HEÄ TUAÀN HOAØN

Heä tuaàn hoaøn bao goàm tuaàn hoaøn maùu vaø tuaàn hoaøn baïch huyeát. Heä maïch
maùu bao goàm caùc caáu truùc sau:
Tim (heart) laø cô quan coù chöùc naêng bôm maùu.
Caùc ñoäng maïch (artery) maùu bao goàm caùc maïnh daãn maùu töø tim ñi, caøng xa tim
caøng coù ñöôøng kính nhoû daàn sau caùc laàn chia nhaùnh, coù chöùc naêng mang maùu
coù caùc chaát dinh döôõng vaø oxy ñeán caùc moâ.
Caùc mao maïch (capillary) maùu, laø caùc maïch coù kích thöôùc nhoû nhaát, taïo thaønh
löôùi mao maïch laø heä thoáng bao goàm caùc oáng daãn coù thaønh moûng vaø phaân chia
nhieàu nhaùnh, thaønh mao maïch cho pheùp coù söï trao ñoåi chaát giöõa maùu vaø moâ.
Caùc tónh maïch (vein) maùu, laø caáu truùc hôïp nhaát cuûa caùc mao maïch maùu, coù
kích thöôùc lôùn daàn khi veà gaàn tim hôn, ñöa maùu veà tim ñeå ñöôïc tieáp tuïc bôm ñi.
Heä maïch baïch huyeát (lymphatic vascular system) khôûi ñaàu töø caùc mao maïch baïch
huyeát (lymphatic capillary) coù 1 ñaàu kín, thoâng noái vôùi nhau, taïo neân caùc maïch coù
kích thöôùc caøng luùc caøng lôùn hôn; caùc maïch baïch huyeát cuoái cuøng ñoå vaøo heä
maïch maùu (blood vascular system).
Moät trong caùc chöùc naêng cuûa heä baïch huyeát laø mang dòch töø khoaûng gian baøo ôû
moâ trôû veà maùu. Maët loøng cuûa taát caû caùc maïch thuoäc heä maïch maùu vaø heä
maïch baïch huyeát ñeàu coù bieåu moâ laùt ñôn vôùi caùc teá baøo noäi moâ.
Ngöôøi ta thöôøng chia heä tuaàn hoaøn ra laø heä maïch lôùn (macrovasculature) coù caùc
maïch maùu coù ñöôøng kính lôùn hôn 0,1 mm (caùc ñoäng maïch lôùn, ñoäng maïch chun,
ñoäng maïch cô vaø tónh maïch cô), vaø heä maïch nhoû (microvasculature) (caùc tieåu
ñoäng maïch, mao maïch vaø tónh maïch sau mao maïch) chæ coù theå nhìn thaáy ñöôïc
döôùi kính hieån vi quang hoïc (hình 11.1). Heä maïch nhoû raát quang troïng vì laø nôi trao
ñoåi chaát giöõa maùu vaø moâ xung quanh ôû ñieàu kieän bình thöôøng vaø beänh lyù
vieâm.
Caùc mao maïch maùu coù caáu truùc thay ñoåi tuøy theo möùc ñoä trao ñoåi chaát chuyeån
hoùa giöõa maùu vaø moâ xung quanh. Caùc mao maïch maùu chæ coù lôùp teá baøo noäi
moâ (endothelial cell) bao quanh vaø taïo thaønh daïng oáng. Ñöôøng kính cuûa mao maïch
trung bình laø 7-9 m, chieàu daøi khoâng vöôït quaù 50 m. Toång chieàu daøi cuûa taát caû
caùc mao maïch maùu ôû cô theå ngöôøi öôùc khoaûng 96.000 km (60.000 daëm). Khi caét
ngang, coù theå nhìn thaáy thaønh cuûa mao maïch maùu coù khoaûng 1-3 teá baøo noäi moâ
(hình 11.2). Maët ngoaøi cuûa caùc teá baøo noäi moâ tieáp xuùc vôùi maøng ñaùy laø saûn
phaåm xuaát nguoàn töø caùc teá baøo noäi moâ.
Noùi chung, caùc teá baøo noäi moâ coù hình ña dieän deït vaø keùo daøi theo chieàu maùu
chaûy, nhaân loài vaøo trong loøng maïch, baøo töông coù ít baøo quan (boä Golgi nhoû, ti
theå, ribosom töï do vaø moät ít khoang löôùi noäi baøo haït) (hình 11.3). Caùc hình thöùc
lieân keát voøng bòt coù ôû giöõa haàu heát caùc teá baøo noäi moâ, coù chöùc naêng cô hoïc
quan troïng, cho pheùp söï thaám qua thaønh maïch cuûa caùc ñaïi phaân töû, ñoùng vai troø
chính trong hoaït ñoäng mao maïch ôû ñieàu kieän bình thöôøng vaø beänh lyù.

1
Hình 11.1. Caùc maïch maùu nhoû taïo neân heä maïch nhoû (caùc tieåu ñoäng maïch vaø
tieåu tónh maïch) xung quanh coù moâ lieân keát. Caùc ñaàu muõi teân chæ caùc nguyeân
baøo sôïi. Nhuoäm H&E. Ñoä phoùng ñaïi nhoû

Hình 11.2. Hình veõ caáu truùc 3 chieàu cuûa mao maïch maùu coù loã thuûng. Maët caét
ngang cho thaáy thaønh mao maïch coù 2 teá baøo noäi moâ (trong hình veõ naøy). Chuù yù
maøng ñaùy ñôn bao ngoaøi caùc teá baøo noäi moâ

2
Hình 11.3. AÛnh kính hieån vi ñieän töû xuyeân cuûa mao maïch maùu lieân tuïc. Chuù yù
maët loøng mao maïch loài loõm, caùc haït aåm baøo to vaø nhoû, vaø raát nhieàu sieâu sôïi
ôû trong baøo töông. Caùc muõi teân chæ maøng ñaùy ñôn. Ñoä phoùng ñaïi trung bình

Hình 11.4. AÛnh kính hieån vi ñieän töû xuyeân tieâu baûn caét ngang cuûa moät mao maïch
maùu lieân tuïc. Chuù yù nhaân (N) vaø caùc hình thöùc lieân keát giöõa caùc teá baøo caïnh
nhau (ñaàu muõi teân). Nhieàu haït aåm baøo (muõi teân nhoû). Muõi teân lôùn chæ caùc
haït baøo töông lôùn hình thaønh töø söï loõm vaøo cuûa maøng baøo töông cuûa teá baøo
noäi moâ
ÔÛ beân ngoaøi caùc loaïi mao maïch vaø tieåu tónh maïch sau mao maïch coù caùc teá baøo
coù nguoàn goác trung bieåu moâ vôùi caùc nhaùnh baøo töông daøi, ñöôïc goïi laø chu baøo
(pericyte), coù maøng ñaùy ñôn rieâng vaø saùp nhaäp vaøo maøng ñaùy ñôn cuûa teá baøo
noäi moâ. Beân trong chu baøo coù caùc sieâu sôïi myosin, actin vaø tropomyosin khieán
ngöôøi ta nghó raèng chuùng coù chöùc naêng co thaét. Khi moâ bò toån thöông, caùc chu
baøo taêng sinh vaø bieät hoùa, taïo ra caùc taân maïch vaø caùc teá baøo moâ lieân keát
môùi, tham gia vaøo quaù trình laønh thöông.

3
Caùc mao maïch maùu ñöôïc phaân laøm 4 loaïi döïa vaøo tính chaát lieân tuïc cuûa teá baøo
noäi moâ vaø maøng ñaùy ñôn.
1. Mao maïch maùu lieân tuïc (continuous capillary) (hình 11.4) khoâng coù loã thuûng
thaønh maïch. Loaïi mao maïch naøy coù ôû taát caû caùc loaïi moâ cô, moâ lieân
keát, tuyeán ngoaïi tieát vaø moâ thaàn kinh. ÔÛ moät soá vò trí (khoâng ôû toaøn
boä) heä thaàn kinh, coù nhieàu haït aåm baøo ôû caû 2 maët cuûa caùc teá baøo noäi
moâ. Caùc haït aåm baøo bieåu hieän döôùi daïng caùc haït rôøi beân trong baøo
töông teá baøo noäi moâ, ñaûm nhaän vai troø chuyeân chôû caùc ñaïi phaân töû theo
caû 2 chieàu ngang qua baøo töông teá baøo noäi moâ.
2. Mao maïch coù loã thuûng (fenestrated capillary) coù caùc loã thuûng lôùn ôû
thaønh teá baøo noäi moâ, ñöôïc bòt kín bôûi moät maøng moûng hôn maøng teá baøo
(hình 11.2 vaø 11.5). Maøng naøy khoâng coù caáu truùc 3 lôùp nhö maøng baøo
töông bình thöôøng. Mao maïch coù loã thuûng coù maøng ñaùy ñôn lieân tuïc. Mao
maïch coù loã thuûng coù ôû caùc loaïi moâ coù söï trao ñoåi chaát xaûy ra giöõa moâ
vaø maùu, nhö ôû thaän, ruoät non vaø caùc tuyeán noäi tieát. Ngöôøi ta ñaõ laøm
thöïc nghieäm tieâm vaøo maùu caùc ñaïi phaân töû vaø nhaän thaáy chuùng coù theå
ñi xuyeân qua thaønh mao maïch coù loã thuûng ñeå vaøo moâ.
3. Mao maïch maùu tieåu caàu thaän, ñaây laø mao maïch maùu coù loã thuûng vaø
khoâng coù maøng bòt. ÔÛ loaïi mao maïch maùu naøy, maùu chæ ñöôïc ngaên caùch
vôùi moâ bôûi lôùp maøng ñaùy daøy vaø lieân tuïc naèm beân döôùi caùc loã thuûng
(xem chöông 19).
4. Mao maïch xoang khoâng lieân tuïc (discontinuous sinusoidal capillary) coù caùc
ñaëc ñieåm:
a. Mao maïch uoán löôïn, coù ñöôøng kính lôùn (30-40 m), laøm chaäm doøng
maùu chaûy.
b. Teá baøo noäi moâ khoâng taïo lôùp lieân tuïc, giöõa chuùng coù khoaûng
gian baøo.
c. Baøo töông teá baøo noäi moâ coù nhieàu loã thuûng khoâng coù maøng bòt.
d. Coù caùc ñaïi thöïc baøo naèm ôû giöõa hay beân ngoaøi teá baøo noäi moâ.
e. Maøng ñaùy ñôn khoâng lieân tuïc.
Caùc mao maïch xoang coù chuû yeáu ôû gan vaø caùc cô quan taïo huyeát nhö tuûy xöông
vaø laùch. Söï trao ñoåi giöõa maùu vaø moâ nhaän ñöôïc söï hoã trôï cuûa caáu truùc thaønh
mao maïch.
Caùc mao maïch thoâng noái töï do, taïo neân löôùi mao maïch phong phuù giöõa caùc ñoäng
maïch vaø tónh maïch nhoû (hình 11.6). Caùc tieåu ñoäng maïch chia nhieàu nhaùnh nhoû
coù caùc teá baøo cô trôn giaùn ñoaïn, goïi laø caùc tieåu ñoäng maïch tieàn mao maïch
(metarteriole) (hình 11.6), chia nhaùnh tieáp cho ra caùc mao maïch. Söï co thaét cuûa caùc
tieåu ñoäng maïch tieàn mao maïch giuùp ñieàu hoøa söï tuaàn hoaøn ôû mao maïch theo nhu
caàu maùu ôû moâ. ÔÛ moät soá moâ, caùc ñoäng maïch vaø tónh maïch noái nhau (hình
11.6) cho pheùp caùc tieåu ñoäng maïch ñoå tröïc tieáp vaøo caùc tieåu tónh maïch. Ñaây laø
cô cheá boå sung söï ñieàu hoøa tuaàn hoaøn mao maïch. Hình thöùc nhaùnh noái naøy coù
nhieàu ôû moâ cô vaân, da baøn tay vaø da baøn chaân. Khi caùc nhaùnh noái ñoäng-tónh
maïch co laïi, toaøn boä maùu chaûy qua heä löôùi mao maïch; khi caùc nhaùnh noái ñoäng-
tónh maïch giaõn ra, moät löôïng maùu chaûy tröïc tieáp vaøo tónh maïch khoâng qua heä
mao maïch maùu. Söï tuaàn hoaøn mao maïch ñöôïc ñieàu hoøa bôûi caùc kích thích noäi
tieát vaø thaàn kinh. Söï doài daøo löôùi mao maïch coù lieân quan ñeán hoaït ñoäng chuyeån
hoùa cuûa moâ. Moâ coù möùc ñoä chuyeån hoùa cao nhö thaän, gan, tim vaø cô vaân coù
nhieàu löôùi mao maïch; ngöôïc laïi ñoái vôùi caùc moâ coù möùc ñoä chuyeån hoùa thaáp
nhö cô trôn vaø moâ lieân keát ñaëc.
Toång ñöôøng kính cuûa caùc mao maïch maùu khoaûng 800 laàn lôùn hôn ñöôøng kính cuûa
ñoäng maïch chuû. Toác ñoä maùu chaûy ôû ñoäng maïch chuû öôùc khoaûng 320 mm/giaây,
ôû mao maïch maùu khoaûng 0,3 mm/giaây. Do coù thaønh moûng vaø doøng maùu chaûy

4
chaäm, caùc mao maïch maùu laø vò trí thích hôïp cho hoaït ñoäng trao ñoåi caùc chaát nhö
nöôùc, chaát hoøa tan vaø caùc ñaïi phaân töû giöõa maùu vaø moâ.
Caùc teá baøo noäi moâ coù chöùc naêng thay ñoåi tuøy theo loaïi maïch maùu. Caùc mao
maïch maùu ñöôïc xem laø caùc maïch trao ñoåi chaát (exchange vessel) bôûi chuùng laø
nôi maø caùc chaát nhö oxy, dioxide carbon, chaát neàn vaø chaát bieán döôõng ñöôïc
chuyeån töø maùu sang caùc moâ vaø töø caùc moâ sang maùu. Cô cheá cuûa söï trao ñoåi
chaát giöõa maùu vaø moâ chöa ñöôïc hieåu roõ hoaøn toaøn, tuøy thuoäc vaøo loaïi phaân
töû vaø vaøo ñaëc ñieåm caáu taïo cuøng caáu truùc saép xeáp cuûa caùc teá baøo noäi moâ
ôû töøng loaïi mao maïch maùu.
Caùc phaân töû nhoû, öa nöôùc vaø khoâng öa nöôùc (nhö oxy, dioxide carbon vaø glucose),
coù theå ñöôïc khueách taùn hay vaän chuyeån chuû ñoäng qua baøo töông cuûa caùc teá
baøo noäi moâ mao maïch maùu. Caùc chaát keå treân ñöôïc vaän chuyeån khueách taùn qua
baøo töông teá baøo noäi moâ töø maët naøy sang maët ñoái dieän, roài ñi vaøo khoaûng
ngoaïi baøo. Nöôùc vaø moät soá phaân töû öa nöôùc coù ñöôøng kính nhoû hôn 1,5 nm vaø
khoái löôïng döôùi 10 kDa coù theå vöôït qua thaønh mao maïch baèng caùch khueách taùn
qua khoaûng gian teá baøo noäi moâ (ngaõ ngoaøi teá baøo noäi moâ). Caùc loã thuûng mao
maïch, khoaûng hôû giöõa caùc teá baøo noäi moâ mao maïch xoang, vaø caùc haït aåm baøo
laø caùc caùch thöùc vaän chuyeån khaùc nhau cuûa caùc ñaïi phaân töû.
Ngoaøi vai troø trao ñoåi chaát giöõa maùu vaø moâ, teá baøo noäi moâ coøn ñaûm nhaän
moät soá chöùc naêng sau:
- Bieán ñoåi angiostensin I (theo tieáng Hy Laïp, angeion: maïch + tender: caêng)
thaønh angiostensin II (xem chöông 19).
- Bieán ñoåi bradykinin, serotonin, prostaglandin, norepinerphine, thrombin … thaønh
caùc hôïp chaát khoâng coøn hoaït tính sinh hoïc.
- Phaân giaûi lipid cuûa caùc lipoprotein, baèng caùc men coù ôû beà maët teá baøo
noäi moâ, cho ra caùc triglyceride vaø cholesterol (chaát neàn ñeå toång hôïp caùc
hormon steroid vaø caùc haït baøo töông).
- Taïo ra caùc yeáu toá vaän maïch coù taùc ñoäng ñeán löïc co maïch nhö endothelin,
vasocontrictive, nitric oxide vaø yeáu toá giaõn maïch.

Hình 11.5. AÛnh kính hieån vi ñieän töû cuûa mao maïch coù loã thuûng coù maøng bòt.
Beân trong teá baøo noäi moâ coù boä Golgi (G), nhaân (N) vaø trung theå (C). Chuù yù

5
maøng ñaùy ñôn lieân tuïc ôû maët ngoaøi teá baøo noäi moâ (muõi teân ñoâi). Ñoä phoùng
ñaïi trung bình

Hình 11.6. Caùc loaïi heä maïch nhoû ñöôïc taïo neân bôûi caùc maïch maùu nhoû. (1) Hình
thöùc traät töï thoâng thöôøng: tieåu ñoäng maïch  tieåu ñoäng maïch tieàn mao maïch 
mao maïch  tieåu tónh maïch  tónh maïch. (2) Moät nhaùnh noái ñoäng-tónh maïch. (3)
Heä ñoäng maïch cöûa coù ôû tieåu caàu thaän. (4) Heä tónh maïch cöûa coù ôû gan

Caùc yeáu toá taêng tröôûng nhö VEGFs (Vascular Endothelial Growth Factors) giöõ vai troø
then choát trong söï taïo ra heä maïch trong thôøi kyø phoâi thai, ñieàu hoøa söï taêng tröôûng
mao maïch trong ñieàu kieän bình thöôøng vaø beänh lyù ôû ngöôøi tröôûng thaønh, vaø duy
trì heä maïch bình thöôøng.
Löu yù raèng tuy coù hình daïng gioáng nhau, song caùc teá baøo noäi moâ ôû caùc loaïi
maïch khaùc nhau coù chöùc naêng khaùc nhau.

ÖÙNG DUÏNG LAÂM SAØNG

Teá baøo noäi moâ coù chöùc naêng khaùng tieåu caàu, ngaên chaän söï ñoâng maùu. Khi
teá baøo noäi moâ bò toån thöông nhö ôû beänh xô vöõa ñoäng maïch, lôùp ñeäm moâ lieân
keát beân döôùi teá baøo noäi moâ loä ra daãu ñeán söï tích tuï caùc tieåu caàu. Söï tích tuï
tieåu caàu khôûi ñaàu moät chuoãi caùc bieán coá taïo ra fibrin töø fibrinogen. Cuïc huyeát
khoái (thrombus) hình thaønh vaø phaùt trieån tieáp cho ñeán khi bít heát loøng maïch taïi
choã; töø choã ngheõn, cuïc huyeát khoái coù theå trôû thaønh cuïc thuyeân taéc (embolus)
khi bong ra vaø troâi theo doøng maùu ñeán laøm ngheõn caùc maïch maùu ôû xa vuøng
toån thöông teá baøo noäi moâ. Caû hai tình huoáng, taéc maïch taïi choã toån thöông teá
baøo noäi moâ vaø taéc ngheõn thuyeân taéc xa choã toån thöông teá baøo noäi moâ, ñeàu
gaây nguy hieåm ñeán tính maïng cuûa ngöôøi beänh. Do vaäy, söï nguyeân veïn cuûa lôùp
teá baøo noäi moâ ngaên ngöøa söï tieáp xuùc cuûa lôùp ñeäm beân döôùi vôùi caùc tieåu
caàu, laø cô cheá quan troïng trong vieäc khaùng tieåu caàu (xem chöông 12).

Caùc maïch maùu lôùn

Taát caû caùc maïch maùu thöôøng coù moät soá ñaëc ñieåm caáu truùc chung vaø moät soá
ñaëc ñieåm caáu truùc rieâng. Noùi caùch khaùc, söï khaùc bieät giöõa caùc loaïi maïch maùu
khoâng tuyeät ñoái do söï chuyeån daïng töø loaïi maïch naøy sang loaïi maïch khaùc dieãn ra
töø töø.
Caùc maïch maùu lôùn thöôøng coù caáu taïo bao goàm caùc lôùp (aùo) ñöôïc moâ taû trong
hình 11.7 vaø 11.8.

6
AÙo trong
AÙo trong (tunica intima) coù moät lôùp teá baøo noäi moâ ñöôïc naâng ñôõ bôûi lôùp ñeäm
laø moâ lieân keát thöa coù ít sôïi cô trôn. ÔÛ caùc ñoäng maïch, aùo trong ngaên caùch vôùi
aùo giöõa bôûi maøng chun trong (internal elastic lamina) ôû phía ngoaøi cuøng cuûa aùo
trong. Maøng chun trong caáu taïo bôûi caùc sôïi chun, coù caùc loã thuûng cho pheùp caùc
chaát dinh döôõng khueách taùn ñeán nuoâi döôõng caùc teá baøo ôû saâu trong thaønh maïch
(aùo giöõa). Khi khoâng coù aùp löïc maùu vaø söï co thaét thaønh maïch nhö sau cheát, aùo
trong thaønh ñoäng thöôøng coù daïng gôïn soùng trong caùc tieâu baûn moâ hoïc (hình 11.8
vaø 11.12).

AÙo giöõa
AÙo giöõa (tunica media) caáu taïo chuû yeáu bao goàm caùc sôïi cô trôn saép xeáp xoaén
oác vaø ñoàng taâm (hình 11.8). Xen giöõa caùc sôïi cô trôn laø caùc sôïi chun vaø laù chun,
caùc sôïi löôùi (collagen III), proteoglycan vaø glycoprotein. Caùc thaønh phaàn cuûa chaát
gian baøo naøy coù nguoàn goác töø caùc teá baøo cô trôn. ÔÛ caùc ñoäng maïch, aùo giöõa
coù maøng chun ngoaøi (external elastic lamina), ngaên caùch aùo giöõa vôùi aùo ngoaøi.

AÙo ngoaøi
AÙo ngoaøi (tunica adventitia) caáu taïo chuû yeáu laø caùc sôïi collagen vaø sôïi chun (hình
11.7 vaø 11.8). Collagen ôû aùo ngoaøi laø collagen I. AÙo ngoaøi lieân tuïc vôùi phaàn moâ
lieân keát cuûa caùc cô quan maø noù ñi vaøo.

Maïch nuoâi maïch

Caùc maïch maùu lôùn thöôøng coù caùc maïch nuoâi maïch (vasa vasorum, vessels of the
vessel) laø caùc tieåu ñoäng maïch vaø tieåu tónh maïch phaân nhaùnh ñi saâu vaøo aùo
ngoaøi vaø phaàn ngoaøi cuûa aùo giöõa (caùc maïch maùu lôùn coù thaønh daøy, söï nuoâi
döôõng khueách taùn töø loøng maïch laø khoâng ñuû). Caùc maïch nuoâi maïch thöôøng coù
ôû caùc tónh maïch hôn ñoäng maïch (hình 11.8 vaø 11.13). ÔÛ caùc ñoäng maïch coù
ñöôøng kính côõ trung bình, aùo trong vaø phaàn trong cuûa aùo giöõa khoâng coù maïch
nuoâi maïch; caùc vuøng naøy nhaän oxy vaø chaát dinh döôõng töø maùu tuaàn hoaøn beân
trong loøng maïch.

Söï phaân boá thaàn kinh

Haàu heát caùc maïch maùu ñeàu coù cô trôn beân trong thaønh maïch ñöôïc phaân boá bôûi
raát nhieàu sôïi thaàn kinh giao caûm khoâng coù bao myelin, goïi laø caùc sôïi thaàn kinh
vaän maïch (vasomotor nerve), coù chaát trung gian daãn truyeàn thaàn kinh laø
norepinephine. Söï tieát norepinephine töø caùc sôïi thaàn kinh naøy daãn ñeán söï co maïch.
Do caùc sôïi thaàn kinh ñeán khoâng ñi saâu vaøo tôùi aùo giöõa cuûa caùc ñoäng maïch,
chaát trung gian daãn truyeàn thaàn kinh phaûi khueách taùn qua vaøi micrometer ñeå coù
theå taùc ñoäng ñeán caùc teá baøo cô cuûa aùo giöõa. Caùc hình thöùc lieân keát khe coù ôû
caùc sôïi cô trôn hoã trôï söï ñaùp öùng vôùi caùc chaát trung gian daãn truyeàn thaàn kinh
ñeán caùc teá baøo cô trôn ôû phaàn trong cuûa aùo giöõa. ÔÛ caùc tónh maïch, caùc taän
cuøng thaàn kinh coù ôû aùo ngoaøi vaø aùo giöõa, tuy vaäy toång soá caùc sôïi thaàn kinh
coù ít hôn so vôùi ôû ñoäng maïch. Caùc ñoäng maïch ôû cô vaân cuõng tieáp nhaän nguoàn
phaân boá thaàn kinh vaän maïch cholinergic. Chaát acetylcholin do caùc sôïi thaàn kinh vaän
maïch tieát ra coù taùc ñoäng leân caùc teá baøo noäi moâ ñeå taïo ra nitric oxide, khueách
taùn vaøo beân trong caùc teá baøo cô trôn, kích hoaït heä GMP voøng. Keá ñoù, caùc teá
baøo cô trôn ñi vaøo giai ñoaïn nghæ vaø maïch maùu giaõn ra, loøng maïch môû to ra.
Trong vieäc giaûng daïy, caùc ñoäng maïch vaø tónh maïch ñöôïc phaân loaïi döïa vaøo kích
côõ ñöôøng kính, thaønh caùc tieåu ñoäng maïch, ñoäng maïch côõ vöøa (ñoäng maïch cô)
vaø caùc ñoäng maïch lôùn (ñoäng maïch chun).

7
Hình 11.7. Hình veõ moät ñoäng maïch cô côõ trung bình cho thaáy caùc aùo. ÔÛ trong caùc
tieâu baûn moâ hoïc nhuoäm thoâng thöôøng, caùc aùo coù veû daøy hôn so vôùi hình veõ
naøy; hình veõ naøy theå hieän gioáng nhö caáu truùc maïch maùu trong cô theå soáng. Sau
cheát moät khoaûng thôøi gian, caùc ñoäng maïch tieáp tuïc co thaét theâm moät luùc laøm
cho loøng maïch nhoû laïi, maøng chun trong gôïn soùng vaø aùo cô daøy theâm

Hình 11.8. Hình veõ moät ñoäng maïch cô nhuoäm H&E (traùi) vaø moät ñoäng maïch chun
nhuoäm Weigert (phaûi). AÙo giöõa cuûa ñoäng maïch cô coù nhieàu teá baøo cô trôn, aùo
giöõa cuûa ñoäng maïch chun coù caùc teá baøo cô xen laãn nhieàu laù chun. AÙo ngoaøi
vaø vuøng ngoaøi cuûa aùo giöõa coù caùc maïch nuoâi maïch, sôïi chun vaø sôïi collagen

Caùc tieåu ñoäng maïch

Caùc tieåu ñoäng maïch (arteriole) coù ñöôøng kính nhoû hôn 0,5 mm vaø coù loøng heïp
(hình 11.9 vaø 11.17). Lôùp ñeäm khaù moûng naèm beân döôùi noäi moâ. ÔÛ caùc tieåu
ñoäng maïch nhoû, maøng chun trong khoâng coù, aùo giöõa thöôøng chæ coù 1 hay 2 haøng
teá baøo cô trôn, maøng chun ngoaøi khoâng coù (hình 11.9 vaø 11.17). So vôùi caùc tieåu
ñoäng maïch, caùc ñoäng maïch nhoû coù aùo giöõa phaùt trieån roõ vaø loøng roäng hôn
(hình 11.10, 11.11 vaø 11.12). ÔÛ caùc tieåu ñoäng maïch vaø ñoäng maïch nhoû, aùo ngoaøi
khaù moûng.

8
Caùc ñoäng maïch côõ vöøa (ñoäng maïch cô)
Caùc ñoäng maïch cô (muscular artery) coù theå ñieàu hoøa doøng maùu ñeán caùc cô quan
baèng caùch co hay giaõn caùc teá baøo cô trôn coù trong aùo giöõa. AÙo trong coù lôùp
ñeäm (beân döôùi caùc teá baøo noäi moâ) daøy hôn so vôùi caùc tieåu ñoäng maïch (hình
11.7 vaø 11.13). Maøng chun trong (giôùi haïn ngoaøi cuûa aùo trong) phaùt trieån roõ (hình
11.13), aùo giöõa coù ñeán khoaûng 40 haøng teá baøo cô trôn. Caùc teá baøo cô trôn naøy
naèm xen giöõa nhieàu sôïi chun vaø laù chun vôùi maät ñoä khaùc nhau (tuøy theo vò trí
cuûa maïch), caùc sôïi löôùi vaø proteoglycan, ñöôïc taïo ra töø caùc teá baøo cô trôn thaønh
maïch. Maøng chun ngoaøi (giôùi haïn ngoaøi cuûa aùo giöõa) chæ coù ôû caùc ñoäng maïch
cô côõ lôùn. AÙo ngoaøi laø moâ lieân keát. Caùc mao maïch baïch huyeát, maïch nuoâi
maïch vaø caùc sôïi thaàn kinh cuõng coù ôû trong aùo ngoaøi; caùc caáu truùc naøy coù theå
ñi vaøo beân trong aùo giöõa.

Caùc ñoäng maïch chun côõ lôùn

Caùc ñoäng maïch chun côõ lôùn (large elastic artery) coù vai troø oån ñònh doøng maùu
chaûy. Caùc ñoäng maïch chun bao goàm ñoäng maïch chuû vaø caùc nhaùnh lôùn cuûa noù.
AÙo giöõa coù maøu ngaõ vaøng do coù nhieàu sôïi chun (hình 11.8 vaø 11.14). AÙo trong
daøy hôn so vôùi aùo trong cuûa ñoäng maïch cô. Maøng chun trong, khoù nhìn thaáy, coù
hình aûnh khaù gioáng caùc laù sôïi chun keá caän. AÙo giöõa caáu taïo bôûi caùc sôïi chun
vaø caùc laù chun coù loã thuûng saép xeáp ñoàng taâm, coù soá lôùp taêng theo soá tuoåi (40
ôû sô sinh, 70 ôû ngöôøi tröôûng thaønh). Xen giöõa caùc laù chun laø caùc teá baøo cô trôn,
caùc teá baøo löôùi, proteoglycan vaø glycoprotein. AÙo ngoaøi keùm phaùt trieån.
Moät soá laù chun goùp phaàn quan troïng vaøo chöùc naêng giöõ maùu chaûy moät chieàu.
Trong thì taâm thu (systole) taâm thaát co boùp, caùc laù chun cuûa caùc ñoäng maïch lôùn
giaõn ra laøm giaûm aùp suaát. Trong thì taâm tröông (diastole) taâm thaát giaõn ra, caùc laù
chun sieát laïi quanh caùc ñoäng maïch lôùn giuùp duy trì aùp suaát ñoäng maïch. Heä quaû
laø aùp suaát ñoäng maïch vaø vaän toác maùu chaûy giaûm vaø ít thay ñoåi ôû caùc vò trí xa
tim (hình 11.15).

Hình 11.9. AÛnh vi theå caét ngang moät tieåu ñoäng maïch vaø tieåu tónh maïch ñi keøm
trong lôùp cô töû cung. Chuù yù chu baøo coù nhaân daøi vaø to (ñaàu muõi teân) bao quanh
thaønh tieåu tónh maïch. Nhuoäm xanh toluidine . Ñoä phoùng ñaïi lôùn

9
Hình 11.10. AÛnh vi theå caét ngang moät ñoäng maïch nhoû vaø tónh maïch cô ñi keøm. Do
coù giaõn maïch, caùc tieåu ñoäng maïch thöôøng chöùa nhieàu maùu, luùc naøy maøng
chun trong khoâng nhìn roõ. Coù nhieàu nhaùnh ñoäng maïch nhoû vaø caùc mao maïch coù
trong moâ lieân keát xung quanh. Nhuoäm pararosaniline-xanh toluidine (PT). Ñoä phoùng
ñaïi trung bình

Hình 11.11. AÛnh vi theå maët caét cheùo moät ñoäng maïch nhoû. Chuù yù choã caét ngang
caùc teá baøo cô trôn cuûa aùo giöõa vaø teá baøo noäi moâ loùt loøng maïch (ñaàu muõi
teân). Nhuoäm PT. Ñoä phoùng ñaïi trung bình

10
Hình 11.12. AÛnh vi theå caét ngang caùc ñoäng maïch nhoû. A: maøng chun trong khoâng
aên maøu nhuoäm ñöôïc nhìn thaáy döôùi daïng maøng nhaït maøu nhaên nheo naèm beân
döôùi noäi moâ (ñaàu muõi teân). Ñoä phoùng ñaïi trung bình. B: ñoäng maïch nhoû coù
maøng chun trong roõ (ñaàu muõi teân). Nhuoäm George Gomori. Ñoä phoùng ñaïi nhoû

Hình 11.13. AÛnh vi theå caét ngang moät phaàn thaønh cuûa ñoäng maïch cô (loøng to côõ
vöøa). Caùc maïch maùu nhoû (maïch nuoâi maïch) coù ôû trong aùo ngoaøi

11
Hình 11.14. AÛnh vi theå caét ngang moät phaàn cuûa ñoäng maïch chun lôùn, cho thaáy
aùo giöõa phaùt trieån coù moät soá laù chun. Nhuoäm PT. Ñoä phoùng ñaïi trung bình

Hình 11.15. Bieåu ñoà söï töông quan giöõa tính chaát cuûa tuaàn hoaøn maùu (traùi) vaø
caáu truùc cuûa caùc maïch maùu (döôùi). AÙp suaát maùu ñoäng maïch vaø toác ñoä maùu
chaûy giaûm vaø oån ñònh khi caøng ra xa khoûi tim. Söï giaûm naøy truøng hôïp vôùi söï
giaûm soá löôïng sôïi chun vaø taêng soá löôïng teá baøo cô ôû caùc ñoäng maïch. Caùc
ñöôøng bieåu dieãn cho thaáy söï thay ñoåi caáu truùc töø töø cuûa caùc maïch maùu vaø
caùc tính chaát sinh hoïc cuûa chuùng

12
Hình 11.16. AÛnh vi theå cuûa moät theå caûnh coù nhieàu mao maïch nhaïy caûm vôùi tình
traïng thieáu oxy. Caùc teá baøo chính cuûa theå caûnh coù caùc haït ñaäm chöùa
catecholamine, xung quanh chuùng coù caùc teá baøo gioáng teá baøo thaàn kinh ñeäm.
Nhuoäm PT. A: ñoä phoùng ñaïi nhoû. B: ñoä phoùng ñaïi trung bình
Caùc bieán ñoåi thoaùi trieån ñoäng maïch
ÖÙNG DUÏNG LAÂM SAØNG
Caùc ñoäng maïch chòu nhieàu bieán ñoåi tieán trieån daàn daàn töø luùc sinh cho ñeán
luùc cheát, vì vaäy raát khoù ñeå xaùc ñònh söï thoaùi trieån ñoäng maïch döøng laïi ôû
ñaâu, vaø söï thoaùi trieånû baét ñaàu luùc naøo. Moãi loaïi ñoäng maïch coù kieåu giaø ñi
rieâng.
Caùc toån thöông xô vöõa ñoäng maïch coù caùc bieåu hieän taïi choã laø daøy aùo trong,
taêng sinh cô trôn vaø chaát neàn gian baøo, tích ñoïng cholesterol beân trong caùc teá baøo
cô trôn vaø ñaïi thöïc baøo. Khi lipid tích ñoïng quaù nhieàu, caùc teá baøo naøy ñöôïc goïi
laø caùc teá baøo boït (foam cell) taïo neân caùc maûng xô môõ treân ñaïi theå ñaëc tröng
cuûa beänh xô vöõa ñoäng maïch (atherosclerosis). Caùc bieán ñoåi naøy coù theå tieán
vaøo ñeán aùo giöõa, ñoä daøy vuøng toån thöông taêng nhieàu ñeán möùc laø chít heïp
loøng ñoäng maïch. Caùc ñoäng maïch vaønh thuoäc nhoùm caùc ñoäng maïch coù nguy cô
bò xô vöõa. Daøy aùo trong ñôn thuaàn ñöôïc cho laø bieåu hieän sinh lyù cuûa tuoåi giaø.
Moät soá ñoäng maïch chæ phaân boá moät vuøng giôùi haïn nhaát ñònh ôû moät cô quan,
vaø khi bò taéc ngheõn seõ gaây ra hoaïi töû (necrosis), cheát moâ do khoâng coù bieán
döôõng. Tình traïng ngaïnh taéc (infarct) hay xaûy ra ôû tim, thaän, naõo vaø moät vaøi cô
quan khaùc. ÔÛ caùc cô quan (nhö da), caùc ñoäng maïch thöôøng chia nhieàu nhaùnh neân
khi taéc ngheõn moät ñoäng maïch, moâ khoâng bò hoaïi töû do vaãn coøn doøng maùu
chaûy.
Khi aùo giöõa cuûa ñoäng maïch bò yeáu do dò taät baåm sinh, beänh maéc phaûi hay
chaán thöông, thaønh cuûa ñoäng maïc coù theå giaõn quaù möùc. Söï giaõn ñoäng maïch
tieán trieån gaây ra tuùi phình ñoäng maïch (aneurysm). Vôõ tuùi phình ñoäng maïch coù
bieán chöùng naëng vaø coù theå daãn ñeán töû vong.

Caùc theå caûnh

Caùc theå caûnh (carotid body) naèm ôû choã chia nhaùnh cuûa ñoäng maïch caûnh chung,
coù caùc thuï theå hoùa hoùa nhaïy caûm ñoái vôùi noàng ñoä cuûa dioxide carbon vaø oxy
cuûa maùu. Caùc theå caûnh coù nhieàu mao maïch coù loã thuûng vôùi caùc loaïi teá baøo I
vaø II. Caùc teá baøo II laø teá baøo naâng ñôõ, caùc teá baøo I coù nhieàu haït chöùa
13
dopamin, serotonin vaø adrenalin (hình 11.16). Haàu heát caùc sôïi thaàn kinh ôû caùc theå
caûnh laø caùc sôïi thaàn kinh ñi (mang xung thaàn kinh veà heä thaän kinh trung öông).
Caùc theå caûnh nhaïy caûm vôùi noàng ñoä oxy thaáp, dioxide carbon cao vaø pH maùu
ñoäng maïch thaáp. Caùc sôïi thaàn kinh hay teá baøo I laø thaønh phaàn chính cuûa thuï theå
hoùa hoïc vaãn coøn ñang baøn caõi. Caùc theå ñoäng maïch chuû (aortic body) ôû cung
ñoäng maïch chuû, coù caáu taïo gioáng theå caûnh, ñöôïc cho raèng coù chöùc naêng töông
töï.

Caùc xoang caûnh

Caùc xoang caûnh (carotid sinus) laø choã phình ôû caùc ñoäng maïch caûnh trong. Caùc
xoang naøy coù chöùa caùc thuï theå caûm aùp coù tính naêng phaùt hieän caùc thay ñoåi aùp
suaát maùu roài truyeàn tieáp thoâng tin veà heä thaàn kinh trung öông. AÙo giöõa ñoäng
maïch cuûa caùc xoang naøy moûng hôn cho pheùp chuùng ñaùp öùng vôùi caùc thay ñoåi
veà aùp suaát maùu. AÙo trong vaø aùo ngoaøi coù nhieàu taän cuøng thaàn kinh. Caùc sôïi
thaàn kinh ñi cho nhaùnh veà naõo ñeå ñieàu hoøa söï co maïch vaø duy trì aùp suaát maùu
bình thöôøng.

Caùc nhaùnh noái ñoäng-tónh maïch

Caùc nhaùnh noái ñoäng-tónh maïch (arteriovenous anastomose) tham gia vaø söï ñieàu
hoøa doøng maùu ôû moät soá vò trí cô theå caàn coù söï thoâng noái tröïc tieáp giöõa caùc
tieåu ñoäng maïch vaø tieåu tónh maïch. Ñöôøng kích loøng caùc maïch noái naøy thay ñoåi
tuøy theo tình traïng cuûa cô quan. Caùc thay ñoåi kích thöôùc loøng maïch coù vai troø ñieàu
hoøa aùp suaát maùu, löu löôïng maùu, thaân nhieät vaø ñaëc bieät baûo toàn moät vuøng
caáu truùc cuûa tim. Ngoaøi caùc nhaùnh noái tröïc tieáp keå treân, coøn coù caùc caáu truùc
phöùc taïp hôn laø cuoän maïch (glomus), coù chuû yeáu ôû ñaàu ngoùn tay, giöôøng moùng
vaø loa tai. Caùc tieåu ñoäng maïch khi ñi vaøo bao moâ lieân keát cuûa caùc cuoän maïch bò
maát maøng chun trong vaø cô thaønh maïch daøy theâm, loøng heïp laïi. Caùc nhaùnh noái
ñoäng-tónh maïch ñöôïc cho raèng tham gia vaøo caùc hieän töôïng sinh hoïc nhö ñieàu hoøa
luoàng maùu vaø aùp suaát maùu taïi choã. Taát caû caùc nhaùnh noái ñoäng-tónh maïch
ñeàu coù nhieàu taän cuøng thaàn kinh giao caûm vaø phoù giao caûm.

Tónh maïch sau mao maïch vaø mao maïch

Caùc tónh maïch sau mao maïch (postcapillary venule) vaø mao maïch (capillary) tham gia
vaøo söï trao ñoåi chaát giöõa maùu vaø moâ. Caùc tieåu tónh maïch coù ñöôøng kính
khoaûng 0,2-1 mm, aùo trong goàm coù lôùp noäi moâ vaø lôùp ñeäm khaù moûng, aùo
giöõa coù theå coù caùc chu baøo coù tính co thaét. Caùc maïch naøy ñöôïc goïi laø tieåu
tónh maïch sau mao maïch (postcapillary venule) hay tieåu tónh maïch quanh teá baøo
(pericytic venule), coù ñöôøng kính loøng tôùi 50 m. Tuy vaäy, haàu heát caùc tieåu tónh
maïch coù thaønh cô coù toái thieåu vaøi teá baøo cô trôn (hình 11.1 vaø 11.9). Caùc tieåu
tónh maïch sau mao maïch coù moät soá ñaëc ñieåm caáu taïo chung gioáng nhö caùc mao
maïch (nhö tham gia vaøo quaù trình vieâm vaø trao ñoåi chaát ôû möùc ñoä teá baøo vaø
caùc phaân töû giöõa maùu vaø moâ. Caùc tieåu tónh maïch cuõng coù aûnh höôûng ñeán
doøng maùu chaûy ôû caùc tieåu ñoäng maïch do saûn xuaát ra caùc chaát co maïch.

Caùc tónh maïch

Ña soá caùc tónh maïch (vein) coù côõ nhoû vaø vöøa (hình 11.10 vaø 11.17), ñöôøng kính
töø 1-9 mm. AÙo trong thöôøng coù lôùp ñeäm moûng vaø ñoâi khi khoâng coù. AÙo giöõa
coù caùc boù sôïi cô trôn nhoû xen laãn laø caùc sôïi löôùi vaø löôùi sôïi chun maûnh. AÙo
ngoaøi nhieàu collagen vaø raát phaùt trieån.
Caùc thaân tónh maïch (gaàn tim) laø caùc tónh maïch raát lôùn. Caùc tónh maïch lôùn coù
aùo trong khaù phaùt trieån, aùo giöõa moûng nhieàu vôùi ít haøng teá baøo cô trôn vaø
nhieàu moâ lieân keát. AÙo ngoaøi daøy nhaát vaø phaùt trieån nhieàu nhaát, thöôøng coù
caùc boù sôïi cô trôn xeáp theo chieàu doïc (hình 11.18). Caùc tónh maïch naøy, ñaëc bieät ôû

14
caùc tónh maïch lôùn nhaát, coù caùc van ôû maët trong (hình 11.19). Caùc van naøy laø 2
neáp gaáp cuûa aùo trong nhoâ vaøo beân trong loøng maïch. Caùc van naøy coù moâ lieân
keát giaøu sôïi chun vaø coù lôùp noäi moâ ôû caû hai maët. Caùc van tónh maïch, ñaëc bieät
coù nhieàu ôû caùc tónh maïch ôû chi, ñònh höôùng maùu tónh maïch chaûy veà tim. Löïc
ñaåy cuûa tim ñöôïc hoã trôï bôûi söï co thaét cuûa cô trôn ôû caùc tónh maïch.

Hình 11.17. AÛnh vi theå 2 tieåu tónh maïch vaø 4 tieåu ñoäng maïch. Thaønh caùc tieåu
ñoäng maïch daøy hôn thaønh tieåu tónh maïch. Moät maïch baïch huyeát coù ôû vuøng
treân cuûa hình. Chuù yù caùc teá baøo cô trôn caét ngang vaø moâ lieân keát bao quanh
caùc maïch maùu. Nhuoäm xanh toluidine. Ñoä phoùng ñaïi trung bình

Hình 11.18. Hình veõ so saùnh caáu truùc cuûa ñoäng maïch cô (traùi) vôùi tónh maïch ñi
keøm (phaûi). Chuù yù aùo trong vaø aùo giöõa phaùt trieån nhieàu ôû thaønh ñoäng maïch,
keùm phaùt trieån ôû thaønh tónh maïch

15
Hình 11.19. AÛnh vi theå moät phaàn cuûa tónh maïch lôùn. Tónh maïch naøy coù aùo cô
khaù moûng so vôùi aùo ngoaøi khaù daøy laø moâ lieân keát ñaëc. Chuù yù van tónh maïch.
Nhuoäm PT. Ñoä phoùng ñaïi trung bình

Hình 11.20. Hình veõ traùi tim, cho thaáy heä taïo nhòp vaø daãn truyeàn xung

Tim
Tim (heart) laø moät cô quan caáu taïo baèng cô, co thaét theo nhòp, bôm maùu ñi vaøo heä
tuaàn hoaøn. Tim coøn coù vai troø taïo ra hormon yeáu toá nieäu-taâm nhó (atrial
natriuretic factor). Thaønh tim coù 3 aùo: aùo trong hay noäi taâm maïc, aùo giöõa hay aùo cô
tim, vaø aùo ngoaøi hay maøng ngoaøi tim. Vuøng moâ naèm giöõa traùi tim ñöôïc goïi laø
khung sôïi (fibrous skeleton) (teân goïi khoâng chính xaùc) laø chaân van tim, xuaát nguoàn
cuûa van tim, vaø cuõng laø nôi coù caùc teá baøo cô tim gaén vaøo.

16
Noäi taâm maïc (endocardium) coù caáu truùc töông ñöông vôùi aùo trong cuûa caùc maïch
maùu, bao goàm moät haøng teá baøo noäi moâ naèm beân treân lôùp ñeäm moûng laø moâ
lieân keát thöa coù caùc sôïi chun, sôïi collagen vaø caùc teá baøo cô trôn. Gaén keát lôùp cô
tim vôùi lôùp ñeäm laø moâ lieân keát, thöôøng ñöôïc goïi laø lôùp döôùi noäi taâm maïc
(subendocardial layer) coù chöùa caùc tónh maïch, daây thaàn kinh vaø caùc sôïi nhaùnh cuûa
teá baøo taïo xung (teá baøo Purkinje).

Cô tim (myocardium) laø lôùp daøy nhaát cuûa tim, caáu taïo bôûi caùc teá baøo cô tim (xem
chöông 10), saép xeáp thaønh nhieàu lôùp bao quanh caùc buoàng tim theo kieåu xoaén oác
phöùc taïp. Moät soá lôùp cô naøy coù xieân vaøo beân trong khung sôïi cuûa tim. Söï saép
xeáp cuûa caùc teá baøo cô tim khaùc bieät khaù nhieàu; ôû tieâu baûn moâ hoïc cuûa moät
maãu cô tim nhoû cuõng coù theå nhìn thaáy nhieàu höôùng saép xeáp cuûa teá baøo cô tim.
Tim ñöôïc bao ngoaøi bôûi moät lôùp bieåu moâ laùt ñôn (coù nguoàn goác trung bieåu moâ)
ñöôïc naâng ñôõ bôûi lôùp moâ lieân keát moûng, cuøng taïo neân thöôïng taâm maïc
(epicardium). Moâ lieân keát thöa beân döôùi thöôïng taâm maïc coù caùc tónh maïch, daây
thaàn kinh vaø caùc haïch thaàn kinh; moâ môõ quanh tim cuõng ôû beân trong lôùp naøy.
Thöôïng taâm maïc laø laù taïng cuûa maøng ngoaøi tim (pericardium) (thanh maïc cuûa
tim). Giöõa laù taïng (thöôïng taâm maïc) vaø laù thaønh cuûa tim laø moät khoang coù chöùa
ít dòch taïo thuaän lôïi cho tim vaän ñoäng.
Khung sôïi cô tim coù caáu taïo laø moâ lieân keát ñaëc, bao goàm caùc caáu truùc nhö
maøng ngaên (septum membranacecum), tam giaùc sôïi (trigona fibrosa) vaø voøng sôïi
(annuli fibrosi). Caùc caáu truùc naøy ñeàu coù caáu taïo laø moâ lieân keát ñaëc vôùi nhieàu
sôïi collagen saép xeáp nhieàu höôùng khaùc nhau; moät soá choã coù caùc noát suïn xô.
Caùc van tim coù caáu taïo bao goàm loõi laø moâ sôïi ñaëc (coù chöùa caùc sôïi collagen
vaø sôïi chun) , hai maët coù phuû noäi moâ. Chaân van gaén vaøo voøng sôïi cuûa khung
sôïi.
Tim coù heä chuyeân bieät taïo nhòp cho caùc xung ñeán toaøn boä cô tim. Heä taïo nhòp tim
(hình 11.20 vaø 11.21) bao goàm 2 nuùt naèm ôû taâm nhó laø nuùt xoang-nhó (sinoatrial
node) vaø nuùt nhó-thaát (atrioventricular node). Caùc boù nhó-thaát xuaát phaùt töø nuùt
nhó-thaát, chia nhaùnh ñeán hai taâm thaát. Caùc teá baøo cuûa heä daãn truyeàn xung coù
hoøa nhaäp chöùc naêng vôùi nhau nhôø caùc hình thöùc lieân keát khe. Nuùt xoang-nhó laø
moät khoái teá baøo cô tim bieán theå thaønh caùc teá baøo hình thoi, nhoû hôn caùc teá baøo
cô cuûa taâm nhó, coù ít vi sôïi cô. Caùc teá baøo cuûa nuùt nhó-thaát cuõng gioáng caùc teá
baøo cuûa nuùt xoang-nhó, song baøo töông cuûa chuùng chia nhieàu nhaùnh nhoû theo
nhieàu höôùng khaùc nhau vaø taïo thaønh löôùi.
Caùc boù nhó-thaát ñöôïc taïo bôûi caùc teá baøo gioáng nhö ôû nuùt xoang-nhó. Caøng ra
xa, caùc teá baøo naøy caøng trôû neân to hôn so vôùi caùc teá baøo cô tim nguyeân uûy vaø
coù nhieàu hình daïng khaùc bieät. Caùc teá baøo naøy ñöôïc goïi laø caùc teá baøo Purkinje
(Purkinje cell), coù 1 hay 2 nhaân ôû trung taâm, baøo töông nhieàu ti theå vaø glycogen.
Caùc vi sôïi cô thöa thôùt vaø taäp trung ôû ngoaïi vi baøo töông (hình 11.21). Sau khi chaïy
beân trong lôùp döôùi noäi taâm maïc, chuùng ñi vaøo taâm thaát vaø ôû beân trong lôùp cô
tim thaønh taâm thaát. Söï boá trí caùc sôïi daãn truyeàn xung naøy raát quan troïng vì noù
cho pheùp caùc kích thích ñeán ñöôïc caùc lôùp saâu trong cô thaønh taâm thaát.
Caùc sôïi giao caûm vaø phoù giao caûm cuûa heä thaàn kinh töï ñoäng cuøng tham gia phaân
boá cho tim vaø taïo neân caùc ñaùm roái ôû ñaùy tim. Caùc teá baøo haïch thaàn kinh vaø
sôïi thaàn kinh cuõng coù ôû vuøng saùt beân caùc nuùt xoang-nhó vaø nuùt nhó-thaát. Caùc
sôïi thaàn kinh naøy khoâng coù taùc ñoäng taïo nhòp tim (ñöôïc cho laø do nuùt xoang-nhó),
chuùng coù aûnh höôûng ñeán nhòp tim, nhö trong khi cô theå hoaït ñoäng nhieàu hay khi bò
stress. Caùc kích thích cuûa caùc sôïi phoù giao caûm (daây thaàn kinh pheá-vò) laøm chaäm
nhòp tim, caùc kích thích cuûa daây thaàn kinh giao caûm laøm taêng nhòp tim.
Xen giöõa caùc sôïi cô cuûa lôùp cô tim coù nhieàu ñaàu taän cuøng thaàn kinh ñeán, coù
lieân quan ñeán tính chaát caûm giaùc tri giaùc vaø ñau. Taéc ngheõn moät phaàn ñoäng
maïch vaønh gaây giaûm oxy ñeán cô tim seõ gaây ra caûm giaùc ñau (cô ñau thaét ngöïc).

17
Caûm giaùc naøy cuõng xaûy ra trong caùc côn ñau tim do nhoài maùu, thöôøng raát ñau do
coù nhieàu teá baøo cô tim cheát vì noàng ñoä oxy giaûm nhieàu.

Hình 11.21. AÛnh vi theå teá baøo Purkinje cuûa heä daãn truyeàn xung, coù ñaëc ñieåm laø
vi sôïi cô ít vaø taäp trung ôû vuøng ngoaïi vi teá baøo Purkinje. Caùc vuøng saùng quanh
nhaân laø do coù söï tích tuï glycogen taïi choã. Nhuoäm H&E. Ñoä phoùng ñaïi lôùn

Hình 11.22. Hình veõ caáu truùc mao maïch baïch huyeát ôû möùc ñoä sieâu vi. Chuù yù
meùp caùc teá baøo noäi moâ choàng leân nhau, maøng ñaùy ñôn khoâng lieân tuï (muõi
teân) coù caùc vi sôïi gaén keát (AF)

18
Hình 11.23. AÛnh vi theå 2 maïch baïch huyeát (LV). Maïch ôû treân ñöôïc caét doïc cho
thaáy van (caáu truùc coù vai troø cho baïch huyeát chaûy chæ theo moät chieàu). Muõi teân
lieân tuïc chæ höôùng maïch huyeát chaûy, muõi teân nhieàu chaám giaùn ñoaïn chæ caùch
van ngaên maùu chaûy ngöôïc laïi. Maïch nhoû ôû phía döôùi coù thaønh moûng. Nhuoäm
PT. Ñoä phoùng ñaïi trung bình
Heä maïch baïch huyeát
Heä maïch baïch huyeát (lymphatic vascular system) ñem dòch ngoaïi baøo trôû veà maùu.
Beân caïnh heä maïch maùu, cô theå ngöôøi coøn coù moät heä thoáng caùc maïch coù
thaønh moûng, ñöôïc loùt chæ bôûi moät haøng teá baøo noäi moâ, coù vai troø thu thaäp
dòch moâ vaø ñöa trôû veà maùu. Dòch moâ naøy ñöôïc goïi laø baïch huyeát, khaùc vôùi
maùu, tuaàn hoaøn chæ theo moät höôùng, chaûy trôû veà tim. Caùc mao maïch baïch
huyeát (lymphatic capillary) xuaát phaùt töø caùc moâ, laø caùc maïch coù moät ñaàu kín vaø
thaønh moûng vôùi moät haøng teá baøo noäi moâ naèm treân maøng ñaùy ñôn khoâng lieân
tuïc. Caùc mao maïch baïch huyeát nôû roäng nhôø coù nhieàu vi sôïi collagen gaén chuùng
chaët vaøo moâ lieân keát xung quanh (hình 11.17, 11.22 vaø 11.23).
Caùc maïch baïch huyeát moûng cuoái cuøng ñoå veà 2 maïch baïch huyeát lôùn laø oáng
ngöïc (thoracic duct) vaø oáng baïch huyeát phaûi (right lymphatic duct), roài ñoå vaø
nhaùnh traùi tónh maïch coå traùi, veà tónh maïch döôùi ñoøn phaûi vaø tónh maïch coå
phaûi. Treân ñöôøng baïch huyeát coù nhieàu haïch baïch huyeát, coù ñaëc ñieåm caáu taïo
vaø chöùc naêng ñöôïc moâ taû trong chöông 14. Ngoaïi tröø heä thaàn kinh trung öông vaø
tuûy xöông, maïch baïch huyeát coù ôû haàu heát caùc cô quan.
Caùc maïch baïch huyeát coù caáu taïo gioáng caùc tónh maïch, ngoaïi tröø chuùng coù
thaønh moûng vaø khoâng coù ranh giôùi roõ raøng giöõa caùc aùo (aùo trong, aùo giöõa vaø
aùo ngoaøi). Caùc maïch baïch huyeát coù nhieàu van (hình 11.23), loøng giaõn roäng vaø
taïo neân caùc noát hay haït ôû ñoaïn giöõa caùc van.
Gioáng nhö ôû caùc tónh maïch, tuaàn hoaøn baïch huyeát ñöôïc hoã trôï caùc ngoaïi löïc (söï
co thaét cuûa moâ cô vaân xung quanh) taùc ñoäng vaøo thaønh maïch. Caùc ngoaïi löïc taùc
ñoäng khoâng lieân tuïc, vaø doøng baïch huyeát khoâng coù ñònh höôùng chaûy chuû yeáu
laø do coù nhieàu van beân trong maïch baïch huyeát. Söï coù thaét cô trôn ôû thaønh maïch
baïch huyeát côõ lôùn cuõng giuùp ñaåy baïch huyeát veà tim.
Caùc oáng baïch huyeát (lymphatic duct) lôùn (oáng ngöïc vaø oáng baïch huyeát phaûi) coù
caáu truùc gioáng nhö caùc tónh maïch, ñöôïc naâng ñôõ bôûi cô trôn ôû aùo giöõa. Trong
aùo giöõa, caùc boù cô trôn xeáp doïc vaø xeáp voøng vôùi caùc sôïi doïc chieám öu theá.

19
AÙo ngoaøi thöôøng keùm phaùt trieån. Gioáng caùc ñoäng maïch vaø tónh maïch, caùc oáng
baïch huyeát lôùn coù caùc maïch nuoâi maïch vaø nhieàu löôùi sôïi thaàn kinh.
Chöùc naêng cuûa heä baïch huyeát laø ñem dòch moâ trôû veà maùu. Qua caùc mao maïch
baïch huyeát, dòch moâ tham gia vaøo tuaàn hoaøn baïch huyeát baèng caùch ñi qua caùc cô
quan baïch huyeát, ñoùng goùp vaøo tuaàn hoaøn cuûa caùc lymphoâ vaø caùc yeáu toá
mieãn dòch khaùc.

20