Geografia jako nauka:

• Początek – II w.p.n.e
• Twórca: Eratostenes z Cereny
• Geo – ziemia, grapho – opis
• Dowody Arystotelesa na kulistość Ziemi: obserwacja widnokręgu, obserwacja statku na horyzoncie,
obserwacja zaćmienia księżyca
W VI w.p.n.e PITAGORAS wysunął hipotezę, że ziemia jest kulą, bo kula to figura doskonała. Dopiero w
IVw.p.n.e ARYSTOTELES przedstawił naukowe dowody na kulistość ziemi. Teza ta z czasem znalazła
potwierdzenie. W IIIw.p.n.e ERATOSTENES dokonał pierwszych pomiarów ziemi przy założeniu jej
kulistości. Eratostenes popełnił dwa błędy – czasowe i zła odległość między studniami. Pomylił się o 17km
względem współczesnych urządzeń. Pogląd ten utrzymywał się do XVIIw. Do Isaaka Newtona, który
stwierdził, że Ziemia nie jest kulą, ale jest spłaszczona na biegunach.

MONIŚCI – grupa mówiąca o geografii jako całości

Poglądy monistów:Nie wolno rozdzielać składników Wszechświata od zjawisk, jakie nimi rządzą.
DUALIŚCI – grupa mówiąca o różnorodności nauk
Dualizm- zakłada, że istnieją zarówno substancje duchowe jak i cielesne.

GEOGRAFIA – dział nauki badający zróżnicowanie powłoki ziemskiej pod względem przyrodniczym i
społeczno-gospodarczym oraz przestrzenne związki między powłoką ziemską, a działalnością człowieka.

Rola środowiska przyrodniczego przyrodniczego rozwoju cywilizacyjnym.

Środowisko przyrodnicze – zespół warunków i zjawisk uzależnionych na danym obszarze
(ukształtowanie, gleby, klimat)

Środowisko geograficzne – zespół warunków środowiska przyrodniczego oraz efekty działalności

cywilizacyjnej człowieka.

Kierunki metodologiczne określające współzależność człowieka i przyrody:

1. Determinizm – twórcą jest Monteskiusz, przyroda determinuje rozwój cywilizacyjny człowieka.
Głównym determinantem jest klimat.
2. Nihilizm – twórca jest Nietsche, zanegował wpływ warunków środowiskowych na rozwój
cywilizacyjny człowieka.
3. Posybilizm – zakładał współistnienie człowieka i przyrody.
-Posybilizm aktywny – twórczą siłą jest człowiek, który potrafi wykorzystywać zasoby ludzkiej dla swojej
potrzeby. Teoria ekonomii wprowadza terminy dóbr wolnych – ziemia rolna, woda, powietrze. Nie mają
wartości, ich cena może być brana pod uwagę w cenie finalnej.
4. Ekorozwój – dynamiczny rozwój społeczno – gospodarczy nienaruszający w sposób trwały
warunków środowiska przyrodniczego.

Cele ekorozwoju:
• cel przyrodniczy
• cel środowiskowy
• cel ekonomiczny
 Elementy geografii politycznej
Państwo:
• wspólnotę terytorialną - terytorium
• wspólnotę ludnościową – ludność zamieszkująca dane terytorium
• suwerenną władzę państwową ustaloną przez społeczeństwo

Kryteria podziału państw ze względu na:

• wielkości terytorialne
Największe-Rosja: 17mln km2
Najmniejsze-Monako: 1,57km2, Watykan: o,44 km2
Polska: 312 tyś km2 – zajmuje 9 miejsce w Europie
• Kryterium demograficzne (liczba ludności )
Największe-Chiny: 1,5 mld
Najmniejsze-Nive(wyspa w Oceanii) 4tyś
Polska: ok. 37mln
• Sytuację gospodarczą
Cechą charakterystyczną gospodarczej mapy współczesnego świata jest znana terytorialna
nierównomierność rozwoju ekonomicznego. Dotyczy to kontynentów i ich części, grup i
poszczególnych państw, a niejednokrotnie też regionó w obrębie tych państw. Ogólnie biorąc
zróżnicowanie poziomu rozwoju gospodarczego krajów wynika z nierównomiernego rozmieszczenia i
dostępność bogactw naturalnych, zasobów siły roboczej i jej jakości, a także warunków geograficznych,
historycznych, kulturowych i politycznych, ułatwiających lub utrudniających rozwój
społeczno-gospodarczy. Dogodne warunki klimatyczne, wodne i glebowe, korzystne ukształtowanie
powierzchni ułatwiają gospodarowanie. W niektórych jednak przypadkach dobrze rozwiniętymi gosp.
Nie są kraje dużej liczbie ludności i dogodnym środowisku geograficznym lecz, te które (mimo braku
tych czynników) potrafiły stworzyć odpowiednie warunki do wysokich osiągnięć postępu technicznego
i zdobyć światowe rynki zbytu.

PKB-miara rozwoju gospodarczego

PNB-produkt krajowy brutto powiększony o dochody z tytułu własności za granicą.

Kraje wysoko rozwinięte:

Stany Zjednoczone, Kanada, Europa Zachodnia, Południowe kraje skandynawskie, RPA, Japonia, Izrael,
Australia, Nowa Zelandia
Prawie wszystkie te państwa cechuje bardzo wysoki poziom rozwoju społeczno-gospodarczego. Mają silnie
rozwinięty przemysł i nowe technologie.

Kraje średnio rozwinięte:

Do tej grupy zaliczamy kraje pokomunistyczne i kraje socjalistyczne.
Chiny, Wietnam, Korea Północna, Kuba, Mongolia, Albania, Rosja, Litwa, Łotwa, Estonia, Kazachstan,
Uzbekistan, Tadżykistan, Kirgistan, Mołdawia, Armenia, Ukraina, Gruzja, Bułgaria, Macedonia, Rumunia,
Białoruś, Słowacja, Czechy, Węgry, Chorwacja, Słowenia, Polska

Kraje rozwijające się:

• krótka średnia długość życia – młodość demograficzna
• niski poziom wykształcenia
• drenaż mózgu – pozyskiwanie najzdolniejszych przez inne kraje
• płaszczyzna ekonomiczna
- wysokie zadłużenie
- zasoby siły roboczej

Konwencja waszyngtońska 1949 w sprawie Antarktydy:

• obszar może być wykorzystany jedynie w celach naukowych, nigdy w militarnych
 • ochrona fauny i flory
• zakaz eksploatacji zasobów Antarktydy

Konwencja praw morza – ustala zakres działalności, 1981 wprowadza 2 strefy:

• pas wód terytorialnych – 12 mil morskich od linii wybrzeża, jest integralną częścią państwa, naruszenie
traktowane jest jak naruszenie granic. W tym pasie kraje mają wyłączność żeglugi (z wyjątkiem cieśnin,
które zostały zobowiązane do swobody żeglugi) i eksploatacji surowców.
• Strefa suwerenności ekonomicznej – ustalona w odległości 200 mil morskich. Suwerenność
Suwerenność zakresie eksploatacji zasobów morza umożliwia jednak swobodę żeglugi.

3 wyjątki:
• podział morza północnego
• możliwość rozszerzenia suwerenności ekonomicznej (obszar szelfu)
• potraktowanie Odry jako rzeki granicznej

Konwencja praw morza powołuje władzę głębokiego morza:

• wyznaczanie szlaków żeglugi
• dzierżawa obszaru na połowiska
• ustalanie ilości połowów
• pobieranie opłat eksploatacyjnych i za połowy

LUDNOŚĆ
Przyrost naturalny – różnica między liczbą urodzeń, a liczbą zgonów wyrażana w promilach.
Fazy rozwoju demograficznego:
Zmiany współczynnika urodzeń i zgonów w różnych społeczeństwach następują według określonego porządku.
Wyróżnia się pięć faz rozwoju demograficznego:
I faza – charakterystyczna dla ludności żyjących na bardzo niskim poziomie rozwoju i występuje tylko w
nielicznych populacjach. Liczba urodzeń wyrównuje się ze zgonami, które liczne ze względu na stan ludności.
Przeciętna długość życia nie przekracza 45lat.
II faza – Osiągnięcia medycyny wpłynęły na zmniejszenie liczny zgonów. Średnia długość życia wynosi 60 lat.
III faza - Na początku tej fazy przyrost jest duży i maleje wraz z dążeniem do kolejnej fazy
IV faza – Liczba zgonów jest niewielka, dzięki wysoko rozwiniętej służbie zdrowia i wiedzy medycznej.
Wystąpiła w Europie Zachodniej w latach 60. XX w.
V faza – przyrost zwiększa się do liczby zgonów, a pod koniec fazy liczba zgonów przewyższa urodzenia.
Przyrost naturalny jest ujemny.
Implozja – zjawisko strukturalne, które występuje w czasie intensywnych przemian gospodarczych
Przyrost kompensacyjny – naturalne zjawisko, czyli kompensacja strat wojennych.
Przyrost rzeczywisty – przyrost naturalny skorygowany o saldo migracji
Migracja (ruch ludności) – przemieszczanie się ludności mające na celu zmianę miejsca zamieszkania na stałe
lub czasowo
Rodzaje migracji:
- Imigracja (napływ ludności) – przyjazd osób, osiedlenie się ludności w danym kraju na pobyt stały lub
długotrwały.
-Emigracja (odpływ ludności) – wyjazd z kraju ojczystego do innego państwa na pobyt stały lub długotrwały.
- Reemigracja (powrót z emigracji) – ponowna emigracja, lub powrót emigracji do kraju
- Deportacja - przymusowa zmiana miejsca zamieszkania najszczęściej spowodowana naruszeniem prawa
przez osobę deportowaną.
- Repatriacja – powrót do ojczyzny osób, które przymusowo zmieniły miejsce zamieszkania z powodu
wysiedlania, zmiany granic politycznych, wymiany ludności.
Kryteria podziału migracji:
- czasu
- zasięgu
- przyczyny
ROZMIESZCZENIE LUDNOŚCI
Czynniki wpływające na rozmieszczenie ludności:
- przyrodnicze – klimat, odległość od zbiornika wody, ukształtowanie terenu, gleby
- pozaprzyrodnicze (antropogeniczne) – przyrost naturalny, procesy migracyjne, procesy urbanizacji

3 strefy osadnicze:
• ekumena – obszar zamieszkały i zagospodarowany przez człowieka.
• subekumena – obszary słabo zaludnione lub niezamieszkałe, ale wykorzystywane ekonomicznie, np.
pastwiska, pół pustynie, sezonowe eksploatacje surowców mineralnych, obszary objęte marikulturą,
miejscowości turystyczne.
Marikultura – pozyskiwanie glonów do celów konsumpcyjnych bądź farmaceutycznych; gospodarka morska,
miejsca wiertnicze.
• anekumena – obszary niezamieszkałe i niewykorzystywane gospodarczo przez człowieka, np. obszary
wysokogórskie, obszary skażone, zdeformowane, zanieczyszczone.

Centrum demograficzne świata:

• Centrum Azji wschodniej: Chiny, Japonia, Korea (1,5 mld)
• Centrum Azji południowej: Bangladesz, Pakistan, Sri Lanka (1,5mld)
• Centrum Europy: Europa zachodnia (Anglia, Beneluks, Niemcy)
• Centrum Wybrzeża Wschodniego USA i Południowo-wschodnia Kanada
• Centrum: rejon zatoki Gwinejskiej: Nigeria, Ghana, Kamerun, Kongo, Gwinea, Wybrzeże Kości
Słoniowej

Do największej koncentracji ludności należą tzw. Państwa – miasta:

Monako, Singapur, Bangladesz, Korea, Japonia, Watykan, kraje Beneluksu

Bardzo małe zaludnienie (poniżej 10 osob/km2): Islandia, Norwegia, Mongolia, Arabia Saudyjska,
Nepal, Butan, Wietnam, Laos, Kambodża, Surinam, Australia z Oceanią, Guiana, Botswana i Nami, Republika
środkowoafrykańska.

Polska => 125 osób / km2

Urbanizacja – to proces przestrzenny, czyli rozwijanie się struktur miejskich, jest to proces demograficzny
związany z przyrostem ludności miejskiej, ekonomiczny związany ze zmianami struktury gospodarki oraz
proces kulturowy polegający na rozpowszechnieniu stylu życia miejskiego.

Rodzaje urbanizacji:
- demograficzna – przenoszenie się ludzi ze wsi do miast
- ekonomiczna – wzrost liczby ludności zatrudnionej w zawodach nierolniczych
- społeczna – przejęcie miejskiego stylu życia przez ludność stref podmiejskich
- przestrzenna – rozrastanie się miast i tworzenie nowych układów sieci miast.

Fazy urbanizacji:
-właściwa – związana jest z napływem ludności ze wsi do miast.
-suburbanizacja – zachodzi w obszarze miasta i w samym mieście, trwa tu nadal napływ ludności ze wsi do
miast, ale z centrum na peryferia przeprowadzają się miastowicze.
-dezurbanicaja – odpływ ludności miejskiej na obszary podmiejskie z uwarunkowaniem czasu objazdu.
-reurbanizacja – powrót ludności z obszarów podmiejskich do miast

Czynniki urbanizacji:
• procesy historyczne
 • administracyjne
• migracyjne
• proces naturalny

Kryteria, które odróżniają miasto od wsi:

• administracyjne
• gęstość zaludnienia
• struktury zawodowe ludności

Funkcje miast:
• polityczne – siedziba władz państwowych
• stołeczne (stolica)
• administracyjne – siedziba władz administracyjnych
• handlowe – targi, jarmarki, centra handlowe
• komunikacyjne – więzeł komunikacyjny
• usługowe – zaspokajanie różnych potrzeb
• kulturalna – ośrodki kultury (teatry, galerie, muzea, festiwale)
• naukowe – wyższe uczelnie
• uzdrowiskowe – sanatoria, zakłady lecznicze
• wypoczynkowe – pensjonaty, hotele, obiekty turystyczne itd.
• Religijne – ośrodki kultu religijnego
• Przemysłowe – liczne zakłady przemysłowe
• Militarne – jednostki wojskowe

Typy miast:
1. Aglomeracja monocentryczna – wokół dużego miasta (rdzenia) rozwijają się małe miasteczka, np.
Moskwa, Londyn, Paryż.
2. Aglomeracja policentryczna – skupisko dużych miast z których żadne nie odgrywa roli dominującej,
które są ze sobą powiązane wspólną siecią komunikacyjna, np. Trójmiasto.
3. Megalopolis – zespół aglomeracji łączących się ze sobą również o charakterze aglomeracji
policentrycznej, dwa miasta muszą mieć co najmniej 5mln ludności, np. Bostońska, San-San, Chicator,
Tokio – Yokohama, Osaka – Kobe – Kioto.

STRUKTURY LUDNOŚCI
Dzielimy na dwa kryteria podziału:
 demograficzne – zróżnicowanie ludności ze względu na:
• rasy
• grupy etniczne
• narody
• języki
• wyznania

 ekonomiczne (wpływ: rozwój gospodarczo - ekonomiczny)

• wiek
• płeć
• zatrudnienie

 do rasy zaliczamy:
• karnacja
• wzrost
• budowa szkieletu
 • kształt czaszki i nosa
• oprawa oczu
• kolor oczu
• cechy krwi

Podział na rasy:
• Europoidalna (biała)- ludność pochodzenia europejskiego, Azja, Hindusi, Arabowie
• Mongoloidalna (żółta)- ludność Azji śr-sch. i płd-wsch., Indianie, Eskimosi
• Negroidalna- ludność Afryki, Australia i oceania, Ameryka płd.

Typy mieszańców rasowych:

• Mulaci – europoidalna + negroidalna (biała + czarna)
• Metysi – europoidalna + mongoloidalna (biała + żółta)
• Zambosi – mongoloidalna + negroidalna ( czarna + żółta )

Struktura etniczna – to wspólnota kulturowa (obrzędy, religia), językowa, silne poczucie przynależności,
np.:
- Kurdowie
- Romowie
- Tybetańczycy
- Baskowie

Struktura narodowościowa – przynależność historyczna, wspólnota terytorialna, wspólnota kulturowa,

wspólnota ekonomiczna, wspólnota językowa nie jest konieczna, gdyż są państwa wielojęzykowe.

Struktura językowa – ciężko zbadać iloma językami posługuje się ludność na świecie.

2 kryteria podziału języków:

• genealogiczne – od genezy języka (chińsko-tybetańskie)
• indoeuropejskie – ten sam rdzeń językowy
-germański
-słowiański
-romański

Popularność języków:
• angielski
• hiszpański
• francuski
• arabski

Języki narodowe:
• chiński
• hindi
• polski

Języki sztuczne: stworzone przez człowieka

• esperanto

Języki wymarłe:
• łacina
 • starogrecka
• starohinduski

Struktury wyznaniowe:
- chrzaścijańśka
• kościół katolicki
• kościół protestancki
• kościół prawosławny
- islam (muzułmanie, mohametanie)
• sunnici
• szyici
- buddyzm
- hinduizm
• braminizm (ascetyzm)
- konfucjanizm – nie ma boga i jest to tylko nurt wyznaniowy a nie religia – Chiny
- judaizm
- nurty animistyczne – czary, magia
- nurty laickie (bezwyznaniowe) – społeczeństwa europejskie, Holandia

Struktura wieku – zależy od przyrostu naturalnego

• wiek przedprodukcyjny – 0 – 19 lat
• wiek produkcyjny – 20-64
• wiek poprodukcyjny - > 65 lat

Kraje:
- młodości demograficznej >35% młodzież i dzieci
- dojrzałości demograficznej >25 %
- starości demograficznej ~ 10 % > 15%

Struktura płci:
Na strukturę płci ma wpływ:
• przyrost naturalny
• średnia długość życia danym kraju
• wydarzenia polityczne np. wojny
• struktura przemysłu
• migracje

Wskaźnik maskulinizacji – ile kobiet przypada na 100 mężczyzn

Wskaźnik feminizacji – ilu mężczyzn przypada na 100 kobiet

Od 15 roku zaczyna nam się względna równowaga płci. Wcześniej na 100 kobiet przypadało 105 mężczyzn, od
40 roku życia zaczyna się nadwyżka kobiet w krajach wysoko rozwiniętych. W krajach rozwijających się
równowaga występuje do 25 roku życia. Następnie występuje nadwyżka mężczyzn spowodowana
śmiertelnością kobiet (ciężka praca, choroby).

Dolny Śląsk – 120M / 100K

Struktura zawodowa:
- czynna zawodowo
• pracująca
• pozostali czasowo na urlopie
• szukający pracy