Hareket İleten Elemanlar

T.C.

MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI
MEGEP
(MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN
GÜÇLENDİRİLMESİ PROJ ESİ)
MOTORLU ARAÇLAR TEKNOLOJ İSİ
MESLEK RESİM 1
ANKARA,2007
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;
· Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile
onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak
yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında
amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim
materyalleridir (Ders Notlarıdır).
· Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye
rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve
geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında
uygulanmaya başlanmıştır.
· Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği
kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması
önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.
· Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik
kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşabilirler.
· Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.
· Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında
satılamaz.
İÇİNDEKİLER
AÇIKLAMALAR..............................................................................................................İİİ
GİRİŞ ..................................................................................................................................1
ÖĞRENME FAALİYETİ 1 ................................................................................................2
1.BİRLEŞTİRME ELEMANLARI ......................................................................................2
1.1. Standardizasyon ........................................................................................................2
1.1.1 Standardizasyonun Önemi ...................................................................................2
1.1.2. TS 88 Kuralları...................................................................................................3
1.1.3. Çeşitli Standart Makine Elemanları.....................................................................4
1.2. Birleştirme Elemanları...............................................................................................5
1.2.1.Birleştirmelerin Tanımı, Önemi ve Çeşitleri.........................................................5
1.2.2. Sökülebilen Birleştirme Elemanları.....................................................................7
1.2.3. Sökülemeyen Sabit Birleştirmeler .....................................................................33
1.3. Kaynaklı Birleştirmelerin Resimde Gösterilmesi ve Sembolleri ...............................39
1.3.1.Kaynak Tanımı ve Kaynakların Sınıflandırılması...............................................39
1.3.2.Kaynaklı Birleştirme Çeşitleri............................................................................39
1.3.3.Kaynak Dikişleri ve Semboller ..........................................................................41
1.3.4.Teknik Resimlerde Kaynak Sembollerinin Kullanılması ....................................44
1.4.Kaynaklı Yapım Resimleri .......................................................................................47
UYGULAMA FAALİYETİ ...........................................................................................50
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................64
ÖĞRENME FAALİYETİ–2 ..............................................................................................69
2. HAREKET İLETEN ELEMANLAR..............................................................................69
2.1. Dişli Çarklar............................................................................................................69
2.1.1. Düz Dişli Çarklar..............................................................................................71
2.1.2.Helis Dişli Çarklar.............................................................................................71
2.1.3. Konik Dişli Çarklar ..........................................................................................72
2.1.4. Sonsuz Vida ve Karşılık Dişlisi.........................................................................72
2.1.5. Zincir Dişli Çarklar...........................................................................................72
2.1.6. Kramayer Dişliler .............................................................................................72
2.1.7. Dişler ve Ortak Dişli Çark Terimleri .................................................................73
2.1.8. Diş Profilleri ve Çizimleri.................................................................................74
2.1.9. Dişli Çark Resimlerinin Çizilmesi.....................................................................83
2.1.10 Dişli Çark Yapım Resimleri.............................................................................85
2.2. Yaylar .....................................................................................................................88
2.2.1.Yayların Tanımı ve Çeşitleri..............................................................................88
2.2.2. Basma Yayların Çizimi Ölçülendirilmesi Sembolle Gösterilmesi ......................88
2.2.3. Çekme Yayların Çizimi Ölçülendirilmesi Sembolle Gösterilmesi......................90
2.2.4. Burulma Yayların Çizimi Ölçülendirilmesi Sembolle Gösterilmesi ...................92
2.3. Kamlar ....................................................................................................................93
2.3.1. Tanımı ve Çeşitleri ...........................................................................................93
2.3.2. İtici Tanımı ve Çeşitleri ....................................................................................95
2.3.3. Düzgün Hareket Sağlayan Kam Çizimi .............................................................95
2.3.4. İticiye Harmonik Hareket Sağlayan Kam Çizimi...............................................97
2.3.5 Düzgün Değişen Hareketli Kamın Çizilmesi ......................................................98
2.3.6. Pergel Yardımıyla Kam Çizimi .........................................................................99
i
2.3.7. Kam Yapım Resmi ......................................................................................... 101
2.4.Kasnaklar ............................................................................................................... 102
2.4.1.Tanımı ve Çeşitleri .......................................................................................... 102
2.4.2.Kasnak Çeşitleri .............................................................................................. 103
2.4.3. Kasnak Yapım Resimleri ................................................................................ 107
2.5.Yataklar ................................................................................................................. 109
2.5.1. Tanımı ve Önemi ve Çeşitleri ........................................................................ 109
2.5.2. Kayma Dirençli (Kaymalı) Yataklar................................................................ 110
2.5.3.Yuvarlama Dirençli Yataklar ........................................................................... 112
2.5.4.Yatak Çeşitleri................................................................................................. 114
2.5.5. Yatak Tipleri .................................................................................................. 117
UYGULAMA FAALİYETİ ......................................................................................... 123
MODÜL DEĞERLENDİRME......................................................................................... 142
CEVAP ANAHTARLAR ................................................................................................ 147
KAYNAKÇA .................................................................................................................. 148
ii
AÇIKLAMALAR
AÇIKLAMALAR
KOD 525MT0115
ALAN Motor lu Ar açlar Teknolojisi
DAL / MESLEK Otomotiv Elektr o Mekanikçiliği Otomotiv Gövdeciliği
MODÜLÜN ADI Meslek Resim 1
TSE standar tlar ı, standar dizasyon, bir leştir me ve
MODÜLÜN
har eket ileten eleman r esimler i konular ı içer en öğr enim
TANIMI
mater yalidir .
SÜRE 40 / 32
ÖN KOŞUL Teknik Resim 3 Modülünü başarmış olmak
YETERLİLİK
Genel Amaç:
Bu modüldeki eğitim ve öğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamlayan her öğrenci TSE standartlarına ve teknik resim
kurallarına göre birleştirme ve hareket ileten elemanların
resimlerini çizebilecek, sembollerini gösterebilecek,
MODÜLÜN kataloglardan resimlerini okuyabilecektir
AMACI Amaçlar :
Ø TSE Standartlarına ve teknik resim kurallarına göre
birleştirme elemanlarının resmini çizebileceksiniz.
Ø TSE standartlarına ve teknik resim kurallarına göre
hareket ileten elemanların resmini çizebileceksiniz..
EĞİTİM ÖĞRETİM Or tam: Teknik resim sınıfı
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI Donanım: Teknik resim araç ve gereçleri, teknik resim sınıfı.
ÖLÇME VE Öğrenci her modülün sonunda sınıf geçme yönetmeliğine
DEĞERLENDİRME göre çeşitli ölçekler ile ölçüp sonuçları değerlendirecektir.
iii
GİRİŞ
GİRİŞ
Sevgili Öğr enci,
Dünyada ve ülkemizde, siyasal ve ekonomik gelişmeler, dinamik bir karakter
kazanarak sanayide ve her alanda inanılmaz mesafeler kat etmektedir. Bu gelişmeler dikkate
alındığında meslek resmindeki standartlaşmanın da kaçınılmaz olduğu görülmektedir.
Otomotiv sektörü ülkemizde ve dünyada çok önemli bir pazara sahiptir. Dışarıdaki
rekabeti de düşünerek mesleğinizde iyi bir donanıma sahip olmanız gerekmektedir. Teknik
resim ve meslek resim derslerinde öğreneceğiniz konular bir teknik eleman olarak her zaman
size gerekecek ve karşınıza çıkacaktır. Meslek Resim 1 modülün de bulunan bilgileri en iyi
bir şekilde öğreniniz. Bu sayede kendinize olan güveniniz artacak ve iyi bir teknik eleman
olmanıza yardımcı olacaktır.
Bir teknik elemanın, meslek resimle ilgili kuralları ve esasları öğrenmesi ve bilmesi
zorunludur. Çünkü sahip olduğunuz mesleği tamamlayan bir konudur. Meslek resim tüm
mesleklerde standart ve kuralları içeren ortak bir lisandır.
Sizler daha önce Teknik Resim modüllerini başararak teknik resmi okumayı, çizmeyi
ve kuralları öğrendiniz.
Bu modülde birleştirme elemanları ve hareket ileten elemanlar konularında sizlere
bilgi ve beceri kazandırılması amaçlanmaktadır.
Bu modülü başarı ile tamamlayan her öğrenci, TSE standartlarına ve teknik resim
kurallarına göre birleştirme elemanlarının, hareket ileten elemanların resimlerini çizebilecek,
imalat resimlerini ve katalogları okuyabilecek ve yorumlayabilecektir.
Dersi başaracağınızı umut ediyor ve şimdiden bütün çalışmalarınızda başarılar
diliyoruz.
1
ÖĞRENME FAALİYETİ 1
AMAÇ
Bu modüldeki eğitim ve öğretim faaliyetlerini başarı ile tamamlayan her öğrenci; TSE
standartlarına ve teknik resim kurallarına göre birleştirme elemanlarının resimlerini
çizebilecek, sembollerini gösterebilecek, kataloglardan resimlerini okuyabilecektir
ARAŞTIRMA
TSE standartlarından ve teknik resim kurallarına göre çizilen birleştirme elemanlarının
resimlerini ve sembollerini gösteren katalogları inceleyiniz. İlgili TSE standartları araştırınız.
1.BİRLEŞTİRME ELEMANLARI
1.1. Standar dizasyon
1.1.1 Standardizasyonun Önemi
Endüstri üretiminde teknik ve ekonomik bakımından bir esasa bağlamak, kullanılan
aletlere ve makine elemanlarına uygun biçim ve ölçüleri vermek, yapılan seri üretimde
uygunluk sağlamak amacıyla standartlaşmaya gidilmiştir. Örneğin çeşitli cıvatalar, somunlar,
pimler, kamalar, kasnaklar, kayışlar, rulmanlar, yataklar, vb gibi makine elemanları ölçü ve
biçim bakımından standartlaştırılmıştır. Dünyanın herhangi bir yöresinde standart bir parçayı
temin etmek mümkündür.
Standartların kullanılması maliyet masraflarını, işletme masraflarını, cins ve çeşit
sayısını azaltır. Ticari alanda mağaza ve depo yönetim işlerini basitleştirir. Gereç ve eşya
temininde kolaylık sağlar ve zaman kazandırır. Gerektiği zaman kolaylıkla yedek parça
temin edilebilir.
Standartlaşma önce devletlerin kendi bünyesinde başlamış (örneğin 1917 yılında
Almanya’da DIN, Amerika’da ASA, Japonya’da JIS gibi), fakat kullanılan standartlar
yönünden bazı ayrıcalıklar ve uyuşmazlıklar meydana gelmiştir. Bu bakımdan
devletlerarasında standartlarda bir birlik temin etmek amacıyla, Uluslararası Standartlar
Organizasyonu (ISO) adı altında bir teşkilat kurulmuştur. Bu teşkilata üye olan devletler,
ISO’nun tespit ederek yayınladığı standartlara uyarak kendi standartlarını düzenlerler.
Türkiye’de, bilhassa endüstri dalında Alman Standartları (DIN) benimsenmiş ve uzun
yıllar kullanılmıştır. Türk standartları Enstitüsü, önce 1954 yılında sanayi odaları bünyesinde
kurulmuştur. 1960 yılında da kuruluş kanununa kavuşan Türk Standartları Enstitüsü,
günümüze kadar çeşitli konuları içeren birlerce Türk Standartlarını yayınlamış
2
bulunmaktadır. Ayrıca bu standartların adını ve numarasını gösteren kataloglar
çıkarmaktadır.
Türk standartları TS rumuzu ve standartlara verilen numaralarla belirtilir. Standart
almak isteyenler bölge müdürlüklerinden veya Internet ortamından www.tse.org.tr sitesine
girerek istedikleri standardı satın alabilirler.
Örneğin TS 88, bu standart teknik resim metotlarını ve çizim kurallarını belirtir. TS 88
ifadesinde, TS rumuzu Türk standartlarına uygunluğu, 88 sayısı ise forma numarasını
belirtir.
1.1.2. TS 88 Kuralları
Resimler, eğer önceden belirlenmiş kurallar ve metotlar kullanılarak grafik olarak
çizilmişse, endüstriyi ilgilendiren bir resim türü ortaya çıkar. Bir parçanın yapımı için gerekli
olan bütün bilgileri eksiksiz olarak taşıyan resimlere “teknik resim “denir. Tasarlanan
eşyanın üretimi, çalışma prensipleri, çeşitli devre şemaları, diyagramlar ve diğer özellikler de
belirlenerek resmi çizilir. Teknik resim bu konudaki kabul edilmiş çizim kural ve metotlarını
bilen ve uygulayabilen kişilerce çizilebilir ve okunabilir. Bu resimler serbest elle, çizim araç
ve gereçleriyle veya bilgisayar ortamında çizilir.
Teknik haberleşme dili olarak teknik resim; temel kurallara ve uluslararası standartlara
uygun çizildiği zaman dünyanın her yerinde kolaylıkla okunup bütün bilgileri anlaşılır. Bu
birliği sağlamak için ISO ve ona bağlı olan TSE standartlarından yararlanılır. Teknik alanda
çizilen resimlerle mühendis, teknisyen ve teknik elemanlar, yapılacak üretim ve işlerle ilgili
diyalog kurup anlaşırlar. Teknik elemanların, teknik resim bilgisiyle karşılıklı olarak
anlaşmasından dolayı, teknik resme bir “teknik iletişim dili” diyebiliriz.
Standart dizaynda teknik resim mal, hizmet, eşya ve makinenin belirli esaslara
bağlanması, kullanılacak olan her türlü alet, avadanlık vb şeylere uygun şekiller verilmesi ve
seri imalat sistemine uygunluğunun sağlanması gerekir. Bunun için standartlar
oluşturulmuştur. Ülkemizdeki standartlaştırma işi, 1960 yılında kurulan Türk Standartları
Enstitüsü (TSE)tarafından yapılmaktadır. Türk Standartları Enstitüsü, standartlaştırdığı
çeşitli şekil, bilgi ve mallara ait birer numara verir ve bunları yayınlar ISO (International
Standards Organization Uluslararası Standartlar Organizasyonu) içinde yer alan ülkeler, bu
teşkilat tarafından kabul edilen standartlara uymak ve bunları alıp kendi bünyesine uydurarak
standartlarını düzeltmek zorundadır. Standartların kullanılması birçok bakımdan fayda
sağlar. Özellikle imalatta maliyet ve isletme masraflarını azaltır. Malzeme ve yapılmış
eşyaların temini konusunda anlaşılmazlıkları ortadan kaldırır. Ticari bakımdan depolama
yöntemlerini basitleştirir ve ihtiyaç duyulan depo alanlarını azaltır. Bu şekilde, mal teslimi
kısa zamanda sağlanabilir. Gerektiğinde yedek parça temini mümkün olur.
TS 88 Standardları, makine, elektrik, inşaat mühendisliği ve mimari konularla ilgili
teknik resimlerde uyulması gereken genel kuralları kapsar.
Eğitimini almış olduğunuz Teknik Resim 1,2,3 modüllerinde revize edilmiş TS 88
standartları ile çizim metotlarını öğrendiniz ve uygulamalarını yaptınız.
Modül içersinde birleştirme elemanları ve hareket ileten elemanların çizim
uygulamalarını yapacaksınız.
Bazı TS 88 Standart’ının örnek numaraları;
3
TS 8820 EN ISO 12820 00
TS 8821 EN ISO 12821 2000
TS 8823 ISO 12823 :2003
TS 8824 ISO 12824 :2003
TS 8830 ISO 12830 :2003
TS 8834 ISO 12834 :2003
TS 8840 ISO 12840 :2003
TS 8844 ISO 12844 :2003
TS 8850 ISO 12850 :2003
Şekil 1.1: Türk standar t ör neği
1.1.3. Çeşitli Standart Makine Elemanları
Üretim sektöründe ve bakım servisi gerektiren hizmet sektöründe teknik ve ekonomik
bakımından bir esasa bağlamak, kullanılan aletlere ve makine elemanlarına uygun biçim ve
ölçüleri vermek, yapılan seri üretimde uygunluk sağlamak amacıyla standartlaşmaya
gidilmiştir. Örneğin çeşitli cıvatalar, somunlar, pimler, kamalar, kasnaklar, kayışlar,
rulmanlar, yataklar, vb gibi makine elemanları ölçü ve biçim bakımından
standartlaştırılmıştır.
Bu standart makine elemanlarının bazılarını şöyle sıralayabiliriz.
4
STANDART NO STANDART ADI
01 TS 1021 / 1 Cıvatalar
02 TS 1026 / 1 Somunlar
03 TS 79 / 1 Rondelalar
04 TS 2337 Pimler
05 TS 69 Pernolar
06 TS 2339 Kupilyalar
07 TS 2424 Sıkma kovanı
08 TS 147 Kamalar
09 TS 94 Perçinler
10 TS 2279 Silindirik Mil Ucu ( Muylu )
11 TS 1440 Basınç Yayı
12 TS 1443 Disk Biçimli Çelik Yaylar
13 DINISO 4379 Kaymalı Yatak Burçları
14 TS 11706 Bilyeli Yataklar
15 TS 479 Dişli Çarklar
16 TS 3578 Zincir ve Dişlileri
17 TS 148 Kasnaklar
18 DIN 471 Miller için emniyet segmanı
19 DIN 472 Delikler için emniyet segmanı
20 TS 3577 O – Ring
21 DIN 5419 Keçe ( Bilezik )
22 TS 6923 Gresörlükler
23 TS 3004 Kaynaklar
24 TS 908 Eşkenar Köşebent
25 TS 912 Çelik U Profili
26 TS 910 Geniş I Profili
27 TS 911 T Profili
28 DIN 2573 Flanş
29 DIN 59410 Kare ve Dikdörtgen Profil
30 DIN 2448 Dikişsiz ve Dikişli Boru
31 TS 3025 Çelik Lamalar
32 DIN 668 DIN 178 DIN 176 Daire, Kare, Altıgen Şekilli Çubuklar
1.2. Bir leştir me Elemanlar ı
1.2.1.Birleştir melerin Tanımı, Önemi ve Çeşitleri
Tanımı: Makine parçalarının birbirine sökülebilir veya sökülemez nitelikte
bağlanmasına birleştirme denir.
Önemi: Bir makinenin oluşumu, çeşitli parçaların birleştirilmesiyle gerçekleşir. Bu
nedenle, parçaların uygun olarak birleştirilmesi, makinenin görevini yapabilmesi yönünden
en önemli koşuldur.
5
Çeşitler i: Birleştirme çeşitleri aşağıda sınıflandırılmıştır:
Vidalı Birleştirme
Şekil 1. 2: Vidalı bir leştir me
Sökülebilen
Birleştirmeler Kamalı Birleştirme
Şekil 1. 3: Kamalı birleştir me
Pimli Birleştirme
Şekil 1. 4: Pimli birleştir me
Sökülemeyen
Perçinli Birleştirmeler
Birleştirmeler
Şekil 1. 5: Perçinli birleştir me
Kaynaklı
Birleştirmeler
Şekil 1. 6: Kaynaklı birleştir me
6
Sıcak Geçmeler
Şekil 1. 7: Sıcak geçme
1.2.2. Sökülebilen Bir leştir me Elemanları
1.2.2.1. Vidalar
Vida, iç ve dış silindirik yüzeylere açılan helisel oluklara vida denir.
Çeşitli profillerde vidalar yapılmıştır. Bu gün standartlaştırılan ve en çok kullanılan
üçgen, trapez, testere ve yuvarlak vida profilleri görülmektedir. Vidalar diş profili, profil
açısı, adımı ve diğer ölçüleri bakımından standartlaştırılmıştır. TS61 vida dişi biçimleri ve
vidalar hakkında bilgi verilmiştir.
Başlıca vida çeşitleri şunlardır:
Şekil: 1. 8: Vida çeşitleri
Genellikle üçgen vidalar parçaların bağlanmasında; trapez, testere ve yuvarlak dişli
vidalar ise hareket ve kuvvet iletiminde kullanılır.
7
Şekil 1. 9: Vida helisinin oluşumu ve kısımlar ı
Ø Metr ik Vidalar (TS 61)
Metrik veya Whitwort ölçü sistemine göre yapılır. Metrik vida (TS 61/1) diş profil
açısı 60° olup dişlerinin kesiti eş kenar üçgen biçimindedir. Cıvatada diş uçları teorik üçgen
yüksekliğinin 1/8'i somunda 1/4 'ü kadar düzeltilmiş olduğundan, boşlukludur. Cıvata diş
dipleri, üçgen yüksekliğinin 1/6'sına eşit bir yarıçapla kavislendirilmiştir (yuvarlatılmıştır).
Böylece dişlerin, yüklenmelere karşı dayanımı arttırılmış olmaktadır. Vidanın en önemli
elemanı olan adım (P), bir diş dolusu ile bir diş boşluğundan oluşur. Metrik vidalarda adım,
milimetre cinsinden belirtilir. Vidanın elemanları adıma göre hesaplanır, Metrik vidanın
adsal ölçüsü, diş üstü çapına göre verilir. Metrik ince diş vida (TS 61/84): Bu vidanın adımı,
ayni çaptaki normal metrik vidaya göre daha küçüktür, dişler sık ve incedir.
8
Şekil 1. 10: Metr ik vida ölçüleri ( ISO )
9
Ø Whitwor t (vitvor t) Vida (TS 61/16)
Diş profil açısı 55° olup dişlerinin kesiti ikiz kenar üçgen biçimindedir. Vida
dişlerinin uçları ve dipleri, teorik üçgen yüksekliğinin 1/6 'si kadar kesilip
yuvarlatıldığımdan boşluksuzdur. Vidanın elemanları adıma göre belirlenir. Whitwort
vidalarda adım, parmaktaki diş sayısı olarak verilir.
Şekil : 1. 11 Whitwor t Vida Ölçüler i

Dış vida çiziminde diş üstü çapı (d) esas alınır. Diş dibi kısımları, diş dibi çapına (d1)
göre sürekli ince çizgi ile gösterilir. Vida sonu, sürekli kalın çizgi ile kapatılır. Dairesel
görünüşte diş dibi 3/4’lük yay olarak gösterilir.
Şekil 1.12: Dış vida ve bölümler i
10
İç vida çiziminde ise diş dibi çapı (D1) esas alınır. Teorik olarak D1 çaplı deliğe vida
açıldığında diş üstü kısımları D çapına göre sürekli ince çizgilerle çizilir. Diş üstü dairesi
3/4’lük dış yay olarak gösterilir.
Şekil 1.13: İç vida Şekil 1.14: Kesit gör ünüşte iç vida
Vidalar görünüş çiziminde görünmeyen bir tarafta ise normal olarak, diş üstü
kısımları, kesik çizgiler olarak çizilir. Ancak bu tür görünüşler tercih edilmez. Kör delikli
vidalarda delik derinliğinin, vida boyundan uzun olması gerektiği unutulmamalıdır.
Şekil 1.15: Kesitler de iç vida
11
Şekil 1.16: Gör ünmeyen iç vida
Vida ölçülerinin gösterilmesi Şekil 1.17’de belirtilmiştir. Vida resimlerindeki doğru ve
yanlış olan ölçülendirmeleri dikkatlice inceleyiniz.
Şekil: 1. 17: Vidaların ölçülerinin göster ilmesi
12
Şekil: 1. 18: Vida ölçülerinin resimler de göster ilişi
1.2.2.2. Cıvataların Resimlerde Gösterilmesi ve Ölçülendirilmesi
Dış vida açılmış bir gövdesi ve biçimlendirilmiş bir baş kısmı bulunan elemana cıvata
denir. Cıvatalar baş kısmının biçimine (elle, tornavida ve anahtarla döndürülmesine ) göre
13
adlanmıştır. (Örneğin, altı köşe başlı, silindirik başlı cıvata gibi ). Cıvatalar kullanma
amaçlarına göre anma çapları ve baş kısımlarının biçimlerine esas alınarak standart ölçüler
içinde yapılırlar.
Şekil 1. 19: Cıvatanın temel elemanlar ı
Şekil TS 8201 standardına göre cıvatanın standart gösterimi görülmektedir.
Şekil:1. 20: Cıvata standar dı
Şekil 1.20’de bir cıvatanın yapımı için hangi ölçülerin konulacağı gösterilmiştir.
Ayrıca bu ölçülerin yazı ile nasıl belirtileceği ve standart numaraları verilmiştir.
Standartlaştırılmış cıvata resimlerinde cıvataların piyasada hazır bulunduğu kabul edilerek
bütün ölçüler verilmez. Resim üzerinde sadece cıvata anma çapı ve cıvata boyunun ölçüsü
verilir. Ayrıca resmin altına veya yazı alanındaki açıklama hanesine cıvata anma çapı, cıvata
boyu standart numarası, gereci ve bazı özelliklerini belirten semboller yazılır. Çok defa
standart cıvata ve somunların resimleri çizilmez ve sadece cıvatanın veya somunun
özelliklerini belirten semboller komple resimle parça listesine yazılır.
14
Şekil: 1. 21: Çeşitli vida ve cıvataların ölçülendir ilmesi
Ø Cıvata Çizimi
Metrik cıvata ölçüleri ve elemanlarının hesabı:
Altı köşe başlı bir cıvatanın elemanları şunlardır.
p : Adım
d : Diş üstü çapı
15
d 1 : Diş dibi çapı (d1 = d 1,2269 . P)
e : cıvata başı köşegeni (e = 2 . d)
AA : Anahtar ağzı (AA = O,866 . e) veya ( 1,7 . d )
l : Cıvata boyu (değişken) (1 = 4,5 . d)
b : Vida boyu (değişken) (b = 2,5 . d )
k : Cıvata başı kalınlığı (k = 0,7 0,8 . d )
Ör nek : Adımı P = 2,5 mm olan M 20 cıvatanın elemanlarını hesaplayalım
Çözüm :
d = 20 mm
d1 = d 1,2269 . P = 20 1,2269 . 2,5 = 16, 9 mm
e = 2.d = 2 . 20 = 40 mm
AA = 0,866 . e = 0,866 . 40 = 34 mm ( 1,7 . d = 1,7 . 20 = 34 mm )
k = O, 7 . d = O,7 . 20 = 14 mm
l = 4,5 . d = 4,5 . 20 = 90 mm
b = 2,5 . d = 2,5 . 20 = 50 mm olur.
Dikkat
Yapılan hesaplama, çap esasına göredir. Hesap sonucu ortaya çıkan eleman boyutları,
sembolik ve pratik bir çizim için kullanılabilir. Bu boyutlar, birleştirme (bağlama)
elemanının standart (gerçek) boyutlarıyla uyuşmayabilir. Çizimi, gerçek boyut esasına göre
yapmak gerektiğinde ilgili standart çizelgesinden yararlanılır.
16
Şekil 1.22: Cıvata resmi
17
Şekil:1.23: Çeşitli Cıvata ve vidalar
1.2.2.3Somunların Resimlerde Gösterilmesi ve Ölçülendirilmesi
İç vida açılmış deliği bulunan ve dış kısmı biçimlendirilmiş ( elle, anahtarla, tornavida
ile döndürülen ) elemanlara somun denir. Somunlar vida anma çapı ve dış kısmın biçimine
göre standart ölçülerde yapılırlar.
18
Genellikle somunların resmi çizilmez. Sadece somunun adı, anma ölçüsü, standart
numarası ve diğer özelliklerini belirten semboller komple resimde parça listesine yazılır.
Şekil : 1.24 Somun
Şekil TS 8201 standardına göre somunun standart gösterimi görülmektedir.
Şekil 1. 25: Somun standar dı

Ø Somun Çizimi
· Metr ik somun ölçüler i ve elemanlar ının hesabı:
Altı köşe bir somunun elemanlar ı şunlar dır .
P : Adım
D : Diş üstü çapı
D1 : Diş dibi çapı (D1 = D 1,0825 . P)
e : Somun köşegeni (e = 2D)
AA : Anahtar ağzı (AA = O,866 . e) veya ( 1.7 . D )
m : Somun kalınlığı (m = 0,8 . D)
Ör nek :
Adımı P = 2,5 mm olan M 20 somunun elemanlarını hesaplayalım.
Çözüm :
D = 20 mm
D1 = D 1,0825 . P = 20 1,0825 . 2,5 = 17,3 mm
19
e = 2. D =2 . 20 = 40 mm
AA = 0,866 . e = 0,866 . 40 = 34 mm ( 1,7 . 20 = 34 mm )
m = 0, 8 D = 0, 8 . 20 = 16 mm olur.
Şekil 1. 26: Somun r esmi
20
TS 1026 / 1’e Revizyonu yapılmış yeni somun çeşitleri somun çeşitleri;
Şekil:1.27: Somun çeşitleri
21
1.2.2.4.Rondelâların Resimde Gösterilmesi ve Ölçülendirilmesi
Birim alana gelen sıkma kuvvetini azaltıp işin yüzeyini korumak için somun altına
konan elemana rondela denir. Rondela’nın TS 79 göre ölçüleri Şekil 1.29 da verilmiştir.
Şekil 1.28: Rondela ile bir leştir me
Şekil 1.29: Rondela Ölçüler i
22
Başlıca rondela çeşitleri;
Şekil 1.30 :Rondela çeşitler i
23
Ø Vidalı Bir leştir meler
Şekil 1.31 : Vidalı bir leştir me
Ø Cıvata ile Bir leştir me

Birleştirilecek parçalardan birine diş üstü çapından büyük delik açılır, diğerine vida
çekilir.
Sekil 1.32 : Cıvata ile birleştir me
24
Ø Cıvata ve Somun ile Bir leştir me
Birleştirilecek parçaların ikisine de diş üstü çapından büyük delik açılır, somun ile
bağlantı yapılır.
Şekil 1. 33 : Cıvata ve somun ile bir leştir me

Ø Saplamalı bir leştir me
Parçalardan birine diş üstü çapından büyük delik açılır, diğerine vida çekilir, somun
ile bağlantı yapılır.
Şekil 1.34 : Saplamalı birleştir me
25
Ø Tor navida Kanallı ve Havşa Başlı Cıvatalar la Yapılan Çeşitli Bir leştir me
Şekil 1.35 : Tor navida kanallı ve havşa başlı cıvata ile birleştir me
Ø Somunlar ın Çözülmemesi için Uygulanan Yöntemler
Somunların kendiliğinden çözülmemesi için bağlantılarda uygulanan baslıca
yöntemler aşağıda şekillerde gösterilmiştir.
Şekil 1.36: Somun emniyetler i
1.2.2.5. Pimlerin ve Pernoların Resimde Gösterilmesi ve Ölçülendirilmesi
Ø Pim
Birbirine takılan makine parçalarının, karşılıklı konumlarının sağlanmasında
kullanılan sökülebilir birleştirme elemanlarına pim denir
26
Şekil 1.37 : Silindir ik pim
Şekil : 1.38 Pimler ve kullanımı
Şekil :1.39: Pim toler ansı

Ø Pimlerin TS 233l ' ye Göre Çeşitleri :
· Silindirik pimler
· Konik pimler
Ø Silindirik (paralel) pimler (TS 2337/111) : Yerlerine alıştırılarak takılır. Alıştırma

toleransı m6, h8, h 10, h11 Silindirik pimlerin çeşitlerine göre standartları tablolarda
belirtilmiştir.
27
Pimler standart olarak adı, standart numarası, çapı, toleransı, boyu, tipi ve malzeme
cinsi belirtilerek gösterilir.
Şekil 1.40 : Pimin standar t göster imi

Ø Konik pimler ( TS 2337 / 12 – 16 )
Yerlerine itilip sıkıştırılarak takılır. Konik pimlerin konikliği 1:50 oranındadır. Konik
pimlerin delikleri, önce kademeli olarak delinir, sonra raybalanır. Pim, serbest takıldığında 4
mm kadar dışarıda olmalıdır. Sıkıştırıldığında ise yerine tam oturur ve görevini yapar.
Sökme işlemini kolaylaştırmak yönünden konik pimler, vidalı olarak da yapılır. (Şekil
1.41) Konik pimlerin değişik tiplerine ait standart ölçüleri ilgili standart tablolarında
verilmiştir.
Şekil 1.41: Konik pimler
Ø Kopilyalar ( TS 2339 )
28
Cıvata, somun ve bağlantı parçalarının kendiliğinden çözülmesini önlemeye yarayan
elemandır. Kopilyalar çelik tel veya sacdan maşa, yay veya kama biçiminde yapılır. ( Şekil
1.42 )
Çok kullanılan maşa kopilyanın geçeceği delik çapına ( d ) göre standart ölçüleri,
Şekil 1.43’te verilmiştir.
Şekil 1.42: Kopilyalar
Şekil 1.43: Maşa kopilyanın standar t ölçüler i
1.2.2.6.Kamaların Resimde Gösterilmesi ve Ölçülendirilmesi
Ø Kama
Dişli çark, kasnak, volan gibi makine parçalarını dönen millere sökülebilir olarak
birleştiren elemanlara kama denir.
29
Şekil 1.44 : Kamanın montaj resmi
Ø Kamalar , TS 147’ye Gör e Sınıflandır ması

· Enine kamalar
· Boyuna kamalar
o Eğimli kamalar
o Eğimsiz kamalar
o Yarım ay kamalar
Enine kamalar : Mil eksenine dik olarak çalışır. Bu kamalar, sık sık sökülüp
takılması gereken eklemli bağlantılarda kullanılır.
Boyuna kamalar : Mil ekseni boyunca çalışır. Bu kamalar, moment taşıyarak
bağlantı görevi yapar. Boyuna kamalar TS 147’ ye göre üç sınıfa ayrılır.
Eğimli kamalar : Kamanın üst yüzeyine 1:100 oranında eğim verilir. Eğimli
kamalarda montaj itme ile olurken, mil ve göbek sıkışarak çalışır.
Şekil 1.45 : Eğimli kama
30
Şekil 1.46 : Kama ölçüler i
Eğimsiz kamalar : Bu kamaların üst yüzeyleri boşluklu olup yan yüzeyleri kuvvetleri

iletir.Eğimsiz boyuna kamalar, mil kanallarına alıştırılarak takılır. Eğimsiz kamalar, kalın
ince ve memeli türde olur.
Eğimsiz kama tipleri ve standart ölçüleri, Şekil 1.49’da verilmiştir.
Şekil 1.47 : Eğimsiz kamanın çalışması
Şekil 1.48 : Eğimsiz kamanın ölçüler i
31
Şekil 1.49 : Eğimsiz kama tipleri
Yar ım ay kamalar ( TS 147 / 12 ) : Millerin konik kısımlarında ve belli açılarda
oynak (esnek ) birleştirmelerde kullanılır. Bu kamanın standart ölçüleri, Şekil 1.51’de
verilmiştir.
Standart gösterim:
Kama TS 147 / 12 – B x h
Kama TS 147 / 12 5 x 6,5
Şekil 1.50 : Yar ımay Kama
32
Şekil 1.51 : Yar ım Ay Kama Ölçüleri
1.2.3. Sökülemeyen Sabit Birleştir meler
1.2.3.1.Perçinlerin Resimlerde Gösterilmesi ve Ölçülendirilmesi
Tanımı: Bir başı hazır olan ve diğer başı birleştirme anında oluşturulan sökülmez
bağlantı elemana perçin denir.
Per çin çapı ve boyu : Perçinleme işleminde normal olarak perçin çapı ( d ) sac
kalınlığının (s ) 1,8 katı olup, d = 1,8 s’ dır.
Perçin boyu, perçinin çeşidine ve işlem türüne göre aşağıdaki gibi hesaplanır.
Şekil 1.52 : Per çin bağlantı ölçüler i
Yuvarlak başlı perçin (Soğuk perçinlemede ) I = lı + 1, 5 d

Yuvarlak başlı perçin ( Sıcak perçinlemede ) I = lı + 1,75 d
Havşa – mercek başlı perçin I = lı + 0,7 d
Havşa – düz başlı perçin l = lı + 0,5 d
Per çin delik ve havşalar ı : Perçin delikleri, perçinlemenin soğuk veya sıcak
yapılışına göre açılır.
Soğuk perçinlemede (18 mm çapa kadar): Delik çapı = perçin çapı + 0,1 . 0,5 mm
olur.
Sıcak perçinlemede ( 18 mm den büyük çap):Delik çapı = perçin çapı + 1 mm olur.
Delik çapının perçin çapından büyük olması, perçinin kolay takılmasını ve
genleşmeye karşı uyumunu sağlar. Perçin başının iyi oturması için delik ağızları, 90° havşa
matkabı ile havşalanır.
33
Per çin Çiviler inin Çeşitler i
1. Başlı perçin
Ø Havşa mercek başlı
Ø Havşa yassı mercimek başlı
Ø Havşa düz başlı
Ø Silindir başlı
2. Delikli Perçin
Ø Banttan yapılan
Ø Borudan yapılan
Ø İki parçalı
Ø Kör ( pop )
3. Başsız Perçin
Ø A tipi delikli
Ø B tipi havşalı
· Başlı per çinler : Genellikle çelik konstrüksiyonlarda kullanılır.

· Delikli per çinler : Genellikle balata, kayış gibi elemanlarda kullanılır.
· Başsız per çinler : Genellikle borularda kullanılır.
Perçin standart olarak gösterilirken adı, standart numarası, çapı, boyu, tipi ve malzeme
cinsi belirtilir.
Şekil 1.53 : Ör nek per çin kot numar ası
Balata perçini, TS 94 / 11 = 86 x 30 = Al
34
Perçinlerin çeşitlerine göre standart çap ve boyları Şekil1.54’te verilmiştir
Şekil 1.54 : Per çinler in standar t Ölçüler i
35
Perçinleme işlemlerinde yuvarlak başlı ve havşa düz başlı perçin çivileri çok
kullanılır. Yapılacak perçinli birleştirmede yuvarlak başlı veya havşa düz başlı perçinle ilgili
boyutlar ve çizimleri aşağıda verilmiştir.
Şekil 1.55 : Per çinler in çapları
Şekil 1.56 : Per çin çivisinin boyutlar ı
Birleştirmelerde perçin çivisine göre kesit görünüşlerin durumu
Şekil 1.57 : Birleştir meler de per çin çivisine gör e kesitler
36
Per çinli Bir leştir me Çizimler i
Şekil 1.58 : Perçinleme Çeşitleri
Şekil 1.59 : Çift sır a per çin ölçüleri
37
Perçinli birleştirmelerde parçaların yırtılmaması için gerekli boyutlar perçin çapı
cinsinden verilir.
Perçin adımı t = 3,0…. 3,5 d
Perçin uzaklığı e1 = 2,0…. 2,5 d
Sıra uzaklığı e2 = 1,5…. 2 d
Sıra aralığı e3 = 3,0…..3,5 d
Şekil 1.60 : Per çinli bir leştir meler in r esim üzer inde göster imler i
Şekil 1.61 : Perçin semboller i
38
Örnek resim sembollerle gösterilen bir perçinlemeye aittir. Resimde iki L profil
(yükseklik 80, en 40,kalınlık 8, boy 450) demirin, 80 mm adımla 16 mm çapında iki tarafı
yuvarlak başlı perçinle bir!eştirildiği açıklanmaktadır.
Şekil 1.62 : Ör nek per çinleme resmi
1.3. Kaynaklı Bir leştir meler in Resimde Göster ilmesi ve Semboller i

1.3.1.Kaynak Tanımı ve Kaynakların Sınıflandırılması
Ø Kaynak: Aynı veya birbirine benzer özellikteki metal veya plastik iş parçalarında, ek
yerlerinin ergitilmesi veya yaklaşık ergime sıcaklıklarında basınç suretiyle iki
parçaya ait kristallerin birleştirilmesine kaynak denir.
Ø Kaynaklı bir leştir me: Malzemelerin, ısı veya basınç altında dolgu malzemesi
kullanarak veya kullanmadan, çözülemez olarak bağlanmasıyla meydana getirilen
birleştirmedir.
Ø Kaynak yer i : Parçaların kaynakla birleştirildiği kısmıdır. Kaynak yeri uzatma,
mukavemet arttırma vb amaçlara göre çeşitli şekillerde olabilir.
Ø Kaynak dikişi : Kaynak yerinde parçalar kaynak dikişiyle birleştirilir.Kaynak yerinin
durumu ve kaynak dikişi malzeme veya kaynak metoduna göre çeşitli şekillerde
yapılır.
Kaynak arıza yapan bazı makine parçalarının tamirinde boru ve kazan imalatında,
çelik ve saç konstrüksiyonlarında çok kullanılır. Günümüzde kaynağın kullanılma alanı
oldukça geniştir. Cıvata ve perçinli birleştirme yerine kaynaklı birleştirme tercih
edilmektedir. Az sayıda yapılacak parçalarda döküm yerine kaynaklı birleştirme
kullanılmaktadır.
1.3.2.Kaynaklı Bir leştir me Çeşitleri
Birleştirilecek parçaların durumuna göre kaynaklı birleştirmeler Şekil: 1.63’te
görüldüğü gibi çeşitli şekillerde yapılabilir.
39
Şekil 1.63 : Kaynaklı bir leştir me çeşitler i
40
1.3.3.Kaynak Dikişleri ve Semboller
Kaynak yerinin durumu, malzeme veya kaynak metoduna göre çeşitli kaynak dikişleri
ve bunları ifade eden semboller vardır. Bu semboller ‘’ TS 3004 EN 22553 Kaynaklı, sert
ve yumuşak lehimli birleştirmeler – sembolik gösteriliş’’ standardında ele alınmıştır.
1.3.3.1.Esas Semboller
Çeşitli birleştirme türleri, ilgili kaynak şekline benzeyen bir sembolle belirtilir.
Semboller, uygulanan metodu ifade etmez. Birleştirme gösterildiğinde şekil:1.64’ te verilen
çatallı kılavuz çizgisi kullanılmaktadır.
Şekil 1.64: Kaynak göster me sembolü
41
Esas semboller şekilde isim, gösteriliş ve sembol olarak verilmektedir.
Şekil 1.65 : Esas semboller
42
1.3.3.2.Yardımcı Semboller
Esas sembol, yüzeyin, şeklini veya kaynak dikişini gösteren bir sembolle
tamamlanabilir. Herhangi bir yardımcı sembol olmadığında kaynak dikişinin yüzey şekli
serbest bırakılmıştır anlamındadır. Çeşitli yardımcı semboller aşağıda Şekil 1.66 da
verilmiştir. Yardımcı sembollerin uygulama örnekleriyse Şekil : 1.67 de sembol ve resim
olarak görülmektedir.
Şekil 1.66. : Çeşitli yar dımcı semboller
Şekil 1.67 : Yar dımcı sembollerin kullanılması
43
1.3.4.Teknik Resimlerde Kaynak Sembollerinin Kullanılması
Kaynak sembollerinin gösterilmesi için kaynak dikişi sembolüyle birlikte kılavuz
çizgileri, referans çizgileri kullanılmalıdır. İlgili kaynak yerinin belirtilmesi amacıyla ucu bir
okla son bulan ok çizgisine sürekli ve kesik çizgiden oluşan referans çizgisi ilave edilir.
Referans çizgilerine kaynak dikişi sembolü ve ihtiyaca göre diğer bilgilerin yazılması için bir
çatal ilave edilir. Sekil 1.68, şekil1.69, şekil1.70’te kaynak yerinin ve dikişin belirtilmesinde
kullanılan ana sembol ve elemanları verilmiştir.
Şekil 1.68 : TS 3004 EN 22553’ göre esas sembollerin kombinasyonlar ı için ör nekler ı
44
Şekil 1.69: TS 3004 EN 22553’e gör e esas semboller için uygulama ör nekler i ıı
45
Şekil 1.70: TS 3004 EN 22553’ e gör e esas semboller için uygulama ör nekler i – ııı
46
1.4.Kaynaklı Yapım Resimler i
Kaynaklı birleştirme resimleri; çeşitli şekil ve sayıdaki parçalardan oluşmuş bir
makine parçası ve bunların özelliklerini gösteren teknik resimlerdir.
Şekil 1.71: Kaynaklı bir parçanın resimler i

Kaynaklı birleştirmeyle meydana getirilmiş bir parçanın teknik resmi üç şekilde ele
alınabilir.
Ø Çizimle gösterme,
Ø İşaretle (sembolik) gösterme,
Ø Karma gösterme.
Çizimle göster me : Görünen kaynak dikişlerine ait ek yerleri çizgilerle ve üzerine
tırnak seklindeki kaynak taramaları ile belirtilir. Kaynak dikişlerine ait en kesitler ise siyaha
boyanmış olarak gösterilir.
İşar etle göster me :İşaretle(sembolle)gösterme, şu ana kadar anlatılan ve
standartlaştırılmış şekillerle yapılır.
Kar ma göster me : Kaynak ek yerlerinin hem çizimle hem de sembolle gösterilmesi
mümkündür.Bu gösterimde tırnak şeklindeki taramalar kullanılmaz. Ancak en kesitler,
boyanmış olarak göze çarpmayı temin eder. En kesitleri gösterilemeyen kaynak dikişleri için
detay görünüşler alınabilir. Aynı görünüşteki dikişler, hem çizim hem de işaretle aynı anda
gösterilmez. Karma gösterimlerden mümkünse kaçınılmalıdır.
47
Şekil 1.72 : Kaynaklı bir parçada çizimle gösteriliş
Şekil 1.73 : Kaynaklı bir parçada işaretle göster iliş
48
Şekil 1.74: Kaynaklı bir parçada kar ma gösteriliş
49
UYGULAMA FAALİYETİ
ALTI KÖŞE BAŞLI CIVATA ÇİZİMİ
İşlem Basamaklar ı Öner iler
Altı Köşe Başlı Cıvata çiziminde işlem
sırası :
1. Cıvatanın görünüşlerini, önce basit
Şekil : 1.75
geometrik kısımlar halinde ve ince
çizgilerle çiziniz. Ø Şekli A4 formundaki resim kağıdına
çiziniz.
Örnek uygulama : M 20 x 70 cıvata çizimi
M 20 = d = Cıvata çapı Ø Öğrenme faaliyeti 1.5.1.1’ deki cıvata
70 = L =Cıvata boyu çizimini ve hesaplamalarını inceleyiniz.
Ø Cıvata ölçülerini işlem basamaklarında
belirtilen örnek uygulamadan alabilirsiniz.
2. Görünüşlere ait kavisleri çiziniz ve kalın
çizgilerle koyulaştırınız.
Şekil :1.76
Ø Kavisleri pergel yardımı ile çiziniz.
3. Cıvatanın diş üstü ve diş dibi kısımlarına
ait daireleri tamamlayınız.
Şekil: 1.77
Ø Diş dibini çizerken ince ve dörtte birini
boş bırakarak çiziniz.
4. Cıvata üzerindeki diş dibini ve cıvata uç
kısmını çiziniz.
Görünüşlerin diğer kısımlarını tamamlayıp
çizimi koyulaştırarak sonuçlandırınız. Şekil :1.78
Ø Çizimi koyulaştırınız.
Ø Temiz ve düzenli çalışınız.
50
Ø Resmin doğruluğuna ve çizgi
kalınlıklarına dikkat ediniz.
ALTI KÖŞE BAŞLI SOMUN ÇİZİMİ
Altı köşe başlı somun çiziminde işlem
sırası:
1. Somunun görünüşlerini, önce basit
geometrik kısımlar halinde ve ince
çizgilerle çiziniz.
Örnek uygulama : M 20 ölçülerinde cıvata
çizimi uygulaması yapabilirsiniz.
M 20 = D = diş üstü çapı Şekil: 1.79
Ø Şekli A4 formundaki resim kağıdına
çiziniz.
Ø Öğrenme faaliyeti 1.5.1.2’ deki somun
çizimini ve hesaplamalarını inceleyiniz.
Ø Somun ölçülerini işlem basamaklarında
belirtilen örnek uygulamadan
alabilirsiniz.
2. Görünüşlere ait kavisleri çiziniz ve kalın
çizgilerle koyulaştırınız.
Şekil: 1.80
Ø Kavisleri pergel yardımı ile çiziniz
3. Somunun diş üstü ve diş dibi kısımlarına
ait daireleri tamamlayınız
D = diş üstü çapı
Dı = diş dibi çapı
Şekil : 1.81
Ø Diş dibini çizerken ince ve dörtte birini
boş bırakarak çiziniz.
51
4. Görünüşlerin diğer kısımlarını
tamamlayıp çizimi koyulaştırarak
sonuçlandırınız.
Şekil: 1.82
Ø Çizimi koyulaştırdıktan sonra fazla
çizgileri siliniz.
ALTI KÖŞE BAŞLI CIVATA VE SOMUNUN BİRLEŞİK ÜÇ GÖRÜNÜŞÜNÜN

ÇİZİMİ
Altı köşe başlı cıvata ve somun birleşik
çiziminde işlem sırası:
1. Cıvata ve somunun üç görünüşünü, önce
ince çizgilerle oluşturunuz.
Örnek uygulama: M 20 X 50 cıvata ve
somun çizimi.
Şekil: 1.83
Ø Şekli A4 formundaki resim kâğıdına
çiziniz
Ø Öğrenme faaliyeti 1.5.1.2’ deki somun
çizimini ve hesaplamalarını inceleyiniz.
Ø Somun ölçülerini işlem basamaklarında
belirtilen örnek uygulamadan
alabilirsiniz.
52
2. Çizimi kontrol ederek kavisli kısımları
kalın çizgilerle tamamlayınız.
Şekil.:1.84
Ø Kavisleri pergel yardımı ile çiziniz.
3. Çizimi koyulaştırarak tamamlayınız.
Şekil: 1.85
Ø Çizimi koyulaştırdıktan sonra fazla
çizgileri siliniz.
53
ÇEŞİTLİ PARÇALARIN CIVATA, SOMUN, SAPLAMA VE RONDELALI
BİRLEŞTİRME ÇİZİMLERİ
Üç parçanın cıvata , somun ve

rondela ile birleştirme çiziminde
işlem sırası..
Ø Birleştirilecek elemanların ön

görünüşlerini çiziniz ( çizim
yaparken resim üzerinden ölçü
alıp 2:1 ölçekli çizebilirsiniz ).
Şekil :1.86
Ø Şekli A4 formundaki resim kâğıdına çiziniz
Ø Şekilde ayrılmış durumdaki üç parça, sol
eksenden cıvata ile sağ eksenden cıvata ve
somunu ile birleştirilecek nitelikte
hazırlanmıştır.
Ø Birleştirilecek elemanları şekilde
gördüğünüz gibi iki cıvata ile
birleştirilmiş şeklin ön Şekil : 1.87
görünüşünü çiziniz. Dikkat; resim üzerindeki açıklamalar.
Ø Birleştirmenin elemanları ; cıvata, somun ve
rondeladır.
Ø Vidanın kör delikteki bağlantısına dikkat
edilmelidir. Dış vidanın diş üstü, kalın çizgi ile
çizilirken, iç vidanın artan kısmı, ince çizgi ile
çizilmelidir.
Ø Birleştirme elemanının geçtiği deliklerle
aralarında 0,5 mm boşluk olacağı dikkate
alınarak çizim yapılmalıdır.
54
Ø Birleştirme deliklerinin boşluklarında delik
ağızlarının çizgileri unutulmamalıdır.
Ø Birleştirilecek elemanları şekilde

gördüğünüz gibi iki cıvata ile
birleştirilmiş şeklin üst
görünüşünü çiziniz.
Şekil : 1.88
Ø Üst görünüşü çizerken, cıvatanın diş dibinin
şekline ve yönüne dikkat ediniz.
Ø Rondelaların çiziminde çift daire rondelanın
pahlı olduğunu belirtmektedir.
Ø Cıvata ile iki parçanın birleştirme
çizimi.
Örnek uygulama : Çizilen gerçek

şekli 2 : 1 ölçeğinde çizebilirsiniz.
Şekil 1. 89 : Cıvata ile bir leştir me

Ø Şekli A4 formundaki resim kağıdına çiziniz.
Ø Çizime eksenlerden başlayınız.
Ø Resmi önce silik çiziniz. Daha sonra
koyulaştırınız.
Ø Resmin doğruluğuna ve çizgi kalınlıklarına
dikkat ediniz.
55
Cıvata ve somun ile iki parçanın
birleştirme çizimi.

şekli 2 : 1 ölçeğinde çizebilirsiniz
Şekil 1. 90: Cıvata ve somun ile bir leştir me

Ø Şekli A4 formundaki resim kâğıdına çiziniz.
koyulaştırınız.
dikkat ediniz.
Saplama ile iki parçanın birleştirme
çizimi.

Şekil 1. 91: Saplamalı birleştir me
koyulaştırınız.
dikkat ediniz.
56
PİMLİ BİRLEŞTİRME ÇİZİMİ
Pimli birleştirme çizimi işlem sırası.
Ø Görünüşleri verilen üç parça, birbirine

takılacaktır. Montajdaki konik kertikli
pim TS 2337 / 16 – 3 x 23 ile
birleştirilecektir.
Ø Örnek uygulama Birleştirme için çizilen Şekil : 1.92
gerçek şekli 2: 1 ölçeğinde tam kesit Ø Şekli A4 formundaki resim kağıdına
olarak ve belirten yere çiziniz. çiziniz.
Ø Resim üzerindeki ölçülere göre çiziniz.
Ø Çizime eksenden başlayınız.
koyulaştırınız.
Şekil : 1.93
Ø Konik kertikli pimin ölçülerini ilgili
tablodan bakınız.
Ø Şekli A4 formundaki resim kağıdına
çiziniz.
Ø Çizime eksenden başlayınız.
koyulaştırınız.
57
KAMALI BİRLEŞTİRME RESMİ ÇİZİMİ
Kamalı birleştirme çizimi işlem

sırası
Ø Şekli verilen sınır çizgileri

ile eğimsiz kamalı
birleştirmenin resmini çiziniz. ŞEKİL : 1.94
Ø Örnek uygulama : Çizilen Ø Şekli A4 formundaki resim kağıdına çiziniz.
gerçek şekli 2 :1 ölçeğinde Ø Çizime eksenlerden başlayınız.
çizebilirsiniz
Ø Resmi önce silik çiziniz. Daha sonra koyulaştırınız.
Ø Resmin doğruluğuna ve çizgi kalınlıklarına dikkat
ediniz.
1.AŞAMA
Ø d çapına göre milin önden ve soldan görünüşleri
çizilir.
Şekil : 1.95
2.AŞAMA
Ø Soldan görünüşte daire üzerinde b,h,t1 ve 12
ölçülerine göre kama kesiti çizilir.
Ø Çizimde boşluk için 12ölçüsü dikkate alınmadan en
az 1mm aralıklı çizgiler çizilir. Ön görünüşte L
boyu işaretlenir.
58
Şekil : 1.96
3.AŞAMA
Ø Kesit düzleminin geçtiği yer belirlenir, koparılmış
kesit için mil üzerinde serbest el çizgisiyle sınır
çizilir.
Ø Soldan görünüşte göbek tarama alanı işaretlenir.
Ø Fazlalıklar silinerek resim ortaya çıkartılır.
Şekil : 1.97
4.AŞAMA
Ø Kesit düzlem çizgisi belirtilir. Yan görünüşe AA
kesiti yazısı yazılır.
Ø Tarama çizgileri çizilir, resim koyulaştırılır ve kesit
üzlemi yazılarak resim tamamlanır.
59
PERÇİNLİ BİRLEŞTİRME ÇİZİMİ
Tek Sıra Bindirme Perçinleme

çizimi işlem sırası.
Ø Ön ve üst görünüşü verilen iki

parçayı aşağıdaki açıklamalara
göre perçinlerle birleştiriniz.
Ø Örnek uygulama: Çizilen gerçek
şekli 2: 1 ölçeğinde çizebilirsiniz
Ø Birleştirme resminin üstten ve
önden görünüşünü ( kesit olarak
) çiziniz.
Şekil : 1.98
koyulaştırınız.
dikkat ediniz.
Açıklama :
Ø Perçin çeşidi TS 94 / 2 dir. d =
16 , S1 = 16 , S2 = 16 mm
Ø Bindirme perçinleme
yapılacaktır.
Ø Üst görünüşte 3 adet perçin
çizilecektir.
Ø Perçin boyu alınan perçin çapı ve
sac kalınlıklarına göre
hesaplanacaktır.
Şekil : 1.99
Ø Perçinleme ölçüleri ;
t = 2 d + 8 mm
e = 1 , 5 . d
s = s 1 + s 2 Toplam sac kalınlığı
60
dikkat ediniz.
Tek yamalı, tek sıra , tek kesitli

Perçinleme çizimi işlem sırası.
Ø Ön ve üst görünüşü verilen


Ø Birleştirme resminin üstten

ve önden görünüşünü ( kesit
olarak ) çiziniz. Şekil : 1.100
koyulaştırınız.
dikkat ediniz.
Açıklama :
Ø Perçin çeşidi TS 94 / 1’ dir. d =
20 , S1 = 18 , S2 = 18 mm
Ø Çift sıra bindirme perçinleme
yapılacaktır.
çizilecektir.
Ø Perçin boyu alınan perçin çapı ve Şekil : 101
sac kalınlıklarına göre Ø Perçinleme ölçüleri ;
hesaplanacaktır. t = 2 d + 8 mm
e = 1,5 d
e1 = O,9 e
61
s1 = 1,2 s
dikkat ediniz.
Çift sıra zikzaklı perçinleme çizimi
işlem sırası.
Ø Ön ve üst görünüşü verilen

Örnek uygulama: Çizilen gerçek
Ø Birleştirme resminin üstten ve Şekil : 1.102

önden görünüşünü ( kesit olarak Ø Şekli A4 formundaki resim kâğıdına çiziniz.
) çiziniz. Ø Çizime eksenlerden başlayınız.
koyulaştırınız.
dikkat ediniz.
Açıklama :
Ø Perçin çeşidi TS 94 / 1’ dir.
d = 16 , S1 = 15 , S2 = 14 mm
Ø Çift sıra zikzaklı bindirme
perçinleme yapılacaktır.
çizilecektir.
Ø Perçin boyu alınan perçin çapı ve Şekil : 1.103
sac kalınlıklarına göre Perçinleme ölçüleri ;
hesaplanacaktır. t = 2,6 d + 15 mm
e = 1,5. d
e1 = 0,6 .t
Havşa başlı için perçin boyu
1= s+d
Resmin doğruluğuna ve çizgi kalınlıklarına dikkat
ediniz.
62
KAYNAKLI BİRLEŞTİRME
Yandaki
şekilde
belirtilen
kaynaklı
yapım
resmini
1/5
ölçeğinde
çiziniz.
Şekil 1.104: Kaynaklı yapım resmi

Şekli A4 formundaki resim kağıdına
çiziniz.
Çizime eksenlerden başlayınız.
Resmi önce silik çiziniz. Daha sonra
koyulaştırınız.
Temiz ve düzenli çalışınız.
Resmin doğruluğuna ve çizgi
63
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı, aşağıdaki soruları cevaplayarak
belirleyiniz.
A) ÖLÇME SORULARI
1. Teknik resimde, bir vidanın gösterimi için doğru olan resim hangisidir?
A) B) C) D)
64
2. Teknik resimde,bir vidanın gösterimi için doğru olan resim hangisidir?
A) B) C) D)
Şekil : 1.107 SORUDA ŞEKİL NUMARASI KONMASI GEREKMEZ
3. Teknik resimde, bir dış vidanın ölçümlendirilmesinde doğru olan resim hangisidir. ?
A) B) C) D)
65
4. Teknik resimde, bir iç vidanın ölçümlendirilmesinde doğru olan resim hangisidir.?
A) B) C) D)
5. Teknik resimde, bir dış vidanın montaj resminde doğru olan resmi hangisidir.?
A) B) C) D)
66
6. Teknik resimde, bir dış sol vidanın ölçülendirilmesinde doğru olan ölçü hangisidir.
A) B) C) D)
7 Teknik resimde,bir dış vidanın gösteriminde doğru olan resim hangisidir ?
A) B) C) D)
8 Yukarıdaki şekil ne tür birleştirmedir?
A) Saplamalı birleştirme
B) Cıvatalı birleştirme
C) Cıvata ve somunlu birleştirme
D) Pimli birleştirme
67
9 Yukarıdaki şekil neyi ifade eder?
A) Pulu ifade eder.
B) Oringi ifade eder.
C) Yaylı rondelayı ifade eder.
D) Rondelayı ifade eder.
10. Yukarıdaki şekil hangi tip perçinlemedir?
A) Yamalı perçinleme, iki kesitli çift sıralı
B) Yamalı perçinleme, tek kesitli tek sıralı
C) Bindirme perçinleme, tek kesitli tek sıralı
D) Bindirme perçinleme, tek kesitli çift sıralı
68
ÖĞRENME FAALİYETİ–2
AMAÇ
Bu modüldeki eğitim ve öğretim faaliyetlerini başarı ile tamamlayan her öğrenci; TSE
standartlarına ve teknik resim kurallarına göre hareket ileten elemanların resimlerini
çizebilecek, sembollerini gösterebilecek, kataloglardan resimlerini okuyabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
TSE standartlarından ve teknik resim kurallarına göre çizilen hareket ileten
elemanlarının resimlerini ve sembollerini gösteren katalogları inceleyiniz. İlgili TSE
standartları araştırınız.
2. HAREKET İLETEN ELEMANLAR
2.1. Dişli Çar klar
Hareket ve güç iletiminde kullanılan, üzerinde eşit aralıklı ve özel profilli girinti ve
çıkıntıları bulunan silindirik veya konik yüzey elemanlara “dişli çark” denir.
Şekil 2.1: Kısa mesafeler de hareket iletim elemanları
69
Şekil 2.2: Kayış ile hareket iletimi Şekil 2.3: Zincir ile hareket iletimi
Şekil 2.4: Eksenler i paralel çalışan silindir ik yüzeyli dişli çarklar
Şekil 2.5: Eksenler i kesişen konik yüzeyli dişli çarklar
70
Şekil 2.6: Eksenleri farklı düzlemler de, dıştan ve içten çalışan düz dişli çar k
Dişli çarklar, hiçbir zaman tek olarak kullanılamaz, daima iki dişli kullanma
zorunluluğu vardır. Bunlara Dişli Çift adı verilir. Güç ve hareketin verildiği dişliye çeviren
(döndüren) diğerine de çevrilen (döndürülen) dişli denir.
2.1.1. Düz Dişli Çarklar
Şekil 2.7: Düz dişli çark
2.1.2.Helis Dişli Çar klar
Şekil 2.8 : Helis dişli çarklar
71
2.1.3. Konik Dişli Çar klar
Şekil 2.9: Konik dişli çarklar
2.1.4. Sonsuz Vida ve Karşılık Dişlisi
Şekil 2.10: Sonsuz vida ve kar şılık dişlisi
2.1.5. Zincir Dişli Çar klar
Şekil 2.11: Zincir dişli çar k

2.1.6. Kramayer Dişliler
Şekil 2.12 : Kr amayer dişli
72
2.1.7. Dişler ve Ortak Dişli Çar k Terimleri
Aşağıda, dişli çarklarda kullanılan genel ortak terimlerin adları ve işaretleri verilmiştir.
Dişlinin cinsine göre özel terimler burada verilmemiştir. Kullanılan terim ve semboller TS
3350' den alınmıştır. Bölüm dairesi ve çapı (d) : Dişli çarkın yuvarlandığı dairedir ve dişler
bu daire üzerinde oluşturulur.
Bu dairenin ölçüsüne de bölüm dairesi çapı denir.
Ø Diş üstü dair esi ve çapı (da) : Dişlerin üst kısımlarından geçen dairedir. Bu
dairenin ölçüsüne de diş üstü çapı denir.
Ø Diş dibi dair esi ve çapı (dt) : Dişlerin dip kısımlarından geçen dairedir. Bu
dairenin ölçüsüne diş dibi çapı denir.
Ø Adım (p) : Bölüm dairesi üzerinde bir diş kalınlığı ve diş boşluğundan oluşan

çevresel uzunluğa adım denir.
Ø Modül (m) : Birbirleriyle çalışan dişlilerde sabit bir oran olup bölüm dairesi
çapının diş sayısına bölünmesiyle bulunur. Çapsal adım olarak da
adlandırılabilir.
Ø Diş sayısı (z) : Bölüm dairesi üzerinde bir dolu veya bir bos diş sayısıdır,
genellikle dolu kısım anlaşılmalıdır.Bölüm dairesinin modüle oranını ifade eder.
Ø Diş yüksekliği (h) : Dişin, diş başından diş dibine kadar olan mesafesidir.
Ø Diş başı yükseklini (ha),: Diş üstü ile bölüm dairesi arasındaki mesafedir.
Ø Diş dibi yüksekliği (ht) : Diş dibi ile bölüm dairesi arasındaki mesafedir.
Ø Diş kalınlığı ve diş boşluğu (s, e) : Dişli sistemine göre, bölüm dairesi üzerinde
adımla ilgili olan dolu ve boş mesafedir.
73
Şekil 2.13: Genel dişli çar k terimleri
2.1.8. Diş Profilleri ve Çizimleri
Pratikte çeşitli diş sayılarına sahip dişli çarkları,birbiri ile değiştirmek suretiyle,
kusursuz bir kavrama ve çalıştırma durumu sağlamak gerekir. Bunun için dişlerin, diş yan
yüzeylerine ait kavrama ergilerinin birbiri ile çakışması ve alıştırılması sağlanmalıdır. Bu
eğriler her diş için simetrik olmalıdır. İmalatta kavrama eğrisi olarak, evolvent veya sikloid
eğrileri kullanılır.
Ø Evolvent dişlileri
Ø Evolvent eğrisi
Daire evolventi, sabit bir daire (temel daire) üzerinde yuvarlanan doğrunun, bir
noktası tarafından meydana getirilir. Eğri, noktaların birleştirilmesi ile oluşturulur.
Uzunluğu AB = n.D kadar olan F ipi, çapı D olan bir daire üzerine sarılmıştır. B
noktasından sabit olan bu ipin A ucundan tutulup açılırsa A noktası bu sırada bir yol izler,
örneğin A1, A2, A3...noktaları belirli noktalar olsun. Son nokta ise A12'dır. Böylece
dairenin açınım uzunluğu 112 yayı olarak görülebilir. Sonuçta A noktasının çizmiş olduğu
eğri Evolvent eğrisi veya daire açınımı eğrisidir. Bu şeklin çizilebilmesi için geometrik çizim
metotları uygulanır. Temel daire, istenilen eşit parçalara bölünür (şekilde, 12 parça) ve
merkeziyle birleştirilir. Her bölüm noktasından çembere teğetler çizilir. Bölme noktasından
her teğetin değme noktasına kadar olan yay uzunlukları sırayla ait oldukları teğetlerin
74
üzerine taşınır. Teğetler üzerindeki (1, 2, 3, 4, 10, 11,12) bölme noktalarını uygun eğrilerle
birleştirdiğimizde evolvent eğrisi çizilmiş olur (Şekil 2.14).
Şekil 2.14 : Evolvent eğr isi
Ø Yaylar la Pr atik Çizim (Gr ant metodu)
1 Yatay ve dikey eksenler çizilir.
2 Bölüm dairesi çizilir.
3 ha, hf değerlerine göre diş dibi ve diş üstü dairesi çizilir.
4 d / 2 Y = 320 / 2 Y = 160 Y mm' ye uygun 2 temel dairesi çizilir.
Y = 1 / 60 . d = 1 / 60 . 320 = 5,33 mm' dir.
5 A noktasına göre R1 ve R2 yarı çaplarının merkezi, temel daire üzerinde işaretlenir
ve yaylar çizilir.
R1 = m . b’ (Çizelgeden diş sayısına göre)
R2 = m. . c ‘(Çizelgeden diş sayısına göre)
6 C noktası merkezle birleştirilir. Diş dibi dairesi
ile kesiştiği yerde köşe R = 0,166 . m = 0,166.20 = 3,33 mm’ye uygun yuvarlatılır.
75
Şekil 2.15 : Diş sayısına gör e b ve c faktör leri
76
Seki1 2.16: Yaylarla pr atik diş pr ofili çizimi
Yaklaşık metot :
1 Eksenler çizilir.
2 Bölüm dairesi, diş üstü ve diş dibi dairesi çizilir.
3 Temel daire çizilir.
4 A noktasında R = d / 8 oranıyla merkez bulunur ve BAC yayı çizilir.
5 C noktası O merkeziyle birleştirilir.
6 Diş dibi ile kesişme yeri yuvarlatılır.
77
Şekil 2.17: Yaklaşık metotla diş pr ofili çizimi
Ø Sikloid Dişliler
Ø Sikloid Eğr iler i
Yuvarlanan daire üzerindeki bir noktanın meydana getirdiği eğriye denir. Eğer bu
daire bir doğru üzerinde yuvarlanırsa SİKLOİD, başka bir daire üzerinde yuvarlanırsa
EPİSİKLOİD, bir dairenin içerisinde yuvarlanırsa HİPOSİKLOİD eğrisi olur
78
Şekil 2.18: Episikloid eğr isi
Şekil 2.19: Sikloid Eğrileri
Ø Sikloid Eğr iler i ile Diş Pr ofilinin Çizimi
Sikloid eğrileri ile diş profilleri iki şekilde oluşturulur.
Ø Episikloid hiposikloid eğr ili dişliler
Dıştan çalışan dişlilerde diş üstü eğrisi episikloid, diş dibi eğrisi hiposikloid eğrisiyle
oluşturulur
79
Sekil 2.20: Episikloid hiposikloid eğr ileriyle diş pr ofili çizimi
Ø Sikloid eğr ili dişliler
Eğrinin oluşturulmasına uygun olan ve düz bir yüzey üzerine sıralanmış dişleri
bulunan kramayer dişleri, sikloid eğrisine göre meydana gelir.
80
Şekil 2.21: Sikloid eğriler iyle diş pr ofili çizimi
81
Şekil 2.22: Dişli for mülleri
82
2.1.9. Dişli Çar k Resimlerinin Çizilmesi
Dişli çark resimlerinin çizimi TS1882'de standardize edilmiştir. Dişler, özel kesici
takımlarla standart biçimde yapıldığından resimleri çizildiğinde diş profilinin gösterilmesine
gerek yoktur. Dairesel görünüşlerinde, diş üstü çapı dolu, bölüm dairesi çapı eksen çizgisiyle
(noktalı kesik) gösterilir. Diş dibi dairesi çizilmez. Fakat diş dibini göstermek fayda
sağlayacaksa, bu taktirde, diş dibi dairesi sürekli ince çizgi ile gösterilir .Diğer görünüşlerde
ise dişli çark kesit olarak çizildiğinde diş dibi çizgisi kalın çizilir, diş yüksekliği kadar kısım
taranmaz. Alın dişlilerinin normal ve kesit görünüşlerde, ifade edilmesi görüldüğü gibidir.
Diğer dişlilerin gösterilmesi ayrıca ilgili konular içinde açıklanmıştır.
Şekil 2.23 : Dişli çarklar ın resimlerinin çizilmesi
Şekil 2.24: Dişli çar klar ın r esimler inin çizilmesi
Dişli çarkların tek tek veya dişli çifti halinde gösterilmeleri üç şekilde olmaktadır.

Ø Normal çizim: Görünüşlerin tam olarak çizilmesi,
Ø Basitleştirilmiş çizim: Ana çizgilerin ve bölüm dairesinin çizilmesi,
Ø Şematik çizim: Bölüm dairesi ve eksenlerin çizilmesi.
83
Şekil 2.25: Dişli çarklar ın resimler de göster ilmesi
84
2.1.10 Dişli Çar k Yapım Resimleri
Dişli çarkların yapım resimleri, biçimlendirme metoduna uygun ve gerekli tüm
bilgileri kapsayacak şekilde yeterli görünüşlerle çizilir.
Şekil 2.26: Düz dişli çar k yapım r esmi
Şekil 2.27: Düz dişli çarklar ın vites kutusunda kullanılması
85
Şekil 2.28: Helis dişli çark yapım resmi
Şekil 2.29: Helis dişli çarkların vites kutusunda kullanılması
86
Şekil 2.30: Konik diş yapım resmi
Şekil 2.31: Konik dişli çar kın difer ansiyelde kullanılması
87
2.2. Yaylar
2.2.1.Yayların Tanımı ve Çeşitleri
Yay, üzerine etkiyen kuvvetin yönünde esneyerek bu etkiyi karşılayan ve kuvvet
kalktığında tekrar ilk konumunu alan bir elemandır.
Şekil 2.32: Yay çeşitler i
2.2.2. Basma Yayların Çizimi Ölçülendirilmesi Sembolle Gösterilmesi
Ø Yay elemanlar ı
Da = Dış çap
Dm= Ortalama çap
Di = İç çap
P = Yay adımı
S = Sarım ( kangal ) açınım boyu
L = Yay açınım boyu
Lo = Yay boyu
d = Tel çapı
gm = Gevşeme miktarı
α = Genleşme katsayısı
i = Sarım katsayısı
dmç = Malafa çapı
Önemli formüller
88
Şekil 2.33: Basma yayın elemanları
Şekilde bir basma yayın görünüşleri verilmiştir. Yaylar resimlerde görünüş, kesit,
sembol olmak üzere üç şekilden biri ile de gösterilebilir.
Yay standart olarak belirtilirken sıra ile adı, standart numarası, ortalama çapı, tel çapı,
boyu yazılır.
Ör nek :
Şekil 2.34: Basma yay standar dı
89
Şekil 2.35: Basma yayın gör ünüşler i
Şekil 2.36: Basına yayının imalat r esmi
2.2.3. Çekme Yayların Çizimi Ölçülendirilmesi Sembolle Gösterilmesi
Elemanların hesabı
Uygulama örneği : d = 2 mm çapında, a= 0,06 telden, Lo = 92 mm, i= 30 ve gm =
3,6 mm ölçülerinde sarılacak basma yayın iç çapı ( D ) ne kadar olur ?
Çözüm :
Lo = i . P + d, 92 = 30 . P + 2, P = 3 mm
90
gm = Di . P . a, 3,6 = D1 . 3 . 0,06 D1 = 20 mm olur.
Şekil 2.37: Çekme yayın elemanları
Şekilde bir çekme yayın görünüşleri verilmiştir.Çekme yayın basma yaydan en önemli
farkı, adımın tel çapına eşit olmasıdır. Ayrıca yayın iki tarafı kancalıdır.
Çekme yayların ; görünüş, kesit, sembol resimleri, şekillerdeki gibi çizilir.Yay standart
olarak belirtilirken sıra ile adı, ortalama çapı, tel çapı, boyu, standart numarası yazılır.
Ör nek:
Şekil 2.38: Çekme yay standar dı
91
Şekil 2.39: Yay sembolü
Şekil 2.40: Çekme yayının imalat resmi
2.2.4. Burulma Yayların Çizimi Ölçülendirilmesi Sembolle Gösterilmesi
Burulma yayları yuvarlak tellerden helisel olarak sarılarak elde edilirler. Yay
başlarındaki kollar bağlanacak parçalara bağlı olarak çeşitli biçimlerde yapılır.
92
Aşağıda bir burulma yayının yapım resmi görülmektedir. Resim üzerinde genellikle
ortalama çap ( Dm ), yay uzunluğu ( Lo ) , tel çapı ( d ), kol uzunluğu ve konum ölçüleri
verilir ve gerekirse kuvvet diyagramı çizilerek çalışma açısı ve kuvvet belirtilir. Resmin
yanına da halka sayısı, tel uzunluğu, helis yönü ( sol helis için ) tel gereci, son işlem durumu
yazılır.
Şekil :2.41: Bur ulma yay
2.3. Kamlar
2.3.1. Tanımı ve Çeşitleri
Diğer makine elemanlarıyla elde edilemeyen ve düzgün olmayan özel hareketler kam
adı verilen özel makine elemanlarıyla elde edilir. Kamlar bu hareketleri özel biçimleri
sayesinde gerçekleştirilirler. Buna göre; düzgün olmayan veya özel hareketlerin elde
edilmesini sağlayan ve bu hareketlerin takipçi denilen elemanlarla mekanizmaya aktaran
özel şekilli makine elemanlarına kam denir.
Kullanıldığı yerler: Genellikle otomatik kumanda sistemlerinde, otomatik
makinelerde, torna tezgahlarında (kesici takımların hareketlerinde), patlamalı ve yanmalı
motorlarda, tekstil makinelerinde, matbaa makinelerinde, dikiş makinelerinde, çamaşır
makinelerinde vb. kullanılır.
2.3.1.1.Kam Çeşitleri
Ø Tek etkili kam
Ø Çift etkili kam
93
Şekil 2.42: Kam çeşitler i
Kam sistemleri üç ana bölümden meydana gelir.
· Kam
· İtici veya takipçi
· Gövde ve teferruat
Şekil :2.43 Kam sistemi
94
2.3.2. İtici Tanımı ve Çeşitleri
Şekil 2.44: İtici Çeşitler i
2.3.3. Düzgün Hareket Sağlayan Kam Çizimi
Örnek problem: Bir kam sisteminde itici kursu: 35 mm, iticinin en düşük konumu ile
kam mili arası: 30 mm,mil çapı: 35 mm, göbek çapı: 50 mm.dir. Göbeğe kama kanalı
açılmıştır. b=10 mm, t2=3,3 mm. Kam saat ibresi ters yönünde dönmekte ve bir dönüsünde
iticiye su hareket özelliklerini sağlamaktadır:
a. 0°60° dönüşte ayni yükseklikte kalıyor.
b. 60°120° dönüşte 20 mm yükseliyor.
c. 120°150° dönüşte 20 mm yükseklikte kalıyor.
d. 150°210° dönüşte 15 mm yükseliyor.
e. 210°240° dönüşte aynı yükseklikte kalıyor.
f. 240°360° dönüşte 35 mm iniyor.
Verilen hareket özelliklerine göre önce hareket diyagramı çizilir.
Ø x ve y yönünde eksenler çizilir.
Ø Yatay eksen üzerinde 12 eşit parça işaretlenir (360°’ lik açı burada 30° lik açıyı
temsil edecek şekilde kabul edilmiştir. Farklı bölüntüler tasarlanabilir).
95
Ø Düşey eksen üzerinde itici kursu işaretlenir. Kurs üzerinde 20+15 mesafeleri
işaretlenir.
Ø Düzgün hareketin yol çizgisi duruşlar hariç,bir doğru olduğundan ;
· Duruşa ait OB çizgisi çizilir (A noktası oluşur).
· Yükselişe ait BD çizgisi çizilir (C noktası oluşur).
· Duruşa ait DE çizgisi çizilir.
· Yükselişe ait EG çizgisi çizilir (F noktası oluşur).
· Duruşa ait GH çizgisi çizilir.
· İnişe ait HL çizgisi çizilir I,J, K noktalan oluşur).
Ø Kam pr ofilinin çizimi ise şu şekilde yapılır :
· İki ana eksen çizilir(yataydüşey).
· Temel daire çizilir(a=30=R temel daire yarıçap).
· Temel daire 12 eşit parçaya bölünür (her bölüntü 30° olacak şekilde).
· Daire merkeziyle bu bölüntüler birleştirilerek uzatılır.
· Bu çizgiler üzerinde, diyagramdan ölçülerek alınan A...L noktaları
işaretlenir.
· Bulunan bu noktalar uygun yaylarla birleştirilerek kam profili elde edilir.
Şekil 2.45: Düzgün har eket diyagramı ve kam
96
2.3.4. İticiye Harmonik Hareket Sağlayan Kam Çizimi
Ø x ve y yönünde eksenler çizilir.
Ø Yatay eksen üzerinde 12 eşit parça işaretlenir (360° lik açı, her bölüntü 30° lik açıyı
temsil edecek şekilde kabul edilmiştir.)
Ø Düşey eksen üzerinde itici kursu işaretlenir.
Kurs üzerinde 20+ 15 mesafeleri işaretlenir.
Ø Hareketin yol çizgisi duruşlar hariç eğri olduğundan;
· Duruşa ait OB düz çizgisi çizilir (A noktası oluşur).
· B noktasında 20 mm.lik yükseliş için yarim daire çizilir dört eşit parça
alınarak a, 3, b ve 4 noktaları işaretlenir. Bu noktalar yatay olarak çizilir ve
C, D, E ve F noktaları elde edilir (BD arası hızlanarak yükselir, DF arası
yavaşlayarak yükselir).
· Duruşa ait FG düz çizgisi çizilir.
· G noktasında 15 mm yükseklik için yarim daire çizilir, dört eşit parça
alınarak 5, c, 6, d ve 7 noktaları işaretlenir. Bu noktalar yatay olarak çizilir
ve G, H, i, J, K noktaları elde edilir (Gl arası hızlanarak yükselir, IK arası
yavaşlayarak yükselir).
· Duruşa ait KL düz çizgisi çizilir.
· 12 noktasında 35 mm iniş için yarim daire çizilir, dört eşit parça alınarak 8,
9, 10, 11 ve 12 noktaları işaretlenir. Bu noktalar yatay olarak çizilir ve M,
N, O ve P noktaları elde edilir (LN arası hızlanarak iniş, NP arası
yavaşlayarak iniş).
· OP arasındaki 17 adet nokta uygun şekilde birleştirilerek hareket diyagramı
çizilmiş olur.
Kam pr ofilinin çizimiyse şu şekilde yapılır .
(Düzgün hareketli kam profilinin çiziminde kullanılan işlemler aynen uygulanır)
97
Şekil 2.46: Har monik hareket diyagr amı ve kam
2.3.5 Düzgün Değişen Hareketli Kamın Çizilmesi
Ø Ver ilen har eket özellikler ine gör e har eket diyagr amının çizilmesi

· x ve y yönünde eksenler çizilir.
· Yatay eksen üzerinde 12 eşit parça işaretlenir (360° lik açı burada 30° lik açıyı
temsil edecek şekilde kabul edilmiştir.)
· Düşey eksen üzerinde itici kursu işaretlenir. Kurs üzerinde 20+15 mesafeleri
işaretlenir.
· Hareketin yol çizgisi duruşlar hariç eğri olduğundan;
o Duruşa ait O,A, B düz çizgisi çizilir.
o b.Yardımcı çizgi çizilir. B noktasından 1 ve 2 sn sonunda elde edilen dört
eşit parça işaretlenir. Bu noktalar 20 mm yüksekliğin üzerinde l' ve 4'
noktaları C ve D noktalarını elde edecek şekilde yatay olarak uzatılır
(hızı artarak).
o Duruşa ait DE düz çizgisi çizilir.
o Yükselişe ait E noktasından yardımcı çizgi çizilir. Hız azalarak 1 ve 2 sn
sonunda elde edilen 4 eşit parça işaretlenir (1 ve 4 noktaları). Bu noktalar
15 mm mesafede l' ve 4' noktaları, F ve G noktalarını elde edecek şekilde
yatay olarak uzatılır.
o Duruşa ait GH düz çizgisi çizilir.
98
o İnişe ait HL arasını çizmek için (hız gittikçe azalarak) yardımcı çizgi
üzerinde 16 eşit parça işaretlenir. 1, 4, 9 ve 16 noktalarından 35’ mm.lik
kurs çizgisi üzerine 1', 4', 9' ve16' noktaları bulunur.
o Buradan yatay çizgilerle i, J, K ve L noktaları elde edilir.
o O...L arasındaki 13 adet nokta birleştirilerek hareket diyagramı çizilmiş
olur.
Ø Kam pr ofilinin çizimiyse şu şekilde yapılır .
(Düzgün hareketli kam profilinin çiziminde kullanılan işlemler aynan uygulanır)
Şekil 2.47: Düzgün değişen hareket diyagr amı ve kam
2.3.6. Pergel Yardımıyla Kam Çizimi
Motorlarda kullanılan emme ve egzoz supaplarının ve tulumba pistonlarının hareketini
sağlayan kamlar yukarıda anlatıldığı şekilde çizilebildiği gibi pergel yardımıyla ve diğer
geometrik çizim yöntemleriyle de elde edilebilir.
1.Örnek
Ø Kurs: 15 mm
Ø Temel daire: 40 mm
Ø Dönüş, saat ibresi yönü
Ø Supap 170°’ lik açıda kapalı
Ø Supap 105°’ lik açıda açılıyor
Ø Supap 105°’ lik açıda kapanıyor
99
Kam pr ofilinin çizimi
Yatay ve düşey eksenler çizildikten sonra pergelle
· Temel daire çizilir.
· 170°/2=85° açılar işaretlenerek A ve D noktaları bulunur.
· 15 mm kursu mesafesi işaretlenir. R10 yarıçaplı daire çizilir.
· 040 ve 020'lik dairelere R=50 mm.lik yayla dıştan teğet yay çizimi metodu
uygulanarak
· merkezler (m) bulunur. Sonra AB yayı ve CD yayı çizilir.
· A, B, C, D, noktalarını birleştiren yaylar kam profili oluşturur.
2. Örnek
Ø Kurs 30mm
Ø Temel daire: /2152mm
Ø Dönüş : Saat ibresi yönü
Ø AB arası : Duruş
Ø BC arası : Yükseliş
Ø CD arası : Yükseliş
Ø DE arası : Yükseliş
Ø EF arası : Yükselişiniş
Ø FA arası : İniş
Kam pr ofilinin çizimi
· Yatay ve düşey eksen çizilir (M1 merkezi elde edilir).
· M2 merkezi bulunur (yatay eksene göre üst tarafa 9 mm, düşey eksene göre
sağa 23 mm).
· M3 merkezi bulunur (yatay eksene göre üst tarafa 40 mm, düşey eksene göre
sağa 22 mm).
· M1 merkezine göre, R26 ile temel daire çizilir.
· M2merkezine göre, R51 ile Ba yayı çizilir (R51 ile R56 kesişmesi a noktasını
verir).
· M1 merkezine göre, R56 ile ab yayı çizilir. (R56 ile R20 kesişmesi b noktasını
verir).
· M3 merkezine göre, R20 ile bA yayı çizilir.
· a noktasında R20 ve b noktasında R4 yayı ile teğet yay çizim metoduyla M4 ve
M5
· merkezleri bulunarak, CD ve EF yayları elde edilir.
100
Şekil 2.48: Per gel yar dımıyla kam çizimi
2.3.7. Kam Yapım Resmi
Verilen probleme veya hareket diyagramına göre kam profili çizilir. Kamın oluşması
için gerekli diğer ölçü ve özellikler belirlenir. Gerekli görünüş sayısı tespit edilerek kam
yapım resmi tamamlanır.
Örnek
Pergelle çizilen kam profilinde açıklanan ikinci örneğe ait kamın imalat resminin
çizilmesi.
Verilen belgelere göre kam profili çizildikten sonra imalat için şu bilgilerin verildiği
kabul edilmiştir:
Ø Göbek çapı, 035 mm göbek uzunluğu levhadan itibaren10 mm öne doğru çıkmış.
Ø Göbeğe 20 mm.lik delik ve bu deliğe kama kanalı açılmıştır.
Ø Levha kam genişliği, 15 mm. tüm diş köşeler ve dipler 1,2 mm kavislerle
şekillendirilmiştir.
Ø Göbek dişi 2x45° pahlıdır.
Ø 020'lik deliği ve kam Diş yüzeyi Ra O,4 kalitede, diğer tüm yüzeyler Ra6,3 kalitede
işlenmiştir.
Ø 020'Iik delikte H7 toleransı mevcuttur. Buna göre kamın çizilmiş profili üzerine
göbek ve delik, sol tarafına bir tam kesit çizilerek gerekli tüm bilgileri verilir.
101
Şekil 2.49: Kam yapım r esmi
2.4.Kasnaklar
2.4.1.Tanımı ve Çeşitleri
Kasnak, döndürülen bir milin hareketini, bir veya birkaç kayış yardımıyla başka bir
mile aktarmak için kullanılan makine elemanıdır.Kayış, kasnaklar arasında irtibatı ve
hareketin iletilmesini sağlayan çeşitli profillerdeki ara bağlantı elemanıdır.
Kasnaklar genellikle 3 ana kısımdan oluşur.
Ø Göbek: Kasnağın göbeğe geçen kısmıdır.
Ø İspit: Kayışın oturduğu dış çemberdir.
Ø Gövde: Göbekle ispit arasında kalan kısımdır.
102
Şekil 2.50: Kasnak kısımları
2.4.2.Kasnak Çeşitleri
Ø Düz kayış kasnaklar
Ø V Kayış kasnaklar
2.4.2.1.Düz Kayış Kasnaklar
Düz kayışlar (TS 148) birlikte çalışacak şekilde yapılan düz kasnaklar TS 148/3'e göre
standartlaştırılmıştır.
Kasnak ölçüleri standart çizelgelerden alınmalıdır. Düz kayış kasnaklar şekil 2.51’de
görülmektedir. Şekil 2.52 'de ise dışı bombeli bir düz kayış kasnağın teknik resmi
görülmektedir.
Şekil 2.51: Düz kasnağın gösterilmesi
103
Şekil 2.52: Düz kayış kasnaklar
2.4.2.2.V Kayış Kasnağı
Silindirik yüzeylere V seklinde kanallar açmak suretiyle meydana getirilen
kasnaklardır. Elektrik,dikiş makineleri, motorlu taşıtlar vb çok kullanılır. Miller arası orta
mesafelerde ve makine imalatında kullanılır. Dış yüzeye açılan trapez kanal açısı 32° 36°
arasında değişir. İleteceği güce göre kanal sayısı değişir. Vkayış kasnaklarında (dm)
ortalama çapı esas alınır. Kasnak çapı büyük tercih edilmelidir. Kayış hızı 25 ms'yi
geçmemelidir. Bu kasnaklar V kayışlarıyla birlikte kullanılır. Eksiz kayışlar TS 198'e göre
standartlaştırılmıştır. Kayışın kasnaktaki kanalların yan yüzeylerine iyi oturması şarttır. V
kayış kasnakları TS 148/1 ve TS 148/2 standardına göre çeşitli sekil ve ölçülerde yapılır.
Normal ve dar kayışlar için Vkayış kasnak resimleri aşağıda görülmektedir.
104
Şekil 2.53: V – Kayış kasnaklar
2.4.2.3.V Kasnağın Standart ile Gösterilmesi
Şekil 2.54: V kasnağın standar t gösterilmesi
2.4.2.4. Senkronize Kasnaklar
Senkronize kayışlı hareket sistemi, senkronize kayış ile iki veya daha fazla senkronize
kasnaktan meydana gelen sistemdir. Hareket veya güç iletimi kayış dişleriyle kasnak
dişlerinin birbirine geçerek teması ile sağlanır (Şekil 2.55).
Şekil 2.55: Senkr onize kayışlı har eket sistemi
105
Senkronize kasnak: Çevresine eşit aralıklarla enine özel profilli dişler sıralanmış
makine elemanıdır.
Senkronize kayış: Düzgün aralıklarla sıralanmış trapez biçimin enine dişlerden
meydana gelen ve enine kesiti dikdörtgen olan bir mekanik güç iletim elemanıdır.
Senkronize kasnak ve kayışlara ait şekil ve genel terimler Şekil 2.56' da görülmektedir.
Şekil .2.56: Senkr onize kayış ve kasnak elemanları
Senkronize kayışlar ilettikleri güç ve adıma göre sembolize edilir. Senkronize
kasnaklar da kayışlara göre şekillendirilir. Göbek ve gövde kısımları Vkayış kasnaklarında
olduğu gibidir.
Senkronize kayış ve kasnağın standart gösterilmesi
106
Şekil 2.57: Senkr onize kayış ve kasnağın standar t gösterilmesi
2.4.3. Kasnak Yapım Resimleri
2.4.3.1. Düz Kayış Kasnak Yapım Resmi
Şekil 2.58: Düz kayış kasnak yapım resmi
107
2.4.3.2. V Kayış Kasnak Yapım Resmi
Şekil 2.59: V Kayış kasnak yapım r esmi
108
2.4.3.3. Senkronize Kayış Kasnak Yapım Resmi
Şekil 2.60: Senkr onize Kayış kasnak yapım r esmi
2.5.Yataklar
2.5.1. Tanımı ve Önemi ve Çeşitleri
Bir sistemde dönel ve doğrusal hareketleri bir yerden bir yere nakletmek amacıyla
millerin üzerine kayış, kasnak,dişli çark, zincir, kaplin ve kavramalar bağlanır. Yataklar ise
millerin görevini yapabilmesi için desteklik yapar ve hareketini kolaylaştırır.
Yataklar, iki elemanın çeşitli yönlerdeki hareketinin en az sürtünmeyle meydana
gelmesini sağlarken etki eden kuvvet doğrultusunda hareketine engel olur. Hareketin dönel
olması durumunda mili destekleyen elemana YATAK, doğrusal olması durumunda KIZAK
adı verilir. Bu açıklamalara göre yatak tanımı su şekilde yapılabilir: Dönel ve doğrusal
hareket altında kuvvet ve hareket ileten mil, aks ve tabla gibi elemanların eksenel ve radyal
yöndeki kuvvetleri taşıyan ve destekleyen elemanlara “yatak” denir.
Yataklar, kullanıldıkları sistemlerin çeşitli olması ve çalışma şartlarının değişken
olması sebebiyle çok değişik tiplerde yapılırlar.Bunların seçimi; sistemdeki hız, kuvvet,
basınçlı sürtünme, yağlama, kapladığı yer, çalışma şartları ve bakim faktörleri dikkate
alınarak yapılır.
109
Ø Çeşitleri
Yataklar, dönel hareketli yuvarlak kesitli milleri taşıyacak ve onların dönmesini
kolaylaştıracak şekilde, genellikle dairesel şekilli olarak üretilir. Yatakların, bağlantı,
yağlama, sökme ve takma işlemleri için değişik konstrüksiyonlar vardır. Dönmenin olayının
meydana geldiği kayma yüzeyinin cinsine ve dönme hareketine gösterdiği dirence göre
yataklar iki ana grupta toplanabilir
Ø Kayma Dirençli (Kaymalı)Yataklar
Ø Yuvarlanma Dirençli (Yuvarlanmalı=Rulmanlı) Yataklar
Şekil 2.61: Yatak çeşitleri
2.5.2. Kayma Dirençli (Kaymalı) Yataklar
Millerin yatak içinde kayarak hareket eden kısımlarına muylu denir (Sekil 2.61).
Muylular, yatak gövdesine açılmış delik veya yatak gövdesine sıkı geçirilmiş bir zarf veya
burç içersinde kayarak çalışır. Bu nedenle bu yataklara KAYMALI YATAK denir.
Kayma dirençli yataklar iki çeşittir.
Ø Radyal (Enine) Yataklar
Yatağa gelen yük yatak eksenine dikey etki ediyorsa bu tip yataklara, Radyal yatak
denir.
110
Şekil 2.62: Radyal yatak çeşitleri
Yatak burçları tek veya iki parçalı olarak takıldıkları gövdeye uygun veya
standartlaştırılmış şekilde düz ve faturalı olarak yapılırlar yukarıda standartlaştırılmış burçlar
görülmektedir.
Şekil 2.63: Yağlama kanallar ı
Şekil 2.64: Yağlama elemanları
Şekil 2.65: Yatak bur cu imalat resmi
111
Ø Eksenel (Boyuna) Yataklar
Bu yataklarda yük, mil eksenine paralel olarak etki yapar. Muylu ise kalın yüzeyleri
üzerinde sürtünerek çalışır. Bu çalışma sırasında aşınmadan dolayı parçaların aşağı inmesini
önlemek ve kolayca çalışmasını sağlamak amacıyla mil alın yüzeyine, değiştirme imkanı
olan bronz veya demirden yapılmış kayma plakaları konur. Yağ kanalları bu plakaların alın
yüzeyine açılır.
Şekil 2.66: Eksenel yataklar
2.5.3.Yuvarlama Dirençli Yataklar
2.5.3.1. Tanımı ve Önemi
İki cismin birbiri üzerinde yuvarlanmasından meydana gelen enerji kayıpları, bu iki
cismin birbiri üzerinde kaymasından doğacak enerji kayıplarından genellikle çok daha azdır.
Bu nedenle makinelerde rulman adi verilen (Fransızca’ dan; roulement = yuvarlanma) ve
muylulara takılarak kayma sürtünmesini azaltıp dönme sırasında muylular için hem destek
hem de kılavuzluk görevi gören organlar kullanılır. Ama hareket bir yuvarlanma elemanı
üzerinde olduğu için "RULMANLI YATAK" veya "YUVARLANMA DIRENÇLI
YATAK" olarak isimlendirilir. Rulmanlı yataklar, kayma yerine yuvarlanma sürtünmesi
meydana getirerek enerji kayıplarını büyük ölçüde azalttığı için makine imalatlarında çok
kullanılır. Çok büyük dönme hızları sağlayan bu yatak tipleri çok fazla kuvvetlerin ve
yüklerin bulunduğu yerlerde tercih edilmez.
Rulmanlı yataklarda yuvarlanma elemanının direkt olarak muylu veya yatak yuvası ile
irtibatı yoktur. Yuvarlanma elemanı, muylu üzerine sıkı geçirilen bir iç bilezik ve yatak
yuvasına geçirilen bir diş bilezik arasına yerleştirilmiştir.
112
Türkiye'de yeni kurulan ORS (Ortadoğu Rulman Sanayi) çeşitli tip ve özelliklerde
rulman üretmektedir.
Bunlarla ilgili standartlar; DINISO ve TS Standartlarıdır. Türk Standartları Enstitüsü
çok az rulman standardı çıkarmıştır. Bunlar önemli olmayan standartlardır. Bu nedenle
şimdilik uluslar arası standartlardan faydalanılacaktır.
Ø Rulmanlı Yatak Elemanlar ı
Rulmanlı yatağı meydana getiren parçalar, özelliklerine göre değişik ölçü ve şekillerde
yapılmışlardır. Genelde bir rulman 4 ana kısımdan oluşmuştur.
Ø Bilezikler
Şekil 2.67: Yuvar lanmalı yataklar ın elemanlar ı
Ø Yuvar lanma Elemanlar ı
Şekil 2.69: Yuvar lanma elemanlar ının çeşitler i

113
Ø Kafes
Şekil 2.70: Kafes çeşitler i
Ø Özel kısımlar
Şekil 2.71: Rulmanlar ın özel kısımlar ı

2.5.4.Yatak Çeşitleri
Rulmanlı yataklar karşılaştıkları kuvvet şekline ve yuvarlanma elemanlarına göre iki
ana bölümde incelenir.
Ø Bilyeli yataklar : Yuvarlanma elemanı bilye olan radyal ve eksenel yataklardır.
114
Şekil 2.72: Bilyeli yataklar
Ø Silindir ik makar alı yataklar : Yuvarlanma elemanı silindir olan radyal ve eksenel

yataklardır.
Şekil 2.73: Silindirik makar alı yatak
Ø Konik makar alı yataklar : Yuvarlanma elemanı kesik koni olan Radyal ve eksenel

yataklardır
115
Şekil 2.74: Konik makar alı yatak
Ø Fıçı (masur a) makar alı yataklar :

Yuvarlanma elemanı fıçı seklindeki makaradan meydana gelen Radyal ve eksenel
yataklardır
Şekil 2.75: Fıçı makar alı yatak
Ø İğneli Yataklar : Yuvarlama elemanı (çapına göre boyu fazla olan ve iğne olarak
isimlendirilen) silindirik yataklardır
116
Şekil 2.76: İğneli yatak
2.5.5. Yatak Tipleri
Yatakların, karşıladıkları kuvvet türüne ve yuvarlanma elemanına göre çeşitli
biçimlerde yapılması gerekir. Sadece Radyal veya eksenel yükleri karşılayan yatak imalatı
yapılmasına rağmen,genellikle makinelerde her iki kuvveti karşılayacak tipte yatak
kullanılması tercih edilmektedir. Montaj durumu ve çalışma şartları da dikkate alınarak
üretici firmalar çok çeşitli tiplerde rulman geliştirmişlerdir
Şekil 2.77: Kar şıladıklar ı kuvvet yönler ine gör e yatak çeşitler i
117
2.5.5.1. Rulmanlı Yataklar ın Ölçülendirilmesi
Şekil 2.78: Radyal r ulmanlar ın katalog ölçüler i
Şekil 2.79: Eksenel r ulmanlar ın katalog ölçüleri
118
2.5.5.2.Rulmanların Çizimi
Rulmanların çiziminde kafes, köşe kavisi, conta ve kapaklara ait faturalar vb
genellikle çizilmez. Kataloglardan bulunan ana ölçülere göre çerçeve çizildikten sonra bilye,
makara, masura ve iğne göze hoş gelecek şekilde ve büyüklükte çizilmelidir.
Aşağıda en çok kullanılan bilyeli ve makaralı rulmanların çizim ölçüleri ve aşamaları
verilmiştir.
Şekil 2.80 : Sabit bilyeli yatak çizimi
Şekil :2.81 İki sır alı bilyeli yatak çizimi
119
Şekil 2.82: Eksenel bilyeli yatak çizimi
Rulmanlı yatakların delik çapları (d), diş çapları (D), kalınlıkları (B) ve kavis ölçüsü
(r) ile çizilecek resimlerdeki seçimi ve montajı için gerekli katalog bilgileri verilmiştir.
Şekil 2.83: Sabit bilyeli yatak ölçüler i
120
Şekil 2.84: Eksenel bilyeli yatak ölçüleri
121
Şekil 2.85: Rulmanlı yatak çeşitler
122
DİŞ PROFİLİ ÇİZİMİ
Yaylarla Pratik diş profili çizimi (Grant
metodu) işlem basamakları ;
1 Yatay ve dikey eksenler çizilir.
2 Bölüm dairesi çizilir.
3 ha, ht değerlerine göre diş dibi ve diş
üstü dairesi çizilir.
4 Q Y = 320 Y = 160 Y mm’ye
uygun
temel dairesi çizilir.
Y = + .d = + . 320 = 5,33 mm’dir.
5 A noktasına göre R1 ve R2 yari
çaplarının merkezi, temel daire üzerinde
işaretlenir ve yaylar çizilir.
R1 = m . b (Çizelgeden diş sayışına
göre)
(Çizelgeden)
(Çizelgeden diş sayısına göre)
6 (C) noktası merkezle birleştirilir. Diş
dibi dairesi ile kesiştiği yerde köse R = Sekil 2.86: Yaylarla pr atik diş pr ofili çizimi
0,166 .
m = 0,166.20 = 3,33 mm’ye uygun
yuvarlatılır. Ø Şekli A4 formundaki resim kağıdına
çiziniz.
koyulaştırınız.
123
DİŞLİ ÇARK RESMİ ÇİZİMİ
Düz Dişli çark yapım

resmi çizimi işlem
basamakları.
Şekil 2.87: Dişli çark yapım resmi
Ø Resmin doğruluğuna ve çizgi kalınlıklarına dikkat ediniz.
124
YAY RESMİ ÇİZİMİ – 1
Basma yay yapım resmi

çizini işlem basamakları,
Şekil 2.88
ediniz.
125
Şekil 2.89
Şekil 2.90
126
Şekil 2.91
127
YAY RESMİ ÇİZİMİ 2
Çekme yay yapım resmini

çiziniz.
Şekil 2.92
ediniz.
128
Şekil 2.93
Şekil 2.94
129
Şekil 2.95
130
KAM DİYAGRAMI ÇİZİMİ – 1
İŞLEM BASAMAKLARI
Aşağıda özellikleri verilen kam profilini çizimi işlem basamakları
Örnek uygulama için aşağıdaki ölçülerden faydalanınız.
Ø Kursu: 32 mm
Ø Temel dairesi: ǿ 48
Ø Dönüş yönü saat ibresi tersi
Ø 0°90° arası duruş
Ø 90°162° arası yükseliş (harmonik hareketle)
Ø 162°288° arası duruş
Ø 288°360° arası iniş (harmoni k hareketle)
Şekil 2.96
ÖNERİLER
Ø Şekli A4 formundaki resim kağıdına çiziniz..
Ø Resmin doğruluğuna ve çizgi kalınlıklarına dikkat ediniz.
131
Şekil 2.97
KAM DİYAGRAMI ÇİZİMİ – 2
İŞLEM BASAMAKLARI
İtici ve kam merkezi verilen kam sisteminde hareket diyagramı verilmiştir. Buna göre
kam profilini çizimi işlem basamakları.
Örnek uygulama için resim üzerindeki ölçülerden faydalanınız.
Ø Resmin doğruluğuna ve çizgi kalınlıklarına dikkat ediniz
Şekil 2.98
132
KAYIŞ KASNAK RESMİNİN ÇİZİMİ 1
Düz kayış kasnak yapım resmi çizimi

işlem basamakları..
Örnek uygulama için resim üzerindeki

ölçüleri kullanabilirsiniz.
Şekil 2.99
çiziniz.
koyulaştırınız.
kalınlıklarına dikkat ediniz
133
V KAYIŞ KASNAK RESMİNİN ÇİZİMİ 2
V Kayış Kasnak yapım resmi çizimi
İşlem basamakları.
Örnek uygulama için resim üzerindeki

ölçüleri kulanabilirsiniz.
Şekil 2.100
çiziniz.
koyulaştırınız.
134
KAYMALI YATAK RESMİ ÇİZİMİ 1
Kayma dirençli (
kaymalı ) yatak Resim
çizimi işlem
basamakları.
Örnek uygulama için
şekil üzerindeki Şekil : 2.101
ölçülerden Ø Şekli A4 formundaki resim kâğıdına çiziniz.
faydalanabilirsiniz.
Ø Resmin doğruluğuna ve çizgi kalınlıklarına dikkat ediniz
BİLYALI YATAK RESMİ ÇİZİMİ 2
Yuvarlanmalı dirençli
( yuvarlanmalı =
Rulmanlı ) sabit bilyeli
yatak resim çizimi işlem
basamakları.
Uygulama için rulman

çizelgesinden herhangi
bir ölçü alabilirsiniz.
Şekil 2.102
Şekli A4 formundaki resim kağıdına çiziniz..
Resmi önce silik çiziniz. Daha sonra
koyulaştırınız.
Resmin doğruluğuna ve çizgi
135
( yuvarlanmalı =
Rulmanlı ) iki sıralı
bilyeli yatak Resmini
çiziniz.
bir ölçü alabilirsiniz
Şekil 2.103
Ø Şekli A4 formundaki resim kağıdına çiziniz.
Resmin doğruluğuna ve çizgi kalınlıklarına dikkat ediniz
136
( Yuvarlanmalı =
Rulmanlı )Eksenel
bilyalı Yatak Resmini
çiziniz.

bir ölçü alabilirsiniz
Şekil : 2.104
Şekli A4 formundaki resim kağıdına çiziniz.
Resmi önce silik çiziniz. Daha sonra koyulaştırınız.
Resmin doğruluğuna ve çizgi kalınlıklarına dikkat ediniz
137
OBJ EKTİF TESTLER LÇME VE DEĞERLENDİRME
A) ÖLÇME SORULARI
1. Yukarıdaki dişli çark hangi tiptir?
A) Helis dişli çark
B) Düz dişli çark
C) Konik dişli çark
D) Kramayer dişli çark
2. Yukarıdaki dişli çark hangi tiptir?
138
3. Yukarıdaki dişli çark şematik çizimi hangi tiptir?
4. Yukarıdaki şekil hangi tip yayın sembolüdür ?
A) Basma yay
B) İtme yay
C) Burulma yay
D) Çekme yay
5. Yukarıdaki şekil hangi tip yayın sembolüdür ?
A) Basma yay
B) İtme yay
C) Burulma yay
D) Çekme yay
139
6. Kam sistemleri kaç bölümden meydana gelir. ?
A) Kam, itici veya takipçi, gövde ve teferruat
B) Kam, çekici veya takipçi, gövde ve teferruat
C) Kam, itici veya takipçi,
D) İtici veya takipçi, gövde ve teferruat
7. Yukarıda şekil hangi tip kayış sistemidir.
A) V Kayış sistemi
B) Düz kayış sistemi
C) Zincir kayış sistemi
D) Senkronize kayış sistemi
8. Yukarıdaki şekil hangi tip yatak çeşididir?

A) Yuvarlanma ( kayma ) dirençli yatak
B) silindirik yatak
C) Bilyeli yatak
D) Kayma dirençli yatak
140
9. Yukarıdaki şekil hangi tip yatak çeşididir.
A) Bilyeli rulman yatak.
B) silindirik rulman yatak.
C) Konik masuralı rulman yatak.
D) Kayma dirençli yatak.

A) Bilye rulmanlı yatak
B) Silindirik yatak
C) Konik masuralı yatak
D) Kayma dirençli yatak
141
MODÜL DEĞERLENDİRME
MODÜL DEĞERLENDİRME
Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı, aşağıdaki soruları cevaplayarak
belirleyiniz. .
1. Teknik resimde, bir vidanın gösterimi için doğru olan resim hangisidir?
A) B) C) D)
2. Teknik resimde, bir dış sol vidanın ölçülendirilmesinde doğru olan ölçü hangisidir?
A) B) C) D)
142
3 Teknik resimde, bir dış vidanın gösteriminde doğru olan resim hangisidir ?
A) B) C) D)
4 . Yukarıdaki dişli çark hangi tiptir?
5 . Yukarıdaki dişli çark hangi tiptir?
B) Zincir dişli çark
6. Yukarıdaki dişli çark şematik çizimi hangi tiptir.

A)Helis dişli çark çizimi
B)Düz dişli çark çizimi
C) Konik dişli çark çizimi
D) Sonsuz dişli çark çizimi
143
7. Yukarıdaki şekil hangi tip yayın sembolüdür?
A) Basma yay
B) İtme yay
C)Burulma yay
D) Çekme yay
8. Yukarıdaki şekil hangi tip yayın sembolüdür?

A) Basma yay
B)İtme yay
C)Burulma yay
D)Çekme yay

A) İki sıra bilye rulmanlı yatak.
B) silindirik yatak.
C) Konik masuralı yatak.
144
10. Yukarıdaki şekil hangi tip yatak çeşididir.
A) Bilye rulmanlı yatak.
B) Eksenel bilyeli yatak.
C) Konik masuralı yatak.
145
B ) YETERLİK ÖLÇME
Aşağıdaki performans testi ile kazandığınız beceri, tavır, tutum ve davranışları
ölçünüz.
DERECELENDİRME
GERÇEKLEŞMESİ GEREKEN DAVRANIŞLAR
Evet Hayır
Altı köşe başlı cıvata çizdiniz mi?
Altı köşe başlı somun çizdiniz mi ?
Altı köşe başlı cıvata ve somunun birleşik üç görünüşünü
çizdiniz mi?
Çeşitli cıvata, somun, saplama ve rondelalı birleştirme
çizdiniz mi?
Pimli birleştirme çizdiniz mi?
Kamalı birleştirme resmi çizdiniz mi?
Perçinli birleştirme çizdiniz mi?
Kaynaklı birleştirme çizdiniz mi?
Diş profili çizdiniz mi?
Dişli çark resmi çizdiniz mi?
Yay resmi çizdiniz mi?
Kam diyagramı çizdiniz mi?
Kayış kasnak resminin çizdiniz mi?
Kayma dirençli ( kaymalı ) yatak resmi çizdiniz mi?
Yuvarlanma dirençli ( yuvarlanma rulmanlı yatak resmi
çizdiniz mi?
DEĞERLENDİRME
Modül faaliyetleri ve araştırma çalışmaları sonunda kazandığınız bilgi ve becerilerin
ölçülmesi için öğretmeniniz size ölçme araçları uygulayacaktır.
Ölçme sonuçlarına göre sizin modül ile ilgili durumunuz öğretmeniniz tarafından
değerlendirilecektir. Bu değerlendirme için öğretmeninize başvurunuz. Yeterliklerinizi
ölçtüğünüzde sonuçların çoğu “EVET” çıkarsa modülü başarmışsınızdır. “HAYIR”, çıkan
sonuçlar için ilgili faaliyete geri dönünüz.
146
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLAR
ÖĞRENME FAALİYETİ–1 CEVAP ANAHTARI
1 D
2 D
3 C
4 C
5 B
6 C
7 A
8 A
9 C
10 D
ÖĞRENME FAALİYETİ–2 CEVAP ANAHTARI
1. B
2. C
3. B
4 4
5 C
6 A
7 D
8 A
9 C
10 A
MODÜL DEĞERLENDİRME CEVAP ANAHTARI
1. D
2. C
3. A
4 C
5 B
6 D
7 A
8 D
9 A
10 B
147
KAYNAKÇA
KAYNAKÇA
Ø ŞEN İ.Zeki, Nail Özçilingir, Meslek Resmi 10. Sınıf, 2002.
Ø ŞEN İ.Zeki, Nail Özçilingir, Makine Resmi,2003.
Ø ŞEN İ.Zeki, Nail Özçilingir, Makine Resmi II,2003.
Ø ÖZKARA Hamdi, Tesviye Makine Meslek Resmi II,2001.
Ø BAĞCI Mustafa, Makine Teknik Temsi,2002.
Ø ULUSOY Ali, Makine Ressamlığı İş ve İşlem Yapr aklar ı.
148

Hareket İleten Elemanlar

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Hareket İleten Elemanlar

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

Şekil 1.1: Türk standar t ör neği

1.2. Bir leştir me Elemanlar ı

Şekil 1. 2: Vidalı bir leştir me

Şekil 1. 3: Kamalı birleştir me

Şekil 1. 4: Pimli birleştir me

Şekil 1. 5: Perçinli birleştir me

1.2.2. Sökülebilen Bir leştir me Elemanları

Şekil : 1. 11 Whitwor t Vida Ölçüler i

Şekil 1.13: İç vida Şekil 1.14: Kesit gör ünüşte iç vida

Şekil 1.15: Kesitler de iç vida

Şekil: 1. 17: Vidaların ölçülerinin göster ilmesi

Şekil 1. 25: Somun standar dı

Şekil 1. 26: Somun r esmi

Şekil 1.28: Rondela ile bir leştir me

Şekil 1.31 : Vidalı bir leştir me

Ø Cıvata ile Bir leştir me

Şekil 1. 33 : Cıvata ve somun ile bir leştir me

Şekil 1.35 : Tor navida kanallı ve havşa başlı cıvata ile birleştir me

Şekil : 1.38 Pimler ve kullanımı

Şekil :1.39: Pim toler ansı

Ø Silindirik (paralel) pimler (TS 2337/1­11) : Yerlerine alıştırılarak takılır. Alıştırma

Şekil 1.40 : Pimin standar t göster imi

Şekil 1.41: Konik pimler

Şekil 1.43: Maşa kopilyanın standar t ölçüler i

Ø Kamalar , TS 147’ye Gör e Sınıflandır ması

Şekil 1.45 : Eğimli kama

Eğimsiz kamalar : Bu kamaların üst yüzeyleri boşluklu olup yan yüzeyleri kuvvetleri

Şekil 1.47 : Eğimsiz kamanın çalışması

Şekil 1.48 : Eğimsiz kamanın ölçüler i

Yuvarlak başlı perçin (Soğuk perçinlemede ) I = lı + 1, 5 d

· Başlı per çinler : Genellikle çelik konstrüksiyonlarda kullanılır.

Şekil 1.53 : Ör nek per çin kot numar ası

Şekil 1.54 : Per çinler in standar t Ölçüler i

Şekil 1.55 : Per çinler in çapları

Şekil 1.57 : Birleştir meler de per çin çivisine gör e kesitler

Şekil 1.59 : Çift sır a per çin ölçüleri

Şekil 1.60 : Per çinli bir leştir meler in r esim üzer inde göster imler i

Şekil 1.62 : Ör nek per çinleme resmi

1.3. Kaynaklı Bir leştir meler in Resimde Göster ilmesi ve Semboller i

Şekil 1.64: Kaynak göster me sembolü

Şekil 1.65 : Esas semboller

Şekil 1.66. : Çeşitli yar dımcı semboller

Şekil 1.67 : Yar dımcı sembollerin kullanılması

Şekil 1.68 : TS 3004 EN 22553’ göre esas sembollerin kombinasyonlar ı için ör nekler ­ı

Şekil 1.71: Kaynaklı bir parçanın resimler i

Şekil 1.73 : Kaynaklı bir parçada işaretle göster iliş

İşlem Basamaklar ı Öner iler

ALTI KÖŞE BAŞLI CIVATA VE SOMUNUN BİRLEŞİK ÜÇ GÖRÜNÜŞÜNÜN

Üç parçanın cıvata , somun ve

Ø Birleştirilecek elemanların ön

Ø Birleştirilecek elemanları şekilde

Örnek uygulama : Çizilen gerçek

Şekil 1. 89 : Cıvata ile bir leştir me

Örnek uygulama : Çizilen gerçek

Şekil 1. 90: Cıvata ve somun ile bir leştir me

Örnek uygulama : Çizilen gerçek

Ø Görünüşleri verilen üç parça, birbirine

Kamalı birleştirme çizimi işlem

Ø Şekli verilen sınır çizgileri

Tek Sıra Bindirme Perçinleme

Ø Ön ve üst görünüşü verilen iki

Tek yamalı, tek sıra , tek kesitli

Ø Silindirik (paralel) pimler (TS 2337/111) : Yerlerine alıştırılarak takılır. Alıştırma

Şekil 1.68 : TS 3004 EN 22553’ göre esas sembollerin kombinasyonlar ı için ör nekler ı