13. и 14. novembar 2012.

godine

1
Kretanje fluida je znatno komplikovanije od kretanja čvrstog tela.
Kretanje fluida se naziva strujanje fluida = nastaje zbog težine
fluida ili razlike pritisaka

razmatramo strujanje: Kretanje fluida se opisuje kretanjem njegovih čestica.

- idealnih fluida,
-konstantne gustine,
-malim brzinama (v manje od 100 m/s)
FLUIDI

Idealni Realni
-nema unutrašnjeg trenja - pri kretanju postoji unutrašnje trenje
Zanemarena viskoznost kao posledica međumolekularnih sila.
Viskoznost uzeta u obzir

Viskoznost - posedica unutarnjeg trenja među česticama fluida

 Strujanje idealnog fluida

Strujne linije – strujnice su zamišljene linije duž kojih se kreću

ćestice fluida.
Strujna cev – deo fluida ograničen strujnicama.

Stacionarno strujanje – brzina i pritisak čestica u pojedinim

tačkama prostora zavise samo od položaja, a ne od vremena,
čestice se kreću duž strujnica .
Nestacionarno strujanje – brzina i pritisak čestica se menjaju u
zavisnosti od vremena
Dinamika fluida

• Laminarno kretanje – najprostije stacionarno strujanje čije

se strujnice ne seku (paralelne su i prave),
brzina strujanja je nepromenljiva duž jedne iste strujnice.

4
 Jednačina kontinuiteta.
 Zbog osobine nestišljivosti, zapremine
proteklog fluida na dva različita preseka
strujne cevi su jednake. - strujna cijev u kojoj se
presek S menja
- brzine v1, v2 stalne
S1
S2
Zapremina valjka
DV  S Dl
DV S Dl S v Dt Dl
QVQ    Sv brzina v 
Dt
Dt Dt Dt
Q= [m3/s]
Zapreminski protok
ili jačina strujanja
fluida
5
 Jednačina kontinuiteta.
 U opštem, tj. realnom slučaju, kada je fluid stišljiv (ima različitu zapremi-
nu, pa tako i gustinu u različitim delovima strujne cevi), uzima se da je
maseni protok fluida na dva različita preseka strujne cevi jednak (kolika
masa fluida prođe kroz jedan poprečni presek strujne cevi, tolika masa
mora proći u jedinici vremena i kroz bilo koji drugi poprečni presek).

S2

S1
Protok fluida
Protok fluida je protekla količina
(zapremina) fluida kroz strujnu cev u
jedinici vremena:
6
 Bernulijeva jednačina
 Strujanje tečnosti (fluida) je posledica delovanja spoljašnjih sila.
 Rad spoljašnjih sila menja kinetičku i potencijalnu energiju tečnosti.

l2
 Neka je Δm masa potisnutog (nestišljivog) fluida za vreme Δt u bilo kom
preseku strujne cevi:
S2 p2

l1
h2
p1
S1
h1

Referentni nivo

7
 Bernulijeva jednačina
jedn. kontinuiteta
stacionarno strujanje idealnog fluida protok jednak u presecima S1 i S2

Zapremina fluida DV u vremenu Dt

Dm
DV  S1 v1 Dt  S 2 v2 Dt 
h2 

h1

sile pritiska F  pS i rad sila pritiska A  Fs 

Dm
Dm DA  DA1  DA2   p1  p2 
DA1  F1 Ds1  p1 S1 v1 Dt  p1 

Dm Ukupni rad
DA2  F2 Ds2   p2 S2 v2 Dt   p2
 +
F2 se suprodstavlja delovanju p1 negativan rad, smer
suprotan od kretanja fluida
Element puta na kojem deluje sila kad pomera fluid
Ds  vDt
 Na osnovu zakona održanja energije, promena ukupne energije fluida
ΔE je jednaka radu spoljašnjih sila ΔA:

U fluidu nema trenja pa:

DA  DE
Rad spoljašnjih sila Promena energije, kinetičke i potencijalne
DE  Ek 2  E p 2  (Ek1  E p1 )
DE  ( Ek 2  Ek1 )  ( Ep 2  E p1 )

mv2 2
Dm v2 Dm v1
2
Uvrštavanjem Ek  Ep  m g h DE    Dm g h2  Dm g h1
2 2 2
Iz relacija DA  DE i  sledi:
2 2
Dm Dm v2 Dm v1
( p1  p2 )    Dm g h2  Dm g h1
 2 2
2 2
1 v v
( p1  p2 )  2  1  g h2  g h1
 2 2
2 2
 v1  v2
p1   g h1   p2   g h2  ili još kraće
2 2
 BERNOULLI-JEVA JEDNAČINA

 v2
p gh  konst.
2

Statički pritisak
Dinamički pritisak
zbog spoljašnjih sila
zbog kretanja fluida
Hidrostatički pritisak
zbog visinske razlike
elementa fluida

Kod stacionarnog strujanja nestišljivog fluida

zbir statičkog -p, visinskog - ρgh i dinamičkog - ρv2/2 pritiska
duž strujne cevi je stalan.

 Ili: suma pritiska p , kinetičke energije po jedinici zapremine

ρv2/2 i potencijalne energije po jedinici zapremine ρgh
nestišljivog fluida ima konstantnu vrednost duž strujne cevi.
 BERNOULLIJEVA JEDNAČINA – SPECIJALNI SLUČAJEVI

Venturijeva cev
1. slučaj: strujna cijev horizontalna h=0

 v2
p  konst.
2
2 2
 v1  v2
p1   p2 
2 2
2 2
 v2  v1
p1  p2  
2 2 A2
v1  v2 2  p1  p2 
povećanjem brzine strujanja, A1 v2  A1
dinamički se pritisak poveća,  ( A12  A22 )
a statički se smanji.
 BERNOULLIJEVA JEDNAČINA – SPECIJALNI SLUČAJEVI

2. slučaj: kosa cev, fluid miruje v=0

p   g h  konst.
p1  p2   g (h2  h1 ) l
2

Dp   g (h2  h1 )

l1
Hidrostatički pritisak h2
zbog visinske razlike fluida
h1

Referentni nivo
Isticanje tečnosti kroz male otvore. Toričelijeva teorema.

Toričelijeva teorema: brzina isticanja tečnosti iz širokog i

otvorenog prema atmosferi suda kroz mali otvor, koji se nalazi
na vertikalnom rastojanju H od nivoa slobodne površine,
jednaka je brzini slobodnog pada tela sa iste visine.
13
 Pitova cev se koristi za merenje brzine protoka fluida. Primenom
Bernulijene jednačine na mestu otvora cevi i daleko izvan nje na istoj
visini u odnosu na referentni nivo dobijamo

Na otvoru cevi fluid miruje, odn. v1 =0. Statički

apsolutni pritisci u datim tačkama prostora iznose

dobijamo da je brzina protoka fluida na datom nivou ,

gde je H= h1−h2
v2  2 gH
Pitot- Prandtlova cev.

14
15
 BERNOULLIJEVA JEDNAČINA - POSLEDICE

PODpritisak i NADpritisak - manji ili veći pritisak od atmosferskog pa

p = pa + ∆p

∆p = p - pa

Podpritisak - smanjenje pritisaka (∆p < 0) pri većim brzinama

protjecanja fluida

Nadpritisak - povećanje pritisaka (∆p > 0)

 BERNOULLIJEVA JEDNAČINA - PRIMENA

Kako leti avion ?

List papira

Smer duvanjaa

Tamo gdje je brzina strujanja veća, pritisak je manji (Bernoullijeva jedn.)

 BERNOULLIJEVA JEDNAČINA - PRIMENA

Zašto leti avion ?

Model avionskog krila Aerodinamički uzgon –

posledica razlike pritisaka
(potrebna je velika brzina
strujanja tj. kretanja aviona)

Tamo gdje je brzina strujanja veća, pritisak je manji (Bernoullijeva jedn.)

 BERNOULLIJEVA JEDNAČINA - PRIMENA

Strujanje vetra iznad krova

Zašto jak vetar može podići krov kuće?

Kad je iznad krova brzina strujanja vazduha velika,

Statički pritisak na gornju površinu krova se smanji pa nastaje podpritisak.

Ispod krova je vazduh pod atmosferskim pritiskom, on postaje znatno veći od pritisaka sa
gornje strane (pa>>p) pa sila nastala zbog podpritiska, tj. zbog razlike tih pritisaka,
deluje odozdo na površinu krova (F=∆pS) i podigne ga.
 BERNOULLIJEVA JEDNAČINA - PRIMENA

Ako se na zabatu kuće, tj. na trouglastom delu zida na završecima krova ostave otvori,
pritisci će se ispod i iznad krova brže izjednačiti pa se krov neće podići.
 BERNOULLIJEVA JEDNAČINA - PRIMENA

Listovi papira se nakon duvanja primaknu.

Tamo gde je brzina strujanja veća, pritisak je manji.

Duvanjem smanjimo pritisak među papirima, tada ih atmosferski pritisak
koji deluje sa strane primakne.
 BERNOULLIJEVA JEDNAČINA – PRIMENA

Povećano strujanje vazduha Vozila se pri brzom bliskom

među limenkama primiče ih. prolasku primaknu.

Tamo gdje je brzina strujanja veća, pritisak je manji.

Duvanjem ili kretanjem vozila smanji se pritisak između predmeta, a

tada ih atmosferski pritisak koji deluje sa strane primakne.
 BERNOULLIJEVA JEDNAČINA - PRIMENA

Učinci podpritisaka

kašika u mlazu vode se Plamen sveće se Duvanjem u kuglicu od

“zalepi ” za mlaz primakne, a ne salvete na grlu boce ona
umesto da se od odmakne od izvora izleti napolje umesto da
njega odmakne duvanja uđe u bocu

Tamo gdje je brzina strujanja veća, pritisak je manji.

 BERNOULLIJEVA JEDNAČINA - PRIMIJENA

Naduvanje kese

Ako vreću, kesu, odmaknemo od usta i duvamo prema njenom otvoru,

puno će se lakše i brže naduvati.

Duvanjem se pritisak vazduha ispred otvora smanji pa atmosferski

pritisak „gura” okolni vazduh u vreću.
Viskoznost.
Podela fluida:
 idealni fluid - nema unutrašnjeg trenja,
 realni fluid - pri kretanju postoji unutrašnje trenje kao
posledica međumolekularnih sila.
 Unutrašnje trenje postoji i pri kretanju čvrstog tela kroz fluid.
 Unutrašnje trenje se manifestuje kao sila viskoznosti koja
deluje suprotno kretanju.

25
 Viskoznost.
Dve vrste kretanja:
laminarno kretanje
 fluid se kreće u paralelnim slojevima,
 slojevi fluida se kreću različitim brzinama,
 fluid se brže kreće u sredini a sporije ka zidovima cevi,
 slojevi se ne mešaju.
turbulentno kretanje
 javlja se pri većim brzinama,
 javlja se zbog prepreka na putu,
naglih promena brzina, viskoznosti
 slojevi se mešaju.

26
Viskoznost

27
 Stoksov zakon- Otpor sredine
Otpor sredine naziva se sila trenja kojom se neki fluid
opire kretanju tela kroz njega.-viskozna sila
-javlja se kod realnih (viskoznih) fluida
-zavisi od oblika (veličini) tela, vrsti fluida,
brzini kretanja tela
Sila otpora sredine (unutrašnjeg trenja)
proporcionalna je brzini kretanja tela:
F =kv, k - koeficijent srazmernosti koji zavisi od oblika i
dimezija tela koje se kreće i viskoznosti sredine kroz koju se telo kreće.
Za telo sfernog oblika poluprečnika r:
k= 6πηr
-za kuglu radijusa R koja se kreće u fluidu brzinom v
Stoksova formula: Ftr =6πηRv
28
 Laminarno i turbulentno strujanje. -Reynoldsov broj
Rejnoldsov broj je bezdimenziona veličina i ključni parametar strujanja viskoznog
fluida. Tim brojem se definiše granica između laminarnog i turbulentnog strujanja.
Na njegovu brojnu vrednost utiče više parametara strujanja fluida. Koristi se za
dovođenje karakteristika strujanja na uporedive uslove.
Физички смисао Рејнолдсовог броја је
однос инерцијалних и вискозних сила флуида.

p1 > p 2

29
30
Viskoznost.
Fluid između dve ploče, nepokretne i pokretne.
 Da bi se gornja ploča pomerila konstantnom brzinom v potrebno
je na nju delovati silom F.
 U tečnosti se javlja sila trenja ista po intenzitetu ali suprotnog
smera.
 Tanki slojevi fluida između ploča se međusobno relativno kreću:
 sloj koji dodiruje nepokretnu ploču se ne kreće,
 ostali slojevi imaju brzine od 0 do v.
 Sila unutrašnjeg trenja:

31