowiska; redaguje apel; tworzy
komiks; zabiera głos w dyskusji i przedstawia własne stanowisko; wartościuje
przekazy promujące ekologię; interpretuje tytuł felietonu; redaguje list do redakcji
i list od redakcji; ocenia, czy łatwo jest prowadzić ekologiczny tryb życia.

Wymagania Podstawy programowej:

„Ważnym zadaniem szkoły podstawowej jest także edukacja zdrowotna, której celem jest
kształtowanie u uczniów nawyku dbałości o zdrowie własne i innych ludzi oraz umiejętności
tworzenia środowiska sprzyjającego zdrowiu.”
(Część wstępna Podstawy programowej dla szkoły podstawowej, s. 15.)

Wymagania szczegółowe do przedmiotu język polski na II etapie edukacyjnym:

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
1. Czytanie i słuchanie. Uczeń:
1) sprawnie czyta teksty głośno i cicho;
3) identyfikuje nadawcę i odbiorcę wypowiedzi (autora, narratora, czytelnika, słuchacza);
4) identyfikuje wypowiedź jako tekst informacyjny, literacki, reklamowy;
7) wyszukuje w tekście informacje wyrażone wprost i pośrednio (ukryte);
8) rozumie dosłowne i przenośne znaczenie wyrazów w wypowiedzi;
9) wyciąga wnioski wynikające z przesłanek zawartych w tekście (w tym rozpoznaje w
nim prawdę lub fałsz);
2. Samokształcenie i docieranie do informacji. Uczeń korzysta z informacji zawartych w
encyklopedii, słowniku ortograficznym, słowniku języka polskiego (małym lub
podręcznym), słowniku wyrazów bliskoznacznych.
3. Świadomość językowa. Uczeń:
4) rozpoznaje w tekście formy przypadków, liczb, osób, czasów i rodzajów gramatycznych
– rozumie ich funkcje w wypowiedzi;

str. 15
 Agnieszka
Przez tekst kultury do wartości natury
Romaneczko

5) rozpoznaje znaczenie niewerbalnych środków komunikowania się (gest, wyraz twarzy,

mimika, postawa ciała).
II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury
wskazane przez nauczyciela.
1. Wstępne rozpoznanie. Uczeń:
1) nazywa swoje reakcje czytelnicze (np. wrażenia, emocje);
2) konfrontuje sytuację bohaterów z własnymi doświadczeniami;
2. Analiza. Uczeń:
1) dostrzega swoistość artystyczną dzieła;
2) odróżnia fikcję artystyczną od rzeczywistości;
4) rozpoznaje w tekście literackim: porównanie, przenośnię, epitet, wyraz
dźwiękonaśladowczy i objaśnia ich role;
3. Interpretacja. Uczeń:
1) odbiera teksty kultury na poziomie dosłownym i przenośnym;
4. Wartości i wartościowanie. Uczeń odczytuje wartości pozytywne i ich przeciwieństwa
wpisane w teksty kultury (np. przyjaźń – wrogość, miłość – nienawiść, prawda –
kłamstwo, wierność – zdrada).
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) tworzy spójne teksty na tematy poruszane na zajęciach – związane z otaczającą
rzeczywistością i poznanymi tekstami kultury;
2) dostosowuje sposób wyrażania się do oficjalnej i nieoficjalnej sytuacji komunikacyjnej
oraz do zamierzonego celu;
4) świadomie posługuje się różnymi formami językowymi oraz (w wypowiedzi ustnej)
mimiką, gestykulacją, postawą ciała;
5) tworzy wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: opowiadanie z
dialogiem (twórcze i odtwórcze), pamiętnik i dziennik (pisane z perspektywy bohatera
literackiego lub własnej), list oficjalny, proste sprawo zdanie (np. z wycieczki, z
wydarzeń sportowych), opis postaci, przedmiotu, krajobrazu, ogłoszenie, zaproszenie,
prosta notatka;
6) stosuje w wypowiedzi pisemnej odpowiednią kompozycję i układ graficzny zgodny z
wymogami danej formy gatunkowej (w tym wydziela akapity);
8) uczestnicząc w rozmowie, słucha z uwagą wypowiedzi innych, mówi na temat;
prezentuje własne zdanie i uzasadnia je;

str. 16
 Agnieszka
Przez tekst kultury do wartości natury
Romaneczko

2. Świadomość językowa. Uczeń:

1) rozróżnia i poprawnie zapisuje zdania oznajmujące, pytające i rozkazujące;
5) pisze poprawnie pod względem ortograficznym (...).
6) poprawnie używa znaków interpunkcyjnych: kropki, przecinka, znaku zapytania,
cudzysłowu, dwukropka, nawiasu, znaku wykrzyknika;
7) operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie
skoncentrowanym przede wszystkim wokół tematów: dom, rodzina, szkoła i nauka,
środowisko przyrodnicze i społeczne).

Metody główne: metoda tekstu przewodniego i metoda problemowa;

Metody pomocnicze: ćwiczenia językowe, metoda eksponująca, prezentacja, burza
mózgów, dyskusja, heureza, ćwiczenia redakcyjne;
Środki dydaktyczne: kserokopie z definicjami słownikowymi; kserokopie z tekstem
piosenki M. Grechuty Natura, sprzęt do odtworzenia nagrania mp3, komputer
z programem Power Point oraz projektor; plansze do analizy tekstu Natura, plakat
z obrysem ziemi i kartoniki-drzewka, na których uczniowie zapiszą swoje pomysły;
kserokopie z teksem felietonu oraz poleceniami; Współczesny słownik języka
polskiego pod red. B. Dunaja;

Spis załączników:
 Załącznik nr 7 – wybrane definicje słownikowe;
 Załącznik nr 8 – tekst utworu Grechuty pt. Natura;
 Załącznik nr 9 – plansza do analizy dla gr. I i II;
 Załącznik nr 10 – plansza do analizy dla gr. III i IV;
 Załącznik nr 11 – ćwiczenie w redagowaniu apelu;
 Załącznik nr 12 – prezentacja Power Point: Ekologiczna reklama społeczna;
 Załącznik nr 13 – tekst felietonu Projekt na jutro;
 Załącznik 14 – wiersz W. Chotomskiej pt. Motyle;

1. Wstęp (ok. 20 min.):

W części wprowadzającej nauczyciel nawiązuje do lekcji poprzedniej, której
tematyką było piękno i harmonia natury ujęte w poetyckiej oraz malarskiej
perspektywie. Nauczyciel proponuje, aby na niniejszej lekcji zastanowić się, jak
należy dbać o piękno przyrody i pielęgnować otaczający nas pejzaż natury. Jako

str. 17
 Agnieszka
Przez tekst kultury do wartości natury
Romaneczko

hasło wywoławcze podaje termin ekologia i derywowane od niego: nazwę

osobową ekolog oraz przymiotnik ekologiczny.

EKOLOGIA

 Uczniowie pracując metodą „burzy mózgów”, starają się zgromadzić jak

najwięcej skojarzeń wokół terminu ekologia.
 Na polecenie nauczyciela, uczniowie sprawdzają słownikowe definicje
terminów: ekologia, ekolog i ekologiczny. Definicje te mogą być zapisane i
dostarczone uczniom w postaci kserokopii, aby każdy mógł śledzić wzrokiem
tekst artykułu hasłowego i podkreślać istotne fragmenty (Załącznik nr 7).
 Nauczyciel prosi uczniów, aby wskazali, które ze słownikowych znaczeń
wydają im się najbardziej rozpowszechnione i silniej zakorzenione w potocznej
świadomości. Komentuje wybór uczniów, zauważając, że to, z czym potocznie
kojarzymy słowa ekologia i ekolog stanowi pewną postulowaną postawę
człowieka względem natury lub aktywną działalność na rzecz ochrony
środowiska. Natomiast to, co określamy jako ekologiczne nosi nacechowanie
dodatnie, a więc wiąże się z tym, co dobre dla człowieka, bo zdrowe,
nieskażone i naturalne (wszystkie przymiotniki wartościują in plus).
 Analizując budowę słowotwórczą terminu ekologia, nauczyciel wywodzi jego
etymologię z obcojęzycznych morfemów eko- i -logia (Załącznik nr 7). Podkreśla
przy tym, że przedrostek eko- jest niezwykle produktywny w złożeniach, które
nawiązują do ‘tego, co w jakiś sposób ekologiczne’, natomiast nie jest
stosowany w odniesieniu do ‘tego, co związane z domem czy gospodarstwem
sensu stricte’, na co wskazuje greckie źródło morfemu. Uczniowie wymieniają
kilka złożeń z przedrostkiem eko-, a nauczyciel wskazuje, że nadmierna

str. 18
 Agnieszka
Przez tekst kultury do wartości natury
Romaneczko

częstotliwość użycia prefiksu może prowadzić do niejednoznaczności

np. ekopaliwa to ‘paliwa pozyskiwane w sposób niezagrażający środowisku’
czy ‘paliwa nieszkodliwe lub mniej szkodliwe dla środowiska podczas spalania’?
 Na polecenie nauczyciela uczniowie zastanawiają się, dlaczego dla ‘ochrony
środowiska naturalnego’ stosowana jest nazwa ekologia, czyli dosłownie:
‘nauka gospodarowania’ i o jakie gospodarowanie może tutaj chodzić?
Nauczyciel naprowadza uczniów na skonwencjonalizowaną konotację Ziemi
jako ‘wspólnego domu’.
 Nauczyciel informuje uczniów o tym, że słowo ekologia to internacjonalizm,
czyli termin podobnie brzmiący w różnych językach, np.:
angielskie ecology
francuskie ecologié
niemieckie die Ökologie
Podkreśla również, że podobieństwo formy wyrazowej w różnych językach
świadczy o wysokiej randze wyrazu i jego rozpowszechnieniu. Internacjonalizm
jest czytelny i poręczny w użyciu, ponieważ od razu naprowadza na konkretne
znaczenie niezależnie od bariery językowej, a ekologia stanowi przecież
przedmiot komunikacji europejskiej i międzynarodowej.
 Na polecenie nauczyciela, uczniowie zastanawiają się, jaka barwa jest
prototypowo kojarzona z hasłem ekologia. Nauczyciel zauważa, że barwa ta
jest na tyle skonwencjonalizowana, iż zielony stanowi metaforyczną nazwę
osobową odnoszącą się do ekologa, zaś zieleń może oznaczać ‘przyrodę’, np.
Szanuj zieleń!.

2. Część właściwa lekcji:

 Nauczyciel zaprasza uczniów do wysłuchania piosenki Marka Grechuty
Natura. Uczniowie wysłuchują dwukrotnie nagrania, śledząc jednocześnie
tekst utworu (Załącznik nr 8).
 Uczniowie wypowiadają swoje indywidualne odczucia, wrażenia i refleksje
związane z wysłuchanym utworem muzycznym (ok. 10 min.).
 Nauczyciel rozpoczyna część lekcji, poświęconą analizie tekstu Natura.
W tym celu dzieli klasę na cztery grupy, które otrzymują plansze do analizy
(Załącznik nr 9 i nr 10). Dwie pierwsze grupy rekonstruują na podstawie

str. 19
 Agnieszka
Przez tekst kultury do wartości natury
Romaneczko

tekstu obraz Ziemi, zaś grupa trzecia i czwarta - obraz człowieka

(ok. 15 min.):
Uczniowie z grupy I i II określają, w jaki sposób autor tekstu ukazuje
obraz Ziemi, wypełniając planszę analityczną (Załącznik nr 9).
1) Ziemia wpisana w kosmiczną przestrzeń (Słońce, niebo) jako jedyna
planeta, o której wiemy, że istnieje na niej życie (niepowtarzalna);
2) wpisana w cykliczny czas: dzień i noc; w porządek odwieczny -
ustanowiony nie przez człowieka, a przez siłę nadrzędną;
3) posiada pejzaż, który budują takie elementy jak: słońce, niebo, pola,
lasy, rzeki, góry, morze, busz;
4) wierna, lojalna względem człowieka, mimo doznawanej z powodu jego
działań krzywdy: poorana liczbą niezmierną/ Dymów i ścieków siecią
pajęczą (sieć pajęcza konotuje tutaj ‘niewolę, pułapkę’ w tym kontekście
również ‘pułapkę ekologiczną’);
5) jej los uzależniony jest od działań ludzkich;
6) Antropomorfizowana: personifikacje Ziemia nas karmi chlebem i miodem
oraz Ziemia wciąż rodzi realizują nadrzędną metaforę kognitywną ‘Matki
Ziemi’; Ziemia jest zatem utożsamiana z matką, która opiekuje się ludźmi
dostarczając im tego, co niezbędne do życia: pokarmu (chleb - pars prototo
pożywienia w ogóle jako podstawowy składnik diety w polskiej kulturze)
i powietrza (tlen jako pars prototo oddychania oznaczającego życie, gdyż
stanowi podstawowy proces życiowy - bez tlenu umiera mózg); Ziemia nie
tylko dostarcza potrzebnego do życia minimum, ale zapewnia dobrobyt
i bogactwo, których symbolem staje się tutaj miód.
7) postrzegana jako dzieło sztuki, będące efektem kreacji, co implikuje
odpowiednie słownictwo i wyrażenia: pejzaż, zdobiony, pięknych widoków
wielki album, barwny ogród;
8) doznaje stanów psychicznych i mentalnych typowo ludzkich: duma,
wierność, poczucie zagrożenia i bezpieczeństwa; Ziemia/Natura ukazana
jest zatem jako autonomiczna persona i równoprawny podmiot,
posiadający te same „obywatelskie prawa”, jakie współcześnie ma każdy
człowiek funkcjonujący w demokratycznym systemie: prawo do poczucia
bezpieczeństwa, prawo do wolności, niezbywalna godność;

str. 20
 Agnieszka
Przez tekst kultury do wartości natury
Romaneczko

Uczniowie z grupy III i IV rekonstruują na podstawie tekstu obraz

człowieka (Załącznik nr 10):
1) O człowieku mowa jest w tekście zarówno w 3. os. l.p., np.
By człowiek nie nadużył swej mocy, jak i w 1 os. liczby mnogiej:
Pragniemy tego przecież my sami, dla nas ludzi, uszanujmy.
Człowiek pojawia się zatem jako jednostka i jako zbiorowość. Użycie
1 os. l.m. sprawia ponadto, że zarówno autor utworu, jak i odbiorca,
utożsamiają się ze wspólnotą ludzi, o której mowa w tekście. Forma
ta buduje poczucie odpowiedzialności za opisane w utworze zjawiska
i działa perswazyjnie poprzez samoobwinienie: dla nas ludzi, którzy
ją dręczą oraz wyrażenie postulatu zapewnienia bezpieczeństwa
Naturze w formie konstatacji i zaprojektowanego stanu wolitywnego
- pragnienia: Pragniemy tego przecież my sami.
2) Człowiek ukazany jest jako gospodarz, który dysponuje mocą –
jako jedyna z istot żywych potrafi myśleć twórczo i przeobrażać
pejzaż, dostosowując go do swoich potrzeb. Człowiek ten posiada
wprawdzie wolną wolę, ale człowieczeństwo obliguje go do postawy
rozsądku i przyjęcia odpowiedzialności za otaczającą go przyrodę.
3) Przynależący do zbiorowości ludzkiej odbiorca tekstu wzywany
jest do „poszanowania dumy Natury”, a więc do postawy szacunku i
ochrony Natury, która stanowi równorzędny podmiot.
4) Człowiek ukazany jest zarówno jako ten, który czerpie z darów
Natury, jak i ten, który krzywdzi czy dręczy Ziemię poprzez działania
zagrażające środowisku naturalnemu: zanieczyszczanie powietrza,
zaśmiecanie przestrzeni, zanieczyszczanie wód ściekami, skażanie
morza wyciekami ropy, wycinkę lasów, ingerowanie w naturalne
ukształtowanie terenu.
5) Cytat: Czas wreszcie przestać robić z Natury Ludzkich igraszek
wielkie śmietnisko! charakteryzuje człowieka jako kogoś, kto działa
w sposób nieprzemyślany, kierując się własną wygodą i kaprysem.
Cytat ten stanowi jednocześnie wezwanie do zmiany dotychczasowej
postawy na działania ekologiczne – takie, które zabezpiecza
naturalne piękno.

str. 21
 Agnieszka
Przez tekst kultury do wartości natury
Romaneczko

 Grupy prezentują wyniki pracy, a nauczyciel dopowiada to, co nie zostało ujęte
i dokonuje ewentualnej korekty. (ok. 10 min.)
 Nauczyciel zauważa, że w temacie lekcji utwór Grechuty został określony jako
„manifest ekologiczny XXI wieku”. Uczniowie sprawdzają w słowniku znaczenie
słowa manifest:
Manifest – przedstawione publicznie założenia programowe i postulaty
ideowe pewnych zorganizowanych grup7.
 Nauczyciel komentuje i objaśnia definicję. Podkreśla, że manifest składa się z
dwóch zasadniczych elementów: obrazu rzeczywistości zastanej oraz obrazu
rzeczywistości postulowanej, do której nadawca manifestu zachęca i nakłania.
(ok. 5 min.)
 Na polecenie nauczyciela uczniowie sprawdzają, czy utwór Grechuty realizuje
zasady manifestu. W tym celu odpowiadają na pytania (ok. 15-20 min.):
Jak jest? - podkreśl fragmenty, mówiące o aktualnym obrazie Ziemi.
a) Ziemia nas karmi chlebem i miodem,
Pięknych widoków wielkim albumem.
b) Choć poorana liczbą niezmierną
Dymów i ścieków siecią pajęczą
Ziemia wciąż rodzi, do końca wierną
Jest dla nas ludzi, którzy ją dręczą.
Jak być powinno? - wskaż fragmenty, które mówią, do jakiego stanu rzeczy
powinien dążyć człowiek.
a) Aby ten pejzaż Ziemi odwiecznej,
Zdobiony polem, morzem, lasami,
Poczuł się już na zawsze bezpieczny.
b) Niech [Ziemia] pozostanie barwnym ogrodem
I uszanujmy Natury dumę.
c) Czas wreszcie przestać robić z Natury
Ludzkich igraszek wielkie śmietnisko!
Zmieniać bieg rzeki, przestawiać góry.

7
Hasło manifest, [w:] Współczesny słownik języka polskiego, pod red. B. Dunaja, Warszawa 2007, T. 1, s. 803.

str. 22
 Agnieszka
Przez tekst kultury do wartości natury
Romaneczko

Wskaż fragment, w którym akcentowana jest wyjątkowość Ziemi, ze względu

na którą podejmowana problematyka zyskuje wysoką rangę ważności.
Jedna jest Ziemia, jak jedno Słońce,
Jak jedno niebo dla dni i nocy.
Znajdź w tekście elementy perswazji:
- formy 1. os. l.m.: Pragniemy przecież tego my sami.; Ziemia wciąż rodzi,
do końca wierną/ Jest dla nas ludzi, którzy ją dręczą.
- rozkaźniki: Niech pozostanie barwnym ogrodem/ I uszanujmy Natury
dumę.
- ostrzeżenia: By człowiek nie nadużył swej mocy; Bo to się kiedyś źle
skończy wszystko/ Morze zatrute plamą paliwa / Będzie umarłe przez
długie lata. / Busz raz wycięty już nie odżywa, / A jest on źródłem tlenu dla
świata;
- wykrzyknienia (apele): Czas wreszcie przestać robić z Natury/
Ludzkich igraszek wielkie śmietnisko!
- projektowanie postaw: W sercach pragnienia żyją gorące,/ By człowiek nie
nadużył swej mocy.; Pragniemy przecież tego my sami.
 Nauczyciel motywuje uczniów, by na podstawie przeprowadzonej analizy
sformułowali wniosek, orzekający, czy utwór Grechuty realizuje założenia
manifestu czy się z nich wyłamuje.
 Na polecenie nauczyciela, uczniowie podkreślają wszystkie fragmenty, w których
przedstawione są negatywne działania człowieka wobec środowiska naturalnego.
Kolejnym zadaniem jest sformułowanie do podkreślonych fragmentów zbioru
zakazów w postaci zdań rozkazujących z przeczeniem „nie”, np.:
Czas wreszcie przestać robić z Natury Nie zaśmiecaj otoczenia!
Ludzkich igraszek wielkie śmietnisko! (ok. 10 min.)
 Nauczyciel podkreśla, że skuteczne postępowanie ekologiczne to nie tylko
wiedza na temat tego, czego człowiek nie powinien robić, ale przede wszystkim
poszukiwanie kompromisowych rozwiązań, które pozwolą żyć w zgodzie
z naturą, nie powodując jednocześnie zacofania cywilizacyjnego. Na tablicy
rozwieszona zostaje plansza z obrysem Ziemi, a zadaniem uczniów jest
poszukiwanie rozwiązań ekologicznych i alternatywnych. Swoje pomysły
uczniowie zapisują na kartonikach w postaci drzewek lub listków, które
przyczepiają do planszy dookoła kształtu Ziemi. Mogą to być takie pomysły

str. 23
 Agnieszka
Przez tekst kultury do wartości natury
Romaneczko

jak m.in.: segregacja odpadów, oszczędzanie energii elektrycznej i wody,

zakup sprzętów z trybem energooszczędnym, noszenie ekologicznej odzieży,
stosowanie dezodorantów bez freonu, oddawanie baterii do utylizacji,
odnoszenie zużytych sprzętów do punktów sprzedaży/komisów, stosowanie
alternatywnych źródeł energii itd. Każdy z uczniów powinien zamieścić
na planszy własny pomysł. Na koniec nauczyciel odczytuje wszystkie pomysły
i podkreśla, że w ten sposób wspólnie „chronimy” naturę. (ok. 20 min.)

 Podsumowaniem części lekcji poświęconej analizie i interpretacji utworu

Grechuty Natura jest krótka wypowiedź pisemna sporządzana przez uczniów
w parach bądź samodzielnie8. Zadaniem uczniów jest wcielenie się w rolę
zagrożonej planety, która apeluje do ludzi o pomoc (Załącznik nr 11). Chętni
uczniowie czytają swoje prace, a najlepsze z nich nauczyciel nagradza stopniem
(ok. 15 min.).
 Nauczyciel zauważa, że problematyka ekologiczna staje się tez często tematem
reklamy społecznej, która apeluje o przyjęcie proekologicznych postaw i podjęcie
działań na rzecz ochrony środowiska. Na podstawie wiedzy wyniesionej
z lekcji, na której omawiany był motyw natury w reklamie, uczniowie
przypominają, na czym polega dyskurs reklamowy i czym jest reklama społeczna.

8
Należy uszanować zdanie uczniów i pozostawić im wybór, gdyż niektórzy nie potrafią skutecznie się skupić,
jeśli nie pracują całkiem samodzielnie, a tworzenie poprawnego merytorycznie i stylistycznie tekstu wymaga
maksymalnej koncentracji.

str. 24
 Agnieszka
Przez tekst kultury do wartości natury
Romaneczko

 Nauczyciel przeprowadza wzorcową analizę wybranej reklamy społecznej

poświęconej problematyce ekologicznej. Pokazuje uczniom przykładowe
teksty reklamowe, motywuje do zadawania pytań i prowadzenia analizy
wybranych reklam czy ich elementów. (Załącznik nr 12). (ok. 30 min.)
 Nauczyciel prosi, aby uczniowie zwrócili uwagę na slogany reklam społecznych.
Każdy z uczniów wybiera sobie jeden slogan (może również ułożyć własny)
i czyni go tytułem historyjki komiksowej, która ma oddać przekaz sloganu.
Komiks może zatem zawierać zarówno sceny działań szkodliwych dla
środowiska, jak i sceny, które te działania mają zmienić na postawę
ekologiczną. Najlepsze prace zostają nagrodzone przez nauczyciela stopniem.
(ok. 25 min.)
 Na prośbę nauczyciela, uczniowie zastanawiają się, gdzie zetknęli się z kampaniami
ekologicznymi i w jakiej formie. Rozpoczyna się wymiana doświadczeń,
a potem dyskusja. Nauczyciel pokazuje i wyjaśnia uczniom interwencje
przedstawicieli nurtu sztuki zwanego land-artem9, a także wspomina
o działaniach członków rozmaitych organizacji, np. Greenpeace’u. Uczniowie:
zastanawiają się, które z działań najbardziej do nich przemawiają, a które są
zbyt nachalne.
próbują ustalić, która forma promocji problematyki ekologicznej jest bardziej
skuteczna w społeczeństwie: łagodna perswazja czy agresywna propaganda;
starają się określić, jak powinien wyglądać dialog zwolenników i przeciwników
ekologii, aby wiódł do satysfakcjonujących rozwiązań (czy możliwy jest
kompromis?);
prezentują własne stanowisko wobec kwestii związanych z ekologią
i wdrażania ekologicznego stylu życia;
Nauczyciel kieruje dyskusją, komentuje, czuwa nad porządkiem i uczciwością
wymiany poglądów oraz podsumowuje wypracowane wspólnie rozwiązania. (ok. 20
min.)

9
Chodzi tutaj o interwencje Roberta Smithsona oraz Alana Sonfirsta. Smithson zalewał asfaltem hałdy odpadów
przemysłowych w Rzymie (1969 r.), aby poddać pod dyskusję problem degradacji środowiska naturalnego i
pokazać, że działania ludzkie wiodą nieuchronnie do „gruzów” cywilizacji. Z kolei Sonfirst w interwencji Pejzaż
czasu dokonał nasadzenia roślinności na skwerze Manhatanu w Nowym Jorku. Nasadzenie wielkości 14 na 61
metrów miało uzmysłowić mieszkańcom, jak wyglądał pierwotny pejzaż jeszcze przed powstaniem miasta i tym
samym podnieść problem „zalewania” krajobrazu betonem.

str. 25
 Agnieszka
Przez tekst kultury do wartości natury
Romaneczko

 Podsumowaniem cyklu lekcji poświęconych ekologii może być praca

z felietonem Małgorzaty Krzyżaniak pt. Projekt na jutro (Załącznik nr 13).
Uczniowie zapoznają się z teksem felietonu (dobrze, aby uczynili to w domu),
a następnie ustnie udzielają odpowiedzi na pytania problemowe. (ok. 25 min.)

3. Praca domowa:
 Obowiązkową pracę domową stanowi zadanie siódme znajdujące się na
kartach z tekstem felietonu Projekt na jutro. Zadanie to polega na
zredagowaniu listu do redakcji, który uczniowie przygotowują na osobnych
kartkach. Na następną lekcję przynoszą gotowe listy i wymieniają się nimi z
partnerami z ławki. Dzięki wymianie możliwa jest dalsza część pracy w postaci
komunikatu zwrotnego, a więc listu od redakcji, w którym uczniowie
otrzymają porady, jak rozwiązać ekologiczne dylematy. Po zakończenie całego
zadania nauczyciel zbiera prace pisemne – sprawdza, ocenia, a potem omawia
najlepsze na forum klasy.
 Praca domowa dla chętnych to udział w konkursie plastycznym pt. Miejsce dla
motyli. Warto, aby konkurs ten objął swym zasięgiem wszystkich uczniów
danej szkoły podstawowej w ramach promowania problematyki ekologicznej.
Chętni uczniowie mogą opracować plakat z konkursowym ogłoszeniem
(komunikat można też zamieścić na stronie szkoły i w szkolnej gazetce).
Zadaniem uczestników konkursu jest:
Zapoznanie się z wierszem W. Chotomskiej Motyle (Załącznik nr 14);
Przygotowanie pracy plastycznej lub makiety pt. Miejsce dla motyli
(dowolna technika).

Po ogłoszeniu konkursu uczniowie powinni mieć czas trzydziestu dni

na przygotowanie prac, które mogą tworzyć samodzielnie lub w grupach.
Po ocenieniu prac przez jury powinna zostać przewidziana wystawa pokonkursowa.
Oceniane powinny być przede wszystkim: pomysłowe rozwiązania, nawiązanie
do tematyki ekologicznej i umiejętne zastosowanie wiedzy z tego zakresu oraz
walory artystyczne prac. Zachętę dla uczniów stanowiły z pewnością atrakcyjne
nagrody.

str. 26