11 MIKROORGANIZMI U PEDOSFERI

Zemljište koje se nalazi kao rastresiti površinski sloj zemljine kore,je veoma kompleksna
životna sredina koja pruža optimalne uslove za razvoj brojnih mikroorganizama.Iz tog razloga su
zajednice mikroorganizama u zemljištu nabrojane I po broju vrsta i po broju individua te
zemljište predstavlja rezervoar mikroorganizama iz koga oni dospevaju i u druge prirodne
sredine u biogeosferi.

Zemljište se u osnovi sastoji od mineralnih materija,organskih materija vazduha i

vode.Količinski odnosi pomenutih elemenata pokazuju veliku varijabilnost i,u
mnogome,određuju sastav zajednica mikroorganizama u njemu.

Raznovrsnost ekoloških faktora u zemljištu može da se razmatra u odnosu na njihove

promjeneu vertikalnom pravcu ili pak u odnosu na tip zemljišta,a u skladu sa tim i njihov uticaj
na mikroorganizme.Jedan od primjera su promjene u koncetraciji CO₂ i O₂ u vertikalnom
zemljišnom stubu.Koncetracija CO₂ se generalno povećava,a O₂ smanjuje sa dubinom.U
delovima sa siromašnim kiseonikom ili bez njega,povecava se količina drugih gasova:N₂O i N₂ iz
procesa denitrifikacije,CH₄ iz metanogeneze,H₂S iz aerobne redukcije sulfata i slično.

Zbog velikih razlika između mikrostaništa koja se nalaze u zemljištu teško je odrediti
zajednička svojstva mikroorganizama u njima.Kvalitativni i kvantitativni sastav zajednice
mikroorganizama je određen kvalitetom ekoloških faktora (zavisi od prirode
zemljišta,dubine,godišnjih doba,stepena obrade,pH srednje količine organskih materija i
drugih).Tako se, na primjer,razlikuju mikroorganizmi koji naseljavaju alkalna od onih u
ekstremno kiselim zemljištima,u svakom od ovih zemljišta autohtone su one vrste čija adaptivna
svojstva omogućavaju rast na datim vrijednostima pH.Polarna zemljišta su smrznuta većim
dijelom godine pa je u njima autohtona zajednica psihorotrofa ili psihrofila.Pustinjska zemljišta
su aridna i topla,pa su mikroorganizmi u njima adaptirani visokim temperaturama i drugim
periodima suše i tako dalje..
 11.1 ULOGA MIKROORGANIZAMA U ZEMLJIŠTU
U terestričnim ekosistemima mikroorganizmi aktivno učestvuju u procesima
transformacije materije i energije na način kako je to opisano u Poglavlju 9.Posebno
je,međutim,značajna aktivnost mikroorganizama u procesima stvaranja zemljišta i stabilizacije
zemljišne strukture.Mikroorganizmi su osnovni nosioci niza elementarnih biogeohemijskih
procesa koji rezultiraju pojavom,najpre,organskih jedinjenja-činioca kompleksa u zemljištu,a
potom i njihovom mineralizacijom.U ovom nizu biohemijskih procesa izdvajaju se:

 Transformacija biljnih ostataka; humifikacija (stvaranje humusa);

 Mikrobiološko razlaganje humusnih materija;
 Razaranje minerala matičnog suprstrata;
 Stvaranje minerala.

11.1.1. Transformacija biljnih ostataka

Sveža organska materija u zemljištu prvenstveno potiče od ostataka viših biljaka,kao

i od produkata njihovog lučenja,dok biomasa životinja i mikroorganizama sačinjava njen
neznatan deo.Kako su ostaci po svojoj hemijskoj strukturi različiti (ugljeni
hidrati,celuloza,pektin,lignin,masti,ulja,voskovi,vitamini, itd..)To su u procese
transformacije uključene brojne vrste mikroorganizama.Procesi transformacije
obuhvataju mineralizaciju,humifikaciju i konzervaciju nepotpuno razloženih ostataka,a
odvijaju se,u najvećem stepenu,na površini zemljišta i u zoni rizosfere.
Mineralizacija obezbeđuje oslobađanje imobilizovanih hemijskih elemenata u
tkivima viših biljaka i mogućnost neprekidnog kruženja materije u odgovarajućem
ekosistemu.Brzina i proces razlaganja biljih tkiva uslovljeni su njihovim hemijskim
sastavom,zavise od vrsta biljaka,ali i od uslova njihovog staništa,starosti i drugih
činioca.Visok sadržaj lako razgradljive,u vodi rastvorljive,organske materije pogoduje
brzoj mineralizaciji,dok je velika količina lignina znatno usporava.Transformacija
organske materije se odvija preko niza prelaznih proizvoda,a promena hemijskog
sastava praćena je sukcesijama vrsta mirkoorganizama.
 Humifikacija je niz biohemijskih transformacija molekularnog sastava prvobitnih
organskih materija i nastanak novih-humusnih,koje sa mineralnim sastojcima zemljišta
obrazuju organomineralna jedinjenja.Bakterije i gljive su ključni nosioci u procesu
humifikacije u prirodnim sredinama.Na taj način se stvaraju rezerve elemenata plodnosti
zemljišta,a sam proces određuje mnoge fizičke i hemijske osobine zemljišta.
Pri konzervaciji znatan deo hemijskih elemenata ostaje u imobilizovanom stanju i
tek se nakon dužeg ili kraćeg vremena uključuje u biogeohemijske cikluse kruženja.

11.1.2. Mikrobiološko razlaganje humusnih materija

Mikrobiološko razlaganje humusnih materija je sastavni deo biogeohemijskog

kruženja i ima značajnu ulogu u obezbeđivanju viših biljaka,azotom i elementima
mineralne ishrane.Mineralizacijom humusa nastaje ugljendioksid,amonijak,azotasta i
azotna kiselina i niz drugih jedinjenja činioca procesa raspadanja i dinamike zemljišta.
Sposobnost da razlažu humus imaju mirkoorganizmi iz različitih taksonomskih grupa
(gljive,bakterije,Actionomycetes),a proces razgradnje se ostvaruje aktivnošću zajednica
mikroorganizama,retko pojedinačnih vrsta.Različite bakterije iz rodova
Nocardia,Bacillus,Corynebacterium,Micrococsus su,na primjer,u stanju da sporo koriste
huminsku kiselinu i srodna jedinjenja kao izvore azota i ugljenika.Gljive Trichoderma
viride,Penicilium frequentas i Aspergillus fumigatus transformišu fulvokiseline u
huminsku,i tako dalje.

11.1.3. Mikrobiološko razaranje matičnog supstrata

Mikrobiološko razaranje minerala matičnog supstrata obezbeđuje mobilizaciju

neophodnih elemenata mineralne ishrane.Među aktivnim učesnicima u procesu
mikrobiološkog razaranja minerala su bakterije nitrifikatori,vrste iz rodova
Penicillium,Aspergillus,odnosno Cephalosporium,Chaetomium,Trichoderma,Mucor i
Fusarim, u nešto manjoj mjeri.Djelovanje mikroorganizama u odnosu na matični
supstrat je ili neposredno ili posredno.Jedan od primjera neposrednog djelovanja se
bazira na aktivnosti mikrobioloskih enzima koji izazivaju oksidaciju ili redukciju
elemenata s promjenljivom valentnošću.Pod njihovim uticajem,Thiobacillus vrste,na
primjer oksiduju sumpor i dvovalentno gvožđe pri čemu se vrši transformacija
pirita,halkopirita i drugih sulfidnih minerala.Enzimski mehanizam u raspadanju minerala
od najvećeg je značaja u zemljištima humidnih oblasti.U zemljištima sa normalnom
vlažnošću biološko raspadanje supstrata se odvija direktnim djelovanjem ekstra
celularnih polisaharida koje mikroorganizmi produkuju.