Download as pdf
Download as pdf
You are on page 1of 20
CHUONG 2. LICH SU’ NGANH Y DUQC Muc tiéu hoe tap Sau khi hoe xong bai nay sink vien phai Nhdn biét duege lich sie hinh thanh va phét trién cia nganh diege Thé gid Hiéu doe lich sie hinh thank lich ste nganh duege Vigt Nam. NOI DUNG 2.1 SO LUQC LICH SU Y DUQC THE GIOL 2.1.1 Théi kj cé dai ‘Thoi ky cé dai, dé ddu tranh chéng lai bénh tat bio vé sur sng, ngwéi nguyén thay da cé tim ra nhimg phuong phip dé phing va chita bénh, Trong qua trinh lao dong, ho 44 ngdu nhign tim thay mot s6 loai cay c6 tée dung chita bénh va mét sé kha c6 dée tinh. Nhimg kinh nghiém nay duoc truyén tir di nay sang doi khac. Trong nén van minh cé dai cé nén van minh véy due, ding ké la 6 ede nutée: 21.1 Trung Hoa La dat nuéc ¢6 nén y duge lau doi nhat trén thé gidi voi cdc danh y néi tiéng: THAN NONG: La mit nhan vat huyén thoai séng céch day hon 4000 nam. Duge nhan dan Trung hoa tén tam chita té nghé néng do éng da day dan céch dét rimg dé tam rudng. Ong cling duge nhin dan tén vinh li chia té ctia nén Y Duge hoe c6 truyén Trung Hoa. Tac phim cé gia tri lén nhét con lai toi ngay nay 1 “than néng ban thio” dure xem la y van e6 nat thé g HOANG PE: La mt vi vua sng cach dy nhiéu thé ky trude céng nguyén, dng rit gidi vé cham citu va cé sang kién thay kim chim da bing kim cham kim loai. Tac pham “néi kinh” la tac pham g6i dau giutmg ciia cdc thay thudc dong y hién nay. LY THOT TRAN (1518-1593): La mt nha duge hoc rat uyén bac. Tae phim “ban thao cuong muc” Ong da nghién cifu 1871 vi thude trong 46 cd 1074 vé thuc vat, 443 ve dong vat, 354 vé khodng vit, éng cOn nhiéu cng trinh nghién cétu, stu tim vé duge ligu kim phong phi thém kho tang thao duge Trung Quéc. 2.1.1.2 An DO Cling 1a quéc gia c6 nén van minh y duge tir rat sém, dic biét la cae loai duge ligu duge sit dung rit phd bién nhu: t6i, tiéu, dai hdi...Sit dung c: dGng vat va khodng vat lim thudc nhu: thi ngan tri giang mai, phén chua, rin, hai ly...Cé rat nhigu phuong phap tri ‘bénh higu qua dac biét la phuong phép tri rin cin, An Dé con tién bé vuot bac trong khoa giai phdu tham m9, linh vuc ma mai dén thé ky XVI cdc nude chau Au méi ap dung. 26 2.1.13 Ai Cap ‘Theo truyén thuyét, Horus 1a than mat tréi (biéu tugng minh nguoi dau chim ung), khi cén nhé éng bi mi sau mét cude quyét dau véi ac quy. Me ella 6ng da tim thin Thoth (than citu nan) chita lank mit gitip éng khoi bi mit. Chinh tir €6 din Ai Cp da coi con mit ciia thin Horus tuong trung cho su bao vé ctia than than nén cac thay thuéc da vé con mit than Ién toa khi cho thudc bénh nhan, tong trung cho su che ché cia thn thanh. Dén théi Trung c6, con mat cia than Horus xuat hién duéi hinh thire méi: hoi giéng s6 4, roi dan thay di thanh chit R, ri sau d6 thém phia sau chit p thanh Rp 1a chit viét tit ctia chit "Recipe" cé nghia la “hay diing toa thudc nay nhu sau” (tiéng La tinh). Hinh 2-1 Biéu twgng con mat thin Horus Hinh 2-2 Than Horus 21.14 Hy Lap Biéu tugng nginh Duge hién nay xuat phat tir truyén thuyét Hy Lap c6 dai. Dé la hinh mét cdi bat co chan, xung quanh c6 mét con rin quan, leo tir durdi chan lén migng, Hinh 2-3 Tién than biéu teomg nganh duege ¥nghta: ~ Cai bit: 1a bat dumg thude ciia cng chia Hygie. 7 = Con rin: 1a rin thin Epidaure tugng trung cho sy khdn ngoan va than trong (ran va cho 1a hai con vat thiéng duge khac trong cic dén tho Hy Lap). Nginh Duroc lé nganh ¢6 nhiém vu sin xudt ra thudc phuc vu cho site khée ca nhan dan va ngudi lam cOng tae duige phai e6 hai dite tinh: khén ngoan va thn trong trong nghé nghiép. Hy Lap cé nhiéu thay thuéc gidi duoc ghi danh vao lich sit Y Dugc thé gidi nhu Hyppocrate (sinh nam 460 TCN). Ong da vidt wd dé truyén ba kién thite y hoc. Ong At nhiéu sach thuéc va thu nhan rat nhiéu hoc lai nhiéu tai ligu y hoe rat quy, dae biét 14 cudn "tir dién bach khoa y hoc" con c6 gid tri cho dén tan thé ky thir XVII. Do nhiing céng hién to én nén Ong durge nbn loai tén vinh 1a t6 str cia nganh Y thé gisi (sinh vign ¥ khoa c6 161 thé Hypocrate). Hinh 2-4 Hyppocrate 2.115 La Ma Aelius Galenus hoe Claudius Galenus, hay cdn goi la Galen cita Pergamum, 1 mot thay thudc va nha triét hoc néi tiéng ngudi La Ma géc Hy Lap, va cé Ié la nha nghién ctru y hoc tai ba nhat cita théi La Ma. Mot thé ky truéc céng nguyén, nhiéu thay thuéc Hy Lap chay sang La Ma (do chién tranh). Bén thé ky thir nhat sau céng nguyén, La Ma cé uy tin rit 16n trong Hinh vue y hoe: giai doan nay La Ma c6 nhiéu thiy thude gidi nhu Gallien, éng da soan duge hang trim quyén sach vé thuéc. Ong la nguéi dau tién dua nginh Duge lén mot vi tri xting ding va éng ciing ¢6 nhiéu céng hién quan trong trong vige phat trién cée kién thite vé bao ché thuéc, do dé éng duge loai ngudi ton vinh 1a t6 su nganh Dirge thé gid va tén dng dat cho mén bao ché hoc pharmacie gallenique. 28 Hinh 2-5 Gallien 2.1.2 Thoi kj trung dgi ‘Nguoi bénh da tin thay thuée nhiéu hon cing bai va sé bénh nhan ngay cing déng, do dé ngudi thy thude khong edn di thai gian dé vita ké don, vita pha ché, nén ho cin nhitng tro thi giup thay thudc céng vige pha ché goi li Pigmentarius va déng théi cling xuat hign nhing ngudi cé kién thite chuyén mén, chuyén di thu hai durge ligu dé ban lai cho thiy thuée goi la Apothicaire. Bay chinb 1a tién than nghé nghigp cia nguési Duge si hign nay véi 2 chite ning: cé chuyén mén ky thudt vé bao ché va biét kinh doanh thudc. G giai doan nay voi sur phat trién cla nganh hang hai da déng duge nhiéu tau 1én nén da c6 sy giao hu rong rai gitta céc chéu, Nhi dé nguén duge ligu eding duge phong phi thém. Vi du hai vi thuée cita chau M9 duge dura vio phuong Tay 14 Quinin va ipeca (chita sét rét va kiét ly). Cc due ligu va céc loai gia vi duoc dura tir chau A sang chau Au: qué, dinh huong, nhuc dau khau... Noi hinh nghé cia duoc si 1d higu thude. Nhiéu higu thude Ién da tré thanh trang tm nghién citu vi c6 phdng thi nghiém va phing pha ché, (Vién Han lim khoa hoc Php xu than tir mgt higu thud), 2.1.3 Thos kj cfin dai Sau thé 17, nganh duge phim duroc chia lim céc giai doan ndi bat nhur sau 2.1.3.1 Giai dogn 1600 — 1800 Dic gitta cugc céch mang khoa hoe ky thudt vao thé ky 17 da mé ra truvmg phai nghién citu thre m: Bude ngoit giip nginh duge pham thé giéi phat trién la nho sy két hop nghiém va duy ly (dya trén bing ching khoa hoc) va cue cach mang céng nghiép lin thé: nhat vao thé ky 18 giap thay ddi hinh thai san xuat nho Ie th cong sang san xuat cong nghiép quy m6 Ién. (Ce tay choi lén: Tp dodn durge phim Merck (Bic) c6 thé xem 1a doanh nghiép du tién trén thé gidi di theo xu hudng hién dai hoa va cong nghiép héa nganh duge phim. Véi khi diém la mét higu thuée nho tai Darmstadt thanh ap nim 1668, Heinrich Emanuel Merck 29 ‘48 chuyén hung kinh doanh cia Merck tir dang truyén théng sang huéng nghién eiru thye chimg va san xudt céng nghiép thong qua vigc bao ché va kinh doanh alkaloids (thuéc giam_ dau, gay t8). Ngoai ra, tap doan GlaxoSmithKline (Anh, thanh lip nam 1715) eding 1a mot trong nhiing doanh nghigp dau tién cia nginh duge phim hign dai véi hoat dong ban du ki sin xudt va kinh doanh héa chit 2.1.3.2 Giai doan 1800 — 1945 ‘Cuéc cach mang céng nghiép lan thir hai vao dau nhimg nam 1850 véi cac phat minh quan trong nhw tau hoi nude, dudng sit, déng co dét trong va may méc sir dung dién gitp cai tién quy mé san xuat, tao ra nhiéu bude nhay vot va ca nhimg mau thuan loi ich vé kinh t€, chinh tri, 1a mam méng ciia cac cube xung d6t trén quy mé toan cau, ‘Nam 1842, tip doan héa chat GlaxoSmithKline bat dau sang ché va sin xuat thuée véi quy m6 céng nghiép va tré thanh doanh nghiép chuyén doanh durge phim dau tién trén thé gidi vao nim 1859 (cdc doanh nghiép khéc van san xuat déng thoi duoc pham, héa chat, thye phim...) Tai Chau Au, Thuy S¥ cing cé mét nén céng nghiép duge phim phat trién tir ntra sau thé ky 19, Bat ngudn li mét trung tim giao thong hang dét may va thudéc nhuém, cic nha san xuat Thuy Sy nhén ra trong thudc nhuém cila ho ciing c6 chira cdc chat sat tring va mot sé duge chat khdc, do dé, ho bat dau thuong mai héa cac chat nay duéi dang duge phim, két hop vai sao chép cdc loai thudc khée dang duge luu hanh tai Chau Au vao thoi diém do, Céc tap doin nhu Sandoz, CIBA-Geigy, Roche va céc doanh nghigp duge phim tai Basel déu cé nguén géc hinh thanh tir giai doan nay. Tap doan Bayer (Bite, thinh lap nam 1863) cing xudt than tir budn ban héa chat thudc nhudm tai Wuppertal. Viée kinh doanh duge pham cita ho bat dau khé muén, tir dau thé ky 20, thong qua vige kinh doanh thudc gid dau aspirin, mt trong nhing mat hing bén chay nhat 6 giai doannay. ‘Cude néi chién My (1861 — 1865): gitip khai sinh nhiéu tap doan lon trén thé giéi ngay nay. Cu thé, Pfizer duvoc thanh lip tai My vao nm 1849 béi hai nguéi Dite nhdp eu véi hoat déng ban dau la sin xuat va kinh doanh héa chat. Ho nhanh chong banh truéng va huong Joi tir eude ndi chién My nha ban thude gid dau va thudc khtt tring. Trong cuée chién nay, a chién tranb, Eli Lilly thanh lp mot doanh nghiép duroc phim riéng ciia minh vio nam 1876 éc ciia Pfizer ra chién truéng. Sau 4 Eli Lilly cing tham gia vao qua trinh cung img th vl ngudi di tién phong trong vige phat trién nganh durge phim theo huéng hign dei thong qua tap trung cho vige nghién ciru va phat trién céc loai thude méi (R&D) bén cenh vige sin xuit va kinh doanh, Mt quan nhin khdc la Edward Robinson Squibb (mt bic si hai quén) cling tham gia vao vie cung img thudc trong cudc chién tranh gidta My va Mexico vao nam 30 1846 — 1848, sau dé thanh Ip mot phong nghién ciru vao nam 1858 (la tién than cia tap doan Bristol Myers Squibb ngay nay) va tham gia cing v6i Pfizer trong viée cung tmg thude cho cudc néi chién My. Nhiing nam chién tranh, dc bigt la cude chién tranh thé gidi thir hai (1939 — 1945), chimg kién sur ra doi ctia hai dong duge phim mang tinh d6t pha tao nén ting cho sy phat én cita nginh céng nghiép duoc phim hién dai ngay nay: ¥ Ther nhat 1a thud diéu tri tiéu duéng Insulin, duoc thir nghiém va diéu cl cong béi Grederick Banting va cée cOng su, giup diéu tri cin bénh drge xem la nan ¥y vao thoi diém d6. Tuy nhién, phai dén khi nhom nha khoa hoc trén hop tic véi Eli Lilly vio nhimg nam 1920 méi cé thé hoan thién qué trinh bao ché, sn xuat thanh ‘c6ng trén quy mé céng nghiép va phan phi sin pham ra toan cau. Day la mét trong nhimg méc su kién quan trong nhat trong lich sir ca Eli Lilly, gitp doanh thu ting ‘manh mé tit mife 1 trigu USD vio nim 1905 én mite 9 trigu USD vio n&m 1926, tuong img véi mite ting truémg binh quan 11% méi nim trong giai doan nay. Bay 1a co si dé Eli Lilly tich lay durge nguén Inte tai chinh ddi dao dé tiép tuc dau tu nghién citu cae sin pham méi, déng théi thu hit duoc nhiéu nha khoa hoc danh tiéng vé lam vige. ¥ Thithai 1a thudc khang sinh penicillin, duge phat hign m9tedch tinh ed boi Alexander Fleming vio nim 1928, sau dé duge nghién ciru thir nghiém sau hon béi Howard Florey va Emst Chain va cuéi cing duge sin xuét dai tri nhé su hé tre lién chinh phi va hop tac lién quéc gia gitta cac tap doan Merck, Pfizer va Squibb dé cung img cho cugc chién tranh thé gidi thir hai. Nam 1942, san hrong penicillin toan cau chi du diéu tri cho 10 bénh nhan, dén nim 1944, san long da tang lén 2,3 trigu ligu dé phuc vu cho cude dé bd cia quan Ding Minh & Normandy. Nhd dp luc tir cuge chién va nhu cau tue ting trén toan cau, tir nim 1945 dén nay, da cé gan 650 ty ligu thuéc penicillin dugc san xuat méi nam dudi nhiéu dang bao ché khac nhau. Hon 21 cGng ty duge phim toan cau di tham gia cung img penicillin cho cudc chién tranh thé gidi thir 2 va tiép tuc khai thac phn khiie nay cho dén nay. Sy thanh cong ngoai mong doi cia penicillin trén phuong dién hiéu qua digu tri vi higu qui kinh doanb la ign dai khi hang loai céc loai thuéc khéng sinh duge phat hién, nghién céru va sin xudt dai tra Khoi nguén cho mét ky nguyén phat trién méi ctia nganh duge phim trong hon 50 nim sau 46. Chién tranh thé giéi cling thie day cde doanh nghiép tap trung dau tu cho nghién ctu trén tat cd cdc phutong dién lién quan dén site khoe con gud /3i surhd tro tich cuc tit ede chinh phi Cf cude chién tranh gay ra su chia tach bat bude gitta cdc tap doan me va cdc chi 31 nhanh trén toan thé gidi. Don cit, Bayer bi tuéc doat cdc tai san tai MY trong cude chién tranh thé gigi thir nhit, dng théi mat ca chi nhanh tai Nga trong cudc céch mang thang mudi Nga, trong khi chi nhénh tai My cla Merck (hién nay la Merck & Co. hay Merck Sharp & Co.) bi thet haa. tich khoi céng ty me la tip doin Merck KgaA trong chién tranh thé gi ac diém chinh cia giai doan nay 18 cée xung dot, chién tranh gitta ndi b6 cae quée gia va gitta cac quéc gia voi nhau tao d6ng Ive chu chét thic day nganh duoc pham phat trién, Trong céc cudc chién nay, nhu cau thudc dé diéu tri cho thuong binh va thudng dan ting dot bién & tét ca cic nhém. Lan uot tir thude phién, morphine (giém dau, gay ao gide) dén penicillin (khang sinh), amphetamin (chat kich thich, gitip tinh tao, giém mét méi...) due tim ra nhim phuc vu hai cudc chién tranh thé gidi., 2.1.3.3 Giai dogn 1945 — 2000 Giai doan 1945 — 1989: néi bat la cudc chay dua phat trién khoa hoc céng nghé (gm ca nginh duge phém) trong chién tranh lank gitta khéi tu ban va khéi xa h6i chti nghia, g6p phan tao nén cudc cach mang céng nghiép Lan thir ba. Bude ngoat nay bat dau khoang tir nam 1969 véi cdc tién bd vi ha ting dign tir, cng nghé dign toan, cng nghé vi tr... kim nén ting cho sw phat trién cia cée chat bin din va céc siéu may tinh (1960), may tinh ca nin (1970 — 1980), internet (1990 ~ 2000), Su gidn doan trong qua trinh phat trién ciia nginh due phdm Dite trong cac cude thé chign cing da tao digu kign cho cae doanh nghiép tai cae quée gia khée vuon Lén tranh ginh thi phan, dae bigt 1a céc doanh nghigp ciia Mj. Sau chién tranh thé gidi thir hai, khi ban 46 thé gidi dug vé Iai, qua trinh toan cau héa nganh duge phim cita cdc tap doan duge phim: dign ra mOt cach nhanh chéng théng qua vige thanh lp chi nhénh va van phong dai dign trén khap thé giéi dé dap (mg nhu cau duge pham trong qua trinh tai thiét kinh té xa hi sau chién. tranh Sw xuat hign cia hang loat tac nhan lam nay sinh cac loai bénh tat mai, cu thé: ¥ Bing no dan s6; Nhan loai phai mat hon 120 nam dé ting tir mite | ty ngudi vao nhimg nim 1804 lén mie 2 ty ngwdi vao nim 1927. Chién tranh thé giéi thtr hai khién dan sé ving cham lai 38 nm dé ting gip doi lén mite 5.2 1 ngudi vio nim 1989, vurot qua mde 6 ty ngudi , dén nim 1951 chi cé 2,6 ty ngudi, nhung sau dé chi can ‘vao nim 1999. Sy bing né dan sé lam gia ting xac suat két hgp gira nhiéu ching toc, ting xac sudt tgo ra nhing bién déi gen, 1a nguén géc ciia nhiing loai bénh tat méi, Dan sé cing déng thi kha nang xudt hign céc loai bién thé khang thude cia cae loai bénb tat cii cang cao, tao ra nhing ching bénh méi cé site séng manh hon va hon. kha nding tin pha stte khoe c két thiic, xu huéng toan 2 Sau khi kh6i Lign XO sup 44, tinh trang phan eu thé gi cau héa dién ra manh mé. Sy di cu, hoat déng du lich cia con nguéi gia ting tao ra nguy co phat tan cdc mim bénh ra toan cau, ting xdc suat két hop gitta nhiéu loai mam bénh khae nhau dé tao ra cdc loai bénh tat méi, ¥ _Bién déi khi hau do cdc nganh céng nghiép nang phat trién manh mé sau chin tranh, khéng chi ‘Mg va Chau Au ma cén né r6 tai Trung Quéc va An D6, hai quéc gia déng dan nhat thé gidi. Tinh trang nay khién céc tac nhan trung gian truyén bénh nhu mu |, ve, nhén... phat trién manh hon. Khi hau toan cau 4m lén ciing giip rat ngin thai gian U bénh cia nhieu loai virus, tham chi kich hoat, hdi sinh mét s6 chung loai virus nguy hiém ton tai tir thoi ky c6 dai von duge luu trit mot cach hoan hao trong cdc viing dat bing gid c6 nhiét 46 thap. ¥ Buén ban déng vat hoang da, sin xuat thite in tir dong vat: théng ké cho thay 2/3 cae loai bénh tat méi cé nguén gée tir déng vat, viée budn ban dong vat hoang da song hodc ede ché pham nhu thit, da tir ving nay sang ving khde luén tiém an ri ro phat tin cae chiing bénh méi ra cng ding. Trung Qui (sau nam 1980 khi chuyén 46i sang mé hinh kinh té thi trang) va An Dé tré thanh hai quéc gia san xuat thudc 1én nhat thé gidi, cung img hon 50% san luong tiéu thy toan Ju, duoc déng g6p bai céc doanh nghiép ban dia va cde nha may cia céc tap doan duge pham hing dau thé gidi dat tai hai quéc gia nay. Loi thé vé ngudn nhan cong gid ré, chi phi xir ly m6i truéng thap, chinh sach thu hat von dau tr cia chinh phii sé tai cing nhu dc thi gin cde nguén nguyén ligu co ban la cdc nbn 18 khién An D6 va Trung Quéc tra thanh hai dai céng xuéng san xuat dire phdm ctia thé gidi. Su ra déi cde co quan quan ly y té quéc gia: Sau chién tranh thé gidi thir hai, nhiéu co quan quan ly y té cla cae quéc gia duge thanh lép (nhw co quan dich vu y té quéc gia cla Anh — NHS) da tgo nén céc hé théng quan ly y té, chim s6e site khée, bio hiém y té quée gia. Nam 1957, co quan NHS da ban hinh quy dinh vé vi pham, gitip dam cho cc nha san xuat nhén duoc khoan Igi nhudn hop ly dé bii dap cho hoat dn dinh gia ban mot s6 logi duge én cac logi thud Ong nghién citu phat t méi, kich thich cdc hang duge phim tiép tuc rét kinh phi cho céng tac nghién ciru. Chinh sich nay duge ap dung déng thai 6 ca Chau Au va Bic My, dnh dau sw can thigp diéu phdi cua céc chinh phui vio thi truéng duoc phim. Vu ‘bé béi Thalidomide vao nim 1961 dat ra yéu cau thiét yéu trong vigc that chat cdc quy dinh phap ly vé nghién cru va thir nghiém céc loai thuéc méi truéc khi duge tung ra thi trudng, ign hinh la trong hop cue quan ly durge phim va thye phim Hoa Ky (USFDA) da ban hanh céc quy dinh méi (tu chinh an Kefauver Harris) yéu cdu chimg minh higu qua diéu tri va téc dung phy ciia céc loai thudc méi vao nim 1964. Cdng trong nim nay, tuyén bé Helsinki ban hanh bé quy tic vé dao dite trong viée nghién cttu lam sing, tach bach ré rang sy khac biét 33

You might also like