Μαθηµατικά Γ΄ Γυµνασίου

ΠΑΡΑΓΟΝΤΟΠΟΙΗΣΗ

Η µετατροπή ενός πολυωνύµου ή µιας αλγεβρικής παράστασης από άθροισµα σε γινόµενο λέγεται
ανάλυση σε γινόµενο παραγόντων ή απλά παραγοντοποίηση.
Η παραγοντοποίηση είναι πολύ χρήσιµη στις πράξεις των κλασµάτων που οι όροι τους είναι
πολυώνυµα, στην επίλυση εξισώσεων και ανισώσεων ανωτέρου του πρώτου βαθµού και αλλού. (Η
παραγοντοποίηση ενός πολυωνύµου πρέπει να φθάνει µέχρι την εύρεση των «πρώτων» παραγόντων του).

ΤΡΟΠΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΟΠΟΙΗΣΗΣ

1. ΚΟΙΝΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ
Όταν όλοι οι όροι ενός πολυωνύµου έχουν κοινό παράγοντα το πολυώνυµο αυτό µετατρέπεται σε
γινόµενο µε τη βοήθεια της ισότητας της επιµεριστικής ιδιότητας.
Παραδείγµατα:
• αx + αy = α ( x + y ) • αx + α = α ( x + 1)
• 2 x 2 y + 6 xy 2 = 2 xy ( x + 3 y )

• α ( x + 2) + β ( x + 2) = (α + β )( x + 2)
• 7 x(α − β ) − α + β = 7 x(α − β ) − (α − β ) = (α − β )(7 x − 1)

2. ΟΜΑ∆ΟΠΟΙΗΣΗ
Εξάγουµε κοινό παράγοντα κατά οµάδες
Παραδείγµατα:
• αx − β x − αy + βy = α ( x − y ) − β ( x − y ) = ( x − y )(α − β )
• α 3 + α 2 + α + 1 = α (α 2 + 1) + α 2 + 1 = (α 2 + 1)(α + 1)
• 5α 2 + 10αβ − 3αβ − 6 β 2 = 5α (α + 2 β ) − 3β (α + 2 β ) = (α + 2 β )(5α − 3β ) . ∆ηλαδή, βγάζοντας
κοινό παράγοντα από κάθε οµάδα, πρέπει να παρουσιάζεται το ίδιο πολυώνυµο µέσα στην κάθε
παρένθεση για όλες τις οµάδες. Άρα, αυτό το νέο πολυώνυµο είναι ο κοινός παράγοντας.

Μαθηµατικά Γ΄ Γυµνασίου
 Μαθηµατικά Γ΄ Γυµνασίου

3. ∆ΙΑΦΟΡΑ ΤΕΤΡΑΓΩΝΩΝ
Χρήση της ταυτότητας : α 2 − β 2 = (α − β )(α + β )

Παραδείγµατα
• 4 x 2 − 9 y 2 = (2 x) 2 − (3 y ) 2 = (2 x − 3 y )(2 x + 3 y )

• x 4 − 1 = ( x 2 − 1)( x 2 + 1) = ( x − 1)( x + 1)( x 2 + 1)

• (2 x + 1) 2 − 9 y 2 = (2 x + 1 − 3 y )(2 x + 1 + 3 y )

• (− x − 1) 2 − 4 y 2 = ( x + 1) 2 − (2 y ) 2 = ( x + 1 − 2 y )( x + 1 + 2 y )

4. ∆ΙΑΦΟΡΑ Ή ΑΘΡΟΙΣΜΑ ΚΥΒΩΝ

Χρήση των ταυτοτήτων : α 3 − β 3 = (α − β )(α 2 + αβ + β 2 )

α 3 + β 3 = (α + β )(α 2 − αβ + β 2 )

Παραδείγµατα
• x 3 − 1 = ( x − 1)( x 2 + x + 1)

• x 3 + 27 = x 3 + 3 3 = ( x + 3)( x 2 − 3 x + 9)

5. ΑΝΑΠΤΥΓΜΑ ΤΕΤΡΑΓΩΝΟΥ
Χρήση των ταυτοτήτων : α 2 + 2αβ + β 2 = (α + β ) 2

α 2 − 2αβ + β 2 = (α − β ) 2

Παραδείγµατα:
• x 2 − 4 x + 4 = x 2 − 2 ⋅ 2 x + 2 2 = ( x − 2) 2
1 1 1 1
• α2 +α + = α 2 + 2 ⋅ α ⋅ + ( ) 2 = (α + ) 2
4 2 2 2
• x 4 + y 4 − 2 x 2 y 2 = ( x 2 − y 2 ) 2 = [( x − y )( x + y )] 2 = ( x − y ) 2 ( x + y ) 2

• 9α 4 − 24α 2 β + 16 β 2 = (3α 2 ) 2 − 2 ⋅ 4 ⋅ 3α 2 β + (4 β ) 2 = (3α 2 − 4 β ) 2

Μαθηµατικά Γ΄ Γυµνασίου
 Μαθηµατικά Γ΄ Γυµνασίου

6. ΤΡΙΩΝΥΜΟ
Για να παραγοντοποιήσουµε ένα τριώνυµο της µορφής x 2 + β x + γ ψάχνουµε δυο αριθµούς τέτοιους

ώστε κ + λ = β και κ ⋅ λ = γ ισχύει: ( x + κ )( x + λ ) = x 2 + (κ + λ ) x + κλ

Παραδείγµατα
• x 2 + 3 x − 10 Θέλουµε: κ + λ = 3 και κ ⋅ λ = −10
δηλαδή κ = 5 και λ = −2
Άρα, x 2 + 3 x − 10 = ( x + 5)( x − 2)

ΜΕΡΙΚΕΣ ΑΚΟΜΑ ΠΑΡΑΓΟΝΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ

7. ∆ΙΑΦΟΡΑ Ή ΑΘΡΟΙΣΜΑ ∆ΥΝΑΜΕΩΝ ΙΣΟΥ ΕΚΘΕΤΗ

Παραδείγµατα
• α 4 + β 4 = (α 2 + β 2 ) 2 − 2α 2 β 2 = (α 2 + β 2 ) 2 − ( 2αβ ) 2 =

= (α 2 + β 2 − 2αβ )(α 2 + β 2 + 2αβ )

• α 6 + β 6 = (α 2 ) 3 + ( β 2 ) 3 = (α 2 + β 2 )[(α 2 ) 2 − α 2 β 2 + ( β 2 ) 2 ] =
= (α 2 + β 2 )(α 4 − α 2 β 2 + β 4 )

= (α 2 + β 2 )[(α 2 + β 2 ) 2 − 2α 2 β 2 − α 2 β 2 ]

= (α 2 + β 2 )[(α 2 + β 2 ) 2 − 3α 2 β 2 ]

= (α 2 + β 2 )(α 2 + β 2 − 3αβ )(α 2 + β 2 + 3αβ )

• α 6 − β 6 = (α 3 ) 2 − ( β 3 ) 2 = (α 3 − β 3 )(α 3 + β 3 )
= (α − β )(α 2 + αβ + β 2 )(α + β )(α 2 − αβ + β 2 )

Μαθηµατικά Γ΄ Γυµνασίου
 Μαθηµατικά Γ΄ Γυµνασίου

8. ΤΕΛΕΙΟΣ ΚΥΒΟΣ
Χρήση των ταυτοτήτων : (α + β ) 3 = α 3 + 3α 2 β + 3αβ 2 + β 3

(α − β ) 3 = α 3 − 3α 2 β + 3αβ 2 − β 3

Παραδείγµατα
• x 3 + 3 x 2 + 3 x + 1 = ( x + 1) 3

• (α + 2) 3 + 3(α + 2) 2 (α − 2) + 3(α + 2)(α − 2) 2 + (α − 2) 3 =

= [(α + 2) + (α − 2)]3 = (α + 2 + α − 2) 3 = (2α ) 3 = 8α 3

9. ∆ΙΑΣΠΑΣΗ Ή ΠΡΟΣΘΑΦΑΙΡΕΣΗ ΟΡΩΝ

Παράδειγµα

• x 2 + 4 xy + 3 y 2 = x 2 + 4 xy + 4 y 2 − y 2 = ( x + 2 y )2 − y 2 =

= ( x + 2 y − y)( x + 2 y + y) = ( x + y)( x + 3 y)

Μαθηµατικά Γ΄ Γυµνασίου
 Μαθηµατικά Γ΄ Γυµνασίου

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να παραγοντοποιηθούν οι παραστάσεις
i) − λx + λ y − λ z viii) (2 y − 1) 3 − 5(2 y − 1) 2
ii) 4x + 6 y ix) λ (2α − β ) + 6α − 3β
iii) − 6α + 15β − 30γ x) 6 x 3 − 4 x 2 + 3x − 2
iv) 5αx − 5 x xi) 12 x 2 y − 16 xy
v) 2x 3 + 5x xii) ( x + y ) 2 + 3( x + y )
vi) 10λ5 − 15λ4 + 5λ2
xiii) (3 x − 2) 2 + 3 x − 2
vii) λ ( x 2 + 1) + 3( x 2 + 1)

2. Να παραγοντοποιηθούν οι παραστάσεις
i) x3 − x 2 − 4x + 4 vi) (4 x − 3) 2 − 4 x + 3
ii) x 2 − xy + 3 y − 3 x vii) αβ − βψ − αψ +ψ 2
iii) − 8 x + 12 y − 20 z viii) a 2 − aγ + aβ − γβ
iv) − x 2 y + xy 2 − xy ix) 8α 2 − 12αβ − 10α + 15β
v) (2 y − 1) 2 − 3(1 − 2 y ) x) 2α 2 βχ − 4αχ + 3αβ 2ψ − 6 βψ

xi) 2αχ 2 + 3αχψ − 2 βχψ − 3βψ 2

3. Να παραγοντοποιηθούν οι παραστάσεις
i) 9x 2 − 4 ix) α 2 x2 − y2
ii) 16 x 4 − 1 x) 64λ2 − 25µ 2
iii) x2 − 5 xi) 81x 4 − 16
iv) (3 x − 2) 2 − 1 xii) 5x 2 − 5 y 2
v) 9 x 2 − (2 x − 3) 2 xiii) (2 y − x) 2 − x 2
vi) a 3 b − ab 3 xiv) 9(2 x − y ) 2 − 16( x − y ) 2
vii) 9 x 2 − 16 y 2

viii) 81 − y 2

Μαθηµατικά Γ΄ Γυµνασίου
 Μαθηµατικά Γ΄ Γυµνασίου

4. Να παραγοντοποιηθούν οι παραστάσεις

i) 1+α 3 v) 64 x 3 − 125
ii) x3 + 8 vi) 8a 3 − 27 x 3
iii) 27 y 3 − 1 vii) a 3 − ( x − 1) 3

iv) α 3 + 27

5. Να παραγοντοποιηθούν οι παραστάσεις

i) x 2 + 10 x + 25 iii) 12 x 2 − 36 x + 27
ii) y2 − 4y + 4 iv) x 2 − 8 x + 15

v) x2 + 7x + 6 vii) x 2 − 2 x − 15
vi) x 2 + x − 12 viii) x 2 + 9 x + 20
ix) a 2 − 6ab + 9b 2
x) ( x + y ) 2 − 2( x + y ) + 1

xi) x2 + 6x + 9 xiv) 4 x 2 + 12 x + 9
xii) y 2 − 10 y + 25 xv) x4 − 6x2 + 9

xiii) 25 x 2 + 4 y 2 − 20 xy
1
xvi) x4 + x2 +
4
xvii) a 2 x 2 − a 2 y 2 − 9x2 + 9 y 2

6. Να παραγοντοποιηθούν οι παραστάσεις

i) 36α 2 − 25(α − 2 β ) 2

ii) x3 − x
iii) 27 y 3 − 12 y

iv) 16α 5 − α
v) 5( x + y ) 2 − 20(2 x − y ) 2

Μαθηµατικά Γ΄ Γυµνασίου
 Μαθηµατικά Γ΄ Γυµνασίου

7. Να παραγοντοποιηθούν οι παραστάσεις

i) ( x − 1) 2 (α − 2 β ) − α + 2 β

ii) ( x − 3)( x 2 − 4) − ( x + 2)( x 2 − 9)

iii) ( x 2 − 4) + (3 x − 4)( x + 2) 2

iv) x3 − 2x 2 − x + 2
v) x 3 − 2 x 2 − 9 x + 18
vi) x2 y2 − 9y2 − x2 + 9

vii) 25 x 2 − y 2 − 5 x + y

viii) x 3 + y 3 + x + y

8. Να παραγοντοποιηθούν οι παραστάσεις

i) x − 6 x + 9, x ≥ 0

ii) 2 x 2 − 12 x + 18
iii) 4x3 − x2 − 4x4
iv) 9( 2 x − y ) 2 − 6 x ( 2 x − y ) + x 2

9. Να παραγοντοποιηθούν οι παραστάσεις
i) x 2 − 2 xy + y 2 − 1

ii) α 2 + 9β 2 − 6αβ + 2(α − 3β ) + 1

iii) (α 2 − β 2 + γ 2 ) 2 − 4α 2γ 2

10. Να δείξετε ότι ισχύουν

i) 5+2 6 = 3 + 2

ii) 3 − 2 2 = 2 −1

11. Να δείξετε ότι ο αριθµός 753 2 − 674 2 είναι πολλαπλάσιο του 79

Μαθηµατικά Γ΄ Γυµνασίου
Σελ. 36
 Μαθηµατικά Γ΄ Γυµνασίου

12. Να παραγοντοποιηθούν οι παραστάσεις

i) x2 + 4x −1
ii) 4x 2 − 4x − 3
iii) α 2 + 3αβ + 2β 2

13. α) Αν α + β + γ = 0 , ν’ αποδείξετε ότι : α 3 + β 3 + γ 3 = 3αβγ

β) Να παραγοντοποιήσετε τις παραστάσεις
i. (3 x + 2) 3 + (1 − 2 x) 3 + (−3 − x) 3

ii. (2 x − 1) 3 + (1 − x) 3 − x 3

14. ∆ίνονται οι παραστάσεις Α = x( x + 3) και B = ( x + 1)( x + 2) .

i) Να αποδείξετε ότι: B = A + 2 και ΑΒ − 8 = ( Α − 2)( Α + 4)
ii) Να παραγοντοποιήσετε την παράσταση : x( x + 1)( x + 2)( x + 3) − 8

15. Να δείξετε ότι η διαφορά (2 x + 1) 2 − 1 είναι πολλαπλάσιο του 4.

Μαθηµατικά Γ΄ Γυµνασίου