- pagkakakulong ng 2 ½ taon ng ina na
pinagbintangan ng tangkang paglason sa
BUHAY NI RIZAL
PERYODISASYON
• 1861 – 1882 (Mga Taon ng Pagsibol)
• 1882 – 1887 (Pagyabong sa Ibayong
Lupain)
• 1887 – 1888 (Pagsapit ng Unos)
Bayani)
• 1888 – 1892 (Pakikibaka at
Radikalisasyon)
• 1892 – 1896 (Takipsilim ng Isang Buhay at
Bukangliwayway ng Isang Bayani)
1861 – 1882: Mga Taon ng Pagsibol
- ipinanganak noong Hunyo 19, 1861 sa
Calamba, Laguna mula sa pamilyang
inquilino
- umuupa sa mga Dominico
- Francisco Mercado Rizal (1818 – 1898)
- Teodora Alonso Realonda (1826 – 1911)
- bininyagan noong Hunyo 22, 1861 ng kura
parokong si Padre Rufino Collantes
- Padre Pedro Casañas – nagsilbing ninong
- Full Name: Jose Protacio Mercado Rizal y
Alonso Realonda(Quintos)
- ika-7 sa 11 magkakapatid
MGA KAPATID
1. Saturnina (1850-1913)
2. Paciano (1851-1930)
3. Narcisa (1852-1939)
4. Olimpia (1855-1887)
5. Lucia (1857-1919)
6. Maria (1859-1945)
7. Jose (1861-1896)
8. Concepcion (1862-1865)
9. Josefa (1865-1945)
10. Trinidad (1868-1951)
11. Soledad (1870-1929)
CALAMBA
- pusod ng kasaganaang agrikultural tubo,
palay, mais, prutas
- maliit na tindahan, maliit na gilingan ng arina
bahay na bato sa tapat ng simbahan, may
karwahe at pribadong aklatan maagang
edukasyon
MGA KASAWIAN SA BATANG GULANG
- pagkamatay ng kapatid na si Concepcion sa
edad na 3 dahil sa sakit
asawa (Teodora Formoso) ng kapatid na si
Jose Alberto
Ateneo Municipal (1872-1877)
- bahagi ng Carthagena (externos) – unang
taon
- Romano (internos) - mga sumunod na taon
- sa simula ay di gaanong mahusay sa Espanyol
kaya’t nasa dulo ng klase
- naging “emperador” sa pagtatapos ng
buwan
- nakakuha ng gradong “sobresaliente” sa
lahat ng asignatura
- nagtapos ng Bachiller en Artes na isa sa may
pinakamataas na karangalan
- aktibong kasapi ng Congregacion de Maria,
Academia de Literatura Española at
Academia de Ciencia Naturales
Nahasa ang husay sa pagsulat ng tula sa
pamamagitan ni Padre Francisco de Paula
Sanchez
Mi Primera Inspiracion; Felicitacion; El
Embarque:Himno a la Flota de Magallanes; Y Es
Español: Elcano, el Primero en dar la Vuelta al
Mundo; El Combate: Urbiztondo, Terror de Jolo;
Un Recuerdo a Mi Pueblo; Alianza Intima Entre la
Religion y la Buena Educacion; Por la Educacion
Recibe Lustre la Patria; El Cautiverio y el Triunfo:
Batalla de Lucena y Prision de Boabdil; La Entrada
Triunfal de los Reyes Catolices en Granada; El
Heroismo de Colon; Colon y Juan II; Gran
Consuelo en la Mayor Desdicha; Un Dialogo
Alusivo a la Despedida de los Colegiales; Al Niño
Jesus; A La Virgen Maria; La Tragedia de San
Eustaquio
- nag-aral ng pagpipinta (Agustin Saez),
eskultura (Teodoro Romualdo de Jesus)
- lilok ng imahe ng Birheng Maria mula sa
kahoy na batikuling, Sagradong Puso ni
Hesus gymnastics at pag-eeskrima
Segunda Katigbak ( Unang Pag ibig)
- mula Lipa, Batangas
- kaibigan ng kapatid na si Olimpia mag-aaral
sa La Concordia
- nakatakdang ikasal sa kababayang si Manuel
Luz
Universidad de Santo Tomas (1877-1882
- ayaw ng payagan ng inang magpatuloy sa
pag-aaral ngunit nanghinayang ang ama at
kapatid
Filosofia y Letras
Medisina – payo ni Padre Pablo Ramon gamutin
ang inang nabubulag makapasok sa pamahalaan
(medicos titulares - provincial health officer)
Ateneo
- agrimensura (land surveying)
- nanatiling kasapi ng Congregacion de Maria,
Academia de Literatura Española
Kalupitan ng guardia civil
- habang nagbabakasyon sa Calamba hindi
nakapagsaludo kaya’t hinampas ng espada
- inireklamo sa Gobernador Heneral ngunit
walang kinahinatnan
Mga grado
- aprovado – 1 (Pathology) bueno – 8
- aprovechado / notable – 6
- sobresaliente – 6 (karamihan ay mula sa
mga kursong kaugnay ng teolohiya at
batas) itinuturing ng ilan na bunga ng
diskriminasyon sa unibersidad
- binigyang pabor ng mga Dominico nang
pinayagang sabay na kunin ang mga
preparatoryong kurso at unang taon ng
medisina
- sa 24 orihinal na bilang ng mga mag-aaral,
7 lamang ang nakaabot ng ika-4 na taon
kung saan si Rizal ang ikalawa sa
pinakamataas
- sa 3 peninsulares at 3 insulares, 1 lamang
ang umabot sa ikaapat na taon
Ang tunay na interes ay sining at pilosopiya at
HINDI medisina maraming distraksyon mga
gawain sa Ateneo
samahan sa UST – El Compañerismo
(Compañeros de Jehu) ilang kababaihan
Binibining L
- taga Pakil, Laguna
- higit na matanda, maaaring ang gurong si
Jacinta YbardoLaza
Leonor Valenzuela
- Orang
- kapitbahay sa tinutuluyan sa Intramuros
- mga sulat ay ginamitan ng tintang may asin at
tubig kaya’t di nakikita kundi idadarang sa
apoy
Leonor Rivera
- Taimis
- mula Camiling, Tarlac
- anak ng tiyo na si Antonio Rivera na
tagapangasiwa ng Casa Tomasiana kung saan
rin nangupahan si Rizal mag-aaral sa La
Concordia
A La Juventud Filipina (1879)
timpalak ng Liceo Artistico Literario de Manila
para sa mga katutubo nagwagi ng unang premyo
(panulat na pilak)
El Consejo de los Dioses (1880)
timpalak para sa mga Espanyol at indio
nanalo ng unang premyo (gintong singsing at
busto ni Miguel Cervantes)
Junto al Pasig
isinulat sa kahilingan ng mga Heswita para sa
pista ng Immaculada Concepcion
A Filipinas; Abd el-Aziz y Mahoma, Al M.R.P.
Pablo Ramon
Paciano
- malaking ambag sa mga ideyang politikal ni
Rizal sumpaan ng magkapatid (1878)
- kay Jose mapupunta ang tungkuling itaguyod
ang kapakanan ng mga Pilipino
- kay Paciano babagsak ang tungkuling alagaan
ang kanilang magulang, habang
sinusuportahan si Jose sa lahat ng kanyang
makakaya
- isa lamang ang pakakasal
- sinasabing ipinakilala si Leonor Rivera upang
tiyaking babalik si Jose sa Pilipinas
1882 – 1887: Pagyabong sa Ibayong Lupain
pagtungo sa Europa
- palawakin ang kaalaman upang
maikumpara ang progresibong buhay sa
ibayong dagat sa mabagal at makalumang
kalagayan ng kolonya
tapusin ang pag-aaral ng medisina sa
Europa at makapagsanay nang mahigit na
makabagong pamamaraan ng
panggagamot sa mata
plano ay alam lamang nina Paciano at
Antonio Rivera
Barcelona
- isinulat ang sanaysay na Amor Patrio
- nailathala sa Diariong Tagalog (isinalin ni
M.Del Pilar) gamit ang pangalang Laong
Laan
- realisasyong ang inang bayan ay ang
Pilipinas (Patria Grande, Patria Chica)
Universidad Central de Madrid
- kursong Medisina at Pilosopiya & Letra
- natapos ang Licenciado en Medicina na
may gradong Aprobado (1884) ngunit
hindi na kumuha ng Doktorado sapagkat
di naman magtuturo
- natapos ang Licenciado en Filosofia y
Letras na may gradong Sobresaliente
(1885)
- pagpipinta, iskultura, wikang Pranses,
Aleman at Ingles sa Academia de San
Carlos pamamaril at eskrima
- pagbisita sa mga silid-aklatan, pagdalo sa
mga lektura, mga pista at panonood ng
opera
Circulo Hispano-Filipino
- tula at debate Me Piden Versos
Asosacion Hispano-Filipino Dr. Miguel Morayta
- propesor ng Kasaysayan sa unibersidad na
pinatalsik dahil sa mga liberal na
paninindigan
Masonerya
- sumapi sa Lodge Acacia (1883) gamit ang
pangalang Dimasalang
- master mason ng Lodge Solidaridad
(1890) at ng Le Grand Orient France
(1892
Suliranin sa Calamba
- pagbagsak ng ani ng tubo at palay
pagkapeste ng mga alagang pabo pagtaas
ng singil sa renta
Talumpati ng papuri para kina Juan Luna
(Spoliarium) at Felix Resurreccion Hidalgo
(Virgenes Cristianas Expuesta al Populacho) na
nagwagi sa Pambansang Eksposisyon ng
Sining
- ang pagiging henyo ay walang kinikilalang
bansa, sumisibol ito kahit saan
Paris
- nagsanay ng optalmolohiya sa ilalim ni Dr.
Louis de Weckert
- nakasama ang mga kaibigang sina Trinidad
Pardo de Tavera, Luna at Hidalgo kung
kailan kasalukuyang ipinipinta ni Luna ang
Pacto de Sangre nagmodelo sa ilang pinta ni
Luna
Alemanya
Heidelberg - nagsanay rin sa ilalim ni Dr. Otto
Becker A Las Flores de Heidelberg
Wilhelmsfeld - tumira kay Pastor Karl Ullmer
nagsimula ng pagsusulat kay Propesor
Ferdinand Blumentritt, etnolohistang nag-aaral
ng wikang Tagalog
Leipzig - isinalin ang William Tell (Guillermo Tell)
at mga fairy tale ni Hans Christian Andersen sa
Tagalog
Dresden Berlin - nakilala sina Dr. Feodor Jagor
na nagsulat ng Travels to the Philippines lumahok
sa Samahang Anthropolohiya, Ethnograpiya,
Heograpiya
Pagsusulat ng Noli Me Tangere
- sinimulan ang pagsusulat sa Espanya,
natapos sa Alemanya
- inspirasyon ang Uncle Tom’s Cabin, Doña
Perfecta (Benito Perez Galdos)
- naipalimbag sa Berlin sa tulong ni Maximo
Viola na nagpahiram ng P300 para sa
2,000 sipi
Paglalakbay sa Europa kasama si Maximo
Viola:
Alemanya (Dresden) - pinta ng Prometheus
Bound
Austria (Leitmeritz) - unang pagkikita kay
Ferdinand Blumentritt
Prague - libingan ni Nicolas Copernicus
kuwebang pinagkulungan kay San Juan
Nepomuceno
Switzerland(Geneva) - Italia (Venice, Florence,
Roma) Pransya (Marsailles) , sumakay ng barko
pauwi ng Pilipinas
 1887 – 1888: Pagsapit ng Uno
- dahilan ng pagbabalik sa Pilipinas:
kagustuhang maoperahan ang mata ng ina
pagsilbihan ang mga kababayan
alamin ang epekto ng nobelang Noli
patunayang di lamang siya matapang dahil
malayo sa Pilipinas alamin kung bakit di na
sumulat si Leonor
Nagtatag ng klinika sa Calamba nakilala bilang
Doktor Uliman
- nagbukas ng gymnasium
- nagturo ng eskrima, pamamaril at
gymnastika upang turuan ng ibang
libangan ang mga kababayan sa halip na
pagsusugal
- namatay ang kapatid na si Olimpia sa
panganganak hindi pinahintulutang makita
si Leonor sa Dagupan
Ipinatawag at kinausap ni GH Emilio Terrero
- pinabantayan sa militar na si Tenyente
Jose Taviel de Andrade
- ipinasuri ni Arsobispo Pedro Payo, OP sa
Rector ng UST ang sipi
- ayon sa komiteng binuo, ang nobela ay
heretiko, iskandaloso, subersibo
- ipinasuri din sa Permanenteng Komisyon
ng Sensura sa pamumuno ni Padre
Salvador Font, kura ng Tondo
nirekomenda ang pagbabawal ng pag-
aangkat, muling paglilimbag at
pamamahagi ng nobela
Hacienda de Calamba
- imbestigasyon ng mga lupain ng mga
prayle sa hinalang di nagbabayad ng sapat
na buwis, sa utos ni GH Terrero
- tumulong si Rizal sa pagbuo ng ulat ukol sa
kalagayang agraryo sa Calamba
humantong sa pagtanggi ng mga taga-
Calamba na magbayad ng renta
- nagsilbing unang abogado sina Ambrosio
Rianzares Bautista, pinalitan ni Felipe
Buencamino
*nanalo ang mga taga-Calamba sa korte ng
bayan ngunit binaliktad ng Korte ng Santa
Cruz, at ng Real Audiencia ang desisyon, pabor
sa orden ng Dominico na kalauna’y sinang-
ayunan din ng Kataas-taasang Hukuman sa
Madrid
sinira ang may 50 tahanan
pinaalis sa Calamba at pinatapon sa iba’t ibang
lalawigan ang mga kaanak ni Rizal
* masasalamin sa El Filibusterismo (Kabesang
Tales)
Mga akusasyon kay Rizal mason mangkukulam
- espiya ng mga Aleman
- naglagay diumano ng bandila ng
Alemanya sa tuktok ng Bundok Makiling
Pinayuhan ni GH Terrero na umalis na ng
Pilipinas
- bago umalis ay isinulat ang Himno al
Trabajo bilang parangal sa mag taga-Lipa,
Batangas
- sakay ng barkong Don Juan patungong
Hongkong, nakilala si Perfecto Rufino
Riego na makatutulong sa pagpuslit ng
mga sipi ng Noli sa Pilipinas, kasama si
Jose Maria Basa
- ayon kay Riego, nabanggit ni Rizal na isa
ring dahilan sa madaliang paglisan ng
bansa ay ang nais na patunayang kaya
niyang tumungo kahit saan, anumang oras
kahit walang salapi kaugnay ng alok ng
mga prayleng Dominico, Augustino,
Recolletos na gagastusan ang pag-aaral
sa ibang bansa, P500 maaaring kunin sa
anumang bangko
1888 – 1892: Pakikibaka at Radikalisasyon
Hong Kong
- nakita ang yaman ng Ordeng Dominico
na nagmamay-ari ng maraming negosyo
(bahay paupahan, sosyo sa mga bangko)
Macau Japan
- kolonya ng Portugal
- tumuloy sa Legasyong Espanyol upang
patunayang hindi siya sangkot sa anumang
subersibong gawain laban sa Espanya
rickshaw – paglabag sa dangal ng tao
nag-aral ng Nihongo, kabuki, judo
Seiko Usui (O-Sei-San)
- marunong mag Ingles at Pranses
Tetcho Suehiro
- mamamahayag na kumakalaban sa
kawalang katarungan isinulat ang Dead
Traveler at Storm over the Southern Sea
Estados Unidos
- paghanga sa kaayusan, kaunlaran
- kawalan ng pagkakapantay-pantay ng
lahi
- pagkwarantina sa barkong Belgic, dahil sa
mga sakay na mga Tsinong coolie
diskriminasyon sa mga itim
- ang Amerika ay isang may napakahusay na
kalayaan ngunit para lamang sa mga puti
Lodon, Sucesos de las Islas Filipinas ni
Antonio Morga
- sinaliksik sa British Museum sa tulong ni
Dr. Reinhold Rost
- sandaling pagbisita saPransya at Espanya
kung kailan unang nakilala sina Marcelo
del Pilar at Mariano Ponce
- nabalitaan ang pagtatatag ng pahayagang
La Solidaridad sa pamamatnugot ni
Graciano Lopez Jaena
- sumulat ng mga artikulo sa ilalim ng
pangalang Dimasalang at Laong Laan La
Vision del Fray Rodriguez
- Liham sa mga Dalaga ng Malolos
Paris
- Samahang Kidlat – pagsasama-sama ng
mga kabataang Pilipino na nasa Paris sa
panahon ng Eksposisyong Unibersal
- Indios Bravos – pagmamalaki sa lahing
indio tulad ng mga Indian Americans
- RDLM (Redencion de los Malayos)
- pagkakalathala ng anotasyon ng Sucesos
de las Islas Filipinas
- isinulat ang satirikang Por Telefono bilang
sagot sa pag-atake ni Padre Salvador Font
sa Noli Me Tangere nasimulan din ang
paglalathala ng Filipinas Dentro de Cien
Años sa La Solidaridad
- matrahedyang pagwawakas ng
pangongolonya ng Espanya kung hindi
magpapatupad ng pagbabago interes ng
Estados Unidos na manakop
Brussels, Belgium
- mas tahimik at higit na mura ang pamumuhay
patuloy na pagsusulat sa La Solidaridad
- La Verdad Para Los Todos, Verdades Nuevas,
Una Profanacion, Diferencias, Ingratitudes, Sin
Nombre, Sobre la Nueva Ortografia de la
Lengua Tagala, Cosas de Filipinos, Sobre la
Indolencia de los Filipinos
- tulang A Mi Musa
Masasamang balita buhat sa Pilipinas
- pagkatalo ng kaso sa Real Audiencia,
kautusan ng pagpapatalsik sa mga taga-
Calamba
- demanda laban sa ama kaugnay ng di
pagbabayad ng upa sa mga paring
Dominiko
- pagpapatapon sa kapatid na si Paciano at
mga bayaw na sina Antonio Lopez at
Silvestre Ubaldo sa Mindoro
- pagpapatapon sa 1 pang bayaw na si
Manuel Hidalgo sa Bohol sa utos ni GH
Valeriano Weyler
Pamumuna
- pagsusugal ng mga Pilipino sa Madrid
plano ni Jaena na magtungo sa Cuba
- Dapat siyang umuwi sa Pilipinas at
mamatay na naninindigan sa kanyang mga
ideya. Minsan lang namamatay ang isang
tao, at kung hindi pa siya mahusay na
mamamatay, naglaho na ang isang
magandang pagkakataong hindi na
babalik muli…Kung kailangan mang may
mamatay, hayaang mamatay siya sa
kanyang sariling bayan, mula sa kanyang
bayan, at para sa kanyang bayan (hango sa
sulat ni Rizal kay Mariano Ponce)
Madrid, Espanya
- apela sa Tribunal Supremo para sa natalong
kaso ng pamilya sa Calamba
- Marcelo del Pilar bilang abugado
- humingi ng tulong mula sa Asocacion
Hispano Filipino upang makausap ang
Ministerio de Ultramar ngunit di nakumbinsi
ang bagong Ministro na si Antonio Maria
Fabie
- itinuloy ang marahas na pagpapaalis sa mga
taga-Calamba
Iba pang kasawian
- balita ng pagkamatay ng mga kaibigang sina
Jose Maria Panganiban at Feliciano
Gonzales Timbang
- alitan kay Antonio Luna dahil kay Nelly
Boustead
- alitan kay Wenceslao Retana
- hinamon ni Rizal ng duelo dahil sa paninira sa
pamilya
- balita ng pagpapakasal ni Leonor Rivera sa
inhinyerong Ingles na si Henry Kipping
Hidwaan kay Marcelo del Pilar
- halalan kung sino ang magsisilbi bilang
Responsable na tagapamuno ng kanilang
gawain sa Espanya, kasama na ang
pagpapalakad ng La Solidaridad
- sinuportahan nina Mariano Ponce, Galicano
Apacible, Edilberto Evangelista, Jose
Alejandrino, atbp Apacible: marami sa amin
ang sumuporta sa kandidatura ni Rizal
sapagkat ang kanyang paninindigan ay
paghiwalay sa Espanya at higit na radikal
- tinanggihan ni Rizal ang pagkakahalal at
tuluyang nilisan ang Madrid
- nagbitiw sa kilusang propaganda upang
bigyan ng pagkakataon ang ibang
makapagsulat sa pahayagan, at di na mahati
ang samahan sa Espanya
- di na muling sumulat para sa La Solidaridad
- hindi na ang La Solidaridad ang tamang
instrumento ng pakikipaglaban nawalan na ng
pag-asa para sa Espanya
- ang pakikipagdebate sa pamahalaan ay
pagsasayang lamang ng panahon
Biarritz, Pransya
- tumuloy sa pamilyang Boustead, niligawan at
inalok ng kasal si Nelly Boustead
- natuloy dahil sa kondisyong yakapin ang
Protestantismo
- di gusto ng ina sa paniniwalang ang hangad
ay ang yaman ng pamilyang Boustead
Ghent, Belgium
- tumungo kasama si Jose Alejandrino upang
maghanap ng murang palimbagan para sa El
Filibusterismo
- sinimulang isulat nang umuwi sa Calamba at
natapos sa Biarritz tingi-tinging bayad sa
manlilimbag hanggang mahinto tinulungan ni
Valentin Ventura na matapos ang pag-
imprenta
Hong Kong
- orihinal na balak ay bumalik na ng Pilipinas
ngunit pinigilan ng mga kaibigan (Luna,
Ventura, Pardo de Tavera)
- pinayuhan ni Paciano na sa Hong Kong na
lamang manirahan upang di malagay sa
panganib pinahiram ni Jose Maria Basa ng
pamasahe patungong Hong Kong
- nagtatag ng klinika at nagpraktis ng pagiging
optalmologo
- naging kilalang siruhano sa mata, binayaran
ang mga pinagkakautangan muling nakapiling
ang pamilya
- Francisco, Paciano, Silvestre Ubaldo (bayaw),
Teodora, Lucia, Josefa, Trinidad
- bago nakarating ang ina (74 edad) ay hinuli at
pinaglakad ng 4 na araw patungong Santa
Cruz,
- Laguna sa salang di paggamit ng tamang
pangalan
- inoperahan sa ikalawang pagkakataon ang
mata ng ina
Proyekto sa Sandakan (Borneo)
- gawing “Bagong Calamba”
- pag-upa sa 100,000 ektaryang lupain sa loob
ng 999 na taon
- hiningan ng pahintulot si GH Eulogio
Despujol ngunit di sumang-ayon dahil sa
magiging kakulangan ng mga manggagawa
sa Pilipinas, bukod sa di makabansa ang
nasabing hakbangin
Mga naisulat habang nasa Hong Kong
- Ang Mga Karapatan ng Tao
- A la Nacion Española Sa Mga Kababayan
- Una Visita a la Victoria Gaol
- Colonization du British Nor Borneo, par
des Familles de Iles Philippines saligang
batas ng La Liga Filipina
- ideya ni Jose Maria Basa
Pasyang bumalik sa Pilipinas itatag ang La Liga
Filipina
- pabulaanan si Eduardo de Lete sa isinulat
sa La Solidaridad na inabandona ni Rizal
ang pakikipaglaban para sa bayan
- kausapin si GH Despujol ukol sa proyekto
sa Sandakan
Nag-iwan ng 2 liham sa kaibigang Portuges na
si Dr. Lorenzo Marques sa tagubiling ito ay
bubuksan lamang sa kanyang kamatayan
- para sa magulang, kapatid at kaibigan
para sa mga Pilipino kasabay ng
pagbibigay ng garantiya ng kaligtasan
ng Konsul ng Espanya sa Hong Kong,
hinainan si Rizal ng kaso laban sa
relihiyon at bayan sa Pilipinas
1892 – 1896: Takipsilim ng Isang Buhay at
Bukangliwayway ng Isang Bayani
- dumating sa Pilipinas kasama si Lucia
binisita si GH Despujol upang ihingi ng
kapatawaran ang ama binisita ang mga
kapatid at mga kaibigan sa Gitnang Luzon
Itinatag ang La Liga Filipina
- noong ika-3 ng Hulyo 1892
- sa bahay ng kaibigang si Doroteo
Ongjunco sa Ylaya, Tondo
- motto “Unus Instar Omnium” (isa tulad
ng lahat)
- mga layunin
- pagbubuklod ng kapuluan pagtutulungan
sa panahon ng kagipitan
- pagtatanggol sa lahat ng uri ng karahasan
pagtataguyod ng edukasyon, agrikultura,
kalakalan
Pag-aaral at pagsasakatuparan ng mga
repormapamunuan at kasapi
- Pangulo – Ambrosio Salvador Piskal –
Agustin de la Rosa
- Ingat-Yaman – Bonifacio Arevalo
- Kalihim – Deodato Arellano (bayaw ni
Marcelo del Pilar)
- Apolinario Mabini, Andres Bonifacio,
Timoteo Paez, Pedro Serrano Laktaw, atbp.
Muling ipinatawag ni GH Despujol dahil sa
nakitang babasahing Pobres Frailes
(sinasabing akda ni P. Jacinto) sa mga gamit ni
Lucia
- Hulyo 7 – pinaaresto at ikinulong sa Fuerza
Santiago
- Hulyo 15 – isinakay sa barkong Cebu
upang ipatapon sa Dapitan, Zamboanga
Dapitan
- nanirahan sa bahay ni Kapitan Ricardo
Carnicero, corregidor ng Dapitan 1 sa 3
nagwagi sa loterya
- P6200
- P2000 sa ama
- P200 kay Jose Maria Basa
- natira ay ibinili ng lupain sa Dapitan at
Talisay
Palitan ng sulat nina Rizal at Padre Pablo Pastells
- ipinadala rin si Padre Francisco de Paula
Sanchez upang tulungan si Padre
Antonio Obach na hikayatin si Rizal na
iwaksi ang kanyang mga “pagkakamali sa
relihiyon”
Parihabang bahay kung saan si Rizal nakatira
kasama ang bumisitang ina, kapatid na sina
Trinidad, Narcisa at Maria, at pamangkin sa
likod nito ay ang nakahiwalay na istruktura ng
kusina
- oktagonal na bahay kung saan tumutuloy
ang mga estudyante dinagdagan ng isa
pang kwadradong bahay
- 21 →16 na mag-aaral
- sa halip na magbayad ay tumutulong sa
iba’t ibang proyekto para sa komunidad
- pagbabasa, pagsusulat, wikang Espanyol
at Ingles, heograpiya, kasaysayan,
matematika, geometry, moralidad, agham,
palakasan (gymnastics, boksing,
paglangoy, arnis, atbp)
- klase ay mula ika-2 hanggang ika-4 ng
hapon
2 Maliit na kubo para sa mga pasyente –
pambabae at panlalaki libre ang panggagamot
sa mahihirap na pasyente nagturo ng paggamit
ng halamang gamut
- gumawa ng sistemang patubig para sa
mga tahanan sa Dapitan
 - nilinis ang mga latian at masusukal na
lugar upang mabawasan ang mga
insidente ng malaria mapa ng Mindanao
katulong si Padre Francisco de Paula Sanchez,
inayos ang plaza ng pueblo at nilagyan ng pailaw
ang mga daan gamit ang langis ng niyog
- heksagonal na bahay na tirahan ng mga
alagang manok
- nagnegosyo sa pangingisda, kopra, apog
kasosyo ang isang mangangalakal na si
Ramon Carreon nagtatag ng kooperatiba ng
mga magsasaka
- nagturo ng makabagong paraan ng
pagtatanim, pag-ani at pagmamanupaktura ng
abaka nag-angkat ng makinarya mula sa
Amerika
- nakaimbento ng sulpukan (lighter) na gawa sa
kahoy at makinang gumagawa ng ladrilyo
(bricks) nangalap ng mga ispesimen ng mga
halaman at hayop
Nagpatuloy sa pag-aaral ng iba’t ibang wika
- Cebuano, Subanun, Tagalog, Ilokano, Malay
mga akdang naisulat
- A Ricardo Carnicero, Himno A Talisay,
- El Canto del Viajero, Mi Retiro
- eskultura
- Mother’s Revenge
Kapitan Juan Sitges
- corregidor na pumalit kay Carnicero
Florencio Namanan
- nagpanggap na kaanak na si Pablo
Mercado
- lumalabas na inupahan ng mga paring
Recolletos upang mag-espiya at
maghanap ng ebidensya laban kay Rizal
Josephine Bracken
- Irlandes na 18 taong gulang mula sa Hong
Kong
- dumating sa Dapitan upang ipagamot ang
ama-amahang si George Taufer
- nagplanong magpakasal ngunit di
pinahintulutan ng simbahan dahil sa
pagiging mason ni Rizal nagkaroon ng
anak na pinangalanang Francisco ngunit
agad binawian ng buhay dahil kulang sa
buwan
Pio Valenzuela
- ipinadala ng Katipunan upang
sumangguni ukol sa Himagsikan
- tinutulan at sinabing di pa napapanahon
ang rebolusyon dahil kulang sa kahandaan
at kagamitan bagamat marami ang mga
kasaping masa, di sapat ang suporta mula
sa mayayamang pamilya kulang sa armas
at kasanayang pandigma
- payong lapitan si Antonio Luna
Liham mula kay GH Ramon Blanco na
pinahihintulutang magtungo sa Cuba
upang magsilbing doktor una ng ipinayo ni
Blumentritt upang makalaya sa pagka-
destierro
- ibinenta ang mga lupain at iba pang ari-
arian
- bumalik sa Maynila kasama si Josephine,
Narcisa, ilang pamangkin at mag-aaral
sakay ng barkong España
Maynila
- hindi inabutan ang barkong Isla de Luzon
papuntang Espanya
- inilipat sa barkong Castilla habang
hinihintay ang susunod na barkong
bibiyahe (Agos.6–Set.2, 1896) isinakay sa
barkong Isla de Panay patungong
Espanya
- pinayuhan ni Don Pedro Roxas na
magpaiwan sa Singapore ngunit tumanggi
lumabas ang utos ng pagpapa-aresto kay
Rizal
Dumating sa Barcelona noong Oktubre 3,
1896 nagsilbing bantay si Hen. Eulogio
Despujol ikinulong sa Montjuich
- isinakay muli sa barkong Colon noong
Oktubre 6, 1896 upang ibalik sa Pilipinas
- Singapore
- sa pakiusap nina Antonio Ma. Regidor at
Sixto Lopez, tinangka ng abogadong si
Hugh Fort na hainan ng
- writ of habeas corpus upang mapalaya
ngunit nabigo
Dumating sa Maynila noong Nob. 3
- ikinulong sa Fuerza Santiago kung saan
naroon din ng iba pang pinaghihinalaang
kasabwat sa Himagsikan, kabilang na si
Paciano
Sinimulan ang imbestigasyon noong
Nobyembre 20
- ginamit na ebidensya ang ilang liham ni
Rizal sa kanyang pamilya at kaibigan, liham
ng ilang kaibigan ni Rizal, ilang akda ni
Rizal tulad ng Kundiman at A Talisay,
talumpati ni Emilio Jacinto, testimonya ng
mga
 - pinahirapang bilanggo
- rekomendasyong litisin sa isang
hukumang militar
- mula sa 100 pangalan, pinili ni Rizal na
tagapagtanggol si Luis Taviel de Andrade
Mga akusasyon
- pangunahing tagapagtatag at buhay na
kaluluwa ng insureksyong Pilipino
- tagapagtatag ng mga samahan,
pahayagan at aklat na nagpapaalab at
nagpapalaganap ng mga ideya hinggil sa
rebolusyon
Bago magsimula ang paglilitis, pinalitan si GH
Ramon Blanco ni GH Camilo de Polavieja
- sumulat si Rizal ng manipesto
- hinihingi ang pagwawakas ng rebelyon at
pakikipapaglaban para sa mga kalayaan sa
pamamagitan ng edukasyon
- di pinahintulutang ipalabas ng mga
awtoridad
Disyembre 26- nagsimula ang paglilitis at sa araw
ding iyon ay nagdesisyon ang korte-militar na si
Rizal ay maysala at dapat parusahan ng
kamatayan sa pamamagitan ng firing squad
Disyembre 28 - nilagdaan ni GH Polavieja ang
hatol na kamatayan
Disyembre 29- pinaalam kay Rizal ang hatol at
sintensya
Inilipat sa kapilyang may mga relihiyosong
imahen upang mahikayat na bumalik sa
Katolisismo binisita ng mga dating guro at pari
mula sa Ateneo
- Padre Miguel Saderra Mata, Luis Viza,
Antonio Roselle, Federico Faura, Jose
Vilaclara, Vicente Balaguer
- Santiago Mataix - mamamahayag ng El
Heraldo de Madrid
- pagsulat ng tulang nakilala bilang Ultimo
Pensamiento (Mariano Ponce) / Ultimo
Adios (P. Mariano Dacanay)
- itinago sa loob ng alkohol na lutuan na
ibinigay kay Trinidad usapin ng
retraksyon
- unang binuksan ni Padre Balaguer ang
isyu
- ipinadala ni Arsobispo Bernardo
Nozaleda kay Padre Balaguer ang burador
na palalagdaan kay Rizal ang bersyong
inihanda ni Padre Pio Pi ang sinang-
ayunan ni Rizal
- binago nang kaunti at isinulat ang
retraksyon kung saan itinatakwil ang
Masonerya at mga ideyang anti-Katoliko
- binisita rin ng ina, mga kapatid na si
Trinidad, Narcisa, Lucia, Josefa, Maria
- iba pang Espanyol tulad nina Padre
Estanislao March, Don Silvino Lopezes
Tuñon,Don Gaspar Cestaño, abogadong si
Hen. Taviel de Andrade
Josephine Bracken
- binigyan ng sipi ng aklat na Imitacion de
Cristo
- sumulat ng liham para kay Blumentritt,
Paciano, sa ama at ina Disyembre 30
6:30 nu
- simula ng martsa mula Fuerza Santiago
patungong Bagumbayan kasama sina
Taviel de Andrade, Padre March at
Vilaclara nakatali ang bisig
- normal ang pulso ayon kay Dr. Felipe Ruiz
Castillo nagwika ng Consummatum est
Disyembre 30 7:03 nu
- binaril nang patalikod ngunit pumihit
kaya’t bumagsak nang nakaharap sa
pagsikat ng araw
- hindi ibinigay sa mga kaanak ang labi
- inilibing sa di na ginagamit na sementeryo
ng Paco kung saan natagpuan ni Narcisa
- nilagyan ng palatandaang RPJ
- sa pag-okupa ng mga Amerikano sa
Maynila, pinayagang kunin ang kanyang
labi dinala sa bahay ni Narcisa sa Binondo
- inilipat noong Disyembre 30, 1912 sa
base ng itinayong bantayog sa Luneta
- Motto Stella (disenyo ni Richard Kissling)