Professional Documents
Culture Documents
Ιωάννειο κόμμα
Ιωάννειο κόμμα
org/wiki/%CE%99%CF%89%CE%AC%CE%BD%CE%BD%CE%B5%CE%B9%CE%BF_%CE%BA%CF%8C%CE%BC%CE%BC%CE%B1
Ιωάννειο κόμμα
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Μετάβαση στην πλοήγησηΠήδηση στην αναζήτηση
«5 Τίς ἐστιν ὁ νικῶν τὸν κόσμον εἰ μὴ ὁ πιστεύων ὅτι Ἰησοῦς ἐστιν ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ; 6 Οὗτός ἐστιν ὁ ἐλθὼν δι' ὕδατος καὶ αἵματος,
Ἰησοῦς Χριστός· οὐκ ἐν τῷ ὕδατι μόνον, ἀλλ' ἐν τῷ ὕδατι καὶ τῷ αἵματι· καὶ τὸ Πνεῦμά ἐστι τὸ μαρτυροῦν, ὅτι τὸ Πνεῦμά ἐστιν ἡ
ἀλήθεια. 7 Ὃτι τρεῖς εἰσιν οἱ μαρτυροῦντες [ἐν τῷ οὐρανῷ, ὁ Πατὴρ, ὁ Λόγος καὶ τὸ ἅγιον Πνεῦμα, καὶ οὗτοι οἱ τρεῖς ἕν εἰσι. 8 καὶ
τρεῖς εἰσιν οἱ μαρτυροῦντες ἐν τῇ γῇ], τὸ Πνεῦμα καὶ τὸ ὕδωρ καὶ τὸ αἷμα, καὶ οἱ τρεῖς εἰς τὸ ἕν εἰσιν. 9 Εἰ τὴν μαρτυρίαν τῶν
ἀνθρώπων λαμβάνομεν, ἡ μαρτυρία τοῦ Θεοῦ μείζων ἐστίν· ὅτι αὕτη ἐστὶν ἡ μαρτυρία τοῦ Θεοῦ ἣν μεμαρτύρηκε περὶ τοῦ υἱοῦ
αὐτοῦ».
— 1η Επιστολή Ιωάννη 5:5-9 : Μέσα στις αγκύλες, με τονισμένους χαρακτήρες, φαίνεται το «Ιωάννειο κόμμα»
Ιωάννειο κόμμα ή Κόμμα Ιωάννου (Λατ. comma Johanneum) ονομάζεται η προσθήκη της φράσης «ἐν τῷ οὐρανῷ, ὁ Πατὴρ, ὁ Λόγος καὶ τὸ ἅγιον
Πνεῦμα, καὶ οὗτοι οἱ τρεῖς ἕν εἰσι. καὶ τρεῖς εἰσιν οἱ μαρτυροῦντες ἐν τῇ γῇ»[1] στα εδάφια 7 και 8 του πέμπτου κεφαλαίου της Πρώτης
Επιστολής του αποστόλου Ιωάννη στην Καινή Διαθήκη.[2]
Το τμήμα αυτό, με σαφή τριαδολογική ομολογία, έγινε πολύ γνωστό στην ιστορία της κριτικής του κειμένου της Καινής Διαθήκης εξ αιτίας όσων
γράφτηκαν υπέρ ή κατά της γνησιότητος του[3].
Έρευνα για το χωρίο αυτό έγινε από τον 16ο[4] μέχρι και τον 19ο-20ο αιώνα[5] και ως αποτέλεσμα έγινε ευρέως αποδεκτό ότι οι αμφισβητούμενες
λέξεις δεν υπήρχαν στα παλαιότερα ελληνικά κείμενα της Καινής Διαθήκης, αλλά αποτελούν μεταγενέστερη προσθήκη. Ερμηνευτικά, από τους
πρώτους που το παραθέτει είναι ο Ευθύµιος Ζιγαβηνός (τέλη 11ου–αρχές 12ου αι.)[6].
Φυσικά υπάρχει και ο αντίλογος που υποστηρίζει με σοβαρά στοιχεία τη γνησιότητα του. [7]
«ΤΡΕΙCΕΙ
CIΝΟΙΜΑΡΤΥΡΟΥΝ
ΤΕCΤΟΠΝ[ΕΥΜ]ΑΚΑΙΤΟΥ
ΔΩΡΚΑΙΤΟΑΙΜΑ»
Ο Έρασμος.
Στο Κείμενο της Καινής Διαθήκης που επιμελήθηκε ο Έρασμος το 1516 και 1519 δεν περιλαμβανόταν αρχικά το Ιωάννειο κόμμα, καθώς
ακολούθησε το κείμενο των διαθέσιμων αρχαιότερων ελληνικών κειμένων. Εντούτοις, στην τρίτη έκδοση του Κειμένου του
το 1522 αναγκάστηκε να το συμπεριλάβει τηρώντας όρκο που είχε δώσει [22] [23].
Στο Κείμενο του Εράσμου στηρίχτηκε ο Ρομπέρ Εστιέν (Στέφανος) και περιέλαβε το «κόμμα» στην 3η έκδοση του 1550 και στο Κείμενο του
Ελζεβίρ του 1633, το οποίο πρώτο χρησιμοποίησε τον όρο Textus Receptus[24] [25] [26]– αν και δεν είναι σίγουρο ποιο από τα δύο κείμενα ήταν
γνωστό κατά το τέλος 16ου αιώνα με αυτό το όνομα[25]. Υπήρξε ακόμη μεγαλύτερη διάδοση όταν το ενσωμάτωσαν τόσο
η Κλημεντίνεια έκδοση της Βουλγάτας του 1592, η οποία υπήρξε η επίσημη Βίβλος της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, όσο και η
μετάφραση Ρενς (Rheims)[27].
Ο Λούθηρος θεώρησε το Ιωάννειο κόμμα εκτός κανόνα και ποτέ δεν το συμπεριέλαβε στη μετάφραση της Βίβλου του.[28] Το 1550 ο Γιοχάνες
Μπούγκενχαγκεν το απέρριψε «για χάρη της αλήθειας». Αν και ο Τίντεϊλ το έβαλε μέσα σε αγκύλες ως αμφισβητούμενο, περιλήφθηκε στο
κυρίως σώμα της Μετάφρασης του Βασιλέως Ιακώβου. Το Ιωάννειο κόμμα διαδόθηκε ευρύτερα καθώς παρεισέφρυσε σύντομα από τα
χειρόγραφα στις έντυπες τυπογραφικές εκδόσεις που έκαναν την εμφάνισή τους κατά τη διάρκεια του 16ου και 17ου αιώνα.[29]
16ος-18ος αιώνας: Η σύγκρουση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Έρασμος, ακολουθώντας τα αρχαιότερα ελληνικά χειρόγραφα, δεν περιέλαβε το Ιωάννειο κόμμα στις δύο πρώτες εκδόσεις της Καινής
Διαθήκης που επιμελήθηκε το 1516 και 1519.[30] Αυτό προκάλεσε έντονες αντιδράσεις από μέρους της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας καθώς η
διαδεδομένη λειτουργική μετάφραση της Εκκλησίας ήταν αποκλειστικά και μόνο η Βουλγάτα[31].
Ο Έρασμος, καθώς έκανε πρόσθετη έρευνα χειρογράφων και κατέληξε στα ίδια αποτελέσματα, αποκρίθηκε ότι θα το περιλάμβανε εφόσον θα
του εμφάνιζαν έστω και ένα χειρόγραφο που θα περιείχε το απόσπασμα αυτό. Δεν θα μπορούσε να φανταστεί ότι τελικά θα έκανε την
εμφάνιση του ένα τέτοιο ελληνικό χειρόγραφο — προφανώς κατασκευασμένο κατά παραγγελία από πλαστογράφο [32] — για το οποίο
διατήρησε επιφυλάξεις[32] [33]. Τελικά, ο Έρασμος κράτησε το λόγο του[34] και κατ' αυτόν τον τρόπο εξαναγκάστηκε στην τρίτη έκδοση
του Κειμένου του το 1522 να συμπεριλάβει και το αμφισβητούμενο κείμενο.
Ο Ισαάκ Νεύτων.
Σχεδόν δύο αιώνες αργότερα, ο Ισαάκ Νεύτων, συστηματικός μελετητής της Βίβλου, ασχολήθηκε σε βάθος με το δόγμα της Τριάδας. Στο
πρωτοποριακό για τη Βιβλική έρευνα έργο Ιστορική Έκθεση για Δύο Αξιοσημείωτες Παραφθορές της Γραφής (An Historical Account of Two
Notable Corruptions of Scripture),[35] το οποίο εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1754 —27 χρόνια μετά τον θάνατό του[36]—, ο Νεύτων εξέτασε
εκτενώς όλα τα κειμενικά στοιχεία που ήταν διαθέσιμα από τις αρχαίες πηγές όσον αφορά το εδάφιο 1 Ιωάννη 5:7. [37] Με αναφορές στους
πρώτους εκκλησιαστικούς συγγραφείς, τα ελληνικά και λατινικά χειρόγραφα και τη μαρτυρία των πρώτων Βιβλικών μεταφράσεων, ο Νεύτων
απέδειξε ότι οι επίμαχες λέξεις οι οποίες παρείχαν υποστήριξη στο δόγμα της Τριάδας δεν περιέχονταν στα πρωτότυπα θεόπνευστα κείμενα
των Ελληνικών Γραφών. Στη συνέχεια, ανίχνευσε την οδό μέσω της οποίας το νόθο κείμενο παρεισέφρησε στις λατινικές εκδόσεις, αρχικά ως
περιθωριακή σημείωση και αργότερα μέσα στο κύριο κείμενο. Έδειξε ότι για πρώτη φορά περιλήφθηκε σε ελληνικό κείμενο το 1515 από
τον Ισπανό Καρδινάλιο Χιμένεθ, στην Κομπλούτιο Πολύγλωττο με την υποστήριξη ενός μεταγενέστερου ελληνικού χειρογράφου το οποίο είχε
διορθωθεί με βάση το λατινικό.[38] Ολοκληρώνοντας, ανέφερε σχετικά με την έννοια και τα συμφραζόμενα του εδαφίου: «Έτσι [δηλ. χωρίς την
προσθήκη] το νόημα είναι απλό και φυσικό και το επιχείρημα πλήρες και ισχυρό· αν όμως εισάγεις τη μαρτυρία των «Τριών στον Ουρανό» το
διακόπτεις και το καταστρέφεις».[39]
Στις αρχές του 18ου αιώνα, ο φημισμένος κληρικός και Βιβλικός ερμηνευτής Μάθιου Χένρι αναφέρθηκε στην ήδη υπάρχουσα τότε
αμφισβήτηση της γνησιότητας του αποσπάσματος των «τριών ουράνιων μαρτύρων». Αν και ο ίδιος «δεν επιθυμούσε να συμμετάσχει στη
διαμάχη», στο Σχολιολόγιό του ακολούθησε το κείμενο του Textus Receptus και ασχολήθηκε ερμηνευτικά με την περικοπή. Ανέφερε ότι
«υπήρχαν κάποιες λογικές εικασίες που φαίνεται να υποστηρίζουν το παρόν κείμενο και την παρούσα διατύπωση» [40]. Εντούτοις, πέρα από
τις θεολογικές προεκτάσεις, οι επισημάνσεις του σχετικά με την προέλευση του Ιωάννειου κόμματος έλαβαν σαφείς απαντήσεις κατά τους
επόμενους αιώνες από την κριτική του Βιβλικού κειμένου.
19ος & 20ός αιώνας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Καθώς η κριτική του κειμένου της Καινής Διαθήκης έκανε σημαντική πρόοδο κατά τους πρόσφατους αιώνες, κατέστη δυνατό να μελετηθεί και
να προσδιοριστεί η ιστορία αυτής της παρεμβολής στο Βιβλικό κείμενο. Αρχίζοντας με τον Καρλ Λάχμαν το 1831, το Ιωάννειο
κόμμα απορρίφτηκε από τις κριτικές εκδόσεις του ελληνικού κειμένου καθώς θεωρήθηκε ως δογματική επέκταση του κειμένου στη λατινική
παράδοση. Νεότερες κριτικές εκδόσεις του κειμένου της Καινής Διαθήκης, όπως των Νέστλε-Άλαντ (Nestle-Aland, Novum Testamentum
Graece) και των Γουέστκοτ-Χορτ (Westcott-Hort, The New Testament in the Original Greek)[41] προώθησαν την αποκατάσταση του Βιβλικού
κειμένου.
Έτσι, έγινε ευρέως αποδεκτό ότι οι αμφισβητούμενες λέξεις δεν γράφτηκαν από τον απόστολο Ιωάννη αλλά αποτελούν μεταγενέστερη
προσθήκη στο κείμενο των χριστιανικών ελληνικών Γραφών. Ήδη από το 1790, ο Καθηγητής της Ελληνικής στο Πανεπιστήμιο του
Κέμπριτζ Ρίτσαρντ Πόρσον , «έδειξε πέραν κάθε αμφιβολίας» ότι το εδάφιο σχετικά με τους «τρεις ουράνιους μάρτυρες» «δεν υπάρχει
πιθανότητα να αποτελούσε μέρος του πρωτότυπου κειμένου της Επιστολής». [42] Παρόμοια, ο κριτικός κειμένου Φ. Χ. Α. Σκρίβενερ έγραψε:
«Δεν πρέπει να διστάζουμε να διακηρύξουμε την πεποίθησή μας ότι οι αμφισβητούμενες λέξεις δεν γράφτηκαν από τον Άγιο Ιωάννη: ότι
εισάχθηκαν αρχικά στα λατινικά αντίτυπα στην Αφρική από το περιθώριο, όπου είχαν τεθεί σαν μια ευσεβής και ορθόδοξη ερμηνεία για το
εδάφιο 8: ότι από τα λατινικά γλίστρησαν μέσα σε δυο ή τρεις πρόσφατους ελληνικούς κώδικες, και στη συνέχεια στο τυπωμένο ελληνικό
κείμενο, στο χώρο αυτό στον οποίο δεν είχαν κανένα δικαίωμα». [43]
Εξέχοντες θεολόγοι και Βιβλικοί λόγιοι όπως ο Άλμπερτ Μπαρνς[44] και ο Φίλιπ Σαφ[45] απέρριψαν με σαφή επιχειρήματα την αυθεντικότητα
του Κόμματος. Ο Καθηγητής της Βιβλικής Κριτικής και Ερμηνευτικής Φ. Φ. Μπρους αναφέρει ότι αυτή η φράση «δεν αποτελεί μέρος του
πρωτότυπου κειμένου της επιστολής».[46] Σύγχρονοι Ρωμαιοκαθολικοί, Ορθόδοξοι και Προτεστάντες θεολόγοι αναγνωρίζουν παρόμοια ότι «οι
λέξεις αυτές δεν ανήκουν στην Καινή Διαθήκη».[47] Ορισμένοι μάλιστα το περιγράφουν ως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα εσκεμμένης
αλλοίωσης του Βιβλικού κειμένου η οποία είχε θεολογικά-δογματικά κίνητρα σε όλη την χειρογραφική παράδοση της Καινής Διαθήκης.[48] Στον
ελλαδικό χώρο, αν και τονίσθηκε η θεολογική σημασία του αποσπάσματος, [49] η γενικότερα αποδεκτή άποψη απορρίπτει σαφώς την
αυθεντικότητα του Ιωάννειου κόμματος και υποστηρίζει ότι «παρενεβλήθη μεταγενεστέρως εν τω θεοπνεύστω κειμένω».
Ο καθηγητής Θεολογίας Χρήστος Ανδρούτσος αναφέρει στη Δογματική του: «Το χωρίον τούτο, ελλείπον μεν εν πάσι τοις αρχαίοις κώδιξι
και χειρογράφοις αγνοούμενον δε υπό πάντων των Πατέρων της Εκκλησίας, παρενεβλήθη μεταγενεστέρως εν τω θεοπνεύστω κειμένω».
(Χρήστος Ανδρούτσος, Δογματική της Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας 5η έκδ., Αθήνα, 1956, σελ. 75)
Ο καθηγητής Ιωάννης Καραβιδόπουλος (ο οποίος στη μετάφραση την οποία συμμετείχε συμφώνησε να συμπεριλάβει το κόμμα[50])
αναφέρει: «Η προσθήκη αυτή δεν υπάρχει σε κανένα ελληνικό χειρόγραφο και δεν μνημονεύεται από τους έλληνες πατέρες, παρά τις
τριαδολογικές έριδες που θα καθιστούσαν αναγκαία την αναφορά σ' ένα τόσο σημαντικό χωρίο, αν αυτό υπήρχε πράγματι στο κείμενο».
(Εισαγωγή Στην Καινή Διαθήκη, 3η έκδ., Εκδόσεις Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2007, σελ. 350, 351) Στην αρχική έκδοση της μετάφρασης
στην νεοελληνική δημοτική της Καινής Διαθήκης[51] που συμμετείχε ο ίδιος, μαζί με άλλους επιστήμονες όπως οι καθηγητές ερμηνείας της
Κ.Δ. των πανεπιστημίων Αθήνας και Θεσσαλονίκης, Πέτρος Βασιλειάδης, Ιωάννης Γαλάνης και Γεώργιος Γαλίτης, δεν περιλήφθηκε
το Ιωάννειο Κόμμα καθώς «η μετάφραση έγινε με βάση τη διεθνώς καθιερωμένη κριτική έκδοση του κειμένου της Καινής Διαθήκης
(Nestle-Aland 26η έκδοση και U.B.S. 3η έκδοση)» (παρά το γεγονός ότι πρόκειται για ένα τεχνητό κείμενο, με ένα μεγάλο ποσοστό
υποκειμενισμού[52]), η οποία βεβαίως δεν χρησιμοποιείται λειτουργικά από την Ορθόδοξη Εκκλησία[53]. Για το λόγο αυτό, η έγκριτη
πανεπιστημιακή ομάδα, κατανοώντας ως δικαιολογημένη τη δριμύτατη κριτική που ασκήθηκε για τη χρήση του τεχνητού κειμένου Nestle-
Aland, συμφώνησε ότι "η επιστημονική γνώση πρέπει να συμπορεύεται με τις ποιμαντικές ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες κάθε χώρας" και
έτσι η μετάφραση προσαρμόστηκε "στο Εκκλησιαστικό κείμενο"[54].
Ο Χρήστος Σπ. Βούλγαρης (ο οποίος χρησιμοποιεί και ερμηνεύει στην Εισαγωγή του το κόμμα[55]) αναφέρει περί του «του χωρίου
θεωρουμένου ως 'γλώσσης' εισαχθείσης εκ του περιθωρίου εις το κείμενον της επιστολής». (Εισαγωγή εις την Καινήν Διαθήκην, Τόμ. Β',
Αθήνα 2003, σελ. 977)
Ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης (1749-1809), χρησιμοποιεί στις ερμηνείες του αυτούσιο το Ιωάννειο Κόμμα[56] και μάλιστα επισημαίνει ότι
στην εποχή του, το "Κόμμα Ιωάννου" βρίσκεται σχεδόν σε όλα τα τυπωμένα βιβλία που περιέχουν τις καθολικές επιστολές [57]. Επιπλέον,
επισημαίνει και αυτός ότι «το ρητόν τούτο [ενν. το Κόμμα Ιωάννου] ούχ ευρίσκεται, ούτε παρά τω ιερώ Μητροφάνει [Πατριάρχης
Αλεξανδρείας (1589–1639)], ούτε παρά τω Θεοφυλάκτω [7ος αι.], ούτε παρά του Οικουμενίου [αρχές 7ου αι.], και δια τούτο ουδέ όλως
ερμηνείαν έχουσιν εις αυτό» και προσθέτει στην υποσημείωση ότι «και ο θείος Κύριλλος ο Αλεξανδρείας χωρίς του ρητού τούτου
αναγινώσκει τον Ιωάννην».[58].
Ο καθηγητής Στέργιος Σάκκος αναφέρει ότι αυτή «η προσθήκη είναι αναμφιβόλως νόθος» και ότι το Ιωάννειο κόμμα συμπεριλήφθηκε με
πρωτοβουλία της Ι.Συνόδου.[59].
Η Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια αναφέρει ότι: «συμφώνως προς τα πορίσματα ταύτα της κριτικής, όλαι αι νεώτεραι κριτικαί
εκδόσεις του ελληνικού κειμένου και αι ξέναι μεταφράσεις απήλειψαν το χωρίον από το κείμενον ως μη δυνάμενον να αξιώση ιωάννειον
καταγωγήν...Αλλά το γεγονός ότι το χωρίον απουσιάζει από όλα τα αρχαία ελληνικά χειρόγραφα δεν σημαίνει αναγκαίως ότι τούτο έλειπε
και από το αρχέτυπον κείμενον"[60].
Βλέπε επίσης την εμπεριστατωμένη μελέτη του Μάρκου Α. Σιώτη, Αι Δογματικαί Παραλλαγαί του Κειμένου της Καινής Διαθήκης, Β. Το
Τριαδικόν Δόγμα, 1. 'Comma Johanneum' (1967).
Υποσημειώσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
1. ↑ στον ουρανό, Ο Πατέρας, ο Λόγος, και το Άγιο Πνεύμα· και οι τρεις αυτοί είναι ένα. Και τρεις είναι αυτοί που δίνουν μαρτυρία στη γη
2. ↑ Παναγόπουλος Ιωάννης, Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, Ακρίτας, Αθήνα 1994, σελ. 378.
3. ↑ Δημητρόπουλος Παν. "Κόμμα Ιωάννου", ΘΗΕ, τόμ. 7, εκδ. Μαρτίνος Αθ., Αθήνα 1965, στ. 760.
4. ↑ Καραβιδόπουλος Δ. Ιωάννης, Εισαγωγή Στην Καινή Διαθήκη, 2η έκδ., Πουρναράς, θεσσαλονίκη 1998, σελ. 448.
5. ↑ Βλ. Marvin Richardson Vincent, Word Studies in the New Testament, Wm. B. Eerdmans Publishing Co. 1957, 2:366-367
6. ↑ PG 130,872B.
7. ↑ «Νικολάου Σωτηρόπουλου, "Ερμηνεία δύσκολων χωρίων της Γραφής", τ. Γ´, σ. 527-538, · Καθηγητή Παν. Χ. Δημητρόπουλου, "Κόμμα Ιωάννου", Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, τ. 7, σ. 760-764 · Matthew
Henry's Commentary on the Bible, Vol. VI, σ. 1089 εξ.». www.docdroid.net (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 20 Οκτωβρίου 2019.
8. ↑ "Et iterum de Patre et Filio et Spiritu Sancto scriptum est—Et hi tres unum sunt". (Κυπριανός Καρχηδόνας, De Unitate Ecclesiæ 6)
9. ↑ Daniel B. Wallace , Th.M., Ph.D., The Comma Johanneum and Cyprian Αρχειοθετήθηκε 2009-01-14 στο Wayback Machine. δημοσίευση στον ιστότοπο www.bible.org [1] Αρχειοθετήθηκε 2009-01-14 στο Wayback
Machine.
10. ↑ Bruce M. Metzger, Textual Commentary on the Greek New Testament, Deutsche Bibelgesellschaft, 1994, σελ 648, ISBN 978-3-438-06010-5
13. ↑ Μία από τις έννοιες της λέξης κόμμα στην κλασική ελληνική και λατινική γραμματεία είναι «μικρό μέρος περιόδου του προφορικού ή γραπτού λόγου». Το Λεξικό των Liddell και Scott το ορίζει ως «μικρόν μέρος
περιόδου, αλλαχού, κώλον, Λατ. comma».
14. ↑ Ο Πρισκιλλιανός θα μπορούσε να περιγραφεί αιρεσιολογικά ως «Σαβελλιανιστής» ή «Μονταλιστής» (αλλιώς «Τροπικός Μοναρχιανιστής») καθώς χρησιμοποίησε προφανώς τη φράση αυτή ως επιβεβαίωση της
άποψης του ότι τα τρία πρόσωπα της Τριάδας δεν είναι παρά μορφές ή τρόποι έκφανσης του ενός Θεού.
15. ↑ «Φαίνεται πιο πιθανό ότι [το Ιωάννειο κόμμα] προστέθηκε σε μια προγενέστερη Λατινική έκδοση της 1ης Ιωάννη ως περιθωριακή σημείωση, πιθανώς λόγω της ανησυχίας για το ότι ούτε ένα εδάφιο της Καινής
Διαθήκης δεν υποστηρίζει άμεσα το δόγμα της Τριάδας». (The Expositor's Bible Commentary: Hebrews-Revelation Revised ed., Zondervan, 2006, Τόμ. 13ος, σελ. 494) «Κανένα άλλο κείμενο της Καινής Διαθήκης
δεν προδίδει την τριαδιστική εκλέπτυνση του Κόμματος, το οποίο δεν αναφέρει μόνο τρεις θεϊκές οντότητες (όπως κάνει το Ματθ. 28:19) αλλά επίσης ότι είναι ένα». (Raymond E. Brown, The Epistles of John (Anchor
Bible), Doubleday, 1982, σελ. 776)
16. ↑ Το Ιωάννειο κόμμα δεν εμφανίζεται σε κανένα χειρόγραφο της Λατινικής Βουλγάτας πριν από το 800.
17. ↑ Σύμφωνα με την εγκύκλιο επιστολή Divino Afflante Spiritu του Πάπα Πίου ΙΒ΄ που εκδόθηκε το 1943, η Βουλγάτα θεωρείται ότι είναι «εντελώς απαλλαγμένη από οποιοδήποτε λάθος σε ζητήματα πίστης και
ηθικής».
18. ↑ Οι πάπυροι, οι μεγαλογράμματοι και οι μικρογράμματοι κώδικες της Κ.Δ. ανέρχονται σε 5.664.
19. ↑ George Ricker Berry, The Interlinear Literal Translation of the Greek New Testament, Hinds & Noble, New York, 1897, σελ. ii.
20. ↑ Το 5ο κεφάλαιο της 1ης Ιωάννη] κατά το Βυζαντινό Κείμενο, όπως εμφανίζεται στον ιστότοπο myriobiblos.gr Αρχειοθετήθηκε 2020-02-05 στο Wayback Machine..
22. ↑ Geoffrey W. Bromiley, The International Standard Bible Encyclopedia: A-Z, Wm. B. Eerdmans Publishing, 1995, σελ. 820, ISBN 0-8028-3784-0
23. ↑ Orest A. Ranum, Searching for Modern Times: Discussion Problems and Readings, Dodd, Mead, 1969, σελ. 22
25. ↑ Άλμα πάνω, στο:25,0 25,1 Elizabeth L. Eisenstein, The printing press as an agent of change: communications and cultural transformations in early-modern Europe, Cambridge University Press, 1979, σελ. 338, ISBN 0-521-
29955-1
26. ↑ P. A. Marijnen, The Encyclopedia of the Bible, Prentice-Hall, 1965, σελ 233
27. ↑ Jan M. Ziolkowski, Fairy Tales from Before Fairy Tales: The Medieval Latin Past of Wonderful Lies, University of Michigan Press, 2007, σελ. 241, ISBN 0-472-11568-5
28. ↑ William F. Beck, The New Testament in the Language of Today, Revised ed., Concordia Publishing House, 1967, σελ. 424. Εντούτοις, μεταγενέστερες εκτυπώσεις το ενσωμάτωσαν, αρχίζοντας από το 1582 και
έπειτα. Επίσης, προστέθηκε στην έκδοση που έκανε ο τυπογράφος Zίγκμουντ Φέγιεραμπεντ (Sigmund Feyerabend) το 1574.
29. ↑ «Αυτή η "επισημείωση" [Αγγλ. "gloss"] (όπως ονομάζονται αυτές οι προσθήκες) εξαπλώθηκε, και τελικά κατέστη τόσο γενικευμένη στον λατινόφωνο Χριστιανισμό ώστε έφτασε στο σημείο να μεταφραστεί στην
Ελληνική και να προστεθεί σε ορισμένα μεταγενέστερα ελληνικά χειρόγραφα. Από εκεί διοχετεύτηκε στις έντυπες εκδόσεις [...] Δεν έχουν καμία αξίωση ώστε να θεωρηθούν λόγια του Ιωάννη». (Frederick Carl
Eiselen, Edwin Lewis & David G. Downey, The Abingdon Bible Commentary, Abingdon-Cokesbury Press, 1979, σελ. 861, 1357)
30. ↑ «Η Καινή Διαθήκη του Εράσμου, ως κίνηση που έγινε από ένα άτομο και ως πρόκληση για την εξουσία, μπορεί να συγκριθεί για τη γενναιότητά της με τις Ενενήντα Πέντε Θέσεις του Λούθηρου. [...] Ο Έρασμος δεν
ήταν προετοιμασμένος για τις επιθέσεις που ακολούθησαν [και] κάτω από πίεση επανέφερε το επονομαζόμενο Ιωάννειο Κόμμα των "Τριών Ουράνιων Μαρτύρων" της Πρώτης Επιστολής του Ιωάννη [για το οποίο
επέδειξε] τόλμη με τον αρχικό αποκλεισμό του». (E. Gordon Rupp & Philip S. Watson, Luther and Erasmus: Free Will and Salvation (Library of Christian Classics), New ed., Westminster John Knox Press, 1978, σελ.
6)
31. ↑ Francis Lieber, E Wigglesworth, Thomas Gamaliel Bradford, Encyclopaedia Americana. A popular dictionary of arts, sciences, literature, history, politics and biography, brought down to the present time; including a
copious collection of original articles in American biography, Philadelphia, Carey, Lea & Carey, 1829-33, σελ. 33
32. ↑ Άλμα πάνω, στο:32,0 32,1 John Sandys-Wunsch, What Have They Done to the Bible?: A History of Modern Biblical Interpretation, Liturgical Press, 2005, σελ 53, ISBN 0-8146-5028-7
33. ↑ Αφορά τον Κώδικα Montofortianus (Αρ. χειρ. 61). Οι ερευνητές πιστεύουν ότι αυτό το χειρόγραφο γράφτηκε στην Οξφόρδη γύρω στο 1520 από έναν Φραγκισκανό μοναχό ονόματι Φρόι (Froy) ή Ρόι (Roy) ο οποίος
έκανε χρήση των αμφιλεγόμενων λέξεων με βάση τη Λατινική Βουλγάτα.
34. ↑ Κάποιοι ερευνητές θεωρούν ότι ο κύριος λόγος που περιέλαβε ο Έρασμος το Ιωάννειο κόμμα στην Καινή Διαθήκη που εξέδωσε ήταν το ότι ήθελε να αποφύγει να στιγματιστεί το έργο του ως
προϊόν δογματικής ανορθοδοξίας και έτσι να καταδικαστεί ο ίδιος σε αφάνεια. (H.J De Jonge, "Erasmus and the Comma Johanneum", δημοσιευμένο στο Ephemerides Theologicae Lovanienses, 1980, t. 56, fasc. 4,
σ. 381-389)
35. ↑ Σχετική αναφορά βρίσκεται εδώ Αρχειοθετήθηκε 2007-08-08 στο Wayback Machine., στον ιστότοπο του Newton Project[νεκρός σύνδεσμος].
36. ↑ Ο Νεύτων δεν δημοσίευσε αυτό του το έργο εν ζωή καθώς οι συνθήκες θα το καθιστούσαν ιδιαίτερα επικίνδυνο. Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα και των πρώτων αιώνων που ακολούθησαν, οποιοσδήποτε
τολμούσε να γράψει εναντίον του Τριαδικού δόγματος στην Αγγλία γινόταν αντικείμενο σκληρού διωγμού. Μέχρι ακόμη και το 1698 ο Νόμος για την Καταστολή της Βλασφημίας και της Βεβήλωσης (Act for the
Suppression of Blasphemy and Profaneness) καθιστούσε αδίκημα από μέρους ενός ατόμου το να αρνηθεί ότι η Τριάδα ήταν ο Θεός. Μάλιστα, τιμωρούνταν με απώλεια του αξιώματος, της εργασίας και του
εισοδήματος την πρώτη φορά, και με φυλάκιση την επόμενη, ενώ καταγράφηκαν περιπτώσεις καταδίκης σε θάνατο. Ο φίλος του Γουίλιαμ Γουίστον (William Whiston) έχασε τη θέση του ως Καθηγητής στο Κέιμπριτζ
για τον λόγο αυτό το 1711. (Earl M. Wilbur, Our Unitarian Heritage, Βοστώνη, 1925, σελ. 289-294· Henry W. Clark, History of English Nonconformity, Λονδίνο, 1913, Τόμ. 2, σελ. 157· H. McLachlan, Religious
Opinions of Milton, Locke and Newton, Μάντσεστερ, 1941, σελ. 146, 147.)
38. ↑ Η Κομπλούτιος Πολύγλωττος αναφέρει το Κόμμα ως εξής: «Τρεῖς εἰσίν οἱ μαρτυροῦντες ἐν τῷ οὐρανῷ, ὁ πατὴρ καὶ ὁ λόγος καὶ τὸ ἅγιον πνεῦμα, καὶ οἱ τρεῖς εἰς τὸ ἕν εἰσί». Η ομοφωνία της μαρτυρίας των τριών
ουράνιων μαρτύρων γίνεται φανερή εδώ και όχι η ενότητά τους, όπως επικράτησε στις μεταγενέστερες μορφές του Κόμματος («οὗτοι οἱ τρεῖς ἕν εἰσι»).
39. ↑ Ισαάκ Νεύτων, An Historical Account of Two Notable Corruptions of Scripture, Έκδοση του 1830, Λονδίνο, σελ. 60. Με αυτή την άποψη συμφωνεί ο καθηγητής Χίμπερντ Έντμοντ: «Η εσωτερική απόδειξη [ενν. της
Επιστολής] είναι επίσης καθοριστική εναντίον της αυθεντικότητας τους [δηλ. των πρόσθετων λέξεων]». (D. Edmond Hiebert, "An Exposition of 1 John 5:1-12", Bibliotheca Sacra 147 (1990) 216-230, σελ. 226)
40. ↑ Matthew Henry's Commentary on the Bible, Τόμ. 6ος, σελ. 1089, διαθέσιμο στο ίντερνετ εδώ, στον ιστότοπο του Christian Classics Ethereal Library
42. ↑ Το συγκεκριμένο έργο του Πόρσον έχει τον τίτλο Letters to Archdeacon Travis, on the Spurious verse 1 John 5:7. (Stephen Neill & Tom Wright, The Interpretation of the New Testament, 1861-1986, Oxford
University Press, 1988, σελ. 76)
43. ↑ F. H. A. Scrivener, A Plain Introduction to the Criticism of the New Testament 3d ed., Cambridge, 1883, σ. 654)
44. ↑ Albert Barnes, New Testament Notes, Baker Book House, 1832, σελ. 4454-4457, διαθέσιμο στο ίντερνετ εδώ, στον ιστότοπο του Christian Classics Ethereal Library.
45. ↑ Philip Schaff, A Companion to the Greek Testament and the English Version, Harper & Brothers, 1883, σελ. 192, 193, 429 και 430.
46. ↑ Frederick Fyvie Bruce, The Epistles of John: Introduction, Exposition, and Notes, Eerdmans Publishing, 1979, σελ. 129, 130.
47. ↑ Bruce M. Metzger, The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption, and Restoration, 3d ed., Oxford University Press, 1992, σελ. 102.
48. ↑
o Bart D. Ehrman, The Orthodox Corruption of Scripture: The Effect of Early Christological Controversies on the Text of the New Testament, Oxford University Press, 1996, σελ. 45.
o Encyclopedia of Religion, 2nd ed., Τόμ. 2, λήμμα «Biblical Literature: New Testament».
o Η Διεθνής Στερεότυπη Εγκυκλοπαίδεια της Αγίας Γραφής αναφέρει αποτελεί «εσκεμμένη δογματική αλλαγή» «προσθήκη στο 1 Ιωάννη 5:7, με την αναφορά στους "τρεις ουράνιους μάρτυρες" (που δεν βρίσκεται
σε κανένα ελληνικό χειρόγραφο πριν από τον 16ο αιώνα)». (The International Standard Bible Encyclopedia, Τόμ. 4ος, 1988, σελ. 819)
49. ↑ Παναγιώτης Χ. Δημητρόπουλος, Η γνησιότης του χωρίου Α΄ Ιωάννου Ε΄ 7β-8α Περί των τριών εν τω Ουρανώ Μαρτύρων (Τύποις Μ. Τριανταφύλλου, 1963). Επίσης, η Θρησκευτική και Ηθική
Εγκυκλοπαίδεια υποστηρίζει ότι είναι αβέβαιο το οριστικό συμπέρασμα περί μη γνησιότητας καθώς δεν έχουμε στη διάθεση μας χειρόγραφα πριν τον 4ο αιώνα αλλά και εξαιτίας της απώλειας κάποιων
συγγραμμάτων των εκκλησιαστικών Πατέρων του 2ου αιώνα, ενώ παραθέτει προς υποστήριξη της γνησιότητας αναφορές του Τερτυλλιανού και του Κυπριανού στα Λατινικά που μιλούν για την ενότητα του Πατρός,
του Γιου και του Αγίου Πνεύματος/Παρακλήτου. Παρ' όλα αυτά καταλήγει ότι «το Κόμμα Ιωάννου οφείλει την ύπαρξιν αυτού είτε εις παρεμβολήν εν πατερικών λατινικών συγγραμμάτων εις το αγιογραφικόν κείμενον,
είτε εις επινόησιν χριστιανού τινός εν Ισπανία κατά τον Γ' ή Δ' αι.». (Τόμ. 7ος, στ. 760-762)
50. ↑ Πρόκειται για την μετάφραση: "Η Καινή Διαθήκη. Το πρωτότυπο κείμενο με νεοελληνική μετάφραση στη δημοτική", εκδ. Βιβλικής Εταιρίας, 2η έκδ. 1989 αναθεωρημένη (c1985).
51. ↑ Πρόκειται για την μετάφραση "Η Καινή Διαθήκη. Το πρωτότυπο κείμενο με νεοελληνική δημοτική μετάφραση", εκδ. Βιβλικής Εταιρίας, 1985. Στον Προλόγό της αναφέρεται ότι η μετάφραση βασίστηκε στην κριτική
έκδοση του κειμένου της Καινής Διαθήκης (Nestle-Aland 26η έκδοση και U.B.S. 3η έκδοση) ενώ παρετίθετο «το καθιερωμένο εκκλησιαστικό κείμενο της Κωνσταντινουπόλεως, ως πιο οικείο στον Έλληνα
αναγνώστη».
52. ↑ Καραβιδόπουλος Δ. Ιωάννης, Βιβλικές Μελέτες Β΄ (Βιβλική Βιβλιοθήκη #16), Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2000, σελ. 118.
53. ↑ Η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν χρησιμοποιεί στην εκκλησιαστική λατρεία κριτικά κείμενα, τα οποία χρησιμοποιούνται «στην πανεπιστημιακή διδασκαλία και στις επιστημονικές εργασίες». (Καραβιδόπουλος, Βιβλικές
Μελέτες Β΄, ό.π., σελ. 115)
55. ↑ Βούλγαρης Σπ. Χρήστος, Εισαγωγή Εις την Καινήν Διαθήκην, τόμ. Β΄, Αθήνα 2005, σελ. 970.
56. ↑ Ερμηνεία εις τας επτά Καθολικάς επιστολάς των αγίων και πανευφήμων αποστόλων Ιακώβου, Πέτρου, Ιωάννου και Ιούδα, εκδ. Ορθόδοξη Κυψέλη, Θεσσαλονίκη 1986, σελ. 614.
58. ↑ Νικόδημος Αγιορείτης, Ερμηνεία εις τας επτά καθολικάς επιστολάς των αγίων και πανευφήμων Αποστόλων Ιακώβου, Πέτρου, Ιωάννου, και Ιούδα, 1806, σελ. 287-288.
59. ↑ «Εις το χωρίον Α’ Ιω 5, 7-8 το γνήσιον κείμενον είνε∙ «Ότι τρεις εισιν οι μαρτυρούντες, το Πνεύμα και το ύδωρ και το αίμα, και οι τρεις εις το εν εισιν». Έτσι παραδίδουν το χωρίον απαξάπαντα τα χειρόγραφα του
πρωτοτύπου πασών των παραδόσεων, καθώς και οι ανατολικοί εκκλησιαστικοί συγγραφείς ανεξαιρέτως, και αι αρχαίαι μεταφράσεις πλην των λατινικών. Εις το χωρίον αυτό παρενεβλήθη μία προσθήκη ώστε να
λάβη την εξής μορφήν. «Ότι τρεις εισιν οι μαρτυρούντες εν τω ουρανώ, ο Πατήρ, ο Λόγος, και το άγιον Πνεύμα, και ούτοι οι τρεις εν εισι∙ και τρεις εισιν οι μαρτυρούντες εν τη γη, το Πνεύμα και το ύδωρ και το αίμα,
και οι τρεις εις το έν εισιν». Πρώτος αναφέρει την προσθήκην ο Ισπανός αιρεσιάρχης Πρισκιλλιανός (+381) εις γλώσσαν λατινικήν. Μετά τούτον το έχουν ελάχιστοι Λατίνοι εκκλησιαστικοί συγγραφείς και ολίγοι
κώδικες των λατινικών μεταφράσεων. Εις την ελληνικήν γλώσσαν το έχει ένας ελληνολατινικός κώδιξ ο 629 ή Vaticanus ottobonianus 298 του ΙΔ’ αιώνος, παρασκευασθείς εν Ιταλία υπό δυτικών∙ το ελληνικόν του
κείμενον συμμορφώνεται παντού με το λατινικόν. Επίσης το έχει ελληνιστί κατά τον ΙΕ’ αιώνα ο βυζαντινής καταγωγής δομινικανός μοναχός τής Δύσεως Μανουήλ Καλέκας, οπαδός του Θωμά Ακυνάτου. Μετά ταύτα
το εισήγαγεν εις την πρώτην έντυπον έκδοσιν του ελληνικού πρωτοτύπου ο καρδινάλιος και υπουργός εν Ισπανία Ximenes de Cisneros τω 1514 και έπειτα οι άλλοι εκδόται. Μετά τας πρώτας εντύπους εκδόσεις το
έχουν τρία ελληνικά χειρόγραφα του ΙϚ’ και ΙΖ’ αιώνος εκ των οποίων το ένα απεδείχθη ότι είνε αντίγραφον της εντύπου εκδόσεως του Ximenes. Όταν ο ημέτερος Β. Αντωνιάδης εξέδωκε την Κ. Διαθήκην εκ πολλών
χειρογράφων, εις ουδέν εύρε το χωρίον, και δεν το περιείχεν εις το κείμενον∙ τον υπεχρέωσαν όμως να το περιλάβη η επιτροπεία της Ιεράς Συνόδου του οικουμενικού πατριαρχείου. Αλλά το ετύπωσε με λεπτότερα
στοιχεία, και έτσι ανατυπώνεται μέχρι σήμερον εις τας εκκλησιαστικάς εκδόσεις. Η προσθήκη είνε αναμφιβόλως νόθος». (Στέργιου Ν. Σάκκου (Δόκτορος Θεολογίας, Καθηγητού του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης),
Εισαγωγή εις την Καινήν Διαθήκην, Β’ Έκδοσις, Θεσσαλονίκη, 1984, σ. 186, 187)
o η Νεοελληνική Δημοτική Μετάφραση, συλλογικό έργο των Καθηγητών της Ερμηνείας της Καινής Διαθήκης Σ. Αγουρίδη, Π. Βασιλειάδη, Ι. Γαλάνη, Γ. Γαλίτη, Ι. Καραβιδόπουλου και Β. Στογιάννου (Εκδ. Βιβλικής
Εταιρίας, 1985),
o η Νέα Μετάφραση από τις Πρωτότυπες Γλώσσες υπό Τζ. Ν. Ντάρμπι (The Holy Scriptures: A New Translation from the Original Languages by J. N. Darby),
και πλήθος άλλων. Την ίδια πρακτική ακολούθησε και η νεότερη έκδοση του επίσημου Ρωμαιοκαθολικού κειμένου της Καινής Διαθήκης, της Νέας Βουλγάτας, η οποία αναφέρει: «7 Quia tres sunt, qui
testificantur: 8 Spiritus et aqua et sanguis; et hi tres in unum sunt». (Διαθέσιμη η παράθεση στο ίντερνετ εδώ.
62. ↑ Στα Ελληνικά, ορισμένα παραδείγματα αποτελούν η
o Η Καινή Διαθήκη των Τεσσάρων Καθηγητών η οποία τοποθετεί το κείμενο σε αγκύλες και αναφέρει ότι «το εντός της παρενθέσεως δεν υπάρχει εις τα κυριώτερα χειρόγραφα»,
o η Η Αγία Γραφή, Μετάφραση από τα Πρωτότυπα Κείμενα η οποία τοποθετεί το κείμενο σε αγκύλες και σχολιάζει ότι «το εντός των αγκυλών κείμενο δεν υπάρχει στα κυριότερα χειρόγραφα» και
o η Η Αγία Γραφή-Μεταφορά στη Νεοελληνική η οποία έχει το κείμενο με μικρότερους πλάγιους χαρακτήρες και αναφέρει στην υποσημείωση ότι «στο κεφάλαιο 5 και εδάφια, 7 και 8, το μικρό κείμενο —που εδώ
δίνεται με μικρότερα και κυρτά γράμματα— θεωρείται από την επιστήμη των κειμένων ως παρείσακτο».
63. ↑ Raymond E. Brown, The Epistles of John (Anchor Bible), Doubleday, 1982, σελ. 776, 781.
64. ↑ Ανδρούτσος Χρήστος, Δογματική της Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίας, Αστήρ, Αθήνα1956 (c1907), σελ. 75-77.
66. ↑ ο.π., 63
67. ↑ ο.π., 69
68. ↑ Ware Κάλλιστος (επίσκ. Διοκλείας), Η Ορθόδοξη Εκκλησία (μτφρ. Ροηλίδης Ι.), 4η έκδ., Ακρίτας, Αθήνα 2007, σελ. 289.
69. ↑ Καραβιδόπουλος Δ. Ιωάννης, "Η Ερμηνεία της Καινής Διαθήκης στην Ορθόδοξη Εκκλησία", σελ. 11-30, στο Βιβλικές Μελέτες Β (Βιβλική Βιβλιοθήκη #16), Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2000, εδώ σελ. 12-13.
71. ↑ Φούντας Ιερεμίας (Αρχιμ.), Η περί Προϋπάρξεως του Ιησού Χριστού Διδασκαλία της Αγίας Γραφής κατά τον Ιερόν Χρυσόστομον, Αθήνα 2002, σελ. 127.
72. ↑ Λειτουργικό βιβλίο "Απόστολος", εκδ. Φως Χ.Ε.Ε.Ν., Αθήνα: "Τη Πέμπτη της ΛΕ' Εβδομάδος, Καθολικής Α' Επιστολής Ιωάννου το Ανάγνωσμα". Το "κόμμα Ιωάννου" βρίσκεται στη σελ. 256.
73. ↑ Ορθόδοξος Ιερά Κατήχησις, 4η έκδ., εκδ. Βασ. Ρηγόπουλου, Θεσσαλονίκη 2001 (c1899), σελ. 91.
74. ↑ Ερμηνεία εις τας επτά Καθολικάς επιστολάς των αγίων και πανευφήμων αποστόλων Ιακώβου, Πέτρου, Ιωάννου και Ιούδα, εκδ. Ορθόδοξη Κυψέλη, Θεσσαλονίκη 1986, σελ. 614. Μάλιστα, επισημαίνει ότι στην
εποχή του, το "Κόμμα Ιωάννου" βρίσκεται σχεδόν σε όλα τα τυπωμένα βιβλία που περιέχουν τις καθολικές επιστολές (σελ. 615).
77. ↑ Καρμίρης Ιωάννης, Τα δογματικά και συμβολικά μνημεία της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας, τόμ. Β', Αθήνα 1953, σελ. 489-561. Στη σελ. 511 το "κόμμα".
81. ↑ Τρεμπέλας Ν. Παν., Δογματική της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας, τόμ. Α', 3η έκδ., Ο Σωτήρ, Αθήνα 1997, σελ. 57.
82. ↑ Παναγόπουλος Ιωάννης, Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, Ακρίτας, Αθήνα 1994, σελ. 383.
83. ↑ Βούλγαρης Σπ. Χρήστος, Εισαγωγή Εις την Καινήν Διαθήκην, τόμ. Β', Αθήνα 2005, σελ. 970.
84. ↑ Παπαδόπουλος Γ. Στυλιανός, Θεολογία και Γλώσσα, Ακρίτας, έκδ. 3η βελτιωμένη, Αθήνα 2002, σελ. 105-106.
88. ↑ Δεσπότης Σ. Σωτήριος, Ο Κώδικας των Ευαγγελίων, Άθως, Αθήνα 2007, σελ. 330-331, υποσημ. #22) / Σωτηρόπουλος Νικόλαος, Ο Ιησούς Γιαχβέ, 2η έκδ., εκδ. 'Ο Σταυρός', Αθήνα 1988, σελ. 33 /
Δημητρόπουλος, "Κόμμα Ιωάννου", ΘΗΕ, ό.π., στ. 761.
89. ↑ Στο πρωτότυπο: "Is the Johannine Comma Scripture? The evidence seems to say no. Is the Johannine Comma truthful? Is it sound theology? Yes." (Daniel L. Akin, The New American Commentary, vol. 38, 1, 2, 3
John, Nashville: Broadman & Holman Publishers 2001, σελ. 199).
90. ↑ Σωτηρόπουλος Νικόλαος, Ο Ιησούς Γιαχβέ, 2η έκδ., εκδ. 'Ο Σταυρός', Αθήνα 1988, σελ. 33-34.
91. ↑ Καραβιδόπουλος Δ. Ιωάννης, "Νεοελληνικές μεταφράσεις Καινής Διαθήκης κατά το τελευταίο τέταρτο του 20ου αιώνα", σελ. 104-122, στο Βιβλικές Μελέτες Β (Βιβλική Βιβλιοθήκη #16), Πουρναράς, Θεσσαλονίκη
2000, εδώ σελ. 115.
92. ↑ Καραβιδόπουλος Δ. Ιωάννης, Βιβλικές Μελέτες Γ΄ (Βιβλική Βιβλιοθήκη #28), Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 324: "Το χωρίον τούτο, σημειώνει η επιτροπή, ου μόνον κατά τας βάσεις της παρούσης εκδόσεως,
αλλ' ουδέ κατ' εξαίρεση εφαίνετο εγχωρούν, ως όλως αμάρτυρον από των εκκλησιαστικών κειμένων, από των πατέρων και διδασκάλων της Ανατολικής Εκκλησίας, από των αρχαίων μεταφράσεων, από των
αρχαιοτέρων απογράφων της Σλαυϊκής μεταφράσεως, και αυτής έτι της Λατινικής, και από πάντων των γνωστών ελληνικών χειρογράφων, των γεγραμμένων ανεξαρτήτως της κατά μικρόν εισαχθείσης εις την
Βουλγάταν προσθήκης. Διατηρείται κατά γνώμην της Ιεράς Συνόδου".
93. ↑ Παναγόπουλος Ιωάννης, Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, Ακρίτας, Αθήνα 1994, σελ. 379.
94. ↑ Βλέπε Η Καινή Διαθήκη: Κείμενο και Ερμηνευτική Απόδοση υπό Ι. Θ. Κολιτσάρα, Η Καινή Διαθήκη μετά Συντόμου Ερμηνείας του Π. Ν. Τρεμπέλα και Η Αγία Γραφή, Μετάφραση από τα Πρωτότυπα Κείμενα.
95. ↑ Πρόκειται για την μετάφραση: "Η Καινή Διαθήκη. Το πρωτότυπο κείμενο με νεοελληνική μετάφραση στη δημοτική", εκδ. Βιβλικής Εταιρίας, 2η έκδ. 1989 αναθεωρημένη (c1985). Η μετάφραση τους έγινε με βάση το
Εκκλησιαστικό Κείμενο κατά την Πατριαρχική έκδοση του 1904.
97. ↑ Μάλιστα, ο Ακαδημαϊκός Μάρκος Α. Σιώτης και ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών θεωρεί την εργασία του Κου Δεληκωστοπούλου ως την "πιστοτέραν προς το πρωτότυπον κείμενον...μεταξύ των
άλλων εν χρήσει και σήμερον" (ό.π., σελ. 31).
Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Frederick Henry Ambrose Scrivener, A plain introduction to the criticism of the New Testament for the use of Biblical students, Cambridge,
1861/1883.
Bruce M. Metzger, The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption, and Restoration, 3d ed., Oxford University Press, 1992.
Bruce M. Metzger, Α Τextual Commentary on the Greek New Testament 2nd ed., United Bible Societies, 1994/2002.
Frederick Fyvie Bruce, The Epistles of John: Introduction, Exposition, and Notes, Eerdmans Publishing, 1979.
C. H. Dodd, The Johannine Epistles, Moffatt New Testament Commentary, Harper, 1946.
Howard I. Marshall, The Epistles of John. New International Commentary on the New Testament, Grand Rapids:Eerdmans, 1978.
Thomas D. Lea & David Alan Black, The New Testament: Its Background and Message 2nd Revised ed., B&Η Publishing Group, 2003.
The Anchor Bible Dictionary, Εκδ. Doubleday, 1992, Τόμ. 3ος, λήμμα «Johannine Comma».
Raymond E. Brown, The Epistles of John (Anchor Bible), Doubleday, 1982, «Appendix IV: The Johannine Comma».
The Expositor's Bible Commentary: Hebrews-Revelation Revised ed., Zondervan, 2006, Τόμ 13ος.
John Rogerson, The Oxford Illustrated History of the Bible, Oxford University Press, 2001.
L. D. Reynolds & N. G. Wilson, Scribes and Scholars: A Guide to the Transmission of Greek and Latin Literature 3d ed., Oxford University
Press, 1991.
Georg Strecker, The Johannine Letters (Hermeneia), Fortress Press, 1996.
Νικόλαος Ι. Σωτηρόπουλος, «Ερμηνεία δύσκολων χωρίων της Γραφής», 1994, τόμος Γ΄, σελ. 527-
538 https://www.academia.edu/42982516/
Τα Wikimedia
Commons έχουν
πολυμέσα σχετικά με το
θέμα
Ιωάννειο κόμμα
Ιωάννειο κόμμα
«5 Τίς ἐστιν ὁ νικῶν τὸν κόσμον εἰ μὴ ὁ πιστεύων ὅτι Ἰησοῦς ἐστιν ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ; 6 Οὗτός ἐστιν ὁ ἐλθὼν δι' ὕδατος καὶ αἵματος, Ἰησοῦς
Χριστός· οὐκ ἐν τῷ ὕδατι μόνον, ἀλλ' ἐν τῷ ὕδατι καὶ τῷ αἵματι· καὶ τὸ Πνεῦμά ἐστι τὸ μαρτυροῦν, ὅτι τὸ Πνεῦμά ἐστιν ἡ ἀλήθεια. 7 Ὃτι
τρεῖς εἰσιν οἱ μαρτυροῦντες [ἐν τῷ οὐρανῷ, ὁ Πατὴρ, ὁ Λόγος καὶ τὸ ἅγιον Πνεῦμα, καὶ οὗτοι οἱ τρεῖς ἕν εἰσι. 8 καὶ τρεῖς εἰσιν οἱ
μαρτυροῦντες ἐν τῇ γῇ], τὸ Πνεῦμα καὶ τὸ ὕδωρ καὶ τὸ αἷμα, καὶ οἱ τρεῖς εἰς τὸ ἕν εἰσιν. 9 Εἰ τὴν μαρτυρίαν τῶν ἀνθρώπων
λαμβάνομεν, ἡ μαρτυρία τοῦ Θεοῦ μείζων ἐστίν· ὅτι αὕτη ἐστὶν ἡ μαρτυρία τοῦ Θεοῦ ἣν μεμαρτύρηκε περὶ τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ».
— 1η Επιστολή Ιωάννη 5:5-9: Μέσα στις αγκύλες, με τονισμένους χαρακτήρες, φαίνεται το «Ιωάννειο κόμμα»
Ιωάννειο κόμμα ή Κόμμα Ιωάννου (Λατ. comma Johanneum) ονομάζεται η φράση «ἐν τῷ οὐρανῷ, ὁ Πατὴρ, ὁ Λόγος καὶ τὸ ἅγιον Πνεῦμα, καὶ οὗτοι οἱ τρεῖς ἕν εἰσι.
καὶ τρεῖς εἰσιν οἱ μαρτυροῦντες ἐν τῇ γῇ»[1], η οποία προστέθηκε ανάμεσα στα εδάφια 7 και 8 του πέμπτου κεφαλαίου της Πρώτης Επιστολής του αποστόλου
Ιωάννη στην Καινή Διαθήκη.[2]
Το τμήμα αυτό, με σαφή τριαδολογική ομολογία, έγινε πολύ γνωστό στην ιστορία της κριτικής του κειμένου της Καινής Διαθήκης εξ αιτίας όσων γράφτηκαν υπέρ ή
κατά της γνησιότητος του[3].
Έρευνα για το χωρίο αυτό έγινε από τον 16ο[4] μέχρι και τον 19ο-20ο αιώνα[5] και ως αποτέλεσμα έγινε ευρέως αποδεκτό ότι οι αμφισβητούμενες λέξεις δεν υπήρχαν
στα παλαιότερα ελληνικά κείμενα της Καινής Διαθήκης, αλλά αποτελούν μεταγενέστερη προσθήκη. Στην ανατολή, από τους πρώτους που το παραθέτει και το
ερμηνεύει, είναι ο Ευθύμιος Ζιγαβηνός (τέλη 11ου–αρχές 12ου αι.)[6].
Ιστορικοκριτική έρευνα
Αν και έγιναν πολλές συζητήσεις για το χωρίο αυτό κατά τον 16ο αι. [7], οι οποίες κορυφώθηκαν με τη συγγραφή αξιόλογων έργων κατά τον 19ο [8], σήμερα γενικά, η
κριτική αρνείται τη γνησιότητα του για τους εξής λόγους: α) Απουσιάζει από όλα τα γνωστά αρχαία ελληνικά χειρόγραφα· β) λείπει επίσης από πολλά αρχαία λατινικά
χειρόγραφα και από όλες τις αρχαίες μεταφράσεις και γ) αγνοούν αυτό όλοι οι Έλληνες Πατέρες και συγγραφείς μέχρι του 11ου αι. και οι κυριώτεροι των Λατίνων
Πατέρων και συγγραφέων[9].
Όπως υποστήριξε παλαιότερα ο καθηγητής της θεολογικής σχολής Θεσ/νίκης, Παναγιώτης Δημητρόπουλος[10], η ανυπαρξία αρχαίων χειρογράφων της Καινής
Διαθήκης, τουλάχιστον από τον 2ο αιώνα μ.Χ. και η απώλεια πληθώρας πατερικών συγγραμμάτων, για πολλά από τα οποία είναι γνωστά μόνο οι τίτλοι τους, δεν
επιτρέπει την ύπαρξη αναντίρρητης βεβαιότητας για την ιστορία του αποσπάσματος και την ύπαρξή του ή όχι στα πρωτότυπα κείμενα [11]. Τα στοιχεία αυτά αλλά και ο
χαρακτήρας της κριτικής του κειμένου είναι τέτοιος που επιτρέπει στον καθηγητή Ιερεμία Φούντα (που δέχεται τη μή αυθεντικότητα του κόμματος) να γράψει ότι "το
θέμα της αυθεντικότητος ή μή της περικοπής...είναι εισέτι υπό έρευναν" και "δεν επιτρέπεται, νομίζομεν, οι ερμηνευταί, είτε οι μεν είτε οι δε, να είναι αυθεντικοί εις τας
θέσεις των, ως να θεωρούν αυτάς ως πράγματι αληθείς και αναντίρρητους, αλλά να τας διατυπώνουν ελευθέρως μεν και με δυνατήν κατάστρωσιν των επιχειρημάτων
των, πλην μετ' επιφυλακτικότητος" [12].
Αντίθετα, ο καθ. Ιωάννης Καραβιδόπουλος αναφέρει: "Η προσθήκη αυτή δεν υπάρχει σε κανένα ελληνικό χειρόγραφο και δεν μνημονεύεται από τους έλληνες πατέρες,
παρά τις τριαδολογικές έριδες που θα καθιστούσαν αναγκαία την αναφορά σ' ένα τόσο σημαντικό χωρίο, αν αυτό υπήρχε πράγματι στο κείμενο. Την περιέχουν 4
μεταγενέστερα ελληνικά μικρογράμματα χειρόγραφα (ένα του 12 ου αι., ένα του 15ου και δύο του 16ου αι.) κατ' επίδραση των λατινικών, στα οποία είχε νωρίτερα
εισχωρήσει. Στα χειρόγραφα της Vulgata μαρτυρείται από τον 9ο αι. και ύστερα, ενώ ακόμη νωρίτερα μαρτυρείται στη Vetus Latina σε χειρόγραφα της Ισπανίας. Η
αρχαιότερη μνεία της προσθήκης αυτής βρίσκεται στον αιρετικό Πρισκιλλιανό (+385) και ίσως ήδη στον Τερτυλλιανό στη Β. Αφρική. Έτσι πιθανή πατρίδα της
προσθήκης θεωρείται η Β. Αφρική, από όπου διαδόθηκε κατόπιν στην Ισπανία και εισχώρησε στη Vulgata. [...] Σήμερα δεν γίνεται δεκτή από κανένα κριτικό του
κειμένου η γνησιότητα της προσθήκης"[13].
Υποσημειώσεις
1. Άλμα πάνω↑ στον ουρανό, Ο Πατέρας, ο Λόγος, και το Άγιο Πνεύμα· και οι τρεις αυτοί είναι ένα. Και τρεις είναι αυτοί που δίνουν μαρτυρία στη γη
2. Άλμα πάνω↑ Παναγόπουλος Ιωάννης, Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, Ακρίτας, Αθήνα 1994, σελ. 378.
3. Άλμα πάνω↑ Δημητρόπουλος Παν. "Κόμμα Ιωάννου", ΘΗΕ, τόμ. 7, εκδ. Μαρτίνος Αθ., Αθήνα 1965, στ. 760.
4. Άλμα πάνω↑ Καραβιδόπουλος Δ. Ιωάννης, Εισαγωγή Στην Καινή Διαθήκη, 2η έκδ., Πουρναράς, θεσσαλονίκη 1998, σελ. 448.
5. Άλμα πάνω↑ Βλ. Marvin Richardson Vincent, Word Studies in the New Testament, Wm. B. Eerdmans Publishing Co. 1957, 2:366-367
7. Άλμα πάνω↑ Καραβιδόπουλος Δ. Ιωάννης, Εισαγωγή Στην Καινή Διαθήκη, 2η έκδ., Πουρναράς, θεσσαλονίκη 1998, σελ. 448.
8. Άλμα πάνω↑ Βλ. Marvin Richardson Vincent, Word Studies in the New Testament, Wm. B. Eerdmans Publishing Co. 1957, 2:366-367
10. Άλμα πάνω↑ "Παρ' ημίν, την γνησιότητα του χωρίου υπεστηριξεν ο Π. Δημητρόπουλος": Βούλγαρης Σπ. Χρήστος, Εισαγωγή Εις την Καινήν Διαθήκην, τόμ. Β', Αθήνα 2005, σελ. 976.
11. Άλμα πάνω↑ Δημητρόπουλος Παν. "Κόμμα Ιωάννου", ΘΗΕ, τόμ. 7, εκδ. Μαρτίνος Αθ., Αθήνα 1965, στ. 760.
12. Άλμα πάνω↑ Φούντας Ιερεμίας (Αρχιμ.), Η περί Προϋπάρξεως του Ιησού Χριστού Διδασκαλία της Αγίας Γραφής κατά τον Ιερόν Χρυσόστομον, Αθήνα 2002, σελ. 128, υποσημ. #91.
13. Άλμα πάνω↑ Καραβιδόπουλος Δ. Ιωάννης, Εισαγωγή Στην Καινή Διαθήκη, 2η έκδ., Πουρναράς, θεσσαλονίκη 1998, σελ. 447-448.
14. Άλμα πάνω↑ Ware Κάλλιστος (επίσκ. Διοκλείας), Η Ορθόδοξη Εκκλησία (μτφρ. Ροηλίδης Ι.), 4η έκδ., Ακρίτας, Αθήνα 2007, σελ. 289.
15. Άλμα πάνω↑ Καραβιδόπουλος Δ. Ιωάννης, "Η Ερμηνεία της Καινής Διαθήκης στην Ορθόδοξη Εκκλησία", σελ. 11-30, στο Βιβλικές Μελέτες Β (Βιβλική Βιβλιοθήκη #16), Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2000, εδώ σελ. 12-13.
17. Άλμα πάνω↑ Φούντας Ιερεμίας (Αρχιμ.), Η περί Προϋπάρξεως του Ιησού Χριστού Διδασκαλία της Αγίας Γραφής κατά τον Ιερόν Χρυσόστομον, Αθήνα 2002, σελ. 127.
18. Άλμα πάνω↑ Λειτουργικό βιβλίο "Απόστολος", εκδ. Φως Χ.Ε.Ε.Ν., Αθήνα: "Τη Πέμπτη της ΛΕ' Εβδομάδος, Καθολικής Α' Επιστολής Ιωάννου το Ανάγνωσμα". Το "κόμμα Ιωάννου" βρίσκεται στη σελ. 256.
19. Άλμα πάνω↑ Ορθόδοξος Ιερά Κατήχησις, 4η έκδ., εκδ. Βασ. Ρηγόπουλου, Θεσσαλονίκη 2001 (c1899), σελ. 91.
20. Άλμα πάνω↑ Ερμηνεία εις τας επτά Καθολικάς επιστολάς των αγίων και πανευφήμων αποστόλων Ιακώβου, Πέτρου, Ιωάννου και Ιούδα, εκδ. Ορθόδοξη Κυψέλη, Θεσσαλονίκη 1986, σελ. 614. Μάλιστα, επισημαίνει ότι στην εποχή του, το
"Κόμμα Ιωάννου" βρίσκεται σχεδόν σε όλα τα τυπωμένα βιβλία που περιέχουν τις καθολικές επιστολές (σελ. 615).
23. Άλμα πάνω↑ Καρμίρης Ιωάννης, Τα δογματικά και συμβολικά μνημεία της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας, τόμ. Β', Αθήνα 1953, σελ. 489-561. Στη σελ. 511 το "κόμμα".
25. Άλμα πάνω↑ Καρμίρης, ό.π., σελ. 582-686. Στη σελ. 596 το "κόμμα".
27. Άλμα πάνω↑ Τρεμπέλας Ν. Παν., Δογματική της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας, τόμ. Α', 3η έκδ., Ο Σωτήρ, Αθήνα 1997, σελ. 57.
28. Άλμα πάνω↑ Παναγόπουλος Ιωάννης, Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, Ακρίτας, Αθήνα 1994, σελ. 383.
29. Άλμα πάνω↑ Βούλγαρης Σπ. Χρήστος, Εισαγωγή Εις την Καινήν Διαθήκην, τόμ. Β', Αθήνα 2005, σελ. 970.
30. Άλμα πάνω↑ Παπαδόπουλος Γ. Στυλιανός, Θεολογία και Γλώσσα, Ακρίτας, έκδ. 3η βελτιωμένη, Αθήνα 2002, σελ. 105-106.
32. Άλμα πάνω↑ Στο πρωτότυπο: "Είναι απορίας άξιον, διατί αι από των αρχών του 16ου αιώνος μέχρι σήμερον γενόμεναι κριτικαί εκδόσεις του Ελληνικού κειμένου της Καινής Διαθήκης ηγνόησαν και περιεφρόνησαν το Εκκλησιαστικόν
κείμενον, κατά την έπεξεργασίαν των διαφόρων εκδόσεων(!) με αποτέλεσμα το κείμενόν των να παρουσιάζεται «τεχνητόν» και «υποκειμενικόν». Του λόγου δε το αληθές αποδεικνύεται και εκ του γεγονότος ότι, άλλοι μεν ερευνηταί θεωρούν
την α΄ γραφήν συγκεκριμένου χωρίου ως άρχικήν, άλλοι δε την β΄ γραφήν αυτού, με αποτέλεσμα να παρατηρούνται διαφοραί μεταξύ των, πολλάκις δε και διαφοραί μεταξύ διαδοχικών εκδόσεων του αυτού εκδότου, όπως π.χ. η 26η
έκδοσις των Nestle-Aland διαφέρει της 25ης εις 700 περίπου χωρία. Ούτω, παρά την τεραστίαν προσπάθειαν μεγάλου πλήθους ειδικών ερευνητών, δεν έχει εισέτι επιτευχθή ομοφωνία μεταξύ αυτών, ως προς το καλλίτερον και
εγκυρώτερον κείμενον": Βούλγαρης Σπ. Χρήστος, Εισαγωγή Εις την Καινήν Διαθήκην, τόμ. Β', Αθήνα 2005, σελ. 1403.
34. Άλμα πάνω↑ Δεσπότης Σ. Σωτήριος, Ο Κώδικας των Ευαγγελίων, Άθως, Αθήνα 2007, σελ. 330-331, υποσημ. #22) / Σωτηρόπουλος Νικόλαος, Ο Ιησούς Γιαχβέ, 2η έκδ., εκδ. 'Ο Σταυρός', Αθήνα 1988, σελ. 33 / Δημητρόπουλος, "Κόμμα
Ιωάννου", ΘΗΕ, ό.π., στ. 761.
35. Άλμα πάνω↑ Στο πρωτότυπο: "Is the Johannine Comma Scripture? The evidence seems to say no. Is the Johannine Comma truthful? Is it sound theology? Yes." (Daniel L. Akin, The New American Commentary, vol. 38, 1, 2, 3 John,
Nashville: Broadman & Holman Publishers 2001, σελ. 199).
36. Άλμα πάνω↑ Σωτηρόπουλος Νικόλαος, Ο Ιησούς Γιαχβέ, 2η έκδ., εκδ. 'Ο Σταυρός', Αθήνα 1988, σελ. 33-34.
37. Άλμα πάνω↑ Καραβιδόπουλος Δ. Ιωάννης, "Νεοελληνικές μεταφράσεις Καινής Διαθήκης κατά το τελευταίο τέταρτο του 20ου αιώνα", σελ. 104-122, στο Βιβλικές Μελέτες Β (Βιβλική Βιβλιοθήκη #16), Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2000, εδώ
σελ. 115.
38. Άλμα πάνω↑ Καραβιδόπουλος Δ. Ιωάννης, Βιβλικές Μελέτες Γ΄ (Βιβλική Βιβλιοθήκη #28), Πουρναράς, Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 324: "Το χωρίον τούτο, σημειώνει η επιτροπή, ου μόνον κατά τας βάσεις της παρούσης εκδόσεως, αλλ' ουδέ
κατ' εξαίρεση εφαίνετο εγχωρούν, ως όλως αμάρτυρον από των εκκλησιαστικών κειμένων, από των πατέρων και διδασκάλων της Ανατολικής Εκκλησίας, από των αρχαίων μεταφράσεων, από των αρχαιοτέρων απογράφων της Σλαυϊκής
μεταφράσεως, και αυτής έτι της Λατινικής, και από πάντων των γνωστών ελληνικών χειρογράφων, των γεγραμμένων ανεξαρτήτως της κατά μικρόν εισαχθείσης εις την Βουλγάταν προσθήκης. Διαιρείται κατά γνώμην της Ιεράς Συνόδου" .
39. Άλμα πάνω↑ Παναγόπουλος Ιωάννης, Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, Ακρίτας, Αθήνα 1994, σελ. 379.
40. Άλμα πάνω↑ Βλέπε Η Καινή Διαθήκη: Κείμενο και Ερμηνευτική Απόδοση υπό Ι. Θ. Κολιτσάρα, Η Καινή Διαθήκη μετά Συντόμου Ερμηνείας του Π. Ν. Τρεμπέλα και Η Αγία Γραφή, Μετάφραση από τα Πρωτότυπα Κείμενα.
41. Άλμα πάνω↑ Πρόκειται για την μετάφραση: "Η Καινή Διαθήκη. Το πρωτότυπο κείμενο με νεοελληνική μετάφραση στη δημοτική", εκδ. Βιβλικής Εταιρίας, 2η έκδ. 1989 αναθεωρημένη (c1985). Η μετάφραση τους έγινε με βάση το
Εκκλησιαστικό Κείμενο κατά την Πατριαρχική έκδοση του 1904.
42. Άλμα πάνω↑ Η Καινή Διαθήκη σε Νεοελληνική Απόδοση, 7η έκδ., Αθήνα 2003.
43. Άλμα πάνω↑ Μάλιστα, ο Ακαδημαϊκός Μάρκος Α. Σιώτης και ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών θεωρεί την εργασία του Kου Δεληκωστοπούλου ως την "πιστοτέραν προς το πρωτότυπον κείμενον...μεταξύ των άλλων εν
χρήσει και σήμερον" (ό.π., σελ. 31).