Professional Documents
Culture Documents
Εισαγωγή Στη Δραματική Ποίηση Για Ιστοσελίδα 1
Εισαγωγή Στη Δραματική Ποίηση Για Ιστοσελίδα 1
Θρησκευτικός χαρακτήρας
Οι παραστάσεις αποτελούσαν μέρος της λατρείας του θεού
Διονύσου, αφού γίνονταν κατά τη διάρκεια των εορτών του
στο θέατρο που οικοδομήθηκε προς τιμήν του μέσα στον ιερό
χώρο του Ελευθερέως Διονύσου, κάτω από την Ακρόπολη,
στη νότια πλευρά της. Οι ιερείς μάλιστα του θεού κατείχαν
τιμητική θέση στην πρώτη σειρά των επισήμων και οι νικητές
των δραματικών αγώνων στεφανώνονταν με κισσό, ιερό φυτό
του Διονύσου. Το θέατρο του Διονύσου, που σώζεται μέχρι
σήμερα, αποτέλεσε το πρότυπο για όλα τα μεταγενέστερα
θέατρα.
Δραματικοί αγώνες
Οι επισημότεροι δραματικοί αγώνες γίνονταν κάθε χρόνο στο
θέατρο στα Μεγάλα ή ἔν ἄστει Διονύσια τον μήνα
Ελαφηβολιώνα (τέλη Μαρτίου έως μέσα Απριλίου), όπου
διαγωνίζονταν οι τραγικοί ποιητές. Οι δραματικοί αγώνες
οργανώνονταν με κρατική μέριμνα, υπό την επίβλεψη του
επώνυμου άρχοντα, και είχαν διάρκεια τριών ημερών.
Από τους ποιητές που υπέβαλλαν αίτηση για συμμετοχή
στους αγώνες επιλέγονταν από τον επώνυμο άρχοντα τρεις
και διαγωνίζονταν ο καθένας με μια τετραλογία (τρεις
τραγωδίες και ένα σατυρικό δράμα).
Τα έξοδα των παραστάσεων (για τον Χορό, τον
χοροδιδάσκαλο, τον αυλητή και τη σκευή/μάσκες,
ενδυμασία) αναλάμβαναν οι χορηγοί. Δύο μέρες πριν τους
αγώνες γινόταν στο Ωδείο (στεγασμένο θέατρο) ο προαγών (ή
προάγων), όπου οι ποιητές παρουσίαζαν στο κοινό τους
υποκριτές και τους χορευτές και έδιναν εξηγήσεις για το έργο
τους.
Τα έργα που διδάσκονταν στους δραματικούς αγώνες
έκριναν δέκα κριτές, που επιλέγονταν με κλήρωση. Οι νικητές
ποιητές βραβεύονταν με στέφανο κισσού και οι χορηγοί τους
με χάλκινο τρίποδα. Τα ονόματα των νικητών ποιητών, των
χορηγών και των πρωταγωνιστών και οι τίτλοι των έργων
χαράσσονταν σε πλάκες (διδασκαλίαι) και κατατίθεντο στο
δημόσιο αρχείο.
Χιλιάδες Αθηναίοι, μέτοικοι και ξένοι, άνδρες και
γυναίκες, κατέκλυζαν το θέατρο του Διονύσου για να
παρακολουθήσουν τους δραματικούς αγώνες, που κάθε μέρα
ξεκινούσαν με την ανατολή του ήλιου και τελείωναν με τη
δύση του. Και επειδή η τραγωδία αποτελούσε
συμπληρωματικό μέσο παίδευσης του Αθηναίου πολίτη,
καθιερώθηκαν από τον Περικλή τα «θεωρικά» (χρηματικό
βοήθημα) για τους άπορους πολίτες, ώστε να μπορούν να
παρακολουθήσουν τις παραστάσεις δωρεάν, χωρίς εισιτήριο.
Το θέατρο: Ο χώρος των παραστάσεων ήταν το θέατρο, ένας
κυκλικός χώρος που περιλάμβανε:
Το θέατρον ή κοίλον, όπου κάθονταν οι θεατές. Τα
καθίσματα (εδώλια) είχαν ημικυκλική αμφιθεατρική
διάταξη (σε επικλινές έδαφος) και χωρίζονταν σε τρία
τμήματα με δύο οριζόντιους διαδρόμους (διαζώματα),
ενώ κάθετες κλίμακες (για να ανεβαίνουν οι θεατές σε
ψηλότερες θέσεις) χώριζαν το κοίλον σε σφηνοειδή
σύνολα εδωλίων, τις κερκίδες. Στις πρώτες σειρές του
κοίλου υπήρχαν θρόνοι μαρμάρινοι για τα επίσημα
πρόσωπα.
Την ορχήστρα, κυκλικό ή ημικυκλικό χώρο μπροστά από
το κοίλον, στον οποίο στεκόταν ο Χορός. Στο κέντρο της
βρισκόταν η θυμέλη (ο βωμός του Διονύσου).
Τη σκηνή, ξύλινη επιμήκη κατασκευή προς την ελεύθερη
πλευρά της ορχήστρας. Μέσα σ’ αυτή άλλαζαν
ενδυμασία οι υποκριτές. Η πλευρά της σκηνής προς τους
θεατές εικόνιζε συνήθως την πρόσοψη ανακτόρου ή
ναού με τρεις θύρες (η μεσαία χρησίμευε για την έξοδο
του βασιλιά). Ανάμεσα στη σκηνή και την ορχήστρα
υπήρχε το λογείο, ένα υπερυψωμένο δάπεδο (ξύλινο και
αργότερα πέτρινο ή μαρμάρινο), που ήταν ο κύριος
χώρος δράσης των υποκριτών. Η σκηνή διέθετε
υπερυψωμένη εξέδρα για την εμφάνιση των θεών, το
θεολογείον. Δεξιά και αριστερά της σκηνής υπήρχαν δύο
διάδρομοι, οι πάροδοι. Από τη δεξιά για τους θεατές
πάροδο έμπαιναν όσα πρόσωπα του έργου υποτίθεται
ότι έρχονταν από την πόλη ή το λιμάνι και από την
αριστερή πάροδο όσα έρχονταν από τους αγρούς ή από
άλλη πόλη.
Συντελεστές της παράστασης (εκτός από τον ποιητή) ήταν:
Οι υποκριτές (ηθοποιοί): Ήταν μόνο άντρες,
επαγγελματίες, κυρίως Αθηναίοι πολίτες, και έπαιρναν
μισθό. Είχαν εξασφαλίσει σημαντικά προνόμια και η
κοινωνική τους θέση ήταν επίζηλη. Στην τραγωδία τον
πρώτο υποκριτή εισήγαγε ο Θέσπις. Ο Αισχύλος
πρόσθεσε τον δεύτερο και ο Σοφοκλής τον τρίτο. Στους
υποκριτές μοιράζονταν όλα τα πρόσωπα του δράματος
και τα γυναικεία, που τα υποδύονταν φορώντας
προσωπεία (μάσκες). Επειδή λοιπόν εναλλάσσονταν
στους διάφορους ρόλους του έργου, έπρεπε σε λίγο
χρόνο να αλλάζουν ενδυμασία. Στην τραγωδία οι
υποκριτές εμφανίζονταν στη σκηνή με επιβλητικότητα
και μεγαλοπρέπεια· φορούσαν έναν πλούσια
διακοσμημένο ποδήρη χιτώνα με μανίκια και στα πόδια
τους κοθόρνους (μεγάλα υποδήματα με υπερυψωμένες
σόλες). Για τον εξωραϊσμό του προσώπου (μακιγιάζ)
χρησιμοποιούσαν το ψιμύθιον (ειδική λευκή σκόνη).
Ο Χορός: Οι χορευτές ήταν μόνο άντρες (όχι
επαγγελματίες). Στην τραγωδία αρχικά ήταν 12 και με τον
Σοφοκλή έγιναν 15. Ντυμένοι απλούστερα από τους
υποκριτές, έμπαιναν από τη δεξιά πάροδο, με
επικεφαλής τον αυλητή, και στέκονταν στην ορχήστρα,
κατανεμόμενοι σε δύο ημιχόρια. Εκτελούσαν, υπό τους
ήχους του αυλού, τα αδόμενα μέρη της τραγωδίας
(λυρικά-χορικά) και την όρχηση (ρυθμικές κινήσεις) και
διαλέγονταν με τους υποκριτές μέσω του κορυφαίου. Ο
Χορός αντιπροσώπευε στο έργο την κοινή γνώμη και
αποτελούνταν συνήθως από γέροντες ή γυναίκες (τις
υποδύονταν οι άντρες χορευτές).
Θεματική της τραγωδίας
Οι ποιητές των τραγωδιών αντλούν τα θέματά τους από τους
μύθους, και κυρίως από τους κύκλους που ήταν γνωστοί σε
όλους: τον Αργοναυτικό, τον Θηβαϊκό και τον Τρωικό.
Συνδέουν όμως τους μύθους αυτούς με τη σύγχρονη
επικαιρότητα και τους καθιστούν φορείς των
προβληματισμών τους πάνω σε κρίσιμα ζητήματα, κοινωνικά,
πολιτικά, ηθικά, υπαρξιακά (πόλεμος και ειρήνη, δικαιοσύνη,
φιλοπατρία κ.λπ.). Σπάνια το θέμα τραγωδίας είναι ιστορικό
(Πέρσαι του Αισχύλου) ή διονυσιακό (Βάκχαι του Ευριπίδη).
Οι τραγικοί ήρωες βρίσκονται συνήθως αντιμέτωποι με
μεγάλα ηθικά διλήμματα και είναι υποχρεωμένοι να
επιλέξουν και, τις πιο πολλές φορές, να συντριβούν.
Συγκρούονται με τη Μοίρα, την Ανάγκη, τη θεία δικαιοσύνη.
Το τριαδικό σχήμα ὕβρις – ἄτη – δίκη αποτελεί το ηθικό
υπόβαθρο της τραγωδίας (ὕβρις: υπεροπτική συμπεριφορά
κάποιου που πηγάζει από τη συναίσθηση της υπερβολικής
δύναμής του - ἄτη: θεϊκή δύναμη του ολέθρου που τυφλώνει
τους ανθρώπους και τους παρασύρει στην καταστροφή -
δίκη: θεία δικαιοσύνη). Η ύβρις προκαλεί τη θεϊκή τιμωρία
και έτσι επανέρχεται η τάξη με το θρίαμβο της δικαιοσύνης.