3 argumenten voor om niet aan ethiek te doen

1. Te subjectief:
❖ Wie ben ik nu om te bepalen wat goed is?
2. Te klein:
❖ Wat maak ik nu voor verschil?
3. Te lief:
❖ Waarom zou je om anderen geven?

1. Te subjectief
❖ Over smaak valt niet te twisten:
❖ Bruce: ’Wie zijn wij, bankiers, nu om te bepalen wat moreel juist is?’
❖ Ethiek is te subjectief.
❖ We hebben iets objectievers nodig:
❖ Maar wat? De wet!
❖ Bruce: ‘Zolang we binnen de kaders van de wet blijven, is het oké

Tegenwerpingen
Reactie 1: Nee! Recht en moraal zijn niet altijd hetzelfde
❖ Er kunnen immorele wetten zijn:
❖ Tot 1971 waren vrouwen in Zwitserland uitgesloten van actief en passief
kiesrecht
❖ In 80 landen is homoseksualiteit nog illegaal, in 10 landen staat er de
doodstraf op
❖ En moraliteit kan tegen wetten ingaan:
❖ Onderduikers op zolder niet verklikken tijdens de Tweede Wereldoorlog
❖ Klokkenluiden om misstanden aan te kaarten

Reactie 2: Ethiek is niet compleet subjectief

❖ Het valt te betwijfelen of moraliteit tot compleet subjectief is:
❖ Is het echt een kwestie van meningen dat slecht is om een kat in brand
steken en pijn te zien lijden voor je eigen plezier?
❖ Of dat het slecht is om mensen te laten werken in erbarmelijke
omstandigheden?
2. Te klein
❖ Ik ben te klein om verschil te maken:
❖ Bruce: ’Als ik mijn bonus weiger, wordt niemand er toch beter van?
❖ HEEL VEEL MENSEN: ’Wat kan ik nu doen tegen klimaatverandering?’
❖ Het systeem moet veranderd worden

Reactie 1: Ethiek is niet alleen maar doen

❖ Het kan nuttig zijn om te weten dat iets moreel slecht is, zonder dat je er gelijk iets aan
kunt veranderen:
❖ Jaap Korteweg dacht als slager op een gegeven moment dat het moreel
slecht is dat mensen vlees eten
❖ Hij kon daar niet direct wat aan doen
❖ Het kan nuttig zijn om te weten dat iets moreel slecht is, zonder dat je er
gelijk iets aan kunt veranderen:
❖ Maar het inspireerde Jaap Korteweg wel om een nieuw bedrijf te starten,
de Vegetarische Slager:
❖ “Met als belangrijkste reden voor mij de ethische kant hoe we omgaan met
dieren. We slachten dieren als ze eigenlijk nog kinderen zijn”
❖ Zijn doel? Over 25 jaar, 80 procent van dieren vlees vervangen
door vlees van planten

Reactie 2: Soms maken kleine dingen juist het verschil

❖ Denk bijvoorbeeld aan Rosa Parks, die in 1955 in Montgomery, Alabama,
weigerde om in het ‘coloured’ deel van een bus te gaan zitten.
❖ Ze ontketende daarmee een serie rechtszaken die bijdroegen aan het
verminderen van systematisch racisme in de Verenigde Staten 2.

Reactie 3: Een bedrijf kan je juist macht geven om dingen te

veranderen
❖ Als individu heb je misschien weinig macht om dingen te veranderen, maar als
bedrijf wel
❖ Spiderman principe: ‘With great power, comes great responsibility’
❖ Ik kan weinig doen aan slavernij op koffieplantages, Starbucks wel
3. Te lief
❖ Waarom zou je om anderen geven?
❖ Gordon Gekko:
❖ ‘Greed, ladies and gentlemen, is good’
❖ 2 varianten:
❖ Puur egoïsme
❖Egoïsme is uiteindelijk goed voor iedereen (Gordon Gekko; Mandeville,
Fable of the bees; Luyendijks bankier)

Reactie op puur egoïsme:

Dat is ook een ethische positie
❖ Je zegt dat andere ethische posities onjuist zijn
❖ En dat je niet meer morele verplichtingen hebt dat je eigenbelang behartigen
Reactie op egoïsme is goed voor iedereen: misschien wel niet altijd
1. Tragedy of the commons
❖ ‘Toch maar een extra koe op de meent?’
2. Externaliteiten
❖ ‘Sterkte met de smog
Theorieën van welzijn
Theorie Uitleg Kritiek Verdediger

Welzijnshedonisme Welzijn bestaat Jeremy Bentham

uitsluitend uit de
aanwezigheid van
genot en de
afwezigheid van
lijden

Kwantitatief Om te bepalen hoe Maar is elk genot

hedonisme goed het met wel hetzelfde
iemand gaat neem
je de som van (i) de
intensiteit en (ii) de
duur van al het
genot wat die
persoon ervaart

Kwalitatief Om te bepalen hoe Wie bepaalt de John Stuart Mill

hedonisme goed het met kwaliteit van genot?
iemand gaat, neem
je de som van (i) de Is kwalitatief
intensiteit, (ii) de hedonisme eigenlijk
duur, en (iii) de wel hedonisme?
kwaliteit van al het
genot wat die
persoon ervaart

Mental state Om te bepalen hoe Is de illusie dat je

theorieën goed het iemand voorkeuren
gaat, kijk je naar de bevredigd zijn
ervaringen die genoeg?
iemand heeft
(inclusief genot),
maar ook diversiteit

Preference theory Om te bepalen hoe Voorkeuren die niet

goed het met over je leven gaan
iemand gaat, kijk je
naar de mate waarin Voorkeuren die
iemands behoeften gebaseerd zijn op
bevredigd worden verkeerde
informatie, slordig
denken

Objectieve theorie Om te bepalen hoe Hoe bepalen we wat Nussbaums

goed het met er op de lijst moet? capaciteit theorie
iemand gaat, kijk je
naar de mate waarin En wat als een item
die persoon beschikt op de lijst je koud
over (/toegang heeft laat?
tot) objectief
waardevolle dingen
Hoe telt welzijn van anderen

- Total view:
- Hoe groter de totale hoeveelheid welzijn, hoe beter de uitkomst
- Nadelen
- Interpersoonlijke vergelijkingen van welzijn zijn moeilijk te maken
- Mere addition: Een persoon toevoegen met heel weinig welzijn is goed

- Average view:
- Hoe groter de gemiddelde hoeveelheid welzijn, hoe beter de uitkomst
- Nadelen
- Nogmaals: interpersoonlijke vergelijkingen van welzijn zijn moeilijk te maken
- Een persoon toevoegen met welzijn net onder het gemiddelde is slecht

Consequentialisme:
- uitkomsten zijn het enige dat de morele status van een handeling bepaalt

Wat is de maatstaf van gevolgen?

- de factoren die de goedheid van een uitkomst bepalen
- voorbeelden van mogelijke maatstaven: welzijn, geld
- Puur welfarisme: de positie dat welzijn het enige is dat de goedheid van uitkomsten
bepaalt

Wat is het bereik van gevolgen?

❖ Afstand:
❖ Stad? Regio? Land? Continent? Wereld?
❖ Tijd:
❖ Een dag? Een maand? Een jaar? Een decennium? Een eeuw? Een millennium?
Eeuwigheid?

Utilisme
❖ 3 ingrediënten:
consequentialisme, welfarisme, hedonisme
❖ ‘the greatest happiness for the greatest number’
❖ NIET hetzelfde als de mening van de meerderheid

❖ Doeg hedonisme
❖ Objectieve lijst theorieën leiden tot totaal andere consequentialistische theorieën
❖ Doeg pure welfarism
❖ Wat nu als schoonheid intrinsiek waardevol is?
Voordelen consequentialisme

1. Flexibiliteit
- Het is mogelijk om een boel verschillende voor- en nadelen tegen elkaar af te
wegen
2. Empirisch karakter
- De maatstaf van gevolgen is meetbaar (geld, welzijn)

Tegenwerpingen op consequentialisme I
❖ We kennen de toekomst niet!
❖ Reactie consequentialist:
❖ Maar deze tegenwerping geldt voor bijna elke morele theorie
❖ En we kunnen schatten!

Tegenwerpingen op consequentialisme II
❖ Eeuwig rekenen is niet ethisch verantwoord
❖ Reactie consequentialist:
❖ Maar deze tegenwerping geldt voor bijna elke morele theorie
❖ Hoe lang we moeten rekenen wordt bepaald met consequentialistische
overwegingen

Tegenwerpingen op consequentialisme III

❖ Consequentialisme is te veeleisend!
❖ Voorbeeld: Peter Singer stelt dat we zoveel mogelijk moeten geven aan mensen
die slechter af zijn dan wijzelf, onafhankelijk waar ze zijn.
❖ Reactie consequentialist:
❖ Consequentialisme is minder veeleisend dan het lijkt
❖ Hoeven in het zand: het is wat het is

Tegenwerpingen op consequentialisme IV
❖ Er zijn allerlei andere belangrijke morele factoren die de consequentialist niet meeneemt
❖ Voorbeeld: schade toebrengen aan (onschuldige) anderen → Deontologie
Wat deze gedachte-experimenten laten zien…
❖ Consequentialisme is misschien wel te simpel
❖ De theorie staat te veel toe
❖ Sommige handelingen zijn verboden, zelfs als ze tot de beste uitkomsten leiden

Deontologie
❖ er zijn normatieve factoren naast de goedheid van uitkomsten die de morele status van
handelingen bepalen
❖ zoals: anderen schade toebrengen, liegen, beloften breken, etc.

Priority of the right over the good

❖ Deontologen zouden, volgens veel ethici, het juist voorrang geven over het goede
❖ Voor deontologen is het juiste niet reduceerbaar tot het goede
❖ Voor consequentialisten wel

Comeback consequentialist
❖ 1. In werkelijkheid zal het vrijwel nooit optimaal zijn om Sigrid in stukjes te hakken of te
verbranden
❖ 2. We kunnen onze intuïties over ‘science fiction’ voorbeelden niet vertrouwen
❖ 3. Intuïties over specifieke gevallen moeten helemaal geen rol spelen in het beoordelen
van morele theorieën

Absoluut of gematigd
❖ Absolutistische deontologie
❖ Een andere normatieve factor (zoals anderen schade toebrengen) weegt altijd
zwaarder dan goede uitkomsten
❖ Gematigde deontologie
❖ Een andere normatieve factor (zoals anderen schade toebrengen) weegt soms
zwaarder dan goede uitkomsten
❖ Maar hoe hoog is de drempel dan?
❖ Niet makkelijk te bepalen
❖ Maar dat problemen delen gematigd deontologen met de meeste pluralisten
Inleiding
❖ Wat zijn de belangrijkste argumenten?
❖ Consequentialistisch:
Vrije markten staan wederzijds voordelige transacties toe (winwin), zijn efficiënt,
stimuleren productiviteit en economische groei.
❖ Deontologisch:
Vrije markten respecteren de vrijheid van mensen en voorkomen
problematische inperkingen van de rechten en vrijheden van mensen (dwang,
belasting, herverdeling).

❖ Milton Friedman maakt gebruik van beide typen argumenten:

❖ “If it is voluntary and reasonably well informed, the exchange will not take place
unless both parties do benefit from it.” (Friedman 1961: 6)
❖ Markten respecteren vrijheid, omdat ze mensen toestaan om vrijwillig te handelen
(deontologisch), wat ze alleen doen als ze er allebei voordeel bij hebben
(consequentialistisch)
❖ Je ziet hier dat consequentialistische en deontologische argumenten voor markten met
elkaar verbonden zijn:

❖ Sommige filosofen begrijpen vrijheid als ‘echte vrijheid’: de mogelijkheden die

mensen daadwerkelijk hebben in hun leven
❖ Als je dat begrip van vrijheid gebruikt, kun je stellen dat markten door de
economische groei die ze creeren de ’echte vrijheid’ van mensen vergroten.
❖ Voorbeeld: markten hebben ertoe geleid dat steeds meer van ons vrij zijn
in onze beroepskeuze.
❖ Wanneer mensen welvarender worden, hebben ze meer mogelijkheden tot hun
beschikking—als consumenten en op de arbeidsmarkt.

❖ In dit college laat ik zien dat markten niet altijd zo geweldig zijn:
❖ Markten maximaliseren niet altijd utiliteit en produceren niet altijd sociaal optimale
uitkomsten (denk aan: negatieve externaliteiten, collectieve actieproblemen).
❖ Markten creeren niet altijd win-win mogelijkheden en kunnen mensen uitbuiten en
schade toebrengen.
❖ Markten respecteren niet altijd ‘echte vrijheid’ Inleiding
❖ In deze gevallen geven markten reden tot morele zorgen.
❖ Overheidsingrijpen zou nodig kunnen zijn om gunstige uitkomsten te realiseren
(consequentilistische benadering) en/of om de rechten en vrijheden van mensen te
beschermen (deontologische benadering).
Consequentialistische argumenten tegen vrije markten
❖ Zelfs de grootste fans van vrije markten geven toe dat markten soms falen en niet
altijd utiliteit maximaliseren en/of sociaal-optimale uitkomsten genereren.
❖ Wat zijn negatieve externaliteiten?
❖ Niet gecompenseerde kosten en/of schade bij een derde partij als gevolg
van economische activiteit.
❖ Voorbeeld: vliegen (klimaat), vlees eten (pandemieën, klimaat).
Consequentialistische argumenten tegen vrije markten

Collectieve actieproblemen worden ook wel gevangenen dilemma's genoemd:

❖ Situaties waarin de individuele belangen van mensen niet in lijn zijn met
het publieke belang. Iedereen zou beter af zijn als iedereen zou
samenwerken—maar individuele belangen staan zulke samenwerking in de
weg
❖ Hier faalt de onzichtbare hand van de markt
❖ Voorbeeld: een publiek toegankelijk strand. Als niemand opruimt,
leidt dit tot een sociaal suboptimale situatie. Samenwerking zou
wenselijk zijn, maar komt niet tot stand doordat mensen uit hun
individuele belang handelen. Consequentialistische argumenten tegen
vrije markten
❖ Dit heeft veelal te maken met publieke goederen. Voorbeelden?
❖ Voorbeelden: schone lucht en water, leger, vuurtorens, publieke
wegen, …
❖ Markten zijn slecht in het stimuleren van mensen om tijd en geld in
deze goederen te investeren.
❖ In zijn Tragedy of the Commons, Garrett Hardin (1968) laat zien dat
dit precies het tegenovergestelde is van de onzichtbare hand!
❖ “Ruin is the destination toward which all men rush, each pursuing
his own best interest in a society that believes in the freedom of the
commons. Freedom in a commons brings ruin to all.”

❖ Sommige oplossingen vereisen overheidsingrijpen, andere markten.

❖ Overheid: mensen een boete geven als ze hun afval niet netjes in
een container doen.
❖ Markten: stranden privatiseren. ❖ In wat volgt, gaan we dieper in
op bezwaren tegen markten.
❖ In sommige gevallen is het commodificeren van een goed sowieso een moreel slecht
idee. Zelfs als de markt het goed efficiënt zou distribueren.
Michael Sandel

Marketiseren: definitie
❖ •Volgens Michael Sandel leven we in een tijd van groeiende marketiseriing: steeds
meer goederen worden gezien als ‘verhandelbaar’.
❖ “We have drifted from having a market economy to being a market society.”
(Sandel 2012)
❖ Volgens Walzer is de ethische vraag die we moeten stellen welke rol markten in
onze samenleving zouden moeten spelen. Wat zou wel gecommodificeerd moeten
worden—en wat niet (vanuit een moreel perspectief)?
❖ Walzer (1983) is beroemd geworden met zijn idee dat er verschillende
‘spheres’ zijn in het leven (familie, werk, onderwijs, gezondheidszorg) die elk hun
eigen goederen verdelen (geld, diploma’s, zorg) op basis van hun eigen criteria
(efficiëntie, verdienste, nood)
❖ Er ontstaat tyrannie wanneer criteria van de ene sphere (zoals efficiëntie) gebruikt gaan
worden voor verdeling in een andere sphere.

Marketisering: voorbeelden

❖ Denk aan speeches op huwelijken, VIP tickets (om de rij over te slaan in pretparken),
diploma's, toegang tot het parlement, etc… Meer dan hedonisme: ervaring

❖ Volgens Sandel (2012) zijn er twee redenen waarom sommige goederen en praktijken
niet gemarketeerd dienen te worden.

Michael Sandel’s dwang argument

❖ Skyboxification: des te meer goederen gemarketiseerd worden, des te meer economische
ongelijkheid zich vertaald in sociale ongelijkheid.
❖ willingness to pay hangt ook af van ability to pay.
❖ Voorbeelden: Sportwedstrijden en concerten, collegegeld, toegang tot politieke
macht, toegang tot gezondheidszorg
❖ Extreme economische ongelijkheden kunnen leiden tot uitbuiting, onrechtvaardigen, en
inperkingen van vrijheid. Arme mensen worden gedwongen te verkopen als ze geen goede
alternatieven hebben.
❖ Voorbeelden: Prostitutie, werken in gevaarlijke omstandigheden, nier verkopen..
❖ Samenvattend: het is soms oneerlijk als arme mensen gestimuleerd worden om
dingen te verkopen of verhuren-–terwijl de rijken daartoe niet gestimuleerd worden. Het is
ook oneerlijk dat de rijken bepaalde waardevolle goederen kunnen kopen terwijl arme
mensen dat niet kunnen.
❖ Het dwang argument kan appeleren aan verschillende morele waarden:
❖ gelijkheid (van status, middelen, …)
❖ kansengelijkheid
❖ (echte) vrijheid
❖ welzijn of utiliteit
❖ menselijke waardigheid
❖ Voor sommige goederen maken deze waarden meer uit dan voor andere
❖ Zelf als markten deze goederen efficiënt verdelen en utiliteit maximaliseren, dan nog zijn
er goede redenen om markten in deze goederen niet toe te staan. Michael Sandel’s dwang
argument

❖ Het eerste argument incorporeert twee morele theorieën:

❖ 1. Consequentialisme: In een wereld met economische ongelijkheden, hoe meer
goederen er op de markt beschikbaar zijn, hoe slechter de armen het hebben.
❖ “In a society where everything is for sale, life is harder for those of modest means.
The more money can buy, the more affluence – or the lack of it – matters.” (Sandel 2012)

❖ 2. Deontologie: De marketisering van sommige goederen is immoreel omdat het een

specifieke ethische regel, recht, of principe overschrijdt.
❖ Voorbeelden: politieke gelijkheid, menselijke waardigheid. Tegen marketisering:

Michael Sandel’s corruptie argument

❖ Je kunt de tekenen van liefde en vriendschap op de markt kopen, maar wees voorzichtig.
Zeker wanneer je iets geeft dat lijkt op geld. Tegen marketisering: Michael Sandel’s corruptie
argument
❖ Niet alleen cadeaus, maar ook eerbetonen verliezen hun waarde als ze verkocht
worden. Er ontstaat een conflict tussen het onpersoonlijke karakter van de markt en het
persoonlijke karakter van de prestatie.
❖ Markten zijn niet moreel neutraal. De houdingen, normen, en waarden die belichaamd
zijn in sommige goederen en praktijken kan ondermijnd worden en verdrongen worden door
markt houdingen, normen, en waarden.

❖ Sandel’s corruptie argument accommodeert ook twee ethische principes:

❖ 1. Consequentialist / utilitaristisch: marketisering zorgt ervoor dat waardevolle
goederen en praktijken verloren raken. We hebben grenzen aan markten nodig om van die
waardevolle goederen en praktijken te blijven genieten.
❖ 2. Deugdethisch: sommige goederen en praktijken hebben een specifieke aard die
die aangetast wordt als ze worden gemarketiseerd.
❖ Voorbeeld: geef je een zeldzame viool aan de beste speler of een diegene
die er het meest voor kan betalen? Q&A en pauze IV. Debra Satz Debra Satz’ zorgen
over ‘noxious markets’

❖ Debra Satz (2010) is meer bezorgd over fairness dan corruption.

❖ “The central debates in our society today about the place of the market — debates about
health care, education, and political influence — do not so much raise questions about the
meaning of these specific goods as about inequality.”
❖ De zorg die Satz heeft over markten is dat ze de mogelijkheid om onszelf als
gelijken tot elkaar te verhouden kunnen ondermijnen.
❖ “Such markets are noxious in that they strike us as toxic to important human values” (Satz
2010: 3).
❖ Voorbeelden: markten in seks, kinderarbeid, markten in stemmen, markten in
reddingsboten, … Debra Satz’ zorgen over ‘noxious markets’
 ❖ Satz onderscheidt vier parameters. De eerste twee gaan over de uitkomsten van
markten (meer consequentialistisch):
❖ 1. Extreem schadelijke uitkomsten voor individuen (in termen van welzijn
of handelingsbekwaamheid).
❖ Bijvoorbeeld: slavenarbeid / dwangarbeid
❖ 2. Extreem schadelijke uitkomsten voor de samenleving en sociale relaties
(markten die de voorwaarden ondermijnen voor status gelijkheid en/of
democratisch burgerschap)
❖ Voorbeelden: kinderarbeid, markten in stemmen Debra Satz’
zorgen over ‘noxious markets’
❖ Satz’ derde en vierde parameter gaan niet over de uitkomsten van markten, maar
de bronnen ervan.
❖ 3. Weak agency als gevolg van ongelijkheid in kennis of posities.
❖ Voorbeelden: kinderarbeid, draagmoederschap
❖ 4. Extreme vulnerability van een van de partijen (markten kunnen
verschillen in onderhandelingspositie versterken)
❖ Voorbeeld: werken in gevaarlijke omstandigheden, dwangarbeid.
Mogelijke oplossingen en beleid

❖ Wat nodig is, hangt natuurlijk af van het morele bezwaar tegen de markt in kwestie.
❖ Wanneer het gaat om menselijke waardigheid of mensenrechten, is het misschien
het beste om de markt te verbieden. Cf. Satz (2010: 93): ‘blocking markets’.
❖ E.g. babies verkopen, diploma’s verkopen, etc. Mogelijke oplossingen en
beleid
❖ Maar een markt verbieden lost niet altijd de onderliggende problemen op! ❖
Voorbeeld: om kinderarbeid te stoppen is het verstandig om ouders te informeren over de
baten van onderwijs (Satz 2010: 101).

❖ Wanneer ongelijkheid het probleem is, dienen we of (1) inkomen te herverdelen of (2) het
goed van de markt te halen en beschikbaar te maken voor iedereen.
❖ Voorbeeld 1) prostitutie
❖ Voorbeeld 2) toegang tot gezondheidszorg, onderwijs, etc.
❖ “If coercion is the problem, coercion can be tackled by means other than prohibiting
markets in certain goods. It can be tackled by stopping the “forced” of “forced exchange”
rather than the “exchange”.” (Reiss 2013: 246) Mogelijke oplossingen en beleid
❖ Wanneer ondermijning van betekenis het probleem is, dan is het verbieden van een
markt allicht niet de oplossing. Eerder een publiek debat.
❖ Voorbeeld: huwelijks speeches, cadeaus
1. TWEE SOORTEN TOEVAL

SOCIAL TOEVAL: TWEE ARCHITECTEN Rem en Zaha willen allebei architect worden. Ze
studeren allebei even hard. Zaha’s ouders zijn rijker dan die van Rem, en kunnen zich
daarom een betere universiteit veroorloven voor hun kind. Uitsluitend als gevolg van dit
sociaal-economische voordeel krijgt Zaha een betere baan en verdient ze meer geld dan
Rem.

NATUURLIJK TOEVAL: TWEE JAZZ ZANGERESSEN Ella en Gaga zijn allebei jazz
zangeressen. Ze oefenen even hard. Zingen is het grootste natuurlijke talent van allebei. Het
vocaal bereik en de articulatie van Ella zijn beter dan die van Gaga. Dit verschil is toe te
schrijven aan een verschil in hun genen. Uitsluitend ten gevolge van dit genetische voordeel
trekt Ella meer publiek en verdient ze meer geld dan Gaga.

2. DRIE FILOSOFISCHE PERSPECTIEVEN OP TOEVAL EN RECHTVAARDIGHEID

Perspectief 1: Rawlsianisme (John Rawls)

1: Elke persoon dient een gelijk recht te hebben op het meest uitgebreide systeem van
gelijke basale vrijheden
2: Sociale en economische ongelijkheden dienen zo te worden vormgegeven dat ze a. in
het voordeel zijn van degene die het slechtst af is, en b. verbonden zijn aan banen en
posities die voor iedereen open staan onder de voorwaarde van eerlijke kansengelijkheid.
1. Sociaal toeval: Zouden Rawlsianen het rechtvaardig vinden dat Zaha meer
verdient dan Rem? Nee
2. Natuurlijk toeval: Zouden Rawlsianen het rechtvaardig vinden dat Ella meer
verdient dan Gaga? In beperkte mate, alleen als het in belang is van anderen.

Perspectief 2: Libertarisme (Robert Nozick)

Een verdeling is rechtvaardig als elke inwoner de hoeveelheid inkomen en vermogen heeft
die ze
(a) rechtvaardig hebben verkregen in de natuurstaat,
(b) hebben verkregen door rechtvaardige transacties, en
(c) hebben verkregen door de correctie van historische onrechtvaardigheden.
1. Sociaal toeval: Zouden libertariers het rechtvaardig vinden dat Zaha meer verdient
dan Rem? Ja
2. Natuurlijk toeval: Zouden libertariers het rechtvaardig vinden dat Ella meer
verdient dan Gaga? Ja

Perspectief 3: Verdienste (David Miller) Een verdeling is rechtvaardig als alle inwoners het
inkomen en vermogen krijgen dat ze verdienen op basis van hun productieve bijdrage.
1. Sociaal toeval: Zou de verdiensteaanhanger het rechtvaardig vinden dat Zaha
meer verdient dan Rem? Nee
2. Natuurlijk toeval: Zou de verdiensteaanhanger het rechtvaardig vinden dat Ella
meer verdient dan Gaga? Ja
1. Verdienste is centraal in onze intuïties over rechtvaardigheid
A. Gedragseconomie Mensen verdelen in overeenstemming met verdienste in
dictator and ultimatum spellen (Kurki 2004, Konow 2016)
B. Neurowetenschap: Een voorkeur voor op verdienste gebaseerde verdeling lijkt in
het beloningssysteem van het brein verankert te zijn (Cappelen et al., 2014).
3. WAT ZOU DE UTILIST ZEGGEN?
NIET ZO DUIDELIJK ALS JE MISSCHIEN ZOU VERWACHTEN…
Peter Singer: Effectief altruïsme
➤ We moeten streven naar gelijke marginale utiliteit over de hele planeet
➤ Gegeven verminderende marginale utiliteit dienen we daarom significant te
herverdelen

Amia Srinivasan:
Robot apocalyps
➤ Er is een kleine kans dat robots de planeet in de toekomst zullen verwoesten
➤ We zouden al onze middelen moeten spenderen aan dat risico tot een
minimum beperken

4. ROBERT NOZICK

ROBERT NOZICK
➤ Amerikaanse filosoof (1938-2002)
➤ Actief in socialistische studenten beweging.
➤ PhD aan Colombia University, waar hij rechtslibertariër werd.
➤ Hoogleraar politieke filosofie aan Harvard University.
➤ Bekendste boek: Anarchy, State, and Utopia (1974)
➤ Inspiratiebron voor rechtse politieke bewegingen

NOZICK’S ENTITLEMENT THEORIE

➤ Een rechtvaardige verdeling is de verdeling die resulteert uit vrije markttransacties.
➤ ’From each as they choose, to each as they are chosen’.
➤ Belastingen zijn onrechtvaardig.
➤ Behalve als ze nodig zijn om de vrije markt te beschermen
➤ Herverdeling is onrechtvaardig.

➤ Een verdeling is rechtvaardig als elke inwoner de hoeveelheid inkomen en vermogen

heeft die ze:
1. rechtvaardig hebben verkregen in de natuurstaat,
2. hebben verkregen door rechtvaardige transacties, en
3. hebben verkregen door de correctie van historische onrechtvaardigheden.

➤ Nachtwakersstaat
➤ “a minimal state, limited to the narrow functions of protection against force, theft,
fraud, enforcement of contracts, and so on, is justified; any more extensive state will violate
persons’ rights not to be forced to do certain things, and is unjustified.” (p. ix)
➤ Geen publiek onderwijs, publieke gezondheidszorg, openbaar vervoer, openbare
wegen.
➤ 2 argumenten:
1. Intuïtief argument
2. Zelfeigendom argument

1. WILT CHAMBERLAIN
- Stel je voor dat je favoriete verdeelsysteem is gerealiseerd (D1)
- Mensen willen graag Wilt Chamberlain zien spelen en zijn bereid daar veel geld voor
te betalen
- “If D1 was a just distribution , and people voluntarily moved from it to D2, transferring
parts of their shares they were given in D1 […], isn’t D2 also just? If the people were
entitled to dispose of the resources to which they were entitled (under D1), didn’t this
include their being entitled to give it to, or to exchange it with, Wilt Chamberlain?”
- “Under D1, there is nothing that anyone has that anyone else has a claim of justice
against. After someone transfers something to Wilt Chamberlain, third parties still
have their legitimate shares; their shares are not changed. By what process could
such a transfer among two persons give rise to a legitimate claim of distributive
justice on a portion of what was transferred, by a third party, who had no claim of
justice on any holding of the others before the transfer?” (p. 162)

Tegenargumenten
- Dit is misschien een sterke intuïtie, maar het is geen antwoord op een tweede
intuïtie, over handicaps.

➤ Handicap intuïtie:
➤ Onder D1 hebben Chamberlain en iemand met een zware handicap elk een fair
deel
➤ Onder D2 is Chamberlain rijk, terwijl de persoon met de handicap al zijn middelen
opgebruikt heeft.
➤ Waarom kunnen we dan geen belasting heffen op de rijkdom van
Chamberlain om te verhinderen dat de persoon met een handicap crepeert?

➤ Reactie Nozick
➤ “The major objection to speaking of everyone’s having a right to various things
such as equality of opportunity, life, and so on, and enforcing this right, is that these ‘rights’
require a substructure of things and materials and actions; and other people may have rights
and entitlements over these. No one has a right to something whose realization requires
certain uses of things and activities that other people have rights and entitlements over. […]
The particular rights over things fill the space of rights, leaving no room for general rights to
be in a certain material condition.” (p. 237-38)
2. ZELFEIGENDOMSARGUMENT
➤ Dwingende overheidstussenkomst in markttransacties is incompatibel met het erkennen
van de menselijke self-ownership.
➤ Mensen erkennen als eigenaars van zichzelf is cruciaal om gelijke menselijke
waardigheid in acht te nemen (Kantiaans principe).

➤ Immanuel Kant (1724-1804):

➤ Mensen hebben gelijke morele waardigheid
➤ Categorische imperatief:
➤ “Handel zo dat jij het mens-zijn, zowel in eigen persoon als in de persoon van
ieder ander, altijd tegelijk als doel, nooit louter als middel gebruikt.”

➤ Nozick:
➤ Mensen als doel op zich behandelen vereist self ownership, en dat vereist weer
absolute eigendomsrechten
➤ Als ik eigenaar ben van mezelf, dan ook van mijn talenten en vermogens.
➤ Als ik eigenaar ben van mijn talenten en vermogens, dan ben ik eigenaar van
alles wat ik daarmee produceer.
➤ Herverdeling impliceert gedeeltelijke eigendomsrechten in andere mensen. Een
deel van jou wordt louter een middel voor het leven van anderen.
➤ Herverdeling is incompatibel met self-ownership.
➤ Herverdeling is incompatibel met gelijke morele waardigheid.
➤ Alleen ongebreidelde vrije markt is compatibel met gelijke morele waardigheid.

LIBERTARISME ALS VRIJHEIDSTHEORIE

➤ Ongebreidelde vrije markt impliceert meer vrijheid
➤ Vrijheid is het hoogste goed
➤ Dus, de vrije markt is moreel wenselijk
1. KRITIEK OP NOZICK

ZELFEIGENDOM
Twee bronnen van kritiek op Nozick
1. Vereist zelfeigendom wel echt absolute eigendomsrechten?
2. Is zelfeigendom een adequate vertaling van elkaar als doel op zich behandelen
(zoals de filosoof Immanuel Kant wil)?

VEREIST ZELFEIGENDOM ABSOLUTE EIGENDOMSRECHTEN?

- De objecten die we bezitten zijn niet uit het niets gecreëerd door onze eigen
vermogens
- Onze entitlement is ook afhankelijk van:
- Wat we kopen van anderen (door rechtvaardige transacties)
- Wat we ons rechtvaardig toe-eigenen
- Als ik recht heb op de volledige vruchten van vrije markttransacties, dan
moet ik niet alleen de legitieme eigenaar van mijn vermogens zijn, maar ook van
externe objecten die initieel niemands eigendom zijn.
- Is dat wel plausibel?

Om te zien of zelfeigendom echt absolute eigendomsrechten vereist, moeten we op zoek

naar het antwoord op de volgende vraag:
- Welke vorm van eigendomsverwerving is te verzoenen met gelijke morele waardigheid (het
Kantiaanse ideaal waar Nozick op bouwt)?
- Nozick ziet in dat deze vraag belangrijk is. Volgens Nozick heeft de filosoof John Locke
(1632-1704) een goed antwoord.

Locke was erg begaan met de problemen van gemeenschappelijke eigendom: Thee tragedy
of the commons
- ➤ Eigendom gepaard gaat met zorg en geeft een prikkel om te ontwikkelen.
- ➤ In andere woorden: Als we iets bezitten, dan gaan we er beter mee om dan als
iets van niemand is. Voor de mensen die de slides later bestuderen heb ik nog een
afbeelding toegevoegd die de tragedy of the commons uitlegt.
Locke gebruikt de tragedy of the commons om private eigendom te verdedigen.
- Lockeaans proviso:
➤ Toe-eigening is legitiem als het niemands algemene toestand slechter af maakt
dan wanneer de natuurlijke hulpbron in kwestie door iedereen gebruikt mag worden.

Maar ho eens even, Nozick en Locke! Is het wel zo dat iedereen beter af is als we mensen
toestaan om dingen toe te eigenen? Wat nu als er bijvoorbeeld iemand is die geen land
verwerft? Wat moet hij of zij dan? Die persoon was toch beter af in de situatie waarin land
van niemand was?
- Nozick en Locke denken van niet:
➤ Door de investeringen die landeigenaren in hun land doen, ontstaan er banen
voor de mensen die geen land hebben. Uiteindelijk is iedereen daarmee beter af.
Hebben Nozick en Locke gelijk? Critici van Nozick en Locke komen met twee typen
tegenwerpingen:
1. Nozick en Locke’s definitie van beter af zijn klopt niet.
2. Nozick en Locke gaan er onterecht vanuit dat we moeten vergelijken tussen
een situatie zonder eigendom en private eigendom.

1: Nozick en Locke’s definitie van beter af zijn klopt niet.

➤ Nozick en Locke definiëren ‘beter af’ en ‘slechter af’ zijn in materiële termen: geld.
➤ Is het wel gepast om alleen te kijken naar materiële welvaart?
➤ Mensen die werken voor landeigenaren worden van hen afhankelijk. Moet je de nadelen
van zo’n afhankelijkheidsrelatie niet ook meenemen?
➤ Bovendien, het Lockeaanse proviso is gebaseerd op een first-come, first serve doctrine:
➤ Wie land het eerst bewerkt wordt de eigenaar.
➤ Zelfs als het zo is dat dit tot een betere situatie leidt voor iedereen, hoeft dit nog niet te
betekenen dat het tot de beste situatie voor iedereen leidt.
➤ Stel nu dat Julia veel beter is in het managen van een stuk land dan Julius, maar dat
Julius eerder was in het zich toe-eigenen van land.
➤ Dat zou een argument geven om land te verdelen op basis van wie er het beste
mee omgaat.

2: Nozick en Locke gaan er onterecht vanuit dat we moeten vergelijken tussen een
situatie zonder eigendom en private eigendom.

Een meer fundamentele kritiek: land en andere productiefactoren kunnen ook

gemeenschappelijk bezit worden.
➤ Het zou kunnen dat gemeenschappelijk bezit beter werkt dan privaat bezit!
Hier komt het links libertarisme om de hoek zeilen
➤ Links liberalisten zijn akkoord met het belang van zelfeigendom, maar denken dat
mensen die zich land toe eigenen, anderen voor het gebruik van dat land moeten
compenseren.
IS ZELFEIGENDOM EEN ADEQUATE VERTALING VAN ELKAAR
ALS DOEL OP ZICH BEHANDELEN?

➤ Volgens Nozick, die daarvoor voortbouwt op het gedachtegoed van de filosoof Immanuel
Kant, is gelijke morele waardigheid van cruciaal belang.
➤ Die gelijke morele waardigheid kan niet gewaarborgd worden volgens Nozick als je:
➤ Toestemming moet hebben voor anderen om te doen wat je wilt doen.
➤ Gebruikt kan worden door anderen zonder daar zelf toestemming voor te geven
(bijv. door belastingheffing).
➤ Vrijheid vereist complete zelfbepaling

➤ Nozick gebruikt hier een vrije nauwe definitie van zelfbepaling.

➤ Om het wat preciezer te zeggen: hij gebruikt een formele definitie.
➤ Zelfbepaling betekent voor hem dat je eigendomsrechten hebt over je persoon (en
de vruchten van je talenten).
➤ Critici vinden die definitie van zelfbepaling veel te nauw.
➤ Zij verdedigen substantiële zelfbepaling: zelfbepaling bestaat uit het vermogen om
te zijn wie je wilt zijn.

➤ Dat doen ze op Kantiaanse gronden:

➤ ernaar streven dat iedereen in staat is tot substantiële zelfbepaling is volgens hen
een veel betere manier om ervoor te zorgen dat mensen als doel op zich behandeld worden.
➤ Als Nozick’s theorie geïmplementeerd zou worden, is substantiële zelfbeschikking enkel
weggelegd voor hen die over materiële eigendom beschikken.
➤ Anderen worden uitgebuit door zij die eerst waren om de beschikbare goederen
toe te eigenen.

Dit leidt tot de conclusie van critici dat herverdeling niet noodzakelijk incompatibel is met
zelfeigendom.
➤ Onverdiende verschillen tussen mensen kunnen wel degelijk een aanleiding voor
compensatie zijn.
LINKS LIBERTARISME
➤ Links libertariërs vinden net als Nozick dat eigendom de sleutel is tot rechtvaardigheid.
➤ Elk wezen met morele status (voor nu: elk wezen dat rationeel is) heeft recht op
zelfbeschikking
➤ Zelfbeschikking vereist maximale private eigendom.

➤ Maximale private eigendom:

➤ 1. Volledige controle rechten: de macht om toestemming te geven en toestemming te
kunnen weigeren over het gebruik van jezelf door anderen.
➤ 2. Volledige overdrachtsrechten: de macht om alle rechten die je hebt over te dragen aan
anderen.
➤ Volledige betalingsimmuniteit: niet hoeven te betalen voor het bezitten en het gebruiken
van rechten (1) en (2).

LIBERTARISME EN ETHISCHE THEORIEËN

➤ Dit betekent onder meer dat:
➤ Het ontoelaatbaar is om individuen te vermoorden, te martelen, en tot slaaf te
maken zonder dat ze daar toestemming voor geven.
➤ Libertarisme, in rechts en linkse vorm, is daarom incompatibel met het
consequentialisme en gematigde deontologie.
➤ Die theorieën kunnen immers rechtvaardigen dat we iemand opofferen voor het
grotere goed.

➤ Omdat rechts en links libertaristen gecommitteerd zijn aan de idee dat eigendomsrechten
absoluut zijn, zijn ze geen consequentialisten en geen gematigd deontologen.
➤ Ze denken immers dat er geen schade aan anderen mag worden toegedaan (door
inbreuk te maken op eigendomsrechten) zelfs als er een heleboel goed op het spel staat.

WAAR LINKS LIBERTARISME VERSCHILT VAN RECHTS LIBERTARISME

➤ Rechts libertaristen denken dat:
➤ natuurlijke bronnen (zoals land) privaat bezit kunnen zijn EN
➤ dat mensen die natuurlijke bronnen bezitten, geen compensatie hoeven te betalen aan
anderen voor hun gebruik
➤ Links libertaristen zijn het hier niet mee eens

➤ De links libertariër begint bij de idee dat het bestaan van natuurlijke hulpbronnen in ieder
geval initieel, niet het gevolg is van iemands keuzes
➤ En dat voor elke productieve activiteit uiteindelijk natuurlijke hulpbronnen vereist
zijn.
➤ Daarom denken links libertariërs dat het:
➤ Óf niet is toegestaan om natuurlijke hulpbronnen privaat te bezitten (optie 1)
➤ Óf dat mensen die natuurlijke hulpbronnen bezitten compensatie moeten betalen
over hun gebruik aan anderen (optie 2)
➤ Optie 1: Gemeenschappelijk bezit
➤ Grunebaum: Collectieve toestemming is nodig voor elk gebruik en voor elke toe-eigening
van natuurlijke hulpbronnen.
➤ Dat gaat erg ver!
➤ Dan zou je als mede-eigenaar van de andere eigenaren toestemming moeten
krijgen om op een bepaalde plek te staan, of zelfs om adem te halen.
➤ Andere, meer plausibele vorm (Gibbard): mensen hebben gebruiksrechten over
natuurlijke hulpbronnen, maar die gebruiksrechten zijn niet exclusief.
➤ Voorbeeld: een parkbankje.
➤ Je mag anderen niet uitsluiten van het gebruik van zo’n bankje als je er niet zelf
opzit.

➤ Optie 2: Compensatie
➤ Basisidee: je kunt natuurlijke hulpbronnen privaat bezitten, maar je moet anderen
compenseren voor je gebruik.
➤ Er is discussie over hoeveel compensatie betaalt moet worden:
➤ Georgist libertarians: de competitieve waarde van de natuurlijke hulpbronnen die
je bezit (Dus als je super productief bent → geen belasting op die extra waarde)
➤ Full benefit taxation: (maximaal) alle baten die je krijgt uit de natuurlijke
hulpbronnen die je bezit
SOCIAAL FONDS
➤ De links libertariërs die voor het compensatie idee zijn, denken dat alle
compensatiebetalingen verzameld moeten worden in een sociaal fonds.
➤ Dat sociale fonds verdeelt vervolgens de inkomsten aan de hand van een
verdeelsleutel:
➤ Equal shares: iedereen krijgt dezelfde hoeveelheid geld (basisinkomen)
➤ Equal gains in wellbeing: iedereen krijgt eenzelfde groei in welzijn
➤ Equal opportunity for wellbeing: iedereen krijgt een gelijke(re) kans op het
hebben van een goed leven

1. Waarom stoppen bij de landsgrens?

➤ Natuurlijke hulpbronnen zijn ongelijk verdeeld tussen landen.
➤ Daarom is het arbitrair om te stoppen met compensatie voor gebruik betalen bij de
grenzen van een land.
➤ De meeste links libertariërs verdedigen dat er een internationaal sociaal fonds
moet komen
➤ Dat stuit uiteraard op praktische bezwaren: het zal heel moeilijk zijn om landen
zover te krijgen om zo’n fonds op te richten en het eens te worden over de verdeelsleutel.

➤ 2. Hoe behandelen we wezens met gedeeltelijke morele status (zoals

muizen, olifanten, etc.)?
➤ Morele status: dat het welzijn van iets of iemand moreel gezien op zichzelf telt.
➤ Theorieën van morele status verschillen op twee dimensies:
➤ I. criterium voor status
➤ II. mogelijkheid voor status hiërarchie
Als we erkennen dat niet menselijke dieren morele status hebben, dan zou het
onrechtvaardig zijn om ze uit te sluiten van de baten van het sociale fonds.
➤ De vraag wat een rechtvaardige verdeelsleutel is (vraag 1) wordt nog moeilijker.

➤ 3. Hoe gaan we om met toekomstige generaties?

➤ Als ouders kinderen krijgen, neemt de hoeveelheid baten die we krijgen uit het sociale
fonds af.
➤ Dat is niet alleen omdat er meer mensen zijn over wie het geld verdeeld moet worden,
maar bijvoorbeeld ook omdat kinderen negatieve externaliteiten kunnen hebben die de
waarde van natuurlijke hulpbronnen vermindert.
➤ Veel links libertariërs denken dat ouders het sociale fonds moeten compenseren
voor zulke verliezen.
➤ Verder zijn veel links libertariërs van mening dat mensen die nu in leven zijn een plicht
hebben om hun natuurlijke hulpbronnen in goede conditie door te geven aan toekomstige
generaties.
➤ Als ze dat niet doen, moeten ze toekomstige generaties ook compenseren.
Argumenten voor en tegen MVO

❖ In 2030 wil LEGO dat al haar producten en verpakkingen van duurzame materialen zijn
gemaakt
❖ LEGO heeft inmiddels 150 soorten stukjes gemaakt van suikerriet (in plaats van
olie)
❖ LEGO heeft $164 miljoen dollar geïnvesteerd in een onderzoekscentrum voor
duurzame materialen

❖ Wat voor redenen hebben bedrijven zoals LEGO om niet maatschappelijk verantwoord te
ondernemen?
❖ Wat voor redenen hebben bedrijven om wel maatschappelijk verantwoord te
ondernemen?
❖ En wat is maatschappelijk verantwoord ondernemen eigenlijk?

Friedmans argumenten tegen MVO

Laten we ons richten op twee van de vragen die Moore aan Friedman stelt:
❖ Vraag 1: Elektriciteit
❖ In Ohio is een bejaarde man overleden omdat zijn elektriciteitsbedrijf zijn elektriciteit
afsloot nadat hij zijn rekening niet betaalde.
❖ Handelde het elektriciteitsbedrijf juist?

Argument 1:
Alleen mensen kunnen moreel verantwoordelijk zijn voor hun handelen, niet bedrijven.
❖ Een bedrijf is een kunstmatige agent en kan daarom geen echte
verantwoordelijkheden hebben
❖ De naasten van de man wiens elektriciteit werd afgesloten hadden hem moeten
helpen, niet zijn elektriciteitsbedrijf

Kritiek Argument 1

Dat valt te betwijfelen, omdat bedrijven een:

❖ legale identiteit hebben
❖ handelingsbekwaam zijn
❖ organisatiecultuur hebben
Vraag 2: Ford Pinto
❖ Ford produceerde Ford Pinto wetende dat als iemand op de auto botste, de benzinetank
zou ontploffen. Het bedrijf had een plastic blok voor de benzinetank kunnen plaatsen voor
$13 per auto, maar schatte dat het goedkoper zou zijn om compensatie uit te betalen voor
het overlijden van zo’n 200 Ford Pinto gebruikers per jaar.
❖ Handelde Ford juist?

❖ Argument 2: MVO is niet in het belang van de aandeelhouders, terwijl het de

verantwoordelijkheid van managers is om uitsluitend in het belang van hun aandeelhouders
te handelen.
❖ Anders zijn ze mooie sier aan het maken met andermans geld!

Reactie 1: Het is weldegelijk in het belang van bedrijven om maatschappelijk verantwoord te

handelen (positieve redenen / business case voor MVO):
❖ Vergroten van inkomsten op lange termijn.
❖ Verminderen van kosten.
❖ Managen van risico en onzekerheid.
❖ Maatschappelijk draagvlak creëren.

Reactie 2: Bedrijfsactiviteiten veroorzaken externaliteiten die geïnternaliseerd moeten

worden
❖ Vervuiling, uitputting natuurlijke hulpbronnen, etc.

Reactie 3: Bedrijven en samenlevingen zijn wederzijds afhankelijk

❖ Bedrijven zijn afhankelijk van toeleveranciers, lokale gemeenschappen, klanten

Argument 3: Sociale kwesties zijn het domein van de staat, niet van managers.
❖ Bedrijven hebben geen democratisch mandaat.
❖ Zakenmensen hebben niet de expertise om sociaal verantwoordelijk te handelen

Reactie 1: De overheid kan niet alle sociaal onwenselijke activiteiten reguleren—zelfs als de
overheid dat wel zou willen.
❖ Grenzen aan mogelijkheid om informatie te verzamelen
❖ Landsgrenzen
❖ Grenzen aan regulatie kosten die de samenleving kan dragen
MVO definiëren

❖ Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) is de Nederlandse term voor

Corporate Social Responsibility
❖ MVO:
❖ De poging van bedrijven om te voldoen aan de economische, juridische, ethisch
en filantropische vereisten van een bepaalde samenleving op een bepaald moment (p. 50)

❖ Traditionele MVO:
❖ Richt zich op risico’s, reactief
❖ Geen duidelijk verband tussen het business model en gecreëerde waarde
❖ MVO is een extra, een toevoeging

❖ Hedendaagse MVO:
❖ Focus op beloning, proactief
❖ Duidelijk verband tussen het business model en gecreëerde waarde
❖ MVO is onderdeel van de manier waarop zaken gedaan worden
Shareholder benadering (Milton Friedman)

❖ Friedman verdedigt op een bepaalde manier ook een theorie van maatschappelijk
verantwoord ondernemen.
❖ Shareholder benadering: bedrijven dienen de belangen van hun aandeelhouders
te maximaliseren.
❖ De shareholder benadering was erg invloedrijk in de Verenigde Staten
❖ In 2019 ondertekenden 181 CEOs (de business roundtable) waarin ze
Friedman’s shareholder kapitalisme afzwoeren en pleitten voor stakeholder
kapitalisme

Stakeholder benadering (Edward Freeman)

❖ Stakeholder:
❖ Een groep of individu die, in een bepaalde context, kan profiteren van en/of
geschaad kan worden door een bedrijf—of wiens rechten gerespecteerd en/of geschonden
kunnen worden door een bedrijf.
❖ Stakeholder benadering:
❖ Een bedrijf heeft de verantwoordelijkheid om de belangen en rechten van alle
stakeholders mee te wegen in haar besluitvorming

Argumenten voor de stakeholderbenadering

❖ Pragmatisch (daar gaan we weer):
❖ Vergroten van inkomsten op lange termijn (tevreden medewerkers, tevreden
klanten, tevreden toeleveranciers, tevreden lokale gemeenschap, etc.)
❖ Verminderen van kosten (minder milieuschade, minder afval, etc.)
❖ Managen van risico en onzekerheid.
❖ Maatschappelijk draagvlak creëren.
❖ Normatief:
❖ Externaliteiten internaliseren
❖ Wederzijdse afhankelijkheid

Maar hoe belangrijk zijn verschillende stakeholders?

❖ Drie overwegingen kunnen we daarbij gebruiken:
❖ Macht: in welke mate kan een stakeholder het handelen van een bedrijf
beïnvloeden?
❖ Urgentie: staan de behoeften of belangen van de stakeholder onder druk?
❖ Legitimiteit: in welke mate zijn de stakeholders behoeften en belangen iets waar
het bedrijf verantwoordelijkheid voor kan dragen?
Stakeholder denken in een internationale omgeving

❖ De terminologie van stakeholder MVO is relatief nieuw in Europa en Azie—maar er wordt

in beide continenten al lange tijd gedacht in termen van stakeholders:
❖ Duitse en Zweedse raden van bestuur bevatten medewerkers van bedrijven.
❖ Scandinavische bedrijven die samenwerken met hun stakeholders om waarde te
creëren (Investor AB, IKEA)
❖ Keiretsu systeem in Japan (Mitsubishi groep, Sumitomo groep)

Verschillende vormen van stakeholder theorie

❖ Normatieve stakeholder theorie

❖ Geeft redenen waarom een bedrijf rekening dient te houden met de belangen van
stakeholders.
❖ Descriptieve stakeholder theorie:
❖ Stelt vast of (en zo ja, hoe) bedrijven rekening houden met de belangen van
stakeholders.
❖ Instrumentele stakeholder theorie:
❖ Gaat over de mate waarin bedrijven baat hebben bij rekening houden met de
belangen van stakeholders.

V. De Corporate Citizen benadering

❖ We bespraken al dat het voor de overheid soms lastig is om bedrijven goed te reguleren:
❖ Gebrek aan informatie
❖ Kosten
❖ Landsgrenzen
❖ Maar soms ook omdat de overheid niet effectief is

❖ De corporate citizen approach stelt dat bedrijven de morele verantwoordelijkheid hebben

om rechten te beschermen die ze kunnen beschermen—en die niet door overheden
beschermd worden
❖ Sociale rechten: toegang tot gezondheidszorg, onderwijs, etc.
❖ Burgerrechten: vrijheid van vereniging, vrijheid van meningsuiting, etc.
❖ Politieke rechten: om te stemmen, een partij op te richten, etc.
❖ Een goede corporate citizen helpt deze rechten te realiseren. Dat vereist:
❖ Soms overheden te helpen
❖ Soms overheden tegen te werken
❖ Soms te handelen waar overheden niet handelen
Corporate citizenship is vooral belangrijk in de volgende situaties:
❖ Grensoverschrijdende problematiek:
❖ Klimaatverandering,
❖ Belastingontwijking.
❖ Overheden met weinig slagkracht:
❖ Armoede
❖ Corruptie
❖ Crisissituaties:
❖ Oorlog
❖ Corona

❖ Hier komt Friedman weer om de hoek kijken.

❖ Bedrijven hebben geen democratische legitimiteit.
❖ Daarom is het extra belangrijk, als ze als corporate citizens gaan handelen, ze
zich ook verantwoorden.
❖ Dat kan door middel van corporate citizen rapporten—maar bijvoorbeeld ook door
burgerinspraak

VI. Mazzucato mission economy

❖ In The Entrepreneurial State beargumenteert ze dat de staat de meest gedurfde en meest
waardevolle investeerder is
❖ Vrijwel elk onderdeel van de iPhone (GPS, Siri, touchscreen, internet) zijn tot
stand gekomen door overheidsinvesteringen.
❖ Overheden investeren gigantische bedragen in onder meer de farmaceutische industrie
en de ontwikkeling van elektrische auto’s (Tesla).
❖ Toch plukken overheden nauwelijks de vruchten van die investeringen.

❖ In veel gevallen dragen overheden de risico’s als het fout gaat—en verdienen private
investeerders de baten als het goed gaat.
❖ Dit brengt Mazzucato ertoe te suggereren dat de relatie tussen private en publieke sector
fundamenteel moet worden herdacht.
❖ We moeten niet telkens wijzen op overheidsfalen en uit angst voor verder falen
maar zo veel mogelijk op de private sector vertrouwen.

❖ Dat zal ervoor zorgen dat grote, zeer risicovolle projecten, zoals de maanlanding, nooit
van de grond zullen komen.
❖ Uiteraard is het belangrijk dat de overheid goede contracten afsluit met private partijen.
❖ Het voorbeeld van de contracten die NASA afsloot met private partijen laat zien
dat dit mogelijk is.
7 Pilaren
1. Waarde wordt gemeenschappelijk gecreëerd
2. Markten moet gevormd worden—niet alleen maar gecorrigeerd
3. Private en publieke organisaties zouden veel meer moeten inzetten op
experimenteren en leren dan ze nu doen.
4. Financiering van lange termijn projecten zou gebaseerd moeten zijn op de
uitkomsten die je wilt bereiken—niet hoeveel geld er nu beschikbaar is.
5. Bedrijven en staten zouden, veel meer dan nu het geval is, risico’s en beloningen
van projecten dienen te delen
6. Streef naar een vorm van stakeholder kapitalisme waarin alle stakeholders baat
hebben bij de activiteiten van bedrijven.
7. Werk met open systemen om gemeenschappelijk onze toekomst vorm te geven.
Utilisme als verdeelprincipe

• Utilisme als verdeelprincipe:

• Verdeel inkomen en vermogen zodat marginale utiliteit van geld tussen mensen gelijk is. •

Voorbeeld:
❖ Als je kunt kiezen tussen naar de bioscoop gaan en het geld voor je ticket aan een
dakloze persoon te geven, dan zou je de laatste optie moeten kiezen

• Als het als een verdeel principe wordt geïmplementeerd, dan zou het utilisme onze wereld
transformatie veranderen:
❖ Marginale utiliteit gelijk stellen over de hele wereld.
• Voorbeeld:
❖ Peter Singer’s kind in de vijver

Geen utilisme voor Rawls

• Utilisme respecteert niet de ‘separateness of persons’:
❖ Het staat toe dat het genot van één persoon wordt opgeofferd als dat leidt tot een
grotere hoeveelheid genot en een kleinere hoeveelheid lijden in de wereld.
Verdienste

• Doel:
❖ Handel zo dat je ervoor zorgt dat mensen krijgen wat ze verdienen.
• Structuur van verdienste claims:
❖ Een verdienste onderwerp verdient een object, op een bepaalde grond/basis.
• Mogelijke verdienste objecten:
❖ Inkomen, vermogen, compensatie, straf, etc.
• Mogelijke gronden voor verdienste
❖ Hard werken, productieve bijdragen maken, lijden, misdaden begaan, etc.

• Verdienste als principe van verdelende rechtvaardigheid:

❖ Personen verdienen de objecten van verdelende rechtvaardigheid op een
bepaalde grond of gronden.
❖ Voorbeeld:
❖ Elon Musk verdient het om vermogend te zijn omdat hij een grote productieve
bijdrage aan de wereld heeft gedaan door Tesla op te richten.

• Verdienste als principe van verdelende rechtvaardigheid wordt vaak gezien als
onderworpen aan een verantwoordelijkheidseis:
❖ Als iemand een object van verdienste verdient op een bepaalde grond/basis, dan
moeten die persoon verantwoordelijk zijn voor zijn/haar prestaties op die grond/
basis.
• Als dat waar is, dan zouden we Elon Musk misschien wat minder moeten geven dan we
van plan waren.
• Hij had sociaal geluk: hij werd geboren in een welvarende Zuid-Afrikaanse familie
met connecties
• Hij had ook natuurlijk geluk: intelligentie
• Als we geen correcties voor deze toevalsfactoren zouden doorvoeren, dan zou de
resulterende verdeling onrechtvaardig zijn.

Geen verdienste voor Rawls

1. Verdienste zou onderworpen moeten worden aan een verantwoordelijkheid vereiste om

oneerlijkheid te voorkomen.
2. De prestaties van mensen op alle plausibele verdienste gronden/basissen voor de
objecten van verdelende rechtvaardigheid worden bepaald door een interactie tussen
natuurlijk en sociaal geluk.
3. Het is ontoelaatbaar als natuurlijk en sociaal geluk de verdeling van inkomen en
vermogen bepaalt.

Take away:
• Je verdient je talenten niet, dus verdien je het niet om beter af te zijn vanwege je
talenten.
• Je verdient ook niet het vermogen om je talenten te ontwikkelen, en dus verdien je
het ook niet om op basis van dat vermogen beter af te zijn dan anderen.
De theorie van Rawls
Contractualisme
❖ Beginpunt:
❖ Moraliteit reguleert onze interacties met anderen.
❖ Contractualisme:
❖ De morele regels die gelden zijn de regels die overeengekomen zijn tussen de
onderhandelaars.
❖ Ultieme rechtvaardigingsgrond: (hypothetische) overeenstemming

Wie zijn de onderhandelaars?

❖ Een paar mogelijkheden:
❖ Geïdealiseerde onderhandelaars die perfect rationeel zijn en perfect
geïnformeerd.
❖ Meer realistische onderhandelaars, zoals jij en ik.

Sociale contracten met welk doel?

• John Rawls gebruikt het sociaal contract om te denken over:
❖ hoe we de politieke, sociale, en legale instituties van een samenleving
rechtvaardig moeten vormgeven.

John Rawls’s oorspronkelijke positie en de sluier van onwetendheid

Aspecten van John Rawls’s hypothetische onderhandelingen (oorspronkelijke
positie):
❖ Onderhandelaars redeneren vanachter een sluier van onwetendheid.
❖ Ze zijn niet geïnformeerd over hun plek in de samenleving / klasse /
sociale status, leeftijd, etniciteit of geslacht, geluk in de verdeling van talent (de
genetische loterij), kracht, opleiding, en overtuiging van het goede.

Resultaat van de onderhandelingen

1. Elke persoon heeft het recht op een zo uitgebreid mogelijk totaal systeem van gelijke
basis vrijheden dat compatibel is met een vergelijkbaar systeem van vrijheden voor
iedereen.
2. Sociale en economische ongelijkheden dienen zo te worden vormgegeven dat ze:
A. ten gunste zijn van degene die het slechtst af is (verschilprincipe, minimax) en
B. verbonden zijn aan posities die open staan voor iedereen onder de voorwaarde
van (eerlijke) kansengelijkheid.
1. De principes respecteren de ‘separateness of persons’
2. Deze principes zijn niet gevoelig voor verdienste.
3. Maar wat zeggen ze over natuurlijk toeval?

Een bron van inspiratie

• De oorspronkelijke positie en de sluier van onwetendheid zijn nog steeds in
inspiratie voor filosofen en voor sociale wetenschappers
Nozick's rechts libertarisme
1. Principe van rechtvaardigheid in transacties:
• Wat rechtvaardig verkregen is kan vrijwillig worden verkocht.
2. Principe van rechtvaardigheid in acquisitie:
• Wat op dit moment niet in bezit van iemand is, kan verkregen worden volgens de
regels van het Lockeaans proviso.
3. Principe van correctie van onrechtvaardigheid:
• Specificeert wat er moet gebeuren als (1) en/of (2) zijn geschonden.

Nozick geeft twee argumenten voor zijn theorie

1. Wilt Chamberlain argument
2. Zelfeigendom argument

Piketty en verdelende rechtvaardigheid

• Piketty bouwt voort op veel van de ideeën van John Rawls.
• Volgens Piketty is een rechtvaardige samenleving:
• “one that allows all of its members access to the widest possible range of
fundamental goods” (p. 967)
• deze fundamentele goederen zijn onder meer: onderwijs, gezondheid, het
recht om te stemmen, het recht om zo volledig mogelijk deel te nemen aan
verschillende vormen van het sociale, culturele, economische, burgerlijke en politieke
leven.
• Het is belangrijk om op te merken dat Piketty geen verdediger is van strikt gelijke
verdelingen.
• “A just society in no way requires absolute uniformity or equality. To the extent that
income and wealth inequalities are the result of different aspirations and distinct life choices
or or permit improvement of the standard of living and expansion of the opportunities
available to the disadvantaged, they may be considered just” (968)

• Deze formulering van de toelaatbaarheid van ongelijkheid klinkt verrassend veel als Rawls’
verschilprincipe.
• En inderdaad, Piketty geeft aan, in het hoofdstuk dat we vandaag hebben gelezen,
dat hij sympathiek staat tegenover Rawls’ verschil principe.
Nu, wat voor beleid verdedigt Piketty
1. Co-management van bedrijven door medewerkers
• In bedrijven met co-management zitten werknemers in de raad van bestuur.
• Piketty noemt onderzoek uit Duitsland en de Scandinavische landen dat laat zien
dat dit systeem van co-management zeer succesvol is
• Piketty zou idealiter willen dat de raad van bestuur van bedrijven voor de helft
gevuld zou worden door werknemers.
• Hij denkt dat het systeem nog verder verbeterd kan worden als:
• Werknemers in staat zouden zijn om aandelen te kopen in het bedrijf.
• Als er een plafond zou zijn op het aantal stemmen dat grote aandeelhouders
hebben.

2. Herinvoeren van sterk progressieve erfbelastingen

• In de Verenigde Staten het Verenigd Koninkrijk waren erfbelastingen begin vorige eeuw
70-90 procent op de grootste vermogens.
• Progressieve erfbelasting zou volgens Piketty opnieuw moeten worden geïntroduceerd,
omdat het doorgeven van vermogen van ouders aan hun kinderen:
1. Kansengelijkheid ondermijnt.
2. Het functioneren van democratische processen verstoord

De erfbelasting zou inkomsten moeten genereren van ongeveer 5% van het nationaal
inkomen van een land.
• Erfbelasting op vermogens groter dan 10 keer de gemiddelde hoeveelheid
vermogen zouden tussen de 60 en 70 procent moeten zijn.
• Erfbelasting op vermogens groter dan 100 keer de gemiddelde hoeveelheid
vermogen zouden tussen de 80 en 90 procent moeten zijn.

3. Maak de inkomstenbelasting progressiever

• Veel mensen beargumenteren dat mensen een prikkel nodig hebben om hard te werken.
• Als we hoge marginale belastingen op inkomen invoeren, gaan mensen simpelweg
minder hard werken.
• Piketty denkt dat dit effect minder sterk is dan het lijkt. Een van de redenen daarvoor is dat
inkomen zelf een statusgoed is.
• Doel: de progressieve belasting op inkomen moet een inkomen van 45% van het nationaal
inkomen opleveren.
• Belasting op inkomens groter dan 10 keer het gemiddelde dienen belast te worden tussen
de 60 en 70 procent.
• Belasting op inkomens groter dan 100 keer het gemiddelde dienen belast te worden tussen
de 80 en de 90 procent
4. Voer een progressieve belasting op kapitaal in
• De zorg die Piketty heeft over een systeem met alleen progressieve belastingen op
inkomen en erfenissen is dat vermogen nog steeds geconcentreerd zal blijven bij een kleine
groep.
• Om dat tegen te gaan stelt hij een progressieve belasting op kapitaal voor.
• Doel: belastinginkomsten van ongeveer 5% van het nationaal inkomen.
• Gecombineerd zouden de erfbelasting en de vermogensbelasting ons in staat
moeten stellen om iedereen van de leeftijd 25 een eenmalig vermogen te geven van 60%
van het gemiddelde vermogen in het land.
• Op die manier zal vermogen veel meer circuleren dan het deed.

5. Leg belangrijke fiscale regels vast in de grondwet

• De grondwet moet, op zijn allerminst, inhouden dat het ontoelaatbaar is voor de rijken om
proportioneel minder belasting te betalen voor de armen (leg een commitment aan
progressieve belasting vast in de grondwet).
• De grondwet zou ook moeten vereisen dat de overheid jaarlijks een overzicht publiceert
van hoeveel belasting betaalt wordt door verschillende percentielen—met het doel om meer
transparantie op te leveren in debatten over belasting.