See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/331382410

Book review: Zbornik radova: Žene u srednjovjekovnoj Bosni, (ur: Emir O.

Filipović), Društvo za proučavanje srednjovjekovne bosanske historije-
Stanak, Sarajevo 2015, 255 str. (Enes...

Article · February 2019

CITATIONS READS

0 79

1 author:

Enes Dedic
University of Sarajevo
45 PUBLICATIONS   0 CITATIONS   

SEE PROFILE

All content following this page was uploaded by Enes Dedic on 27 February 2019.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

422 Bosna franciscana

Zbornik radova: Žene u srednjovjekovnoj Bosni,

(ur: Emir O. Filipović), Društvo za proučavanje
srednjovjekovne bosanske historije-Stanak,
Sarajevo 2015, 255 str.

I straživačka djelatnost članova Društva za proučavanje srednjovjekovne

bosanske historije-Stanak predstavljena na okruglom stolu održanom 29.
novembra 2012. godine na Filozofskom fakultetu u Sarajevu publicirana je tri
godine kasnije u okviru zbornika radova pod naslovom Žene u srednjovjekov-
noj Bosni čiji je urednik Emir O. Filipović. Prikupljeni radovi koji se nalaze u
ovom izdanju prvobitno su publicirani 2014. godine u časopisu Radovi Filo-
zofskog fakulteta (Historija, Historija umjetnosti, Arheologija) knjiga XVII/3,
međutim zbog nedostupnosti spomenutog časopisa, iznimnog značaja ove te-
matike te velike zainteresiranosti šire čitalačke javnosti donesena je odluka
o ponovnom publicaranju ovih članaka. U zborniku je objavljeno ukupno 17
radova koji tretiraju širu problematiku uloge, značaja, položaja, funkcije te
svakodnevnog života žene na prostoru srednjovjekovne bosanske države od
ranog srednjeg vijeka do sredine XV stoljeća. Održavanjem ovog skupa te
publiciranjem zbornika članovi Društva su nastojali afirmirati i predstaviti je-
dan segment bosanskog srednjovjekovlja koji se nalazi na marginama stručne
literature, reklo bi se proporcionalno sa statusom žena u srednjem vijeku, te u
povijesnim izvorima toga doba. Važno je naglasiti i činjenicu kako su autori
ove publikacije, uz iznimku nekolicine iskusnih profesora, mladi bosansko-
hercegovački istraživači na samim počecima svojih naučnih karijera koji su u
najvećoj mjeri posljednjih godina obrazovani na Odsjeku za historiju Filozof-
skog fakulteta u Sarajevu.
Uvodni rad Peje Ćoškovića “Krstjanice, bosanske redovnice, u očima sa-
vremenika” (13-36) potvrđuje ustaljenu matricu o teškom položaju žena u
srednjovjekovnom društvu. Krstjanice su nosile dvostruko breme, pored či-
njenice što je srednji vijek ženski spol potisnuo u drugi plan, bosanske re-
dovnice su se našle i na vjetrometini predrasuda od strane kršćanskih veliko-
dostojnika. I u ovom slučaju se nameće zakonitost po kojoj ona strana koja
pod svojim okriljem drži pisanu riječ može upravljati historijom. Suočen sa
temom osuđenom na vizuru dijametralno suprotstavljenih savremenika, pred
autorom je otvoreno široko polje mogućnosti u kojem plodno niču nesigurne
pretpostavke. Čuvajući se pretencioznih zaključaka, Ćošković tumači i pojaš-
njava dostupan fond izvornih podataka, opravdano etiketirajući temu sinta-
gmom “šutnja jedne prošlosti”. Turobnu svakodnevnicu medievalnog ropstva
Ocjene i prikazi 423

predstavila je Elmedina Duranović u članku “Žene iz Bosne na tržištu roblja

u Dubrovniku 1279-1301” (37-52), u kojem donosi pregled institucije ropstva
na relaciji Dubrovnik-zaleđe, iz kojeg se nazire kako je postojao i dokument
o vlasništvu nad robom koji se zvao carta servitutis. Obrađujući slabo zastup-
ljen segment ličnih imena, Enes Dedić u članku “Učestalost ženskih imena u
srednjovjekovnoj Bosni” (53-64) pravi jasne distinkcije između društvenog
ranga, vjerske pripadnosti i vremenskog konteksta, kao primarnih parametara
u karakterizaciji osoba. Kao rezultat autorove analize, nameće se zaključak
kako se kod povlaštenih slojeva imenski fond pred kraj postojanja srednjovje-
kovne Bosne sastoji gotovo isključivo od imena preuzetih od Latina i Grka,
dok su se kod nižih slojeva zadržala narodna imena. “Predstava žena na steć-
cima u srednjovjekovnoj Bosni” (65-74), zapravo je sublimiranje dosadašnjih
historiografskih saznanja, tumačenja i zapažanja o ovoj problematici iz per-
spektive Narcise Semić. U ambijentu materijalne kulture elaboriran je i članak
zanimljive tematike Slavena Tadića “Nakit i nošnja u srednjovjekovnoj Bo-
sni” (75-82). Autor posmatra tematiku nošnje, komparirajući bosanske uzorke
sa evropskim pandanima, konstatirajući kako je u Bosni izgrađen karakteri-
stičan stil ukrašavanja odjeće nakitom koji se zrcali iz dubrovačkih izvora
sintagmom ad modi bosnensis. Irfan Teskeredžić u članku “Dvorske dame u
srednjovjekovnoj Bosni” (83-94) definiše inkorporiranost bosanskog srednjo-
vjekovlja u jedinstveni kulturni obrazac onovremene Evrope. Promatrajući
ulogu dvorskih dama u životu srednjovjekovnog bosanskog plemstva, uočava
se kako se ovaj trend, začet na području Francuske, preko srednje Evrope i
Ugarske prelio i preko bosanskih granica, pri čemu se nameće zaključak kako
je ova institucija na našem području bila zastupljenija nego to izvorni poda-
ci pokazuju. Uzajamne veze bosanske države i zapadne Evrope kroz prizmu
bračne politike vladajuće dinastije prati Nedim Rabić u članku “Maria...von
Bosnien: bosanska vojvotkinja-njemačka grofica” (95-120). Ranija historio-
grafska tumačenja po kojima bi Marija mogla biti sestra bana Stjepana II autor
koriguje, te kalkulacijama dolazi do zaključka kako se radi o banovoj sestri.
Još jedna ženska osoba na evropskom dvoru “Anna de Bosna de Regno Dal-
macie-Ana od Švidnice” (121-130) baštinila je naslov u vezi sa bosanskom
državom. Rad se bazira na portretu ugarske kraljice Ane, žene kralja Karla IV
i majke poljskog kralja Vaclava IV, a po mišljenju autora Amera Sulejmanagi-
ća naslov de Bosna je mogla steći u vidu poklona od Luksemburgovaca ili u
obliku miraza od ujaka Ludovika I.
Članak Dženana Dautovića “Bosansko-ugarski odnosi kroz prizmu braka
Ludovika I Velikog i Elizabete kćerke Stjepana II Kotromanića” (131-148)
razmotava zamršeno klupko Elizabetina miraza u vidu teritorija koji je zahva-
tao dio Huma između Cetine i Neretve. Autorova teza o nepovredivosti miraza
pronalazi utočište u politici bosanskog bana i kralja Tvrtka I, koji nije nastojao
424 Bosna franciscana

da se domogne ovih posjeda. Uzajamne veze srednjovjekovne Bosne sa istoč-

nim predjelima u vidu bračne politike vladajuće kuće u članku “O bugarskim
princezama na bosanskom dvoru sa posebnim osvrtom na kraljicu Doroteju”
(149-158) razmatra Amer Dardagan. Ženidba bana Stjepana II sa bugarskom
princezom nepoznatog imena, 1329. godine, prvi je pokazatelj direktnih veza
između ta dva dvora, a zaključivanjem braka bana Tvrtka sa bugarskom prin-
cezom Dorotejom, 1374. godine, otisak je već čvrstih diplomatskih odnosa
koje su ove dvije zemlje baštinile u XIV stoljeću. Analizirajući potencijal-
ne veze Bosne sa češkom feudalnom elitom, Emir O. Filipović je zaključke
svojih istraživanja predstavio u članku “Kćerka i unuk bosanskog vladara?
Prilog prosopografiji Kotromanića” (159-174). Autor pod lupu stavlja navo-
de o Heleni, odnosno Jeleni supruzi češkog vojvode Premeka I Opavskog,
koja je nazivana dedička bosanska što bi značilo nasljednica bosanska. U za-
ključku svog istraživanja Filipović ističe kako je zbog pomanjkanja izvora
teško ustanoviti da li je Helena bila kći jednog od bosanskih kraljeva. Uko-
liko bismo raspolagali sa podacima koji bi potvrdili takvo stajalište, onda bi
ona prema hronološkoj dijagonali mogla biti kćerka kralja Stjepana Ostoje.
Miran i ugodan kutak bosanskog srednjovjekovlja u radu naslovljenom “Kra-
jevske svadbene svečanosti u srednjovjekovnoj Bosni” (175-188) prezentirao
je Marjan Drmač. Iznad praktičnog okvira svadbenih svečanosti u obliku ri-
tuala i ceremonijala, nazire se šira sfera tipologije bosanskog braka, od braka
ustaljenog narodnim običajima, urezanog u latinsku terminologiju izrazom
si eris mihi bona, do brakova dirigiranih katoličkim običajima i uvjetima u
konturama onovremene evropske bračne prakse. Bosanskohercegovački his-
toričar umjetnosti Husein Sejko Mekanović pažnju je usmjerio na okvir pod
naslovom “Portret i nadgrobna ploča bosanske kraljice Katarine Kotromanić
(1425.-1478.) u Rimu” (189-200). Autor podupire ranija stajališta Arthura
Schneidera, koji je utvrdio da portret mlade djevojke iz Kapitolinske kalerije
ne pripada bosanskoj kraljici Katarini, te otvara pitanje kraljičine posmrtne
ploče i epitafa. “Životni put posljednje bosanske kraljice Mare nakon propasti
Bosanskog kraljevstva” (201-214) je tematski okvir o kojem se u historio-
grafiji i ranije raspravljalo. Autor Senja Mahinić u članku donosi zanimljivu
epizodu iz vremena kada je sjećanje na bosansku kraljevinu i njene vladare
bilo svježe, to je vrijeme u kojem su predodžbe o slavnom kraljevstvu još
uvijek treperile u očima savremenika, a glavni akteri su još uvijek tražili svoj
kišobran ispod sumornih oblaka. Ekonomsku djelatnost bosanskih plemkinja
istražio je Semir Hambo kroz okvir “Samostalnost u poslovnoj inicijativi dvije
bosanske vojvotkinje: Jelena Hranić i Jelena Nelipčić” (215-224). Polaznu
tačku za svoj poslovni angažman, vojvotkinje su ostvarile udajama za najis-
taknutije feudalce bosanskog srednjovjekovlja Hrvoja Vukčića i Sandalja
Hranića. Njihov konkretni angažman uočava se nakon smrti muževa kada su
Ocjene i prikazi 425

našle prepuštene same sebi u vrtlogu poslovnog ambijenta srednjega vijeka.

Nastavljajući plodnu istraživačku djelatnost u oblasti manje poznatih srednjo-
vjekovnih tema, Esad Kurtović obrađuje segment “Najmljeno dojenje i odgoj
malodobne djece u Dubrovniku i dubrovačkom zaleđu u razvijenom srednjem
vijeku” (225-242). Autor na sačuvanim arhivskim uzorcima pokazuje kako je
davanje djece na dojenje kod drugih osoba predstavljalo još jednu ekonomsku
kariku Republike i zaleđa. Djecu su prvenstveno na dojenje davali bogatiji jer
je za tu uslugu bilo potrebno izdvajati od 10 do 15 perpera godišnje, a trajalo
je najduže 2-3 godine. “Posebnost pravnog položaja žene u bosanskom sred-
njovjekovlju” (243-250) kroz prizmu srednjovjekovnog prava u segmentima
braka i nasljeđivanja donose Dževad Drino i Benjamina Londrc. Dok je u
onovremenoj Bosni egzistiralo običajno pravo, susjedne zemlje su imale ko-
dificirane pravne akte, što dodatno otežava sagledavanje zadane problematike.
Jasniju sliku položaja i prava žena u bosanskom pravnom ustrojstvu ponudila
bi istraživanja studija slučaja.
Sublimirajući istaknuta zapažanja sa stranica zbornika Žene u srednjo-
vjekovnoj Bosni nameće se zaključak kako se radi o ozbiljnom historiograf-
skom ostvarenju i velikom doprinosu bosanskohercegovačkoj historiografiji
koje predstavlja svojevrsno osvježenje i na širem prostoru južnoslavenske
medievistike. Svojom sadržinom, novim dostignućima te revidiranjem rani-
jih tumačenja ova publikacija unutar ionako uske problematike života žena
srednjovjekovne Bosne nudi ipak šarenilo tematskih, hronoloških i metodo-
loških štiva. Čineći svoje radove primamljivim i razumljivim široj čitalačkoj
publici autori u ovom zborniku se ne udaljavaju od naučnih postulata što
rezultira značajem ove publikacije u naučnim i širim čitalačkim krugovima.
Publiciranjem prvog zbornika Društvo Stanak ukazuje na još uvijek nedo-
voljno istražene i zapostavljene domene srednjovjekovne bosanske historije.
Spoj istaknutih, afirmiranih i iskusnih historičara i historičara umjetnosti
sa mladom generacijom naučnika koja gravira prve otiske svoga naučnog
djelovanja pokazao se kao kvalitetan naučni sastav koji je kroz ovo izdanje
dopunio historiografske šupljine.

Enes Dedić
 ISSN 1330-7487

BOSNA FRANCISCANA
ČASOPIS FRANJEVAČKE TEOLOGIJE
SARAJEVO
Godina XXIV • Broj 45

45
Sarajevo, 2016.

View publication stats