ORGANSKI SPOJEVI

- J.J. Berzelius – „organska kemija“ (kemija koja se bavi ispitivanjem tvari u bilj. i život. organizmima)
 vuna i pamuk za izradu odjeće
 sapuni za pranje
 ulja ruže i lavande za mirise
 ekstrakt iz sjemenki maka korišten je za ublažavanje bolova
 vitamin C (protiv skorbuta) – limun, naranče, grejp

- nagli razvoj nakon što je dobiven prvi organski spoj sintetskim putem – urea (karbamid) – 1828.
- lijekovi, vitamini, bojila, sredstva za pranje, plastične mase, eksplozivi
- sadrže ugljik, vodik, dušik, kisik, fosfor, sumpor, klor...
- raspoređeni u skupine spojeva sličnih svojstava s karakterističnim funkcionalnim skupinama
- mnoga svojstva su povezana s njihovom polarnošću
 zeleno – nema naboja (neutralni dio molekule)
 plavo – pozitivno nabijen dio molekule
 crveno – negativno nabijen dio molekule
- 1998. tristo je ljudi svojim tijelima načinilo strukturnu formulu 18-milijuntog kemijskog spoja
- 1999. 22-milijunti kemijski spoj
- VRSTE VEZE
 jednostruka
 dvostruka
 trostruka
- NAČIN POVEZIVANJA
 nerazgranati lanac
 razgranati lanac
 prstenasto

UGLJIKOVODICI
- vrlo česti – u prirodnom plinu i nešto složeniji u nafti
- žuta boja maslaca i mrkve, sjajni sloj na površini kupusa sadrži voskove
- guma – dugolančane molekule ugljikovodika
- NAČIN POVEZIVANJA
 ACIKLIČKE (ALIFATSKE) – ugljikovi atomi vezani u razgranate i nerazgranate lance
 CLIKLIČKE (PRSTENASTE) – ugljikovi matomi povezani u prsten
 ARENI – posebna skupina cikličkih nezasićenih ugljikovodika (razlikuju se svojim karakterističnim svojstvima)
- PREMA VRSTI VEZA
 ZASIĆENI – jednostruka kovalentna veza
 NEZASIĆENI – dvostruke i trostruke kovalentne veze

ALKANI (PARAFINI)
- CnH2n+2
- HOMOLOGNI NIZ – niz alkana među kojima je razlika u strukturi jedna (-CH 2-) skupina
- molekula metana ima tetraedarsku strukturu (kutovi između (tzv. VEZNI KUTOVI) iznose 109,5˚)
- teorija odbijanja elektronskih parova valentne ljuske
 prema VSEPR teoriji, prostorni razmještaj atoma vezanih na ugljikov atom određen je najpovoljnijim međusobnim
položajem elektrona vanjske ljuske. Budući da svi elektroni imaju istovrsni naboj, oni se odbijaju (zato moraju biti
najudaljeniji jedan od drugog jer je to najpovoljniji položaj) – u metanu to su usmjerenja prema vrhovima tetraedra
- ugljik je u svim spojevima četverovalentan, što upućuje na četiri nesparena elektrona vanjske ljuske koji s drugim
atomima daju četiri jednostruke kovalentne veze
- HIBRIDIZACIJA (preraspodjela elektrona)
 iz jedne 2s orbitale i tri 2p orbitale miješanjem nastaju četiri ekvivalentne sp3-hibridne orbitale

- molekulska formula

- klinasta formula

- strukturna formula

- kondenzirana strukturna formula

- formula s veznim crticama

PROMJENA OBLIKA MOLEKULA ALKANA
- molekule alkana nisu krute tvorevine
- rotacija metilne skupine (-CH3) oko veze ugljik-ugljik za 60˚ iz oblika A nastaje oblik B
- pri sobnoj temperaturi je moguća

KONSTITUCIJSKA IZOMERIJA KOD ALKANA

- ista molekula, ali različit način međusobnog povezivanja ugljikovih atoma u molekuli
- razlikuju se po fizikalnim i kemijskim svojstvima
- što je veći broj ugljika, to je veći i broj konstitucijskih izomera
- 1-1, 2-1, 3-1, 4-2, 5-3, 6-5, ....

pentan izopentan neopentan

NOMENKLATURA ALKANA
- prva imena bila su trivijalna (octena kiselina, klorofil, vitamin C)
- 1892. prva pravila sustavne nomenklature (Ženeva)
- danas prihvaćena pravila International Union of Pure and Applied Chemistry
- sustavno ime nekog spoja ime je u kojem svaki slog ili brojka pokazuje neku značajku strukture
- metan – srodstvo s metilnim alkoholom (suhom destilacijom)
- etan – dietilnim eterom (upaljiv)
- propan – proprionska kiselina („masna kiselina“)
- butan – isti broj atoma kao maslačna kiselina
- u organskim molekulama pojedini ugljikovi atomi mogu biti povezani s jednim, dva, tri ili četiri ugljikova atoma
 primarni
 sekundarni
 tercijarni
 kvarterni
- alkilna skupina
 ugljikovodična skupina koja ima strukturu odgovarajućeg alkana s jednim vodikovim atomom manje
 CnH2n+1


osnovni spoj alkilna skupina

formula naziv formula naziv
CH4 metan CH3 metil
CH3CH3 etan CH3CH2 etil
CH3CH2CH2 propil
CH3CH2CH3 propan
CH3CHCH3
1-metiletil (izopropil)
CH3CH2CH2CH2 butil
CH3CH2CH2CH3 butan
CH3CHCH2CH3
1-metilpropil (sec-butil)
(CH3)2CHCH2 2-metilpropil (izobutil)
CH3CH(CH3)2 izobutan
(CH3)3C 1,1-dimetiletil (tert-butil)

- supstituent – atom ili atomska skupina koja je vezana na ugljikov atom osnovnog spoja

Pravila za određivanje sustavnih imena razgranatih alkana su:

1. Najprije se odabere najdulji lanac ugljikovih atoma u molekuli, koji čini osnovni spoj
2. Odrede se imena supstituenata vezanih na ugljikove atome odabranog lanca
3. Položaj supstituenata na glavnom lancu određen je rednim brojem ugljikovih atoma na koje je supstituent
vezan. Redni brojevi ugljikovih atoma glavnog lanca određuju se tako da supstituent bude na ugljikovu atomu sa
što manjim rednim brojem
4. Broj istovrsnih supstituenata na glavnom lancu označuje se umnoženim prefiksima (di-, tri-, tetra-, penta-)
5. Supstituenti se navode abecednim redom.