TÜRK EDEBİYATI
AYLIK FİKİR VE SANAT DERGİSİ
HAZİRAN 2020 - YIL: 48 - sayı: 560 - FİYATI: 17 TL

Kurucusu
AHMET KABAKLI
Türk Edebiyatı Vakfı İktisadi İşletmesi Adına Sahibi
SERHAT KABAKLI
Genel Yayın Yönetmeni
BAHTİYAR ASLAN
bahtiyar.aslan@hotmail.com
Yayın Kurulu
İSA KOCAKAPLAN, MUHARREM DAYANÇ,
MUHAMMED HÜKÜM, İMDAT AVŞAR,
İBRAHİM ÖZTÜRKÇÜ, BEYHAN KANTER
Yazı İşleri Müdürü
ERHAN GENÇ
erhangncc@gmail.com
Grafik ve Düzenleme
ATİLLA CEYLAN
atillaceylan34@yandex.com
Abone ve Satış Sorumlusu
HALİT BAYKAL
Yönetim Yeri
TÜRK EDEBİYATI VAKFI
Divanyolu Cad. No: 14 34122
Sultanahmet-İstanbul
Tel: 0.212 527 50 32 – 526 16 15
Faks: 0.212 513 77 49
www.turkedebiyati.com.tr
tedev30@gmail.com
tedev@turkedebiyati.com.tr
Yazışma Adresi PK 2,
Sirkeci / İstanbul
Yayın Türü: Yerel Süreli - Yayın Kodu: ISSN 1302-1893
ABONE ŞARTLARI
Yurtiçi-Yıllık: 180 TL
Öğretmen-Öğrenci: 150 TL
Yurtdışı-Yıllık: 50 EURO
Yıllık/Kurum: 260 TL
6 aylık abone bedeli yıllık ücretin yarısıdır.
Türk Edebiyatı Vakfı Posta Çeki: 124540
Vakıflar Bankası Beyazıt Şubesi - İstanbul:
IBAN TR 63 0001 5001 5800 7268 2473 17
T.C. Ziraat Bankası Cağaloğlu Şubesi - İstanbul:
IBAN TR 98 0001 0008 8929 0335 5350 01
Yurtdışındaki okuyucularımız abone bedellerini
T.C. Ziraat Bankası İstanbul Cağaloğlu Şubesi,
Türk Edebiyatı Vakfı İktisadî İşletmesi,
Şube Kodu: 889
IBAN TR 44 0001 0008 8929 0335 5350 03
numaralı Avro hesabına yatırabilirler.
Dergiye yazılar elektronik posta yoluyla gönderillir.
Yayımlanan yazıların sorumluluğu yazarlarına aittir.
Yayın Kurulu dergiye girecek yazılarda gerekli gördüğü
düzeltme ve değişiklikleri yapabilir.
© Türk Edebiyatı dergisinde yayımlanan yazı,
şiir ve fotoğraflar izin alınmadan iktibas edilemez.
Derginin bütün sayılarında yer alan yazı ve şiirlerin dijital
ortamda yayımlanma hakkı Türk Edebiyatı’na aittir.
Baskı ve Cilt
ŞENYILDIZ MATBAACILIK
San. ve Tic. Ltd. Şti
Gümüşsuyu Caddesi Işık Sanayi Sitesi
No: 19/C 102 Topkapı-İstanbul
Tel: 0.212 483 47 91 (Pbx)
Sertifika No: 45097
 4
İÇİNDEKİLER halka şeker
Âlİm kahraman

 7
KAYIP BAHAR NERGİSİ
İMDAT AVŞAR

12
FERHAT
KÂMİL UĞURLU
RÜYADIR GÖRDÜĞÜM
ÖZNUR GÜZEL

13
BALAT
MİMAR SİNAN ALBAYRAK

14
TÜRK DÜNYASININ BÜYÜK YAZARI:
CAFER CABBARLI - I
SELAHADDİN HALİLOV

20
SEZÂİ VE MUSURUS PAŞA’DAN HAREKETLE
TANZİMAT’IN İZZET-İ NEFSİNE YOLCULUK
MUHARREM DAYANÇ

58
NASIL YAZAR OLDULAR?
HANDAN ACAR YILDIZ:
AKVARYUMUN İÇİNDEKİ
ÇÖPÇÜ BALIĞI GİBİYİM
KONUŞANLAR: ERHAN GENÇ - CAN YALÇIN
 27 53
MUHADDİS BİR HATTAT: BALKANLARDA TÜRÇENİN
AHMED FERİD EFENDİ SÜTUNLARINDAN BİRİ DAHA DEVRİLDİ:
TALİP MERT
FAHRİ KAYA’NIN ARDINDAN
SEYHAN MURTEZAN İBRAHİMİ

64
EDEBÎ METNİN EĞİTİCİLİĞİ
NEREDE BAŞLAR?
MAHMUT BABACAN

68
30 BİR KAÇIŞ, BİR ARAYIŞ, BİR BELİRSİZLİK
DOĞUM YIL DÖNÜMÜNDE TAMER SAĞCAN

TARIK DURSUN K.’NIN SARI DEFTERİ’NDEN 73

TAŞAN İKİ HİKÂYESİ - I BUGÜN YARINDAYIM
ÖZLEM FEDAİ SEMİH DİRİ

32
ARKADAŞIM FAHRİ...
TARIK DURSUN K.

37 76
ERGUN GÖZE VE BABASI AHMET GÖZE’NİN KİTAPLIK
MEKTUPLAŞMASI ❯ İHANETLE SADAKAT ARASINDA JAMES WİLLİAM REDHOUSE
ZEYNEP ULUANT ❯ GERÇEĞİN ORTASINDA
❯ ÇOCUKÇA BİR DİRENİŞ
❯ PARMAK HESABIYLA İKİ KİŞİ
❯ SCHRÖDİNGER’İN PAPAĞANI

46 81
ALMANYA’DA MÜSLÜMANLARIN AJANDA
❯ SİNEMA: the platform
VE CAMİLERİN TARİHİ - I ❯ TİYATRO: aşk, her daİm...
AHMET ÖZDEMİR ❯ SERGİ: SANAT EVE SIĞAR -2
 HALKA ŞEKER
âLİM KAHRAMAN


AYTEKİN ÖĞRETMEN, TEMİZ VE BAKIMLIYDI. BİR NUMUNEYDİ GÖZÜMÜZDE. BENDE, KULLANDIĞI
TÜTÜN KOLONYASININ KOKUSUYLA YAŞADI YILLARCA. YAKINIMIZA YAKLAŞTIĞINDA HAFİF BİR
ESİNTİ OLARAK GELİRDİ BURNUMUZA. ÇOK SEVERDİM BU KOKUYU

aş bir binaydı okulumuz. Tek dersliği vardı. rın. Biz çocuklar da oralarda bir yerlerdeydik.

T Birler, ikiler, üçler aynı anda girerdik ora-

ya. Ders birlere mi, diğer iki sınıfa, sessizce
çalışın, derdi öğretmenimiz Mehmet Aytekin.
Dikdörtgen, genişçe bir giriş önce. Sağda ise
ayrı bir kapı; bir hol, bir oda. Öğretmenimiz otu-
rurdu orada da. Uşaklıydı. Sevecen ve otoriter!
Bir süre sonra alıştık, hanımına da Fatma Yenge
demeye başladık. O da yarı öğretmenimiz gibiydi.
Köye gelen öğretmenler hemen benimsenirdi
öğrenciler tarafından.
Bir süre sonra büyükler de kaynaşır, dost-
luklar kurulurdu aralarında. Hepimize yakındı
Aytekin öğretmen fakat Kader Ali Amcaya daha
yakın. Ne yapıyorsun, Kader?, diye çıkar gelirdi
zaman zaman onun evine.
Annem daha çok Fatma Yengeyle görüşürdü.
Evimizin önünde bir fırın vardı, Hacı Arif dede
zamanından kalan. Mahalleli ekmeğini orada pi-
şirirdi. Fatma Yenge de gelmeye başladı. Ekmek-
ler pişesiye fırın önü sohbetleri olurdu kadınla-
Pişenlerden taze taze payımızı almak için. Ba-
zan içi çökelekli otlu pideler olurdu. Ispanak yok
değildi. Fakat annem, mevsiminde, ebegümeci,
gicirgen, gibi otlar da toplardı. Ebegümeci için,
her derde deva, derdi. Evde yemeğini de yapardı.
Fatma Yengeyle Aytekin öğretmenin çocukla-
rı yoktu. Kadınlar çabucak öğrendiler; olmuyor-
muş! Kadın konuşmalarının da içinde olduğumuz
yaşlardı. Arada lafa karışmazsak, bizi unuturlar-
dı konuşurken. Biz de herkesten önce haberdar
olurduk böylesi sırlardan. O anda kendimizi ha-
tırlatırsak, hemen oradan uzaklaştırılırdık. Laf mı
dinliyorsun sen, git biraz oyna, diye azarlanırdık.
Fatma Yenge fazla ekmek yapmazdı. Yumu-
şacık pideler yapardı daha çok. Fırın önünde da-
ğıtmak için. Büyüklere de ikram edilirdi. Fakat o,
özellikle çocukları toplar, büyük parçalar hâlinde
aramızda pay ederdi (çocuklarla emzikli kadınların
önceliği vardı böyle durumlarda; sütü çekilmesin,
denirdi onlara; bir yeriniz şişmesin, derlerdi bize

4 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020


de). Verirken meh sana, meh sana, meh sana, der-
di, geldiği Uşak yöresinin ağzını kullanarak. Uşak’a
çok uzak sayılmazdık, fakat bizde böyle söylen-
mezdi. Önce biraz yadırgadık, sonra alıştık!
Okula başlamamda da rolü oldu Fatma Yenge-
nin. İkide bir anneme yalvarıyordum, beni okula
gönder, diye. Henüz altı yaşındaydım, annemin
elinden ne gelir! Bir gün yine başının etini yi-
yordum okul diye. Fırının önündeki Fatma Yenge
duymuş sesimi. Asiye Abla, niye yalvartıp duru-
yorsun çocuğu, ağabeyinin eski karalığını biraz
küçült, onu giyip gitsin, dedi (köyde, giydiğimiz
siyah önlüklere karalık, denirdi renginden dolayı).
Annem, nasıl olacak, alır mı ki öğretmen, dedi.
Okula başlamam böyle oldu. Fatma Yen-
ge’nin araya girip öğretmene söylemesiyle!
Bazı yakın evlere, eşiyle gece oturmasına da ge-
lirdi öğretmenimiz. Onları bizlerden birinin evinde
görmek, nadir ve kıymetli durumlardı hepimiz için.
Bir iki komşu daha o evde toplanılırdı o akşam. Bü-
yükler kahvelerini içerken sohbet koyulaşırdı.
Bize de bekleriz, derlerdi onlar evlerine dö-
nerken; inşallah, inşallah denir fakat fazla gidil-
mezdi. En başta evleri müsait değildi buna. Sonra
gece çalışması da oluyormuş öğretmenimizin. Ki-
tap okumak, ertesi günkü dersini hazırlamak gibi.
Öğretmenlik, evde de devam eden bir meslekti.
Fakat bir gece annemle biz bu kuralı bozmak
zorunda kaldık.
Hep gündüz gördüğüm okuluma belki de ilk
gece ziyaretimdi bu.
Annemin elinden tutmuştum, bir elimde de
fener. Yavaş gidiyoruz gibi geliyordu bana, acele
ediyordum. Resmî bayramlardan birinin hemen
öncesindeydik. O sene ilk defa bir törende ben
de topluluk önüne çıkacak bir şiir okuyacaktım.
Öğretmen, bir kâğıda el yazısıyla düzgünce ya-
zıp vermişti, ezberlemem için: Ben bir küçük as-
kerim, diye başlıyordu o şiir.
Çok sevinçli ve heyecanlıydım.
O akşam günlük derslerimi çabucak hazırlayıp
ezberime dönmek istiyordum. Öyle de yaptım, fa-
kat ezber kâğıdım ortada yoktu. Annemle arama-
dık yer bırakmadık; yoktu! Ne yapacaktım şimdi
HİKÂYE 560
ben! Gidip öğretmene haber verelim, diyordum
anneme. Benim telaşım ona da geçti. Ertesi günü
beklemeden (o gün okulda bir prova da yapılacak
mıydı, şimdi hatırlamıyorum) gece gece yola ko-
yulduk. Okul, evimize uzak değildi. Kapıyı çaldık.
Annem Fatma Yenge’ye geliş sebebimizi anlatı-
yordu ayaküstü, bu saatte rahatsız ettiğimiz için
özür diliyordu. İçerden Aytekin öğretmenimin sesi
duyuldu. Asiye Hanım buyurun, buyurun, diyordu.
Bayram törenlerine büyüklerimiz de gelirdi.
Bizleri dinleyip keyiflenmek, okuyup adam ola-
cağımız hayaliyle gururlanmak için.
1963 veya 64 yılı olmalı. O sene Kurban Bay-
ramının birinci günü 23 Nisan’a denk gelmişti.
Büyükler, onca telaşları arasında, yine de okula
kadar uzanmaya fırsat buldular. Kurban önlük-
leriyle! Kolları dirseklerine kadar sıvalı olarak.
Bazıları ellerindeki bıçakları bile bırakmamışlar-
dı. Dönüp işlerine devam edeceklerdi.
Önce Aytekin öğretmen geldi, küçük tören
alanındaki kürsüye. Burcu burcu tarih, fedakarlık
ve yiğitlik kokuyordu konuşması. Sakarya Mey-
dan Savaşı’ndan bahsederken şehitlerin kanıyla
kıpkırmızı akan derelerden, nehirlerden bahsetti.
(şehitlerin kanıyla, kesilen kurbanların kanı ara-
sında bir bağ da kurmuştu) Hem kendisi duygu-
landı hem de dinleyenler. Bir eliyle gözlerindeki
yaşı silenler vardı büyükler arasında. (En yüksek
sesimle ben de şiirimi okudum o gün. Fakat be-
şinci sınıftan bir ağabeyin okuduğu dizeler kaldı
aklımda: Ey mavi göklerin beyaz ve kızıl süsü/ Kız
kardeşimin gelinliği, şehidimin son örtüsü...)
***
Aytekin öğretmen, temiz ve bakımlıydı. Bir
numuneydi gözümüzde. Bende, kullandığı tütün
kolonyasının kokusuyla yaşadı yıllarca. Yakını-
mıza yaklaştığında hafif bir esinti olarak gelirdi
burnumuza. Çok severdim bu kokuyu. Bir gün
bahçeye çıkarıp diş fırçalamayı öğretti bize. Uy-
gulamalı olarak. Ceketini çıkarmış, temiz beyaz
gömleğinin kollarını geriye kıvırmıştı. Omuzun-
da da havlusu! Unutamam.
Yeri geldi bir gün de Uşak Şeker Fabrikasını
anlattı. Fabrikayı gezmiş birisi olarak! Hepimiz
HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI
5
560 HİKÂYE
pür dikkat dinliyorduk. Hiç unutmam; fabrika-
nın içinde, imalat bölümünde, ilk ağıza çıkan
tepeleme şeker yığınlarıdan söz etmişti.
Tatlıya boğulmuş bugünün insanı nasıl an-
lasın bizim o günkü duygularımızı! Nadirattan
bir şeydi hayatımızda şeker. Çay ve kahveyle
beraber misafir için saklanırdı evlerde, tutum-
lu harcanırdı. Kahvaltımız tarhana çorbasıydı.
Yalvar yakar bir yumurta koparırsak anneleri-
mizden gider Mevlüt Ağabeyin dükkânından bir
avuç halka şeker alırdık. Renk renk. Hemen yiyip
bitirmeye kıyamazdık. Birkaçını kıtır kıtır yedik-
ten sonra, geriye kalanları ara ara ağzımıza atar
yavaş yavaş eritirdik (halkalı şekerin aslı kaba
şeker, uzun sürmezdi ağızda erimesi). Pazardan
leblebi şeker gelmesi zenginlik alametiydi.
Bayramlarda doyardık şekere. El öpmeye gittiği-
miz yerlerde (bazı yakınlarımız dışında) para veren
olmazdı, genelde şeker verilirdi. Tek istisna Derviş
Yunus Amcaydı. Evi köyün en yukarılarında, Çak-
mak Derenin öte yakasında! Bayramlarda para ve-
rirdi, hem de sadece yakın akraba çocuklarına değil,
kim gelirse, hepsine! Çocuklar arasında hemen du-
yulurdu bu. Üşenmez, onca yolu göze alırdık Yunus
Amca’nın elini öpmek için! Odaönüne varınca görü-
nürdü o taraf: Bayram giysileri içindeki çocukların
karıncalar gibi bayır yukarı çıktıkları! Para bitecek
diye heyecanlanır, biraz daha açardık adımlarımızı.
(Fakat Yunus Amca’nın beş kuruşları bitmezdi. Elin-
deki kesede herkese yetecek kadar hazır olurdu).
Yılda bir defa da Yerli Malı Haftası kutlanırdı.
O hafta öğretmen ülkemizin zenginliklerinden,
Sümerbank’ın kuruluşundan, fabrikalarımızdan
falan bahsederdi önce. Fakat o günü unutulmaz
kılan, yerli ürünlerimizle yapılan kutlama olurdu.
O sabah, annelerimizin bizler için hazırladıklarıyla
tutardık okulun yolunu. Herkesin aklı kendi ge-
tirdiğinden çok arkadaşlarının ne getireceğinde
olurdu: Meyve kuruları (kak derdik biz bunlara),
kuru üzüm, leblebi (leblebi şeker getiren de olur-
du), fıstık, patlamış mısır, kestane, halka şeker
(daha neler neler), iğde, badem içi, ceviz... Hepsi
büyük bir kabın içinde birbirine karıştırılırdı önce
(bu işleri bir-iki öğrenciyle Fatma Yenge mi ya-
6 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020
pardı? İçine, bizler için kendi aldıklarından da mı
koyardı?) Öğretmen, aralıklarla birer sırayı arkaya
döndürür, gruplar oluştururdu. Her grup için kap-
lara bolca konulurdu o karışımlardan. Neşeyle kı-
tır kıtır, kütür kütür yenilirdi. Öğretmen oralarda
olurdu. (Öğretmenim siz de alın, derdik, kendi pa-
yımızı uzatarak. O da katılırdı bize, farklı kaplar-
dan azar azar alarak). Kimse taşkınlık yapmazdı.
Mehmet Aytekin öğretmenin Uşak Şeker
Fabrikası’nı anlattığı gün, bir arkadaşımız par-
mak kaldırarak bir soru sordu: Öğretmenim,
şeker yemek serbest mi orada, diye. Bu hepimi-
zin aklındaki soruydu. Evet, dedi öğretmenimiz,
fabrikayı gezenler avucuyla istediği kadar alıp
yiyebiliyor, fakat oradan eve götüremiyorsun!
Hayal gibi bir şeydi bizim için. Unutamamam.
***
Fatma Yenge, çocukları olmadığından mı bilin-
mez, bizleri çok severdi. O sene Kurban Bayramında
kestikleri koçun kelle ve ayaklarını demirle dağla-
mış, güzel bir yemek yapmış koca bir tencerede. Biz
çocuklara haber verdi, dördüncü gün davetlimsiniz
diye. Gelebilenler geldi. Büyük bir sofra açtı hole.
Başlangıçta öğretmenimizin evinde yemek yemenin
çekingenliği vardı, anaç tavırlarıyla onu üzerimizden
aldı. Hepimizi bir güzel doyurdu. Nasıl unuturum!
***
Tütün kolonyasının kokusu hayatımızdan çekileli
çok oldu. Bir yerlerde duyduğumda hep öğretmeni-
mi hatırladım yıllarca. Burnumun direği sızladı.
Aytekin öğretmende iki-üç yıl okuyabildim. Ta-
yini çıktı gitti (bir öğretmen ayrılsa sınıfça gözyaşı
dökerdik, onu uğurlamak daha zor oldu bizim için).
Aradan yıllar geçti. Manisa Lisesi’nde öğrenciydim,
bir yaz, Kula’da gördüm öğretmenimi. Kulanın pa-
zarıydı o gün. Kim bilir hangi sebeple işi düşmüş
gelmişti Uşak’tan. Görür görmez tanıdı beni. İs-
mimle seslendi. Elini öptüm. Emekli olmuş. Benim
eğitimimi sürdürdüğümü öğrenince memnun oldu,
gülümsedi. O zaman fark ettim; bir dişi eksikti. Bir
tas kaynar su döküldü tepemden. O belki farkında
bile değildi; içimden geçenlerin; kırılıp dökülenlerin.
Tekrar elini öptüm.
Ayrıldık. ❮
 KAYIP BAHAR NERGİSİ
İMDAT AVŞAR


SERT BİR METAL, KÖKLERİMİZİ BİÇEREK İNİYOR SOĞANLARIMIZA DOĞRU. NİNEMLE BENİM KÖKLERİMİZİN
SAÇAKLARI KESİLİYOR, KÜREĞİN SOĞUK DEMİRİ SOĞANLARIMIZI YALAYIP GEÇİYOR. SONRA TOPRAĞIMIZIN
SARSILARAK TERS ÇEVRİLDİĞİNİ GÖRÜYORUM. SÜRGÜN DEĞİL, BİR NERGİS KIRGINI BU!

ir mağarada annem uykudayken doğdum mışım, akrabalarımızı da görebilirmişim. Ama la-

B ben. Karanlık her yer… Yeryüzündeki ka-

ranlığa benzemiyor hiç. Ne ay, ne bir yıl-
dız… Annemin gövdesinden birazcık aralandım
doğarken ve onun köklerine tutunarak, büyüyo-
rum aylardır…
İki kardeşim daha var, annemin arkasında
onlar, karanlıkta göremiyorum. Belki bana ben-
ziyor onlar da… Ben en küçükleriyim ve karan-
lıktan çok korktuğum için hemen yanımdaki Ni-
nemin köklerine sarılıyorum. Hiç görmesem de
Ninemin anlattığı masallardan öğrendim yeryü-
zünü. “Işıklı dünya”, diyor ninem. Işığın ne oldu-
ğunu bilmiyorum henüz. Gökyüzü, güneş, bulut,
yağmur, rüzgâr; kelebekler, kuşlar, arılar… Bir de
insanoğlu! Nedense “insanoğlu” dediğinde so-
ğanı büzülüyor, bedeni titriyor, kökleri geriliyor,
garip bir şekle büründüğünü hissediyorum Ni-
nemin. Dediğine göre yeryüzüne çıkınca ben de
görecekmişim bütün bunları… Yaylada doğsay-
leler, sümbüller, nevruzlar ve çiğdemler Ninemin
“cennet” dediği o yaylada kalmışlar. Biz burada
sürgündeymişiz. Ne demekse sürgün!
Ninemler her bahar, daha karlar erir erimez
yeryüzüne çıkar, akrabalarıyla birlikte o yaylayı
bin bir renge boyayıp cennete çevirirlermiş. Ni-
neme: “Madem yeryüzüne çıkınca o kadar renk-
li, güzel oluyoruz; o hâlde biz çiçekler neden bu
karanlık zindanda bekliyoruz?” diyorum. Ninem
ah çekiyor: “Buzu terleten bir aşk ateşi vardır
biz nergislerin özünde… Bir cemreyle, tenimize
aşk ateşi düşünce bu karanlığı yara yara çıkarız
gün yüzüne. Ama unutma kızım, güzellik başa
beladır. Güzelliktir bizi yurdumuzdan eden.” di-
yor ve daha önce hiç anlatmadığı hazin bir göç
hikâyesine başlıyor. Ben bütün köklerimi nine-
min köklerine dolayıp korkuyla dinliyorum:
“… Toprağa yenice düşmüştü cemre. Çiğdem-
ler, zambaklar, nevruzlar, laleler, sümbüller, karde-

HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI

7
560 HİKÂYE
lenler bir yarışa girmiştik. Üstümüzdeki toprağa
değen baharın ılık nefesi sabrımızı tüketiyordu.
Eriyen karların gevşettiği toprağı yara yara ba-
şımızı güneşe uzatıyorduk. Eriyen kar suları da
üstümüzdeki toprağı sürükleyip yardım ediyordu
bize. Ben, annem, babam, kardeşlerim diğer akra-
balar… hep birlikte itiyorduk başımızın üstündeki
toprağı. Bir sabah karanlıkta rengi iyice solmuş
kollarımın üşüdüğünü hissettim. Kollarımı açtı-
ğımda pırıl pırıl yanan güneşi yeniden gördüm.
Sonra hep birlikte etrafı seyre daldık. Nevruzlar ve
çiğdemler bizden önce çıkmışlar hatta kızıl, mor
çiçekleriyle yaylayı süslemeye başlamışlardı…”
Bu karanlığın perdesini yırtmak istiyorum. O
renk cümbüşüne katılmak, toprağı ve üstümüz-
deki buz tabakasını delip başımı güneşe uzat-
mak… Ninemin sesi kedere batıyor sanki… Beni
saran köklerinin titrediğini, bedeninin soğudu-
ğunu duyuyorum:
“… Sonra daha önce duymadığımız bir gürül-
tü başladı. Yılın büyük bölümünde yerin altında
yaşasak da o yayladaki bütün sesleri tanıyorduk.
Rüzgârın, suyun, kuşların, çobanların sesine aşi-
naydık. Biraz gök gürültüsüne benziyordu bu
ses. Ama gök gürlediğinde, o korkunç ses ku-
laklarımızda bir süre uğuldar ve homurdanarak
uzaklaşır, kaybolurdu. Üstelik o sesten sonra da-
marlarımıza su yürüten yağmur başlardı. Bu ses
hiç kesilmeden, aralıksız devam ediyordu. Arada
bir insan sesleri geliyordu. Ama çiçeklendiğimiz-
de bizi seven, okşayan çobanların sesine benze-
miyordu bu sesler…”
Köklerimi biraz daha yukarı çekip Ninemin
soğanına doladım. Ona daha yakın olmak is-
tiyordum. Öyle sıkı sarılmıştım ki… Korkudan,
derinlerdeki köklerim topraktan sıyrılıp yukarı
doğru çıkıyordu. Ninem saçaklı kökleriyle bede-
nimi sararak devam etti:
“… Sonra altımızdaki toprak derinden sar-
sıldı. Köklerimizin ulaşamadığı yerlerden, de-
rinlerden çatırtılar yükseliyordu. Bir süre sonra,
yaşadığımız mahalle taşıyla toprağıyla göğe
doğru yükseldi. Bizim mahallede yaşayan birkaç
çiğdem, nevruz ve çuha çiçeği de ne olduğunu
8 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020
anlamamışlardı. Korkuyla birbirimize bakıyor-
duk. Her bahar bizi karşılayan ve şen şarkılar
söyleyen arılar, böcekler telaşla uçuşarak dağıl-
dılar. Ahhh! Sevgili yavrum… O an uçabilmeyi
ne çok isterdim. O gün köklerimin toprağa bağlı
oluşuna ilk kez isyan ettim. Bütün mahalle ar-
tık bir kamyonun kasasında sürgüne gidiyorduk.
Kepçenin ağzındayken, son kez baktım yaylaya.
O yeşillik, o rengarenk dünya hâlâ gözlerimin
önünden gitmiyor. Her bahar ışığa çıktığımda o
yaylayı arıyor gözlerim…”
Sürgün olmak, ait olduğun topraktan ko-
parılmak mıydı? Neden biz de kuşlar, arılar gibi
uçamıyor, insana kolayca teslim oluyorduk?
Bunca güzellikler sunduğumuz insanlar, niye
bizi sürgün ediyorlardı? Biz güzelliğimizin kur-
banı mıydık?
Ninem bu sürgün hikayesine devam ediyordu:
“… Sonra bizi bir apartmanın bahçesine ge-
tirdiler, bu evler, çobanların ve yazın yaylaya gö-
çen obaların çadırlarına hiç benzemiyordu… Bizi
bir bahçeye yerleştirdiler. Çiğdemler ve nevruz-
lar yaylanın hasretine dayanamadılar, o bahar
tomurcuklarının kılıfını dahi yarmadan, çiçekle-
rini açamadan solup gittiler, onları bir daha hiç
göremedim…”
“Solmak ne demek nine”, diyorum, sesimi iyi-
ce kısarak. “Mevsimsiz ölmek.” diyor Ninem. Sesi
toprağın derinliklerinde yankılanıyor. Anlamıyo-
rum. Ben henüz görmedim mevsimleri. “Diriliş
mevsiminde ölmek.” diye ekliyor Ninem. “Uyumak
ve sonraki baharda yeniden uyanmamak… Yalan-
cı bir soluşumuz vardır bizim. Sonbaharda yap-
raklarımızı güneşe kurban edip çekiliriz karanlığa
ve her bahar çoğalarak yeniden gelir, süsleriz ışıklı
dünyayı... Ama vakitsiz solduğumuzda ne tohum
saçabiliriz yeryüzüne ne de soğanlarımızı çoğal-
tabiliriz yerin altında. Çürüyüp gider bedenleri-
miz, hiçbir bahar yeşertemez artık bizi…”
“Ben solmak istemiyorum.” diyorum. Ninem
kökleriyle daha sıkı sarılıyor bana, devam ediyor:
“Biz bu bahçeyi yurt edindik o günden son-
ra. Dört bahardır burada çıkıyoruz gün yüzüne.
Sen de burada doğdun… Burada da yaseminler,

hanımelleri, güller var. Onlar da güzel renkler-
le açıyorlar, kokuları da hoş. Ama bu bahçe, o
cennet yaylaya hiç benzemiyor. Buradaki evler
güneşin önüne geçiyorlar. Güneşin sıcaklığını
hissetsek de onu pek göremiyoruz. Bir de sık sık
suluyorlar bu bahçeyi. Buranın sularını içmek
de mümkün değil. İnsanlar içecek sularını bizim
yayladan getiriyorlar. Ama bahçeye hep o tu-
haf suyu salıyorlar. Bir de bizi yayladan getiren
kamyonlara benzeyen arabalar var. O homurtu-
lu sesleri duyulduğunda havaya çok berbat bir
koku yayılıyor, çiçeklerimiz boğuluyor bu koku-
dan. İyi ki köklerimiz yer altında. Yoksa biz de
çoktan solup giderdik…”
“Gün ışığına çıkmak istiyorum.” diyorum,
köklerimle uç veren soğanıma dokunarak. Kök-
lerimi daha rahat hareket ettiriyorum artık. Ilık
sular akıyor evimizin çatısından ve köklerimize
doğru yayılıyor. Annem, babam, ninem ve diğer
akrabalar başımızın üstündeki toprağı yukarı
itiyorlar. Sabırsızlanıyorum. Çiçekler neden zin-
danda doğuyorlar, bunu anlamıyorum. Sıkılıyo-
rum karanlıkta, güneşi görmek en büyük arzum.
“Bekle.” diyorlar daha önce güneşi gören büyük-
lerim. “Baharın işaretini bekle…”
Ben bu karanlıkta baharın işaretini
nasıl göreceğim?
***
Kuşların şarkılarını duyuyorum… Ba-
harın işareti bu mu? Ninemin ve annemin
bedenine tutunarak başımı güneşe uza-
tıyorum bu sabah. Nihayet masallardan
tanıdığım güneşi görüyorum. Kollarım
birbirine yapışmış, kollarımı açabilsem,
ışığı kucaklayacağım. Büyümek, çiçeğe
durmak ve suyun aynasında kendimi
görmek istiyorum. Köklerimi daha deri-
ne salmak, başımı daha yukarı uzatmak
hevesindeyim. Coşuyor nergis arzularım,
köklerime biriken suları bedenime taşı-
yorum, toprağın altından beyaz olarak
çıkan kollarım güneş vurdukça koyu bir
yeşile dönüyor. Soğanımın tam ortasın-
da, çiçeğimin kılıfı şekilleniyor, bedenim-
HİKÂYE 560
de garip bir sızı, bir sıcaklık duyuyorum. Ninemin
aşk ateşi dediği şey bu mu?
Güneşi saracak kollarım ikiye ayrılıyor bu-
gün. Garip sesler duyuyorum. Dallarını ilk kez
gördüğüm Ninemin rengi soluyor birden. “Bu
bahçıvan.” diyor. Elinde kürekle yaklaşıyor
bahçıvan… Sert bir metal, köklerimizi biçerek
iniyor soğanlarımıza doğru. Ninemle benim
köklerimizin saçakları kesiliyor, küreğin soğuk
demiri soğanlarımızı yalayıp geçiyor. Sonra
toprağımızın sarsılarak ters çevrildiğini gö-
rüyorum. Sürgün değil, bir nergis kırgını bu!
Aylardır karanlıkta olduğu için köklerimizi, so-
ğanlarımızı da ilk kez görüyorum. Sonra hoyrat
parmaklar tutuyor saçlarımızdan. Soğanlarımı-
zı ayırıyor köklerimizi yolarak. Annem ve kar-
deşlerimi ayırırken bahçıvan, köklerimin yarısı
onlarla birlikte kopup gidiyor. Canım yanıyor.
Kopan köklerimin ucundan sular damlıyor. Ni-
nemin köklerine sarılıyorum bütün gücümle,
hiç bırakmıyorum. Sonra bir el, ninemle be-
nim birbirine sarılmış bedenlerimizi de söküyor
topraktan. Köklerimizin bir kısmı hâlâ toprağa
sıkıca tutunduğu için kopup kalıyor orda. An-
nem ve kardeşlerim yok.
Özlediğim bahar, nergis
kırgınına dönüyor. Ni-
nemle beni başka bir
bahçeye götürüyor-
lar… Çiçeği ağzında
olan Ninemin bembe-
yaz soğanına bakıyo-
rum. Onu karanlıkta böyle
hayal etmemiştim hiç.
Köklerimiz yer altındayken özledi-
ğimiz, doğuşunu özlemle beklediğimiz güneş
Ninemle bana azap vermeye başlıyor. Bedenle-
rimizdeki su, kopan köklerimizden yere sızıyor.
Yaralı kökleriyle sarıyor Ninem beni. Ninemin
ikinci sürgünü bu. Ben ilk kez yaşıyorum. “Eğer
köklerimizi toprağa gömmezlerse, solacağız”, di-
yor Ninem. Ben, bu bahçeye sürgün gelen çiğ-
demlerin ve nevruzların kaderini yaşamak iste-
miyorum. Bedenimizdeki sular eksildikçe soluyor
HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI
9
560 HİKÂYE
dallarımız. Kuru, beton bir zemindeyiz. Bizi bu-
raya getiren adam o yüksek evlerden birine girdi
ve hâlâ dönmedi. Bir merhametli elin, köklerimizi
yeniden toprağa gömmesini bekliyoruz.
“Vakitsiz solmak budur.” diyor ninem. “Şimdi
damarlarını sık, sularını bedeninde tutmaya ça-
lış, biraz daha dayan.”
Solmak istemiyorum ben, aylarca görmeyi
beklediğim güneşin altında, bizi dirilten bu ba-
harda solmak istemiyorum…
Güneş bedenimizdeki suyu buharlaştırıyor.
Köklerimiz, uçlarından itibaren katılaşıyor, kuru-
yor. Rengimiz uçuyordu gitgide… Neden sonra,
başka bir el tutuyor kollarımızdan ve bizi bir çu-
kura yerleştiriyor. Bir de can suyu döküyor dibi-
mize. Bu yeni yurda tutunuyoruz Ninem ile. Ama
göğsümüzün ortasından sürüp gelen çiçeklerimiz
öyle örselendi ki… Henüz kılıflarını yaramayan sarı
çiçeklerimizi artık hissetmiyoruz. Ninem ve ben,
çiçeği ağzında solan iki nergisiz şimdi. Ben, baş-
ka bir baharda göreceğim kendimi. Görebilecek
miyim? Bilmiyorum. Çiçeklerimiz solsa da soğan-
larımız susuzluktan kurumadı, tamamen solmak-
tan kurtulduk bu bahar ama şimdiki yurdumuzda
garip otlar var. Asfaltın, kaldırım taşlarının altın-
dan sürüp gelmiş buraya. Yılan gibi dört koldan
kuşatıyor bizi, durmadan sıkıştırıyor. Ninem: “Biz
yurdumuzdan sürüldük, geldik buraya, bunlarınsa
yurtları işgal edilmiş... Bu yüzden öfkeliler, uzak
dur bu ayrık kökünden.” diyor. “Köklerini sakın
ona doğru uzatma, bedenini sarar, soldurur seni…”
***
Yine bir bahar işareti duyuyoruz. Bir heves
doluyor içimize. Ben köklerimi kendi soğanımın
dibine doğru uzatsam da Ninemin “ayrık” dediği
otun kökleri, bizi adeta boğmaya çalışıyor. Bir de
Ninemin “akşamsefası” dediği çiçeğin tohumla-
rı yeşeriyor yanı başımızda. Biz kendimizi çiçek
çiçek bahara hazırlıyoruz. Ayrık ise bizi oradan
kovamaya çalışıyor, Akşamsefası tohumları da
sert köklerini üstümüze salıyorlar. “Eğer bu ba-
har çoğalamazsak, burada yaşayamayız, solup
gideriz.” diyor Ninem.
Solup gitmek… Hiç bahar yaşamamış, kendi
10 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020
çiçeğini görememiş küçük bir nergis soğanı için
bundan daha korkunç ne olabilir?
Bu baharı da dallarımızı güçlükle yukarı uza-
tıp çiçeksiz geçiriyoruz. Bedenimizi çepeçevre
kuşatan Akşamsefaları üstümüze gölge salıyor,
güneşi dahi göremiyoruz. Yabancı köklerin sı-
kıştırdığı soğanım acıyor. Akşamsefası ve Ayrık
kökleri nihayet sakinleşiyor. “Sonbahar”, diyor
Ninem…. Dallarımızı yazın güneşe kurban ettiği-
mizden, şimdi derin bir uykuya dalıyoruz. İçimde
sonsuz bir keder var. İki bahar oldu ama bir kez
bile çiçek açamadım…
Ninemin yorgun olduğunu seziyorum. Bu ba-
har daha hevessiz. Her bahar beni yeryüzüne çık-
maya teşvik eden Ninem, şimdi ışıklı dünyaya çık-
mak istemiyor sanki. Ayrık kökleri Ninemi sıkıştırı-
yor. Akşamsefasının yüzlerce tohumu çimlenmeye
başlıyor yanımızda. Dört yanımı sarıyor bu hoyrat
kökler, boğulacağım, nefes alamıyorum.
Toprak çözülüyor, yine sular sızıyor üstümü-
ze, bir ateş düşüyor bedenime, başımı uzatmak
istiyorum güneşe. Akşamsefaları dallanıp bu-
daklanmadan güneşe çıkmak ve çiçeğimle bir-
likte bir bahar yaşamak istiyorum.
“Acele et.” diyor Ninem ilk kez. “Acele et, ço-
ğalmalı, geniş yer tutmalıyız yoksa solduracak
bizi bunlar!” “Solmak” sözünü duyunca tüm be-
denim sızlıyor. Tohumlar iyice kök salmadan, Ay-
rık otu uyanmadan çiçeğe durmalıyız. Baş kaldı-
rıyoruz Ninemle birlikte. Yeryüzüne çıktığımda
Akşamsefalarının ağaçlaşmış bedenlerini ve Ay-
rık otunun sararmış, kurumuş dallarını görüyo-
rum… Toprağı yarsak da üstümüzdeki gazelleri
kaldırıp güneşi göremiyoruz henüz. Birkaç gün
daha boy atıp büyümemiz gerek…
Yine garip sesler duyuyorum.… Geçen yılki
bahçıvanın sesine benzeyen bir insan sesi. Ayrık
otlarına ve Akşamsefalarına kızıyor. “Bunları te-
mizlemek gerekir buradan.” diyor. Seviniyoruz.
Sonra tutup tutup çekiştiriyor kuru kökleri. Ama
sevincimiz yarım kalıyor. Bunların kökleri bizim
köklerimizi kuşatmış… Bahçıvan yanı başımız-
daki ağaçlaşmış Akşamsefasının dibinden tutup
çekiyor. Ninem: “Sıkı tutun.” diyor, “Toprağa sıkı

tutun.” Toprak öyle nemli, gevşek ki… İkimiz de
salmışız köklerimizi yumuşak toprağa bir bahar
hevesiyle. Tutunamıyoruz. Akşamsefasının be-
denimize sarılmış kökleri bizi de dışarı çıkarıyor.
Ahhh! İkinci kez görüyorum ak soğanını Ninemin.
Bir nergis ömründe olmayacak şey bu! Acele et-
miş Ninem, yine çiçeği ağzında ama yine açama-
yacak. Bense iki bahar çiçek açamadım. Bu üçün-
cü bahar… Perişan hâldeyiz… İlk kez ayrı düşüyor
soğanlarımız. Otların, çalıların içinde biraz ileriye
sürükleniyor Ninem. Biraz sonra o kuru otlar ve
köklerin üstünden duman kalkıyor. Ben güne-
şi hiç böyle yakıcı hissetmedim. Güneşin kızgın
dilleri ninemin bedenini yalıyor. Ninemin bembe-
yaz soğanı gittikçe kararıyor. Güneşin alev dilleri
varmış yeryüzünde. Alevlerin harareti benim be-
denimi de yalayıp geçiyor kaç kez. Ben Ninemin
göç ettiği yaylayı düşünüyorum. O yaylanın billur
yağmurlarını… Susuzluktan yanıyorum…
Yarı baygın hâlde bir şefkatli el dokunuyor
bedenime. Bahçıvana kızıyor. “Burada nergisler
vardı, otları sökerken onların soğanlarını da sök-
müşsün.” diyor. Beni parmakları arasında biraz
sevdikten sonra güneşimizi kapatan evin kapı-
sından içeriye giriyor… Adamın ellerindeyken
son kez aşağıya, küller içindeki Nineme bakı-
yorum, köklerimde kalan son su zerreleri sızıp
düşüyor. Galiba soluyorum…
Adam nihayet balkondaki boş saksılardan bi-
rine gömüyor beni, su da veriyor. Ninemin mer-
hamet dediği bu olsa gerek. Ancak ben yeşere-
cek, çiçek açacak hâlde değilim. Yapayalnızım
bu saksıda. Diri kalan köklerim, son bir gayretle
toprağa sarılıyor. Başım yandığı için bir türlü ye-
şeremiyorum. Ama içimde bir bahar özlemi var.
Aşk harareti var, bunu tüm bedenimle hissedi-
yorum. Toprağa sıkıca tutunuyorum yeni bir ba-
har hevesiyle. Ninemi yakan güneşin alev dilleri,
bana mevsimleri unutturuyor. Sonbahar gelme-
den, yenice yeşeren başımı soldurup erkenden
uykuya dalıyorum. Mevsimleri şaşırdım. Ninem
de soldu! Bu saksıda, yeni bir baharın gelişini
duyacak mıyım, bilmiyorum…
***
HİKÂYE 560
Uzun bir uykudan uyanıyorum yine. Bedenim-
de güzden biriktirdiğim nemle başımı soğanımdan
çıkarıyorum. Yağmuru bekliyorum. Gök gürleme-
sini ve yağmurun sesini duyuyorum. Ama buraya
ulaşmıyor yağmur suları. Her yer kapalı bu bal-
konda. Başımı yer yüzüne çıkaracak yağmurun,
sadece sesini duyuyorum. Balkonu yıkayan kadın
bir tas su dökmüyor benim olduğum saksıya. Be-
nim burada olduğumdan haberi yok. Sesini çok-
tandır duymuyorum beni buraya getiren adamın.
Karanlıkta, susuzluktan eriyorum gitgide. Kökle-
rimi güçlükle aşağı salıyorum. Bir plastik zemine
ilişiyor köklerim, daha beter bir susuzluk burada…
Aylar sonra geliyor beni bu saksıya gömen
adam. “Bu saksıda bir nergis soğanı vardı.” diyor.
Islatıyor toprağımı. Bu zamansız yağan yağmur-
lar şimdi bedenimi üşütüyor. Solmamak, çürüme-
mek için direniyorum… İçimde yeşermek, çiçek
açmak hevesi kalmamış. Ben uzamıyorum sanki
suyun aşağı çektiği toprak sıyrılıyor üzerimden,
bu şekilde güneşi görüyorum. Kollarım uyuşmuş
iyice. Günler geçse de kollarımı açamıyorum. Öy-
lece kalıyorum haftalarca. Vatanın, sürgünün ne
demek olduğunu anlıyorum. Şimdi Ninemin va-
tanı olan o yaylada olsam, zemheride içime düşen
aşk ateşiyle tutuşup eriyen kar ve yağan yağmur
sularıyla birlikte toprağı yarıp çıkacak, çiçeğe du-
racaktım. Her şeyin bir zamanı vardı orda. Burada
güneşi ve yağmuru engelleyen insanlar ve onları
apartmanları, balkonları var…
Zamansız gelen yağmur, içimde sönen aşk
ateşini diriltmeye yetmiyor. Küskün, kırgınım
mevsimlere ve insanlara. Başka bir baharı bek-
liyorum…
Ben, kaç gül mevsiminde çiçek açamamış
kayıp bir bahar nergisiyim. Ninemin doğduğu
yaylaya, vatanıma göçmek istiyorum. Kuşlara
özeniyorum. Ahh! Benim de kanatlarım olsa!
Sıyrılıp bu saksının içinden, köklerimi toplayarak
uçmak istiyorum. Bahçeleri, balkonları, saksıları,
bizi sürgün eden insanları sevmiyorum. Güneşi-
mi kesen evlerden, nefesimi tıkayan egzoz du-
manlarından nefret ediyorum.
Ben kayıp bahar nergisiyim. ❮
HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI
11
560 ŞİİR

FERHAT RÜYADIR
KÂMİL UĞURLU GÖRDÜĞÜM
Bedenim dağını deldim
- sana geldim ÖZNUR GÜZEL
Sana Ferhat gibi geldim
Vebâlim olsan Yerle gök arası
Ey başıma belâ zamana direnen adımların imgesidir;
Yalnızlıktan kemiklerim kırılır yaz sonunun deniz berraklığına bürünen
yüzün.
Dilim-damağım kurudu
Su niyetine içmişken seni Soyutlandıkça katmerlenen
Sarhoşluğum sendendir ata yadigârı bir hüzün;
Ey saçları sırma gönül yorgunluğu.
Çiçek açtım, ola ki rahmetindendir
Ak zambakların sırrına “Sözde senden kaçıyorum
Hâfız bile varamamış Doludizgin atlarla.”*
Neden ebrulî dallardadır Dizesini mesken tutmak…
Sarı çiçekler Şöyle;
Neden mor gecelerde açılır bir öykünün paragrafında unutulan
küçük bir kız çocuğu gibi
Benden istediğin nedir ayaklarıma dolanıyor,
Ey gözleri elâ sevdâ…
Kaçıncı kilometresindeyim yalnızlığın
Sağım-solum uçsuz-bucaksız hasretken Aklımı alıyor,
Acep nereden gitsem mekânsız bir ruhun
Karaman’a varılır ıstırabıyla dolan
boşluk.
Şaşırsam, bilemesem
Ağlamaya dursam meselâ Ve bir rüyanın ardından
El içinde yâr boynuma sarılır uzar gider
uzar gider
Yapma desem hatırcığı kırılır vagonlar.

* Yavuz Bülent Bâkiler

12 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020

 ŞİİR 560

BALAT
MİMAR SİNAN ALBAYRAK
yetmiş iki saatin birinci saati bir kahvenin kırk yıl hatırı
balatta bir bebek ağlar olmalıydı oldu
kalpler yetmeye mutlu kalpler kanatlı ve hazır
gözleri çukur ve siyah kalpler denize nazır
olacak yahut istikbalde
yaşa fenerbahçe yetmiş iki saatin otuz altıncı saati
balattan kartala yürünür mü
yetmiş iki saatin beşinci saati ya trabzon görünür mü balattan
balatta bir sokak ölümün bir ucu tabutun kenarından?
tebeşir, balon, toz ve toprak kalpler kartal devlet
kalpler çocuk ve taze ve birinci küme
kalpler taze yaşa sürmene

yetmiş iki saatin on birinci saati yetmiş iki saatin otuz yedinci saati otuz
balatta balta yedi kilo
odun yakar bacılar ben her sevdiğimi bu sofraya isterdim
baca tıkar acılar kalpler eksik, nakıs
balatta balta yakacıkta bir hamam
kalpler yorgun atmaya durmalıyım duramam
bu sofranın beyaz beri nerede
biz sizin hikayenizi hiç bilemedik babalar yaşa fenerbahçe
oysa siz de insandınız ve inanmıştınız
siz bize hiç doyamadınız analar
balatta bir pastane oysa siz de insandınız ve inanmıştınız
yetmiş iki saatin on altıncı saati
beyazdı eller ve muhallebiler balattan giderler
meyvalı gazozlar sarı bebekler düşerler
kalpler dolmalıydı doldu toz ve toprak dinerler
kalpler ürperiyordu tebeşirler silinir
balonlar sönerler
yetmiş iki saatin on yedinci saati kalpler yetmez
balatta bir kızı istemeye geldiler kalpler yetmez
kız güzel ve hamarat idi
oğlan diri ve sigortalı balatta akşam oluyor
kız kahveleri devirdi akşam oluyor balatta
oğlan tutmalıydı tuttu

HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI

13
 TÜRK DÜNYASININ BÜYÜK YAZARI:
CAFER CABBARLI - I
SELAHADDİN HALİLOV


ANLAŞILAN CABBARLI, GÖRÜNENİ DEĞİL ONUN ALTINDA GİZLENEN GERÇEKLERİ; OLAYLARI DEĞİL,
MAHİYETLER ARASINDAKİ İLİŞKİLERİ KALEME ALDIĞI İÇİN BUGÜN SON DERECE AKTÜELDİR

üyük yazarlar halkın sesini ve düşüncesi- “düşüncesiyle Batı’lı, duygusuyla Doğu’lu bir

B ni beyan etmekle kalmazlar, aynı zamanda

yaşadıkları devrin sosyal, kültürel ve psiko-
lojik atmosferini de ele alırlar.
XX. yüzyılın başı Türk halkları için çok karma-
şık ve trajik bir dönem olmuştur. Sadece bireyle-
rin değil, bütün bir toplumun ölüm kalım müca-
delesi verdiği ve yeniden doğuşun temellerinin
atıldığı bir süreçte edebiyatın rolü ve önemi her
zamankinden daha büyüktü.
O, düşünür ve sanatkâr olarak her şeyin Doğu
ve Batı’nın teması ve mücadelesi çerçevesinde
gerçekleştiği bir dönemde yaşadı ve eser verdi.
Doğu ile Batı’nın bütünleşmesini engelle-
yen, birliğin henüz gerçekleşmediği ve “yarımlık
sendromu” (iki kutupluluk) olarak nitelendirebi-
leceğimiz bu yeni durumun iç çelişkilerini Cab-
barlı, Aydın adlı eserinde aile ve geçim derdini
merkeze alarak inceler ve yeni devrin kahra-
manını sembolik olarak okuyucuya şöyle sunar:
yüz”, yahut “Beyni kitap sayfaları arasında Pa-
ris’ten, yüreği mızrak uçlarında Altay dağların-
dan alınmıştır.”
Bu çok kısa, özlü açıklama Cafer Cabbarlı’nın
Doğu-Batı problematiğini nasıl derinden be-
nimsediğini ve kendi piyesini de bu problemin
mahiyetinden yola çıkarak kaleme aldığını gös-
terir. Tarih boyunca insan her zaman aynı felsefi
problemlerle meşgul olmuştur. Bu problemler
öncelikle insanın cismi, nefsi ve maneviyatı ara-
sındaki ilişki ve mücadelenin bir tezahürüdür.
Ancak bu tezahür doğal olarak, şahsi ve sosyal
ölçekte veya aile ve tarih ölçeğinde farklılık arz
eder. Bir tarafta cismani istekler, nefis ve bunun
karşılanmasına ayrılmış fiziki-biyolojik üstünlük,
mal-mülk üstünlüğü ve hüküm, idare, taht-taç
üstünlüğü; diğer tarafta maddi yükten kurtul-
mak, vazgeçmek karşılığında manevi yükseliş,
entelektüel ve ahlaki üstünlük. Sosyal zeminde

14 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020


nefis ekonomik ve siyasi prizmalardan geçerek
başka şekillere girse de mahiyeti aynıdır.
Görüldüğü gibi burada Batı, düşüncenin;
Doğu ise duygunun temsilcisi olarak sunulur. Es-
kiden de şimdi de, bütün tarih boyunca insanın
hep aynı felsefi problemleri vardır. Bu problem-
ler, öncelikle insanın cismi, nefsi ve maneviyatı
arasındaki ilişki ve mücadelenin şahsi ve
sosyal ölçekte, aile ve tarih ölçeğinde
farklı tezahürlerinden kaynaklanır.
Bir tarafta cismani istekler, nefis
ve bunun tatminine yönelik fiziki
ve biyolojik üstünlük, mal-mülk
üstünlüğü ve hükmetme, ida-
re, taht-taç üstünlüğü; diğer
tarafta ise maddi yükten kur-
tulmanın, vazgeçmenin ödülü
olarak manevi yükseliş, entelek-
tüel ve ahlaki üstünlük. Sosyal
zeminde nefis ekonomik ve siyasi
prizmalardan geçerek başka
şekillere girse de mahiyeti
aynıdır. Bütün dönemler-
de büyük sanatkârlar bu
problemlere değinmiş
ve onları kendi dönem-
lerinin ve çevrelerinin
somut çizgileri ile kaleme
almışlardır. Cabbarlı da müs-
tesna değildir. O da Nizami gibi,
Shakespeare gibi, Dostoyevski ve Cavit
gibi mal-mülk ve maneviyat mücadelesine, sos-
yal determinizm ve sosyal özgürlük karşıtlığına
defalarca değinmiş ve problemi kendi dönemi-
nin renginde, somut tezahürlerinde ele almış-
tır. Cabbarlı’nın kişiliğinde gençlik ve bilgelik
birleşiyor. O, henüz gençlik yıllarında bilgelik
makamına yükselebilmişti. Öte yandan, aynı bil-
gelikle toplumun küllenmiş sorunlarına çağdaş
yaşamın süslü giysilerini giydirirdi.
***
Sovyetler Birliği dağıldıktan ve Azerbaycan
bağımsızlığını elde ettikten sonra, yeni kapi-
talist sosyal-ekonomik düzeni benimseyen ve
MAKALE 560
ekonomik ilerlemenin yolu olarak kabul eden
ülkemizin karşılaştığı problemler edebiyata nasıl
yansımaktadır? Çağdaş dönemde sosyo-politik,
sosyo-ekonomik, kültürel ve ahlaki hususlar-
da meydana gelen büyük değişiklikler, şüphe-
siz insanların bireysel hayatına da etki eder ve
toplumla insan arasında var olan uyum bozulur.
Eski ilişkilerin yıkıntısı üzerinde Yeni
Dönemin gereklerine uygun
yeni ilişkiler gelişene kadar,
sosyal-ahlaka dayalı uyum
yeniden oluşana kadar in-
san “kaosun kuralları” ile
yaşamak zorunda kalır. İşte
bu geçiş döneminin değiş-
ken karakterini ve drama-
tizmini yansıtan yeni eser-
ler de uyumlu hayata dönü-
şün önemli araçlarından biri
olur. Peki, nerede bu yeni eser-
ler? Görünüşte (yüzeysel) ye-
nileşme, (sosyal) hayatın üst
tabakalarındaki çağdaşlık,
kavramlar seviyesinde de-
ğil de olaylar seviyesin-
de ele alınan problemler
ve çatışmalar edebiyatta
yer alarak onu cılızlaştırır.
Böylece geçiş döneminin ge-
çici olayları arasına geçici güncel
eserler de girer. Güncel problemlerin sırla-
rını açıklayabilen, çağdaş toplumda devam eden
süreçlere insanlığın ezeli-ebedî problemleri
bağlamında bakabilen ve insanda aslolan, değiş-
meyen erdem ve zaaflara dayanan büyük eserler
ise, adeta yorulup ara vermiş gibidir. Korkarım
ki bu büyük eserler nefeslerini tazeleyip bu yor-
gunluktan kurtulamayacaklar. Oysa özellikle bu
keşmekeşte, bu geçiş döneminde bize nereden
gelip nereye gideceğimizi işaret edebilen gerçek
büyük eserlere ihtiyaç var.
İçerik olarak günümüzü yansıtabilen bü-
yük eserleri beklerken, ister istemez dikkati-
mizi geçen asrın başlarında Cafer Cabbarlı’nın
HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI
15
560 MAKALE
onarmaya çalıştığı dev sanat eserleri çeker. Şa-
şırmamak mümkün değil. Zira onun bazı eserle-
rinde günümüz sorunlarını yansıttığına şahit-
lik ediyoruz. (Evet, büyük klasikler her zaman
çağdaştırlar!). Varılabilecek başka bir hüküm de
zamanın kendini tekrar eden bir özelliğe sahip
olduğu gerçeğidir. Biz yine de erken sermaye
birikimi dönemini, millî burjuvazinin oluşması
öncesinde paranın doğurduğu çirkinlikler süre-
cini yaşıyoruz. Zira bu süreçte paranın pozitif/
olumlu değerlerle buluşamadığına şahit olu-
yoruz. Yine de sermayenin açtığı imkânlar ona
paralel olarak gelişen yeni ahlâk yapısını ön-
celemektedir. Öte yandan özgür dünyaya açı-
lan kapılar yüzünden yeni teknoloji ile birlikte
ahlaki bozulma ve değerlerin aşınması da söz
konusu olmaktadır. (Hatta kimi zaman millî ma-
nevi değerlerin yerine gayri millî ve gayri ahlaki
değerler ikame edilmektedir.)
20. asrın başlarında Bakü’de kapitalizm ve
kapitalistleşme süratle gelişmekteydi. Avrupa’da
yüzyıllar boyunca devam eden söz konusu süreç,
petrol sayesinde on yıllar içinde gerçekleşmek-
teydi. Sosyal, ekonomik ve siyasi çevrenin yo-
ğunluğunun bir hayli arttığı gözlemlenmektey-
di. Olayların akışını hızlandıran bir faktör de, dış
sermayenin ve onun Avrupa’da geliştirmiş oldu-
ğu hayat tarzının hazır şekilde transformasyonu
idi. Aynı zamanda sosyal ve ekonomik sahadaki
bu süratli yenileşme kültürel kalkınmayla birlik-
te gerçekleşiyordu. Millî diriliş ve millî kendilik
süreçleri artık başlamıştı. Bu elbette güzel idi.
Ancak şahsi menfaatleri adına –bile isteye ol-
masa bile- millî ekonominin dirilişine katkıda
bulunanlar, bu sürecin kültürel-manevi dirilişle
birlikte olması gerektiğini elbette düşünemiyor-
lardı.
Kapital öyle bir senkretik (çok bileşenli/kar-
maşık) şeydir ki, o her hangi bir diyarı teşrif(!)
ettiğinde kendisi ile beraber sadece maddi ni-
metler değil, aynı zamanda bu maddiliğin ege-
menliği iddiasını da getirir ve manevi ortamda
geleneksel olarak yerleşmiş ne varsa hepsini al-
tüst etmeye çalışır.
16 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020
Şuurda tahkimciliğin, ahkâmcılığın, (toprak
ağalığı sistemi-eski kurallara bağlılık) kötü anlamda
gelenekçiliğin koyduğu yasaklar kaldırılır, pranga-
lar kırılır, havuzlar açılır, çalışkanlığın ve devrimci
düşüncenin köpüklenen dalgaları manevi sınırları
da çerçöp gibi önüne katıp götürür. Yeni havuzların
inşası, yeni sosyal ölçülerin, yeni manevi yasakların
gelişmesi ise çok zaman gerektiren zor bir süreçtir.
Sözün gerçek anlamında özgürlüğe giden yol
ne yazık ki serbest ekonominin pazar labirentle-
rinden geçer. Buna karşı koyabilecek tek güç ise
millî ruh ve onun taşıyıcıları olan aydınlardır. Bu
bakımdan asrın başlarında Azerbaycan’da kül-
türel-manevi sahada aydınların bilinçli bilinçli
çalışmalarının artması aslında doğrudan yeni
ekonomik ilişkilere geçişin değil, onun manevi
ortamdaki yıkıcı etkilerine reaksiyonun, kültü-
rel-manevi direniş hareketinin sonucu idi.
Genç Cabbarlı, ileri görüşlüydü ve yaşadığı
çağı okuyabilen biriydi. Gerektiğinde şevk ile
ileri atılan, önde giden bir yapısı vardı. Güçlü
yaratıcılığı, o dönemde artık yetkin aydın çev-
resinin yarattığı millî-manevi reaksiyon hareke-
tinin dalgalarında sürat ve yaygınlık kazanmıştı.
***
Milletin en önemli görevlerinden biri global
süreçlerin keşmekeşlerinden salimen geçmek,
kendisini korumaktır. Ancak bunun için önce
kendisini bilmek, global süreçlere karşı çıkmak
yerine millî özelliğini kaybetmeden bu süreçlerin
ahengine girmek gerekir. 20. asır bütün milletle-
ri bir denemeden geçirdi. Kimileri sadece genel
gidişata uyup ileride gidenlerin izinden gittiler.
Toplum, kitlesel hareketlere uymak zorundadır.
Çünkü toplumu oluşturan insanlar olayları ya-
şarlar. Hâlbuki millî hususiyetlerin korunması
demek, bu şartlar altında değişmez olanların
korunmasını gerektirir. Bu ağır tarihi görevi üst-
lenmek milletin düşünürlerine düşer.
Cabbarlı millî ruhtan mahrum olanları satirik
tarzda ele alır:
Millete gam çekme, millet vakifi-halın değil,
Girme bir cemiyete, dermani-ikbalin değil,

Ade, millet, bu itilgetler ki, hammalın değil,
Vur, dağıt, millet evin sındır ki, öz malın değil.
Tarih tekerrürden ibarettir. Anlaşılan Cabbar-
lı, görüneni değil onun altında gizlenen gerçek-
leri; olayları değil, mahiyetler arasındaki ilişkileri
kaleme aldığı için bugün son derece aktüeldir.
Mahiyetler ise zaman geçtikçe farklı elbiselerde
tekrar edilir; tıpkı kapitalizme geçiş döneminin
değişimlerini biri asrın başlarında, diğeri de so-
nunda olmak üzere Azerbaycan’ın iki defa yaşa-
mak durumunda kalması gibi.
Evet, böyle bir dönemi biz artık ikinci defa
yaşıyoruz. Bugünün düşünürlerinin ve edebiyat-
çılarının dönemin nabzını tutmaya, çok karışık
ve karmaşık süreçlerin felsefi özünü anlamaya
çalıştıkları bir zamanda ve edebiyatımızda belirli
bir boşluk duyulduğu dönemde anlaşılıyor ki ra-
hatsız olmak için hiçbir sebep yoktur. Demek ki
büyük klasiklerimiz bizi bugüne kadar bırakma-
mışlar. Büyük Cavit, büyük Cabbarlı aynı zaman-
da bugün için yazmışlar.
Bugün yeni asrın başlarında Cabbarlı dra-
maturjisinin aktüelliği bir daha dikkati çekiyor.
Onun eserinde “özgürlük” düşüncesi de o zaman
komünistlerin ön plana çıkardığı “sömürüden
kurtulmak” anlamından farklıdır ve oldukça ge-
niş bir anlamı vardır. Onun özgürlük anlayışında
öncelikle insanın iç özgürlüğü ön plandadır.
Herhangi bir hayat tarzı, herhangi bir akide,
hatta herhangi bir giyim tarzı insana dışarıdan,
zorla kabul ettirilmemelidir. Namus ve iffet de
erkek egemenliğinin bir eseri olarak veya bir kı-
yafetle değil, manevi bütünlüğün ayrılmaz bir
parçası olarak, içeriden gelen bir istek olarak var
olmalıdır. İnsanın bütün hayatı, pratik faaliye-
ti onun şahsi arzu ve isteklerine uygun olmalı,
istek ve amel bir uyum teşkil etmelidir. Toplum,
insana içinden geldiği gibi yaşama imkânı ver-
melidir. Cabbarlı’nın asrın başlarında ileri sürdü-
ğü bu teklifler, Avrupa’da ve Amerika’da daha
yeni yeni, kâh “insan hak ve özgürlükleri”, kâh
“kadın hakları”, kâh “feminizm” veya “cinsiyet”
problemleri adı altında gündeme getiriliyor ve
MAKALE 560
bize çağdaş Batı değerleri olarak takdim edili-
yordu. Ancak Batı, bu değerlerin millî-manevi
değişmezlerle bir arada telifi problemini halle-
dememiştir. Cabbarlı ise asrın başında bir adım
daha ileri giderek toplumun koyduğu sınırları
kaldırmak talebi ile yetinmemiştir. O, arzu ve
istekleri yüksek manevi bir noktaya ulaştırmak,
yasakları gönüllülükle, gönül yüceliği ile kabul-
lenmek görüşlerinden hareket etmiştir. Yeri gel-
mişken belirtelim ki Cabbarlı’nın nefsin terbiye
edilmesi ile ilgili görüşü bizim millî felsefi dü-
şünce geleneklerimizin
devamı olarak ortaya
çıkar. 12. ve 13. asırlar-
da yaşamış olan büyük
sufi Ebu Hafs Sührever-
di, “hal ve makam” yak-
laşımı ile dünya felsefi
düşünce tarihinde nef-
sin terbiye edilmesinin
en mükemmel öğretisini
oluşturmuştur. Bu öğ-
reti Azerbaycan felsefi
düşüncesinde uzun süre
yaşamıştır. 16. asırda Fû-
zulî’nin “nefsin kâmillik
yolundan” bahsetmesi
tesadüfî değildir.
Aydın’da, Ateş Gelini’nde ve diğer eserlerin-
de Cabbarlı bu öğretiyi edebî ortamda daha da
geliştirir ve diğer millî felsefi yaklaşımların senk-
retik (uzlaşmacı) bağlamına katar.
İdeal ve gerçeklik. Arzu, istek ve gerçek ha-
yatın özü. İnsanın kalbinde, düşüncesinde ya-
rattığı ve yaşamak istediği hayali dünya, bir de
yaşamak zorunda olduğu gerçek dünya. Arzular
saltanatının, rüyalar dünyasının sıcak kucağı,
mülayim melodileri ve gerçek hayatın sert ikli-
mi, acı gerçekleri...
Çoğu zaman mutluluğun da, felaketin de te-
melinde bu iki dünya arasındaki uyum ve fark
vardır. İstek ne kadar güçlü ve onun gerçekleş-
mesi ne kadar imkânsız olursa, felaket bir o ka-
dar kaçınılmaz olur. Bu iki dünya arasında uyum
HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI
17
560 MAKALE
sağlanmasının yollarından biri gerçek dünyadaki
çalışmalarımızı arzularımız yönünde yöneltmek-
se, diğeri arzu ve isteğin gerçekliğin imkânları
yönünde terbiye edilmesidir. Mutedil insan-
lar arzularını yatıştırır, “ayaklarını yorganlarına
göre uzatırlar”, bazen “çula-palaza bürünüp el
ile sürünürler”. Burada biz, yaşadığımız olaylar
dünyasının gerçekliği ve erişilebilirliği meselesi
ile karşılaşırız. Burada arzu ve isteğin nispiliği ve
mutlaklaştırılması meselesi ortaya çıkar. Ancak
Cabbarlı, maksimalisttir ve tezatların mutlaklaş-
tırılmasından hareket eder. O, olaylar dünyasının
mülayim geçitlerinden, küçük zorluklar ve bi-
linçli pratik çalışmaların uzlaştırılmasından de-
ğil, büyük engeller ve onları uzaklaştıran büyük
ihtirasların mücadelesinden bahseder. Onun için
Cabbarlı’nın kahramanlarının arzu ve dilekleri
hayatın gerçek akışı ile bir araya gelmez. Cab-
barlı’nın bu tezadı, aydının dili ile genelleştirilmiş
şekilde, bir prensip olarak ileri sürmesi ilginçtir:
“Dilek ile sonuç arasında ancak birkaç büyük is-
min geçebileceği aşılmaz bir uçurum var. Onlar-
la da tarih (bütün geleceğe karşı) gurur duyar.”
Aydın, önünde bir engel olmadığında -özellikle
aşılmaz bir engel- onu oluşturmaya çabalar. “Of
niçin beni sevdi! Ben sevdiğimin beni sevmeme-
sini isterdim. Ona ulaşmak ümidi ile yükselmek,
çırpınmak, çarpışmak, uykusuz geceler, kanlı vu-
ruşmalar, azap, gözyaşları, mücadele...”
Bu ulaşılmaz sevgi trajedisine eğilim, Fû-
zulî’nin “gamı kendine hemdem etmek” felsefesi-
ni hatırlatsa da, köklü şekilde ondan farklıdır. Me-
cnun’un karşısındaki engel, Leyla’nın sevgisi (sev-
memesi, itina göstermemesi) değil, sosyal bir engel
idi, anne-babasının müdahalesi ve kamuoyu idi.1
Cabbarlı’nın kahramanı ise daha büyük bir yü-
kün altına girer; sadece mevcut sosyal çevrenin
değil, aynı zamanda mevcut manevi prensiplerin
ve bireysel istek ve arzuların dünyasının da değiş-
tirilmesinin lüzumu ile ilgili problemi ele alır.
Ferdi manevi âlem ve sosyal çevre arasındaki
uygunluk ve tezatlar Cabbarlı’nın sonraki eser-
lerinde de önemli yer tutar.
***
18 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020
20. asır küreselleşme asrıdır. Büyük devlet-
lerin cihangirlik iddiaları, asrın birinci yarısında
ellerindeki “savaş” bayrağıydı. Cihangirlik, bu
dönemde dünya savaşları aracılığı ile gerçekleş-
tirilir. Asrın ikinci yarısında ise ellerinde “barış”
bayrağı vardır. Aynı dava bu sefer ekonomi, tek-
noloji ve haberleşme araçları vasıtasıyla ile ger-
çekleştirilir.
20. yüzyılın başlarında bu büyük tarihi süre-
cin ancak embriyonu vardı. Hatta Birinci Dünya
Savaşı da sadece “savaş” olarak anlaşılabilirdi. O
dönemde küreselleşme sürecinin temelinin atıl-
dığı belki iddiacıların kendileri tarafından da açık
şekilde anlaşılmıyordu. Ortada böyle bir niyet ol-
duğu bugün açık şekilde görünüyor; onun teo-
risi de pratiği de göz önündedir. Ancak bu olay
henüz sadece onu ortaya çıkaranların kendileri
tarafından; asrın ideologları, büyük devletlerin
siyaset bilimcileri tarafından ele alınıyor. Küçük
devletler, düştükleri girdaptan dolayı yaşadıkları
baş dönmesin sebebiyle kendilerine gelip devam
eden tarihi, siyasi, manevi süreçleri anlamak ve
kendi görüşlerini açıklayacak durumda değiller.
Ama küçük halkların da büyük düşünürleri olabi-
lir ve onlar her şeyi zamanında görebilirler.
Geçen asrın başlarından dünyada devam
eden ve gelecekte de devam edecek olan sü-
reçleri önceden görenler vardı. Büyük Cavid’i
ve büyük Cabbarlı’yı şimdiki zaman bağlamın-
da okurken, onların küreselleşmenin mahiyeti-
ni önceden tahmin etmiş oldukları ve edebî bir
kisve altında gelecek nesilleri büyük olaylar için
hazırlamaya çalışmış oldukları anlaşılır.
Cabbarlı’nın eserlerinde sermaye dünyasının,
altın egemenliğinin doğurduğu karmaşalar yerel
bir olay olarak değil, milletlerarası bağlamda ele
alınır.
Avrupa’da ilk sermaye birikimi döneminde
para ile maneviyat arasında doğan çelişkiler,
klasik eserlerde edebî ve felsefi şekilde yer al-
mıştır. Victor Hugo’nun, Balzac’ın, Dreiser’in,
Jack London’un bu problemleri yansıtan bazı
ünlü romanları okuyucular tarafından iyi bilin-
mektedir.

19. asrın sonları, 20. asrın başlarında pet-
rol sanayiinin gelişmesi ile ilgili olarak Bakü’de
kapitalist sosyal-ekonomik ilişkilerin gelişmesi
de elbette paranın sosyal-manevi hayata aktif
katılımı ile birlikte gerçekleşiyordu. Toplumda
devam eden bu süreçleri tam olarak yansıtan
eserler de dönemin talebi idi. Azerbaycan’da bu
sosyal talebi ilk önce dram ve tiyatronun yerine
getirmesi tesadüf değildir.
Nasıl bir dramaturgi?
Hayatta meydana gelen olayların sadece tas-
virinden, bu karmaşık olaylar dünyasından alın-
mış ilginç tesadüflerin doğurduğu çelişkilerden
değil, yaklaşımların, eğilimlerin ortaya çıkarıl-
masından, sonuçların değil sebeplerin, ideaların
karşılaşmasından doğan bir dramaturgi!
Cabbarlı, olaylar arasındaki ilişkiyi ortaya
çıkarmakla yetinmez, her olayın, olaydaki her
tarafın iç çelişkilerini ortaya koyar ve farklı ta-
raflar arasındaki ilişkileri de özellikle iç potan-
siyelin tezahür aracı olarak yazar. Olayların iç
dinamiği de, insanların iç yüzü de süreçlerde,
ilişkilerde ortaya çıkar. İnsanla çevre arasında,
iki inanç arasında, aynı şekilde insanın iç dünya-
sındaki farklı fikir ve istekler arasında çelişkiler
birbirini tamamlayarak bütünü ile dönemin sos-
yal-siyasi ve psikolojik manevi karakterini verir.
Oktay Eloğlu adlı eseri; açık biçimde, gö-
rünürde ve gerçekte farklı olan alt zümrelerin,
iç katmanların ve içeriklerin su yüzüne çıkarıl-
masını ister. 1905 Yılı eserinde, zahirde Erme-
ni-Müslüman çatışması adı altında ortaya çı-
kan olayların arkasında Rusya’nın imparatorluk
siyasetinin kesin çizgileri görünür. Aydın’da bir
ailenin faciası örneğinde bütünü ile sermaye
dünyasının iç yüzü açılır. Solgun Çiçekler’de sos-
yal çevrenin çirkinlikleri en kutsal duygu olan
sevgiye bile sirayet eder. Bütün bunlar zahirden
batına, görünüşten mahiyete geçişin parlak ör-
nekleridir.
Sosyal hayatta devam eden bu süreçler şüp-
hesiz sanata ve edebiyata da bir ölçüde yansı-
maktaydı. Bu bakımdan, altın ve maneviyat, güç
ve gerçek konuları kendi kendine edebiyat için
MAKALE 560
bir yenilik sayılamazdı. Ancak nasıl ki insanlar
çoğu zaman olaylar içerisinde batar ve mensu-
bu oldukları büyük sosyal-siyasi süreçleri, sosyal
akının esas yönlerini göremezler, aynı şekilde de
sıradan eserler bir kural olarak birbirinden ilginç
olaylar silsilesini tasvir ve tekrar etmekten usan-
maz. Sonuçta birçok polisiye, melodram doğar
ve olaylar denizinin ucu bucağı olmadığından
onları yansıtan diziler, filimler de ne kadar iste-
nirse uzatılabilir.
Melodram ile felsefi dramın esas farkı ne-
rededir? Hamlet’in, İblis’in, Aydın’ın Hint film-
lerinden, Güney Amerika dizilerinden farkı ne-
dir? Bu sorulara cevap
vermek, melodram ko-
medinin diğer kutbuna
dönüşerek hayatımıza
her taraftan müdaha-
le ettiği için gereklidir.
Olaylarla dolu olan vi-
deo filmler, diziler bü-
tün teknik araçlarla bizi
kuşatır. Bunlar, çoğu
zaman Hamlet’lerin, İb-
lis’lerin, Aydın’ların
bizde yaratmış olduğu
manevi savunma sınırı-
nı geçerek içimize girer.
Bir de başımızı kaldırdı-
ğımızda kendimizi olaylar, tesadüfler dünyasının
akar-bakarında görürüz.
Evet, melodram farklı adamlar, şahsi hayat-
lar ve tesadüfler üzerinde kurulmuş ilginç ve
zorlu durumları yansıtır. İlkelliğin, amatörlüğün
açık örneklerine dayanan melodram, bazen çok
pahalı elbiseler giyer, yüksek dizayn ve bediîlik
unsurlarıyla perdelenir (çağdaş sinema tekniği,
pahalı aktörler vs.). Lâkin hangi elbiseyi giyinirse
giyinsin onun gayesi görselliktir. Burada felsefi
genellemeler dışında, edebî tanımlar seviyesinde
kurallar aramak boşunadır.
1
Fûzulî, şiirin diğer bir anlamında başka bir felsefi yakla-
şımın da ifadesini yapar; tahkiyenin felsefesi. ❮
HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI
19
 Sezâİ ve Musurus Paşa’dan Hareketle
TANZİMAT’IN İZZET-İ NEFSİNE YOLCULUK
MUHARREM DAYANÇ


MUSURUS PAŞA’NIN LONDRA’DAKİ BİR OSMANLI DEVLET ADAMI OLARAK ALDIĞI POZİSYON İLE
SÂMİPAŞAZÂDE SEZAİ’NİN BİR SEFARET ÇALIŞANI OLARAK TAKINDIĞI TAVIR, TANZİMAT
DEVRİYLE İLGİLİ BİRÇOK ÖN YARGIYI KÖKÜNDEN SARSMAKTADIR

Giriş Kostaki Musurus Paşa, 18. yüzyılda Girit’ten

D
oğum tarihleri bakımından biri Tanzimat
döneminin başına, diğeri sonuna yerleş-
tirilebilecek en çarpıcı iki şahsiyet, -biraz
fantastik de olsa-Kostaki Musurus Paşa (1807-
1891) ile Sâmipaşazâde Sezâi(1859-1936) ola-
bilir. Bu iki şahsiyetin 1881-1885 yılları arasın-
da Londra büyükelçiliğinde kesişen yollarından
hareketle Tanzimat’ın ruhuna doğru bir yolcu-
luk yapmayı düşündüm. Yazımda bu yolculukta
karşılaşılan bir yaşanmışlığa dayanarak, ağırlıklı
olarak “şapka” ve “fes” gibi sembolik giyecekle-
rinden bahisle, döneminin “izzetinefis” anlayışı-
na vurulan bir darbe ve bu darbenin devrin bir
aydınının iç dünyasında oluşturduğu infialler,
değişik yönleriyle ortaya konulmaya çalışılacak-
tır. Hadisenin ayrıntılarına geçmeden önce, bu
iki devlet adamının/münevverinin/sanatçısının
yolları kesişene kadarki hayatlarına kısaca göz
atmakta yarar var.
İstanbul’a göç eden bir Rum ailenin çocuğudur.
Aile, Hariciye’deki (Dışişleri Bakanlığı) nüfuzuyla
tanınmış bir semt olan Fener’e yerleşmiş ve uzun
süre burada ömür sürmüştür. Rumca, Yunanca,
Almanca, İngilizce, Fransızca gibi dillere olan hâ-
kimiyeti ona Hariciye’nin kapılarını sonuna kadar
açmış ve Paşa ömrünün önemli bir bölümünü bu
nezaretin parlak ve hatırı sayılır bir mensubu
olarak geçirmiştir. Kendisi, büyükelçiliğe (1856)
ve vezir payesine (1867) yükseltilen ilk gayri-
müslimdir. Sisam Adası, Atina ve Viyana’da deği-
şik görevlerde bulunduktan sonra 1851’de Lond-
ra elçiliğine tayin edilen Paşa bu görevini 1885’e
kadar sürdürmüştür. Dante’nin İlahi Komedya-
sı’nı Yunancaya tercüme edecek kadar kültürle,
sanatla ve edebiyatla iç içe olan Musurus’un kızı
Ralouka (Rachel) döneminin Londra’sının birinci
sınıf konser piyanistlerindendir. Romanya prens-
lerinden Gregoire Bassaraba de Brancovan ile

20 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020

 makale 560
evlenen Ralouka, biraz da bu izdivacın kendi-
sine sağladığı imkânlar sayesinde devrin birçok
önemli sanatçısını, müzisyenini evinde ağırlama
fırsatını yakalar. Ralouka ve çocuklarının Marcel
Proust ile kurduğu dostluk Fransız romancının
eserlerine yansıyacak kadar derindir. Ayrıca dev-
rin Fransızca şiir yazan önemli şairlerinden biri
olan Anna de Noailles, Ralouka’nın kızı ve dola-
yısıyla Kostaki Musurus’un torunudur.1
Sâmipaşazâde Sezâi Bey ise, Sâmi Paşa’nın
ikinci eşi Gülârâyiş Hanım’dan olan çocuğudur.
Başka edebî türlerde öncesi olmakla birlikte,
esaret temini işleyen ilk roman Sezâi’nin Ser-
güzeşt’idir. Eserin ortaya çıkışında yazarın, ço-
cukluk yıllarında Kafkasya’dan köle olarak ge-
len annesinden dinlediklerinin önemli bir etkisi
vardır. Tıpkı Ahmet Mithat Efendi ve Abdülhak
Hâmit’te olduğu gibi.
Roman dışında hikâye, hatıra, gezi, sohbet gibi
türlerde de yazılar yazan, çeviriler yapan Sezâi,
Arapça, Farsça, Fransızca, Almanca, İngilizce gibi
birçok dili iyi derecede bilir. Yazarın çocukluk ve ilk
gençlik yılları, içinde kırktan fazla cariye bulunan,
Kostaki Musurus Paşa
babasının İstanbul/Taşkasap’taki konağında geçer.
İçinde barındırdığı simalar, buraya uğrayan sanat- Sefaret Günleri veya Şapkadan-Festen
çı ve münevverler sayesinde bu konak, dönemi-
İzzetinefis Çıkarmak
nin kültür ve irfan mekteplerinden biri olmuştur.
Hatta Sezâi’nin muhayyilesini romana hazırlayan Tanzimat devrine hâkim bakışın biraz dışın-
temel âmillerden biri de bu mekândır denilebilir. da bir sınıflandırma ile birini dönemin başına
Sezâi’nin devrinde en çok etkilendiği iki yazar (Musurus Paşa) birini sonuna (Sâmipaşazâde Se-
Namık Kemal ve Abdülhak Hâmit’tir. Bazı araş- zai) konumlandırdığımız bu iki şahsiyetin yolu
tırmacılar tarafından Avrupaî tarzda ilk hikâye 1881 yılında, II. Abdülhamit’in padişahlığında
ve roman yazarı olarak da kabul edilen Sezâi (1876-1909), Londra sefaretinde kesişir. Kültürel
edindiği eğitimi/birikimi, ağırlıklı olarak, aldığı ve siyasî tarihimiz bakımından önemli ve ilginç
özel derslere borçludur. Babasının vefatına ka- nitelikler arz eden bu karşılaşmayı (ortaklığı)
dar herhangi bir devlet hizmetinde bulunmaz Sezâi’nin bir mülakatından hareketle ana hat-
veya bulunamaz. Zira maddî durumu iyi olan ve larıyla takip etmek mümkündür.Önce mülakatın
çocuklarına düşkünlüğü ile bilinen Sâmi Paşa, bu bölümünü bir bütün olarak buraya alacak,
onların memuriyete atılarak da olsa yanlarından sonra adım adım çözümlemeye çalışacağız:
ayrılmalarını istemez. Bu nedenle Sezâi, ancak “…
babasının ölümünden sonra Londra sefaretinde Namık Kemal’in evvelce İbret gazetesinde in-
ikinci kâtipliğe başlayabilir ve bu görevini Ara- tişar eden eserleri bende lisânıma karşı ilk hassa-
lık 1885’de sefaret heyetinin topluca görevden siyeti uyandırmıştı. Bunları tekrar tekrar okuyor
alınmasına kadar sürdürür.2 ve her okuyuşumda bir evvelkinden daha fazla

HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI

21
560 makale
bir zevk buluyordum. O zamanlar Namık Kemal
umumi bir taarruza hedef olmuştu. Edebiyatta
yeni zuhur eden bu güneş bazı yarasa fıtratlı ede-
biyat inhisarcılarını fena hâlde kıskandırıyordu. O
zaman Abdülhak Hâmit’le ben, Namık Kemal’in
hararetli ve fedakâr birer müdafii olmuştuk. Eski
tarzın taraftarı olan pederimin başta benim ya-
zılarım olmak üzere ara sıra fikirlerimizi tenkit
ettiği vâkiydi. Fakat her hususta olduğu gibi mes-
lek-i edebîmi tayin hususunda da bana tam bir
serbestî vermişti. Hiçbir hareketimi tahdit etmez,
tahdit etmek de istemezdi. Zavallı babam bize
çok düşkündü. Ölünceye kadar evlatlarından hiç-
birini yanından ayırmamıştı.
İlk memuriyetimi ancak pederimin vefatın-
dan sonra aldım… İkinci kâtip olarak Londra’ya
tayin edilmiştim(1881). Musurus Paşa gibi ilim
ve edebiyat âşığı bir sefirin yanına düşmek şüp-
hesiz ki bir talih eseriydi.
Babamın meclisinden Londra’da Musurus Paşa
muhitine intikal etmekle edebî zevklerimden kay-
betmiş değil, bilâkis kazanmış oldum. Burası öyle
bir muhit idi ki kim bulunsa mutlaka şair olurdu.
O tarihlerde asır, Victor Hugo asrıydı. Hugo’nun
saltanat-ı edebiyyesi fikirlerde ve kalplerde hü-
kümrândı. Maamâfih İstanbullu bir Rum olan se-
firimiz Musurus Paşa Victor Hugo’yu Türk düşmanı
bildiği için sevmezdi. Burada size Musurus Paşa’ya
ait bir hatırayı nakletmek istiyorum. Bu diplomat
kendisini Türk addeder ve her vesileyle ispat etmek
isterdi. Bir gün meşhur İngiliz başvekili Gladstone,
Bulgaristan ihtilâlini parlamento gerisinde teşrîh
ederken Türklerin barbarlığından bahsetmiş ve
Musurus Paşa gibi birkaç şahsiyet müstesna, bütün
Türklerin barbar olduğu üzerinde ısrar etmişti. Mu-
surus Paşa bu beyanatı protesto etti ve bu istisnaî
muameleyi reddetti.
Musurus Paşa’nın oğlu Fransa’nın namdar
şairlerinden Paul Musurus’un musâhabesi beni
edebiyata âdeta bir çılgın gibi bağlamıştı. Res-
mi meşâgilden sonra bir araya gelip Victor Hu-
go’nun, Dante’nin, Shakespeare’in eserleri etra-
fında musâhabelerde bulunmak en büyük zev-
kimizdi. Fakat ne kadar yazık ki, Abdülhamit’in
22 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020
müstebit idaresi, edebiyata olan şevk ve gale-
yanımızı ve bizde neşe namına ne varsa hepsini
kırıp mahvediyordu.
Saraydan aldığımız mecnûnâne telgraflar-
da devletin izmihlâlini kemâl-i vuzûh ile okumak
kâbildi. O günlerdeydi ki, İngilizler İskenderiye’yi
bombardımana hazırlanıyor ve bize Mısır’a müşte-
reken asker ihraç etmeyi teklif ediyorlardı. Bu tekli-
fin ehemmiyetini ve kaybedilmeyecek bir fırsat zu-
hur ettiğini kaydeden sefaretin telgrafına saraydan
gelen cevabı öğrenmek ister misiniz? İşte:
‘Gönderilen koyunların yavruları doğdu. An-
neleri kuyruksuz olduğu hâlde kendileri kuyruk-
ludur. Bu kuyruklar, kesilecek mi, yoksa kendili-
ğinden mi düşecek?’
Biz nasıl bir endişeyle, neler düşünerek telg-
raf çekiyorduk. Onlar, bize evvelce istedikle-
ri için gönderdiğimiz koyunlar hakkında nasıl
cevap veriyorlardı. İşte, bütün bu kayıtsızlıklar,
şuûrsuzluklardı ki beni ihtilâle sevketti. Bundan
sonraki hayatım, tamamen mücâhede ve mücâ-
dele ile geçmiştir.
Bir gün, yine hiç unutmam. Saraydan bir
emir almıştık. Bu emir şapkaya dâirdi. ‘Sefaret
heyetinin cümleten şapka iktisa ettikleri (giy-
dikleri) vâsıl-ı sem’-i’ padişahî (padişahın kula-
ğına gitmek)’ olduğundan bahsedilerek ‘bâdezin
(bundan sonra) hiçbir sebep ve mecburiyetle
şapka iktisa edilmemesi’ bildiriliyordu.
Emir, bittabi yerine geldi. Fakat bunun ne-
ticesi ne oldu, bilir misiniz? Londra’da Osmanlı
saltanatını temsil eden sefaret heyetimiz, Çin
sefirinden daha gülünç bir vaziyete düştü. Tür-
kiye, İran, Çin mümessilleri, derhâl şeklen ayrıl-
mıştık. ‘Biz Avrupalıyız!’ diye sesimin yettiği ka-
dar bağırdığımız o devirde, böyle Asyalılarla, bir
safta birleşmek izzetinefsime pek ağır gelmişti.
O günden itibaren salonlarda tesadüf ettiğim
yüksek aileye mensup madam ve matmazeller
başımdaki kırmızı fesi ve uzun püskülü görün-
ce bucak bucak kaçmaya başladılar. Hakları da
vardı. Bir fesli ile dans etmek, umumi istihzâyı
üzerlerine celb edebilirdi. Bu vaziyet, elbette ki
böyle devam etmeyecekti. Nitekim devam etme-
 makale 560
di. Musurus Paşa başta olmak üzere bütün he-
yet-i sefaret azledildi(1885).”3
Yukarıdaki alıntıyı ana hatlarıyla şöyle çö-
zümleyebiliriz:
*Sezâi, Hâmit’le birlikte Tanzimat dönemi-
nin yenilikçi kanadına mensuptur. Bu iki yazarın
kendilerine örnek aldıkları ve hemen her ortam-
da hararetle/fedakârca savundukları insan Na-
mık Kemal’dir. (Bu Namık Kemal sevgisi sonraki
kuşaklarda artarak devam edecektir.)
*Sezâi’nin babası Sâmi Paşa, eli kalem tutan,
konağını devrin münevver ve sanatçılarına sonu-
na kadar açan bir devlet adamıdır. Edebiyatta eski
tarzın taraftarlarından biri olan Paşa, kendi çocu-
ğuyla birlikte devrin yenilikçi gençlerini eleştirir,
ama onların edebî zevklerine müdahil olmaz.
*Sâmi Paşa çocuklarını çok sever ve ölün-
ceye kadar onların yanından ayrılmalarına izin
vermez. Bu nedenle Sezai, ancak babasının ölü-
münden sonra 1881’de Londra sefaretine ikinci
kâtip olarak tayin edilir.
Samipaşazade Sezai
*Sezâi, devrin önemli kültür mahfillerinden
biri olan babasının konağından sonra memuri-
yet hayatına başladığı Londra’da, çocukluğun- *Sezâi’ye göre Londra’daki bütün bu güzellik-
da/gençliğinde içinde bulunduğu ortama çok da lere gölge düşüren temel faktör, Abdülhamit’in
benzeyen Musurus Paşa ve muhitine düşer. Bu- müstebit idaresi ve bu idarenin uygulamalarının
rası, mensuplarını, bulundukları seviyeden yuka- Londra’ya yansımalarıdır. Padişahın baskıcı tu-
rıya çeken seçkin bir yerdir. Devir, Victor Hugo tumu sefarette çalışanların şevkini kırar, yaşama
devridir. İstanbullu bir Rum olan Musurus Paşa sevincini yok eder.
Victor Hugo’yu Türk düşmanı bildiği için sevmez. *Saray’dan elçiliğe çekilen telgraflar devle-
Sezâi bu durumu teyit için Paşa’nın millî yönü- tin içinde bulunduğu kötü durumun gösterge-
ne vurgu yapan bir hatırayı nakleder. Günlerden si gibidir. İngilizlerin İskenderiye’yi bombardı-
bir gün İngiliz Başbakanı Gladstone parlamento mana hazırlandığı ve bize Mısır’a ortak asker
gerisinde Bulgaristan ihtilalinden bahsederken, göndermeyi teklif ettikleri böyle bir zamanda
Musurus Paşa gibi birkaç şahsiyeti dışarıda tu- İstanbul’dan gelen ve ne dediği anlaşılmayan
tarak, bütün Türklerin barbar olduklarını söyler. telgraflardan sonra (bunların şifreli telgraf olma
Musurus Paşa başbakanın beyanatını protesto ihtimali vardır) Sezai’nin hayatı tamamen bu
ettiği gibi bu istisnaî muameleyi de reddeder. anlayışla mücadele içinde geçer.
*Sezâi’nin dört yıllık Londra hayatında öne *Sezâi’nin Londra sefaretinde yaşadıklarını an-
çıkan ana figür sefir Musurus Paşa’dır. Ayrıca Pa- lattığı mülakatın bu noktasına şapka-fes bahsi
şa’nın oğlu Paul da yazarın yakın arkadaşların- damgasını vurur. Yine bir gün Saray’dan bir emir
dan biridir. Sezai’nin Paul ile ortak noktası ede- gelir. Bu emirde, bütün sefaret heyetinin şapka giy-
biyattır. Victor Hugo, Dante ve Shakespeare bu diğinin Padişahın kulağına kadar ulaştığı, bundan
edebiyat ortak paydasının olmazsa olmazlarıdır. sonra elçilikte bulunanların şapka giymesinin, hiçbir

HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI

23
560 makale
aksi yoruma izin vermeyecek şekilde yasaklandığı
yazılıdır. Dolayısıyla sefaret mensupları için Avrupalı
şapka gitmiş, onun yerine Türklüğü-Müslümanlığı
temsil eden fes gelmiştir. Sezâi’nin gözünden sonu-
ca bağlamadan önce, somut birkaç örnekten hare-
ketle konuyu biraz daha anlaşılır hâle getirelim.
Ömer Seyfettin’in “Primo Türk Çocuğu” adlı
hikâyesinde Selanik’te yaşayıp Grazia adlı bir
İtalyanla evli olan mühendis Kenan Bey, mizaç
olarak savaşa karşı olsa da, İtalyanların Trablus-
garp’a saldırmalarını bir türlü içine sindiremez.
Hayatını (ve özellikle düşünce dünyasını) altüst
eden bu kötü haberi aldıktan sonra eşinin de
bulunduğu yalısına gitmek istemez ve geceyi
otelde geçirir. Ertesi sabah otelden ayrıldıktan
sonra herhangi bir araca binmez ve yürümeyi
tercih eder. Bu esnada Selanik sokaklarında ta-
nık oldukları,1910’lu yılların toplumsal hayatın-
da, şapka ve fesin kültürel/siyasal aidiyetleri ne
kadar görünür kıldığının birer göstergesi gibidir:
“Sonra yine binalar cihetine saptı. Meyus bir
çehreye rast gelmiyordu. Aksine şapkalıları daha
şen, daha mesut görüyordu. Tüccar kâtipleri,
mağaza memurları, kendi kendilerine hayalî bir
ehemmiyet veren tatlı su frenkleri, hâsılı bütün bu
renksiz ve Türklüğe düşman güruh, seviniyordu.”4
… ve devleti temsil ediyoruz. Osmanlılığımız, Müs-
“Ne oldukları belirsiz, irili ufaklı şapkalı ço-
cuklar Fransızca ilâveleri birbirlerine okuyorlar,
katılacak derecede gülüyorlar ve itişiyorlardı.
Hava gazı direğinin dibinde birkaç ecnebi ka-
dınla birkaç şapkalı duruyor ve tramvayı bek-
liyordu. Erkekler şüphesiz yeni başlayan harbi,
düşman filosunun muzafferiyetini anlatıyorlar
ve kadınlar mesrûr merakla dinliyorlardı.”5
… alacaktı. Fakat sandviçlerin içinde domuz eti ol-
“Kadın erkek hepsi şapkalı idi. İğne atılsa yere
düşmeyecek olan bu koca müteharrik ve umumî
meskenin içinde kendisiyle beraber ancak üç
fesli vardı. Diğer iki fesli de tramvayı idare eden
adamla biletçi idi.
Tramvay yürürken bu vicdan ezici mağlu-
biyet ve perişanlık manzarasını görmemek için
artık dışarısını seyrediyordu. Yalısına yaklaşmıştı,
24 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020
neden sonra dikkat etti. İşte aksi gibi bir fesli
geçmiyordu. Hep şapkalı, şapkalı, şapkalı… Ken-
di kendini teselli etmek, bütün bütün yeise ve
ümitsizliğe bırakmamak istedi:
—Garip tesadüf? dedi. Bu kadar yolda bir fes-
linin geçmemesi pek garip…”6
(Şapka-fes bahsiyle ilgili özellikle sonuç
kısmıyla dikkati çeken bir hadise de Fransa’nın
Almanya’ya gözdağı vermek için Picardie’de
yapacağı tatbikata, Osmanlı Devleti’ni temsilen
katılmak için Selanik’ten yola çıkan Binbaşı Se-
lahattin Bey ile Kolağası Mustafa Kemal’in (Ata-
türk) başından geçer. Olayı, Mustafa Kemal’in
anlatımıyla buraya alıyoruz:
“1910’da Fransa’da büyük bir manevra yapı-
lacaktı. Bu manevra Picardie Manevraları diye
anılır. Bu manevralara hükümet benimle Binba-
şı Selahaddin Beyi göndermeye karar vermişti.
Paris Ataşemiliterimiz Fethi Bey heyete başkan-
lık edecekti. Selahattin Beyle Selanik’ten trenle
yola çıktık, Sırp hududunu geçtikten sonra ben
valizimi indirdim, başımdaki fesi valize koyarak
İstanbul’da Tiring Mağazası’ndan aldığımız kas-
keti başıma geçirdim. Selahaddin Bey çok mu-
taassıp bir arkadaştı. ‘Ne yapıyorsun?’ dedi. ‘Biz
sâye-i şâhânede birinci mevki ile seyahat ediyor
lümanlığımız belli olmalıdır.’ Ben cevap verdim.
‘Canım Selahaddin Bey artık hududu geçtik. Sivil
kıyafetle yolculuk ediyoruz. Herkesin bizi tanı-
masında ne fayda var?’ dedim. Selahaddin Bey
suratını astı. Uzun zaman benimle konuşmadı.
Trenimiz bir Sırp istasyonunda durmuştu.
Selahaddin Bey pencereyi açtı. Elindeki tepside
sandviç satan bir Sırp çocuğunu çağırdı. Sandviç
maması lâzımdı. Onun için sandviçleri birer birer
alıyor, kokluyor ve tekrar tepsiye koyuyordu. Bu
seçme uzun sürdü. Tepsiyi eliyle başının üstünde
tutan çocuk yorulmuştu. Tepsiyi indirdi ve kar-
şısındaki fesli Selahaddin Beye ‘tuh Türk’ dedi
uzaklaştı. Selahaddin Bey onurlu bir adamdı.
Derhâl başını içeri çekti. Pencereyi kapattı. Tre-
nimiz tekrar yola düzüldüğü zaman Selahaddin

Beyin ağır ağır yerinden kalktığını, valizini indi-
rerek kasketini çıkardığını ve fesi valize koyarak
kasketi giydiğini gördüm. ‘Ne o Selahaddin Bey?’
dedim. ‘Şimdi zamanı geldi.’ cevabını verdi.”7)
Ömer Seyfettin’in şapka-fes sembolleştirme-
sini ana hatlarıyla bu şekilde özetleyip Selahattin
Beyle Mustafa Kemal’in başından geçen hadiseyi
kısaca iktibas ettikten sonra tekrar Sezâi’ye dö-
nebiliriz. Sezâi’ye göre, şapkanın yerini fes alınca
sefarette çalışanlar, Çin sefaretindekilerden daha
gülünç duruma düştüklerini düşünürler. “Biz Av-
rupalıyız!” düşüncesinin her şeyiyle revaçta ol-
duğu böyle bir zamanda İstanbul’dan gelen bu
emir, sefaret heyetini İranlılardan, Çinlilerden
ayırt edilemez hâle getirmiştir. O günden sonra,
yüksek aileye mensup madam ve matmazeller
Türk heyetinin başındaki kırmızı fesi görünce se-
faret mensuplarının yanından bucak bucak kaç-
maya başlamışlardır. Çünkü kırmızı fesli ve uzun
püsküllü biriyle dans etmek bu çevreye mensup
kimselerin alaylı bakışlarını bu insanların (ma-
dam ve matmazellerin) üzerine çekebilirdi. Bu-
rada biraz durup, Sezâi’nin bütün bu olanlara
gösterdiği aşırı tepkinin arka planını, somut iki
örnekten hareketle anlamaya çalışalım:
Abdülhak Hâmit,1882’de Sezâi’ye bir mektup
yazar. Bu mektupta öne çıkan noktalar Sezâi’nin
“güzellere” olan düşkünlüğü ile sefaretteki “sal-
tanatlı davet ve ziyafetlerin” ona bu yolda suna-
cağı fırsatlardır:
“…Londra’da senin bulunuşun kadar bence
mucib-i arzu bir şey yoktur. Güzellerini sevece-
ğini de beyân icap etmez a. Sizin sefirin orada
meşâhir-i küberâdan (ileri gelen tanınmış kim-
selerden) olduğunu ben bir zaman sana söyle-
miştim. Devlet-i Osmaniye’yi oranın efradına
olsun saltanatlı göstermek merakında bir herif-
tir. Misafiri çok, davetleri, ziyafetleri boldur. O
sayede pek çok kişiyle ülfet edebilirsin.”8
Ölümünden yedi yıl önce Sezâi ile yapılan bir
mülakatta söz döner dolaşır yazarın aşk macerala-
rına gelir. Bu maceraların merkezinde bulunan ka-
dınlar ve bunların toplumsal aidiyetleri, Sezâi’nin
mizacı hakkında bize önemli ipuçları verir:
makale 560
“…İhtiyar romancının vakıa başı koca yalçın
dağlar gibi bembeyazdır. Fakat kalbi hâlâ yirmi
beş yaşındadır. Bunun için bahsimiz bir müddet
sonra aşk hudutlarının içine girdi. Sevmekten
aşktan bahsettik. Bana gençliğini, aşklarını, İs-
tanbul’da sevdiği meşhur bir tiyatro artistini an-
lattı; Madrit’te âşık olduğu Andozalı (Andaluz?)
dansöz Konsuella’dan bahsetti.”9
Sezâi, sefarette yaşadıklarını tatlı tatlı anla-
tırken bu sefer sıra yazının başlığında da ken-
disine yer bulan “izzetinefis” bahsine gelir. Ha-
yatının merkezine içinde kadınların da bolca
bulunduğu bir tür eğlence anlayışını yerleştiren
Sezai’nin yukarıdaki ana/uzun alıntıda “izzeti-
nefis” kavramına yaptığı vurgu hem kendisi hem
de o dönem aydınları bağlamında üzerine kafa
yormaya değer niteliktedir. Ama bu vurguyu
tartışmaya geçmeden önce sözlükte “izzetinefis”
ibaresine yüklenen anlama ve bu bahisle ilgili
bir örneğe kısaca göz atmakta fayda var:
“İnsanın kendisine karşı olan saygısı, onur, öz
saygı.”
(“İzzetinefis” kelimesisözlükte Reşit Akif Pa-
şa’dan bir beyitle örneklenmiş:
Bu izzet-i nefs Reşidâ hudâ emanetidir
Anı fedâ edemem en büyük penâha dahi.)10
(Şemsettin Sâmi Kamûs-ı Türkî’de bu kavra-
ma; “İnsanın kendi nefsini hor ve zelil etmeyip
vakar ve haysiyetini muhafazaya itina etmesi”
karşılığını verir.)
“İzzetinefis” bahsinin hayatını direkt etkilediği
yazarlardan biri de Refik Halit’tir. Yazar, izzetine
fsineolan düşkünlüğü nedeniyle Galatasaray Lise-
si’nden ayrılmak zorunda kalmıştır.(Buna benzer
bir olaya Ömer Seyfettin’de de rastlanır.)
Hadisenin ayrıntıları ilginçtir:
“Fransızca muallimimiz Mösyö Dubois ismin-
de yarı matuh (bunak) bir ihtiyardı; nasıl oldu,
bilmem, üç arkadaş ite ite sırayı çivili olan yerin-
den kırarak söktük; muallim gördü, tambur çal-
mış ve ders de o aralık bitmiş idi. Herkes kaçtı,
ben manasız bir izzetinefisle yerimde durdum;
geldi yakamdan tuttu, beraber müdür-i sâninin
odasına girdik. Mösyö Feuillet önündeki defteri
HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI
25
560 makale
açtı, ismimin hizasına baktı, felâket… Orada, bir
sene evvel mektebin arka kapısından firarıma
ve tecziye edilmediğime dâir olan kaydı gördü.
Demek ki yaramaz ıslâh olmaz, haşarı bir çocuk-
tum, derhâl bir hafta izinsizlikle bilmem kaç sa-
tır cezaya, ayrıca hapse mahkûm etti…”11
Sezâi’nin Abdülhamit’le “mücâhede” ve “mü-
câdele”ye girişmesinin arkasında, şapka giyme
mevzuu, kadınlar ve dolayısıyla eğlence bahsi
vardır. Yukarıda ana hatlarıyla değindiğimiz üze-
re,1885’te İstanbul’dan gelen bir emirde Londra
elçiliğindeki herkesin şapka giydiği, hangi ne-
denle olursa olsun şapka giymenin artık yasak-
landığı yazılıdır. Şapka yerine giyilmesi istenen
püsküllü fes, burada çalışanlarla birlikte Sezâi’yi
de ciddi anlamda rahatsız eder. Sezâi’ye göre el-
çilik çalışanlarını fes giymek zorunda bırakmak
Asyalılarla, bir safta birleşmek her şeyden önce
bu insanların izzetinefislerine ağır gelmiş, on-
ları rencide etmiş, daha açık ifadeyle Avrupalı
bir görünümden Asyalı seviyesine düşürmüştür.
Fakat, Sezâi’nin isyan etmesinin asıl nedeni bü-
tün bu yaşananların neticesidir ki bu da padişah
buyruğundan sonra balolarda ve değişik eğlence
yerlerinde karşılaşılan Avrupalı kadınların (yüksek
aileye mensup madam ve matmazellerin) fesli bi-
riyle dans etmekten bucak bucak kaçmaları duru-
mudur. Sezâi’ye göre bu kadınlar başında fes olan
biriyle dans etmemekte haklıdırlar, çünkü fesli
biriyle dans etmek, onları kendi toplulukları için-
de fazlasıyla küçük düşürecek bir durumdur. İs-
tanbul’dan gelen bu emir sonrasında Londra’daki
eğlence hayatı sona eren Sâmi Paşa’nın oğlunun
“izzetinefsi” kırılmasın da ne yapsın(!)
Sonuç
Musurus Paşa’nın Londra’daki bir Osmanlı dev-
let adamı olarak aldığı pozisyon ile Sâmipaşazâde
Sezai’nin bir sefaret çalışanı olarak takındığı tavır,
Tanzimat devriyle ilgili birçok ön yargıyı kökünden
sarsmaktadır. Böylesine kritik bir süreçte Fenerli
bir Rum ile (bu meselenin Fenerli Rumlar açısın-
dan tarihsel bir arka planı vardır) bir Türk-Müs-
lüman aydınının öncelikleri, hayatlarının merkez-
26 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020
lerine koydukları değerlerine kadar birbirinden
uzaktır. İnsan “izzetinefsini” (onurunu/şerefini) in-
citen davranış, durum ve tutumlar, bunlara verilen
tepkiler, hatta bunlar için göze alınan riskler-teh-
likeler hangi değerler etrafında hayat sürüldüğü-
nü göstermeleri bakımından bir zihniyet ölçüsü/
terazisi mesabesinde kabul edilebilir. O hâlde ya-
zımızı bir soru ile bitirebiliriz: Abdülhamit’e karşı
bu kadar bilenen Sezâi’nin, bir daha devlet hizme-
tini kabul etmeme noktasına kadar varan kırgın-
lığının, hatta kızgınlığının arkasında yatan temel
olgu, düşünce, inanç, ideal, duygu acaba ne ola ki?
Bu sorunun cevabı, iki yüz yıllık son dönem Türk
tarihinin kara kutusunu çözecek kadar kıymetlidir.
1
Bilgi için bkz. (Sinan Kuneralp, Yaşam ve Yapıtlarıyla
Osmanlılar Ansiklopedisi, 2. Cilt, YKY, İstanbul 1999, s.
326-327.)
2
Bilgi için bkz. (Güler Güven, Sâmipaşazâde Sezayi,
Dergâh Yayınları, İstanbul 2009, 248 s.; Zeynep Kerman,
“Sâmipazâde Sezâi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 36,
TDV Yayınları, İstanbul 2009, s. 77-78.)
(Devrinin yardımsever münevver ve devlet adamlarından
biri olan Sâmi Paşa’nın Ahmet Hikmet Müftüoğlu’nun
ailesine -ta Mora yıllarından itibaren- kol kanat germesi,
hem tarihî açıdan devrin bir yönüne ışık tutması hem de
bu ailenin âlicenaplığını göstermesi bakımından oldukça
çarpıcı olup bu da bir başka yazının mevzuudur.)
3
Bilgi için bkz. (Muharrem Dayanç, “Sâmipaşazâde
Sezai’nin Yalısında Bir Saat”, Yeni Kitap Dergisinde On
Yazar On Mülakat, Konuşan: M. Salahattin, Dergâh
Yayınları, İstanbul 2009, s. 84-86.)
4
Ömer Seyfettin, “Primo Türk Çocuğu”, Bütün Eserleri
Hikâyeler 1, Haz. Hülya Argunşah, Dergâh Yayınları,
İstanbul 1999, s. 175.
5
a.g.e., s. 176.
6
a.g.e., s. 176.
7
Uluğ İğdemir, Atatürk’ün Yaşamı, TTK Yayını, Ankara
1980, s. 21-22. (Bilgi için bkz. Mehmet Önder, “Atatürk
Fransa-Picardie Manevralarında”, Erdem Dergisi
(Cumhuriyet Özel Sayısı II), Cilt: 11, Sayı: 32, T.T.K
Yayınları, Ankara 1998, s. 527-532.)
8
Abdülhak Hâmid’in Mektupları, Haz. İnci Enginün,
Dergâh Yayınları, İstanbul 1995, s. 230.
9
Hikmet Feridun Es, “Sâmipaşazâde Sezai”, Akşam, 4
Haziran 1929.
10
İlhan Ayverdi, Kubbealtı Lugatı Misalli Büyük Türkçe
Sözlük, Bilnet Matbaacılık, İstanbul 2011, s. 592.
11
Refik Halit Karay, Minelbab İlelmihrab, İnkılâp Kitabevi,
İstanbul 1992, s. 258-259. ❮
 MUHADDİS BİR HATTAT:
AHMED FERİD EFENDİ
TALİP MERT


HAT TARİHİMİZE IŞIK TUTAN YÜZLERCE HATTATIN YANINDA OSMANLI ARŞİVİ’NDE BULUNAN BİR ŞİİRİYLE
VARLIĞINDAN HABERDAR OLDUĞUMUZ YENİ BİR HATTAT İLE KARŞI KARŞIYAYIZ: AHMED FERİD EFENDİ

lin dili veya harflerin raksı olarak nitelendi- kutsiyetinde günümüze intikal etmiştir. Hat tari-

E rilen hat sanatı, kökü çok eskilere dayanan

sanat dalı olmakla beraber, “tedricen” geli-
şerek İslamiyet’le birlikte kıvamına ermiş ve bir
ibadet vecdiyle asırlarca bir cazibe merkezi hâline
gelmiştir. Resim sanatına İslamiyet’te pek rağbet
edilmediği bir vakıa ise de hünerli hattatlar saye-
sinde hüsn-i hat, millî bir resim sanatına dönüş-
müş, olağanüstü güzel ve kendine has bir kimlik
kazanmıştır. Bu ulvi meşgaleye Türk hükümdar-
ları ve üst düzey yöneticiler de kayıtsız kalama-
mıştır. Birçok Osmanlı padişahı halkı teşvik etmek
amacıyla hüsn-i hat ile bizzat uğraşıp dikkate
değer eserler vücuda getirmişlerdir. Evkaf-ı İsla-
miye Müzesi’nde bugün numuneleri görülen bu
eserler, 15. yüzyıldan itibaren beş asır boyunca
kudretli hattatlar eliyle 19. asırda altın çağını id-
rak etmiştir. Sadece Osmanlı’da değil Mısır, Suri-
ye ve Irak gibi mücavir ülkelerde de Osmanlı hat
üslûbu benimsenmiş, maddi ve manevi bir miras
himize ışık tutan yüzlerce hattatın yanında Os-
manlı Arşivi’nde bulunan bir şiiriyle varlığından
haberdar olduğumuz yeni bir hattat ile karşı kar-
şıyayız: Ahmed Ferid Efendi. Kendisi de bir hattat
olan Sultan Abdülmecid’e1 sunduğu kasidenin
altına yazdığı künyesinde kendisinin Fatih civa-
rında Tevfikiye Medresesinde sakin bir muhaddis
olduğundan bahsetmektedir. Tercüme-i hâlinin
müphemiyetini, birtakım vezin kusurları, kelime
eksiklikleri de olan, bir kaside ve müseddesle ara-
ladığımız Hattat Ahmed Ferid Efendi’nin hikâyesi
bakalım ne zaman tamamına erecek…
kasîde-i bahariyye der sitâyiş-i sultan abdül-
mecid han
Dem-i nevrûz erişti gülşene fasl-ı bahâr oldu
Yine âsâr-ı feyz-i kudret-i Hak âşikâr oldu
İdüb neşr-nümâ ezhâr-ı gülzâr nesîm-i feyz
Açıldı goncalar şevkiyle cûlar bî-karâr oldu
Küşâde oldu hâtırlar kudûm-i nevbaharîden

HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI

27
560 HAZİNE-İ EVRAK

Edince hande güller, bülbüller şûrîde-zâr oldu

Bahâr itti çemende gûyiyâ bezm-i cem tertib
Yine zerrîn kadeh destinde câm zer-nigâr oldu
Sürahi-veş dizildi lâleler sahn-ı çemen-zâra
Temâşâ eyleyüb bu bezm diller teşne-dâr oldu.
Göz açtı hâbdan nergis, sarıldı yasemen serve
Uyandı baht-ı âşık mevsim zevk-i kenâr oldu.
Olunca nefha-i bâd-ı bahar ile çemen ihyâ
Bu gûne bir gazelle nahl-ı hâme meyve-dâr oldu
Gıdâr-ı âl-i hattın üzre müşgîn âşikâr oldu
Görenler sandılar kim işte anber nisâr oldu
Görüp ol nahl-i bâğ-ı işvenin rûy-i arak-nâkin
Değildir jâle yer yer ter döküp gül şerm-sâr oldu
Ne mümkün pençe-i aşk vü muhabbetten ola âzad
Yine mürg-ı dilim bir çeşmi şehbâza şikâr oldu
Peyâm-ı zülf ü haddiyle sabâ vardıkça gülzâra
Olup sünbül perişan lâle vü gül dağdâr oldu
Alub devr-i Hutenden bûsesin ol kadd-i mevzûnun
Nihâl-i gülşen-i ümmîdimiz bir berg-i bâr oldu
Aceb kilk-i sühan-ver kân mıdır deryâ mıdır bilmem
Ki vasf-ı şâh-ı âlemde dürr ü güher nisâr oldu
Şehinşâh-ı zaman Abdülmecid Hân mekremet-pîrâ
Cihân-ı şevket ü şâna şeh-i sâhib vakâr oldu
O sultân-ı muazzam, şehr-i yâr-ı heft kişver kim
Ânın fağfûr u hâkan bendegânından şomâr oldu
Nice teşbih olur İskender ü Dârâ’ya dârâtı
Ki derbân-ı deri Keyhüsrev ü İsfendiyâr oldu
Zemîn ü âsumâna saldı pertev neyyir-i zâtı
Sipihr-i devlet ü ikbâle mihr tâb-dâr oldu
Olur pâ-bûs rahş-ı ikbâli içün her gün
Gelüb hurşîd dergâhında ferş-i reh-güzâr oldu
Olur âsûde diller rûzigârın germ-i serdinden
Gülistân-ı cihâna rahmı nahl-i sâyedâr oldu.
Olub sahrâlara hıfzı nigehbân ahd-i lütfunda
Ki nâm-ı şîr-i ner âhûlara câ-yı karâr oldu
Yeter Ahmed duâya başla itnâb-ı sühan etme
Ki evsâfı anun bî-hadd ü pâyân bî-şomâr oldu.
Hemîşe dâim etsin şevket-i iclâl ile Mevlâ
Vücûdu tâc ü tahta tâ be-mahşer iftihâr oldu.
Ola gülşen-sarây-ı saltanatta gül gibi handân
Denildikçe şitâ geçti zaman nev-bahâr oldu.

Müseddes
Sehâb-ı nev-bahârı âleme gevher-nisâr oldu
İdüb arz-ı cemâl ezhâr cümle âşikâr oldu.
Zamân îyş ü işret, mevsim geşt ü güzâr oldu.
Neşîmen-i dilberâna şimdi nahl saye-dâr oldu.

28 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020

 HAZİNE-İ EVRAK 560
Efendim seyre çık âlem serâpâ sebze-zâr oldu
Açıldı lâleler güller yine fasl-ı bahâr oldu
Nigâh et güllere benzer heman ruhsâr-ı hûbâna
Müşâbih misk-i rûmî zülf-i müşgin civânâne
Kenâr-ı cûda bak serve misâl kadd-i cânâna
Muhassal her taraf bir zevk-bahş eyler dil ü câna
Efendim seyre çık âlemi serâpa sebze-zâr oldu
Açıldı lâleler güller yine fasl-ı bahar oldu
Olup işkefte ezhâr-ı çemen hep handedir güller
Nevâ pervazlıkta sû-be sû şûrîde bülbüller
Ne hoş düşmüş kenâr-ı bâğa şebbolar karanfiller
Sarılmış serve yer yer yâsemenler saçlı sünbüller.
Efendim seyre çık âlemi serâpa sebze-zâr oldu
Açıldı lâleler güller yine fasl-ı bahâr oldu
Acâyib zevki var şâhım buyur sahn-ı çemenzârın
Nevâsın istimâ’ it şâh-ı gülde bülbül-i zârın
Kızarsın hicabından verd-i ter gördükçe ruhsârın
Hırâm-ı nâz ile gel bağa göster serve reftârın
Efendim seyre çık âlemi serâpa sebze-zâr oldu
Açıldı lâleler güller yine fasl-ı bahar oldu
Yeter cevr etme uşşaka vefâ eyyâmıdır şimdi
Kenâr-ı cûyda zevk safâ eyyâmıdır şimdi
Heman al destine câm dilküşâ eyyâmıdır şimdi
Oku bu matla‘ı gel Ahmedâ eyyâmıdır şimdi.
Efendim seyre çık âlemi serâpa sebze-zâr oldu
Açıldı lâleler güller yine fasl-ı bahar oldu

Kâle Resûlullâh (sallallâhü aleyhi vesellem):

“İzâ medihe’l-mü’minü fî vechihî rabe’l-imânü
fî kalbihî” sadaka Resûlüllah.2
Sultan Mehmed civarında Tevfik Medrese-
si’nde sâkin muhaddisinden Hattat Esseyyid
Ahmed Ferid kulları.3

1
Bkz. İbnülemin Mahmud Kemal İnal, Son Hattatlar, Ma-
arif Basımevi, İstanbul 1955, s. 35-37.
2
Hattat Ahmet Ferid Efendi’nin padişaha sunduğu kasi-
denin altına talik ettiği Hadis’in manası şöyledir: Mümin
yüzüne karşı methedildiği zaman, (kendisinin) kalbinde
imanı artar, kuvvetlenir. Bkz. Hâkim, “El-Müstedrek, Ma-
rifetü’s-Sahâbe”, Nr. 6535, 3/690; Taberâni, “El-Mu’ce-
mü’l-Kebîr”, Nr. 242, 1/170; Deylemî, “El-Firdevs”, Nr.
1335, 1/335 (T.M).
3
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, TSMA.E., 369/37. ❮

HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI

29
 doğum yıl dönümünde tarık dursun k.’nın
sarı defterİ’NDEN TAŞAN İKİ HİKÂYESİ - I
ÖZLEM FEDAİ


ANLATIMI DAHA DERİNDİR, DUYGULARI DAHA YOĞUN, KENDİSİ DAHA YALNIZ… ARTIK OKUYUCUYA ÖRTÜK
MESAJLARLA BİLE SEZDİRMEYE ÇALIŞMAZ TOPLUMSAL VE SİYASAL FİKİRLERİNİ

Yazmakla Geçen Bir Ömrün Bakiyesi… son yıllarda artık unutulmuş olan değerlerin de

1
950 sonrası Türk hikâye ve romanının dik-
kat çeken toplumcu yazarlarından biridir
Tarık Dursun K. (26 Mayıs 1931- 12 Ağustos
2015)… Bundan beş yıl evvel aramızdan ayrı-
lırken Ege’nin yazarı olarak İzmir’de doğup İz-
mir’de hayata gözlerini yummuştur. 1950’lerin
başından itibaren okurun beğenisine sunduğu
1 şiir kitabı, 16 hikâye kitabı, bir kısmı sinema-
ya da uyarlanarak ödüller almış 13 romanı, 2
hikâye seçkisi, deneme kitapları, film eleştirileri
ile dolu dolu bir yazma serüveni geçirir. Senar-
yosunu yazıp yönettiği birçok filmle Türk ede-
biyatının dışında Türk sinemasının da beğenisi-
ne mazhar olur. (Denizin Kanı, Aliş ile Zeynep,
Kurşun Ata Ata Biter vb.). 2006 yılında yetmiş
beş yıllık yaşamının özeti saydığı Hepsi Hikâ-
ye adlı son hikâye kitabında eski hikâyelerinin,
anılarının, yaşamının önemli renklerini sunar-
ken; hayatındaki önemli insanların, yaşadığı
hatırlatıcısı gibidir.
Hikâyelerden taşan hayat…
Hayattan taşan emek…
1940’ların sonundan itibaren otobüslerde ve
sinema önlerinde bilet hatta köfte satmaya, ki-
tapçılıktan yayınevi ve film yönetmenliğine ka-
dar birçok işle uğraşsa da aslında tüm ömrünü
yazarak geçiren Tarık Dursun K.’nın hikâyecilik
serüveni, bugün sosyal medya vasıtasıyla ko-
layca göz önüne çıkan, hızlı parlayan hikâye-
cilerinkinden elbette farklıdır. Onun hayatı sıkı
dostlukların eseri olarak çıkarılmış dergilerin,
sabahlara kadar uğraş verilerek ilkel koşullarda
(vinçle kaldırılan yağ varilleri içinde) çekilmiş
filmlerin, parasız gençliğinin İzmir/Konak gün-
lerinde aşkla ve arkadaşlıklarla düşlenip yazıl-
mış şiirlerin, hikâyelerin, romanların sıcaklığını,
samimiliğini, emeğin değerini, vefanın kıyme-
tini yansıtır. Tarık Dursun’un hikâye serüvenini

30 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020

 ARAŞTIRMA 560
merak eden okur, 1940’ların sonundan itibaren ikinci dönemi, bir “geçiş ve arayış dönemi”dir. Bu
4 dönem ile karşılaşabilir. 1949’da “Ay Işığı Se-
1
dönemde, Pazar Postası, Yeditepe gibi dergiler-
renadı” ile Nilüfer dergisinin şiir yarışmasında de kalem arkadaşlığı yaptığı İkinci Yeni şairle-
ödül aldıktan sonra 1951’de yakın dostu Cengiz rinin tema, imge ve üslûplarının etkisinde kalır.
Tuncer’le birlikte Devr-i Âlem adlı bir şiir kitabı Bu dönem hikâyelerinde aşk, yalnızlık, yabancı-
da yayınlayan genç yazar, bir yandan da ileride laşma ve bunaltı gibi konular, soyut ve deneysel
yazacağı ustalıklı eserlerin ilk örneklerini ya da dil, imgenin kapılarını zorlayan kapalı bir anla-
taslaklarını tuttuğu ajandalara (“Sarı Defterler”) tım dikkat çeker, taşra hayatı ve cinsellik dikkat
yazmaktadır. çektiği kadar.
Hasangiller, Vezir Düşü, Rızabey Aile Evi, Yabanın Adamları (1966) hikâye kitabından
Güzel Avrat Otu adlı hikâye kitaplarının yer al- 1980 ihtilaline kadarki sürede yazdığı hikâyelerle
dığı ve Anadolu gazetesindeki 1948 tarihli ilk bir “olgunluk dönemi”ne giren yazar, bu dönem
hikâyelerinden 1960 yılına kadar
olan bu devresi uzun süreli bir “çı-
raklık” devresidir. Orhan Kemal’in
ve Memduh Şevket’in etkisi altında
olduğu bu hikâyelerinde, Anadolu
ve İzmir atmosferi dikkat çeker. Fab-
rika işçilerinin, toprak adamlarının
ekmek kavgaları, küçük dünyaları,
sömürülmeleri ve hak arama çaba-
ları, Anadolu köylüsünün topraksız-
lığı, güçlülerce sömürülmesi taşrada
emeğe verilen değeri yaşatma çaba-
sı, II. Dünya Savaşı sonrası İzmir’de
yokluk dolu günler, yerli halkın gay-
rimüslimlerle sıcak ilişkileri, sıradan
ailelerin yaşamları, gençlik aşkları,
işsiz mahalle arkadaşlarının düşleri Kardeşi Esin ve Özlem Fedai ile...
gibi temaların işlendiği bu hikâye-
lerde sıcak bir atmosfer ve samimi bir dil be- hikâyelerinde, artık tam bir toplumcu gerçekçi-
lirgindir. Bu eserlerde, yazarın o yıllarda çokça dir. Tamamen sosyal ve siyasî konulara yer verir
okuduğu Gorki, Istrati, Hemingway gibi yabancı hikâyelerinde, sinemacılığının getirdiği tekniklere
yazarların etkisini de görmek mümkündür . Bu 2 de yer vererek. Türkiye’nin o yıllarda hayatında
gençlik hikâyelerinin kişi kadrosundaki gençler ne varsa, yazarın da hikâyelerinde vardır. Alman-
de parçası olduğu 50’li yıllar İzmir’indeki yoksul- ya’ya işçi gönderme, fabrikalarda düşük ücretle
luğu ve dayanışmayı yansıtır. Anlatılanlar, Metin sömürülen işçiler, topraksız köylülerin başkaldırı-
Eloğlu’nun Düdüklü Tencere, Odun adlı şiir ki- sı, hapishanelerde yaşananlar, sınırlarda kaçakçı-
taplarındaki kimi şiirlerde anlatılan fakir, neşeli, lık yapanlar vb… Bu dönem eserlerinde, töreler,
kahvelerde sabahlayan, herkesçe horlanan ama gecekondu sorunu, kadınların sömürüsünü de
birbirleri için ölebilen tatlı serserileri anımsatır. çok anlatmıştır, emeğin sömürüsüne yer verdiği
Yazarın hikâyeciliğinde 1960 tarihli Güzel kadar. Emperyalizmle mücadeleyi destekleyen,
Avrat Otu hikâye kitabından Sevmek Diye Bir sınıf farklarını eleştiren hikâyeler kaleme alıp
Şey adlı kitabını yayımladığı 1965 yılına kadarki bunları, 36 Kısım Tekmili Birden adlı hikâye kita-

HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI

31
560 ARAŞTIRMA
bında toplar. Yine bu döneminde tüm Türkiye’de
olduğu gibi folklora da yönelir. Halk hikâyelerini
modernize ederek yaşadığı zamanın gerçeklerine
uyarlar. Belki de farkında değildir ama Postmo-
dernizmin (metinlerarasılık, oyunlaştırma, çoklu
son, parodi, pastiş vb.) tekniklerini kullanarak ye-
niden yazar halk hikâyelerini ve Bağrıyanık Ömer
ile Güzel Zeynep adlı hikâye kitabında toplar.
Yazdığı romanlarda kullandığı sinemanın (zoom,
flash back vb.) tekniklerinden hikâyelerinde de
yararlanmıştır. Bu dönemde eserleri için sürek-
li yeni kaynaklar ve anlatım teknikleri denediği
dikkat çeker.
Tarık Dursun’un hikâyeciliğinin son dönemi
ise 1980’lerden 2000’lerin başına dek getirebile-
ceğimiz “ustalık dönemi”dir. Bu dönemde, kişi-
sel dünyasını, tecrübelerini toplum yaşantısıyla
birleştirerek, iç konuşmalar, psikolojik tahlillerle
süslediği hikâyelerini okurla buluşturur. Anlatı-
mı daha derindir, duyguları daha yoğun, kendisi
daha yalnız… Artık okuyucuya örtük mesajlarla
ARKADAŞIM FAHRİ...
TARIK DURSUN K.
ahri ile hiç bir vakit arkadaş olamadık. Ben
F pamuk fabrikasında kâtiptim o sıralarda…
Yeni girmiştim.
Fahri; makinanın başında o koca koca çark-
lar başımı da döndürerekten hızla her an mer-
daneden kayacak çıkıverecek gibi dönen kayışlar
arasında çalışıyordu. Bazen herhangi bir iş için
fabrika kısmına girdiğim zaman bilinmez bir his-
le yanında durur bakardım.
Fahri konuşmazdı. Başını döndürür gözlerin-
de ürkek bir bakış sonra işine eğilirdi.
Becerikli ellerine bakardım ince uzun kemikli
elleri vardı.
32 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020
bile sezdirmeye çalışmaz toplumsal ve siyasal fi-
kirlerini. Geçmiş hatıraları “şimdi” ile birleşir. Bu
İmbatla Dol Kalbim, Ömrüm, Ömrüm…, Ona Sev-
diğimi Söyle, Aşk, Allahaısmarladık, Yaz Öpüş-
leri, Hepsi Hikâye adlı hikâye kitaplarında aşk,
yalnızlık, yaşlılık, kendi ile hesaplaşma, hayatın
sorgulanması, ölüm gibi bireysel konuları ele alır.
Tarık Dursun hikâyelerini önceleri –örneği-
ni daha önce Kemal Tahir’de gördüğüm- “Sarı
Defterler”ine dolma kalemle yazar. Sonraki
yıllarda önce daktilosuyla sonra -öldüğü ta-
rihe kadar- bilgisayarıyla paylaşır hikâye, ro-
man, senaryo, film eleştirilerine hayat veren
kelimelerini… Gençliğinde başlayıp yarım ka-
lan bazı hikâye eskizleriyle birlikte, yayınladığı
bazı hikâyelerinin (“Makine”) ve yayınlamadığı
ancak değiştirmek suretiyle başka hikâyeleri
içinde kahramanlarını yaşattığı birkaç hikâye-
nin içinde olduğu “Sarı Defterler”inden birini,
hakkında doktora tezi yazdığımız zamanlarda
şahsımıza hediye etmiştir.
Sol elinin şahadet ve orta parmakları koyu
bir zifir içindeydi. Bu eller akşamüzeri yiyecek
ekmek yemek taşıyordu.
Fahri uzun tren yoluna müvazi ağaçlıklı bir
yoldan elleri kucak kucak yiyecek dolu, başı hiç
bir vakit erişilmeyecek bir hayatın rüyaları ile
dopdolu belki bu ümitle sıpsıcacık geçerdi.
Bir anası vardı şöyle buruşuk yumuşak ya-
naklı, alnı çizgi çizgi, gözleri tertemiz beyaz yaz-
malı başı çatkılı bir ihtiyarcık…
Bir de kız kardeşi… Adı Ayşe, Süheyla yahut
Emine… Sert mert göğüslü, kalın ve hep ıslak
dudaklı, dağınık saçlı bir kız…

1949 tarihli bir ajandanın sarı yaprakları
arasındaki bu 4 hikâyeden aşağıda yayınla-
dığımız “Toprağa Dair” ve “Arkadaşım Fahri”
adlı hikâyelerinin kahramanları (Memedali
ve Fahri), emeğin sömürülmesine olan tav-
rı ve dostluğa verdiği önem sebebiyle sevdiği
iki tema olarak sonraki yıllarda yazdığı başka
hikâyelerin de kahramanları olmuştur. Yahut
bu hikâyelerden bazı kısımlar alınarak başka
hikâyelere monte edilmiştir. Örneğin, “Topra-
ğa Dair” hikâyesinin önemli bir kısmı, “Memed
Ali’nin Kasaba Dönüşü”3 adlı bir hikâyesi içinde
yer almıştır. Ajandadaki “Makine” adlı hikâyesi
ise adı ve içindeki hiçbir kısım değiştirilmeden
Yeni Hikâyeler4 dergisinde yayınlanmış; sonra-
ki yıllarda ismi ve içindeki bazı kısımlar değiş-
tirilerek “Biz İnsanız” adıyla Yabanın Adam-
ları5 adlı hikâye kitabına alınmıştır. Büyük
hayallerle ektiği bir avuç toprağını, annesinin
ani ölümü ardından borcu olduğu söylenerek
elinden almaya kalkan güçlülere karşılık hak-
Akşamüstü Fahrilerin evinin önünden ışıklar
içinde bir sürü ardarda trenler geçerdi.
Fahri kapı önündeki tulumbada yıkanmış,
temizlenmiş bir sandalye atmış büyük Hint el-
masının altında bir cigara yakaraktan otururdu.
Karanlık içinde cigara ateşi bir göz gibi yanıp sö-
nerdi. Kız kardeşi ona seslenene kadar Fahri’nin
kafasından bir sürü dünyalar geçerdi. Sonra
sandalyesini kenara alır içeri geçerdi.
Yemek yerlerdi burada bir yemek tahtası du-
manı üstünde bir kap sıcak yemek, anası oğluna
bakar sıcak sıcak gülümserdi.
Oğlunun elleri; ince- uzun kemikli elleri ek-
meği keser, taksim eder, doğrar. Yarın sabah bu
eller şehrin bir kenar köşesinde makinenin vola-
nını çekinecek.
İnatçı bir gayretle durmaksızın gidip gelen
dokuma taraklarına bakacak. Sabahleyin masa
üzerinde ustabaşı İsmail’in sabah sabah getirip
bıraktığı bir sapan buldum. Biraz öncesine ka-
ARAŞTIRMA 560
kını savunamayacağını anlayan Memedali’nin
o toprak için ölümünü konu alan “Toprağa
Dair” hikâyesi ve yıllarını verdiği bir fabrikada
başka işçiye ait bir hatadan dolayı işten çıkarı-
lan ve hakkı yenen ustabaşı Fahri’ye karşı an-
latıcının beslediği sevgi ve dostluk hissini konu
alan “Arkadaşım Fahri” hikâyeleri, köyde veya
şehirde, güçlülerin güçsüzleri ezdiğini, haklı-
ların onurlarıyla haklarını savunma çabalarını
gözler önüne sermektedir.
Defterin içindeki yazarın el yazısı; hikâyeler
üzerinde yaptığı değişikliklere, çiziklere, kelime
ekleme ve çıkarmalara sadık kalınarak okunmuş;
(deyim yerindeyse çözülmüş), bilgisayara akta-
rılmış, doğumunun 89. yılında değerli hatırası
yâd edilerek okuyucularıyla buluşturulmuştur.
1
Bkz. Özlem Fedai, Tarık Dursun K., Karşıyaka Belediyesi
Kültür Yay., İzmir, 2008, 512 s.
2
Fedai, a.g.e., s. 34.
3
Yeditepe, nr. 18, 1 Ağustos 1952, s. 6.
4
Ocak 1952, s. 29-31.
5
Bilgi Yay.,1966, s. 34- 39.
dar açık olan pencereden içeri yakınlardan bir
yerdeki bir fabrikadan anason kokusu dolmuştu.
Camın ardında deniz masmavi bir çizgi gibi
uzanıyordu. Yer yer serpinti hâlinde yeşil tam
karşımdaki aynadan dışarısı görünüyordu. Bir
kadın halı silkiyor, arsada çocuklar kim bilir ka-
çıncı kavgalarına başlamış, bir iki damla kan ve
şişle işi geçiştirmişler. Bağıra çağıra top oynu-
yorlardı.
İsmail Usta’ya, rapora döndüm tekrardan. İş-
çilerden biri gece vardiyasını bitirmiş ve gider-
ken makinayı mı yağlamamış nedir saat ikide
makine kızmış. Akü ve yatakları kâmilen yanmış
zarar bir hayli de büyük…
Ustabaşı raporunda bu işçinin işine son ve-
rilmesini istiyordu bütün kabahat bu işçideymiş.
Mesele bana biraz karanlığımsı geldi. Ustabaşı
mı raporunda anlatamamıştı, yoksa ben mi an-
lamamıştım ne, işte öyle. Çağırttım İsmail Us-
ta’yı, geldi.
HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI
33
560 ARAŞTIRMA
İri iri kemikli, yağız yüzlü fakat pis ve soğuk
gözlü bir adam. Kalın ve tonu hiç değişmeyen bir
sesi vardı.
- “Nasıl olmuş bu iş?” dedim. Pek bu raporun-
dan bir şey anlaşılmıyor. Acele acele “Bütün akü
yatakları yanmış bey” dedi. “Hep yanmış. Gece
vardiyasından çıkan işçi makinayı yağlamamış bir
türlü yağsız makine mi çalışır? Yanmış işte”.
-“ İyi ama” dedim “şimdi işi bırakan mı yağla-
mamış yoksa alan mı orası anlaşılmıyor.”
- “Bırakan yağlamamış bey… Bırakan yağla-
mamıştır mutlak.”
Yüzüne baktım. Alnı yağlı ve parlıyordu. Göz-
lerinde bir yanma, bir sönme…
- “Nereden biliyorsun bunu?” diye şaştım. Şa-
şırdı elleri boşlukta sallandı kaldı.
- “Şey” dedi “zati makine saat ikide yanmış”.
“Bu bırakanın kabahatli olduğunu göstermez
mi?...”
- “ Gösterir-göstermez… Bu raporun mufassal
değil usta. Bir başkasını yaptır getir.”
- “Olur” dedi, çıktı.
Öğleye doğru yanına çıkageldi. Bu sefer iki işçi
yazmış.
- “Bak gari” dedi “bunu da beğenmezsen… Eh
artık…”
Bu raporda da öbürkünden bir fazlalık yoktu
yalnız iki isim hariç… Biri yağlamayı unutmuş,
öbürü öyle almış. Saat gecenin ikisinde makina-
nın akü yatakları yanmış.”
Bir de şu yağlamadan çekip giden asıl büyük
kabahatli gösterilen işçiyi göreyim” dedim kendi
kendime... Odacı Mustafa dayıya söyledim, gitti.
Az sonra kapıdan içeri Fahri ile birlikte girdiler.
Fahri’nin gözlerinin altı koyu yeşille morumsu
bir renk almış. Yüzüme bakmadı. Geldi masanın
yanında durdu.
- “Otur, otur şu sandalyeye”, dedim. İkileme-
di oturdu. Üzüm üzüm üzüldüğü yüzünden belli.
Nereden söze başlamalı şimdi? Oğlum, demeli bak
şimdi, dinle sen dün akşam paydos ettikten sonra
makinenin akü yatakları yanmış. Kabahati usta-
başı sende buluyor. Eğer diyor o makineyi yağ-
lanmış bırakmış olsaydı makine yanmazdı, belki
34 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020
doğru söylüyor İsmail, hakkı da var yani… İyi ama
sen nasıl yaptın bu işi?”
Fahri bir şey söylemeyecek susacak. Hep susa-
cak. “Hay Allah kahretsin nasıl nereden başlama-
lı?” Bu sırada Fahri başını çevirdi, yüzüme baktı.
Kahverengi gözlerinde öyle bir sıcaklık öyle bir
dostluk vardı ki… Pencereden dışarlara baktım.
Dışarda çocuklar çekilmiş, gitmişlerdi herhâlde.
Gürültüleri kesilmişti. Aşağıdan caddeden sarsıla
sarsıla bir kamyon geçti.
-“Fahri” dedim ansızın “İsmail Usta bir rapor
yazmış hakkında… Biliyorsun değil mi? Şu akşam-
ki hadise üstüne…”
Ayağa kalktı sandalyesinden. Gözlerindeki o
mahcubiyet gitmişti.
- “Ben yağladım da bıraktım” dedi. Depoyu
ağız ağıza doldurdumdu gündüzden. Benim ser-
visimde yanmasına imkân yok…”
-“Öyle ama yanmış işte. Göz göre göre makine
yanmış, zarar da büyük yani… Öyle boktan püsür-
den değil.”
- “Vallahi” dedi, Fahri “vallahi ben yağ depo-
sunu sımsıkı doldurdumdu. Namussuzum doldur-
dum, inanmazsın anam avradım olsun ki.” Sözü-
nü kestim:
- “İyi ama doldursan böyle mi olurdu hiç?”
İsmail Usta’yı çağırttırdım. Aralarında eski bir
geçmiş mi vardır nedir, kinli kinli bakıştılar bir yol.
Vaziyeti her iki tarafa da anlattım iyice. Bir kere
makine gecenin ikisinde yanmıştı. Yani Fahri’nin
paydosundan bir saat sonra. Gece vardiyasını de-
vir alan işçi azami makinaya saat üçe dörde doğru
yağ vermesi lazımdı ki bu da makina ikide yanmış
olması onun suçsuzluğunu gösteriyordu. Fahri
makinaya yağ vermemiş miydi?
Kendi de söylüyor, Vermişti. Vermişti ama her-
hâlde kendi söylediği gibi ağız ağıza değil. Eğer
böyle olmuş olsaydı makine saat üçe dörde kadar
ferifer çalışacaktı. O zaman ikide yanması imkân-
sızdı. Düşündüm. Zarar on değil yirmi, otuz, bir ay-
lık yevmiye tutarının da üstündeydi. Müdür istemiş
gittim. Doğrudan doğruya meseleye girdi ve:
“Kes hesabını keratanın” dedi attı. Keratanın
hesabını kesip atmak kolaydı ama Fahri on iki se-
 ARAŞTIRMA 560
nedir bu fabrikada çalışıyordu. Yeniden çıktım bir vınlama… Makina ilkin cereyanı yer yemez
“Bu böyle böyle” dedim. bir kere sarsılırdı sonra pistonlar oyukların içine
Tombul kırmızı yanaklarına kan hücum ede girer çıkar, merdaneler döner, müthiş bir uğultu
ede bağırdı: içinde koca koca çarklar adamın başını da be-
- “Ne bok olursa olsun be güzelim tıkır tıkır raber döndürerekten her an fırlayacak, çıkacak
çalışan makinanın çarkına sıçmış atmış.” kayıverecek. Hızını veren kayışları çevirirlerdi.
- “Ama on iki sene”… ***
“- Ona da on iki senesine de şimdi…”Süklüm Ona işten çıkardıklarını söylediğim zaman
büklüm çıktım, odama çekildim yaktım bir ci- hiçbir şey demedi. İşine son verildiğini bildiren
gara… Söndü, bir daha yaktım… Bir ara Fahri tebliğ kâğıdını sessizce aldı ortadan kıvırdı, son-
aklıma geldi: “Çıkarılınca ne yapacak kim bilir?” ra dörde katladı.
Mevsim bahar- Sekize sonra yine ortadan böldü sırtını
dı yine tren yolu- çevirdi gitti
na müvazi iki sıra ***
bembeyaz ağaçlıklı O günü pek iyi hatırlıyorum
bir yoldan kafası odamda yalnızdım hava sı-
renk renk acayip cak mı sıcaktı ansızın dışa-
dünyalarla dolu. rıdan “Bırakın be! Bırakın
Kalbi bu ümitle be!” diye bir bağırtı
sıpsıcacık avare bir geldi. “Bırakın beni
yürüyüşle geçen be deyyus kerata-
küçük evine gider lar ben size sora-
miydi? cağım bunu, sor-
Tulumbaya artık mazsam bana da…”
ihtiyaç mı vardı? Kapıya çıktım,
Artan yağmur- Fahri… Bekir ağa
larla kol gibi kalın- ile Mustafa Dayı iki
lıkta kendi kendine kolundan tutmuşlar
tulumbadan dökülen sulara bırakmıyorlar. Çırpını-
bakacaktı bir müddet. Acaba yine yor, dövünüyor, sövü-
karanlık içinde tek başına Hint el- yordu…
masının altında oturur, karanlıkta -“Bırakın bakalım”
bir göz gibi yanıp sönen cigarasını içer dedim. Bıraktılar, yanıma
mi acaba yine evlerinin önünde? Işıklar sokuldu.
içinde trenler geçer miydi? -“Hayrola Fahri?” de-
Alnı çizgi çizgi anacığına, dipdiri göğüslü kız dim. “Ne bu hâl sende?” Yüzüme hayvan gibi
kardeşine “Beni çıkardılar işten” der miydi aca- öyle bomboş baktı. Gözbebekleri kaybolmuş ye-
ba? rini kahverengi sırf kahverengi bir yuvarlaklığa
Sabahına altı treni için elinde olmayarak bırakmış gibime geldi.
uyanacaktı kapının önünde işe gidenleri ses- - “Ne oldun yahu?” diye tekrardan sordum.
sizlik içinde ayak seslerini öyle ilk defa yattığı Dişlerini sıktı:
yerden dinleyecekti. Saat tam yedide çalan dü- - “Namussuzlar!” dedi. “O ibne İsmail’in de
dük fabrikanın iş başı düdüğüdür. Herkes ma- yanına bırakmayacağım bunu, görür o. Sorarım
kinasına yol verirdi… Evvela kulakları çınlatan ben ona.”

HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI

35
560 ARAŞTIRMA
- “Ne soracaksın be oğlum, ben sana vaziyeti
anlattım. Zarar senin on yevmiyeni değil yirmiyi,
otuzu aşıyor. Eee ne yapsın fabrika sana…” Başı-
nı kaldırdı, bir tutam saç alnına düşmüş kalmış.
- “İyi ama iş kanununda on beş gün…”
- “Yahu sana anlatamıyoruz ki artık bunun
iş kanunu ile alakası olur mu? Zarara baksana
sen zarar bilmem şu kadar, artık kanunun lafı
mı kalır?”
Silkindi, “Kalır!” diye bağırdı. “Kanun kanun-
dur!” “Ben burasını müdürden bak nasıl sora-
rım.” Baktım şakası yok sahiden müdürün oda-
sına gidiyor. Kolundan kavradım. Kuvvetli, canlı
bir şey çırpındı. Bas bas bağırmaya başladı:
- “Bırak, bırak da dinim hakkı için sorayım
müdürden. Bırak be bıraksana şimdi senin de di-
nine imanına başlatma bırak işte…”
Şırrak dedi karşıki kapı açıldı. Müdür… İşaret
etti. Fahri’yi bıraktım, müdürle beraber odaya gir-
dim. Müdür tombul ve şövalye yüzüklü eliyle cüz-
danını çıkarmış karıştırıp duruyor. Sinirli sinirli…
-“Bunlar hep böyledir zaten” dedi. “Mutlaka
para koparmaya gelmiştir. Al şunu veriver ken-
disine de bir daha gelmesin.” Uzattığı üç kırmı-
zı onluktu. Aldım, çıktım. Fahri sırtını çevirmiş,
cama eliyle çabuk çabuk bir şeyler çiziktiriyor…
Yanına gittim elimi omzuna koydum. Yavaş-
ça “Fahri…” dedim. Döndü bakıştık yüzünde de-
minki hayvanca bakıştan eser kalmamıştı… Yüzü
öyle temiz öyle saf bir hâl almış… Anası aklıma
geldi… Onun gibi tertemiz bir bakışla açık açık
insanın yüzüne gözlerini dikmiş bakıyordu.
-“Fahri bak… Müdür Bey dedi ki… Yani…
Hani şimdi çağırdı beni ya… İşte Müdür Bey
dedi bana. Al bunu ver Fahri’ye… Artık gelmesin
bir daha dedi… Rahatsız etmesin beni dedi… O
iyi işçidir nasılsa oldu bir kere…” dedi. Paraları
uzattım. Üç kırmızı onluğa öyle baktı. Almadı…
Bileğine yapıştım. Paraları avcuna sıkıştırdım.
Gözleri ıpıslak tekrar gözlerime baktı. Gırtlağın-
da dıringa tanesi gibi bir şey inip kalktı. Yutkun-
du “Şey” dedi sesi bir tuhaftı.
-“Ben… Ben bunu yapmak istemedim zati
vallahi namussuzum bunu böle istemedim”. Elim
36 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020
omzundaydı. Tam elimin üstüne yangın gibi düş-
tü o zaman içim bir tuhaf oldu. Fahri’yi kucak-
lamak, öpmek teselli etmek sonra ne pahasına
olsun mesela müdürü öldürüp Fahri’yi yeniden
işe aldırmak istedim. Onun başı beyaz yemeni
çatkılı ihtiyar anası ilen, kalın hep ıslak dudaklı
kömür saçlı kız kardeşini tanımak onlarla bütün
bir ömür birlikte yaşamayı istedim…
Benim de içimden ağlamak geçti benim de
zaman zaman kafamın içinden renk renk dün-
yalar geçti. Benim de zaman zaman kalbim bu
hiçbir zaman erişilmeyecek dünyaların rüyası
ile sımsıcak oldu. İşte bu yüzden Fahri ile bir an
kendimi çok samimi arkadaş yahut kardeş ol-
dum sandım. O zaman Fahri ile beyaz badana-
lı eve ellerimiz, kollarımız kucak kucak yiyecek
dolu tren yoluna müvazi iki sıra ağaçlıklı yoldan
geçer giderdik.
Tulumbadan o su çeker ben yıkanırdım,
ben çeker o yıkanırdı. Sonra yemek zamanı-
na kadar Hint elmasının altında iki sandalye
atar karanlıkta göz gibi parıldayan sigaraları-
mızı içer evin önünden ışıklar içinde rayların
ek yerlerine çarparaktan hızla geçen trenleri
seyrederdik.
Sonra kız kardeşi kapıya çıkar…
Fahri ellerime sarılmış…
Çekmeye uğraştım.
- “Üzülme be Fahri” dedim “Boş ver be…
Allah büyük be… Bir kapıyı kaparsa öbürünü
açar boş ver be…” Bir şey demedi artık ağla-
yamazdı da.
- “Ağabey helal et hakkını” dedi. “Bir kusur
ettimse sana karşı, gari kusuruma bakma ölümlü
dünya işte burası onlara da kalmayacak sultan
Süleyman’a bile kalmış değil ki” “Helal olsun be
Fahri dedim helal olsun be”.
Merdivenlerden çabuk çabuk indi. Biraz son-
ra hafif çiselemeye başlamış yağmur altında
avluya çıktı. Fabrikanın demir kapısına gelince
döndü yukarılara doğru baktı. İçim dolu dolu
elimi salladım ama görmedi…
08.01.1950 İzmir, ev. Saat 12’yi 20 geçiyor... ❮
 ERGUN GÖZE VE BABASI AHMET GÖZE’NİN
MEKTUPLAŞMASI
Zeynep Uluant


BABAMIN NÜFUSTAKİ İSMİ ERGUN OLMAKLA BİRLİKTE BABASI VE ANNESİ ERGON DİYE HİTAP ETMEKTEDİR.
ANLAŞILAN AİLEDEKİ SÖYLEYİŞ BUDUR, MEKTUPLARDAKİ HİTAP DA…

M
ektuplar, gerek bizim gerek dünya ede-
biyatının önemli bir edebiyat türüdür. En
azından teknolojinin interneti ve buna
bağlı olarak elektronik postayı icat etmesine ka-
dar öyleydi. Artık ne posta güvercinleri ne de şar-
kılara konu olmuş, postacılar kaldı. O renk renk
hatta kokulu zarf ve mektup kâğıtları da nadir
rastlanan nostaljik aksesuarlar kervanına katıldı.
Yaklaşık on beş sene evvel babam, dedem-
le mektuplaşmalarını hâvi elliyi aşkın metinden
oluşan iki kabarık dosyayı bana teslim etmişti.
Birçoğu örnek bir baba-oğul ilişkisinin satırlara
dökülmüş hâli olan bu mektuplar bende öyle gü-
zel bir tesir uyandırdı ki hemen bilgisayara ge-
çirmeye başladım. Fakat ne yazık ki türlü dünya
gailesi araya girdi ve bu iş bir müddet sekteye uğ-
radı. Kısmet, eve kapandığımız korona günlerinde
tamamlamakta imiş. Böylece hüzünle karışık bir
şevkle mektupları kaydederken, ben doğmadan
önce vefat eden, dolayısıyla hiç tanıyamadığım
ama babamdan büyük sitayişle dinlediğim ve
hasretini hâlâ çektiğim dedemin hatırasıyla biraz
olsun haşır neşir olma fırsatını buldum.
Henüz on sekiz yaşında iken Turan ülküsü
uğrunda gönüllü olarak Birinci Dünya Sava-
şı’nda, Kafkasya cephesinde savaşa katılan ve
Ruslara esir düşerek üç sene süren bu esaret ha-
yatını nice macera romanına taş çıkartacak bir
kaçışla noktalayan Ahmet Göze, İzzet Hoca’nın
oğlu olup Sivas’ın bilinen simalarındandı. Hem
Hukuk hem Edebiyat Fakültesini bitirmiş ve
doğduğu şehrin, o zamanlar okullu tek avuka-
tı olmuştu. Arapça, Farsça, Rusça ve Fransızca
bilen, esaret yıllarında hücre hapsinde Petit La-
rousse’u hatmeden bu müthiş entelektüel, aynı
zamanda şehrinin tiyatrodan tutun halk oyun-
larına kadar bütün sosyal faaliyetlerinde öncü
rol oynuyordu. Kongre şehri olması bakımından
önemli bir vilayetimiz olan Sivas’ı ziyarete gelen
devlet mensupları -İsmet Paşa’dan, Hasan Âli

HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI

37
560 MEKTUP
Yücel’e kadar- Ahmet Göze’nin başkanlığında
ağırlanıyor, önemli günlerde hatip olarak kürsü-
ye o çıkıyordu.
Avukatlık mesleğinin dışında, bir kumaşçı
ve manifatura dükkânı vardı. Gelirini, ailesini
zamanına göre iyi şartlarda yaşatmak için ka-
çınmadan harcıyordu. Çocuklarının tahsili için
de maddi mânevi hiçbir şeyi esirgemiyor bütün
yoğun mesaisine, iş için sık sık İstanbul’a gidip
gelmesine rağmen onlarla yakından ilgileni-
yordu. 1944’te babam henüz on üç yaşında bir
çocukken başlayan bu mektuplaşmalar Ahmet
Göze’nin yakın ilgisinin en mühim göstergesidir.
İşte bunlara ilk örnek küçük Ergun’dan:
Çok Sevgili Babacığım, 30.12.1944
Nasılsınız iyi misiniz, hepinizin sıhhatte olma-
sını Allahtan dilerim. Annem, ablam, Olcay, eniş-
tem nasıllar, inşallah iyidirler. Burada hakkımız
yiyip içmek vazifemiz azami derecede çalışmak
ve size mutî, çalışkan size lâyık bir evlat olduğu-
muzu göstermek ve sağlığınıza dua etmektir. Ta-
tilden âzamî derecede istifade etmeye çalışıyo-
rum. Coğrafya, tarih, yurt bilgisini tamamladım
şimdi matematik ile fiziği gözden geçiriyorum.
Yarın yılbaşıdır, şimdiden Olcay’a, size ab-
lama, enişteme iyi bir âtî ve saadet getirecek
bir yıl ve bunun gibi hayatınız boyunca mesut
seneler dilerim. Fakat ben yılbaşı hediyemi ken-
dim seçmek gibi bir suç işledim. Büyüklüğünüze
sığınırken ricamın kabulünü istirham ederim.
Biraz fazla oldu ama ümitvarım. Tekrar tekrar
affımı dilerken ellerinizden hürmetle öperim.
Oğlunuz Ergon Göze
On üç yaşındaki bir çocuktan beklenmeyecek
kadar olgun bir ifadeyle yazılmış bu satırlar bi-
raz da o devrin, çocukları daha çabuk olgunlaş-
tıran şartlarından olsa gerektir.
Baba Ahmet Göze, oğlunu İstanbul’dan aldı-
ğı ve Sivas’ta bulunmayan yabancı dil ve diğer
ders kitaplarından haberdar ederek bunları çe-
şitli yollarla yollamakta ve muntazaman takip
etmektedir. Gene bu satırlardan anlaşıldığına
göre mağazaya mal girişi ve para akışını daha
38 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020
çok Ergun yapmakta ve babasına sık sık bu konu-
da bilgi vermekte, tabiatıyla bizleri çok alakadar
etmeyen gündelik meseleleri anlatmaktadır. Bu
yüzden yazımız daha çok baba Ahmet Göze’nin
mektupları etrafında geçecektir. İşte 1945 sene-
sine âit bazı mektuplardan seçme paragraflar:
Ergon aman evladım sana asil kanına gü-
veniyorum. Evdeki yalnızlığın sana en ufak bir
kötü âdet, laubalilik, gevezelik, perişanlık, fena
ve hissî romanlar gibi ahlak zehirleyen şeylere
yanaşmamanızı, bir saniye olsun iltifat etme-
meni bir daha rica ederim ve böyle güveni-
yorum. Seni başa çıkaracak karakterin iraden
olacaktır. Temiz ruhlu benim oğlum, muhterem
hocana selam. Yılbaşında hesap yapacaklar
boş kaldığın zamanlar uğrarsın. Onun için ah-
val ve vezaifi iyice ölçebilecek çağ ve olgunlu-
ğa gelen oğlumuz bu tatil günlerinde muhak-
kak ve sadece mathematique ve fizik grubuna
hasreder ve her gün 2 saat fazla uyuyarak ve
güzelce ve tertemizce evimizde ense yaparak
maddi ve mânevi kazanacaktır. Şurda senenin
yarısı gitti geriye çok çok beş ay kaldı. İnşallah
yazın gelirsin.
Birkaç günden beri mektubun gelmiyor.
Gene evvelden olduğu gibi nasıl vakit geçiri-
yorsun ve derslerin ne dereceye geldi ve evde
ne vardır mağaza nasıldır bildiğin ve anladığın
kadar yazmayı ihmal etme.
Ben sana misallerle anlatmamış mıydım? İn-
san muhabere ve mektuplaşmakla iş bulur, dost
tutar ve kendine yarayacak olan kimselerle te-
ması kaybetmez.
Ha şunu söyleyeyim münderecat. Bir kitap
veya mektubun içinde olan şeyler demektir.
Yoksa bir adamın kafasına doldurduğu bilgilere
müktesebat denir. Her ikisi de beşli masdarlar-
dandır ve o bâbların kalıbı ve infialdir.
Görülüyor ki Ahmet Göze bu mektuplarda oğ-
luna hemen her dersten bilgi de vermektedir. Bir
dikkate değer nokta da Fransızcasını geliştirme-
sini ısrarla istediği genç Ergun’a sıkça kullandığı
Fransızca kelimeleri orijinal yazılışlarıyla yazma-
sıdır. Ayrıca az sayıda Fransızca yazılmış olanlar

Ahmet Göze
da bulunup birçoğunda oğlunun gerek Fransızca
gerek edebiyat konusundaki hatalarını düzelterek
doğrularını gösterirken oğlu da bu satırlara hür-
met dolu açıklamalarla cevap vermektedir.
Evet Ahmet Göze sadece bir baba değil aynı
zamanda bir hocadır da… Bazı satırlarda çok
hoş, esprili ifadeler de vardır, bu örnekte olduğu
gibi:
Ergon Oğlum , 2.4.1946
Karneni taşıyan taahhütlü mektubun iki
haftaya yaklaşan sessizlik kuyusundan bir ses
gibi çıkageldi.
Notlarından yurt bilgisi hastalanmış tarih
de bronşit olmuş fakat bu hastalıklar birkaç
günlük istirahat ve ısınmak ile geçeceği gibi
onlar da sıkı bir ezbercilikle olur.
Bence hakiki mânası ile anlamak ve muka-
yese ve tahlil melekeleri ile öğrenilen matema-
MEKTUP 560
Ergun Göze
tikte fizikte ilerlemek gayet kıymetlidir çünkü
ileri sınıflarda bu riyaziye esası daima temel ve
zemin olacaktır. Böyle demekle o dersleri ihmal
et hizmet verme demiyorum. Onları telafi etme-
ye çalışırsın. Karneni inşallah ben getiriyorum
nisanın 14üncü Pazar günü yola çıkacağım bi-
letimi aldım. Orada tafsilatlı konuşuruz.
Ahmet Göze sadece ders değil metodlu bir ha-
yat konusunda da oğlunu sık sık uyarmaktadır:
Oğlum Ergon, 9.12.1946
Gözlerimiz gökleri kavrar ayaklarımız topra-
ğın taşın üzerindeki toprak üstü oluşumuz se-
bebiyledir ona, realiteye uygun olalım mesela.
A- Dişlerini her gün fırçalıyor musun?
B- Elbiseni her gün ütülü olarak lekesiz gi-
yiyor musun?
C- Her erkek veya kadın talebe, hoca herkese
karşı icabına göre nezaket ve konuşmaya mah-
HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI
39
560 MEKTUP
sus bir itina ile ve attitude ile dikkat ve hörmet
ve sevgi toplayabiliyor musun?
D- Evde, yemekte çok titiz ve temiz bir tu-
tumla yemeğini yiyorsun. Annene her zaman
kendini beğendirmeye çalışıyorsun.
E- Ve nihayet yürürken, otururken dimdik,
göğüs ileride, (kambursuz) bulunuyor mu? Kam-
bur ve savruk, pejmürde vaziyetinizi tasavvur
bile etmek istemem. Gözlerinizi öperim oğlum.
Oğlum sana bir ufak İngilizce kitap gönder-
dim. O bitti mi? Veyahut onun yerini tutan daha
başka bir kitap bitirdiniz mi? Veyahut da baş-
ka bir deyimle okuma ve bir parça da gramer
bitti mi bir büyük dictionnaire e ihtiyaç oluyor.
Hatta hatta eğer bir ikinci lisan eğer matematik
ve fizik şimi gibi grup müsbet derslerine mani
oluyorsa şimdilik onu şöyle bir çerez ders veya
teneffüs dersi yerine bile alabilirsin.
Her hafta du yu speak english gazetesi gelse
korkarım müsbet derslerin saatından buna fe-
dakârlık edersiniz buna razı olmam.
40 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020
Gene bu minval üzere yazdığı bir mektubun-
da oğluna âdetâ istikbali tahmin edercesine;
“Derslerini Fransızcadan takip et. Ben her gün
Fransızca bir gazete okuyorum. Sana gönder-
miyorum ki içindeki siyasiyata bulaşmıyasın oğ-
lum.” demektedir. Ahmet Göze’nin mektupları
sadece nasihat değil şefkat ve muhabbet dolu
ifadelerle doludur. Şöyle ki:
Ergon, 1.8.1947
Oğlum, o kadar çalışıyorum ve sana o kadar
emek vererek ve ümit bağlayarak emeller ördüm
ki üzerine daha fazla söz söylemek bile bir ilk-
bahar çiçeğinin üstüne sam yeli tesiri yapacağı
korkusu ile susuyor Allah’ın lütuf ve hidayetinin
üzerinde olmasını dilerim. Gözlerinizi öperim.
Tahminime göre aynı çatının altındayken not
hâlinde yazılmış şu satırlar da ne kadar anlayışlı
ve sabırlı bir tavır sergilediğinin göstergesidir:
Canım Oğlum, kaç gündür ne söylüyor, ne
gülüyor, ne de kimsenin yüzüne bakıyorsun.

Acaba bu umumi boykotun sebebi nedir? Pek
sıcak alâkalı bir babadan saklanacak ve söyle-
nemeyecek hiçbir şey olamaz. Yazı ile çok uzun
ve açık bir cevap vermenizi rica ederim.
Bu satırlar yazıldığında tarih 1948 olduğu-
na göre henüz on yedi yaşındaki bir delikanlının
kaprisini karşılayış ve hitap şekli mühimdir.
Başka bir mektubunda ise “İntizamsız da olsa
namaz hayatta manevi bir huzur ve rahatlıktır.”
diyerek zorlamadan, soğutmadan ibadete teşvik
vardır. Bir Ramazan ayında kaleme aldığı satır-
larında ise “Ders, oruç ve gene ders” diyecektir.
Gene henüz lise çağındaki oğluna yazdığı bir
mektupta İstanbul Mecmuası’ndan kestiği bir
yazıyı göndererek şu kısa tahlili yapmaktadır.
İçinde Mehmet Kaplan imzalı bir yazı var.
“Tabiat ve Sanat” başlıklıdır. Güzel bir tetkik
veya etüde diyebilirsiniz. Bu yolda çok uzun ve
çeşitli yazılar vardır hatta denebilir ki edebiyat
münakaşaları ve münazaralarının dörtte üçü bu
mevzua inhisar eder. Fakat bu imza dâvâyı açık
MEKTUP 560
ve duru bir durgunluk içinde görmüştür. Ben de
bu mecmua içinden yalnız bu yazıyı okuyasın
diye mektupla birlikte gönderdim.
Kadere bakın ki seneler geçecek, babam
Mehmet Kaplan ile yakın dost ben de üniversi-
tede talebesi olacaktım.
Babamın nüfustaki ismi Ergun olmakla birlik-
te babası ve annesi Ergon diye hitap etmektedir.
Anlaşılan ailedeki söyleyiş budur, mektuplardaki
hitap da… Genç Ergun o çok hürmetkâr ifade-
siyle arada sitemi esirgememiş olacak ki babası
şu hoş cevabı yazmıştır.
Canım Oğlum Ergon, 13.12.1946
İki yazı çırpıştırdın hemen insafsız bir mura-
bahacı- faizci- gibi karşıma dikildin. Hemen ce-
vap istiyorsun benim mektubumu almadığınız
gün hemen hemen hiç yoktur. Ya mağaza işlerini
veyahut anneni muhatap tutarak yazıyorsun. Sen
benden cevap beklemeye hiç de lüzum görmeme-
lisin. Kaldık senin bana yazacaklarının sujet sini
HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI
41
560 MEKTUP
mağaza işleri, annenin yazdıracağı ailevi ve işle-
rimiz veya senin edebi ilmi etütlerin hatta yarınki
yapılacak bir dersin şeması veya planın veya re-
sumee si de olabileceğine göre derslerine en az
zararlı veya çok faydalı olabilirler. Kaldı ki bana
yazacağınız en boş ve yorgun zamanında da ola-
bilir. Biz o kadar modeste davrandık ki basit ve
cours elementaire den copier çekilecek bir dicte
ye bile tenezzül ettik de iki sayısını üç edemedik.
Physique den iyi succe elde ettiğinizi marqu-
eter ediyorsunuz. Pekiyi ama o kadar devam
eden matematik ve geometri nerede kaldı? Her-
hâlde birkaç günlük retard çok mu sizi ambrasse
etti? Çok çalıştığınızı ve kendi icadınız desordre
ve megligonce unuzdan doğan vakitsizliğiniz
sebebi ile yazamadığınızı düşünerek mütesel-
li oluyorum ve hayrınıza dua ediyorum. Ergon
dikkat ede ede uğraşa uğraşa çok kibar yemek
yiyorum. Beğenilecek kadar. Yemekler bazı dere-
ce soingeusement hareketin hemen insana bir
kabul hazırladığını zevkle tattım. Ergon oğlum.
Hiçbir şeyi hiçbir kimseyi olduğu gibi ve çırıl-
çıplak söylememeye çalışıyorum. Ona da çok
geç de kalmış olsam muvaffak olacağım. Hayat
dâimi bir çalışma ve kendi kendimizi yetiştirmek
istikbal şeraitine hazırlamak değil mi?
Ergon, inşallah yazın görüşürüz. Bir sürpriz
karşısında kalacaksın. Ben hayata böyle bağlı-
yım ve hepsi de sizin için yavrum.
Hangi dersleri Fransızca kitaplarından takip
edebiliyorsun.
Ben hiç olmazsa iki üç gazete okuyorum.
Sana gazete göndermiyorum ki dersler için lâ-
zım olan âzâde ve âsude gönlün gündelik çirkin,
üzücü zâbıta haberleri veya siyasi karışık, bo-
zuk fikirlerle tozlanıp paslanmasın oğlum. Onun
için orada da ders kitaplarından başka gazete,
roman yanına yanaştırmayasın oğlum.
Bu satırlar Fransızca kelimelerin orijinal hâ-
liyle en çok kullanılanlarından biri olup hemen
bütün mektuplarda dikkati çeken bir başka hu-
sus da babanın oğlunu bir yetişkin olarak ka-
bul edip “siz” diyerek hitap etmesidir. Sadece
bununla da kalmayıp kendi kendini murakabe-
42 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020
ye çekmekte hatta suçlayarak evladına nasihat
yolunu seçmektedir. Bu mektupta olduğu gibi:
İki gözüm oğlum Ergon, 7.1.1947
Akşam eve gelince hemen elbiseni çıkarıp
fırçalayıp, ütüleyip veya ütületip askıya koya-
rak, üzeri de temiz bir örtülü olarak asıyor mu-
sun ve hemen pijamalarını giyiyor musun?
İşte sana bence çok mühim bir âdet ve çok
faydalı bir hareket ve yaşayış yolu. Bunu yapma-
yan babanız bugün çok pişmandır ve cezasını çek-
mektedir. Ailesinden, yavrularından uzak yaşamak
ıztırabında bunu ilk çağında bilmeyişi ve sonra da
kötü itiyat fazla huylandıktan sonra tekrar temiz
ve doğru yola gelemeyişi de bir sebeptir.
Ergon: Herkese tatlı dilli güler yüzlü olmak
ve hiçbir ferdin yanlış ve hatasını ne yüzüne
karşı ve ne de gıyabında tenkid etmemek, vesile
i istihza yapmamak ve hiç kimseden ve special-
lement zaman ahval ve hâdisâtından şikâyetçi
olmamak. Başarılar ve hayatta herkes tarafın-
dan beğenilmenin ve muvaffakiyetler sarayının
maymuncuğudur. Hayır hayır yanlış söyledim
yanılmaz ve şaşmaz bir anahtarıdır.
Her gün akşam ve sabah kendi nefsini mura-
kabe etme gibi iyi bir huy edindin ve öğrendiğin
bildiğin faydalı bu işlerden hangilerini tatbik
ettin. İşte ne gibi güzel bir tutum kazandıran
adamlık yolunda bir adım attığını say.
En güzel ahlak ve âdet genellikle öğrenilir.
Aman şu gençlikte kibarlık, temizlik şıklık, çalış-
kanlıkla natürel huyların olsun.
Talebenin şıklığı temizlik ve sadelik ve kati-
yen dağınık ve savruk olmamaktır.
Genç Ergun, Sivas Lisesi’nde okurken ağır bir
tifo geçirerek uzun müddet okuldan uzak kalır
ve bu durum ruh hâline tesir ederek derslerini
epey sıkıntılı bir duruma sokar. Bunun üzerine
babası onu son sınıfta Çorum Lisesi’ne gönde-
rir. Önceleri biraz bocalasa da burada kendine
gelerek derslerini toparlar ve mezun olur. Aşa-
ğıdaki mektup babama o bocalama döneminde
kafasına vururcasına tesirli bir ifade ile yazılmış
olduğu için dikkate değerdir.

Oğlum Ergon, 10.2.1950
Kendimi kaybetmek için mi Çorum’dayım”
diyorsun. Evet kendini kaybetmek için değil
bilakis kendini bulmak için daha doğrusu her
suret ve yönden en değerli ve yüksek bahtiyar
olmağa yolları açan kabiliyet ve istidatlarını in-
kişaf ettirmek için Çorum’dasın.
Evet her insanın hayatına tesadüf edilen bir
irkiliş ve dağınıklığın harekete, enerjiye ve hamle-
ye çevrilmesi için sırtını çok sağlam bir kayalığa
basıp sıçramak ve hız almak için Çorum’dasın.
Evet her yaşayan mahluk için varılıp ulaşıl-
ması mukadder olan ve kaçınılması tabiat dışı
olan anasızlık babasızlık ve hatta kimsesizlik ile
baş başa kalıp yalnız kafan ve yalnız iradenle
birbirinizde hallolmak için Çorum’dasın.
Evet veçhen minel vücuh da olsa okyanus
açıklarında adaya çıkan kazazede tek adamın
gösterdiği hayatiyet bulmaklarından sabır ve
tahammül, inatla çalışmak zekâ ve irfanı ile
yeniden yurt yapışına Robinson’dan küçük bir
örnek vermek için Çorum’dasın.
MEKTUP 560
Evet hayatta forces-majöre ve muaşeret
icaplarına uymayı öğrenmen için, cemiyetin gi-
dişine ayak uydurup ferdî arzu ve düşünceleri
cemiyet ile yaşamak uğruna feda etmeyi öğren-
mek için Çorum’dasın.
Yoksa dağ başında mâlikânesinde kendi ba-
şına buyruk şövalye, dük değilsin. Bizce 30- 40
kişilik bir talebe topluluğu okulda ne yapıyor
nasıl yaşıyorsa onlardan ayrılmak her türlü sı-
kıntı ve değişiklik şöyle dursun muhite hoş tesir
yapmamıştır. İnsan bu mühim ve yeni çığırı se-
çerken güvenip inandığı bir kimse varsa sormak
en aşağıdan bir gentillesse ifadesi olur.
Evet sen bilhassa cemiyet hayatına uyup
ona karışmak için ve aile arasında üzerine pek
üşüşen ve her istediğin yerde bir han yaparak
seni naz ve istiğna ummanına atan ve böylece
şımartan sevgi muhitinden uzaklaşmak için Ço-
rum’dasın oğlum.
Evet sen hayatta yeni bir çığır ve daha verimli
bir hareket tarzı bulmak edinmek için yurt ve mu-
hit değiştirdin. Yalnız ders yapmak için bile değil
HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI
43
560 MEKTUP
sadece yalnız hayatta muvaffakiyet için muâsır
ahlak ve çok ciddi ve hakiki mânasıyla medeni ve
terbiyeli ve nazik bir insan olmak için Çorum’da-
sın. Annen ile gözlerinden öperiz Ergonumuz
Çorum macerasından sonra liseden mezun olan
Ergun, bu sefer de İstanbul Üniversitesi Hukuk Fa-
kültesi’ne yazılarak baba mesleğini tercih edecek-
tir. Babası orada da azami ilgi göstererek, hukuk
kitapları hakkında malumat verir ve muntazam
para gönderir. O yaşında içinin hâlâ ilim aşkıyla
dolu olduğu ise şu satırlardan anlaşılmaktadır:
Mektubumuza cevaben sen derslere zevk ve
neşe ile koyulduğunu yazıyordun. İnanırsın ki
bugün eğer mümkün olsa ben yeniden fakül-
teye başlarım. Hem hangisine ilk önce hukuk
ve filozofi ikisi birlikte, ondan sonra sosyoloji
politik ve daha da var. Muhakkak olan bir şey
varsa o da ilim olsa gerek. Allah kendi kitabında
insanlara bağışladığı nimetlerin en kutsisi-ilim-
olarak tasrih ediyor.
kelyestevillezine yaalemune vellezine lâ ya-
alemun= hiç bilenlerle bilmeyenler bir ve eşit
olurlar mı?
Menarefe nefsih fekad arefe ralbeh hadisi
kutsidir= nefsini bilen Allahını muhakkak bilir.
Şu hesapça psikoloji, fizyoloji, anatomi, bi-
yolojide esas bilgi olduğunu da unutmayalım.
Derslere bilâtefrik ders ve müellif sımsıkı de-
vam. Seminerler şartı evvel.
Genç hukuk talebesi Ergun da mektupların-
dan birinde babasına şöyle bilgi vermektedir:
Muhterem Babam! 18.12.1951
Bugün için de travaille ımın da bulunduğu
mektubunuz geldi. Ben de epeydir cebimde gez-
dirdiğim bir mektuba ancak bugün size gönde-
rebilmiştim.
1-İstanbul tarafına geçmek niyetim katiyete
yaklaşıyor. Zira bugün seminerler de başlamış
bulunuyor. Artık burnum kanayana kadar çalış-
maya mecburum. Bu öyle yolda gelip giderken
çalışma ile olacak iş değil. Sonra criminologie
kütüphanesi, İdari İlimler Enstitüsü ve Fakülte
Kütüphanesi’ne de zaman ayırmak zorundayım.
44 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020
Gece 10 a kadar da fakültenin ders salonunda
çalışırsam belki dersleri yetiştirebilirim.
Seminere Prof Sulhi Dönmezer geliyor. Bu se-
minerde 26 kişiyiz. Herkes 10-15 sayfa tutan bir
vazife hazırlayıp müdafaa etmekle mükellef. Si-
zin gönderdiğiniz vazifeyi Sulhi Bey de okumuş.
İyi dedi. Ben iyi bulmadığımı söyledim. Mehaz
göstererek yarın ben de genişleteceğim o mev-
zuu. Fakülte bitinceye kadar üç devrin semi-
nerinden certificat almak lâzım. Fakülte bitin-
ce de bir sene doktora kurlarına devam etmek.
Ondan sonra doktora faslı. Ben de bilmediğim
için bir senede üç dersi birden aldım. Mamafih
bunlardan birisi müemmen, diğer ikisine de Al-
lah Kerim. Şu vaziyette ders saatlerinin durumu
şu. Her gün 9 dan 1 e kadar program, pazartesi
15.30, 16.30 ceza semineri. Sali 16-17 semineri,
18-19 lisan cours. Çarşamba 14-16 idare pratik
(.....) Yani hiç boş günüm yok. Çalışmaya pek az
vaktim var. O da yollarda heba olup gidiyor. İs-
tanbul tarafında olursam aradaki boş vakitler-
den hemen aynı bina içinde kütüphaneden ders
salonuna, ders salonundan okuma salonuna
geçmek suretiyle istifade edebilirim.
Ahmet Göze çok yaşlı olmamakla birlikte hayat
yorgunudur ve kalp hastalığından muzdariptir. Ev-
latlarının tahsil hayatında da umduğunu bulama-
mıştır. Onun için son senelerinde dinlenmek üzere
Bursa veya İstanbul’a giderek hem tıbbi muayene-
sini yaptırmakta hem de huzur bulmaya çalışmak-
tadır. Fakat son mektuplarından birinde artık yaş-
lanmaktan olsa gerek iç huzurunu hiç bulamadığını
üzüntüyle ifade etmektedir. Ama son zamanlarında
kaleme aldığı bu mektuplardan, bütün evlatlarına
hitaben yazdığı bence en önemlisi olup günümüz-
de de geçerli prensip ve gerçekleri ihtiva etmekte-
dir. Fakat son kısımdaki âni bitişten dolayı yarım
kalmış görünümü arzeden bu satırların, altmış sene
sonrasına eksik ulaşmış olabileceğini düşünüyorum.
Evlatlarım, İzzettin, Vural, Sevim1, Ergon, Olcay2,
Gene mübarek Kurban Bayramı geliyor. He-
piniz Allaha şükür yetişmiş olduğunuz için ve
ben bütün kazandığımı önünüze koyduğum için

Ahmet Göze tayyare ihtifalinde
size bayram hediyesi olarak bazı öğütler verir-
sem ömrünüzün sonuna kadar bu hediyelerden
istifade edersiniz.
1. Hurâfesiz İslam dinini tutmak, dünya işi-
nin dörtte üçüdür. İslamlıkta, harabâtilik, tem-
bellik, yeis, fütur, ümitsizlik, perişanlık, müsbet
ilimlerin kabul etmediği şeylere kıymet vermek,
tecrübenin hilâfına hayal ve evham ve kuruntu
ve zan yapmak, israf etmek yoktur.
2. Allahın en büyük nimeti sağlıktır. Vücu-
dumuzun sağlığını bozan içkiler, bilumum mü-
keyyifat, cigara, kahve vs aynı zamanda devam
edilişine ve iptilasına göre şerefinizi ve içtimâi
haysiyetinizi kemirir yer bitirir.
3. Az çok bir şey artırırsanız istikbaliniz mü-
emmen olur.
4. Dost ahbap diye hiçbir ferde inanmayın.
Siz zengin kuvvetli itibarda oldukça dostlukları
vardır onun için daima siz zengin, bilgili, kuv-
vetli, kudretli olmaya çalışın.
5. Bugünkü dostlarınız ilerde belki ve hatta
muhakkak rakibiniz değillerse düşmanlarınızdır.
Ve bugünkü tanımadıklarınız ve sevmedikleriniz
yarınki tanışacağınız dostlardır. Ona göre en
MEKTUP 560
evvel can sonra cânan. Hiçbir zaif tarafınız sır-
rınızı arkadaşa vermemek.
6. Hiç kimsenin hatta şeni bir câninin dahi
aleyhinde veya vicahında bulunmamak.
7. Size dokunmayan en kötü bir şeye bile ne
karışmak, ne kızmak, omuz silkip geçmek.
8. En mukaddes (vatan, din, milliyet, sancak)
mefhumların usta parendebazlar hokkabazlar,
mevki, ikbal, menfaat durağı olarak kullanıldı-
ğını ve hatta bu dâvâ ile ortaya çıkan muharrir-
ler, edipler, şairler, siyasiler.
İmanlı bir Türk entelektüeli olan dedemi ta-
nımak, engin bilgisi ve muhabbetinden fayda-
lanmak, kader gereği nasip olmasa da çok şükür
ki onu çok sık yâd eden babam ve güçlü kişili-
ğini, anlatan mektuplarıyla nefesini biraz olsun
yanımda hissettiğim için şükrediyorum. Bu vesi-
leyle, Sivas’ın yiğit evladı Ahmet Göze ve babam
Ergun Göze’ye Allah’tan sonsuz rahmet dilerim.
1
Sevim Yeke. Dedem Ahmet Göze’nin erkek kardeşinin
kızı. Küçük yaşta yetim kaldıkları için dedemin himaye-
sinde büyümüşlerdir.
2
Babamın 14- 15 yaşlarında kaybettiği, çok sevdiği küçük
kız kardeşi. ❮
HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI
45
 ALMANYA’DA MÜSLÜMANLARIN
VE CAMİLERİN TARİHİ - I
AHMET ÖZDEMİR


ON YEDİNCİ YÜZYILDA ŞEHRE GELEN YAKLAŞIK BU BİN KİŞİLİK TÜRK ESİR GRUBU NEREDEYSE
O ZAMANKİ MÜNİH NÜFUSUNUN YÜZDE ONUNU TEŞKİL EDİYORDU

“
M
ärkisch1 çamları ve Märkisch kumu…
Üstünde soluk mavi gökyüzü. Koro
hâlinde cırcır böcekleri, rüzgârda
sallanan buğday başakları, bahçelerden gelen
leylak kokuları… Ve Doğu’dan bir alay hâlinde
gelen Hindistan’ın koyu saçlı çocukları, kafa-
sında kırmızı fesleriyle Türkler , ipek türbanlı
Persler, Araplar, Tatarlar, Afganlar… Wunsdorf
istasyonundan kalkan ve eski hapishane kampı-
na doğru tozlu yollardan ilerleyen tren... Uzak-
ta hedefi görüyoruz: Doğuluların minare olarak
adlandırdığı ve inananların namaza çağrıldığı
kuleyi görüyoruz. Nihayet, içinde uzun oruç
döneminin bittiğini ifade eden bayramın kutla-
nacağı caminin yuvarlak hilaliyle birlikte kub-
besini de görebiliyoruz.”2 Berlinli yazar Erdmann
Graeser (1870-1937) Berlin yakınlarındaki Hal-
bmondlager (Yarımay) esir kampındaki bir bay-
ram sabahını böyle tasvir ediyordu. Yine Alman
şair ve yazar Armin T. Wegner de (1886-1978)
ondan geri kalmıyor ve biraz daha detay vererek
o Bayram sabahını şu cümlelerle aktarıyor:
“Brandenburg ormanlarının arkasından, kü-
çük caminin beyaz ve kırmızı çizgili duvarları ve
minarenin parmak gibi sivri ucu parlıyordu. Bu
yılın yas tutan annesi güneş, bir kez daha saf ve
merhametli gülümsemesini araziye yayıyor ve
biz çam dalları arasında Asyanın mavi göğünü
hayal ediyorduk. Wundorf camisinin giriş kapı-
sı Arapça harflerle süslenmişti. Kapının önünde,
nadir konukların olduğu bir kalabalık toplanmış-
tı. Dünyanın dört bir yanından gelen çeşitli Müs-
lümanlar; yosun yeşili üniformalı Türk subay-
ları, kafaları siyah kalpaklı İranlılar, koyu etekli
Tatarlar, zarif, bakımlı bir yüzün üstünde küçük
kepleriyle Bulgar ve Alman subayları… İnsanların
gözleri ise geleceği haber verilen Türk sadrazamı
Talat Paşa’nın otomobili için tozlu şosedeydi. Bir
süre sonra mahkûmların önünden geçerek kum-
ları güneşte parıldayan, pencereleri renkli çiçek-

46 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020


lerle çevrili engin ahşap kulübelerin bulunduğu
esir kampının avlusuna girdik. Doğu’nun renkli
etnografya müzelerini andıran esirler, avlunun
etrafına üç sıra hâlinde dizilmişlerdi. Bunların
çoğunluğunu Tatar, Moğol ve Çin görünümlü
Rus Müslümanlarıyla Cezayirli, Faslı, Berberi ve
tek tük uzun cüpbbeli, başlarında kocaman sa-
rıklarıyla Araplar oluşturuyordu. Mahkûmların
sayısı; birçoğu Romanya kamplarına nakledildi-
ği veya çalıştıkları çeşitli işlere dağıtıldıkları için
azalmıştı. Konuklar, giriş kapısında beraberinde
Türk ve Fars elçileriyle boylu poslu Talat Paşa
göründüğünde, eski geleneklere uyarak ayakka-
bılarını çıkararak esirlerin sermiş olduğu halı ve
kilimlerin üzerine oturmaya başlamışlardı.”3
Keşke her şey bu iki Alman şair ve yazarın
anlattığı gibi olsaydı. O dönemle ilgili yapılan
araştırmalara bakılınca durumun hiç de anla-
tılan gibi olmadığı görülüyor. Ancak bizim, Al-
manya’da müslümanların tarihini araştırmak
için o günlere gelmeden neredeyse bin yıl daha
gerilere gitmemiz gerekiyor. Bilinenlerin hilafına
Avrupa’da Müslümanların geçmişi 1960’lı yıllar-
daki göçmen işçi hareketliyle değil, çok daha
öncesinden başlamıştır. Çoğu Avrupalı bunu bil-
mez ya da bilmek istemez. Ancak yapılan araş-
tırmalara ve tarihi kaynaklara bakınca bunun
böyle olduğu kendiliğinden ortaya çıkmaktadır.
Bu çalışmamızda ulaşabildiğimiz kaynaklardaki
bilgileri sizlere sunmak istiyoruz.
Mevcut kaynaklara göre 777 yılında Kurtuba
Emiri I. Abdurrahman’a (iktidarı 756–788) va-
lilerinden üçü isyan etmiş ve bağımsızlık kararı
almıştır. Ancak bunun için başka güç ve devlet-
lerden destek almak gerekmektedir. Saragossa
valisi Süleyman El Arabi, Barcelona valisi Hü-
seyin ve Huesca valisi Abu Taur bu amaçla bir
elçi gönderirler. Gönderdikleri elçi, Paderborn’da
Büyük Karl tarafından kabul edilir ve bir daya-
nışma antlaşması imzalanır.
Bu antlaşma üzerine 778’in ilkbaharında Bü-
yük Karl bölgeye gelir ve ele geçirdiği yerlere,
kendisini davet eden valilerin beklentilerinin
aksine, Hristiyan valiler atar. Bu uygulamadan
ARAŞTIRMA 560
memnun olmayan Süleyman el Arabi, Kralın
topraklarına girmesine izin vermek istemez ve
aralarında anlaşmazlık çıkar. Aniden bastıran kış
sebebiyle hazırlıksız olan Frank kralı daha fazla
beklemeden geri çekilir. Bu olayı Müslümanlarla
Batı arasındaki ilk görüşme olarak kabul edebili-
riz. İkinci temas ise 973 yılında bugün Almanya
topraklarına Endülüs Müslüman Devletinin elçisi
olarak İbn Yakub’un ayak basmasıdır. Elçi, yolcu-
luk izlenimlerini anlatırken buğday fiyatlarının
düşüklüğünden, ayrıca atların sayısının çoklu-
ğundan, halkın miğfer, zırh, kılıç gibi silahlarla
donanımlı olduğundan bahsediyor.4
Bu olaydan yaklaşık yirmi beş yıl sonra, 797
yılında, Frank kralının Abbasi halifesi Harun Reşid
ile olan meşhur teması gerçekleşir. Frank impara-
toru Büyük Karl, Lantfried ve Sigmund adındaki
iki elçisini Yahudi tüccar Isaak ile beraber cins at
ve köpekler, kıymetli elbiselerlerden oluşan he-
diyelerle halifeye gönderir ve Abbasi devletinde
yaşayan Hristiyanların korunmasını, buna karşılık
Müslümanların da Avrupa’da yaşamalarına mü-
saade edileceğini bildirir.5 Bu uzun seyahate el-
çilerin ömrü yetmez. Ancak yahudi tüccar beş yıl
sonra halifenin gönderdiği çeşitli hediyelerle 802
yılında Aachen şehrine geri döner. Hediyelerin
arasında geniş ve renkli perdeleri olan büyük bir
çadır, saat başı otomatik olarak dışarıya bir top
yuvarlayan su saati ve o meşhur beyaz fil vardır.6
Abbasi halifesinin hediye olarak gönderdiği
su saatli beyaz filin bir çizimi
HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI
47
560 ARAŞTIRMA
Bu ikili temasların ardından yaklaşık 300
yıl sonra Batılılar 1096 da başlayıp 1270’e ka-
dar sürecek Haçlı seferlerini düzenleyecek ve ilk
Müslüman esirler Avrupa’ya getirilecektir.
Bu savaşlar neticesinde birçok Müslüman ka-
dın ve erkek esir olarak Avrupaya getirilmiştir.
Bu insanların akıbetleri hakkında maalesef gü-
nümüze kadar ulaşmış yeterli bilgi yoktur. An-
cak, bazı Müslümanların Hristiyanlaştırıldıkları
biliniyor. Bugün Almanya’nın güneyinde Bra-
ckenheim kasabasındaki Johannis Kilisesinde
bulunan Mezar Şapeli, Haçlı Seferlerinde esir
alınarak 1305 yılında vaftiz edilen Selçuklu ko-
mutanı Selim Sadık Sultan’a ve ailesine aittir.
Bu aile bugün şekerleme endüstrisinde ve başka
alanlarda da hâlen etkili bir konumdadır.7
Haçlı Seferlerinden sonra II. Viyana önce-
si dönem, Osmanlı İmparatorluğunun o parlak
ve galibiyetler dönemidir. Bu dönemi anlatan
aşağıdaki Chadowieckis’in çizimine “Türk korku-
sundan alel acele imzalanan barış” notu düşül-
müştür8.
Osmanlı o parlak günlerini ve galibiyetler
dönemini geride bırakacak ve sonrasında Avru-
48 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020
pa’da yaşayan Müslümanlar için maalesef göç-
lerin, esaretlerin ve ölümlerin hüküm süreceği,
Ali ve Fatma isminin artık Heinrich ve Susanna
olacağı, kayıpların ve acıların yaşanacağı uzun
bir döneme girilecektir.
İkinci Viyana kuşatmasının ardından artık
tarihin akışı değişmiş Türklerin Avrupa içlerin-
den yavaş yavaş çekilmesine sebep olan süreç
başlamıştır. Artık her yenilgi şehit ve esir; her
esir acı, gözyaşı ve fidye demekti. Bu süreç ço-
ğunlukla gurbet ellerde Hristiyanlaştırılmakla
sona eriyordu. 1683’te II. Viyana kuşatmasın-
dan sonra birçok Müslüman savaş esiri Münih
şehrine getirilmiştir. Bunların akıbetini alman
yazar Engelbert şu satırlarla anlatıyor: “Bu
esirler Münih şehrinde kanal yapımında, Prens-
liğe ait olan dokuma tezgâhlarında ve sarayın
tahtırevanlarını taşıma işlerinde çalıştırılmıştır.
17. yüzyılda şehre gelen yaklaşık bu bin kişi-
lik Türk esir grubu neredeyse o zamanki Mü-
nih nüfusunun yüzde onunu teşkil ediyordu.
19. yüzyılın sonunda, Münih ve çevresinde bu
esirlerin soyundan gelenlerin sayısı yaklaşık ya-
rım milyona ulaşmıştır. Bunların birçoğu geri
dön(e)mediler. Ancak önce kıyafetlerini değiş-
tirdiler, feslerini çıkardılar, diğer şehir sakinleri
gibi akşamları Gasthauslarda bira içmeye baş-
ladılar. Bu şekilde yavaş yavaş hayat tarzları da
değişti. Ayrıca bir kısmı da evlenme yoluyla
din değiştirip Hristiyan oldular ve bunlardan
geriye sadece isimleri kaldı. Kalan bu Türkçe
isimler de zamanla Alman söyleyişine bir şekil-
de uyduruldu ve günümüzde artık bunlardan
geriye çok fazla bir şey kalmamıştır.”9
Müslümanlara ait bir konuyu konuşmak için
gittiğim şehir idaresinde üst düzey bir görevde
çalışan birisi ile bizzat tanıştım. Soyadı Ali (Aly)
olan bu Alman, bana dedelerinin yüz yıllar önce
Almanya’ya getirilen esir Müslüman Türklerden
olduğunu ve Ali isminin de oradan geldiğini
söylemişti.
Tabi ki o zamanın şartları gereği bir mescit
açmak, din ve dil eğitimi gibi faaliyetleri sürdür-
mek söz konusu olamayacağından kaçınılmaz

son geliyor ve maalesef Hristiyanlaşıyorlar. Bu
konuda arastirmaci Heller’in müstakil bir ma-
kalesi mevcuttur10. Yazarın belirttiği gibi önce
baştaki fesin çıkarılması ile başlayan süreç bu
Müslüman Türk topluluğun tamamen kaybol-
ması ile son bulmuştur. Tabii ki olayları değer-
lendirilirken bu insanların esir olduğu asla unu-
tulmamalıdır.
Hasan ve Şemdinlili Derviş Mehmed
Yine 1683 II. Viyana kuşatması sonrasında Al-
manya’nın kuzeyindeki Hannover şehrine, Han-
nover prensinin oğlu veliaht Prens Ludwig tara-
fından 12 genç Müslüman esir sipahi getiriliyor
ve Prenses Sophiei’ye hizmetkâr olarak veriliyor.
1691 yılında vefat eden Hasan ve Şemdinlili
Derviş Mehmed, kendi arzuları istikametinde İs-
lam geleneklerine göre defnediliyor. Bu iki şah-
sın mezar taşları günümüze kadar ulaşabilmiştir.
Mezar taşlarında isimlerinin yazılışına bakarak,
onlar gibi bazı esirlerin Müslüman olarak yaşa-
yıp Müslüman olarak öldüğü de anlaşılmaktadır.
Bu mezar taşları 2000 yılında Türk konsoloslu-
ğunun da çabalarıyla restore edilmiş ve ayrıca
mezarların tarihini anlatan Almanca-Türkçe bir
bronz plaket de konulmuştur. Maalesef Hasan
ve Mehmetle gelen diğer on kişi hakkında bir
bilgi mevcut değildir.11
Honnover şehrinde Şemdinlili Derviş Mehmet ve
Hasan Sipahi’nin mezartaşları
Carl Osman’a 275 Yıl Sonra İlk Fatiha:
Bunlardan biride Carl Osman adındaki os-
manlı askeridir. Bugüne kadar ulaşan nadir me-
zar taşlarından birisi de ona aittir. Osman, 1655
ARAŞTIRMA 560
yılında İstanbul’da doğmuş, 1688 yılında Belg-
rad’da esir alınmış, 1727 yılında Rugland’da
Hıristiyanlas(tırıl)mış ve 1735 yılında 47 yıl
hizmetten sonra 80 yasında yine bugün Nürn-
berg civarında Rugland kasabasında ölmüştür.
Araştırmacılar Osman’ın iginç ve kurnaz birisi
olduğunu bilirtiyorlar. Vaftiz edildiği kiliseye iki
gümüş şamdan bağışlıyor. Ayrıca vasiyeti gereği
cenazesine katılanlara 5 Kreuzer (o zamanki bir
para birimi) veriliyor. Böylece cenaze merasimine
950 kişi katılıyor. Bundan da Osman’ın varlıklı
birisi olduğu anlaşılmaktadır.12 Osman’ın hristi-
yan olduğunun sanılması için mezar taşına kilise
tarafından; “Burada Tanrı’nın rahmetine kavuşan
Karl Osman 1655’te İstanbul’da doğdu, 1688’de
Belgrad’da esir düştü, Rügland’ta 1727’de vaftiz
edildi, 47 yıl hizmette bulundu ve 1735 senesinde
80 yaşında öldü.” Kilise kaynaklarının aksine Os-
man din değiştirmemiştir. Bu kaynaklar onun esir
düştükten otuz dört sene sonra din değiştirdiğini
iddia etmektedir. Ancak bu büyük bir çelişkidir.
Çünkü Müslüman esirlere Hirstiyan olmaları için
sadece iki ya da üç yıl müsaade ediliyordu.13
Araştırmacı Prof. Heller’in, Almanya’nın iti-
barlı haftalık gazetesi Die Zeit’ta yazdığı ma-
kalesinin devamında Almanya çapında buna
benzer 600 civarında isim tespit edildiğini
ve bunlara sürekli 16. ve 17. yüzyıla ait baş-
HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI
49
560 ARAŞTIRMA
ka hikâyelerin eklendiğini belirtmektedir. Bu
esirlerden en güçlü kuvetli olan askerleri ve
en güzel kadın ve ve kızları prensler ve asiller
almaktaydı. Esir paylaşımı herkesin makamına,
statüsüne göre diğer şehirlere (Hannover, Ber-
lin, Stuttgart, Heidelberg ve Münih gibi) dağı-
tılmaktaydı.14
Ludwig Mehmet von Konigtreu:
Ludwig Mehmet, 1660 yılında bir valinin oğlu
olarak dünyaya geldi. Babası Mehmet, Osmanlı
ordusunda bir subayken 1685 yılında yunanis-
tanın Koroni kalesinde, zaman zaman Venedik
Cumhuriyeti için savaşan Hannover Prensliğine
esir düştü. Ludwig, ailenin en büyük oğludur ve
Hannover prensi Georg Ludwigin ve daha son-
ra İngiliz tahtına çıkacak olan I. Georgun özel
hizmetinde bulunmuştur.15 Bu meşhur Türk esiri,
vaftizden sonra Jochann Ludwig Mehmet adını
almıştır. Krala olan sadakatinden dolayı kendisi-
ne asalet unvanı olarak “Von Konigtreu“ ismi ve-
50 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020
rilmiştir. Ludwig Mehmet evlenmiş ve eşi Marie
Hedewig’den iki oğlu olmuştur.
Küçük oğlu Georg Ludwig Mehmet von Ko-
nigtreu, Göttingen şehrindeki öğreniminden son-
ra 1741’de orduya intisab etmiş ve 1746 yılında
Kaptan teğmen olmuştur. 1741 yılında Hanno-
ver’de ilk Mason locası olan “Fridrich“i kurmuş ve
1746’dan itibaren başkanlığını üstlenmiştir. Bü-
yük oğlu Johann Ludwig ise daha çok aile mirasını
yiyerek ömrünün son dönemlerini kilisenin papaz
evinde geçirmiş ve 4 Mayıs 1775’te ölmüştür.16
Bir kilise dergisinin aktardığına göre ise Lem-
go kasabasındaki Brake kilisesinin bahçesindeki
kabirde yatan Küçük Mustafa’dır. Macaristan’ın
Budapeşte şehrinde 1683’te doğan Mustafa, esir
olarak getirildiği Barake’de, kontun sarayında
1689’da altı yaşında vefat etmiş ve kilise bah-
çesinde toprağa verilmiştir. Yine bu kilisenin
kaynaklarında 1690 yılında vaftiz edilen iki Türk
esir kadından bahsedilmektedir. Belki de Musta-
fa bu hanımlardan birinin çocuğuydu.
 ARAŞTIRMA 560
olan bir esir, daha sonra sahibinin mezhep de-
ğiştirmesi sebebiyle protestan olmak zorunda
kalıyordu.19 Müslüman esirlerin kendi araların-
da evlenip aile kurmalarına ise iki olay haricin-
de hiç şahit olunmadığını yine Prof. Heller’den
öğreniyoruz. Heller’e göre esirlerden bir kısmı
toplumda kendilerine yer edinmiş kimseler ola-
rak yaşamışlardır. Bunlar mesela prenslerin özel
hizmetçiliğini yaqmışlar, dokumacılık, kundu-
racılık ve bahçıvanlık gibi mesleklerle uğraş-
mışlardır.
Çoğunluğun ise isimleri ve sayıları kaynak-
larda hiç geçmemiştir. Bunlar arasında kundura-
cı veya fırıncı olanlar olduğu gibi mutfaklarda,
ahırlarda, tarlalarda ve bir takım ev işlerinde
çalışarak arkalarında en küçük bir iz bırakma-
dan ömürlerini tamamlamışlardır. Aralarında
bağcılıkla uğraşanlar ve kahvehane açanlar da
olmuştur.20

Würzburg’ta ilk Türk Kahvehanesi açılıyor

Almanya’nın orta kesimlerine düşen Würz-
burg şehrinde 2 Mayıs 1697 yılında ilk Türk kah-
Tarihçiler, Osmanlılara karşı savaşanların,
vehanesi şehirdeki Katedral Caddesinde açılmış-
esir aldıkları kadın, genç kız ve genç erkekle-
tır. Kahvehaneyi açan ise Viyana’da esir düşen
ri memleketlerine getirmelerinin sebeblerini
Karakoyunlu Mehmet Sadullah Paşa isminde bir
şöyle izah ediyorlar; Esirler genellikle bir pa-
Türktür. Kahvehanenin asillerden oluşan müş-
şanın, bir ağanın oğlu veya kızı oluyordu ve
terileri, yerde minderler üzerinde oturarak kah-
fidye umuduyla esir alınıyordu. Yahut özellik-
velerini yudumluyorlardı. Fakat kahve, ilk defa
le günahsız çocukları savaş alanlarından kur-
içenlere biraz acı geliyor ve kimsenin hoşuna
tarıp, kendilerince hak yol olan Hıristiyanlığa
gitmiyordu. Ancak Paşa, beraberinde getirdiği
kazandırmaya çalışıyorlardı.17 Kontlar, dükler
sürahideki tatlı şuruptan bir miktar ilave edince
savaş sonrasında esir alınan kadın ve erkekleri
aralarında paylaşarak saraylarına getirip onları
orjinal Türk ve Müslüman kıyafetleri içinde ça-
lıştırıyor ve bunu bir nevi güç göstergesi olarak
kullanıyorlardı.18
Din değiştir(t)me seramonilerinin bazen bü-
yük bir şova dönüştüğü de oluyor ve binlerce
kişi bu seramoniyi izlemek istiyordu. Bu amaçla
kiliselere veyahut meydanlara bir sahnenin bile
inşa edildiği oluyordu.
Hatta bazen mezhepler arası çekişmeye
bağlı olarak mesela mezhep değiştirerek katolik O zamanki kahvehanelerden bir görünüm

HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI

51
560 ARAŞTIRMA
kahve biraz tatlanıyor ve bu bütün müşterileri
memnun ediyordu. Özellikle de bayan müşteriler
bu yeni içeceği çok sevmişlerdi.21 Zamanla kah-
venin yanında Türk baharatları, Türk yemekleri
ve kıyafetleri asilzadelerin yaptığı kutlamaların
vazgeçilmez birer parçası hâline geliyordu.22
Gut Camisi (Moschee) Würzburg
Almanyanın Würzburg şehrinde 1714 -1719
yılları arasında inşaa edildiği düşünülen “Gut
Moschee” isimli bir camiden bahsedilmektedir.
Bu tarih esas alınırsa, “Gut Moschee”nin Al-
manya’da açılan ilk cami olduğu söylenebilir.
Ancak, bu caminin ismi ve kendisi konusunda
kaynaklarda iki farklı rivayet mevcuttur. Birin-
cisi, burada bir caminin olmadığı, o bölgedeki
asilzadelerin ve büyük toprak sahiplerinin kur-
dukları çifliklere zamanın modası gereği “Guts
Moschee”, “Guts Moskau” yada “Guts Talavera”
gibi isimlerin verildiği yönündedir. Bu durum o
zamanki oryantalizmle, özellikle de Türk hay-
ranlığı ile açıklanmaktadır. Bu tarihlerde bütün
Avrupa’da bir Türk efsanesinden söz edilebilir.
Hatta bu dile de yansımış ve “Türk gibi kuvvet-
li” deyimi ortaya çıkmıştır. Bu durum 19. yüz-
yıla kadar devam etmiştir.23 Bu caminin ismi de
buradan gelmiştir ve gerçekte bizim anladığımız
anlamda bir Camii ile alakası yoktur. “Gut Mos-
chee” oryantalis sitilde yapılmış bir binadır veya
binanın bahçesindeki yine cami kubbesi stilinde
yapılmış bir pavilyondur. Nitekim daha sonraları
cami mimarisi, tarz olarak başka yapı örnekle-
rinde de kullanılacaktır. Yazımızın ileriki bölüm-
lerinde bu yapılardan da bahsedeceğiz.
İkinci rivayete göre ise bu bina bir kompleks-
tir ve bir de camisi vardır. Türk savaş esirlerinin
yardımıyla 1714-1719 arasında yapılmış ve on-
ların ibadetleri için de kullanılmıştır. Bina, Fran-
sız işgali sırasında çok hasar görmüş, II. dünya
savaşında da Amerikan ordusunun bombardı-
manı sebebiyle tümüyle yıkılmıştır. Bugün sa-
dece o günleri hatırlatan tek şey “Moscheeweg“
isimli cadde tabelasıdır.
1
Berlin yakinlarinda bir bölge.
52 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020
2
Gerhard Höpp Müslime in der Mark, https://d-nb.in-
fo/107004461X/34,S 147-148.
3
Ebd. S.125-126.
4
B.Z (Berline Zeitung). (5. Oktober 2010), https://www.
bz-berlin.de/artikel-archiv/schon-friedrich-ii-holte-si-
ch-vor-800-jahren-islamische-gelehrte-an-seinen-hof
5
Aachener Nachrichten, Margot Gasper(19. Juli 2017),
23.02.2020
6
Fokus Dergisi, Frieder Leipold (24.03.2009) 23.02.2020
7
Celik Latif, Almanyada Türk Izleri, Mainz 2009, S. 202-209
8
Wolfgang G. Schwanitz, Der Tagesspiegel, Besprechung,31.
Oktober 1997, 21“Heiliger Krieg“ made in Germany: Musli-
mische Kriegsgefangene in brandenburgischen Lagern
9
Engelmann Bernt, Du deutsch,1984, München, S.124-126
10
Harrmut Heller, Türkentaufen um 1700- ein vergesse-
nes Kapitel der fränkischen Bevölkerungsgeschichte.
http://frankenland.franconica.uni-wuerzburg.de/login/
data/1987_174.pdf, 26,04,2020
11
Türkiye Gazetesi (14.01.2000) ,Osmanlı sipahilerinin me-
zarları restore edildi
12
Prof. Dr. Hartmut Heller DIE ZEIT 04.09.2003 Nr.37, htt-
ps://www.zeit.de/2003/37/A-Osman,
13
h t t p s : / / s o n d e v i r. g a s t e 2 4 . c o m / a rs i v / a l m a n y a -
da-bir-turk-sipahisi-karl-osman-video-h195365.html
14
Haberler Com, (13.09.2010) https://www.haberler.com/carl-
osman-a-275-yil-sonra-ilk-fatiha-2233665-haberi/
15
Markus Friedrich, Suchergebnisse, (PDF) Das Osmanische
Reich: Eine Einführung - Academia.edu
www.academia.edu, S. 349.
16
Ein kleiner Kirchenführer, Die St. Petri Kirche zu Han-
nover-Döhren, 2009.S.11, https://www.stpetri-doehren.
de/damfiles/default/kg_doehren/media/Kirchenfueh-
rer-6edba17f857d759b71e9be871dac9a20.pdf, Giris,:
21.03.2020
17
Prof. Hartmut Heller, Türkentaufen 1700-ein vergesse-
nes Kapitel der fränkischen Bevölkerungsgeschichte. S.
268-269, http://frankenland.franconica.uni-wuerzburg.
de/login/data/1987_174.pdf, 28.03.2020
18
Horst Wattenberg, Kirchengemeinde Brake Informati-
onen und Meinungen Nr. 226 Oktober/November 2011
http://www.kirchengemeinde-brake.de/Gemeindebrie-
fe_2011.pdf, 21.03.2020
19
Prof. Heller, S.266.
20
Guido Knopp, Stefan Braunburger, Der Heilige Krieg,
München, 2011, S.213
21
Latif Celik, Almanyada Türk izleri, Mainz, 2009. S. 108-110.
22
Oberbayerisches Volksblatt, 29.02.16, https://www.
ovb-online.de/rosenheim/wasserburg/beutetuerken-er-
reichten-wasserburg-6165733.html, 28.03.2020
23
Integration, http://www.300festival.de/pdf/kaffee-arti-
kel-zeitung-integration-2017.pdf, 29.03.2030. ❮
 BALKANLARDA TÜRKÇENİN SÜTUNLARINDAN BİRİ DAHA DEVRİLDİ:
FAHRİ KAYA’NIN ARDINDAN
SEYHAN MURTEZAN İBRAHİMİ


FAHRİ KAYA BİR KONUŞMASINDA; “BU TOPRAKLARDA VARLIĞIMIZI KORUMAK İÇİN YAZIYORUM.” DEMİŞTİ.
YAZARIN ŞİİR VE HİKÂYELERİNE BAKTIĞIMIZDA, TÜRKÇE İLE DERTLENEN, TÜRKÇEYİ VARLIĞININ
TEK SEBEBİ OLARAK KABUL EDEN BİR İNSAN PORTRESİ GÖRMEKTEYİZ

Zaman gelir, yaşam kırıntılarından
Hikâye kurarız, şiir yazarız...
(Fahri Kaya)
alkanlar, birçok bastırılmış tarihin ve ölen
mezun olmuş, ardından önce İstanbul’da Tıp Fa-
kültesine kaydını yaptırmış, daha sonraları ede-
biyat fakültesine geçip ordan mezun olmuştur.
Mezun olduktan sonra ilk öğretmenlik deneyim-
lerini Türkiye’de; önce Üsküdar’da daha sonra

B imparatorlukların kalıntılarının unutul-

maya terkedilmiş izlerinin merkezidir. Ian
Chambers’ın tabiriyle haritasız seyahat edilen
da Manisa’da yapmıştır. 1921 yılında Makedon-
ya’ya dönüp Kumanova’ya yerleşmiştir. Sırpça
bilmediği için uzun bir zaman mesleğinden uzak
yerlerdir, hem köklü hem de köksüzdürler. Fahri
Kaya, Balkanlardaki Türk edebiyatının geçmişi,
Türk toplumunun, bireylerin adeta bir kimlik
aynasıdır. Yugoslavya döneminden başlayarak,
günümüze kadarki süreçte Kaya, edebi alanda
olduğu kadar, siyasi ve kamusal alanda da Türk-
ler ile ilgili olumsuz kimlik politikaları altında
ezilmiş Türkçeyi yaşatmakla meşguldü.
Fahri Kaya, 15 Haziran 1930 yılında Kuma-
nova’da doğdu. Annesi Fatime Hanım, Babası
Mustafa Efendi’dir. Annesi Fatime Hanım ev ha-
nımı, babası Mustafa Efendi Üsküp İdadisinden Fahri Kaya

HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI

53
560 portre
kalmış, İkinci Dünya savaşından sonra Kumano-
va’da açılan bir Türk okulun açılışını gerçekleş-
tirmiş ve yöneticiliğini üstlenmiştir. Daha sonra-
ları ailesiyle Üsküp’e taşınmıştır.
Mustafa Efendi, Üsküp’te öğretmenlere Türk
Dili dersleri vermiş, Türkçe eğitim yapan lise sı-
Fahri Kaya eşiyle birlikte
nıflarında derslere girmiştir. Balkanlıların kaderi
olan göç, Kaya ailesinde de kendini gösterir ve
aile Türkiye’ye göç eder. Bu tarihsel tanıklılar,
gelenek, köken yazar Fahri Kaya’ya miras ola-
rak kalır. Sakini olduğu dille -siyasetin, kültü-
rün tam da içinde yaşamaya devam ettiğinden
dolayı-yeniden yazmaya, onu canlı tutmak için
eserlerinde resmetmeye çalışmış, bir anlamda
babasının yolunda yürümeye devam etmiştir.
Atatürkçü, gelenek ve göreneklerine bağlı
bir ailede yetişen Kaya, ilkokula gitmeden önce
sıbyan mektebine gitmiştir. Doğduğu Kumanova
54 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020
şehrinde, Bulgar istilasından sonra eğitim Bul-
garca devam etmiştir. Kaya da bu düzenden na-
sibini almıştır. 1944 yılının sonlarına doğru öğ-
renimine Makedonca devam etmiştir. 1946 yılın-
da Üsküp’e taşınmalarıyla birlikte, baba mesleği
olan öğretmenlik için pedagoji kursuna yazılır.
16 yaşında genç bir delikanlıyken, lise
üçe devam etmeye hazırlandığı dö-
nemde, Millî Eğitim Bakanlığı onu Ko-
çana’ya bağlı, özbeöz Türk köyü olan
Yakınova’ya öğretmen olarak atar.
Ancak tayin olduğu köyde okul olma-
dığı için köy halkının ve belediyenin
yardımıyla, köy camisindeki cemaatin
sohbet ettiği yeri okula dönüştürürler.
Bir aylık bir süre zafında Fahri Kaya
okulun hem öğretmeni hem de -ba-
basının da Kumoncada açılan ilk Türk
okulunda yaptığı gibi- yöneticisi olur.
Dört yıl bu köyde görev yaptıktan
sonra, öğrenimine devam etmek için
görevinden istifa eder. Yükseköğreni-
mi için Üsküp’teki filoloji fakültesine
kayıt yapar ancak dersler başlamadan
vazgeçer ve eğitimine Belgrad’daki Fi-
loloji Fakültesi’nin Şarkiyat Bölümün-
de devam eder.
1952-1953 yılları arasında, döne-
min Kültür ve Eğitim Bakanlığı’ndan
aldığı burs karşılığı olarak yaz döne-
minde Makedonya Devlet Arşivi’nde
zorunlu olarak çalışır. Sıkıntılı başla-
yan bu yaz aylarında yazar, arşivde eski Osman-
lı belgeleri uzmanı olan Fettah Rauf Efendi ile
tanışır. Ondan ilk başlarda sicillerdeki bazı me-
tinleri çözmeyi öğrenir. Daha da önemlisi Fettah
Rauf Efendi’den şiire dair öğrendikleridir.
Belgrad’dan Üküp’e döndüğünde, Belgrad’da
bulunduğu dönemde muhabir olarak yazılar
yazdığı Birlik gazetesine iş başvurusu yapar
ancak kabul edilmez. 1954 yılında Üsküp Rad-
yosu’nda işe başlar, çocuklara yönelik yayınlar
ve kültür yayınları hazırlar. İki yıl sonra Necati
Zekeriya’nın yönettiği Sevinç dergisine geçer,

aynı zamanda Tomurcuk dergisinde de çalışır.
1958-1969 yılları arasında Birlik gazetesinde
çalışmıştır. 1964 yılından itibaren de gazetenin
başyazarı görevini üstlenmiştir.
Kaya, sadece yayın hayatında değil, aynı za-
manda kültür ve sanat alanında da aktif çalışan
bir aydındı. 1966 yılında Yeni Yol Kültür Güzel
Sanatlar Derneğini yapılandırarak canlandırır.
1950’li yıllarda her ne kadar öğretmenlikten
ayrıldıysa da, bu meslekle olan bağı kesilmemiş-
tir. 1955-1965 yılları arasında yaşanılan göçler
yüzünden öğretmensiz kalan Tefeyyüz ilkoku-
lunda, Üsküp Nikola Karev Öğretmen Okulunun
Türk sınıflarında ve Kliment Ohridski Pedago-
ji Akademisi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünde
Türkçe derslerine girmiştir.
Fahri Kaya, hükümetin kültür işleriyle de
uğraşır. 1947 ve 1978 kurultaylarında Make-
donya Komünistler Birliği Başkanlığına seçilir,
Makedonya Komünistler Birliği İcra Komitesinin
üyesi olur. 1982 yılında yedi kişiden oluşan Ma-
kedonya Cumhurbaşkanı başkanlık görevine se-
Tito, Fahri Kaya ve dönemin başbakanı ile birlikte
portre 560
çilir. Devletin bu en yüksek mevkiindeyken 1990
yılında Tito Yugoslavya’sının dağılımıyla o da
emekliye ayrılır.
Emeklilik günlerini kültür ve edebiyatla iç içe
geçirir. Fahri Kaya, Makedonya Yazarlar Birliği
ve Makedonya Gazeteciler Cemiyeti’nin, ayrıca
Uluslararası PEN Yazarlar Birliği’nin Makedonya
Merkezi üyesiydi. Devlet adamı, siyasetçi gaze-
teci, yazar, şair, araştırmacı ve en önemlisi de
eğitimci kimlikleriyle Kaya, dünyanın farklı ül-
kelerinde ilmi toplantılarda bulunmuş, konfe-
ranslar vermiştir.
Fahri Kaya 2000 yılında Bay dergisine ver-
miş olduğu bir röportajda; “Her şeye rağmen
biz çok görmüş, çok geçirmiş evlad-ı fatihanız”
demiştir. Yazar eserlerinde Balkanların dertleriy-
le dertlenmiş, Türk kimliğinin yaşamasına, Türk
kültürünün yaşatılmasına vesile olmuştur. Kaya,
hayatı boyunca edebiyatın hemen her alanında
eserler vermiştir. Günümüzde yazara ait hikâye
kitapları, şiir kitapları, antoloji ve derlemeler,
çeviri kitaplar, ders kitapları ve lektörlüğünü
HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI
55
560 portre
yaptığı kitapları Makedonya’daki dil, eğitim,
edebiyat ve kültür nöbetine devam etmktedirler.
Şiir kitapları: Yürü Aydınlığa (1951), İlk
Adımlar (1952), Köyden Sesler (1985), Hoşçaka-
lın (1965), Çocuk Rüyaları (1991).
Hikâye kitapları: Güle Güle (1978), Küçük
Hanımlar (1997), İkindi Güneşi (1998).
Antolojiler ve derlemeler: Sesler (şiir ve hikâ-
yeler / 1952), Seçme Masal ve Hikâyeler (1955);
Grim Kardeşler – Kurul Sofram Kurul – Masallar
(1955), Makedonya Yazarlarından Seçme Çocuk
Hikâyeleri (1961), Tito (makaleler / 1978), Nazım
Hikmet’ten Şiirler (1983), Gökkuşağı (Yugoslav-
ya Türk Yazarlarından Çocuk Hikâyeleri – 1985).
Fahri Kaya bu topraklardaki Türklerin, bir ara-
da yaşadıkları öteki toplumlarla eşit olabilmele-
ri adına farklı çalışmalara imza atmıştır. Kaya,
sadece bizim Türkçe eserlerimizi Makedoncaya
çevirmekle kalmamış, Makedonca şiir ve hikâ-
yeleri de Türkçeleştirmiştir. Bu çalışmalarla çok
kültürlü bir toplumda Türk varlığını korumayı
amaçlamıştır. Bu çalışmalar sayesinde Türk in-
sanının öz benlik geliştirerek kendisiyle barışık
olmasını sağlamaya çalışmıştır. Ayrıca kültürel
farkındalık sağlayarak, önyargıların kırılması-
na, ayrımcılıkların yapıldığı yerlerde bireylerin
bunlarla mücadele etme kabiliyeti kazanmasına
da yardımcı olmuştur. Kaya’nın başka dillerden
Türkçeye ve Türkçeden Balkan dillerine yaptığı
toplamda 12 eseri bulunmaktadır.
Kaya’nın araştırmacı kimliğinden de bah-
setmiştik. Seçme Yazılar (1994), Makedonya
Türklerinden İz Bırakanlar (2008) ve Gün Bugün
(2010) adlı eserleri onun araştırmacı yönünün
ürünleridir.
Hayatının büyük bir kısmını eğitime adayan
yazarın, Türkçe eğitimine olan hizmetleri de bü-
yük bir önem arzetmektedir. Kaya, eğitim konu-
lu kitaplarıyla Makedonya Çocuk Edebiyatına
çok büyük katkılarda bulunmuştur. Yazar farklı
sınıflara yönelik dokuz okuma kitabı yayınlamış
ve altı kitabın da lektörlüğünü yapmıştır.
Fahri Kaya bir konuşmasında; “Bu topraklar-
da varlığımızı korumak için yazıyorum.” demişti.
56 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020
Yazarın şiir ve hikâyelerine baktığımızda, Türkçe
ile dertlenen, Türkçeyi varlığının tek sebebi ola-
rak kabul eden bir insan portresi görmekteyiz.
Kaya’nın arşivde çalıştığı birkaç aylık dönemde
tanıştığı Fettah Rauf Efendi’nin edebi kişliğin-
den etkilendiğini şiirlerinde, araştırma ve incele-
melerinde görebiliyoruz. Fettah Rauf Efendi’nin
“Vatan” şiirindeki vatan özleminin, bulunduğu-
muz toprakları vatan kabul etme derdinin, tarih
bilincinin aynısını Fahri Kaya’nın 15 Kasım 2000
tarihinde yayınladığı “Elbette Varız” şiirinde de
görebiliyoruz.
Rauf Efendi’nin;
Vatan bende garibtir, ben vatanda garibim.
Ruhen uzak kalmışım gerçi cismen karibim.
Ben içinde o bende zevkini ben sormadım.
Eller aldı tadını böyle gurbet görmedim.
şeklinde anlattığı vatan özlemini, Fahri Kaya, şi-
irinde şu sözlerle dile getirilir:
Yıllardır kafamda,
Sonsuz değirmen türküsü gibi
Dönüp dolaşıyor bir soru:
Var mıyız, var mıyız, var mıyız, diye.
“Türkçe ile var olma” meselesi, Osmanlı’dan
sonra Balkanlarda kalan Türklerin millî şuurları-
nı diri tutmasına vesile olmuştur. Bu “Türkçe ile
var olma” tutumu aynı zamanda Türk nüfusun
uğradığı kötü muamelelerin de sebebidir. Çün-
kü bir milletin tarihi ve kültürel varlığının bir
coğrafyada kök salmasının yegâne aracı dildir.
Dil, her türlü zulme, aşağılanmaya, asimilasyon
faaliyetine direnebilen bir varlık, bir sistemdir.
Var olmak acı çekmek demekse
Tabii varız.
Var olmak, özlem içinde
Yaşamak demekse
Elbette varız
Var olmak daima savaşmak
Demekse,
Gene varız.
 portre 560
Var olmak sevmek ve sevilmek demekse
Kuşkusuz varız.

Fahri Kaya, şiirlerinde Balkanlarda yaşayan

Türklerin bir masalla yaşadığını anlatır; bir za-
manlar Türk varlığının hüküm sürdüğü o masa-
lımsı zamanın geri geleceğinin hayalini kurar.
Uğradıkları zulüm ve hakaretler bu coğrafyada
Türk varlığını asla silemeyecektir. Kaya’nın inan-
cı bu yöndedir.

Sayılıp, sürekli sövüldüğümüz için

Sevilip, beddua edildiğimiz için,
Canlı birer anıt olduğumuz için
Bu topraklarda elbette varız.

Kaya, özümsediği Türk kültürüyle, aile mi-

rasıyla farklı rejim ve sosyal süreçlerin gerili-
mini yaşayan bir dünyanın ağlarında hayatının
son demine kadar mücadele eden bir aydın-
dı. Atatürk’e karşı büyük bir sevgi besleyen ve
onu hayatının pusulası olarak kabul eden Fahri
Kaya, 1952 yılında Birlik Gazetesi’ndeki “Kemal
Atatürk” başlığıyla yayınlanan yazısını; “Büyük
İnkılâpçı, büyük reformator, büyük yaratıcı ve
büyük insan Mustafa Kemal Atatürk, 10 Ka-
sım 1938 yılında gözlerini kapayıp ebedî haya-
ta intikal etti. Emekçi Türk milleti, onun gittiği
yoldan gitmeye devam etti, vasiyeti sayesinde
durmadan ilerledi.” sözleriyle tamamlar. Örnek
aldığı Ulu Önder’in izinden giden, Balkanlarda
Türkçe’nin durmadan ilerlemesine ön ayak olan
Fahri Kaya, 24 Mart 2020 yılında tek yönlü bir
yolculuğa çıkarak aramızdan ayrıldı.
Kaynakça
Benhabib, S. (2016). Ötekileirn Hakları, İstanbul: İletişim
Yayınları.
Gürel, N. R., Gürel, Z. (2015). Fahri Kaya – Hayatı, Sanatı,
Eserleri, Üsküp: Yeni Balkan Yayınları.
Chambers, I. (2014). Göç, Kültür, Kimlik, İstanbul: Ayrıntı
Yayınları.
Akhtar, S. (2018). Göç ve Kimlik: Kargaşa, Sağaltım ve Dö-
nüşüm, (Çev. Sedef Ayhan), İstanbul: Sfenks kitap.
Eaglton, T. (1991). İdeoloji, (Çev. Muttalip Özcan), İstanbul:
Ayrıntı Yayınları. ❮

HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI

57
 NASIL YAZAR OLDULAR?
AKVARYUMUN İÇİNDEKİ
ÇÖPÇÜ BALIĞI GİBİYİM
KONUŞANLAR: ERHAN GENÇ-CAN YALÇIN


HANDAN ACAR YILDIZ İLE YAZMAYA NASIL BAŞLADIĞINI
VE NASIL YAZAR OLDUĞUNU KONUŞTUK

O
kul hayatınızda nasıl bir öğrenciydiniz?
Derslerle aranız nasıldı?
Okul hayatımda çalışkan bir öğrenciy-
dim. Derslerime çalışıyordum. Kurallara uyuyor-
dum, okuldan filan da pek kaçmıyordum. Korku-
yordum daha doğrusu. Bu kurallara uymak-uy-
mamak, kuralları sorgulamak kısmı bende daha
geç yaşlarda gelişti. Yani biraz ters oldu. Gençlik
çağımda daha kurallara uyan, daha disiplinli bir
insanken ilerleyen yaşlarda disiplininden bir şey
kaybetmeyen, fakat kuralları daha fazla irdele-
yen, didikleyen bir insan hâline geldim. O yüzden
kuralları sorgulama meselesinin salt gençlikle
değil, olgunlukla ilgili olduğunu düşünüyorum,
kendi hayatımdan yola çıkarak. Teşekkür, takdir
alan bir öğrenciydim. Öğretmenlerimi üzmeyen
bir öğrenciydim. İyi, ideal bir okul hayatım vardı.
Öyle üniversiteyi kazandık, devam etti o şekilde.
Hiçbir işte tutunamadığım için edebiyata tu-
tundum gibi bir açıklamam yok. Bununla birlik-
te sosyal ortamlarla, iş dünyasının hiyerarşisiyle
aram iyi değildi. Edebiyat benim için özel olarak
ve bilhassa tercih ettiğim bir dünya oldu.
✓ Yazmaya ne zaman başladığınızı hatırlıyor
musunuz?
Yazmaya başladım, bıraktım, tekrar başladım.
Bırakıp başlama arasında on yıl gibi bir süreden söz
edebiliriz. Üniversite üçüncü sınıfta staj için gitti-
ğim gazetenin istihbarat servisi dağılmıştı. Aslın-
da haber merkezinde muhabir olarak başlamıştım
işe. Daha sonra kültür-sanat sayfasına geçmiştim.
Kültür-sanat sayfasında denemeler yazmaya baş-
ladım. Bir iki denemem yayımlandı. Altında imzamı
gördüğüm ilk yazı bir kitap inceleme yazısıydı. Onu
hiç unutmuyorum. Bir kitap tanıtımı üzerinden ilk
defa imzam göründü ama dört beş deneme de
yazmışımdır, sayısını tam hatırlamıyorum. Ondan
sonra yazmak için erken olduğunu düşündüm. Za-
ten bir gazeteydi, günlük tüketilen bir yayın or-
ganı, çok kalıcı değil. Edebiyat dergileri gibi arşiv

58 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020


nitelikli bir yayın organı değil. Orada “Sen çok ye-
teneksizsin, bu işten vazgeç.” gibi bir tepkiyle kar-
şılaşmadım. Ama buna rağmen, kimseden olumsuz
bir tepki almadığım hâlde yazmak için çok erken
olduğuna inandım. Daha sonra yazmadım ama
okumaya hep devam ettim. Okumaktan kastım
sadece kitap okumak değil. Üniversiteden mezun
olduktan sonraki iki üç senelik zaman zarfında ne
kadar kurs varsa hepsine gidiyordum. Resim kursu-
na gidiyordum, Arapça kursuna gidiyordum, çılgın
gibi kafamı nereye olursa vuruyordum. Böyle üç
dört yıl geçti. Bu süreçte vakıfların derslerine ka-
tıldım. Hem felsefe hem tefsir dersine gidiyordum.
Oradaki taze bilgiler şu an birebir aklımda değil
ama nerede yeni bir şeyler öğrenebileceğim ortam
varsa ona dâhil olmaya çalışıyordum. Üniversite-
den mezun olduktan sonra böyle diplomasız bir
eğitim sürecinden bahsedebilirim. Yazmayı bırakıp
okumaya devam ettim.
Yazmaya ikinci kez başladığım dönemse otuzlu
yaşlara yakın… Yirmili yaşların sonunda hayattan
ne istediğim, ne beklediğim, elli yaşıma gelip de
ardıma dönüp baktığımda geçmişimde ne görmek
istediğimle ilgili kendimi ciddi anlamda sorgu-
ladığım; maddi anlamda kendimi sorguladığım,
manevi anlamda kendimi sorguladığım, mesleki
anlamda kendimi sorguladığım o kırılma döne-
miyle tekrar yazmaya başlama dönemi örtüşüyor.
röportaj 560
Demek ki yazmak aramakla ilgili bir fiil. Bulmakla
ilgili bir fiil değil. O günden beri de yeni şeyler bu-
luyorum, yeni ayrıntılar keşfediyorum ama kapının
veya tabelanın üzerine kazıyabileceğim hayat da
şudur, insan da şudur şeklinde büyük sloganlarım
yok. Bu mücadele, sorgulama hep kalem üzerin-
den devam ediyor. Yazmak bir nevi insanın kendi
kendine yaptığı yolculuk, kendi kendini deşmesi.
✓ O zaman o ilk dönemi bir kenara bırakırsak
ikinci dönem için şöyle bir şey söyleyebiliriz, ben
bundan sonra yazar olacağım diyerek başladı-
nız ikinci döneme ve bu şekilde çalıştınız.
İkinci dönemi somutlaştıracak olursak 2008 yı-
lında Dergâh dergisinde ilk öyküm yayımlandığın-
da yazmaya tekrar başladım diyebilirim. 1979 do-
ğumluyum. Üniversite üçüncü sınıfta denemeler,
kitap tanıtım yazılarıyla başlamıştım fakat ilk öy-
küm 2008 yılında Dergâh dergisinde yayımlandı.
O ilk öyküm yayımlanmasaydı ben havaya
yazıyor olacaktım. Yazan öyle çok insan var ki,
ben kendi çevremde de tanıyorum günlük yazan
ya da bir defteri olup yazmaya devam edenleri.
Basılma anlamında Dergâh dergisinde yayımla-
nan “Yokuş”a çok şey borçluyum. Bu bağlamda
Mustafa Kutlu’ya da çok şey borçluyum. Gerçek-
ten müteşekkir hissediyorum kendimi. Yayımla-
nan ilk öykümüz bence yazmaya devam etme
HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI
59
560 röportaj
açısından bizi cesaretlendirme konusunda çok
önemli bir yere sahip. İlkokulda bizim dönemi-
mizde okumayı söken çocuğa bile kırmızı kur-
dele takılırdı. Teşvik etmek kültürümüzde vardır.
İnsanın doğasında da vardır. İnsan ne kadar ina-
nıyorsa inansın işlerinin sonucunu görmedikten
sonra o inancı sekteye uğrayacak, kırılacaktır. O
anlamda ilk öykü yolun devamını getirdi.
✓ Tam teşvik konusuna girmişken burada da
biraz durmak istiyorum açıkçası. Dergilere yazı
gönderen genç arkadaşlar oluyor. Onlar birebir
cümle cümle, paragraf paragraf bir geri dönüş
bekliyorlar. Tabi dergiye gelen hikâyeler ve yazı-
lar çok fazla olduğu için birebir dönüş çok kolay
olmuyor. Bu noktada dergide bir yazının çıkıyor
olması genç bir yazar için teşvik sayılır herhâlde
öyle değil mi?
Teşvik sayılır. Bir de bu konuda genç yazarla-
ra şöyle bir ipucu verebilirim: Bu işin içinde olan
insanlar yazıyla çok hemhâl oldukları zaman artık
dokusunu ve kimliğini tanıyorlar. Gelen metnin
henüz ilk cümlesinden metnin tamamına dair
yüzde doksan bir kanaat oluşuyor. Tamam, sonu-
na kadar okumamış olabilir editör. Çünkü buna
hiçbir editörün vakti yok. Yüzlerce yazı geliyor
ama en azından ilk paragrafta bir ışıltı görseydi
sonuna kadar giderdi. Çünkü hiç kimsenin size
dair bir kastı olamaz, iyi bir yazarı, iyi bir met-
ni herkes sever. Yaptığı işlerden emin insanlar da
hiçbir zaman ardından gelecek gençlerden rahat-
sız olmazlar. Bu anlamda metni inceleyen insanın
onu örtbas etmek veya kenara koymak gibi bir
kastı olmaz. Yazdıklarımız yayımlanmıyorsa bizim
kendimizde kaçırdığımız, göremediğimiz bir nok-
ta vardır. Editörler açısından muhakkak bir sebebi
vardır. O zaman belki yayımlanan metinleri daha
dikkatli okuyabiliriz veya edebiyat tarihinde iyi
kategorisine alınan eserleri inceleyebiliriz. Mesela
bizim bir öykümüz yayımlanmıyorsa açıp Sait Fa-
ik’in bir öyküsünü okuyabiliriz. Biz bu öyküyü elli
yıl sonra da neden hâlâ çok sıcak bir şekilde oku-
yabiliyoruz? Bu kadar teknik imkân değişmişken,
doğa bu kadar değişmişken bize ne ifade ediyor?
60 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020
“Haritada Bir Nokta” öyküsü neden hâlâ canımızı
çok yakıyor? Zaten çok iyi metinler okuna oku-
na bizim algımızda sezgisel bir kapı da açılacak.
Sezeceğiz iyi bir metni, tıpkı dergi editörlerinin
kendisine gelen iyi bir metni bir iki cümlesinden
sonra sezmesi gibi.
✓ Her yazarın bir yazarlık serüveni olduğu gibi
bir de okurluk serüveni var. Herkesin okuduğu
ve etkilendiği isimler var. Sizde, yazarlığınızı et-
kileyen isimler kimlerdir?
Etkilendiğim yazarlar demekten ziyade sevdi-
ğim yazarlar demeyi tercih ederim. En sevdiğim
yazarlar, edebiyat tarihine geçmiş ama daha “az”
ünlü olan yazarlar. Mesela Dostoyevski’nin deha-
sını inkar edemem ama Platonov’u ondan daha
fazla seviyorum. Yazarları bazı kitaplarıyla seviyo-
rum. Faulkner’ı bütün kitaplarıyla değil, Döşeğim-
de Ölürken’i, Ses ve Öfke’si ile seviyorum. Ne yazsa
okurum diye bir şartlanmam yok kimse için. İşte
tüm bu koca koca laflardan sonra bir itiraf gelsin:
Kazancakis’le aynı köyde dünyaya gelmeyi çok is-
terdim. Borchert’in dâhi olduğuna inanıyorum.
✓ Okuma miktarınız en başından bugüne doğru
nasıl değişti?
Günde en azından yüz sayfa okumaya çalışı-
yorum. Altına düştüğümde moralim bozuluyor.
✓ Bunu düzenli bir şekilde yapıyorsunuz anla-
dığım kadarıyla.
Elimden geldiğince. Hastalık olmadığı sürece,
dışarı çıkmadıysam -haftada bir iki gün yürü-
yorum- günlük okuma programımı bozmamaya
çalışıyorum. Bir de pdf dosyalarından da kitap
okuyorum. Ekrandan daha hızlı okuyabiliyorum.
Böyle bir alışkanlığım da var.
✓ Peki, yazma döneminde okuma miktarınız
değişiyor mu? Diyelim ki roman yazmaya baş-
ladınız, o sıra her şey bırakıp romanla mı ilgile-
niyorsunuz?
Roman ve öykünün yazış süreci ve şekli çok
farklı. Öyküyü her zaman, her şekilde yazabiliyorum

ve bu şekilde ciddi okuyabiliyorum fakat o roma-
nı yazarken böyle okumadım. Kaybolmuş Kaderler
Müzesi’ni yazarken hiçbir şey okumadım. Neden
okumadığımı da bilmiyorum. Kendimi yazmaya
kaptırmışken okumak istemediğimle de ilgili olabilir.
✓ Biraz da yazma alışkanlıklarınızdan bahse-
dersek, müsvedde kullanıyor musunuz? Yanınız-
da defter taşıyor musunuz? Nasıl not alıyorsu-
nuz? Zeki Demirkubuz’un bir sözünü duymuş-
tum, “İyi bir fikirse ben not almam, iyi fikirse
tekrar gelir.” demiş, filmi yapılacak fikirlerinden
bahsederken. Sizde bu durum nasıldır?
Ben yazma sürecini anlatırken insanlara böy-
le atasözleri hediye etmeyi düşünmüyorum. Yaz-
makla ilgili öyle bir şey söyleyeyim ki insanlar bir
de kalkıp bunu not etsinler gibi çıkışlarım yok.
Her an aklıma bir şey gelebilir ve insan hafızası
çok zayıf. Beşer nisyan ile malul. En büyük özel-
liği bu, unutmazsa delirir, çıldırır. Oturup masa
başında öykü düşüneyim… Her zaman böyle ol-
muyor. En çok yürürken ya da kitap okurken –
okuduğum kitaptan esinlenmek anlamında söy-
lemiyorum, bu yanlış anlaşılmasın- aklımda bir
fikir canlanıyor, ben onu bir yere aktarıyorum.
Bozulma ihtimalinden dolayı dijitale güvenme-
diğim için defteri tercih ediyorum. Bunun se-
bepleri arasında, bozulan veya çalınan akıllı te-
lefonumla birlikte kaybolan notlarımın olması.
En fazla üç veya dört cümlelik notlar alıyorum.
Elime defteri aldım, hadi yazmaya başlıyo-
rum gibi bir tutumum da yok. Bazen defteri
unutsam, peçete kullanıyorum, o an bulduğum
faturanın arkasına da yazabiliyorum. Zihnim
belki de buna ayarlı olduğundan yolda yürürken
muhakkak bir şey dikkatimi çekiyor. Bu nesne de
olabilir, insan da. Hayat konuşuyor ben not tu-
tuyorum, kendi sınavım için. O küçük ayrıntıları
hafızam kaydetse dahi benim koruma refleksim,
kontrolü elimde tutma yönünde olabilir. Ken-
dime güvenmiyorum ya da kontrol daha fazla
elimde olsun istiyorum, burası çok net değil. Ba-
zen üç beş yıl sonra benzer bir görüntü geçmi-
şi çağrıştırabiliyor. Hiç kenara kaydetmediğiniz
röportaj 560
hâlde. Böyle şeyler de olabiliyor. Bir gün yürür-
ken bir sokağın kokusunu hatırladım. On beş yıl
önce o sokaktan geçtiğimdeki kokuydu. Notluk
bir olay değil bu takdir edersiniz ki. Her duygu
kâğıda dökülemez. İnsan zihni böyle bir şey, ba-
zen anılarınız sizi hatırlar. Bazen siz onları…
✓ O zaman hâlihazırda elinizde yazılmamış öy-
külerin notları var.
Evet, var. Onları da bir an önce tembelliğe
vurmadan öyküye dönüştürmek lazım, çünkü
kenara yazdıklarınızı ne gerekçeyle yazdığınızı
unutabiliyorsunuz. O yüzden başka bir öyküye
dönüşmeden, dönüşebilir bunda da bir sakınca
yok ama kendi içindeki zaman ve mekânı kay-
betmeden, bir defteri en fazla iki sene içinde öy-
küleştirmek gerekir diye düşünüyorum. Mesela
kemiklerle ilgili not almıştım, bir gezide manas-
tırı dolaşırken. En son metroda bir not aldım. İki
asker çocukla ilgili bir nottu.
✓ Metro demişken yazmanın mekânla nasıl
bir ilişkisi var sizce? Özel olarak gittiğiniz bir
mekân var mı?
Hayır. Az önceki soruda da bahsettiğim gibi
yazmak zihninizde ufak ufak ampullerin yanması
ve sonra sizin o ampulleri birleştirmenizdir. Mese-
la arkadaşımla sohbet ederken bir konu geçtiyse
kendisinden izin alıp onu da yazıyorum. Onun ha-
yatıyla ilgili bir şeyi kendime dönüştürerek etik bir
şekilde izin alarak yazdığım öyküler de var. Bunu
itiraf etmekten gocunmam. Akvaryumun içindeki
çöpçü balığı gibiyim. Camlar pırıl pırıl olsun isti-
yorum. İçeriye dair daha çok şey görülsün…
✓ Yazmaya başlamadan önce yazacağınız her
şey belirli oluyor mu? Yoksa yazarken akışta de-
ğiştiği oluyor mu?
Süreç değişiyor fakat o süreç bir muhtevadan
başka bir muhtevaya geçiş olarak değil. Mesela bir
konuyu başka bir konuya dönüştürmek yerine o
konunun içinde başka bir ayrıntı yakaladıysam onu
zenginleştiriyorum. Bir hikâyeyi başka bir hikâye-
ye dönüştürmek yerine iki üç hikâyeyi birleştire-
HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI
61
560 röportaj
biliyorum. İki üç akışı buluşturabiliyorum. Farklı
mekânlarda ve zamanlarda biriktirdiğim dikkatler
varsa olgusal ve düşünsel bir benzerliğe karşılık
geldiklerinde bunları örtüştürebiliyorum. O zaman
da zaten kurmacaya dönüşmüş oluyor. Böyle olun-
ca gördüğünü gördüğün gibi değil de çoğaltarak
anlatma imkânı doğuyor. Öncekilerin sonrakilerle
birleşip daha geniş bir nitelik kazanması.
✓ Yazma anında düzeltmeler yapıyor musunuz?
Yoksa en sona mı bırakıyorsunuz?
Yazıp bitirdikten sonra, defalarca okurum.
Bir cümleyi düzelttikten sonra en başa dönerim.
Düzelttiğim cümleyi düzeltirken başka yeri boz-
muş olabilirim diye. Yazarken de okurken de bir
dış göz olarak bakmaya çalışıyorum kendi met-
nime ama bunu insan bilinci, duyuları ne kadar
başarır bilmiyorum.
✓ Şu sıralar üzerinde çalıştığınız bir şeyler var mı?
Çok uzun zamandır zihnimde şekillenen bir ro-
man var. Arketiplerle antik nesneler bağlamında
zihnimde bir roman taşıyorum. Tam şekillenmedi.
Çok hevesliyim o konuda ama biraz da tedirginim.
Gerçi ben her kitapta tedirginim o ayrı ama ro-
manda biraz daha fazla tedirgin oluyorum öyküye
nazaran. Bir de öykü kitabım var. Açık Unutulmuş
Mikrofon üzerinden çok zaman geçmedi ama san-
ki bu sefer biraz arayı açarak yayımlayacağım gibi.
İki seneden önce çıkmaz, bir sene zaten oldu. Ge-
nelde iki seneden sonra yayımladım öykü kitapla-
rımı ama bu sefer üç seneyi bulacak. Buna ihtiyaç
duydum. Bu sefer arayı açmak istedim.
✓ Peki, genç arkadaşlara nasıl bir tavsiye ver-
mek istersiniz? Edebiyat dergilerini kovalamalı-
lar mı yoksa kendi yollarını mı çizmeliler?
Edebiyat dergilerini kovalamalılar, çünkü ede-
biyatın nabzı yine dergilerde atıyor, öyle ya da
böyle. Hem tür anlamında hem de türe yönelik
değerlendirme ve eleştiri yazılarında en büyük
kaynakları edebiyat dergileri. Ben edebiyat der-
gilerini takip ettim. İlk öyküm yayımlandığında
takip ediyordum. Altıncı kitabım yayımlandı yine
62 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020
takip etmeye devam ediyorum. Eğer hâlâ takip
ediliyorsa demek ki bir anlamı olmalı. Edebiyat
dergileri Youtube şeklinde de çıkabilir. Fark et-
mez. Dönüşebilir ama dergicilik kültürünün kitap
kültürü kadar eski olduğuna inanıyorum. Bu an-
lamda takip etmelerini tavsiye ediyorum.
✓ İlk kitabınız Cam Koridor yayımlandığı zaman
siz ne bekliyordunuz edebiyat kamusundan?
Beklentileriniz nasıl bir karşılık buldu?
Yayımlamaktan pişman olduğum bir kitap değil
Cam Koridor. Ama kendi dilimi ve kimliğimi buldu-
ğum kitap Ağır Boşluk. Kitap yayımlandığı zaman
bir karşılığı olmuştu. Bu da bana cesaret verdi di-
ğer öyküleri yayımlama anlamında. Ağır Boşluk’la
ilgili aldığım yorumlar, benim tahminimden daha
olumlu, beklediğimin de ötesindeydi.
✓ Yazarın ekonomik özgürlüğü hakkında ne dü-
şünüyorsunuz?
Vallahi çok özgür olmalı. Çok özgür olmalı
derken hayattan ne beklediğinize bağlı biraz da.
Mesela siz ayda on iki bin lirayı kazanmayı ihtiyaç
olarak görürseniz hiçbir zaman hiç kimse sizi eko-
nomik özgürlüğünüze kavuşturamaz, zengin bir
aileden gelmiyorsanız tabii ki. İlle villada oturmayı,
iyi bir arabanızın olması veya boğaz manzaralı bir
evde oturmanız gerektiğini düşünüyorsanız, eko-
nomik özgürlüğünüze kavuşmanız aileden gelen
zenginliğiniz yoksa çok çok zor. Başkasına muhtaç
olmayacak kadar ekonomik özgürlüğünüz varsa ve
ortalama hayat standartları sizin için gayet yeter-
liyse, günde otuz ya da yüz sayfa okuyabilmek için
vaktiniz olur herhâlde. Kendi kıstaslarınızı, kendi
ortalamanızı kendiniz belirlersiniz. Kendi ekono-
mik özgülüğünüzü de kendiniz belirleyip bu bağ-
lamda çok özgür olmanız lazım. Her şeyden önce
zihnimizin özgür olması lazım.
✓ Peki, yazmaktan kazandığınız ilk telifi hatır-
lıyor musunuz?
Türkiye’de çok zor bir soru. Yazı olarak hatır-
lamıyorum ama kitap telifi olarak hatırlıyorum.
Kitaplarımdan telif almıştım.
 röportaj 560
✓ İyi bir yazar olurken hayatta ıskaladığınız
şeyler var mı? Yazmak bütün zamanınızı ayır-
manızı ister. Aile ilişkileri, arkadaşlık ilişkileri bu
sebeple biraz arkada kalır gibi.
Yazsam da yazmasam da insanlarla çok sıkı fıkı
yaşayan biri değilim. Ya da yazsam da yazmasam
da çok sosyal biri değilim. Gezmeyi severim ayrı
veya kendime zaman ayırmayı severim fakat sos-
yal anlamda grupların içine fazla girmem, ilişki
anlamında insanlara çok sokulmam. O yüzden yaz-
masaydım da kendini kenara çekerek yaşayan biri
olurdum. Ben zaten böyle yaşıyorken bu denk geldi
diyelim ama yazmasam belki kızıma daha fazla za-
man ayırabilirdim. Yazmakla ilgili evet, biraz onun
zamanından çaldım. Kendi ihtiyaçlarını karşılaya-
bileceği yaşa geldiğinde evet, kızıma ayıracağım
zamandan biraz okuma ve yazma lehine çaldım. O
yönde de böyle bir vicdan azabım var. Kendimi sü-
rekli affettirmeye çalışıyorum. Kitaplarımı ona ithaf
ediyorum. Ödül alırsam ona ithaf ediyorum. Rüş-
vetlerle sürekli kendimi affettirme çabasındayım.
✓ Son soru olarak şöyle bir soru sormak isti-
yorum. Kendinizi yazarak ifade etmekten başka
hangi sanat dalıyla ifade edebilirdiniz, yazma-
saydınız?
Yazmasaydım, mimar olmayı veya resim yap-
mayı çok isterdim. Bir iki yıl kursuna gitmişliğim
var fakat devam edemedim. İşte ben çok resim
yapacaktım da bunu yapamam bari yazı yazayım
gibi bir şey değil, ama resmi çok seviyorum. Bir
saat bir tabloyu izleyebilirim ya da yarım saat
bir fotoğrafa bakabilirim. Durağan olanı çok se-
viyorum. Durağan bir şeyin içindeki hareketliliği
okumayı çok seviyorum. O duruyor gibi görünür
ama onun içinde bir hareketlilik vardır. Oradan
öykü de çok çıkar, o durgun gibi görünenin için-
deki hareketlilikten. Onun için bir durağanlığın
içinde hareketlilik yaşatan sanat dallarını çok
seviyorum. Resim yapmayı çok isterdim, yazma-
saydım. Herhâlde kendimi de ifade ederdim.
✓ Güzel sohbetiniz için teşekkür ederiz.
Ben teşekkür ederim. ❮

HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI

63
 EDEBÎ METNİN EĞİTİCİLİĞİ NEREDE BAŞLAR?
mahmut babacan


KLASİK ROMANLAR MUTLAKA Kİ ÇOCUKLARA, ÖZELLİKLE DE EĞİTİM ÇAĞINDAKİ OKUYUCULARA
MUHTEVALARINDAKİ DENEYİM VE TECRÜBELERİ SUNACAKTIR AMA ASIL OLAN BU ASIR ŞAHİDİ ROMANLARIN
BU OKUYUCULARA ONLARIN ANLAYABİLECEĞİ KIVAM VE DÜZEYDE VERİLMESİ GEREKMEKTEDİR

enel manasıyla, herhangi bir konu veya geliştirip zenginleştirmek ve terbiye etmektir.

G olayı açıklamak/anlatmakla görevli ke-

lime, ibare, deyim, cümle ve cümlecik-
lerden oluşan “söz ve söylem bütünü”ne metin
denir. Edebiyat biliminin kastettiği ve edebiyat
eğitiminde esas olması gereken edebi metin ise;
herhangi bir duygu, düşünce, hayal, intiba ve
olayın dil vasıtasıyla, ama edebilik değerini haiz
bir biçimde ifadesinden oluşan “söz ve söylem
bütünü”dür.
Prof. Çetişli’ye göre edebiyat “dil”de hayat
bulmuş/bulan bir güzel sanat dalıdır. O zaman
edebiyat eğitimcisinin hiçbir zaman hatırın-
da çıkaramayacağı en önemli gerçek, edebi-
yat eserinin çok açık bir güzellik objesi, sanat
eseri olduğudur. Dolayısıyla o, işinde “estetik
bakış açısı”nı esas almak durumunda olan bir
tür sanat eğitimcisidir. Görevi, edebi metinden
aldığı hızla genç insanların ruhlarındaki güzel-
lik duygu ve duyarlılıklarını ortaya çıkarmak,
Böylece her gün biraz daha maddileşip sığlaşan
insan hayatına yeni kapılar aralamak, ruhların
güzele olan susuzluğunu dindirmek, hayatın ve
tabiatın daha derinden duyulup anlaşılmasını
sağlamaktır.
Bir metin her şeyden önce edebi metin olma
özelliklerini içerisinde barındırmalıdır. Zaten
edebi metin eğer insanoğluna özgü bir fonksi-
yon taşıyor ise, yani duygu, düşünce ve hayal
gibi unsurlar taşıyorsa, bu kapsamda edebi de-
ğeri ile edebiyat eğitiminde eğitici bir özellik
taşıyabilir. Böylece edebi metin, sadece edebi
olmaktan öte geçerek aynı zamanda edebiyat
eğitimi içerisinde bir eğiticilik işlevi de üstlen-
miş olacaktır. Eğiticilikten kasıt ise; okutulan
metnin, okuyan kişiye çeşitli anlamlarda yeni
bir kazanım ve ihtiyaç noktalarında bir doyumu
getirmesidir. Eğitici metin bu paralelde, oku-
yucusunun duygusunu tatmin ederek, ona haz

64 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020


verir, onu rahatlatır; kendini ve kendini kuşatan
dünyayı anlaması ve anlamlandırması yolunda
ona yol gösterir; mensubu bulunduğu milletin
kültürel değerlerini öğrenip benimsemesini ve
böylece millî bir kimlik kazanmasını sağlar; dil
ve kelime servetini genişletirken, ifade kabiliye-
tini de olumlu yönde etkiler ve çeşitli konularda
da ona bilgi verir. İşte bu özellikleri içerisinde
taşıyan her eser; roman, hikâye, şiir, deneme, vb.
eğitici metin kapsamına girer.
Bir metnin öğretici yönünün nasıl olması
gerektiği konusu açıklığa kavuşturulmaya çalı-
şırken, estetik yanını da sorgulamamız da ge-
reklidir. Edebiyat derslerinde ele alınacak me-
tinlerdeki eğitici bilgi ve okuyana kazandırıla-
cak becerinin varlığı önemlidir. Öğretmenlerin
görevi metindeki estetik güzelliği keşfedilmenin
yanında okuyana belli mesajları ve kazandırabi-
lecek beceriyi de ölçebilmektir. Bununla birlik-
te öğretmen bir metni incelerken ayrıca eğitici
metnin hem içerik hem de biçim özelliklerinin
dolgunluğunu ve sunulacağı yaş ve seviye gru-
bunu da göz önünde bulundurmalıdır.
Edebi metni sadece sosyal hayata uygulanı-
labilecek bir eğiticilikle ele alınmasının edebi-
yatın alınacak sanatsal zevki geri plana atıla-
bileceği düşünülebilir. Prof. Cahit Kavcar’a göre
edebi metni daha çok didaktik tavırla ele almak,
onu araştırıcıların sosyal itibar arama ihtiyacına
göre algılamak ve bütün bunları, bir fayda pren-
sibiyle sosyal hayata arz etmek içtimai bir sap-
ma olarak düşünülebilir. Bu noktada dikkat edil-
mesi gereken husus öncelikli olarak metinden
yola çıkarak metne edebilik niteliği kazandıran
olguların tespitini sağlamak olacaktır. Böylece
edebiliğinin de göz ardı edilmediği bir inceleme
metodu oluşturulacak şekilde bir çalışma orta-
ya konabilir. Zaten edebi metnin eğiticilik yö-
nünden incelemek, o metni muhtevasından yola
çıkılarak ortaya konacak bir olgudur. Edebi met-
nin estetik özelliklerini ortaya koymak ise daha
çok metnin orijinal yönlerini, dil ve üslubunu
incelemektir. Bu da ziyadesiyle “üst “edebi dil”i
genel dile indirgemekten başka bir şey değildir.
makale 560
Fakat şunu da unutmamak gerekir ki inceleme
yaparken birini diğerinden ayrı düşünmemiz
mümkün değildir.
Şiirde ele alınabilecek eğitici metinler ge-
nellikle “didaktik şiir” türünde okuyucuya bu-
luşur, okuyucusuna kazanım sağlatmak amacı
ve bir kavramı, olguyu okuyucuya öğretmek,
amacıyla yazılan bu şiirleri, “lirik, pastoral ve
epik şiirler” izler. Bilindiği üzere bu şiirler de
hissiyat, vatan, millet ve doğa kavramlarını
okuyucuya aşılamak isteyen türlerdir. Bu bağ-
lamda ele alınacak esas olgu daha önce de be-
lirtildiği üzere, metnin okuyucunun seviyesine
hitap ederek, onda hayata uygulayabileceği,
bir diğer öğrenmeye zemin oluşturabileceği
öğrenimler ve bununla birlikte yaşadığı doğa-
ya, çevresindeki insanlara, yaşadığı ülkeye ve
içerisinde bulunduğu değerlere sahip çıkabile-
cek bir nitelik kazandırmaktır. Yine aynı şekilde
düz yazıda da (roman, hikâye, deneme vb.) as-
lolan metnin hedeflenen davranış değişikliğini
bireyde oluşturarak kalıcı davranışlara dönüş-
türmektir ki bu da zaten eğitimin tanımıdır. Bu
noktada Gıyasettin Aytaş’ın kaynakçada belirt-
tiğimiz yazısında, eğitici metinlerde yer ala-
cak özelliklerin ne olması gerektiği konusunda
gayet açıklayıcı şu düşünceyi yer almaktadır:
Edebî türlerin öğretilmesinde asıl amaç, öğre-
nenin bu türleri hayatında uygulayıcı olması-
nı sağlamaktır. Öğretim ortamlarında, sadece
türün ne olduğu ile ilgili değerlendirmelerden
çok, o türle ilgili, yazılı veya sözlü uygulama
yapabilme yeterliliğini sağlamak esas olmalıdır.
Her edebi metin nasıl ki eğitici metin ola-
mazsa, bunun en önemli sebepleri de muhteva-
sının özellikleri, okuyucunun düşün şemasında
yaptıramadığı değişiklikler ve hayatına geçir-
mekte zorlandığı/geçiremediği veriler toplamı-
dır. Eğitici metin, okuyucuda kalıcı değişiklikler
bütünü olarak meydana gelen eğitimin ortaya
çıkmasını sağlayan bir metin türüdür. Eğitimin
de en önemli iz düşümü, kişinin hayata ve çev-
resine bakışındaki eleştirel, düşünsel ve duygu-
sal değişiklik ve edinimlerdir.
HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI
65
560 makale
Türk Dil Kurumu’nun sözlüğünde “klasik”
sözcüğünün karşılığı olarak: İdeal bir güzellik
düşüncesinden kalkan, ölçü ve düzene dayanan
üslûp, her zaman için beğenilen, örnek olacak
yetkinlikte bir eser ve eski Yunan, Roma ve XVII.
yüzyıl Fransız sanatıyla ilgili sanatçı veya eser
gibi anlatımlar bulunmaktadır. Latince köken-
li bu sözcüğü diğer anlamlarından sıyırıp, gü-
nümüzdeki kullanıldığı anlamıyla açıklayacak
olursak, “her zaman beğenilen, örnek olacak
yetkinlikte yapıt” tanımlaması, bu sözcüğü daha
net bir şekilde açıklamaktadır. Bu tasvirden yola
çıkarak, her sanat dalında bir klasik kavramı ol-
duğu düşünülürse, edebiyat özellikle de roman,
bu klasik kavramının yıllardır konuşulup, tartı-
şıldığı, üzerinde çokça yazılıp, çizildiği bir alan-
dır. Romanı diğer yazınsal türlerden ve sanat-
lardan daha cazip bir hâle getiren nedir, tartış-
masına tabi ki bu çalışmada değinilmeyecektir;
fakat klasik eserlerin varlığının okuyucuyu nasıl
etkilediği sorusu hâlâ tartışma konusu olan bir
olgudur.
Çetişli’nin bu ifadelerinde eğitimcinin edebi
metinden alması gerekenlerle, bunu öğrencile-
re nasıl yansıtması gerektiği anlatıyor. İlk ba-
kışta konuyla pek alakalı görünmese de burada
aracının aradan çıkarıldığında -ki aracı görevi-
ni tam anlamıyla yerine getirmese bile eğitim
çağındaki kişiyi bu metne, esere yönlendirmesi
bile yeterlidir- öğrenci metin ile karşı karşıya
kalır. Bu bağlamda metinle yüzleşen kişi ki bu
metin alındığı kaynak klasik denilen, yani her
dönemde beğenilen, örnek alınacak bir eser
ise, gerçek anlamda genç insanların ruhların-
daki güzellik, duygu ve duyarlılık ortaya çıka-
bilir. Yani sonuçta bir eser durup durduk yerde
klasik olmamıştır. Yıllarca değerini yitirmeden
ayakta kalabilen bir kitap, eğitimi çağındaki
bir kişiye düşünsel, duygusal ve yaşamsal an-
lamda birçok olgu ve yenilik getirebilir. Çünkü
bu kitaplar yaşadıkları her dönemin içerisinde
nefes alarak, birer tecrübe kılavuzu hâline gel-
mişlerdir. Yalnız bu noktada şöyle bir sıkıntı baş
göstermektedir, acaba her klasik, her düzeyde
66 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020
öğrenciye okutulabilir mi, okutulursa anlaşılır
mı? Tabi ki “her doğru; her yerde, her zaman
söylenmez” sözünden yola çıkarak her klasik
romanın her yaş ve seviyede öğrenciye ya da
okuyucuya tavsiye edilmeyeceği de tartışma
götürmeyen bir gerçektir.
Italo Calvino, “Klasikleri Niçin Okumalı?”
eserinin aynı isimdeki bölümünde, klasiklerin
neden okunması ve okuyanların neler kazana-
cağı konusunda çok çeşitlik ve güzel bilgileri or-
taya koyarken, kendisine sorulan “Klasik nedir?”
sorusuna da: “Klasikler, genellikle, “okuyorum”
yerine “yeniden okuyorum” ifadesini kullandı-
ğımız kitaplardır.” cevabını vermiştir. Yani yeni-
den, tekrar tekrar okunan bu eserler, tabi ki her
insanın ve hatta aynı insanın her okuyuşunda
farklı çıkarımlar elde etmesine sebep olmuşken,
öğreticilikleri ve içerilerinde bulunan hayat tec-
rübelerini sunduklarını göz ardı etmek imkân-
sızdır. (Klasikleri Niçin Okumalı?, YKY, İstanbul
2019, s. 12-25.)
Genellikle yerli ve yabancı olarak ayrıma
gidilen klasik eserlerde, yaşanan olaylardan çı-
karıma giden öğrenci bunu kendi hayatıyla
mutlaka bir yerde özdeşleştirecek ve bu nok-
tada romandan kendisine bir pay çıkaracaktır.
Özellikle yerli klasiklerin, yaşanılan toplumun
kültürel özelliklerini okuyucuya sunması okuyu-
cu-yazar bağını bir yerde pekiştirmiştir. En ba-
sitinden çocuğun bu kitaplarda geçen şehirlere,
kişi isimlerine, ananelere daha yakın olması, her
ulusun kendi klasiğini eğitim çağındaki çocuğa
daha önce vermesini gerektirmiştir. Örneğin, lise
çağındaki bir çocuğa Victor Hugo’nun “Sefil-
ler” adlı romanı mı daha yakın ve samimi gelir,
yoksa Halit Ziya’nın “Aşk-ı Memnu” adlı romanı
mı? Tabi burada bunu yaparken diğer milletlerin
dünyaya mal olmuş asırlık çınar gibi ayakta ka-
lan romanlarını yabana atmaktan söz edilmiyor;
fakat kültürel bağın ve yaşanılan ortak payda-
nın bir getirisi olarak, Türk klasiklerinin bir Türk
çocuğuna ilk etapta, yani klasikleri sevmek, on-
lardan çıkarımlara gitmek anlamında verilmesi
daha uygun düşmektedir. Biraz önce de bahsinin

geçtiği üzere, bazı Türk klasiklerinin bile anlatım
ve dil açısından her seviyeye hitap konusunda
yetersiz kalacağı da göz önünde bulundurula-
rak, bazı klasiklerin günümüz Türkçesine yakın-
laştırılması gerekmektedir. Aynı şekilde yabancı
dilden dilimize çevrilen romanlarda da bu has-
sasiyet gösterilmelidir. İlk örnekte geçen, “Aşk-ı
Memnu” adlı romanı döneminde bile dil ve an-
latım yönüyle zor anlaşılırken, bu eserin günü-
müze içeriği bozulmadan, daha saf bir Türkçe ile
uyarlanması klasiklerden elde edilecek kazanım-
lar bakımından önem teşkil etmektedir.
Kelime Erdal’a göre çocuğu küçük yaşta eğit-
mek, bir an önce yetişkinlerin tüm değerlerini,
normlarını öğreterek “adam etmek” düşünce-
sinden hareketle yazılan çocuk kitapları, yoğun
olarak öğüt ve uyarı bombardımanına uğratıp,
bu uyarıları bir öğretmen ya da anne-baba üslu-
buyla tekrarladığında, hangi yaş grubunda olur-
sa olsun çocukları düşündürmeyip, eğlendirme-
yip sıkacak, üstelik de verilmek istenen mesaj
yerine ulaşmamış olacaktır.
Her çocuğun belli gelişim ve öğrenme süre-
ci vardır. Klasik romanlar mutlaka ki çocuklara,
özellikle de eğitim çağındaki okuyuculara muh-
tevalarındaki deneyim ve tecrübeleri sunacak-
tır ama asıl olan bu asır şahidi romanların bu
okuyuculara onların anlayabileceği kıvam ve
düzeyde verilmesi gerekmektedir. Bu şekilde
kazanılacak bir okuma alışkanlığı ana dili öğ-
reniminin de pekişmesini sağlarken, öğrenciye
geleceğe ve hayata dair farklı bir bakış açısı ve
heyecan kazandırır. Aksi takdirde eğitimi çağın-
daki genç bulunması gerektiği çağın özelliklerini
reddederken, okumadan soğuyarak, diğer temel
dil becerilerinden de uzaklaşır.
Klasik romanların eğitim çağındaki kişiye
etkilerinin olabilmesi için konularının okuyanla
ortak paydalara sahip olması; belli yaş ve seviye-
ye uygun bir dil ve anlatıma sahip olması gerek-
tiğidir. Birbirlerinden çok farklı kavramlar gibi
görünseler de ikisinde de varolan edebi metin
kavramını didaktiklikle yoğrulması sonucu orta-
ya böyle bir ortak nokta çıkmıştır.
makale 560
Eğitici metinler, muhtevalarının ön planda
olması gereken edebi metinden beslenen me-
tinlerdir. Bu bağlamda vermek istedikleri ka-
zanımları okuyucuda hayata geçirmeleri için
taşımaları gereken özelliklerden en büyüğü de
hayatla ilişkili ve okuyanın kendinden bir parça
bulabilecek olmalarıdır.
Klasik romanlarda yer alan tecrübe ve yıllara
meydan okuyan, kendinden sonra gelen /gele-
cek eserlere de öncülük etme olguları onların
eğitim çağındaki kişilere mutlak anlamda haya-
ta dair birer hazırlayıcı olmalarını sağlamakta-
dır. Bu noktada, bu klasik romanlardan en büyük
kazanım; yakından uzağa, basitten karmaşığa
ilkelerini eğitimin temeline almak esasıdır.
Mehmet Önal’ın da belirttiği gibi edebiyat
eğitiminin estetik ve didaktik yönleri, edebiyat
sanatı gibi eğitimin de bir sanat olabileceğini
hissettirir. Edebiyat eğitiminin, edebiyat öğret-
mek gibi bir temel işlevi olmalıdır. Bu işlev, ister
istemez, hem sanat eğitimini kapsayacak hem
de araştırma veya eğitimbilim tekniklerini öğ-
retmeye yönelik olacaktır. Bu itibarla, edebiyat
eğitiminde, öncelikle ne tür bir eğitim verilece-
ğinin şartları izah edilmelidir. Öğrenme teorile-
riyle uğraşan uzmanlar sanat eğitimi ile diğer
eğitim çeşitleri arasında bir hüviyet ya da nitelik
farkı bulmaktadırlar. Gerçekten de eğitim, öğ-
retilecek bilginin veya kazandırılacak becerinin
içeriğine göre nitelendirilmelidir.
Kaynakça
AYTAŞ, Gıyaseddin, Edebî Türlerden Yararlanma, http://ya-
yim.meb.gov.tr/dergiler/169/ay.pdf.
ÇETİŞLİ, İsmail, Edebiyat Sanatı ve Bilimi, Akçağ Yayınları,
Ankara, 2008.
ÇETİŞLİ, İsmail, “Edebiyat Eğitimi”nde “Edebî Metin”in Yeri
ve Anlamı, http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/169/ismail.
pdf.
ERDAL, Kelime, Çocuk Edebiyatı ve Çocuk Kitapları, Millî
Eğitim Bakanlığı Dergisi, Sayı 178, Bahar/2008.
KAVCAR, Cahit, Edebiyat ve Eğitim, Ankara, 1982.
NARLI, Mehmet, Roman Ne Anlatır (Cumhuriyet Dönemi
1920-2000), Akçağ Yayınları, Ankara, 2007.
ÖNAL, Mehmet, Yeni Türk Edebiyatı (En Uzun Asrın Ede-
biyatına Teorik Bir Yaklaşım), Akçağ Yayınları, Ankara,
2008. ❮
HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI
67
 BİR KAÇIŞ, BİR ARAYIŞ, BİR BELİRSİZLİK
tamer sağcan


TOLKİEN SONRASI FANTASTİĞİN EN ÖNEMLİ ÖLÇÜTLERİNDEN BİRİ OLAN “YOL, YOLCULUK” KAVRAMLARI, “YOLDA
OLMAK, KERVANI YOLDA DÜZMEK, BİR NİHAYETE ULAŞMAK DEĞİL YOLDA YÜRÜMEYE DEVAM ETMEK” GİBİ
İLKELERLE SERPİLEN TASAVVUFUN ANLATILARI, KISSALARI VE MESELLERİYLE BARİZ ŞEKİLDE UYUŞMAKTADIR

antastik, köken itibariyle insanın var oluşu- bir evren teması itibarinde masalsı karakterle-

F na götürülebilse de kültürümüz için yakın

olduğu kadar yabancı bir kavram. Sözlük
anlamlarından bir kolaj yaptığınızda “gerçeğin
dışında, gerçeklikten uzak” gibi tanımlar yapıl-
sa da işbu yazı nihayetinde aslında bu kavramın
başka bir karşılığı olduğunu ispata girişeceğim.
Fantastik, onu edebiyatın içerisinde bir tür
olarak ele aldığımızda, ne olduğu net olarak
anlaşılamamaktadır. Bu sebeplerle yazının he-
nüz başlarında birkaç noktayı netleştirmenin
uygun olacağı görüşündeyim. İşbu yazı kapsa-
mında bahsi geçen “fantastik”, 1800’lü yılların
ikinci yarısında ortaya çıkan edebi türü tanım-
lamakla birlikte, “fantastik edebiyat” başlığı al-
tında dallanıp budaklanan pek çok olguyu kap-
samaktadır. Dolayısıyla yazı genelinde önemli
bir ayrım olarak; “fantastik rol yapma kurgula-
rı” kavramıyla kast ettiğim şeyin, Tolkien son-
rası farklı bir yöne evrilen fantastik edebiyatı,
rin oluşturduğu türü tanımlamak için kullan-
dığımı ve yazı boyunca bu tanıma başvurmak
gerektiğinde “FRY” kısaltmasını kullanacağımı
de belirtmek isterim.
Fantastik nedir? Aslında sözlük tanımları
bu konuda yeterli gözükse de, Jean-Luc Ste-
inmetz’in farklı sözlük ve kültürlerdeki kulla-
nımından yola çıkarak tıpkı edebiyata tesiri
gibi fantastiğin, tekinsiz bir belirsizlik olduğu
söylenebilir. Üzerinde pek çok eleştirmenin de
mutabık kaldığı üzere “korku” fantastik ede-
biyatın başat izleklerindendir. Bunun yanında
Todorov’un sınıflandırması yüzünden kendini
“fantastik edebiyat” kapsamına dâhil eden ne-
redeyse her eser ya tekinsiz ya da olağanüstü
anlatıma dönüşüvermektedir1. Bu bağlamda
Steinmetz’in kendisine yönelttiği eleştiriye
katılarak herhâlde fantastik edebiyatı hiçbir
şeyden bahsetmeyen, hiçbir sonuca ulaşmayan

68 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020


koca bir hiçlik olarak tanımlamak gerekir. Zira
günümüz eserlerini incelemeye kalktığımız-
da Todorov’un dar fantastik tanımı içerisinde
hiçbir eserin fantastik edebiyata dâhil olma
ihtimali yoktur. Destanların, masalların bir öte-
sinde, gerçeğin bir gerisinde, arada kalmış, jeo-
politik edebiyat diye bir kavram olsa tam da o
jeopolitik konumu itibariyle ne İsa’ya, ne Mu-
sa’ya yaranabilmiş bir edebiyat türüdür fantas-
tik edebiyat.
Salt eleştirel tanımlara, kendisine pay biçi-
len ve dışına çıkmaması buyur edilen izleklere
bakarsanız fantastik edebiyat koskoca dünyada
üç-dört kişiden başkasının iştigal etmediği bir
edebiyat olarak kalır. Oysaki kaçış olarak gö-
rülen ilerleyişi, fantastik edebiyatı genişleyen
bir yapıya dönüştürmüştür. Başka ve daha kap-
samlı bir yazının konusu olmakla birlikte, işbu
yazının sahibi, bugün bilim-kurgu, korku, FRY
kurguları ve hatta Kafkaesk, postmodern gibi
kendi içlerinde dahi alt başlıklara ayrılabilen
türlerin hepsinin fantastik edebiyattan neşet
ettiği görüşündedir.
Peki, neden bir kaçış edebiyatı olarak algı-
lanmakta veya adlandırılmaktadır? Fantastik
edebiyat için yapılan bu kaçış tanımlaması ne
kadar doğrudur? Bu ve benzeri soruları cevap-
landırabilmek için fantastik edebiyatın ortaya
çıkış dönemine ve yazarların bu türe yönelişine
bakmak faydalı olabilir. Pierre-Georges Castex’in
“Nodier’den Maupassant’a Fransa’da Fantastik
Öykü” adlı eserinde eleştirmenin “fantastiğin
günlük gerçekliğin yapısında yarattığı kırılma ve
yarılmadan” bahsetmesi bu anlamda önemlidir.
Türün en önemli temsilcileri olan E.T.A. Hoff-
mann, Guy De Maupassant gibi yazarların gün-
lük gerçekliği kabullenmeyişleri ilgili bir yönelim
söz konusudur. Elbette günümüzde “fantastik”
bu yazarlar için ifade ettiği anlamdan çok daha
geniş kapsamı ifade etmektedir. Bununla birlikte
geçmişte de, günümüzde de yazarları, başkaları-
na göre bu kaçışa iten şey; özellikle Aydınlanma
Çağı’nın ardından baş gösteren mucizelerin, ola-
ğanüstülüğün, doğaüstü olayların, metafiziğin,
MAKALE 560
J.J.R. Tolkien
parapsikolojinin, anlamlandırılamayanın dışla-
narak, karşılaşılan her şeyin akıl ve bilim yoluyla
değerlendirip ele alan, sorgulayan mantığa, bu
mantığın dayattığı kurallara karşı bir tepki2, bir
başkaldırıdır.
Farklı tanımlamalarda görüldüğü üzere,
“yaşanılan dünyaya karşı duyulan, çekince, ra-
hatsızlık ve bilinmezlikten doğan etki, korku;
bunun neden olduğu iç sıkıntısı ve huzursuz-
luğun3 yansıması, yazarın varlığına sahiden
bağlı olan veya yazar tarafından kurgulanmış
ve yarattığı karakterlerden biri tarafından des-
teklenmiş bir iç gezinti”4 olan fantastiğin bir
kaçış olarak nitelendirilmesi bu yansıma veya
içe dönüşün basite indirgenmesinden başka bir
şey olamaz.
Mevcut gerçekliğe karşı sunulan tepkinin,
başkaldırının devamında yol açtığı yeni akımlar
ile fantastik arasındaki bağlantılar sıklıkla göz
ardı edilmektedir. Burada fantastik edebiyatın,
gerçekçiler ve hatta ilginçtir gerçeküstücüler
tarafından küçük görülmesinin de büyük payı
vardır. Oysa her iki görüş tahtında, gelenek-
selleşmiş anlatım yollarının, üslubun tıkandığı,
kendini aşamadığı, eleştiride bulundukları çağda
bile bariz bir hakikat olarak ortadadır. Gogol’ün
HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI
69
560 MAKALE
“Palto” ve “Burun” öyküleri, Dostoyevski’nin
“Öteki”si ve hatta fantastik edebiyatın pek çok
izleğini bünyesinde barındırdığı hâlde Kafkaesk
olarak ayrılan Kafka’nın yazını, fantastik anla-
tının korku, belirsizlik, gerçekdışılık kıstaslarına
uyarak geleneksel anlatımı yıkmak konusunda
oldukça kararlı davranmışlardır. Esasında Kafka-
esk olarak adlandırılan türün, fantastik edebiyat
ile postmodern edebiyat arasında “sui generis”
bir köprü olduğu da düşünülebilir. Nitekim post-
modern edebiyatın en önemli kalemlerinden
Borges’in özellikle Alef ve Yolları Çatallanan
Bahçe derlemeleri tahtında, artık bir fantastik
edebiyat yazarı olarak kabul edilme isteği5 de bu
görüşümün ihtimal dairesinde değerlendirilmesi
gerektiğini ispat etmektedir.
Velâkin, bugün fantastik edebiyat denildi-
ğinde anladığımız şeyin daha farklı olmasının
sebebi hiç şüphesiz Tolkien ve onun çocuklarına
anlattığı “Hobbit” masalı olduğu gerçeğinin al-
tının çizilmesi lazım. Fantastik; gerçekdışı, ger-
çeğin ötesinde olan bir tür olarak masallar ve
destanlardan farklı olarak algılanır. Buraya ka-
dar hiçbir sorun yoktur. Ancak temelde “Hobbit”
ve Yüzüklerin Efendisi üçlemesinin bir masalı
alıp, fantastik edebiyatı baştan aşağı değiştire-
rek FRY kurgularının fantastik edebiyata hâkim
olmasına sebep olduğunu not etmeliyiz. Yazımız
açısından bu bahsin tartışılması önemlidir zira
fantastik edebiyata “gerçeklikten kaçış” itha-
mının kolaylıkla yapışıyor olmasının en önemli
sebeplerinden biri Tolkien ve ardılları tarafından
oluşturulan “hayali/kurgu dünyalara” sığınma-
nın okurda yarattığı mutluluk edebiyatın üvey
evladı olan fantastik türün bir kaçış edebiya-
tı olarak algılanmasının müsebbiplerindendir.
Oysa edebiyat, okuma eylemi başlı başına gerçek
dünyadan kaçıştır. Burada ayırt edilmesi gere-
ken en mühim nokta, fantastik edebiyatın ger-
çekliği reddeden bir kaçış olarak algılanmasına
koyduğum şerhtir.
Tolkien külliyatında yer alan eserler, bir yan-
dan gerçekte var olmasının mümkün olmadığı
masal dünyaları yaratırken, öte yandan fantas-
70 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020
tiğin Steinmetz tarafından da vurgulanmış en
mühim özelliklerinden biri olan “olağandışılığı
kuşatıp, sebebini araştırma”6, kurguyu gerçeğin
bir parçası hâline getirme işlevini de yerine ge-
tirmektedir.
Usta yazar bunu iki şekilde yapmaktadır. İlk
olarak alternatif bir gerçeklik oluşturarak mev-
cut gerçekliği yıkmaktadır. Bilbo Baggins’in
yazmaya başlayıp, Frodo’nun devam ettirdiği
kırmızı kitap aradan geçen binlerce yıl sonra gü-
nümüz gerçekliğindeki yazarın eline ulaştığını
söyleyerek kurgusal zeminle gerçeği bağlaması
bir yönüyle bu durumu izah etmektedir. İkinci
olarak ise miti ve masalları yıkmaktadır. Yaratı-
lan orta dünya evreninin kozmogonisi “Silmaril-
lion” ile oluşturulur. Haritası, insanlık tarihinin
geçmişindeki uygarlıklarla kurulabilecek bağlar
ve hatta alegorik benzeşimlerin gölgesinde mit-
ler parçalanır. “Eski dünyamızda ejderhalar, cü-
celer, elfler ve hobbitlerin de var olduğu ancak,
ejderhaların yok edildiği, cücelerin, hobbitlerin
ve elflerin toprakları terk ettiği, insan krallığının
bütün Orta Dünya’ya hükmettiği eski bir çağı”
varsaymamızı, mitlerin, esatirin bir parçası ola-
rak görmemizi ister. Bu noktada Kelt mitlerin-
deki kanatlı periler olan elfleri, insan suretinde
yeniden kurgular ve onları başkalaşıma uğratır.
FRY kurgularındaki yol ve yolculuk modelini is-
temeden de olsa ardıllarına dayatır.
Gerçekten de Tolkien’in yaptıklarını izleyen
ardılları, onun yaptıklarını motomot ele alarak
kendilerine hayali birer evren kurup karakter-
lerine mevcut gerçeklikte yaşayan insanların
özellikleriyle donatarak onları bir yolculuğa çı-
karır. Benimsedikleri kozmogoni ve mitler, Tol-
kien’in oluşturduğu çizgi üzerinde ilerler. Esasen
yolculuk motifi Joseph Campbell’ın mitler için
Kahramanın Sonsuz Yolculuğu adlı eserinde de
ele aldığı olmazsa olmaz kıstaslardan da biridir.
Fantastik edebiyatın doğuş nedeni olan akıl ve
bilimle ele alınan sorgucu mantığın reddi, Tol-
kien’le birlikte FRY kurgularının yeni bir masal
tipi olarak esatiri ele geçirmesine de neden ol-
muştur. Çağdaşlarının Oxford Üniversitesi’nin
 MAKALE 560
profesörüne yönelttikleri eleştirinin günbegün
katlanışı, fantastiğin “çocuk masalları, gerçek-
likten kaçış” damgasını yemesini kuvvetlendi-
rirken, yeni fantastik tür, gerçeklikten “kaçmak”
isteyen okurda karşılığını bulmuştur. Bir kısım
akademisyen ve eleştirmenin şiddetli eleştirile-
rinin en önemli sebeplerinden biri içinde bulun-
dukları anın gerçekliğinin yıkılmasından korkan
yetişkinler olmaları ve yeni fantastik yüzünden,
bu gerçekliğe hiç olmadıkları kadar bağlılıkla sa-
rılmak zorunda bırakılmalarıdır.
David Eddings, Ursula Le Guin, George R.R.
Martin, Andrzej Sapkowsy gibi yazarların eski
fantastiği değiştiren FRY kurguları türünde ver-
diği seçkin örnekler, bugün Steampunk, Tarihi
Fantastik, Bilim-Kurgu, Cyberpunk, Gotik Kurgu,
Grimdark gibi pek çok farklı alt türle gittikçe
genişlemektedir.
Fantastik Edebiyatla ilgili olarak en çok su-
nulan “gerçek dışılık, gerçeklikten uzaklık” ta-
nımının farklı algılanması gerektiğini yazının
başında belirtmiştim. Zira günümüzde muazzam
çeşitlilikte karşımıza çıkan fantastik edebiyatta,
kurgular, karakterler, mekânlar ve hatta zaman-
lar gerçek dışı olarak algılansa da, yazarlarının
ve okurlarının burada hakikat sonrası çağda
kendilerine yeni bir hakikat aradıklarını söyle-
mek pek de yanlış olmaz.
Ülkemiz özelinde oldukça yeni sayılan fan-
tastik edebiyat, tıpkı diğer ülkelerde uğradığı
eleştirilerin gadrine uğramakta, “saçma sapan,
çocuk işi, uydurma, hurafe” olarak algılanmak-
tadır. Kaldı ki Steinmetz’den aktarıldığı üzere
fantastik edebiyat, İslam retoriğinde “hikayat-ı
huraffa” olarak geçmektedir. Steinmetz eserinde
hurafenin aşağılama kastını açıkladıktan sonra
Binbir Gece Masalları’nı edebiyatının bir parçası
kabul eden kültürün fantastik edebiyata karşı
takındığı tutumun çelişkisini ortaya koyar7. Lâ-
kin kültürümüz açısından çok daha çetrefilli bir
durum söz konusudur.
Türk Mitolojisinin derinliği, hikâyeleri, ma-
salları yazının başından bu yana bahsettiğimiz
gerçek dışılığın odak noktasında yer almaktadır.

HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI

71
560 MAKALE
Daha da önemlisi Türk tasavvufuna ait evliya
mesellerindeki olağanüstülük gerçek kabul edi-
lirken, fantastik edebiyatın saçma olarak adde-
dilmesidir. İşin ilginç yönü mühim bir bağlantı
olarak Tolkien sonrası fantastiğin en önemli öl-
çütlerinden biri olan “yol, yolculuk” kavramları,
“yolda olmak, kervanı yolda düzmek, bir nihaye-
te ulaşmak değil yolda yürümeye devam etmek”
gibi ilkelerle serpilen tasavvufun anlatıları, kıs-
saları ve meselleriyle bariz şekilde uyuşmaktadır.
Hakeza “varılacak sona değil yola odaklanmak”
şiarının tasavvufi algısı, fantastik edebiyatın
“belirsizliği” ile de örtüşmektedir.
Edebi bir değerlendirmenin ortasında işi
uhrevi veya dini bir noktaya sokmak için bu
benzerlikten dem vurmuyorum. Aksine fantas-
tiğin hâkim olduğu alanın iki yüz yıllık edebi bir
mesele değil, insan arayışının temeli olduğunu
ispat için önemli bir bağlantı olduğu için vurgu-
lanması gerektiği inancındayım. Wolfgang Iser’e
göre metinde yazar her şeyi söyleyemez ve ister
istemez birtakım yerlerin doldurulması okura
düşer. Yazarın okura bıraktığı bu boşluklara “boş
alan” ya da “belirsizlikler” denir8. İşte fantas-
tik edebiyat yazarı ile okurunun buluştuğu bu
belirsizlik, onların birlikte kaçtıkları bir noktayı
değil, birlikte bulmaya çıktıkları bir arayışı sem-
bolize ediyor olabilir.
Eleştirmenlere çocuksu bir kaçışı anımsatan
şey, aslında kendi çıkmadıkları bu arayış yolcu-
luğuna duydukları gıptanın getirdiği öfke de
olabilir. Gerçek denildiği zaman mangalda kül
bırakmayan eleştirmenlerin ve yazarların, üze-
rinde mutlak olarak buluştuğu bir gerçek, bir
hakikat tanımı dahi yoktur. Fantastik edebiyat-
la sıkı bağları olan postmodern edebiyat bugün
hakikatlerin yıkıldığı ve ardında arayışımıza
devam ettiğimiz post-truth çağından dem vur-
maktadır.
Baudrillard’ın simülakrları, aslında gerçeğin
simüle edilmiş hâlinin dahi simüle edilmiş sürü-
mündeymişiz gibi hissettiren o dokusu, sadece
yeni keşfettiğimiz için şimdi var olmuş bir şey mi
sanılmaktadır? Yoksa yüzlerce yıl öncesinde bu
72 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020
hakikatler çoktan yıkılmış olduğu için mi insan-
lar gerçekliği farklı yerde aramaktadır?
Yazının en başında fantastik kelimesine kar-
şılık olarak sunulan “gerçekdışı, gerçeklikten
uzak” tanımına bir şerh koymuştum. W.B. Ye-
ats’in nihayetinde karşılaşacağımız gerçekliğin
“belirsizliğimizin ortasında haykırıp duracağı-
mız”9 olduğunu söylemesinde, fantastik edebi-
yatın en önemli kıstası olan “belirsizliğin” bu-
lunması bir tesadüf olmamalıdır. Fantastik ke-
limesinin tam karşılığı “dış gerçeklik” olmalıdır.
Yazarının ve okurunun bu dış gerçekliği aradığı
yer belirsizliğimizin ta kendisidir.
Ezcümle şöyle de söylenebilir; insanlığa ger-
çeklik diye yutturulmaya çalışılan bu âlemden
kaçmak için kendini fantastik edebiyata teslim
eden yazarlar ve okurların kaçışı bir arayıştır.
Savaşmaktan korkmasalar da mücadele etmeye
değer görmedikleri bir çağda, eylemlerinin kaçış
olarak adlandırılmasını umursamıyor, bunu son
çare olarak görüyor olabilirler. Algı ve doğru ta-
nımaz, her şeyin alt-üst, herkesin iyi-kötü oldu-
ğu, şeffaflaşanların transparanlıktan öteye ge-
çemediği, “gerçek budur” diyemedikleri bir çağ
için savaşma azimleri kalmamış olabilir.
Fantastik edebiyat gerçekten yapay olana
değil, başka ve arayışı bitmeyebilecek bir dış
gerçekliğe kaçış yoludur. Çok uzun süredir farklı
bir algıda gerçeği aradığı ve belki de bulmaya
en yakın olan tür olduğu üzerinde ise kuvvetle
düşünülmeyi hak etmektedir.
1
Tzvetan Todorov – Fantastik, Edebi Türe Yapısal Bir
Yaklaşım, Metis Yayınları, 2012 2. Baskı, Sf. 31.
2
Aydın Ertekin - Fantastik Yazın Nedir? Atatürk
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2007 Cilt:
9, Sayı 1, Sf. 35, 36.
3
Aydın Ertekin – a.g.e. Sf. 36.
4
Jean-Luc Steinmetz – Fantastik Edebiyat, Dost Yayınları
Ankara, 2006, Sf. 17.
5
Jean-Luc Steinmetz – a.g.e. Sf. 134.
6
Jean-Luc Steinmetz – a.g.e. Sf. 13.
7
Jean-Luc Steinmetz – a.g.e. Sf. 10.
8
Berna Moran - Edebiyat Kuramları ve Eleştiri, İletişim
Yayınları, 28. Baskı 2018, Sf. 242
9
Richard Ellmann - Dört Dublinli, Alfa Kitap, 2016 Sf. 70. ❮
 BUGÜN YARINDAYIM
SEMİH DİRİ


“HAYIR!” DEDİ BİR YANIM, UMURSAMADIM – NEREDEN BAKARSAM BAKAYIM BU BİR KAÇIŞTI-
DİĞER YANIM BU SORGULAMADAN DAHA BÜYÜK DERTLERİM OLDUĞUNU
ANIMSATTI BANA. ZİRA BUGÜN YARINDAYIM

ugün yarındayım. Uzun zamandır, ne çekleştirmemek için yüzlerce bahanem hazır

B kadar uzun saymadım. Az az yaşayan

biri için bir ay epeyce uzun olmalı. Be-
nim için oldukça uzun olan bu bir ay boyunca
her gün istisnasız her şeyi erteledim. Fatura-
lar ödenecek, yarın öderim. Evraklar gönde-
rilecek, yarın gönderirim. Rengini tam kes-
tiremediğim, dağınık kaşlarımın altında bir
sırrın gölgesinde ezilircesine duran gözlerimi;
konuşmaktan imtina eden hayretten büzüş-
müş dudaklarımı aynada görmeyeli yine uzun
zaman olmuştur. Kendi kendime, kendimden
kaçışımın sebeplerini sorgulamayı bile erte-
ledim. Dün hıçkırarak ağlamak geldi içimden;
durmaksızın hiddetlendim, vahşileşecek gibi
oldum. Dedim ki yarın…
Bugün yarındayım. Yüz gram leblebiyle
yüz gram çekirdek alıp sahilde bir güzel ke-
mirecektim. Kestirme yoldan bir kaçış bul-
muştum. Şimdi yine aynı sebepsiz eylemi ger-
ama öteleyemedim, üstüme geçirdiğim ilk
pantolonla tişörtü giyip fırladım sokağa. Zira
bugün yarındayım. Köşedeki kuruyemişçiden
içeri girdim.
-Merhaba, dedim.
-Ne istersiniz? Diye sordu benden çirkin ol-
duğunu fark ettiğim kır saçlı tezgâhtar.
-Yüz gram tuzsuz leblebi ile yüz gram
tuzsuz alaca çekirdeği karıştırmasını istedim.
Adam yüzüme bile bakmadan hızlıca tezgâ-
hın çekmecesini açtı. Küçük boy kese kâğıdı-
na istediklerimi koydu, tarttı. Bir iki kere kese
kâğıdını sallayıp leblebi ile çekirdekleri karış-
tırdı. Kese kâğıdını aldım, beş lirayı tezgâhın
üzerine bırakıp dışarı çıkacağım sırada topuklu
ayakkabı sesi işittim. İrkildim o sandım, gelen
o değildi. İçeri burnu topuklarından büyük bir
kadın girdi. Gelenin o olamayacağına ikna ol-
dum. Tezgâhtar adam:

HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI

73
560 HİKÂYE
-Hoş geldiniz hanımefendi, dedi, herifin yü-
zünde pislik bir gülüş belirdi.
Topuklu ayakkabı giyen kadın:
-Hoş bulduk, iki yüz gram Antep fıstığı, iki
yüz gram badem, yüz gram kaju yüz gram da
fındık alabilir miyim? dedi.
Kır saçlı, pis gülüşlü tezgâhtar:
-Tekrar hoş geldiniz hanımefendi, dedi .
Sinirim bozuldu, keyfim kaçtı. Keyfim hep
kaçar, keyfim kaçmayı mütemadiyen ertele-
mez. Hızlı adımlarla sahile indim. Bir bank
buldum. Bank boştu, o yoktu. Hep bankın sağ
köşesine ilişirdim, yalnızlığın suçu bankın tam
ortasına oturdum. Bu banka onunla her otu-
ruşumuzda yüzüm aydınlanırdı. Bu kez içim-
de bir fenalık olacağı hissi çalkalandı durdu.
Geceleri teğet geçen, gündüzün tam ortasında
günümü lime lime eden bir karabasan çöktü
sanki içime, ruhum daraldı. Keyfim kaçmıştı
bir kere, keyfim geri gelsin diye kese kâğıdı-
nı açtım usulca, ağzıma birkaç leblebi attım.
Üstümden kıçını tutamayan ablak bir martı
geçti, üstüm pislendi. Eve dönmeliyim dedim
içimden, kahrolası bir gün. Neden çıktım ki dı-
şarı. Eve dönerken kendime de kızdım. O yok,
olmayacak, gelmeyecek. Gelemez! Yerleşmiş
tüm olağanlığa kafa tutan, hiçbir şeye boyun
eğmen ben, bir kuş pisliğinden kaçıyordum. Ya
da onun yokluğundan…
“Hayır!” dedi bir yanım, umursamadım –
nereden bakarsam bakayım bu bir kaçıştı- di-
ğer yanım bu sorgulamadan daha büyük dert-
lerim olduğunu anımsattı bana. Zira bugün
yarındayım.
Eve döndüm. Posta kutusunda birkaç ih-
barname… Geleli günler olmuş. İçeri girdim,
yıkanmak iyi gelir her yanım kuş pisliği. Mus-
luğu açtım; tuhaf sesler geldi. Cılız, sarıya ça-
lan serçe parmağı kıvamında bir su aktı; çok
geçmeden durdu. Az evvel okumaya tenezzül
etmediğim ihbarnamelerin sebebini anladım.
Gündüzdü, denemek için lambayı yakmayı
74 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020
denedim. Elektrik de kesilmişti. Koridordan
salona doğru bir hışım gittim. Masamın başı-
na çöktüm. Posta kutusundan aldığım zarfları
inceledim. Dava dosyası: tazminatsız işten çı-
kış… İcaralar: ertelenmiş borçlar… Abonelikler:
okunmamış dergiler…
Bir aydır ertelediğim şeyler arasında en
başta yaşamak gelir. Hâlbuki ne bileyim… De-
neyimlenemeyen, yalnızca sezilen; yaşanama-
yan olsa olsa yaklaşılan bir şeydi onu sevmek.
Ne oldu da içine düştüm, bu yassı karaltının.
Böyle anlarda hep kaçacak bir delik ararım.
Yine aradım; kaçtığım yerde eski, hazin bir
kaybediş öyküsü kucak açtı bana. Tedirgin de-
ğilim, kaçtım bu histen kucaklayamadım onu.
Bugünün işini yarına bırakma klişesinin etek-
lerine sarıldım. Hüzünle karışık sinsi bir mah-
cubiyet duydum. O öleli- o bir kadın adı bu
bahiste önemsiz- zaman benden ben zaman-
dan gideli tam bir ay olmuş.
Dökme suyla tıraş oldum, kravatımı taktım.
Ona gitmeliyim- henüz mezar taşı bile yoktur
anımsadım- toprakla konuşmak pahasına ona
gitmeliyim. Köşedeki kuruyemişçiye bitişik bir
çiçekçi vardı. Cepte para... Köşedeki apartma-
nın önündeki gülleri gördüm. Etrafı süzdüm,
kocakarılarla münakaşa pahasına kopardım on-
lardan. Güller solgundu, günler solgun. Tam bir
ay dile kolay. İskeleye yetişip karşıya geçecektim.
Bu sefer ertelemedim, vapura yetişmek için koş-
maya başladım.
Delirmek üzereyim, belki de delirdim. Aya-
ğım kaydı yere düştüm. Boylu boyunca uzan-
dım yere ağzımdan bir şeyler aktı. Belki söz-
cük, belki kan; bilmiyorum. Hani dün hıçkı-
rarak ağlamak gelmişti içimden, durmaksızın
hiddetlenmiş, vahşileşecek gibi olmuş yine de
kendimi tutmuştum. Yere yüzükoyun uzanın-
ca tutmadım kendimi, ağladım. Keyfim, kaçık.
Aklım kaçık. Kalbim gitti benden, aklım bari
gelsin başıma. “Gelmez!” dedi içimden bir ses,
“Giden hiçbir şey geri gelmez. Öğren, alış yaşa.
Çünkü bugün, bugündesin…” ❮

İHANETLE SADAKAT ARASINDA
JAMES WİLLİAM REDHOUSE
Redhouse denilince zihnimde
canlanan şey çoğu okurda olduğu gibi
bende de ilkokuldan liseye kadar eli-
mizden düşürmediğimiz kırmızı kaplı
sözlüktü. Ta ki Dr. Harun Tuncer’in
yüksek lisans tezini okuyana kadar.
Çok şaşırmıştım. İlk tepkim, “Redhou-
se, birinin adı mıymış yahu?” olmuştu.
Sayın Tuncer’in cevabı daha da şaşır-
mıştı beni: “Hem de hayatının önemli
bir kısmı Osmanlı devletinin bir me-
muru olarak geçen birinin adı.” Tez-
de çok daha fazlasını bulduğum, dün
gibi aklımda. Başka akademik bir tezi
bu kadar hevesle ve akıcı bir şekilde
okuduğumu hatırlamıyorum.
İşte o gün okuduğum bu tez,
geçtiğimiz şubat ayında Rumuz Ya-
yınları etiketi ile kitap hâline geldi.
Yazar, James William Redhouse adı-
na bir de üst başlık eklemiş: İhanetle
Sadakat Arasında.
Dr. Harun Tuncer, girişte de be-
lirttiği gibi şimdiye kadar Redhouse
hakkında bildiklerimizi borçlu ol-
duğumuz Amerikalı akademisyen
Carter V. Findley’in eserinin üzerine
akademik olarak katkıda bulunmakla
kalmıyor, Türkiye’de bu alanda yapıl-
mış kısıtlı çalışmaları derleyip topar-
layarak eksiklerini ve yanlışlıkları da
ortaya koyuyor.
76 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020
KİTAPLIK
❯ İHANETLE SADAKAT ARASINDA JAMES
WİLLİAM REDHOUSE
❯ GERÇEĞİN ORTASINDA
❯ ÇOCUKÇA BİR DİRENİŞ
❯ PARMAK HESABIYLA İKİ KİŞİ
❯ SCHRÖDİNGER’İN PAPAĞANI

Ekler kısmı hariç üç bölümden
oluşan kitapta önce James Redhou-
se’ın hayatı, sonra şahsiyeti ve en
sonunda da ardında bıraktığı eser-
ler yer alıyor. Sonuç bölümünde ise
Redhouse hakkında bilinenleri alt
alta koyarak nihai manzarayı ortaya
koyuluyor.
İstanbul’a bir gemi miçosu ola-
rak geldiği tahmin edilen James
William Redhouse, İngiltere’de al-
dığı haritacılık ve teknik ressamlık
eğitimi sayesinde o zamanlar mo-
dernleşme çabası içinde olan mü-
hendishanede kendine yer buluyor.
Birçok yabancı mühendisin bulun-
duğu bu kurumda yabancı dile olan
yatkınlığı sayesinde ön plana çıkı-
yor. Girdiği her kapıda bir boşluğu
dolduran Redhouse’ın biraz da şan-
sının yaver gittiğini söyleyebiliriz.
Kaptan-ı derya tercümanlığına ka-
dar yükseliyor. Bazı uluslararası ant-
laşmalarda çevirmen olarak yer alı-
yor. Bulunduğu yerlerin kritik olma-
sı sebebiyle bir tahkikat da geçiren
Redhouse, bir yandan İngiliz sefirine
mektuplar göndererek Osmanlı bü-
rokrasisini yönlendirme çabası için-
de olan sefarete jurnalcilik yaparken
bir yandan da ilk Osmanlıca - İngi-
lizce, İngilizce - Osmanlıca sözlüğü
de yazıp yayımlatma çabası içinde
bulunuyor. Son günlerini ülkesinde
geçiren Redhouse’ın İngiltere kamu-
oyunda Osmanlı’yı savunduğunu da
öğreniyoruz.
Konunun ilgi çekiciliğinin yanı
sıra kitaba değer katan şeylerden biri
de yazarın üslubudur. Dr. Harun Tun-
cer’in akademik tezlerin okuru boğan
soğuk üslubu ile arasına belirgin bir
set çektiğini ifade etmeliyim. Ayrı-
ca sadece hayatını aktarmak yerine
yazar sesiyle aralara girip okuru ile
samimi bir ilişki kurarak Redhouse’ı
birçok boyutu ile yansıtmayı başar-
dığını görüyoruz. Böylece İhanetle
Sadakat Arasında James William Re-
dhouse’ın, akademik dünyanın haya-
tı-sanatı-eserleri üçgenine saplanmış
biyografilerinden kolayca sıyrıldığını
söyleyebiliriz.
James William Redhouse’un ha-
yatını daha yakından öğrenmek is-
teyenler için kitaptan bazı başlıklar:
“İstanbul’a Kaçış, Redhouse Tercü-
me Odasına Naklediliyor, Redhou-
se Sadrazamın Emrinde, Redhouse
Müslüman Oldu mu?, Bir Eyüp Sul-
tan İmamı Gibi, Redhouse’ın Mek-
tupları…”
Dr. Harun TUNCER, İhanetle Sadakat
Arasında James William Redhouse,
Rumuz Yayınları, 2020, 176 s.
Erhan Genç
GERÇEĞİN ORTASINDA
Sema Karabıyık’ın altıncı romanı
Gerçeğin Ortasında, yayın hayatına
yakın zamanda başlayan Kitapyur-
du Doğrudan Yayıncılık’tan çıkan ilk
eserlerden biri.
Roman, romanın yazılma süreci-
ne dair kurgusal bir anlatıyla karşılı-
yor okurunu. Romanın anlatıcısı olan
Gazel Mercan, yazara bir USB içinde

romanını gönderir. Aynı USB’de bu-
lunan bir başka dosyada da durumu-
nu “Bu romanı sizden başka kimse-
ye emanet edemezdim. Ben buraya
kadar yazabildim ancak. Sonunu
yazamadım. Yaşamak o kadar acıydı
ki yazarak acımı tekrar hatırlamaya
dayanamadım.” sözleriyle açıklar,
kendisini anlayacak birine ihtiyaç
duyduğunu söyler.
Yazar, Gazel Mercan’ın bir gerçe-
ği anlattığını söylediği romanı tekrar
tekrar okuyacak, terör suçuyla mah-
kemede yargılanan ana karakterler
Şahande ve Yusuf’un hikâyesinin pe-
şine düşecektir. Her ikisine de ulaş-
mayı başaran yazar, romanın eksik
kalan kısımlarını bu sayede tamam-
lamayı başarır.
Böyle bir girişle başlayan roma-
nın ilk bölümünde yakın geleceğe
dair öngörüler taşıyan bir kurgu
içinde buluyoruz kendimizi. Uzun
zamandır alışveriş merkezlerine
gitmeyen anlatıcı Gazel Mercan’ın,
bir alışveriş merkezinde gördüğü
İlbilge karakterinden bahsetmesiyle
başlıyor bölüm. İlbilge, 150 kilodan
55 kiloya inip inmeyeceği üzeri-
ne bahis oynanması için, alışveriş
merkezindeki bir camekanın içinde
yaşamını sürdürmektedir. Bu bahis
oyununa bir kısa mesajla herkes ka-
tılabilmektedir.
Daha sonra alışveriş merkezini
ihtiyacını görmek için dolaşmaya
başlayan Gazel Mercan, beklemediği
bir durumla karşılaşacaktır. Bu du-
rumu görüştüğü kasiyer şöyle izah
eder: “Burası sadece şovrum, teşhir
amaçlı yani. Gördüğünüz çoğu alet
prototip ya da görüntüden ibaret…
Şimdi ister evinizden ister buradaki
bilgisayardan siparişinizi verir, son-
rasında da evinizde teslimatı bekler-
siniz.”
Siparişini verip çıkışa yürüyen
Gazel Mercan, çıkmak üzereyken bi-
riyle karşılaşır. Bu kişi roman boyun-
ca hikâyesine tanıklık edeceğimiz Şa-
hande’dir. Hayat hikâyesini dinlemesi
için Gazel Mercan’ı ikna eder Şahan-
de. Ertesi sabah buluştuklarında da
çocukluğundan itibaren anlatmaya
başlar. Şahande’nin Gerçek Hayat Evi
ile bağlantısı Gazel Mercan’ın ilgisini
çekecektir. Daha sonra Şahande’yle
sık sık buluşarak onun hayat hikâ-
yesine tanıklık etmeye devam ede-
cektir.
Gerçek Hayat Evi ise romanın
omurgasını oluşturan bir reality şov
programının adıdır. Aynı evde ya-
şayan yarışmacılar, seyirci oylarıyla
süreç içerisinde elenmekte, sezon so-
nunda da bir yarışmacı büyük ödülü
kazanmaktadır. Gazel Mercan’ın, Şa-
hande’nin, İlbilge’nin, ilerleyen say-
falarda daha fazla karşımıza çıkacak
olan Yusuf’un ve Hümeyra’nın yolları
Gerçek Hayat Evi programı sayesinde
kesişecektir.
Roman reality şov kurgusu üze-
rinden televizyon programlarına
yönelik tespitlerde bulunuyor, eleş-
tiriler ortaya koyuyor. Bir yazar olan
anlatıcı üzerinden de edebi kamuya
yönelik eleştirilerle karşılaşıyoruz.
Sema Karabıyık, daha önceki ro-
manlarında da başardığı şekilde, son
ana kadar acaba yolları nerede nasıl
kesişecek dediğimiz karakterler ara-
sındaki bağı kuvvetli şekilde kuruyor,
şaşırtıcı bir sonla romanı tamamlıyor.
Sema Karabıyık, Gerçeğin Ortasın-
da, Kitapyurdu Doğrudan Yayıncılık,
Mart 2020, 261 s.
Mehmet Faruk Kurt
KİTAPLIK 560
ÇOCUKÇA BİR DİRENİŞ
Öykülerine edebiyat dergilerin-
den tanık olduğumuz Hâle Sert’in
ilk öykü kitabı Çocukça Bir Dire-
niş, odağında insan olan öyküleri
ile dikkat çekiyor. İnsana has sert
duyguların ve acının naif bir dille
işlendiği öykülerde okurun yüreğine
dokunuyor. Dört bölümden ve yir-
mi öyküden oluşan kitabında top-
lumsal sorunlara da dokunan yazar,
öykülerinin odağında daha çok geri
planda kalmış, ezilmiş, yenilmiş ve
mağdur olmuş karakterleri işlemiş.
Hayatla mücadele hâlinde olan, ya-
şamaktan vazgeçmemiş ve yaşadık-
ları anların farkında olan karakter-
lerinin çoğunun isimsiz olması da
bir diğer dikkat çeken nokta. Çoğu-
muzun görmezden geldiği toplum-
sal sorunları işlemiş olması yazarın
topluma dönük yüzünü gösteriyor
bizlere. Aslında hepimizin gözü
önünde bulunan ama bir türlü te-
mas etmeye cesaret edemediğimiz
gerçeklerin peşine düşmüş ve bu
gerçeklere hepimizden çok temas
etmiş. Anlatım dili son derece sağ-
lam olan yazarın naif bir dile sahip
olması işlediği toplumsal sorunların
sertliğini ve karakterlerin yaşadığı
zorlukların okurdaki etkisini bir se-
viyede tutuyor.
Yazar, imgesel yönü kuvvetli,
sembolik değeri, dil zenginliği ve
kendine has üslubu ile modern öy-
küye olan hakimiyetini gözler önüne
sermiş. Öykülerinde dikkat çeken di-
ğer bir unsur da tasvir yeteneği. Öy-
külerinde oluşturduğu atmosferlere
ve ayrıntılara dair tasvirlerin başa-
rısı, okurun zihninde daha belirgin
etkiler bırakmasını sağlıyor. Mekan-
lar, renkler, nesneler ve çevresel fak-
törler nakış gibi işlenmiş. Bu sayede
okur daha sinematografik bir okuma
yapabiliyor.
Kitabın ilk öyküsü olan “Denizin
Dibinde Var Bir…” öyküsünde insa-
nın kendini bulma serüvenine odak-
lanıyor. Sembolik bir öykü olarak da
türünün iyi örneklerinden birisi ola-
rak dikkat çekiyor. Öyküdeki sem-
HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI
77
560 KİTAPLIK
bolik anlatım okurda kalıcı bir etki
bırakmayı başarıyor. “Paltosu Mavi
Kadın” isimli öyküsüne ise insanları
sınıflandırarak başlıyor yazar. Etki-
leyici bir anne-çocuk hikayesinin
işlendiği öykünün okurun yüreğine
işlerken, kitabın geri kalanındaki
karakterlerin ne şekilde okurun kar-
şısına çıkacağının da ipuçlarını ve-
riyor. Toplumsal sorunlara korkma-
dan değindiğini söylediğimiz yaza-
rın bu konudaki öykülerinden birisi
de işlediği bir mülteci hikayesiyle
“Yayın Balığı” öyküsü. Mültecilerin
yaşadıkları zorlukları açlık sorunu-
nu merkeze alarak anlatır. Anne ve
çocuğun çaresizliğini aktarmadaki
başarısı ile dikkat çeker. İmgesel
anlatımlara örnek bir diğer öykü
de “Kimlerdensin?” isimli öyküdür.
Rüya ile gerçeğin iç içe geçtiği öy-
küde ayaklarını kaybetmiş kahra-
manın yüreklere dokunan hikayesi
kurgulanmış bir savaş ortamında
rüya atmosferinde aktarılmış. So-
yut anlatımın gücünü her satırında
hissettiren öykü insani duyguların
aktarılması yönüyle de gayet etkile-
yicidir. Tasvir yeteneğine değindiği-
miz yazarın bu konuda dikkat çeken
öykülerinden birisi de “Gölge” isimli
öyküdür. Etkili bir şekilde tasvir
edilmiş olan korku ve gölge me-
taforu işlenmiş öyküde çocukların
78 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020
dünyasına dair izler görmek müm-
kün. Kitaba da ismini veren “Çocuk-
ça Bir Direniş” öyküsünde ise biz-
leri yoksullukla mücadele eden bir
semtin sokaklarına götüren yazar
oradaki insanların acı gerçeklerini
etkileyici bir kurgu ve anlatımla ka-
leme almış. Yoksulluğun pençesinde
ezilen çocukların çaresizliklerini,
çabalarını ve hayatla mücadelele-
rini anlatır, kadınların dünyasına
dokunur ve kadınların yaşadığı zor-
lukları işler. Kitabın geneline hâkim
olan toplumsal ve insani sorunlara
eğilmenin verdiği sorumluluğunu
fazlasıyla yerine getirir.
Hâle Sert kimi kez somut, kimi
kez imgesel, kimi kez de metafor-
lara yaslanan diliyle incelikli, kalbe
dokunan öyküler anlatıyor. Bizi gö-
zümüzün önünde duran acı hikaye-
lerle ve bu hikayelerin mağdurları
olan karakterlerle baş başa bırakı-
yor, yüzleşmemizi sağlıyor. Gerçek-
leri tek tek vuruyor yüzümüze, hem
de izleri kolay kolay silinmeyecek
şekilde…
Hale SERT, Çocukça Bir Direniş, Hece
Yayınları, 2019, 102 s.
Uygar Atasoy
PARMAK HESABIYLA İKİ KİŞİ
İlk kitaplar yazarı için her za-
man zordur. Özellikle edebiyat de-
nen büyülü dünyanın hem okuru
olarak yoğrulmuş, hem de eğitimini
almış, kendini bildi bileli edebiyatla
haşır neşir bir hayat süren yazarlar
için daha da zordur. Yayınlayaca-
ğı kitap bir öykü kitabıysa, o güne
değin yazdıklarından hangisini seç-
meli, hangilerini başka bir zamana
ertelemeli, seçilen hikâyeleri nasıl bir
sırayla kitaba yerleştirmeli… Bunla-
rın her biri insanın ömründen ömür
alan zor süreçlerdir. Bütün hikâyeler
tek tek gözden geçirilir, içe sinmeyen
bir cümle için bile bazen saatler har-
canır. Yazar bu ilk kitabıyla yeni bir
yola girdiğini ve bundan sonraki yol-
culuğunun nasıl geçeceğini de büyük
oranda bu “ilk” eserin belirleyeceğini
düşünür. Düşünmekten ziyade hisse-
der. Bu nedenlerle ilk kitap hem ha-
zırlığı hem okurla buluştuğu dönem
itibariyle yazarı için heyecanlı ol-
duğu kadar sancılı bir süreçtir. Okur
için de (tabii burada ‘nitelikli’ okuru
kastediyorum) “yeni” bir yazarın “ilk”
kitabı, yeni tanışılan bir insan gibidir.
Hayatımıza yeni bir insanı –burada
bir eseri- alacağımız için heyecanlı
ama bir o kadar da mesafeliyizdir.
Hakkında iyi şeyler duymuşsak bek-
lentimiz yüksek, birden karşımıza
çıktıysa düşüktür. Tanıştığımız insanı
şöyle başından ayağına süzdüğümüz
gibi, elimize aldığımız bir ilk kitabı
da evirir, çevirir, içinde edebi yolcu-
luğa çıkmadan önce nasıl bir yolla
karşı karşıya olduğumuzu kestirmeye
çalışırız. Bazı insanlar böyle eserleri
kendileri keşfetmekten büyük haz
alırken bazıları da hakkında yazılan-
ları ve söylenenleri de merak eder,
beklenti çıtasının yerini ona göre
belirler.
Bu girizgâhı, içeriğiyle ilgili bil-
gi sahibi olmadan okuduğum, çok
nitelikli bulduğum gibi yazarın son-
raki eserleri için bende merak ve
beklentiye neden olan bir “ilk” ki-
tap için yaptım: Parmak Hesabıyla
İki Kişi. On öyküden oluşan kitabın
yazarı Ahmet Balcı, henüz otuzuna
varmadan çok yol almış “mektepli”
bir edip. İstanbul Üniversitesi Türk
Dili ve Edebiyatı’nı bitirmiş, ardından
Kazan’da, Tolstoy Dilbilim Enstitü-
sü’nde Tatarca üzerine yüksek lisans
yapmış. Çeşitli dergilerde birçok öykü
ve denemesi yayınlanmış. Kendisiyle
bu konuyu konuşmamama rağmen
eminim ki, bu kitaptaki on öyküyü
belirlerken, onları sıralarken, hangi
öykünün adını kapağa taşımalıyım
diye düşünürken uykusuz geceler
geçirmiştir.
Çolpan Kitap’tan yayınlanan
kitabın arka kapağındaki tanıtım
yazısında yazarın öyküleri “denge”
sözcüğüyle betimlenmiş. Buna ka-
tılmakla birlikte ben yazarın yazar-
ken dengeyi özellikle gözetmediğini,
doğal, içten ve dolaysız anlatımının
okura bu hissi verdiğini düşünüyo-

rum. Ciddi veya dramatik bir olayı
mizah unsurları kullanarak anlattığı
gibi gülünç bir olayı da son derece
ciddi bir üslupla anlatmayı başaran
Ahmet Balcı’nın ustalığı da bence
burada, dili kullanmadaki mahare-
tinde yatıyor.
Benim okur olarak en çok sevdi-
ğim şeylerden ikisi, mizah ve müzik
neredeyse bütün hikâyelere sinmiş
durumda; bu da hem okumayı ko-
laylaştırıyor hem de ilginin süreklili-
ğini sağlıyor. Bir Demet Tiyatro’dan
Tatlı Kaçıklar’a dizilerden esintiler
olduğu gibi Zeki Müren’den Mor
ve Ötesi’ne kadar şarkılar da eşlik
ediyor anlatıma. Örneğin Neredesin
Firuze filminden bir replik iki ayrı
hikâyede birden karşımıza çıkıyor.
“İntihar edeceksek yaşayarak ede-
lim.” sözü hem kitaba adını veren
Parmak Hesabıyla İki Kişi, hem de
“Şifre Kırıcı” adlı öyküde filmin adı
da anılarak veriliyor.
Sadece müzik ve dizi değil ede-
biyat ve bilim dünyasından isimler
de öykülerde yer yer arzı endam
ediyorlar. Gogol ve birçok yazarı
gördüğümüz gibi Dostoyevski’nin
Ecinniler’deki roman karakteri Pyotr
Stepanoviç de öykülerdeki anlatıcı-
ların iç dünyalarına konuk oluyorlar.
Russell’ın Çaydanlığı teorisi de, Ta-
tarların millî şairi Abdullah Tukay’ın
şiirleri de yazarın bilgi süzgecinden
sayfalara yansıyor.
Her yazar gibi Ahmet Balcı’nın
da bilgi dağarcığı kadar anılarından,
yaşadıklarından beslendiğini de çok
açık görebiliyoruz. Kitapta sekizinci
sırada yer alan Tukay, 27 adlı öykü
bize hem Tatar şairi Tukay hakkında
bilgiler verirken hem de Kazan’da
geçen olayların yazarın kendi yaşa-
dıklarından izler olabileceği hissini
uyandırıyor.
Kitabın ilk öyküsü Aprın da bizi
eski bir Uygur Türk şairi olan Aprın
Çor Tigin’in dizeleriyle karşılıyor:
kasınçıgımın öyü
kadgurar men
kadgurdukça, kaşı körtlem
kavışıgsayur men
“yavuklumu düşünüp
kaygılanıyorum.
dertlendikçe,
kaşı güzelim,
kavuşmayı istiyorum.”
Tabii öykü böyle başlayınca ta-
rihi bir hikâye ile mi karşılaşacağım
diye düşünen okuru yazar bambaş-
ka bir olayın içine sürüklüyor: Genç
müzisyen Göktuğ ve onun sevdiği
kadın Aysu’nun günümüzde geçen,
gerilimle başlayıp sürprizlerle devam
eden ve Aprın Çor Tigin’in hem ken-
disinin hem şiirlerinin de günümüzde
yer aldığı gerçeküstü bir macera…
Öykünün sonlarında da müzisyenin
ağzından yazarın söylediğine hak ve-
riyoruz: “Bazen, gerçek kurgudan çok
daha inanılmazdır.”
“Gaid” isimli ikinci öyküde, üç
yıldır üyesi olduğu derneğin adının
kelime anlamını öğrenmek için bir
toplantıya katılan anlatıcının başına
gelenler anlatılıyor ve okuru koca-
man gülümseten bir sürprizle sona
eriyor.
Benim en sevdiklerimden biri
“Kâinatın Simülatörü Hazretleri İle
Bir Sohbet” adlı öykü oldu ki, zaten
adı da bizi ilginç ve eğlenceli bir
hikâyenin beklediğini belli ediyor.
Yüzüme yerleşen bir gülümsemeyle
okuduğum bu öyküde anlatıcının si-
mülatöre sorduğu bir soruyu alıntıla-
mak istiyorum: “Her şey sicim mi? İp
KİTAPLIK 560
mi yani her şey? İp ne arar kâinatın
merkezinde?”
“Silahlar Konuştuğunda” adlı öy-
küde yazar, tamamen mizah ekseni
üzerine kurulmuş, bir köyde geçen
eğlenceli bir olayı anlatıyor.
Yazarın en önemli mahareti dile
hâkim olması ve kelimelerle oynama
konusundaki hem becerisi hem cesa-
reti. Bu yönüyle bana yer yer Ferhan
Şensoy’u anımsattığını söylemeliyim.
Acı bir olaya bile mizah katabiliyor
oluşu, dokunaklı bir hikâyeyi popü-
ler kültürün ürünü isim veya eserlere
göndermeler yaparak anlatması ben-
ce yazarın üslubundaki en belirgin
özelliği ve bu yazdıklarını kolay oku-
nur ve sürükleyici kılıyor. Zaman za-
man hikâyeleri okuyor değil de dinli-
yor gibi hissediyorsunuz. Bu anlatım
yalınlığı kolay kotarılabilecek bir şey
değildir. O yüzden yazımın başların-
da yazarın çok yol almış olduğunu
belirtirken yaşına vurgu yapma ge-
reği duydum.
Bu dolaysız ve doğal anlatımın
en çok kendini gösterdiği öykü ki-
taba adını veren “Parmak Hesabıyla
İki Kişi” öyküsü… Burada sıradan
insanların, gazetede görsek doğal
karşılayacağımız hikâyesini, inti-
har etmek isteyen ama edemeyen
bir çiftin acıklı hayatlarını anlatan
yazar usta bir kara mizah örneği
sunmuş.
Kitabın en uzun öyküsü “Şifre
Kırıcı” gibi, “Şiir Âşığı” gibi, “Türki-
ye’nin İlk Kübra’sı” gibi öyküler de
hem isimleriyle hem de içerikleriyle
diğerleriyle bir bütün oluşturuyor.
Son bölümde Erasmus’a bir selâm
gönderen yazar, tembellik üzerine
yazdıklarıyla güzel ve anlamlı bir
final yapıyor.
Sonuç olarak şunu rahatlıkla
söyleyebilirim ki, bu kitabı okumak
hem zamanda hem mekânda yolcu-
luk yaptırıyor okura. Hem bilgi hem
hayal vadediyor. Zaten edebiyat da
bu değil midir?
Ahmet BALCI, Parmak Hesabıyla İki
Kişi, Çolpan Kitap, 2019, 132 s.
Engin Topuz
HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI
79
560 KİTAPLIK
SCHRÖDİNGER’İN PAPAĞANI
İşim gereği zaman zaman genç
yazarların daldan dala özgürce at-
ladıkları metinler üzerinde çalış-
mak durumunda kalıyorum. İş başa
düşünce yazarla al takke ver külah
yaparak ve üzerinde sabırla çalışa-
rak sözünü ettiğim metinleri okurun
daha kolay nüfuz edebileceği bir hâle
getiriyoruz. Eser tamamlandığında
bir editör olarak çoğunlukla çıkardı-
ğımız işten gurur duyuyorum. Kendi
kendime diyorum ki; okurlar kanık-
sanmış üslup ve temalar yerine, bi-
raz eksiği gediği de olsa, en azından
özgün hikâyeler okuyacaklar. Belki
bu şekilde kendimi avutuyorumdur,
bilemiyorum.
Batı ülkelerinde “spekülatif
kurgu” başlığı altında sınıflandırılan
anlatı türlerinin popülaritesi yıldan
yıla artıyor. Ülkemizde de batıya
paralel olarak bilimkurgu, fantastik
ve korku gibi spekülatif kurgu tür-
lerinde daha fazla eser verilmeye
başlandı. Yakın zamana kadar Türk
yazarlarının bu türlerde başarılı
eserler veremeyeceği gibi önyargı
vardı. Fantastik ve bilimkurgu tür-
lerindeki eserlere sık sık editörlük
yaptığım için son dönemde bu ön-
yargının kırılmakta olduğunu mem-
nuniyetle görüyorum.
Bu uzun girizgahtan sonra her-
hâlde Murat K. Beşiroğlu’nun Schrö-
dinger’in Papağanı isimli bilimkurgu
öykü kitabından söz etmeye başlaya-
bilirim. Yüz almış altı sayfadan olu-
şan kitap, yukarıda sözünü ettiğim
durumların aksine üzerinde çalış-
maktan son derece keyif aldığım bir
eserdi.
Perseus Yayınları’ndan çıkan eser,
Murat K. Beşiroğlu’nun okurlarla bu-
luşan ikinci bilimkurgu öykü kitabı.
Ayrıca yayınlanmış üç bilimkurgu
romanı bulunan yazarın edebiyatla
uğraştığı yıllar içinde kendisine has
bir dil ve us dünyası oluşturduğu gö-
rülüyor. Perseus Yayınları tarafından
yayımlanan Rüya Sanatçısı romanı-
nın da editörlüğünü üstlendiğim için
yazarın sade, akıcı, kendisine has bir
80 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020
ritmi olan metinler ürettiğini rahat-
lıkla söyleyebilirim. Ayrıca, kitapta
yer alan bazı öykülerde derinden
derine hissedilen sarkastik tonun gü-
lümsemeye yol açtığını belirtmeden
geçemeyeceğim.
Kitapta yer alan altı bilimkurgu
öyküsü, zamanda yolculuk, felaket
sonrası, zekâ artırımı, uzaylılarla ilk
temas, uzak gezegenler gibi sevilen
bilimkurgu temaları çerçevesinde
gelişiyor.
“Türkler bilimkurgu yazabilir
mi?” sorusuna geri dönecek olursak;
Orhan Duru, Gülten Akın, Müfit Öz-
deş, Selma Mine gibi öncü bilimkur-
gu yazarlarımızdan sonra aralarında
Murat K. Beşiroğlu’nun da bulundu-
ğu geniş bir yazar kuşağının bu alan-
da hâlen çok sayıda eser verdiğini
söyleyebilirim. Schrödinger’in Papa-
ğanı, Türk yazarlarının üslup, kurgu
ve yaratıcılık bakımından batılı mu-
adillerinden hiç de geri olmadıklarını
gösteren örnek bir kitap.
Murat K. Beşiroğlu öykülerinde
bilimkurgu öğelerini fazla öne çıkar-
madan, seçici biçimde kullanıyor. Bu
tutum Türk kültürüne has özellikler
taşıyan karakterler kullanmasıyla
birleşince ortaya her türden edebiyat
okurunun sevebileceği öyküler çı-
kıyor. Söylediklerimin somutlaşması
için kitaba ismini veren “Schrödin-
ger’in Papağanı” öyküsünden küçük
bir pasaja yer vermek istiyorum:
“Bizimle feci oyunlar oynadılar
matmazel. Dünyaya gözümü Ams-
terdam’daki bir araştırma laboratu-
varında açtım. Daha en başında bana
bir virüs aracılığıyla bazı insan genle-
ri aktarmışlar. Amaçları neymiş? Sü-
per bir kedi kahraman yaratmak mı
istemişler? Fitili 2019 yılında makak
maymunlarına insanlara ait MCPH1
genini aktaran Çinliler ateşlemiş. Ge-
netiğini değiştirdikleri maymunların
diğerlerinden daha zeki olduğunu
gururla ilan etmişler. Batılılar baş-
langıçta etik falan diyerek kıyameti
koparmışlar ama yıllar geçtikçe treni
kaçırma telaşıyla onlar da hayvan-
ların genleriyle oynamaktan geri
durmamışlar. Bir yeraltı laboratuva-
rında, bilim insanı adı verilen üç beş
zibidinin insafına terk edilmiş olarak
yetiştirildik. Çoğul konuşuyorum
çünkü farklı türlerden bir düzine kedi
söz konusuydu. Yaşadığımız mahkû-
miyetten, gün aşırı kanımızın alın-
masından ve yorucu testlere maruz
kalmaktan nefret ettim. Biz Anado-
lu çocuğuyuz, tutsaklığa tahammül
edemeyiz. Bulduğum ilk fırsatta la-
boratuvardan kaçıp Amsterdam’daki
Türk mahallesine gittim. Karnıma bir
verici yerleştirdiklerini, bulunup ye-
niden laboratuvara götürülmemin an
meselesi olduğunu biliyordum. İşin
en kötü yanı ne, biliyor musunuz?
Diğer kediler de farklı olduğumu sez-
diler. Beni aralarına kabul etmediler.
Hayatımı yazsam roman olur mat-
mazel.”
Bilimkurgu türü, edebiyatımı-
zı zenginleştiren kaynaklardan biri
hâline gelirken bu alanda kalem oy-
natan yazarlarımız yıllar geçtikçe ol-
gunlaşıyor. Schrödinger’in Papağanı
bu bağlamda geniş kitlelerin ilgisini
hak eden bir eser olarak karşımızda
duruyor. Dilerim ki bu eser hak ettiği
yeri bulur ve bu türe gönül veren ka-
lemlerimize örnek olur.
Murat K. BEŞİROĞLU, Schrödinger’in
Papağanı, Perseus Yayınları, 2020,
166 s.
Ayfer Alper ❮

SİNEMA
The Platform
Bir gün kapatsak saatlerimizi
harcadığımız sosyal medyayı. İnter-
neti bu kez daha farklı, daha gerçek
konuları araştırmak için açsak. Her
sene açlıktan kaç insanın öldüğünü
merak etsek. Hamburgerlerin yanına
alıp yemediğimiz patatesleri, kilo
yapar diye korkup içini yiyip bırak-
tığımız ekmekleri, fazla fazla alıp
dolapta çürüttüğümüz yiyecekleri
toplayınca yıllık kaç ton yemeğin
israf edildiğine baksak. Var ile yoku
kıyasladıktan sonra insanın günlük
kaç gram yemekle yaşayabileceğini
ve israf edilenlerle kaç insanın haya-
tının kurtulabileceğini hesap etsek.
Yapabilsek tüm bunları öyle bir defa
da değil, tezini bitirmeye çalışan öğ-
renci yüzeyselliğiyle de değil; kendi-
mize dert etsek bu hesap cetvelini.
O zaman karşımıza çıkacak veriler
can sıkıcı hatta can yakıcı olacaktır.
Günlük yirmi beş bine yakın insan
açlıktan ölürken, yıllık bir buçuk
milyar ton civarında besin israf edi-
liyor. Bir kişinin iki-iki buçuk kilo
yemekle günü geçireceğini düşü-
nürsek basit bir bölme işlemiyle kaç
insanın hayatını kurtarabileceğimizi
buluruz. Ya da umursamazlığımızın
kaç insanın hayatına mal olduğunu
anlayabiliriz. Sorunun merkezinde
paylaşmayı bilmemek yatıyor. Bütün
bu verileri kafasına taktığını dü-
şündüğüm David Desola; temasını
bu açlık ve paylaşmamaktan alarak
ortaya harika bir öykü koyuyor ve
Galder Gaztelu-Urrutia da bu öykü-
yü film hâline getiriyor. Böylece se-
yirci 2019 yapımlı The Platform filmi
ile buluşuyor.
İki kişilik hücrelerin üst üste kon-
durulmasıyla yapılmış dikey bir bina-
dayız. Hücrelerde basit yataklar, lava-
bo ve mahremiyete önem vermeyen
bir tuvalet var. Her ne kadar içerik
bakımından hapishane gibi dursa da
burası aslında bir deney alanı. Kimi
kendi rızasıyla gelmiş buraya kimi
birbirinden beter iki seçenek arasın-
dan burayı seçerek. Yanlarına kendi
ajanda
❯ SİNEMA: the platform
❯ TİYATRO: aşk, her daİm...
❯ SERGİ: SANAT EVE SIĞAR -2

belirledikleri sadece tek bir şey ala-
biliyorlar. Kişi, dışarıdayken yedikleri,
yaptıkları ya da hayır diyebildikleri
olarak tanımlanırken, burada yanın-
da getirdikleriyle tanımlanıyor. Bu-
raya en sevdiği oyuncakla gelen de
var, reklamlarda methiyeler düzülen
son teknoloji ürünü bir bıçakla gelen
de. Ancak biri kitapla geliyor. Kitap
Miguel de Cervantes Saavedra’nın
ölümsüz eseri Don Quijote. Yanında
kitap getiren kişi Goreng ve çoğunlu-
ğunun aksine içeriye kendi isteğiyle
giriyor. Niyeti hayatın yoğunluğun-
dan, kalabalığından uzaklaşarak ken-
diyle kalmak, içini dinlemek, sorular
sormak ve buradan biraz daha güçlü
bir ruh ile çıkmak. Seçilen kitabın
alelade olmadığını, senaryo ile ro-
man arasında gizli bir bağ olduğunu
ve bunun sahneler ilerledikçe belir-
ginleştiğini görüyoruz.
Goreng için ilk başta karşılaştık-
ları her ne kadar oldukça farklı gelse
de kötü görünmez. Henüz burada
geçireceği günler için hevesi vardır.
Fakat yemek vakti geldiğinde gör-
dükleri onu sıra dışı bir maceraya
sokacaktır. Görevliler kapı kapı do-
laşıp tabldotlarla yemek vermezler
içeridekilere. Hücrelerin ortasında
büyük bir boşluk, boşluk içinde ise en
tepeden en aşağı kadar inebilen bir
asansör vardır. Üstü türlü yiyecekler-
le dolu asansör her katta belirli bir
süre durmaktadır. Asansörde görevli
kimse yoktur. Günde bir kez asan-
sör enva-i çeşit yemekle doldurulur
ve katlara gönderilir. Dikkat edilse
herkese yetecek kadar yemek vardır
asansörün üzerinde. Ancak kimsenin
bunu önemsediği yoktur ve herkes
yiyebileceğinden fazlasını yemeye
çalışıyordur. Bazılarının vahşileşti-
ğini, yiyemediklerini yaladıklarını ve
hatta üzerlerine tükürdüklerini gö-
rürüz. Üst katta olmanın verdiği gü-
ven ve kibirle alttakini düşünmeyen
hatta aşağılayanlarla dolu hücreler
dünyadaki serveti adilce paylaşma-
yan günümüz dünyasına getirilen bir
eleştiridir. Çoğu zaman alt kattakile-
re yiyecek hiçbir şey kalmaz. Hâlbuki
somut bir gerçek var ortada: kimse-
nin hücresi sabit değil. Bugün birinci
katta olanların bir ay sonra en altta
olma ihtimali var. Yani yarın belirsiz,
bugün çatlayacak kadar yiyebilirsin
ancak yarın çıldıracak derecede aç
kalma durumu seni bekliyor.
Aylardır içinde olanlar bile bu-
ranın kaç kat olduğunu bilmiyordur.
En büyük tehlike en iyi ihtimalle bir
ay sürecek olan açlıktır. Garip olanı
aç kalan insanların kurulu düzeni
değiştirmeye çalışmaması ve bunu
kabullenmeleridir. Sadece kendinden
üstekilerden nefret etmekle kalmaz
HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI
81
560 AJANDA
kendisinden alttakilere gördüğü mu-
amelenin daha çirkinini yapmaya
kalkar. Senarist kapitalist hayatın
benliğimize gizlediği kast sistemini
bu şekilde vuruyor yüzümüze. Biz
aksini iddia etsek de dünya bu şe-
kilde dönüyor. Bu noktada acımasız
olan senaristin insanlığa bakışı değil
gerçeğin ta kendisi.
Bu kurguda sisteme kafa tutmayı
akıl edecek olan Goreng’den başkası
değildir. Hâlâ insanlığa dair umudu-
nu yitirmemiş olan Goreng, her şeyin
değişebileceğini, yemeğin herkese
yetebileceğini ufak bir dikkatle daha
güzel, daha insansı bir hayatın ola-
bileceğini düşünür ve bir gün asan-
sörden yemek almak yerine asansöre
kendi biner. Her kata gidecek herkese
derdini anlatacak, bunun için öden-
mesi gereken bedeli ödeyecek ama
bu vahşete bir son verecektir. İşte
burada karşımıza yel değirmenleriyle
dövüşen Don Quijote’un transparan
bir hayali çıkıyor sahneye.
Bazı sahneler alışık olmayan se-
yirciyi rahatsız edebilecek nitelikte
olsa da tümüne bakıldığında ortada
bir sorunun varlığını ve bu sorunun
bireysel olmadığını, tüm insanlığı il-
gilendirdiğini; görmezden gelindiği
sürece büyüyeceğini anlatmaya çalı-
şan insanların emeklerini görüyorsu-
nuz. Asansöre biraz dikkatlice baksak
göreceğizdir çözümü. Midelere hep
bayram ettirmek yerine bazen oruçla
82 TÜRK EDEBİYATI HAZİRAN 2020
ıslah edip başkalarının hâlini düşü-
nebilsek bir şeyler değişecek, belki de
çelikten dökülmüş gibi duran tabular
bile yıkılacaktır.
Bayezid Çay
bayezidcay026@gmail.com
TİYATRO
Aşk, Her Daim…
İspanyol Tiyatrosunun Çehov’u
olarak anılan ve 100 ayrı oyunun
sahibi olan dünyaca ünlü yazar Alp-
honso Paso’nun yazdığı Kırkından
Sonra adlı oyundan Serkan Budak
tarafından uyarlanıp yönetilen ve İs-
tanbul Temaşa Tiyatrosu aracılığıyla
seyirciyle buluşan İkinci Bahar, bu
yıl da tiyatro seyircisini güldürmeye
devam edecek gibi görünüyor.
Bir muayenehanenin bekleme
salonunda karşılaşan iki kadın-iki
erkek… Genç kız annesini, genç er-
kek ise babasını doktora getirmiştir.
Bekleme salonunda muayene sırala-
rını beklemektedirler. Gençlerin ikisi
de öğretmendir. İkisi de okullarından
izin alp gelmişler. Bir an önce hasta-
nedeki işlerini bitirip okullarına dön-
meleri gerekmektedir. Beklerken, an-
ne-babasını teselli ederler. Zira anne
ve baba ağrılarından, sancılarından
dem vurup sızlanıp durmaktadırlar.
Nice gencin hedeflerini salt si-
yasetle uğraşma, kariyer yapma,
iyi bir iş bulma, konforlu yaşama,
görevde yükselme, çok para ka-
zanma gibi daha maddesel şeyler
üzerine kurduğu günümüzde, ha-
kiki anlamda yaşıyorum diyebilmek
için evvela bunlara değil; duyguya,
sevgiye, bağlılığa, aşka ehemmiyet
verilmesi gerektiğinin altını çizen
oyun, seyirciyi güldürmesinin yanı
sıra sıcacık bir umutla uğurluyor.
Birçok gencin o maddi unsurları
yegâne amaca dönüştürdüklerinde
yaşayan bir ölü gibi dolaştıkları ger-
çeğiyle yüzleştiriyor. İnsanoğlunun
ruh dünyasına asla uygun olmayan
sözde modern dönemin ve kapitalist
sistemin okul bitirme ve işe başlama
yaşını neredeyse orta yaşlara çekti-
ği, bunları hallettikten sonra ancak
duygu, sevgi, aşk, ilişki, evlilik, aile
kurma, çocuk sahibi olma gibi istek-
lerini gerçekleştirebileceklerini salık
verdikleri, yani kendi deyimleriyle
“ayakları üzerinde durma” ve “ken-
dini ispat etme” gibi efsunlu sözlerle
donattıkları anlayış, insanı bir maki-
ne hâline getirip robotlaştırmaktan
başka bir işe yaramıyor. Bunları gö-
ren bir oyun olan İkinci Bahar, insa-
nın yaşı ve durumu ne olursa olsun,
saf sevginin ve aşkın önem ve önce-
lik vermemiz gereken şey olduğunu
bize hatırlatıyor.
Uyarlayan ve yöneten Serkan
Budak, sade bir reji yapmış. Bu tarz
komedi oyunlarındaki sahneyi böl-
me işlemini doğru yapan Budak, bu
sayede seyircinin oyunu izlerken yo-
rulmasını engellemiş. Maalesef bunu
her rejisör doğru yapamıyor. Birçok
yönetmen, komedi oyunlarını kaosa
dönüştürebiliyor. Bu oyunda bunu
görmemek mutlu etti. Sahne geçiş-
lerinin biraz hızlı olması belki hikâ-
yenin ve karakterlerin derinlemesi-
ne seyirciye tanıtılması bağlamında
eksikmiş gibi yorumlanabilir ancak
bu durum rahatsız etmedi. Çünkü
burada temel vurgu karakterler de-
ğil; onların oyunun ana fikrinde yük-
lendikleri görev önemsenmiş. Yine
de karakterlerin tanıtımında eksiklik
olabileceği endişesiyle en baştaki ikili
diyaloglarda biraz daha nüanslar ve-
rilebilirse iyi olur.

Rejide, doktor karakterinin ara-
lara girip hikâye geçiş dönemlerinde
neler olduğunu uzun uzun anlatması
fazla sürüyordu. Bu anlatılar, daha
nokta vuruşları şekline getirilip kısa
ve öz şekilde olabilir.
Oyunun dekor tasarımında Naz-
mi Karabacak, çok beğendiğim ve
uyarlamaya uygun olan kostüm ta-
sarımında Neşe Hatun, efekt ve ışık
tasarımında Samet Yazgı imzası var.
Oyunun kadrosunda yıllar sonra
tiyatro sahnesine çıkan ve yarım asır-
lık tecrübesiyle sahnede bir kez daha
devleşen Cihat Tamer ve hem dizi-
lerden hem de tiyatro sahnelerinden
bildiğimiz usta oyuncu Bedia Ener
var. İki usta isme, oyuncular Emre
Törün ve Pınar Ünsal eşlik ediyor.
Doktor ve anlatıcı rolüne ise oyunun
aynı zamanda rejisörlüğünü yapan
Serkan budak can veriyor. Usta isim-
ler Cihat Tamer ve Bedia Ener’e zaten
denilecek söz yok. Performansları ve
heyecanları her zamanki gibi hari-
kaydı. Onların haricinde ekibin bütün
oyuncuları da birbirleriyle uyumluy-
du. Herkes, oyunun yalın temposuna,
sakin ve rejisine ve oyunculuk tarzına
adapteydi. Pınar Ünsal, bu rolü daha
önce oynayan iki ayrı kadın oyuncu-
dan sonra üstlenmiş olmasına rağmen
oyunla ve kadroyla bütünleşmişti.
Geçen sezon başlayıp, malûm sü-
reç geçtikten sonraki sezon da devam
edecek olan oyun, keyifli vakit geçir-
mek isteyen tiyatro severlerin gönül
rahatlığıyla gidip izleyebilecekleri ve
bir bakıma bu süreçten sonra da de-
yim yerindeyse kafa dağıtabilecekleri
bir yapım.
Mehmet Konuk
bilgi@mehmetkonuk.net
SERGİ
Sanat Eve Sığar – 2
Sanat Eve Sığar yazı serimizin
ikincisiyle huzurlarınızdayız. Bu yazı-
mızda da çevrimiçi müze ve sergileri
gezmeye devam ederken Leonardo
da Vinci’nin çizimlerini hangi mater-
yallerle yaptığına kadar uzanan bir
yelpazede yolculuğa çıkacağız.
6. Sakıp Sabancı
Müzesi de bu sü-
reçte ziyaretçilerine
evde kalma çağrısı
yaparak onları çevri-
miçi ziyarete yönlendiriyor. Bu kap-
samda şu sergiler ziyaret edilebilir:
a. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e türk
resmi
b. Hat ve Kaligrafi sergisi
c. Abidin Dino’nun hayatı ve eserleri
7. Paris’te bulunan
Louvre Müzesi’nin
de çevrimiçi gezin-
tiler için bir sayfası
mevcut. Bu sayfaya
tıkladığınızda müzedeki antik eserle-
ri, Michelangelo’nun eserlerini ve bir
çok eseri üç boyutlu olarak gezebili-
yorsunuz.
8. Amerika Ulusal
Sanat Galerisi’ndeki
iki çevrimiçi sergiyi
üç boyutlu olarak
gezmek mümkün.
Bu sitedeki grafikler gerçekten ora-
daymışsınız hissi uyandırıyor:
• Edgar Degas (1814-1917) Fransız
sanatçıya ait sergi olan Degas at
The Opera
• Raffaello Sanzio da Urbino (1483
- 1520) İtalyan sanatçının sergisi
olan Raphael and His Circle
Bu gezintiyi yine sanal gerçeklik
gözlüğünüzle yapabilirsiniz.
9. Washington’da
1910 yılında kapı-
larını ziyaretçilerine
açan National Mu-
sem of Natural His-
tory müzesi de bizi geçmişe doğru bir
yolculuğa çıkarıyor.
Sergilerde Afrika fillerinin eko-
lojisi, jeolojik zaman içindeki yer-
leri de dahil olmak üzere insanlarla
bağlantıları hakkında bilgilerden,
Dünya’daki yaşamın başlangıcına ve
dinozorların saltanatı ile gezegen
değişimlerine kadar bir çok tarihsel
sürece şahit olmak mümkün.
AJANDA 560
Louvre Müzesi - Petite Galerie
10. Londra’daki ünlü
Buckingham Sara-
yı’nı 360º izlemek
için yandaki kare
barkodu telefonu-
nuza okutabilir, eğer varsa sanal iz-
leme gözlüğüyle farklı bir deneyim
yaşayabilirsiniz. Sarayın girişinden
itibaren her bir odaya ait kısa açıkla-
malarla gezmenizi sağlıyor.
11. V21 Art Space
şirketi müzeler ve
sergi mekanları için
lazer tarama teknik-
lerini kullanarak et-
kileşimli 360º videolar ve sanal turlar
üreten bir şirket. Bu çalışmaları nasıl
yaptıklarına dair kısa bilgiler sun-
muşlar. Sitede modern sanattan kla-
sik sanata dair pek çok şey bulabilir
ve bunları sanal olarak gezebilirsiniz.
12. V21 Art Spa-
ce’te bulunan ser-
gilerden bazılarına
tıkladığınızda sizi
sanal olarak gezin-
menizi sağlayan başka bir müzenin
sitesine yönlendiriyor. Örneğin: Le-
onardo da Vinci: A Life in Drawing’e
tıkladığınızda Derby Musem’un Le-
onardo da Vinci sergisine yönlendi-
riliyorsunuz. Sergi, interaktif olarak
masanın üzerinde bulunan dergiyi
okumanıza, duvarda bulunan Leo-
narda da Vinci’nin resim teknikleri
hakkındaki videosunu izlemenize
olanak tanıyor.
Ömer Talha Gülmezer
talhagulmezer@gmail.com ❮
HAZİRAN 2020 TÜRK EDEBİYATI
83