Professional Documents
Culture Documents
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΘΕΩΡΙΑ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΘΕΩΡΙΑ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΘΕΩΡΙΑ
com
Το άτομο αποτελείται από τον πυρήνα, που περιέχει τα θετικά φορτισμένα πρωτόνια και τα
ουδέτερα νετρόνια. Ο πυρήνας βρίσκεται στο κέντρο του ατόμου (είναι θετικά φορτισμένος)
και καταλαμβάνει πολύ μικρό όγκο σε σχέση με τον όγκο του ατόμου.Στον πυρήνα είναι
πρακτικά συγκεντρωμένη η μάζα του ατόμου. Γύρω από τον πυρήνα και σε αρκετά μεγάλες
αποστάσεις κινούνται σε καθορισμένες (επιτρεπτές) τροχιές τα ηλεκτρόνια. Τα ηλεκτρόνια
που κινούνται στην ίδια περίπου απόσταση από τον πυρήνα λέμε ότι βρίσκονται στην ίδια
στιβάδα ή φλοιό ή ενεργειακή στάθμη.
Όταν τα άτομα δεν είναι σε διέγερση, τα ηλεκτρόνιά τους κατανέμονται σε επτά το πολύ
στιβάδες, τις Κ, L, Μ, Ν, Ο, Ρ, και Q.
Κάθε στιβάδα χαρακτηρίζεται από έναν αριθμό που συμβολίζεται με n και ονομάζεται
κύριος κβαντικός αριθμός.
Για n = 1 έχουμε την πλησιέστερη προς τον πυρήνα στιβάδα, την Κ, για n = 2 έχουμε τη
στιβάδα L, κλπ. Όσο απομακρυνόμαστε από τον πυρήνα, τόσο αυξάνεται η ενεργειακή
στάθμη της στιβάδας.
Δηλαδή,
EK EL E M E N EO EP EQ
Προσοχή! Παρά το γεγονός ότι το ατομικό πρότυπο του Bohr είναι ξεπερασμένο στα πλαίσια
της ύλης της Α' Λυκείου αρκεί.
Παρατηρήσεις:
Το ατομικό πρότυπο του Rutherford: η μάζα του ατόμου είναι συγκεντρωμένη σε ένα πολύ
μικρό χώρο, τον πυρήνα. Τα ηλεκτρόνια διευθετούνται γύρω από τον πυρήνα με ακαθόριστο
τρόπο.
Το ατομικό πρότυπο του Bohr: Σ' αντίθεση με το ασταθές πρότυπο του Rutherford, τα
ηλεκτρόνια κινούνται σε καθορισμένες (επιτρεπτές) τροχιές. Η ιδέα της επιτρεπτής τροχιάς
και κατ' επέκταση της ηλεκτρονιακής στιβάδας (ή φλοιού) βασίζεται στις αντιλήψεις του
Bohr.
Επιμέλεια: sciencephysics4all.weebly.com 1
Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.com
Για τη διάταξη των ηλεκτρονίων σε στιβάδες (ηλεκτρονιακή δομή) ακολουθούμε τους εξής
κανόνες:
1. Ο μέγιστος αριθμός ηλεκτρονίων που μπορεί να πάρει κάθε μία από τις τέσσερις πρώτες
στιβάδες δίνεται από τον τύπο 2n2, όπου n ο κύριος κβαντικός αριθμός, δηλαδή ο αριθμός της
στιβάδας. Έτσι η Κ μπορεί να πάρει έως 2 ηλεκτρόνια, η L έως 8 ηλεκτρόνια, η Μ έως 18
ηλεκτρόνια και η Ν έως 32 ηλεκτρόνια.
* Δεν υπάρχει γνωστό στοιχείο που να έχει στις στιβάδες O, P, Q τον μέγιστο αριθμό
ηλεκτρονίων που προβλέπεται από τη σχέση 2n 2
Επομένως για να βρούμε την ηλεκτρονική δομή ενός ατόμου (δηλαδή την κατανομή των
ηλεκτρονίων στις διάφορες στιβάδες) ακολουθούμε τα παρακάτω βήματα:
Παραδείγματα:
Κ: 2e
L: 8e
M: 8e
Ν: 1e
Επιμέλεια: sciencephysics4all.weebly.com 2
Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.com
Απάντηση: Ο ατομικός αριθμός του ιωδίου είναι Z 53 . Επομένως έχει 53 πρωτόνια και 53
ηλεκτρόνια. Επομένως πρέπει να κατανείμουμε τα 53 e στις διάφορες στιβάδες:
Κ: 2e
L: 8e
M: 18e
Ν: 18e
Ο: 7e
Με βάση τους παραπάνω κανόνες, μπορούμε να βρούμε την κατανομή των ηλεκτρονίων στα
20 πρώτα στοιχεία, (ατομικός αριθμός 1-20), όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα.
Ζ Στοιχείο K L M N
1 Η υδρογόνο 1
2 He ήλιο 2
3 Li λίθιο 2 1
4 Be βηρύλλιο 2 2
5 Β βόριο 2 3
6 C άνθρακας 2 4
7 N άζωτο 2 5
8 O οξυγόνο 2 6
9 F φθόριο 2 7
10 Ne νέο 2 8
11 Na νάτριο 2 8 1
12 Mg μαγνήσιο 2 8 2
13 Al αργίλιο 2 8 3
14 Si πυρίτιο 2 8 4
15 P φώσφορος 2 8 5
16 S θείο 2 8 6
17 Cl χλώριο 2 8 7
18 Ar αργό 2 8 8
19 K κάλιο 2 8 8 1
20 Ca ασβέστιο 2 8 8 2
Επιμέλεια: sciencephysics4all.weebly.com 3
Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.com
Σε ένα κατιόν έχουμε αριθμό ηλεκτρονίων ίσο με τον αριθμό των ηλεκτρονίων του
ουδέτερου ατόμου μείον τόσα ηλεκτρόνια όσο και το φορτίο του κατιόντος.
Σε ένα ανιόν έχουμε αριθμό ηλεκτρονίων ίσο με τον αριθμό των ηλεκτρονίων του ουδέτερου
ατόμου συν τόσα ηλεκτρόνια όσο και το φορτίο του ανιόντος.
Παράδειγμα:
Κ: 2e
L: 8e
Μ: 8e
Μία σύγχρονη μορφή περιοδικού πίνακα δομείται από οριζόντιες σειρές (περίοδοι) και
κατακόρυφες στήλες (ομάδες).
Κάθε οριζόντια σειρά καταλαμβάνεται από στοιχεία που τα άτομά τους έχουν
«χρησιμοποιήσει» τον ίδιο αριθμό στιβάδων για την κατανομή των ηλεκτρονίων τους. Οι
οριζόντιες αυτές σειρές του πίνακα ονομάζομαι περίοδοι. Ο αριθμός μάλιστα της περιόδου
στην οποία ανήκει το στοιχείο, δείχνει τον αριθμό των στιβάδων στις οποίες έχουν
κατανεμηθεί τα ηλεκτρόνια του.
Επομένως, περίοδος είναι η οριζόντια σειρά του περιοδικού πίνακα που περιέχει
στοιχεία με αύξοντα ατομικό αριθμό Ζ και με τον ίδιο αριθμό στιβάδων.
Η πρώτη περίοδος περιλαμβάνει δύο μόνο στοιχεία, των οποίων τα άτομα έχουν ηλεκτρόνια
μόνο στη στιβάδα Κ. (Στην πρώτη περίοδο συμπληρώνεται η πρώτη στιβάδα, δηλαδή η Κ
n 1 ).
Επιμέλεια: sciencephysics4all.weebly.com 4
Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.com
Η δεύτερη περίοδος περιλαμβάνει οκτώ στοιχεία, τα άτομα των οποίων έχουν εξωτερική
στιβάδα την L. (Στη δεύτερη περίοδο συμπληρώνεται η δεύτερη στιβάδα, δηλαδή η L
n 2 ).
Η τρίτη περίοδος περιλαμβάνει οκτώ στοιχεία, τα άτομα των οποίων έχουν εξωτερική
στιβάδα την Μ. (Στην τρίτη περίοδο συμπληρώνεται η τρίτη στιβάδα, δηλαδή η Μ n 3 ).
Η τέταρτη περίοδος έχει δεκαοκτώ στοιχεία και τα άτομά τους έχουν εξωτερική στιβάδα την
Ν. (Στην τέταρτη περίοδο συμπληρώνεται η τέταρτη στιβάδα, δηλαδή η Ν n 4 άρα θα
έχουμε οκτώ στοιχεία. Η περίοδος αυτή όμως περιλαμβάνει και άλλα 10 στοιχεία που
ολοκληρώνουν τη Μ, άρα συνολικά 18 στοιχεία).
Η πέμπτη περίοδος έχει δεκαοκτώ στοιχεία και τα άτομά τους έχουν εξωτερική στιβάδα την
Ο. (Στην πέμπτη περίοδο συμπληρώνεται η πέμπτη στιβάδα, δηλαδή η Ο n 5 άρα θα
έχουμε οκτώ στοιχεία. Η περίοδος αυτή όμως περιλαμβάνει και άλλα 10 στοιχεία που
ολοκληρώνουν τη Ν, άρα συνολικά 18 στοιχεία).
Η έβδομη περίοδος περιλαμβάνει προς το παρόν εικοσιέξι στοιχεία, (με την ανακάλυψη νέων
τεχνητών στοιχείων ο αριθμός αυτός συνεχώς αυξάνεται) με ηλεκτρόνια σθένους στην Q
στιβάδα.
Κατά μήκος μιας περιόδου υπάρχει συνήθως βαθμιαία μεταβολή ιδιοτήτων π.χ. κάθε
περίοδος (εξαιρείται η πρώτη) αρχίζει με ένα δραστικό μέταλλο (αλκάλιο) και τελειώνει με
ένα αδρανές αέριο (ευγενές αέριο), έχοντας στην προτελευταία θέση ένα πολύ δραστικό
αμέταλλο (αλογόνο).
Δηλαδή, με αλλά λόγια κατά μήκος μιας περιόδου έχουμε ελάττωση του μεταλλικού
χαρακτήρα και αύξηση του χαρακτήρα αμετάλλου. Γι' αυτό τα αμέταλλα βρίσκονται στο
δεξιό άκρο του περιοδικού πίνακα και διαχωρίζονται από τα υπόλοιπα στοιχεία, που είναι τα
μέταλλα, με τεθλασμένη γραμμή. Τα στοιχεία που βρίσκονται κοντά στη διαχωριστική αυτή
γραμμή χαρακτηρίζονται μεταλλοειδή, καθ' όσον εμφανίζουν ιδιότητες τόσο μετάλλων όσο
και αμετάλλων (βλέπε περιοδικό πίνακα).
Οι λανθανίδες και ακτινίδες, που ανήκουν στην έκτη και έβδομη περίοδο αντίστοιχα, θα
έπρεπε κανονικά να τοποθετηθούν στην ίδια θέση του περιοδικού πίνακα (εκεί που είναι το
λανθάνιο (La) και ακτίνιο (Ac) αντίστοιχα). Όμως, για να αποφύγουμε το «συνωστισμό»
τοποθετούνται έξω από το κυρίως «σώμα» του περιοδικού πίνακα, σε δύο σειρές στο κάτω
μέρος του πίνακα.
Σημείωσεις:
Α) Οι λανθανίδες ονομάζονται και σπάνιες γαίες επειδή απαντούν στη φύση σε πολύ μικρές
ποσότητες.
Επιμέλεια: sciencephysics4all.weebly.com 5
Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.com
Οι ομάδες χαρακτηρίζονται με τους λατινικούς αριθμούς I έως VIII (δηλ. από 1-18).
Στοιχεία που ανήκουν στην ίδια κύρια ομάδα (δηλαδή μία από τις ομάδες Α) έχουν τον
ίδιο αριθμό ηλεκτρονίων στην εξωτερική τους στιβάδα, ο οποίος ταυτίζεται με τον
αύξοντα αριθμό της ομάδας.
Γι' αυτό το λόγο εμφανίζουν έντονες ομοιότητες. Έτσι αν γνωρίζουμε τις ιδιότητες ενός
μέλους της ομάδας, μπορούμε να προβλέψουμε τις ιδιότητες των υπολοίπων μελών της
ομάδας.
Σύμφωνα με πρόταση της IUPAC (1985) η αρίθμηση των ομάδων γίνεται με ρωμαϊκούς
αριθμούς από 1 έως 18 (βλέπε περιοδικό πίνακα). Τα μέταλλα της ΙΑ ομάδας ονομάζονται
αλκάλια, της ΙΙΑ ομάδας αλκαλικές γαίες και της ΙΙΙΑ γαίες. Τα στοιχεία που ανήκουν σε
δευτερεύουσες ομάδες ονομάζονται μεταβατικά στοιχεία ή στοιχεία μετάπτωσης. Τα
στοιχεία της VIIA ομάδας ονομάζονται αλογόνα και της VIIIA ευγενή αέρια.
Παρακάτω βλέπουμε τα είκοσι πρώτα στοιχεία του περιοδικού πίνακα, που αποτελούν τη
βάση στην επίλυση των ασκήσεων που ακολουθούν:
Παρατήρηση:
Στην ομάδα των αλκαλίων (ΙΑ) περιλαμβάνονται από πάνω προς τα κάτω τα δραστικά
μέταλλα: Li, Na, Κ. Η δραστικότητα των μετάλλων αυξάνει με την ίδια σειρά. Γι' αυτό το Κ
φυλάσσεται σε πετρέλαιο, ώστε να αποφύγουμε την αυτοανάφλεξή του κατά την αντίδραση
του με την υγρασία του αέρα. Επίσης είναι μαλακά μέταλλα. Ως μέταλλα που είναι,
χαρακτηρίζονται (μεταλλικός χαρακτήρας):
Α) με μεταλλική λάμψη
Β) είναι καλοί αγωγοί της θερμότητας και του ηλεκτρισμού
Γ) είναι ελατά και όλκιμα
Να βρεθεί χωρίς να γίνει χρήση του περιοδικού πίνακα, σε ποια περίοδο και σε ποια ομάδα
ανήκει το στοιχείο Ψ με ατομικό αριθμό Ζ = 18.
Απάντηση:
Κ: 2e
L: 8e
M: 8e
Επιμέλεια: sciencephysics4all.weebly.com 6
Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.com
Άρα το άτομο 18 έχει ηλεκτρόνια τις 3 πρώτες στιβάδες. Άρα ανήκει στην 3η περίοδο του
περιοδικού πίνακα. Επίσης έχει στην εξωτερική στιβάδα 8 ηλεκτρόνια. Άρα βρίσκεται στην
8η κύρια ομάδα, δηλαδή στην 18η συνολικά ομάδα του πίνακα. Επομένως είναι ευγενές αέριο.
Η γνώση της ηλεκτρονικής δομής ενός στοιχείου μας επιτρέπει να βρίσκουμε τη θέση του
στοιχείου στον περιοδικό πίνακα και το αντίστροφο. Έτσι για τα στοιχεία των Α ομάδων
του περιοδικού πίνακα έχουμε:
Α) Η ομάδα στην οποία ανήκει το στοιχείο μας δίνει τον αριθμό των ηλεκτρονίων της
εξωτερικής στιβάδας.
Β) Η περίοδος στην οποία ανήκει το στοιχείο μας δείχνει ποια είναι η εξωτερική στιβάδα του
στοιχείου.
Χωρίς να γίνει χρήση του πίνακα, να βρεθεί ο ατομικός αριθμός του στοιχείου που βρίσκεται
στην 3η περίοδο και την VIIA ομάδα του περιοδικού πίνακα.
Απάντηση:
Το στοιχείο αυτό βρίσκεται στην 3η περίοδο του περιοδικού πίνακα, επομένως έχει τα
ηλεκτρόνιά του κατανεμημένα σε 3 στιβάδες.
Επίσης βρίσκεται στην VIIA (7η ) ομάδα του περιοδικού πίνακα. Επομένως έχει 7 ηλεκτρόνια
στην εξωτερική του στιβάδα.
Άρα, η ηλεκτρονιακή του δομή θα είναι:
Κ: 2
L: 8
M: 7
Επομένως ο αριθμός των ηλεκτρονίων του στοιχείου αυτού θα είναι: 2+8+7=17e. Επειδή
όμως ο αριθμός των πρωτονίων (ατομικός αριθμός) είναι ίσος με τον αριθμό των
ηλεκτρονίων σε κάθε άτομο συμπεραίνουμε ότι ο ατομικός αριθμός του συγκεκριμένου
στοιχείου θα είναι:
Z 17
Η ανακάλυψη του περιοδικού νόμου, δηλαδή ότι οι ιδιότητες των στοιχείων είναι περιοδική
συνάρτηση του ατομικού τους αριθμού, καθώς και η δημιουργία του σύγχρονου περιοδικού
πίνακα, αποτέλεσαν σταθμό στην εξέλιξη της χημικής επιστήμης. Η χρησιμότητα του
περιοδικού πίνακα είναι αναμφισβήτητη, για τους εξής λόγους:
Επιμέλεια: sciencephysics4all.weebly.com 7
Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.com
2. Γιατί διευκολύνει τη μελέτη των ιδιοτήτων (φυσικών και χημικών) και των μεθόδων
παρασκευής των στοιχείων, καθώς αυτά εξετάζονται κατά ομάδες αντί το καθένα χωριστά.
Έτσι, μπορούμε να μιλάμε για τις γενικές ιδιότητες αλογόνων και όχι μόνο για το Cl, που
είναι ένα αλογόνο. Ακόμα, μπορούμε να αναφερόμαστε στις γενικές μεθόδους παρασκευής
των αλκαλίων και όχι ειδικά στις παρασκευές του Na.
3. Γιατί δίνει τη δυνατότητα πρόβλεψης της συμπεριφοράς ενός στοιχείου, για το είδος του
δεσμού που μπορεί να δημιουργήσει, καθώς και για τη συμπεριφορά των ενώσεών του, με
βάση τη συμπεριφορά των γειτονικών του στοιχείων. Π.χ. τα αλκάλια και οι αλκαλικές γαίες
έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά.
1) Τα μέταλλα είναι η πλειοψηφία των στοιχείων (86 στοιχεία) και είναι στερεά σώματα
(εκτός από τον υδράργυρο που είναι υγρός). Ιδιότητες μετάλλων:
Μεταλλική λάμψη
Είναι ελατά και όλκιμα
Είναι καλοί αγωγοί της θερμότητας και του ηλεκτρισμού.
Η χαρακτηριστική συμπεριφορά των μετάλλων οφείλεται στο μικρό αριθμό των ηλεκτρονίων
της εξωτερικής τους στιβάδας και εκφράζεται με την ηλεκτροθετικότητα.
2) Τα αμέταλλα είναι στερεά και αέρια σώματα (εκτός από το βρώμιο που είναι υγρό) και δεν
έχουν τις παραπάνω ιδιότητες των μετάλλων ή δεν τις εμφανίζουν σε αισθητό βαθμό. Τα
αμέταλλα στοιχεία της 8ης κύριας (VIIIA) ομάδας του περιοδικού πίνακα ονομάζονται ευγενή
αέρια και είναι αδρανή στοιχεία (έχουν συμπληρωμένη την εξωτερική τους στιβάδα).
2) Υγρά στοιχεία είναι: Το βρώμιο (Br), που είναι αμέταλλο και ο υδράργυρος (Hg) που είναι
μέταλλο.
Επιμέλεια: sciencephysics4all.weebly.com 8
Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.com
Γ) Διατομικά στοιχεία
Υδρογόνο H 2
Άζωτο N 2
Οξυγόνο O2
Φθόριο F2
Χλώριο Cl 2
Βρώμιο Br2
Ιώδιο I 2
Α) Αλκάλια (ομάδα ΙΑ): Li, Na, K , Rb, Cs, Fr (Λίθιο, Νάτριο, Κάλιο, Ρουβίδιο, Καίσιο,
Φράγκιο).
Τα αλκάλια είναι πολύ δραστικά και μαλακά μέταλλα. Η δραστικότητα των μετάλλων
αυξάνει ως εξής:
Αύξηση δραστικότητας
Σαν παράδειγμα της υψηλής δραστικότητας των αλκαλίων μπορούμε να αναφέρουμε ότι το Κ
φυλάσσεται σε πετρέλαιο, ώστε να αποφύγουμε την αυτοανάφλεξή του κατά την αντίδραση
του με την υγρασία του αέρα.
Επιμέλεια: sciencephysics4all.weebly.com 9
Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.com
Γ) Ευγενή αέρια (ομάδα VIΙIΑ): He, Ne, Ar , Kr, Xe, Rn (Ήλιο, Νέο, Αργό, Κρυπτό, Ξένο,
Ραδόνιο.
Τα ευγενή αέρια έχουν συμπληρωμένη την εξωτερική τους στιβάδα (δηλ. Έχουν 8
ηλεκτρόνια στην εξωτερική τους στιβάδα, εκτός από το ήλιο που έχει μόνο δύο ηλεκτρόνια
στη στιβάδα Κ) και για το λόγο αυτό είναι αδρανή.
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ
Χημικός δεσμός είναι η δύναμη που συγκρατεί τα άτομα (ή άλλες δομικές μονάδες της
ύλης, π.χ. ιόντα) ενωμένα μεταξύ τους. Δημιουργείται, όταν οι δομικές μονάδες της ύλης
(άτομα, μόρια ή ιόντα) πλησιάσουν αρκετά, ώστε οι ελκτικές δυνάμεις που αναπτύσσονται
μεταξύ τους (π.χ. μεταξύ του πυρήνα του ενός ατόμου και των ηλεκτρονίων του άλλου) να
υπερβούν τις απωστικές δυνάμεις που αναπτύσσονται (π.χ. μεταξύ των πυρήνων ή μεταξύ
των ηλεκτρονίων τους). Οι διασυνδέσεις αυτές των ατόμων γίνονται μέσω των
ηλεκτρονίων σθένους, δηλαδή των ηλεκτρονίων της εξωτερικής στιβάδας. Η
Επιμέλεια: sciencephysics4all.weebly.com 10
Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.com
ηλεκτρονιακή δομή καθορίζει το είδος και την ισχύ των δεσμών που σχηματίζονται μεταξύ
των στοιχείων.Η δημιουργία του χημικού δεσμού οδηγεί το σύστημα σε χαμηλότερη
ενέργεια, το κάνει δηλαδή σταθερότερο.
1. τα ηλεκτρόνια σθένους
2. το μέγεθος του ατόμου (ατομική ακτίνα)
1. Ηλεκτρόνια σθένους
Σημείωση: Θυμίζουμε ότι για τις ομάδες Α του περιοδικού πίνακα ο αριθμός της ομάδας
ταυτίζεται με τον αριθμό των ηλεκτρονίων της εξωτερικής στιβάδας.
Επιμέλεια: sciencephysics4all.weebly.com 11
Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.com
Χ Χ Χ Χ Χ Χ Χ
Το μέγεθος ενός ατόμου καθορίζει τη δύναμη με την οποία τα ηλεκτρόνια της εξωτερικής
στιβάδας συγκρατούνται από τον πυρήνα, αφού μεταξύ του θετικά φορτισμένου πυρήνα και
των αρνητικά φορτισμένων ηλεκτρονίων ασκούνται δυνάμεις ηλεκτροστατικής φύσης
(Coulomb). Συνεπώς, όσο πιο μικρό είναι ένα άτομο, τόσο πιο δύσκολα χάνει ηλεκτρόνια
ή τόσο πιο εύκολα παίρνει ηλεκτρόνια (μεγάλη έλξη από τον πυρήνα). Αντίθετα, όσο πιο
μεγάλο είναι ένα άτομο, τόσο πιο εύκολα χάνει ηλεκτρόνια ή τόσο πιο δύσκολα παίρνει
ηλεκτρόνια, (μικρή έλξη από τον πυρήνα)
Το μέγεθος ενός ατόμου είναι μία από τις πιο ομαλά μεταβαλλόμενες ιδιότητες στον
περιοδικό πίνακα.
Κατά μήκος μιας περιόδου η ατομική ακτίνα ελαττώνεται από τα αριστερά προς τα
δεξιά.
Αυτό συμβαίνει, γιατί όσο πηγαίνουμε προς τα δεξιά αυξάνει ο ατομικός αριθμός, κατά
συνέπεια αυξάνει το θετικό φορτίο του πυρήνα, με αποτέλεσμα να μειώνεται η ακτίνα, λόγω
μεγαλύτερης έλξης των ηλεκτρονίων από τον πυρήνα. Επίσης,
Όσο πηγαίνουμε προς τα κάτω προστίθενται στιβάδες στο άτομο, οπότε μεγαλώνει η
απόσταση ηλεκτρονίων σθένους από τον πυρήνα, η έλξη μειώνεται, συνεπώς η ατομική
ακτίνα αυξάνεται.
Αύξηση
ατομικής
ακτίνας
Περιοδικός
πίνακας
Επιμέλεια: sciencephysics4all.weebly.com 12
Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.com
Παρακάτω δίνονται πιο αναλυτικά οι τρόποι με τους οποίους τα στοιχεία των κύριων ομάδων
του περιοδικού πίνακα μπορούν να αποκτήσουν δομή ευγενούς αερίου.
IIA
2e Θέλει να αποβάλλει τα 2e της εξωτερικής του στιβάδας.
IIIA
Θέλει να αποβάλλει τα 3e της εξωτερικής του στιβάδας.
3e
Η χημική συμπεριφορά των στοιχείων εξαρτάται από τον αριθμό των ηλεκτρονίων της
εξωτερικής τους στιβάδας.
Τα στοιχεία ενώνονται με σκοπό να αποκτήσουν τη σταθερή δομή των ευγενών αερίων,
δηλαδή να έχουν 8e στην εξωτερική τους στιβάδα. (Εκτός εάν η ηλεκτρονική τους
στιβάδα είναι η Κ, οπότε θέλουν να έχουν 2e)
Τα στοιχεία μπορούν να αποκτήσουν τη δομή αυτή με έναν από τους τρόπους που
αναλύονται στην προηγούμενη παράγραφο.
Επιμέλεια: sciencephysics4all.weebly.com 13
Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.com
Ηλεκτροθετικότητα
Αν προσφέρουμε σε ένα στοιχείο ένα κατάλληλο ποσό ενέργειας τότε μπορούμε να του
αποσπάσουμε ηλεκτρόνιο από την εξωτερική του στιβάδα. Η ενέργεια αυτή ονομάζεται
ενέργεια ιονισμού. Όσο μικρότερη είναι η ενέργεια ιονισμού (δηλαδή όσο μικρότερο ποσό
ενέργειας απαιτείται για να αποσπαστεί ένα ηλεκτρόνιο της εξωτερικής στιβάδας από το
άτομο) τόσο ηλεκτροθετικότερο είναι το στοιχείο αυτό.
Ένα στοιχείο είναι ηλεκτροθετικότερο όσο πιο χαλαρά συνδεδεμένα είναι τα ηλεκτρόνια της
εξωτερικής του στιβάδας.
Η ηλεκτροθετικότητα αυξάνει:
α) Όσο ελαττώνονται τα ηλεκτρόνια της εξωτερικής στιβάδας, δηλαδή όσο πιο αριστερά
βρίσκεται στο στοιχείο σε μια περίοδο.
β) όσο μακρύτερα βρίσκεται η εξωτερική στιβάδα από τον πυρήνα, δηλαδή όσο πιο κάτω
βρίσκεται το στοιχείο σε μια ομάδα.
Αύξηση ηλεκτροθετικότητας
Αύξηση
Ηλεκτρο -
θετικότητας
Περιοδικός
πίνακας
Ηλεκτραρνητικότητα
α) Όσο περισσότερα είναι τα ηλεκτρόνια της εξωτερικής στιβάδας, δηλαδή όσο λιγότερα
ηλεκτρόνια πρέπει να πάρει για να αποκτήσει δομή ευγενούς αερίου.
Επιμέλεια: sciencephysics4all.weebly.com 14
Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.com
F Αύξηση
Ηλεκτρο -
αρνητικότητας
Προσοχή! Δεν
Περιοδικός συμπεριλαμβάνονται
πίνακας τα ευγενή αέρια!
Πέρα όμως αυτών, υπάρχουν και άλλοι τύποι δεσμών, όπως είναι ο μεταλλικός δεσμός (που
εμφανίζεται στα μέταλλα ή κράματα), οι δεσμοί Van der Waals (που αναπτύσσονται μεταξύ
των μορίων) κλπ.
Με άλλα λόγια, κατά το σχηματισμό ιοντικού δεσμού μεταξύ δύο ατόμων, το ένα άτομο
αποβάλλει 1 έως 3 ηλεκτρόνια, παίρνοντας έτσι τη μορφή κατιόντος (θετικό ιόν). Αντίθετα,
το άλλο άτομο προσλαμβάνει 1 έως 3 ηλεκτρόνια, παίρνοντας έτσι τη μορφή ανιόντος
(αρνητικό ιόν).
11 Na
Κ: 2e
Επιμέλεια: sciencephysics4all.weebly.com 15
Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.com
L: 8e
Μ: 1e
Παρατηρούμε ότι το άτομο Na έχει 1e στην εξωτερική του στιβάδα (στην Μ). Για να
αποκτήσει δομή ευγενούς αερίου, δηλαδή για να έχει 8e στην εξωτερική του στιβάδα, θα
πρέπει να αποβάλλει το 1e της Μ.
Έτσι γίνεται το κατιόν Na με ηλεκτρονιακή δομή:
Κ: 2e
L: 8e
17 Cl
Κ: 2e
L: 8e
Μ:7e
Παρατηρούμε ότι το άτομο Cl έχει 7e στην εξωτερική του στιβάδα (στην Μ). Για να
αποκτήσει δομή ευγενούς αερίου, δηλαδή για να έχει 8e στην εξωτερική του στιβάδα, θα
πρέπει να προσλάβει το 1e που αποβάλλει το Na .
Κ: 2e
L: 8e
Μ: 8e
Προσοχή! Στην περίπτωση των ετεροπολικών ενώσεων δεν έχουμε τη δημιουργία μορίου,
αλλά κρυσταλλικού πλέγματος.
Επιμέλεια: sciencephysics4all.weebly.com 16
Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.com
Ιοντικός η ετεροπολικός δεσμός ονομάζεται ο χημικός δεσμός κατά τον οποίο έχουμε
μεταφορά ηλεκτρονίων μεταξύ των ατόμων με αποτέλεσμα τη δημιουργία αντίθετα
φορτισμένων ιόντων, τα οποία συγκρατούνται μεταξύ τους με δυνάμεις
ηλεκτροστατικής φύσης (δυνάμεις Coulomb).
α) Είναι στερεά σώματα με κρυσταλλική δομή, όπου τα δομικά στοιχεία είναι τα ιόντα που
συγκρατούνται με δυνάμεις ηλεκτροστατικής φύσης. Οι δυνάμεις Coulomb που συγκρατούν
τα ιόντα στο κρυσταλλικό πλέγμα είναι πολύ ισχυρές. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να
παρουσιάζουν υψηλά σημεία τήξης και ζέσεως.
γ) Διαλύονται στο νερό με αποτέλεσμα την καταστροφή του κρυσταλλικού τους πλέγματος
και την απελευθέρωση των ιόντων.
δ) Οι ιοντικές ενώσεις δεν είναι μόρια. Ο χημικός τους τύπος εκφράζει την ακέραια αναλογία
με την οποία τα ιόντα συγκροτούν το κρυσταλλικό πλέγμα της ένωσης.
Όπως προαναφέρθηκε, κατά το σχηματισμό ιοντικού δεσμού μεταξύ δύο ατόμων, το ένα
άτομο αποβάλλει 1 έως 3 ηλεκτρόνια, παίρνοντας έτσι τη μορφή κατιόντος (θετικό ιόν).
Αντίθετα, το άλλο άτομο προσλαμβάνει 1 έως 3 ηλεκτρόνια, παίρνοντας έτσι τη μορφή
ανιόντος (αρνητικό ιόν).
Επομένως για να προκύψει ιοντικός δεσμός πρέπει (σε κατάλληλες συνθήκες) να υπάρχουν:
α) Στοιχεία που έχουν την τάση να αποβάλλουν ηλεκτρόνια για να αποκτήσουν δομή
ευγενούς αερίου. Με τον τρόπο αυτό μετατρέπονται σε κατιόντα και χαρακτηρίζονται ως
ηλεκτροθετικά στοιχεία. Τα άτομα που λειτουργούν ως δότες ηλεκτρονίων πρέπει να έχουν
ως 3 ηλεκτρόνια στην εξωτερική τους στιβάδα. Πρόκειται λοιπόν για τα μέταλλα που
ανήκουν στις 3 πρώτες ομάδες του περιοδικού πίνακα (IA, IIA, IIIA).
β) Στοιχεία που έχουν την τάση να προσλαμβάνουν ηλεκτρόνια για να αποκτήσουν δομή
ευγενούς αερίου. Με τον τρόπο αυτό μετατρέπονται σε ανιόντα και χαρακτηρίζονται ως
ηλεκτραρνητικά στοιχεία. Τα άτομα που λειτουργούν ως δέκτες ηλεκτρονίων πρέπει να έχουν
ως 5-7 ηλεκτρόνια στην εξωτερική τους στιβάδα. Πρόκειται λοιπόν για τα αμέταλλα που
ανήκουν στις ομάδες VA, VIA, VIIA του περιοδικού πίνακα.
Ομοιοπολικός δεσμός
Όταν η χημική ένωση δεν περιλαμβάνει μεταλλικό στοιχείο, το απαιτούμενο ποσό ενέργειας
για την εξαγωγή ηλεκτρονίων είναι πολύ μεγάλο, και επομένως ο σχηματισμός ιοντικής
ένωσης είναι μάλλον αδύνατος. Το καλύτερο που μπορεί να συμβεί στις περιπτώσεις αυτές
είναι τα άτομα να διατηρήσουν ουσιαστικά τα ηλεκτρόνιά τους και να συνάψουν ταυτόχρονα
μία συμφωνία «συνιδιοκτησίας» μεταξύ τους, να σχηματίσουν δηλαδή κοινά ζευγάρια
ηλεκτρονίων.
Επιμέλεια: sciencephysics4all.weebly.com 17
Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.com
Όταν δύο γειτονικά άτομα κατέχουν από κοινού ένα ζευγάρι ηλεκτρονίων, λέμε ότι
συνδέονται μέσω ενός ομοιοπολικού δεσμού.
Το κοινό αυτό ζευγάρι ηλεκτρονίων δεν περιορίζεται σε ένα άτομο, αλλά απλώνεται σαν
δίχτυ, περιβάλλοντας και τα δύο άτομα. Είναι δυνατόν επίσης τα άτομα να μοιράζονται
περισσότερα από δύο ηλεκτρόνια. Κατά συνέπεια, τα άτομα είναι δυνατό να συνδέονται με
απλό δεσμό (ένα κοινό ζευγάρι ηλεκτρονίων) ή με διπλό δεσμό (δύο κοινά ζευγάρια
ηλεκτρονίων) ή με τριπλό δεσμό (τρία κοινά ζευγάρια ηλεκτρονίων).
Το άτομο του 1 H έχει 1e στη στιβάδα Κ. Για να αποκτήσει δομή ευγενούς αερίου θέλει 2e
στη στιβάδα Κ. Δηλαδή πρέπει να πάρει 1e.
Ηλεκτρονιακή δομή 8 O .
Κ: 2e
L: 6e.
Το άτομο του 8 O έχει 6e στην εξωτερική του στιβάδα. Για να αποκτήσει δομή ευγενούς
αερίου θέλει 2e στη στιβάδα L. Δηλαδή πρέπει να πάρει 2e.
Επομένως δύο άτομα υδρογόνου θα ενωθούν με ένα άτομο οξυγόνου όπου μεταξύ κάθε
ατόμου υδρογόνου και του ατόμου οξυγόνου δημιουργείται ένα κοινό ζεύγος ηλεκτρονίων,
δηλαδή ένας απλός ομοιοπολικός δεσμός.
κοινά ζεύγη
ηλεκτρονίων Πολλές φορές ο τύπος
H H αυτός ονομάζεται
συντακτικός αντί για
O 2H H O H O ηλεκτρονιακός.
Οι παραπάνω παραστάσεις, που δείχνουν την κατανομή των ηλεκτρονίων σθένους στο μόριο,
καθώς και το σχηματισμό των ομοιοπολικών δεσμών, ονομάζονται ηλεκτρονιακοί τύποι.
Με βάση τον ηλεκτρονιακό τύπο παρατηρούμε ότι στο μόριο του H 2O έχουμε 2 μη δεσμικά
ζεύγη ηλεκτρονίων (ηλεκτρόνια που δε συμμετέχουν στο σχηματισμό δεσμών) και δύο
δεσμικά, τους ομοιοπολικούς δεσμούς. Ο ομοιοπολικός αυτός δεσμός μπορεί να παρασταθεί
και με μία παύλα.
Επιμέλεια: sciencephysics4all.weebly.com 18
Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.com
Οι ηλεκτρονικοί τύποι των μορίων μάς δείχνουν ότι και οι μοριακοί τύποι (από ποια άτομα
και με ποια αναλογία συγκροτείται το μόριο), και επιπλέον την κατανομή των ηλεκτρονίων
σθένους των ατόμων.
Ηλεκτρονιακή δομή 8 O .
Κ: 2e
L: 6e
Το άτομο του 8 O έχει 6e στην εξωτερική του στιβάδα. Για να αποκτήσει δομή ευγενούς
αερίου θέλει 2e στη στιβάδα L. Δηλαδή πρέπει να πάρει 2e.
Ηλεκτρονιακή δομή 6 C .
Κ: 2e
L: 4e
Το άτομο του 6 C έχει 4e στην εξωτερική του στιβάδα. Για να αποκτήσει δομή ευγενούς
αερίου θέλει 4e στη στιβάδα L. Δηλαδή πρέπει να πάρει 4e.
Επομένως, δύο άτομα οξυγόνου θα ενωθούν με ένα άτομο άνθρακα και μεταξύ των ατόμων
οξυγόνου και άνθρακα θα δημιουργηθούν δύο κοινά ζεύγη ηλεκτρονίων, δηλαδή ένας διπλός
ομοιοπολικός δεσμός (μεταξύ του κάθε ατόμου οξυγόνου με το άτομο άνθρακα).
κοινά ζεύγη
ηλεκτρονίων
Πολλές φορές ο
2 O C O C O O C O τύπος αυτός
ονομάζεται
συντακτικός αντί
για ηλεκτρονιακός.
Ηλεκτρονιακή δομή 9 F .
Κ: 2e
L: 7e
Το άτομο του 9 F έχει 7e στην εξωτερική του στιβάδα. Για να αποκτήσει δομή ευγενούς
αερίου θέλει 1e στη στιβάδα L. Δηλαδή πρέπει να πάρει 1e.
Επιμέλεια: sciencephysics4all.weebly.com 19
Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.com
Επομένως, δύο άτομα φθορίου θα ενωθούν και το κάθε άτομο F θα συνεισφέρει από ένα
μονήρες ηλεκτρόνιο, με αποτέλεσμα μεταξύ των δύο ατόμων φθορίου να σχηματιστεί
ομοιοπολικός δεσμός.
κοινό ζεύγος
ηλεκτρονίων
Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει η περίπτωση του ομοιοπολικού δεσμού μεταξύ δύο ατόμων
αζώτου που οδηγεί στο σχηματισμό του μορίου N 2 .
Ηλεκτρονιακή δομή 7 N
K: 2e
L: 5e
Τα δύο άτομα του αζώτου χρειάζονται 3e για να συμμπληρώσουν την εξωτερική τους
στιβάδα με 8e. Για να γίνει αυτό πρέπει να δημιουργηθεί ένας τριπλός ομοιοπολικός δεσμός
μεταξύ των δύο ατόμων δηλαδή ένας δεσμός με 3 κοινά ζεύγη ηλεκτρονίων:
N N
Αν τα άτομα που σχηματίζουν τον ομοιοπολικό δεσμό είναι όμοια μεταξύ τους, όπως π.χ. στο
μόριο του Η2, τότε το κοινό ζεύγος ηλεκτρονίων του ομοιοπολικού δεσμού έλκεται εξ ίσου
από τους πυρήνες των δύο ατόμων, οπότε έχουμε ομοιόμορφη κατανομή του κοινού ζεύγους
των ηλεκτρονίων μεταξύ των δύο ατόμων. Στην περίπτωση αυτή έχουμε ένα μη πολικό (μη
πολωμένο) ομοιοπολικό δεσμό.
Δε συμβαίνει όμως το ίδιο, όταν τα άτομα του μορίου είναι διαφορετικά, π.χ. στο μόριο του
HCl. Στην περίπτωση αυτή το κοινό ζεύγος των ηλεκτρονίων έλκεται περισσότερο από το
ηλεκτραρνητικότερο άτομο, π.χ. Cl. Έτσι, έχουμε ανομοιόμορφη κατανομή του κοινού
ζεύγους των ηλεκτρονίων, με μεγαλύτερο ποσοστό προς την πλευρά του
ηλεκτραρνητικότερου (π.χ. Cl). Στην περίπτωση αυτή ο δεσμός ονομάζεται πολικός
(πολωμένος) ομοιοπολικός δεσμός. Είναι μάλιστα προφανές πως όσο μεγαλύτερη είναι η
διαφορά ηλεκτραρνητικότητας μεταξύ των ατόμων, τόσο πιο πολωμένος είναι ο
ομοιοπολικός δεσμός.
Επιμέλεια: sciencephysics4all.weebly.com 20
Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.com
Ο πολικός ομοιοπολικός δεσμός (μέσο) αποτελεί μία ενδιάμεση κατάσταση μεταξύ του μη πολικού
(αριστερά) και του ιοντικού δεσμού (δεξιά).
Σημειώσεις:
Α) Οι καθαρά ομοιοπολικοί και καθαρά ιοντικοί δεσμοί είναι ακραίες περιπτώσεις. Καθαρά
ομοιοπολικός δεσμός υπάρχει μόνο στην περίπτωση που ενώνονται ίδια άτομα, όπως στα
μόρια των διατομικών στοιχείων ( H 2 , Cl2 , O2 κ.τ.λ.). Οι περισσότεροι δεσμοί είναι
ενδιάμεσου χαρακτήρα
Β) Ο ομοιοπολικός πολικός δεσμός είναι ουσιαστικά μια ενδιάμεση περίπτωση μεταξύ του
ιοντικού δεσμού και του ομοιοπολικού μη πολικού δεσμού.
Στο σχηματισμό ομοιοπολικού δεσμού συμμετέχουν τα στοιχεία που έχουν την τάση να
προσλάβουν ηλεκτρόνια (ηλεκτραρνητικά στοιχεία) για να αποκτήσουν δομή ευγενούς
αερίου. Τα στοιχεία αυτά προσφέρουν κατάλληλο αριθμό ηλεκτρονίων, με αποτέλεσμα τη
δημιουργία κοινού ή κοινών ζευγών ηλεκτρονίων και το σχηματισμό μορίων. Επίσης έχουν 4
ή περισσότερα ηλεκτρόνια στην εξωτερική τους στιβάδα, δηλαδή ανήκουν στα αμέταλλα. Τα
στοιχεία αυτά βρίσκονται στις ομάδες ΙVA, VA, VIA και VIIA. Επίσης στη δημιουργία
ομοιοπολικού δεσμού συμμετέχει και το υδρογόνο που ανήκει στην ομάδα IA.
α) Είναι αέρια ή υγρά με μικρό σημείο βρασμού (πτητικές ουσίες). Αν είναι στερεά σώματα
έχουν χαμηλά σημεία τήξεως. Αιτία είναι ότι οι ελκτικές δυνάμεις μεταξύ των μορίων είναι
ασθενείς σε σχέση με αυτές μεταξύ των ιόντων στο κρυσταλλικό πλέγμα. Γι' αυτό οι
μοριακές ενώσεις σχηματίζουν μαλακά στερεά με χαμηλά σημεία τήξεως, ή υγρά με χαμηλά
σημεία βρασμού, ή αέρια σώματα. Υπάρχουν βέβαια περιπτώσεις στις οποίες τα άτομα
συνδέονται μεταξύ τους και σχηματίζουν μεγαλομόρια, όπως είναι το διαμάντι ή ο γραφίτης,
τα οποία χαρακτηρίζονται από εξαιρετική σκληρότητα και πολύ υψηλά σημεία τήξεως.
Ο γραφίτης και το διαμάντι αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα κρυσταλλικών
στερεών των οποίων τα άτομα συνδέονται με ομοιοπολικούς δεσμούς (ομοιοπολικοί
κρύσταλλοι)
γ) Ομοιοπολικές ενώσεις είναι κατά το πλείστον οι ενώσεις μεταξύ αμετάλλων, π.χ. οξέα,
οξείδια αμετάλλων κλπ.
Επιμέλεια: sciencephysics4all.weebly.com 21
Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.com
Ημιπολικό δεσμό έχουμε όταν το κοινό ζεύγος ηλεκτρονίων προσφερθεί από το ένα μόνο
άτομο. Ο ημιπολικός δεσμός είναι της ίδιας φύσης με τον ομοιοπολικό δεσμό και από τη
στιγμή που θα δημιουργηθεί δεν μπορούμε να ξεχωρίσουμε ποιος είναι ο ημιπολικός και
ποιος ο ομοιοπολικός. (Επομένως δεν έχει νόημα να αναφέρουμε τον όρο ημιπολικές
ενώσεις). Η μοναδική διαφορά μεταξύ των δύο δεσμών είναι η προέλευση του κοινού
ζεύγους των ηλεκτρονίων. Δηλαδή στον ομοιοπολικό δεσμό έχουμε αμοιβαία συνεισφορά
ενός μονήρους ηλεκτρονίου από κάθε άτομο, ενώ στον ημιπολικό δεσμό έχουμε συνεισφορά
του κοινού ζεύγους ηλεκτρονίου από ένα μόνο άτομο.
Πολλές φορές ο ημιπολικός δεσμός συμβολίζεται με ένα βέλος που δείχνει από το
στοιχείο δότη προς το στοιχείο δέκτη. Επίσης επειδή σχηματίζεται πάντα μεταξύ ατόμων
διαφορετικών στοιχείων θα είναι πάντα πολωμένος.
Για να σχηματιστεί ημιπολικός δεσμός απαιτείται η ύπαρξη ενός στοιχείου που να λειτουργεί
ως δότης ζεύγους ηλεκτρονίων και ενός στοιχείου που να συμπεριφέρεται ως δέκτης ζεύγους
ηλεκτρονίων.
α) Τα στοιχεία που έχουν ασύζευκτο ή ασύζευκτα ζεύγη ηλεκτρονίων στην εξωτερική τους
στιβάδα μπορούν να λειτουργήσουν ως δότες ζεύγους ηλεκτρονίων. Τα στοιχεία αυτά
ανήκουν στις ομάδες VA (στοιχεία με 3 μονήρη ηλεκτρόνια και ένα ζεύγος ηλεκτρονίων
στην εξωτερική στιβάδα), VIA (στοιχεία με 2 ζεύγη ηλεκτρονίων και δύο μονήρη ηλεκτρόνια
στην εξωτερική στιβάδα) και VIIA (στοιχεία με 3 ζεύγη ηλεκτρονίων και ένα μονήρες
ηλεκτρόνιο στην εξωτερική τους στιβάδα).
β) Τα στοιχεία που έχουν ανάγκη από δύο ηλεκτρόνια για να αποκτήσουν δομή ευγενούς
αερίου μπορούν να λειτουργήσουν ως δέκτες ζεύγους ηλεκτρονίων. Για παράδειγμα το
οξυγόνο που έχει 6e στην εξωτερική του στιβάδα μπορεί να δεχθεί ένα ζεύγος ηλεκτρονίων
(όμως και το κατιόν του υδρογόνου).
2.4 Η γλώσσα της χημείας - Αριθμός οξείδωσης- Γραφή χημικών τύπων και εισαγωγή
στην ονοματολογία των ενώσεων
Τα χημικά σύμβολα είναι συντομογραφίες των ονομάτων των 112 στοιχείων. Τα σύμβολα
αυτά προέρχονται συνήθως από το πρώτο ή τα δύο πρώτα γράμματα του αγγλικού ή του
λατινικού ονόματος του στοιχείου.
Επιμέλεια: sciencephysics4all.weebly.com 22
Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.com
Σημείωση: η οργανική χημεία περιλαμβάνει τις ενώσεις του άνθρακα πλην του CO, CΟ 2,
H2CO3 και ανθρακικών αλάτων.
Για τη γραφή και την ονομασία των μοριακών τύπων είναι απαραίτητη η γνώση των
κυριότερων ιόντων καθώς και η εκμάθηση των συνηθέστερων αριθμών οξείδωσης των
στοιχείων στις ενώσεις τους. Αυτά εκτίθενται αμέσως παρακάτω:
Τα ιόντα ως γνωστό είναι φορτισμένα άτομα, π.χ. Na+, S2-, ή φορτισμένα συγκροτήματα
ατόμων, π.χ. NH4+, SO42-. Αυτά που έχουν θετικό φορτίο λέγονται κατιόντα, ενώ αυτά που
έχουν αρνητικό φορτίο λέγονται ανιόντα. Οι ονομασίες και οι συμβολισμοί των κυριότερων
μονοατομικών και πολυατομικών ιόντων δίνονται στους παρακάτω πίνακες:
Σημείωση: Ανάλογα πολυατομικά ιόντα με αυτά του Cl σχηματίζουν το Br, και το I, π.χ.
BrO3- βρωμικό ιόν.
Αριθμός οξείδωσης
Ο αριθμός οξείδωσης (Α.Ο.) είναι μία συμβατική έννοια που επινοήθηκε για να
διευκολύνει, μεταξύ άλλων, τη γραφή των χημικών τύπων.
Αντίστοιχα, αριθμός οξείδωσης ενός ιόντος σε μια ιοντική ένωση: Είναι το πραγματικό
φορτίο του ιόντος.
Επιμέλεια: sciencephysics4all.weebly.com 23
Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.com
2. Το Η στις ενώσεις του έχει Α.Ο ίσο με +1, εκτός από τις ενώσεις του με τα μέταλλα
(υδρίδια) που έχει -1.
4. Το Ο στις ενώσεις του έχει Α.Ο ίσο με -2, εκτός από τα υπεροξείδια (που έχουν την ομάδα
-Ο-Ο-), στα οποία έχει -1, και την ένωση OF2 (οξείδιο του φθορίου), στην οποία έχει +2.
5. Τα αλκάλια, π.χ. Na, Κ, έχουν πάντοτε Α.Ο. +1, και οι αλκαλικές γαίες, π.χ. Ba, Ca, έχουν
πάντοτε Α.Ο. +2 .
6. Το αλγεβρικό άθροισμα των Α.Ο όλων των ατόμων σε μία ένωση είναι ίσο με το μηδέν.
7. Το αλγεβρικό άθροισμα των Α.Ο όλων των ατόμων σε ένα πολυατομικό ιόν είναι ίσο με το
φορτίο του ιόντος.
1 x 3 1 0 x 3 0 x 3
Επιμέλεια: sciencephysics4all.weebly.com 24
Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.com
Ο αριθμός οξείδωσης του O είναι -2. Έστω y ο αριθμός οξείδωσης του Cl.
1 y 3 2 1 y 6 1 y 6 1 y 5
Απάντηση:
α) Ο αριθμός οξείδωσης του καλίου (Κ) είναι +1 και του οξυγόνου (Ο) είναι -2 . Έστω x ο
αριθμός οξείδωσης του χρωμίου (Cr).
2 1 2 x 7 2 0 2 2 x 14 0 2x 12 0 2x 12 x 6
β) Ο αριθμός οξείδωσης του οξυγόνου (Ο) είναι -2 . Έστω y ο αριθμός οξείδωσης του
άνθρακα (C).
1 y 3 2 2 y 6 2 y 6 2 y 4
Ο μοριακός τύπος είναι ο βασικός τύπος που χρησιμοποιείται στην Ανόργανη Χημεία. Μια
ανόργανη ένωση είναι γενικά της μορφής: y x .
Το ένα τμήμα (Α) έχει θετικό αριθμό οξείδωσης x και μπορεί να είναι:
1. μέταλλο
2. αμέταλλο με θετικό αριθμό οξείδωσης
3. πολυατομικό κατιόν.
Το άλλο τμήμα (Β) έχει αρνητικό αριθμό οξείδωσης y και μπορεί να είναι:
1. αμέταλλο με αρνητικό αριθμό οξείδωσης
2. πολυατομικό ανιόν.
Επιμέλεια: sciencephysics4all.weebly.com 25
Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.com
γ) Ο αριθμός οξείδωσης x του πρώτου τμήματος (Α) γράφεται ως δείκτης στο δεύτερο
τμήμα (Β) και ο αριθμός οξείδωσης y του δεύτερου τμήματος γράφεται ως δείκτης στο
πρώτο τμήμα (Α).
Δηλαδή:
x y y x
Παραδείγματα:
Ca 2 Cl CaCl2
Al 3 SO42 Al 2 SO4 3
Al 3 PO43 AlPO 4
Απάντηση:
α) Ca 2 CO32 CaCO3
β) Fe 3 S 2 Fe 2 S 3
Η ονομασία των ανόργανων ενώσεων προκύπτει από τα δύο μέρη του μοριακού τύπου
y x .
α) Κοινή ονομασία
Πρώτα διαβάζεται το όνομα του τμήματος (Β) με τον αρνητικό αριθμό οξείδωσης και
δεύτερο το όνομα του τμήματος (Α) με το θετικό αριθμό οξείδωσης.
β) Κατά I.U.P.A.C.
Πρώτα διαβάζεται το όνομα του τμήματος (A) με το θετικό αριθμό οξείδωσης και δεύτερο το
όνομα του τμήματος (Β) με τον αρνητικό αριθμό οξείδωσης.
Παραδείγματα:
Επιμέλεια: sciencephysics4all.weebly.com 26
Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.com
α. Οι ενώσεις των μετάλλων (ή του ιόντος ΝΗ4+, που ονομάζεται κατιόν αμμωνίου) με
πολυατομικό ανιόν ονομάζονται με το όνομα του ανιόντος πρώτο και το όνομα του
μετάλλου(ή ΝΗ4+) μετά. Επίσης, οι ενώσεις του υδρογόνου με πολυατομικά ανιόντα
ονομάζονται με το όνομα του ανιόντος πρώτο και τη λέξη «οξύ» μετά. Π.χ.
δ. Μερικές φορές δύο στοιχεία σχηματίζουν περισσότερες από μία ενώσεις. Για τη διάκριση
αυτών, στις περιπτώσεις αυτές, χρησιμοποιούμε αριθμητικά προθέματα, που δείχνουν τον
αριθμό ατόμων του δεύτερου στοιχείου. Π.χ.
Α) Οξείδια y x
Επιμέλεια: sciencephysics4all.weebly.com 27
Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.com
Β) Υδρίδια αμετάλλων y
α) Όταν το Α είναι: αλογόνο, θείο ή κυάνιο τότε οι ενώσεις αυτές είναι οξέα (μη ξυγονούχα).
F : υδροφθόριο
Cl : υδροχλώριο
Br : υδροβρώμιο
I :υδροιώδιο
2 S : υδρόθειο
CN : υδροκυάνιο
2 : νερό
3 : αμμωνία
Δ) Οξυγονούχα οξέα
Επιμέλεια: sciencephysics4all.weebly.com 28
Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.com
(Το –ωδες οξύ προκύπτει από το –ικό οξύ με αφαίρεση ενός ατόμου οξυγόνου)
(Το υπο – ωδες οξύ προκύπτει από το –ικό οξύ με αφαίρεση δύο ατόμων οξυγόνου)
(Το υπέρ - οξύ προκύπτει από το –ικό οξύ με πρόσθήκη ενός ατόμου οξυγόνου)
Ε) Άλατα
y x ,
Επιμέλεια: sciencephysics4all.weebly.com 29
Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.com
α. Να συμπληρώσετε τον πίνακα γράφοντας σε κάθε κενό τον αντίστοιχο μοριακό τύπο, όπως
δείχνει το παράδειγμα.
β. Να αριθμήσετε και να ονομάσετε τις 63 ενώσεις του πίνακα.
γ. Δίπλα από κάθε όνομα και χωρίς να βλέπετε τον πίνακα να γράψετε τον αντίστοιχο τύπο
και στη συνέχεια να ελέγξετε τους τύπους με τους αντίστοιχους τύπους του πίνακα.
Απάντηση
Ca2+ CaNO3 2 CaClO2 2 CaSO4 Ca3 PO4 2 CaS CaOH CaCl2 CaO
Cu2+ CuNO3 2 CuClO2 2 CuSO4 Cu3 PO4 2 CuS CuOH 2 CuCl2 CuO
NH4+ NH 4 NO3 NH 4 ClO2 NH 4 2 SO4 NH 4 3 PO4 NH 4 2 S NH 4OH NH 4 Cl NH 4 2 O
Επιμέλεια: sciencephysics4all.weebly.com 30
Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.com
Επιμέλεια: sciencephysics4all.weebly.com 31
Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.com
Al 2 S 3 Θειούχο αργίλιο
Επιμέλεια: sciencephysics4all.weebly.com 32
Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.com
H 2 S Υδρόθειο
H 2O Νερό
HCl Υδροχλώριο
H 2O Νερό
Επιμέλεια: sciencephysics4all.weebly.com 33
Το σχολείο στον υπολογιστή σου – sciencephysics4all.weebly.com
Επιμέλεια: sciencephysics4all.weebly.com 34