‫وﯾﮋهﻧﺎﻣﮥ ﻧﺎﻣﮥ ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،۱۳۹۷‬ﺷﻤﺎرۀ ‪ ،۱۴‬ﺻﻔﺤﮥ ‪۷۴-۵۱‬‬

‫دﺳﺘﻮر ‪١۴‬‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪ‬ ‫‪٥٢‬‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﭘﯿﺎﭘﯽ‬
‫دو ِ‬

‫ّ‬
‫در دﺳﺘﻮر ﺳﻨﺘﯽ ﻓﺎرﺳﯽ‪ّ » ،‬‬
‫ﻣﺘﻤﻢ« واژه ﯾﺎ واژههﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽآﯾﺪ )← ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﯽ‬
‫ِ ِ‬
‫ّ‬
‫‪ (۴۶٩ ،۴۶٨ :١٣٩۵‬و اﻟﮕﻮی اﺻﻠﯽ آن ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ‪ +‬واژه )ﻣﺘﻤﻢ(‪ .‬در ﻣﺘﻮن ﻧﻈﻢ و‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫آﺛﺎر ﻣﺘﺄﺧﺮ ﺑﻪوﯾﮋه در دورۀ ﻗﺎﺟﺎر ــ »ﻣﺘﻤﻢ«‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎی ﯾـﮏ‬
‫ﻧﺜﺮ ﮐﻬﻦ ــ و ﺑﻪ ﺗﻘﻠﯿﺪ از آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺧﯽ ِ‬ ‫ِ‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ در ﭘﯿﺶ و ﭘﺲ آن و در اﯾﻦ ﻗﺎﻟﺐ ﺑﻪ ﮐـﺎر رﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ :‬ﺣـﺮف‬‫ِ‬ ‫دو‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫اﺿﺎﻓﻪ‪،‬‬ ‫ﺣﺮف‬
‫ِ‬
‫ﺑﯿﺖ زﯾﺮ از ﺷﺎهﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ‪ +‬ﺳﺮ ‪ +‬ﺑﺮ و ﺑﻪ‬ ‫ّ‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ‪ +‬واژه )ﻣﺘﻤﻢ( ‪ +‬ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ‪ .‬ﺑﺮای ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬در دو ِ‬
‫ﺷﻮاهﺪ اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ِ‬ ‫‪ +‬دز‪ +‬در از‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎک اﻧﺪرون روﺷﻨﺎﯾﯽ ﻓﺰود‬ ‫ﺳﺘﺎره ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮ ﺷﮕﻔﺘﯽ ﻧﻤﻮد‬
‫)ﻓﺮدوﺳﯽ ‪ ،٣ /١ :١٣٩٣‬ب ‪(۴٩‬‬
‫ُوزان ﺟﻨﮕﯿﺎن رﻧﺞدﯾﺪه ﺳﺮی‬ ‫ﺑﻪ دز در هﺮ آن ﮐﺲ ﮐﻪ ُﺑﺪ ﻣﻬﺘﺮی‬
‫)هﻤﺎن‪ ،۴٢۴ /٢ :‬ب ‪(٨١‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﻣﻘـﺪم و ﻣـﻮﺧﺮ‬‫اﺳﺘﻌﻤﺎل دو ِ‬
‫ِ‬ ‫ﮔﻮاهﯽ اﯾﻦ ﻧﻮع‬
‫ِ‬ ‫ﺷﺎﯾﺪ ﺟﺎﻟﺐﺗﺮﯾﻦ و ﭘﺮﻧﻤﻮدﺗﺮﯾﻦ‬
‫ردﯾـﻒ ﺷـﻌﺮ‬ ‫ﺑﯿﺘﯽ ادﯾﺐ ﺻﺎﺑﺮ ﺗﺮﻣـﺬی ﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ در آن‪،‬‬ ‫ّ‬
‫ِ‬ ‫ﺑﺮای ﯾﮏ ﻣﺘﻤﻢ‪ ،‬ﻗﺼﯿﺪۀ ﭘﻨﺠﺎه و ﺳﻪ ِ‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ »اﻧﺪر« اﺳﺖ و ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ‪ ،‬در ﻗﺎﻓﯿﮥ هﻤﮥ اﺑﯿﺎت‪ ،‬دو ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از ّ‬
‫ﻣـﺘﻤﻢ‬ ‫ِ‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﻠﻊ ﻗﺼﯿﺪه اﯾﻦ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﭼﻪ ﻏﻤﺰههﺎﺳﺖ ﺑﺪان ﭼﺸﻢ ﭘﺮﺧﻤﺎر اﻧﺪر‬ ‫زﻟﻒ ﺗﺎﺑﺪار اﻧﺪر‬
‫ﭼﻪ ﺣﻠﻘﻪهﺎﺳﺖ ﺑﺪان ِ‬
‫)ادﯾﺐ ﺻﺎﺑﺮ ﺗﺮﻣﺬی ‪(١٣۵ :١٣٨۵‬‬
‫ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﻈـﻢ و‬ ‫ﻧﺤﻮی ﻗﺪﯾﻤﯽ در ﺑﺴﯿﺎری از ﮐﺘﺎبهﺎی دﺳﺘﻮر‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ زﺑﺎن و ﺳﺒﮏ‬ ‫اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽ‬
‫ِ‬ ‫ِ ِّ ّ‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﻣﻀﺎﻋﻒ‪ ،‬ﺗﮑـﺮ ِار ﺣـﺮف‬
‫ﻣﻮرد ﺗﻮﺟ ِﻪ ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺑﻮده و آن را ﺑﺎ ﻧﺎمهﺎﯾﯽ ﭼﻮن ِ‬
‫ﻧﺜﺮ ﻓﺎرﺳﯽ ِ‬‫ِ‬
‫ّ‬
‫اﺿﺎﻓﻪ‪ ،‬ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﻣﮑﺮر‪ ،‬ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ دوﮔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﺗﺄﮐﯿﺪی‪ ،‬ﮔﺮوههﺎی ﮔﺴﺴـﺘﮥ ﺣـﺮف‬
‫ّ‬
‫ﺷﻮاهﺪ ﻣﺘﻌﺪدی آوردهاﻧﺪ )از ﺟﻤﻠﻪ ← رﺿـﺎﺋﯽ ﺑـﺎغﺑﯿـﺪی ‪:١٣٨٨‬‬
‫ِ‬ ‫اﺿﺎﻓﻪ و ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ زاﯾﺪ ﻧﺎﻣﯿﺪه و‬
‫‪١٧۶‬؛ ﺷﻤﯿﺴﺎ ‪٣١٣-٣١٠ :١٣٩٣‬؛ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎﯾﯽ ‪٣٠-٢٩ :١٣٩۴‬؛ ﻓﺮﺷﯿﺪورد ‪٢٠٩ ،٢٠٨ ،٢٠٠ ،١٩٩ :١٣٨٧‬؛‬
‫ﻣﺤﺠﻮب ]ﺑﯽﺗﺎ[‪٢۵٣-٢۵١ ،۴٧ ،۴۶ :‬؛ ﺧﺎﻧﻠﺮی ‪٢۶٨ /١ :١٣٧٧‬؛ ‪.(٣٠۵-٣٠٢ /٣‬‬
‫در ﮐﻨﺎر اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪۀ ﻣﻌﺮوف‪ ،‬اﻟﮕﻮی دﯾﮕﺮی ﻧﯿﺰ ﺑﺮای ﮐﺎرﺑﺮد ﺣﺮوف اﺿﺎﻓﻪ و ّ‬
‫ﻣﺘﻤﻢ در ﺷـﺎهﻨﺎﻣﻪ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻣﻘﺎﻻت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪،‬‬
‫ِ‬ ‫و ﺑﻌﻀﯽ ﻣﺘﻮن ﻓﺎرﺳﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ‪ ،‬در ﺑﺴﯿﺎری از ﮐﺘﺎبهﺎ و‬
‫ﺣـﺮف اﺿـﺎﻓﮥ ﭘﯿـﺎﭘﯽ‬ ‫آﻣﺪن دو‬ ‫ّ‬
‫ِ‬ ‫ﺳﺒﮏﺷﻨﺎﺳﯽ و ﺗﺎرﯾﺦ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬از ﺗﻮﺟﻪ ﻻزم ﺑﻪدور ﻣﺎﻧﺪه و آن ِ‬
 ‫دﺳﺘﻮر ‪١۴‬‬
‫‪٥٣‬‬ ‫ﻣﻘﺎﻟﻪ‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﭘﯿﺎﭘﯽ‬
‫دو ِ‬

‫وﯾﮋﮔـﯽ‬ ‫ﺑﺮﺧﻼف‬ ‫ﻣﺘﻤﻢ اﺳﺖ )ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ‪ +‬ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ‪ّ +‬‬

‫ﻣﺘﻤﻢ(؛ ﯾﻌﻨﯽ در اﯾﻦ ﻗﺎﻟﺐ‪،‬‬ ‫ﺑﺮای ﯾﮏ ّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﺳـﺮ هـﻢ و ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺸﻬﻮر ﯾﺎدﺷﺪه‪ ،‬دو ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎی اﯾﻨﮑﻪ ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از ّ‬
‫ﭘﺸـﺖ ِ‬
‫ِ‬ ‫ﻣـﺘﻤﻢ ﺑﯿﺎﯾـﺪ‪،‬‬ ‫ِ‬
‫ﻮرت ﻣﺘﻮاﻟﯽ ﭘﯿﺶ از آن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪه‪ ،‬در ﻣﺤـﺪودۀ ﺟﺴـﺘﺠﻮهﺎی ﺧـﻮﯾﺶ‪ ،‬ﺷـﺶ‬ ‫ﺻ ِ‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺮای اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ از ﺣﺮوف اﺿﺎﻓﮥ ﭘﯿﺎﭘﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮرﺳـﯽ و‪ ،‬ﺑـﻪ دﻟﯿـﻞ‬
‫ِ‬
‫ﺷﻮاهﺪ ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪه را ذﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ در ﺗـﺪوﯾﻦ ﻣﻨـﺎﺑﻊ‬ ‫ِ‬ ‫ﺑﻮدن اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه‪ ،‬هﻤﮥ‬
‫ﻧﺎدر و ﮐﻤﺘﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اﺧﺘﯿﺎر ﭘﮋوهﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬اﯾـﻦ ﻧﮑﺘـﻪ را هـﻢ‬
‫ِ‬ ‫ﺟﺎﻣﻊ ِﺗﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﺳﺒﮏﺷﻨﺎﺳﯽ در‬
‫ً‬
‫ﺷﻮاهﺪ اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ از ﺟﺴﺘﺠﻮ در ﭘﯿﮑـﺮۀ زﺑـﺎﻧﯽ ﮔـﺮوهِ‬
‫ِ‬ ‫ﺣﺘﻤﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از ﻧﯿﻤﯽ از‬
‫ِ‬
‫‪١‬‬
‫ﻧﻮﯾﺴﯽ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬‫ِ‬
‫ﻓﺮهﻨﮓ‬

‫‪ ١‬ﺑﺎ ﺑﺮ‬
‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻦ دو ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﭘﯿﺎﭘﯽ‪ ،‬ﺳﻪ ﮔﻮاهﯽ ﯾﺎﻓﺘـﻪ ﮐـﻪ ﮐﻬﻦﺗـﺮﯾﻦ آﻧﻬـﺎ از ﮐﻮشﻧﺎﻣـﻪ‬
‫ِ‬
‫)ﻗﺮن ‪ ۵‬ق( اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺑﺒﺮدﻧﺪ ﺑﺎ ﺑﺮ هﻢ آوﯾﺨﺘﻨﺪ‬ ‫ﺑﺪان ﻟﺸﮑﺮ اﻧﺪر ﺑﯿﺎﻣﯿﺨﺘﻨﺪ‬
‫)اﯾﺮاﻧﺸﺎن ﺑﻦ اﺑﯽ اﻟﺨﯿﺮ‪ ،۴۵٩ :١٣٧٧‬ب‪(۵٨٩٠‬‬
‫ّ‬ ‫ً‬
‫ﻣﺼـﺤﺢ آن را ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد اﯾـﻦ ﻣﻨﻈﻮﻣـﻪ ﭼﻨـﯿﻦ اﺳـﺖ ﮐـﻪ‬
‫ِ‬ ‫ﺿﺒﻂ ﻣﺼﺮاع دوم در ﯾﮕﺎﻧﻪ ﻧﺴﺨﮥ ﻓﻌﻼ‬‫ِ‬
‫ِ‬
‫اﺻﻠﯽ ﻧﺎﻇﻢ »ﺑﺒﺮدﻧﺪ ﺑﺎ هﻢ ﺑﺮآوﯾﺨﺘﻨﺪ« ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬
‫ِ‬ ‫ﻋﻼﻣﺖ ﺗﺮدﯾﺪ )؟( ﻧﺸﺎن دادهاﻧﺪ و اﺣﺘﻤﺎل دارد ﺳﺮودۀ‬
‫ِ‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ »ﺑﺎ ﺑﺮ« ﭘﯿﺶ از »هﻢ« آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻃﺒﻖ ﻧﮕﺎﺷﺘﮥ دﺳﺖﻧﻮﯾﺲ‪ ،‬دو ِ‬ ‫وﻟﯽ در هﺮ ﺣﺎل‪ِ ،‬‬
‫ﻧﻤﻮﻧﮥ دوم در روحاﻻرواح ﺳﻤﻌﺎﻧﯽ )ﻗﺮن ‪ ۶‬ق( اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻋﺎدﺗﯽ و ﻣﺠﺎزی آورده ﺑﺎ ﺑﺮ روی ﺣﻘﯿﻘﺖ ﮔﺮد ﻣﯽﭘﺎﺷﺪ )ﺳﻤﻌﺎﻧﯽ ‪.(۵۶ :١٣٨۴‬‬
‫ﺷﺎهﺪ ﺳﻮم هﻢ اﯾﻦ ﺑﯿﺖ ﻣﺜﻨﻮی ﻣﻮﻟﻮی اﺳﺖ‪:‬‬
‫ِ‬
‫ﺧﺸﻢ اﺑﺮاهﯿﻢ ﺑﺎ ﺑﺮ ِآﻓﻼن‬ ‫ﺗﻘﻠﯿﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﯽﺣﺎﺻﻼن‬
‫ﺧﺎﺻﻪ ِ‬
‫)ﻣﻮﻟﻮی ‪ ،٢٠۵ /٢ :١٣٧٨‬ب ‪(۵۶۶‬‬

‫ﺷﻮاهﺪ ﺣﺮوﻓـﯽ را ﮐـﻪ‬

‫ِ‬ ‫داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺷﺎهﻨﺎﻣﻪﺷﻨﺎﺳﻢ‪ ،‬ﺟﻨﺎب آﻗﺎی دﮐﺘﺮ اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺧﻄﯿﺒﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﭙﺎﺳﮕﺰارم ﮐﻪ‬
‫ِ‬ ‫دوﺳﺖ‬
‫ِ‬ ‫‪ .١‬از‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ ﮐﺮده ﺑﻮدم از اﯾﻦ ﭘﯿﮑﺮۀ ﻏﻨﯽ در اﺧﺘﯿﺎرم ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ‪١۴‬‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪ‬ ‫‪٥٤‬‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﭘﯿﺎﭘﯽ‬
‫دو ِ‬

‫‪ ٢‬ﺑﺮ ﺑﺎ‬
‫در ﺣﺪﯾﻘﮥ ﺳﻨﺎﯾﯽ ﭼﺎپ ﻣﺮﺣﻮم اﺳﺘﺎد ّ‬
‫ﻣﺪرس رﺿﻮی اﯾﻦ ﺑﯿﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ََ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﺣﺪث ﮐﻨﯽ ﺑﺮ ﺑﺎ آن‬
‫ِ‬ ‫ﭼﻪ‬ ‫ﭼﻪ ﺷﻤﺎری ﺣﺮوف را ﻗﺮآن‬
‫)ﺳﻨﺎﯾﯽ ‪ ،١٧۴ :١٣٧۴‬ب‪(٧‬‬
‫ﻣﺘﻮاﻟﯽ »ﺑﺮ ﺑﺎ« ﭘﯿﺶ از »آن« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘـﻪ‪ .‬در ﺗﺼـﺤﯿﺢ دﮐﺘـﺮ‬
‫ِ‬ ‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ‬
‫ﮐﻪ در ﻣﺼﺮ ِاع دوم‪ِ ،‬‬
‫ِ‬
‫ﺣﺴﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺿﺒﻂ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﺟﺎی »ﺑﺮ ﺑﺎ آن«‪» ،‬ﺑﺮﺧﻮان« آﻣﺪه اﺳﺖ )← ﺳـﻨﺎﯾﯽ ‪،۴٧ :١٣٨٢‬‬
‫ً‬
‫ﭼـﺎپ ﺣﺪﯾﻘـﻪ ﻣﺘﻔـﺎوت‬
‫ِ‬ ‫ب‪ .(٨٠٠‬ﭼﻮن »ﺑﺮ ﺑﺎ« ﻓﻌﻼ ﯾﮏ ﺷﺎهﺪ دارد‪ ،‬ﮐﻪ ﺿـﺒﻂ آن ﻧﯿـﺰ در دو‬
‫ﺟﺰو‬
‫ﻣﺤﺘﻤﻞ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ آن را‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺮدﯾﺪ و اﺣﺘﯿﺎط‪ِ ،‬‬ ‫آﻣﺪن ﻧﻤﻮﻧﻪ ﯾﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎی‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ِ‬
‫ِ‬
‫ﭘﯿﺎﭘﯽ ﻓﺎرﺳﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آورد‪.‬‬
‫ﺣﺮوف اﺿﺎﻓﮥ ِ‬‫ِ‬

‫‪ ٣‬ﺑﺮ ﺑﻪ‬
‫َّ‬
‫ﺗﻮﺻﯿﻒ اﯾﻦ ﭘﺘﯿﺎرۀ ﺷﮕﻔﺖ ﻣﯽﺧﻮاﻧﯿﻢ‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ﺷﯿﺮ ﮐﭙﯽ‪ ،‬در‬
‫در ﺷﺎهﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬در داﺳﺘﺎن ﺑﻬﺮام ﭼﻮﺑﯿﻦ و ِ‬
‫ﺷﺪه روز از او ﺑﺮ ﺑﻪ ﺗﺮﮐﺎن دژم‬ ‫هﻤﯽ ﺳﻨﮓ را درﮐﺸﯿﺪی ﺑﻪ دم‬
‫)ﻓﺮدوﺳﯽ ‪ ،٩۶٩ /٢ :١٣٩٣‬ب ‪(٢٢٩٢‬‬
‫ﻣﺘﻤﻢ )ﺗﺮﮐﺎن( ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘـﻪ‬ ‫در ﻣﺼﺮاع دوم‪ ،‬دو ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ »ﺑﺮ ﺑﻪ« ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﯿﺎﭘﯽ ﺑﺮای ﯾﮏ ّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻇﺮﯾـﻒ دﺳـﺘﻮری ﻧﺸـﺪهاﻧﺪ‪،‬‬ ‫ّ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﻮن ﺑﻌﻀﯽ از ﮐﺎﺗﺒﺎن و ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻣﺘﻮﺟ ِﻪ اﯾـﻦ ﻧﮑﺘـﮥ‬
‫ِ‬
‫ﻣﺎﻧﻨـﺪ »هﻤﯿﺸـﻪ دل ﭼﯿﻨﯿـﺎن زو ﺑـﻪ ﻏـﻢ«‪،‬‬‫ِ‬ ‫ﺿﺒﻂ آن را در ﺷﻤﺎری از ﻧﺴﺦ ﺷﺎهﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرتهﺎﯾﯽ‬ ‫ِ‬
‫ِ‬
‫»ﺷﺪه روز از او ﺑﺮ ﺑﺰرﮔﺎن دژم« و »دل ﺟﻨﮕﯿﺎن زو ﺷﺪه ﭘﺮ ز ﻏﻢ« )← ﻓﺮدوﺳـﯽ ‪ ،١٧۶ /٨ :١٣٨۶‬ﭘﺎﻧﻮﺷـﺖ‬
‫ﺳﺮ هﻢ ﻧﯿﺎﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺸﺖ ِ‬‫ﺣﺮف »ﺑﺮ« و »ﺑﻪ« ِ‬ ‫‪٣٠‬؛ هﻤﻮ ‪ (٩٢۵ :١٣٨٩‬ﺗﻐﯿﯿﺮ دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ دو ِ‬
‫ً‬
‫ﻇﺎهﺮا ﻧﺨﺴﺘﯿﻦﺑﺎر زﻧﺪهﯾﺎد دﮐﺘﺮ ﺧﻄﯿﺐرهﺒﺮ‪ ،‬در ﮐﺘﺎﺑﯽ ﮐﻪ درﺑـﺎرۀ ﺣـﺮوف اﺿـﺎﻓﻪ و رﺑـﻂ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ذﯾﻞ ﺑﺤﺚ »ﺻﻮرتهﺎی ﺗﺄﮐﯿﺪی ﺑﺮ«‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﻣﺘﻮاﻟﯽ »ﺑﺮ ﺑﻪ« ّ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺮده و‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪١‬‬
‫)ﻣـﻮارد‬
‫ِ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧـﻪ‬ ‫ﭼﻬـﺎر‬ ‫ﮐـﻪ‬ ‫‪،‬‬ ‫(‬ ‫‪٢٢٣‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪٢٢٢‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪١٣٧٩‬‬ ‫رهﺒﺮ‬ ‫ﺧﻄﯿﺐ‬ ‫←‬ ‫)‬ ‫اﻧﺪ‬ ‫آورده‬ ‫آن‬ ‫ای‬‫ﺮ‬ ‫ﺑ‬ ‫هﺸﺖ ﺷﺎهﺪ‬
‫ّ‬ ‫‪ .١‬ﺷﻮاهﺪ‪ ،‬ﺑﺮای ّ‬
‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ارﺟﻤﻨﺪ‪ ،‬در اﯾﻨﺠﺎ آورده ﻣﯽﺷﻮد )ﺗﺄﮐﯿﺪهﺎ از ﻧﮕﺎرﻧﺪه اﺳﺖ(‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ و دﻗ ِﺖ‬
‫‪» (١‬ﭘﻨﺠﻢ روز اﺳﺖ از اﺳﻔﻨﺪارﻣﺬ ﻣﺎه و ﭘﺎرﺳﯿﺎن او را ﻣﺮدﮔﯿﺮان ﺧﻮاﻧﻨﺪ زﯾﺮاک زﻧﺎن ﺑﺮ ﺑﻪ ﺷﻮهﺮان اﻗﺘﺮاحهﺎ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪی و آرزوهﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪی از ﻣﺮدان« )اﺑﻮرﯾﺤﺎن‪ ،‬اﻟﺘﻔﻬﯿﻢ(‪.‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ‪١۴‬‬
‫‪٥٥‬‬ ‫ﻣﻘﺎﻟﻪ‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﭘﯿﺎﭘﯽ‬
‫دو ِ‬

‫ﺷﻤﺎرۀ ‪ ٧ ،۶ ،٣‬و‪ (٨‬درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ و در آﻧﻬﺎ دو ﺣﺮف اﺿـﺎﻓﻪ ﭘـﯿﺶ و ﭘـﺲ از ﯾـﮏ ّ‬
‫ﻣـﺘﻤﻢ آﻣـﺪه‬ ‫ِ‬
‫ّ‬
‫دﯾﻮان ﻣﺼﺤﺢ اﯾـﻦ ﺷـﺎﻋﺮ )ﺑـﻪ ﮐﻮﺷـﺶ دﮐﺘـﺮ‬
‫ِ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬از ﮔﻮاهﯽهﺎی دﯾﮕﺮ هﻢ ﺑﯿﺖ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮی در ِ‬
‫ﺷـﺎهﺪ ﻣـﺬﮐﻮر از ﻟﯿﻠـﯽ و‬
‫ِ‬ ‫دﺑﯿﺮﺳﯿﺎﻗﯽ( ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن دو ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﭼﺎپ ﺷﺎدروان اﺳﺘﺎد وﺣﯿﺪ دﺳﺘﮕﺮدی هﺴﺖ و در ﭼـﺎپهـﺎی‬ ‫ﻧﻈﺎﻣﯽ ِ‬
‫ِ‬ ‫ﻣﺠﻨﻮن ﻓﻘﻂ در ﺧﻤﺴﮥ‬
‫ﺑﯿـﺖ ادﯾـﺐ ﺻـﺎﺑﺮ را‬‫دﯾﮕﺮ )ﻣﺴﮑﻮ ـ ﺑﺎﮐﻮ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺑﺮات زﻧﺠﺎﻧﯽ و ﻣﺮﺣﻮم دﮐﺘﺮ ﺛﺮوﺗﯿﺎن( ﻧﯿﺴﺖ‪ِ .‬‬
‫دﯾﻮان اﯾﻦ ﮔﻮﯾﻨﺪه )ﺑﻪ اهﺘﻤﺎم دﮐﺘﺮ اﺣﻤﺪرﺿﺎ ﯾﻠﻤﻪهﺎ( ﻧﯿﺎﻓـﺖ‪ ،‬از‬ ‫ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺗﺎزۀ ِ‬ ‫هﻢ ﻧﮕﺎرﻧﺪه در‬
‫ِ‬
‫اﯾﻦ رو‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﺷﺎهﺪ )ﻧﻤﻮﻧﮥ ﻧﺨﺴﺖ از اﻟﺘﻔﻬﯿﻢ( درﺳـﺖ و ﻣﺴـﺘﻨﺪ اﺳـﺖ‪ .‬روانﺷـﺎد دﮐﺘـﺮ‬
‫ً‬
‫ﺑﯿﺖ ادﯾﺐ ﺻﺎﺑﺮ را ــ اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺑﻪ‬ ‫اﻟﺘﻔﻬﯿﻢ اﺑﻮرﯾﺠﺎن ﺑﯿﺮوﻧﯽ و ِ‬
‫ِ‬ ‫ﻓﺮﺷﯿﺪورد هﻢ‪ ،‬ﺑﺮای اﯾﻦ ﺣﺮف‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﮥ‬
‫ﮐﺘﺎب دﮐﺘﺮﺧﻄﯿﺐرهﺒﺮ ــ آورده اﺳﺖ )← ﻓﺮﺷﯿﺪورد ‪.(١٩٨ :١٣٨٧‬‬ ‫ﻧﻘﻞ از ِ‬
‫ﻣﺘـﻮاﻟﯽ در ادب‬
‫ِ‬ ‫ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮده‪» ،‬ﺑﺮ ﺑـﻪ« ﭘﺮﺷـﺎهﺪﺗﺮﯾﻦ ﺣـﺮف اﺿـﺎﻓﮥ‬
‫ّ‬
‫اﻟﺘﻔﻬﯿﻢ ﺑﯿﺮوﻧﯽ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎی ﻣﺘﻌﺪ ِد دﯾﮕﺮی از ﻗﺮن‬
‫ِ‬ ‫ﺑﯿﺖ ﺷﺎهﻨﺎﻣﻪ و ﺟﻤﻠﮥ‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ و‪ ،‬ﻏﯿﺮ از ِ‬
‫ﭘﻨﺠﻢ ﺗﺎ دوران ﻣﻌﺎﺻﺮ دارد ﮐﻪ در اداﻣﻪ ﻣﯽآورﯾﻢ‪:‬‬
‫ُ‬
‫ﮔﺮان ﮐﻪ ﮔﺬارد ز ﺑﺎﻻی ﻣﺤﻮر‬ ‫ﺗﻮ ﺧﻮرﺷﯿﺪی از ﺑﻬﺮ ﺗﻮ ﺑﺮ ﺑﻪ ﮔﺮدون‬
‫ّ‬
‫)ﻓﺮﺧﯽ ﺳﯿﺴﺘﺎﻧﯽ ‪(١۴٨ :١٣٨۵‬‬
‫ﭘﺎرﺳﯿﺎن او را ﻣﺮدﮔﯿﺮان ﺧﻮاﻧﻨﺪ زﯾـﺮاک زﻧـﺎن ﺑـﺮ ﺑـﻪ ﺷـﻮهﺮان اﻗﺘـﺮاحهـﺎ ﮐﺮدﻧـﺪی و آرزوﯾﻬـﺎی‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪی از ﻣﺮدان )ﺑﯿﺮوﻧﯽ ‪.(٢۶٠ :١٣۶٢‬‬
‫‪ ...‬از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺎﻧﮥ هﺸﺘﻢ و از ﺗﺤﺖ ﺷﻌﺎع دﻟﯿﻞ ﮐﻨـﺬ ﺑـﺮ ﺑـﻪ ﺑـﻮذن )ﺷـﻬﻤﺮدان ﺑـﻦ اﺑـﯽاﻟﺨﯿـﺮ‬
‫‪.(١٧۴ :١٣٨٢‬‬

‫ُ‬
‫)ﻣﻨﻮﭼﻬﺮی‪ ،‬دﯾﻮان(‬ ‫زﯾﺮا ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﺳﺰاوار‬ ‫ﺧﺮد ﺑﺴﺎﯾﻢ‬ ‫اﻧﺪام ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﺑﻪ ﻟﮕﺪ‬ ‫‪(٢‬‬
‫)ﻧﺎﺻﺮﺧﺴﺮو‪ ،‬دﯾﻮان(‬ ‫ﺑﻪ اﻓﺴﻮن ﺑﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﯽﺟﺎن ﮐﺎﻟﺒﺪ ﺟﺎن‬ ‫ﺑﺎز دادی‬ ‫ّ‬
‫ﻋﯿﺴﯽ ﻣﺮﯾﻢ‬ ‫اﮔﺮ‬ ‫‪(٣‬‬
‫)ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬ﻟﯿﻠﯽ و ﻣﺠﻨﻮن(‬ ‫وآﺗﺶ زده ﺑﺮ ﺑﻪ ﺧﺮﻣﻦ ﻣﻦ‬ ‫ﺗﻦ ﺧﻮﯾﺶ‬ ‫ای رﺣﻢ ﻧﮑﺮده ﺑﺮ‬ ‫‪(۴‬‬
‫)ادﯾﺐ ﺻﺎﺑﺮ‪ ،‬دﯾﻮان(‬ ‫ﭼﻮ ﻧﺴﺮ ﻃﺎﯾﺮ ﺑﺮ ﺑﻪ واﻗﻊ ﭘﺮ‬ ‫ﺑﺮ ﮔﺮدون‬ ‫ﺳﻤﺎک اﻋﺰل ﮔﺮﻓﺘﻪ‬ ‫‪(۵‬‬
‫دراز‬ ‫روزﮔﺎری‬ ‫او‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫ﺑﺮآﯾﺪ‬ ‫ﯾﮑﯽ را ﺑﺪارد ﺑﻪ ﺑﺮ ﺑﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎز‬ ‫‪(۶‬‬
‫)ﻓﺮدوﺳﯽ‪ ،‬ﺷﺎهﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از راﺣﺔاﻟﺼﺪور(‬
‫)اﻧﻮری‪ ،‬دﯾﻮان(‬ ‫ﻗﻀﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ اﺟﻞ ﺑﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻨﺠﺮم ﺧﻨﺠﺮ‬ ‫ﺑﺪان ﻋﺰﯾﻤﺖ و اﻧﺪﯾﺸﻪام ﮐﻪ ﺗﺎ ﻧﻨﻬﺪ‬ ‫‪(٧‬‬
‫)ﺳﻌﺪی‪ ،‬ﺑﻮﺳﺘﺎن(‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪای ﺑﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻨﮕﯽ ﻧﻮﺷﺖ‬ ‫ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﺟﻤﺸﯿﺪ ّﻓﺮخﺳﺮﺷﺖ‬ ‫‪(٨‬‬
‫ج‬
 ‫دﺳﺘﻮر ‪١۴‬‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪ‬ ‫‪٥٦‬‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﭘﯿﺎﭘﯽ‬
‫دو ِ‬

‫ﻓﺰون هﺮ ﯾﮏ از ﻧﯿﻢ ﻣﻦ ﺑﺮ ﺑﻪ ﺳﻨﮓ‬ ‫دو ﭘﺎره ز ﯾﺎﻗﻮت رﺧﺸﺎن ﺑﻪ رﻧﮓ‬

‫)اﯾﺮاﻧﺸﺎه ﺑﻦ اﺑﯽاﻟﺨﯿﺮ ‪ ،۵۵٢ :١٣٧٠‬ب‪(٩۴٩٩‬‬
‫دﻟﺶ ﺑﺎز ده ﺑﺮ ﺑﻪ ﺧﯿﻤﻪ درون‬ ‫از آن ﺟﺎی ﺑﺮ آر وی را ﮐﻨﻮن‬
‫)رﺑﯿﻊ ‪ ،۴۶۴ :١٣٨٩‬ب‪(١٠۴٠٢‬‬
‫روزﮔﺎر‬ ‫ﻣﯿﺮ‬
‫ِ‬ ‫روزﮔﺎری و او‬ ‫ﻣﺎه‬
‫ِ‬ ‫ﺗﻮ‬
‫ﭼﻮن او و ﭼﻮن ﺗﻮ ﺑﺮ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﻣﺎه و ﻣﻬﺮ ﻧﯿﺴﺖ‬
‫)ﻗﻄﺮان ‪(۴۵٨ :١٣۶٢‬‬
‫ﺷﻮد ﮐﺸﻮر و ﻟﺸﮑﺮت ﺷﻮرﺑﺨﺖ‬ ‫ﻧﻤﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ دم ﺗﻮ را ﺑﺮ ﺑﻪ ﺗﺨﺖ‬
‫) ّزرﯾﻦﻗﺒﺎﻧﺎﻣﻪ ‪ ،١٨۵ :١٣٩٣‬ب ‪(۵٠٠‬‬
‫ﻧﺒﻨﺪم ﺑﻪ ﻣﺮدی دﮔﺮ ﻣﻦ ﮐﻤﺮ‬ ‫ﭼﻪ ﺑﻮد آﻧﮑﻪ آﻣﺪ ﻣﺮا ﺑﺮ ﺑﻪ ﺳﺮ‬
‫)هﻤﺎن‪ ،٢٠٩ :‬ب‪(۵٠٧‬‬
‫ﺟﻬﺎﻧﺪﻧﺪ ﺑﺮ روی ﻣﯿﺪان ﮐﯿﻦ‬ ‫ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ ﮔﻮدرزﯾﺎن ﺑﺮ ﺑﻪ زﯾﻦ‬
‫)هﻤﺎن‪ ،٢۴٠ :‬ب‪(١١٣١‬‬
‫ﺑﺪزدﯾﺪ ﺳﺮ آﻣﺪش ﺑﺮ ﺑﻪ ران‬ ‫دراﻧﺪاﺧﺖ ﺑﺮ روی آن ﭘﻬﻠﻮان‬
‫)هﻤﺎن‪ ،٢۶٩ :‬ب‪(١٧٣٨‬‬
‫ﭼﻪ ﻋﻔﺮﯾﺖ آﻣﺪ ﺗﻮ را ﺑﺮ ﺑﻪ ﭼﻨﮓ‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﯽ رهﺎ ﮐﺮده از زور و ﻧﻨﮓ‬
‫)هﻤﺎن‪ ،٢٩۶ :‬ب‪(٢٣٠٢‬‬
‫ﺷﻬﺶ داد ﺟﺎ ﭘﯿﺶ ﺧﻮد ﺑﺮ ﺑﻪ ﮔﺎه‬ ‫رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ او را ﺑﻪ درﮔﺎه ﺷﺎه‬
‫)ﺷﻬﺮﯾﺎرﻧﺎﻣﻪ ‪(٨٧ :١٣٧٧‬‬
‫ﺑﻪ از ﭘﻬﻠﻮاﻧﯽ و ﺳﺮ زﯾﺮ ﭘﺎی‬ ‫ﮔﺮﯾﺰ ﺑﻪهﻨﮕﺎم و ﺳﺮ ﺑﺮ ﺑﻪ ﺟﺎی‬
‫ِ‬
‫)ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﻓﺮدوﺳﯽ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از رﺳﺘﻢاﻟﺤﮑﻤﺎ ‪(١۴٨ :١٣٨٢‬‬
‫ﮔﺮدون ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﮐﺸﺪ ﮐﻤﺎﻧﻢ‬ ‫ﭼﻮن ﺑﺮ ﺑﻪ ﮐﻤﺎن ﺳﺨﻦ ﻧﻬﻢ ﺗﯿﺮ‬
‫)ﺻﻔﺎی اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ ‪(٧٩ :١٣۶٢‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ زد ﺑﺮ ﺑﻪ ﭘﺎی ّ‬ ‫ور ﻃﻠﺒﯽ ّ‬
‫ﺟﻨﺖ و ﻧﯿﺮان‬ ‫ﺟﻨ ِﺖ وﺻﺎل ﺣﻘﺎﯾﻖ‬
‫)هﻤﺎن‪(١٠٣ :‬‬
‫ﺑﺮ ﺷﺒﻪ آوردن و هﻢﺳﻨﮓ ﮔﻮهﺮ داﺷﺘﻦ‬ ‫ﺑﺮﮔﺰﯾﺪن اﯾﻦ و آن را ﺑﺮ ﺑﻪ او ﺑﺎﺷﺪ ﺷﺒﯿﻪ‬
‫)هﻤﺎن‪(١٠۶ :‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ‪١۴‬‬
‫‪٥٧‬‬ ‫ﻣﻘﺎﻟﻪ‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﭘﯿﺎﭘﯽ‬
‫دو ِ‬
‫ّ‬
‫ﮔﺮ زﻧﺪی ﺑﺮ ﺑﻪ ﮐﻮه وﻗﺖ دﻣﯿﺪن‬ ‫ﻃﻮر دل‪ ،‬ﺗﺠﻠﯽ اﻧﻮار‬
‫ﺷﺠﺮ ِ‬
‫از ِ‬
‫)هﻤﺎن‪(١١۵ :‬‬
‫ﺑﻮد از زﺑﺎن ﻣﻬﺪی ﺑﺮ ﺗﯿﻎ ﮐﻮهﺴﺎر‬ ‫ﺑﺎﻧﮕﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺑﻪ ﮔﻮش ﮐﻠﯿﻢ آﻣﺪ از درﺧﺖ‬
‫)هﻤﺎن‪(١۴١ :‬‬
‫ُ‬
‫روﯾﯽ ﻣﺮاﺳﺖ ﺑﯽ ﺗﻮ ﺑﻪ ﮐﺮدار ﺳﻨﺪروس‬ ‫ﮔﻞ را هﺰاردﺳﺘﺎن زد ﺑﺮ ﺑﻪ ﭘﺎی ﺑﻮس‬
‫)هﻤﺎن‪(١۴۵ :‬‬
‫ﺗﺎزد ﺑﻪ ﺧﻮن ﻋﺎﺷﻖ ﻧﺎزم ﺳﻤﻨﺪ ﻗﺎﺗﻞ‬ ‫ﺑﮕﺮﻓﺘﻪ ﺗﯿﻎ روﺷﻦ ﺑﻨﺸﺴﺘﻪ ﺑﺮ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻦ‬
‫)هﻤﺎن‪(٢۴٠ :‬‬
‫دﺷﻤﻨﺎن ﺑﺮ ﻓﺮ ِاز دار ﺑﻮد‬ ‫دوﺳﺘﺎن ﺑﺮ ﺑﻪ ﺗﺨﺖ داراﯾﯽ‬
‫)ﻗﺎآﻧﯽ ‪(١٨٩ :١٣٣۶‬‬
‫ﺗﺎ ﻣﯿﺎن در ﺑﻪ ﺻﻠﯿﺐ اﺳﺖ و ﺳﺒﻮ ﺑﺮ ﺑﻪ ﺳﺮ اﺳﺖ‬
‫ﻣﺮ ﻣﺮا ﺗﺎج ز ﺧﻮرﺷﯿﺪ و ز ﺟﻮزا ﮐﻤﺮ اﺳﺖ‬
‫)ﯾﻐﻤﺎی ﺟﻨﺪﻗﯽ ‪(١١٢ /١ :١٣٨۴‬‬
‫ﻧﺸﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم زﻧﺪ آهﻮﺑﺮه ﺗﯿﺮ‬ ‫ﻏﯿﺮ ﭼﺸﻤﺖ ﮐﻪ هﻤﯽ ﻣﯽزﻧﺪم ﺑﺮ ﺑﻪ ﺧﺪﻧﮓ‬
‫)هﻤﺎن‪(١۵٣ /١ :‬‬
‫ز ﻧﻨﮓ داﻣﻦ ﺗﺮ راه ﻣﯽﻧﺪاد ﺑﻪ ﮐﻮﯾﻢ‬ ‫اﻣﺎم ﺷﻬﺮ ﮐﺰﯾﻦ ﭘﯿﺶ ﺑﺮ ﺑﻪ ﺣﮑﻢ ﺷﺮﯾﻌﺖ‬
‫ِ‬
‫)هﻤﺎن‪(١۶۶ /١ :‬‬
‫دل ﺧﺎک ﻣﮑﺎر ای ﺳﺎﻗﯽ‬ ‫ﺗﺨﻢ ﺟﺰ ﺑﺮ ﺑﻪ ِ‬ ‫ﺑﺎده ﺑﺬر اﺳﺖ و ﺗﻮ دهﻘﺎن و ﻗﺪحﻧﻮﺷﺎن ﺧﺎک‬
‫)هﻤﺎن‪(١٨٣ /١ :‬‬
‫ﮐﻪ ﻣﯽﺷﺪ ﺑﺮ ّ‬
‫ﺛﺮﯾﺎ ﺷﺮق ﺷﺮﻗﺶ‬ ‫ﭼﻨﺎن ﻣﯽﮐﻮﻓﺘﻨﺪی ﺑﺮ ﺑﻪ ﻓﺮﻗﺶ‬
‫)هﻤﺎن‪(٢١٣ /١ :‬‬
‫هﺒﺎﺳﺖ‬ ‫ﻣﺎل‬ ‫هﺪر‬ ‫ﺧﻮن‬ ‫وز زﻣﯿﻦ ﺑﺮ ﺑﻪ ﻓﻠﮏ ﮔﺮ هﻤﻪ ﺧﻮد ﺗﯿﺮ دﻋﺎﺳﺖ‬
‫)هﻤﺎن‪(٢٨٩ /١ :‬‬
‫ﺗﯿﺮ ﻗﺮآن ﻣﺠﯿﺪ‬
‫ﻧﺸﺎن ِ‬
‫ِ‬ ‫ﺑﺮ ﻓﺮ ِاز ﻧﯽ‬ ‫ﻋﺮش رﺣﻤﺎن ﺑﺮ ﺑﻪ ﺧﺎک ﺗﯿﺮه ﭘﺎﻣﺎل ﺳﻤﻨﺪ‬
‫)هﻤﺎن‪(٢٩۴ /١ :‬‬
‫ﭼﻪ ﺑﺮم ﮔﺮ ﻧﺒﺮم ﺧﺎک ﮔﺬر‬ ‫ﺳﻘﻒ ﺳﭙﻬﺮ‬
‫ﭼﻪ زﻧﻢ ﮔﺮ ﻧﺰﻧﻢ ﺑﺮ ﺑﻪ ﺛﺮی ِ‬
‫)هﻤﺎن‪(٣٠٣ /١ :‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ‪١۴‬‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪ‬ ‫‪٥٨‬‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﭘﯿﺎﭘﯽ‬
‫دو ِ‬

‫ﻏﺎﻟﺐ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﺑﻘﮥ ﺣﮑﻢ ازل‪...‬‬ ‫ﻧﻈﺮی ﺑﺮ ﺑﻪ رﺧﺖ رﺧﺼﻪ ﻧﻔﺮﻣﻮد اﺟﻞ‬
‫)هﻤﺎن‪(٣٢۵ /١ :‬‬
‫ّ‬
‫ﮐﻮﺛﺮ ﺗﻮ ﺳﺮﺷﮏ ﻣﺎ دﯾﺪۀ ﻣﺎ ﻗﺼﻮر ﺗﻮ‬ ‫ﺧﻮاهﯽ ﺟﻨ ِﺖ دﮔﺮ ﺑﺮ ﺑﻪ ﺟﺤﯿﻢ ﻣﺎ ﮔﺬر‬
‫)هﻤﺎن‪(٣۴٠ /١ :‬‬
‫ِﻣﻪ ﺧﺮﮔﻬﯽ ﺑﺮ ﺑﻪ ﺑﻨﺪ اﻧﺪر اﺳﺖ‬ ‫در آن ﺧﯿﻤﻪ ﮐﺰ ﺧﺮﮔﻪ ﻣﻪ ﺑﺮ اﺳﺖ‬
‫)هﻤﺎن‪(١١ /٢ :‬‬
‫ﺑﮑﺮدم روان ﺑﻨﺪش از ﭘﺎی ﺑﺎز‬ ‫ﺷﺪم ﺑﺮ ﺑﻪ ﺑﺎﻟﯿﻦ ﺑﻨﺪی ﻓﺮاز‬
‫ِ‬
‫)هﻤﺎن‪(١٢ /٢ :‬‬
‫ﻧﻪ ﺑﺮ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﻨﺪﮔﯽ ﻣﻦ ﺑﺨﺸﺎی‬ ‫ﻧﻪ ﺑﺮ ﻣﻦ و ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﯽ ﻣﻦ ﺑﺨﺸﺎی‬
‫)هﻤﺎن‪(٢٩۵ /٢ :‬‬
‫ﮐﻪ ﻧﻔﺴﻬﺎش هﻤﯽ ﺑﺮ ﺑﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آﯾﺪ‬ ‫ﻧﮏ هﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮﯾﻀﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺰع اﻧﺪر‬
‫)ادﯾﺐاﻟﻤﻤﺎﻟﮏ ﻓﺮاهﺎﻧﯽ ‪(١۵٣ /٢ :١٣٨۴‬‬
‫اﯾﺰد ﯾﮑﺘﺎت ﺑﺮ ﺑﻪ هﺮ دو ﺟﻬﺎن ﯾﺎر‬ ‫ﻧﻮﺑﺖ اﺿﺤﺎت ﺑﺎد ّﻓﺮخ و ﻣﯿﻤﻮن‬
‫)هﻤﺎن‪(٢١۶ /٢ :‬‬
‫ﺷﯿﺨﺎن ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺑﺮ ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺶ ﻃﯿﺎﻟﺲ‬ ‫زﺑﺮ ﺷﺎخ ﮔﺮ ﺑﻪ ﺑﯿﺪ ﭼﻮ ﺑﺮ ﺑﺎم‬
‫ﺑﺮ ِ‬
‫)هﻤﺎن‪(٢۶۶ /٢ :‬‬
‫هﻤﯿﺸﻪ ﺑﺎدا ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺮ ﺑﻪ ﻓﺮق‪ ،‬ﻃﻼل‬ ‫وﻟﯿﻌﻬﺪ آﺳﻤﺎنﻋﻬﺪت‬
‫ِ‬ ‫ﻣﻬﺮ‬
‫اﺑﺮ ِ‬
‫ز ِ‬
‫)هﻤﺎن‪(٢٨۵ /٢ :‬‬
‫ﺗﺎ ﺑﺮ ﺑﻪ ﯾﮏ وﺗﯿﺮه ﮐﻨﺪ ﺳﯿﺮ و اﻧﺘﻘﺎل‬ ‫ﺗﻌﺪﯾﻞ وزن و ﮔﺮدش ﺧﺎک از ﺟﺒﺎل ﺷﺪ‬
‫)هﻤﺎن‪(٢٩٣ /٢ :‬‬
‫ﮐﻪ داﻣﻦ ﺗﻮ ﻧﯿﺎﻟﻮده ﺑﺮ ﺑﻪ هﯿﭻ ﮔﻨﺎه‬ ‫ﺧﺪای را ﻧﻔﺸﺎن ﺧﻮن دﯾﺪه ﺑﺮ داﻣﺎن‬
‫)هﻤﺎن‪(٢٩۶ /٢ :‬‬
‫هﻤﺎن ﻟﺤﻈﻪ اﺟﺮای آن ﺑﺎﯾﺪت‬ ‫ﭼﻮ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻦ ﺑﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ آﯾﺪت‬
‫)هﻤﺎن‪(۶۵٨ /٢ :‬‬
‫ﺧﺴﺘﮥ روزﮔﺎر را ﻣﺎﻧﺪ‬ ‫ﮔﺮزهﺎ ﻣﯽزﻧﻨﺪ ﺑﺮ ﺑﻪ ﺳﺮش‬
‫)هﻤﺎن‪(٨٣٢ /٢ :‬‬
‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُﱠ‬ ‫ُ ُ‬
‫ﻮار اﻟﮑ ﱠﻨﺲ‬
‫ا ِﻗﺴﻢ ﺑﺎﻟﺨﻨ ِﺲ اﻟﺠ ِ‬ ‫اﯾﻦ ز ﺗﻮ ﺷﺎﯾﺎن و ﺑﺮ ﺑﻪ ﻣﺎﺳﺖ ﺳﺰاوار‬
‫)هﻤﺎن‪(٨۶۴ /٢ :‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ‪١۴‬‬
‫‪٥٩‬‬ ‫ﻣﻘﺎﻟﻪ‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﭘﯿﺎﭘﯽ‬
‫دو ِ‬

‫ﮐﻪ اﻋﻀﺎﯾﺶ از هﻢ ﺷﻮد ﭼﺎک ﭼﺎک‬ ‫وزآﻧﺠﺎ ﺑﺮاﻧﺪاﺧﺘﺶ ﺑﺮ ﺑﻪ ﺧﺎک‬

‫)ادﯾﺐ ﻗﺎﺳﻤﯽ ﮐﺮﻣﺎﻧﯽ ‪(٨٧ :١٣٧٢‬‬
‫هﻮﻟﻨﺎک‬ ‫ﻧﻌﺮۀ‬ ‫ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻢ‬ ‫ﭼﻮ ﯾﮏ ﻧﯿﺰه ُﺑﺪ ﺗﺎ ﺷﻮد ﺑﺮ ﺑﻪ ﺧﺎک‬
‫)هﻤﺎن‪(١٠٢ :‬‬
‫ﮐﻪ اﻓﺘﺎدش آن ﺗﻮﺑﺮه ﺑﺮ ﺑﻪ رو‬ ‫ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﺪو داﯾﻪاش ﭘﯿﺶ رو‬
‫ِ‬
‫)هﻤﺎن‪(١١٧ :‬‬
‫ﯾﮑﯽ ﺑﺮ ﺑﻨﺎﮔﻮش هﯽ َدرق َدرق‬ ‫ﯾﮑﯽ ﻣﺸﺖ ﻣﯽﮐﻮﻓﺘﺶ ﺑﺮ ﺑﻪ ﻓﺮق‬
‫)هﻤﺎن‪(٢۶١ :‬‬
‫ﺑﺮ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﺎﻧﯿﺶ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﻋﺮق‬ ‫زﯾﻦ ﺧﺠﺎﻟﺖ ﮐﻪ هﺪﯾﻪ ﻻﯾﻖ ﻧﯿﺴﺖ‬
‫)هﻤﺎن‪(٢٨١ :‬‬
‫ّ‬
‫ﺧﺮ ﻣﺮده در ﮐﻒ ﺳﻼخ‬
‫ﭼﻮن ِ‬ ‫او ﭼﻮ ﺳﮓ ﺑﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ و ﻣﻦ‬
‫)هﻤﺎن‪(٣۵٩ :‬‬
‫دو ﺻﺪ ﺳﺎل ﮐﺮدﻧﺪ ﺷﺎهﻨﺸﻬﯽ‬ ‫ﺻﻔﯽزادﮔﺎن ﺑﺮ ﺑﻪ ﺗﺨﺖ ﺷﻬﯽ‬
‫)هﻤﺎن‪(٣۵٩ :‬‬
‫ﮐﻪ ﺗﯿﺮت ﺳﺮاﺳﺮ ﺧﻮرد ﺑﺮ ﺑﻪ ﺧﺎک‬ ‫ﻣﮕﺮ زﯾﻦ ﺣﮑﺎﯾﺖ ﺗﻮ را ﻧﯿﺴﺖ ﺑﺎک‬
‫)هﻤﺎن‪(۴٣۴ :‬‬
‫ﺑﮑﺸﺪ ﺳﻮی ﺑﺎﺧﺘﺮ ﻟﺸﮑﺮ روم‬ ‫ﺑﺰﻧﺪ ﺑﺮ ﺑﻪ ُﻣﻠﮏ ﭼﯿﻦ ﺧﺮﮔﺎه‬
‫)اﯾﺮج ﻣﯿﺮزا ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻣﺤﺠﻮب ‪(٢٠ :١٣۵۶‬‬
‫ﺑﻪ ﺷﺎم آﻣﺪ و ﮐﺮد ﺟﺎ ﺑﺮ ﺑﻪ ﮔﺎه‬ ‫ﭼﻮ آﮔﺎه ﺷﺪ زود ﺑﺴﭙﺮد راه‬
‫)ﺷﺎهﺪﻧﺎﻣﮥ اﻟﻬﺎﻣﯽ ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎهﯽ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻧﺮماﻓﺰار ُدرج ‪(۴‬‬
‫ﻧﻤﺎﻧﺪﻧﺪ ﺟﺰ ﭼﻨﺪ ﺗﻦ ﺑﺮ ﺑﻪ ﺟﺎی‬ ‫وﻓﺎﯾﺎن ﻧﺴﺘﻮدهرای‬
‫وزان ﺑﯽ ِ‬
‫)هﻤﺎن(‬
‫ﺷـﻌﺮ ﺷـﺎﻋﺮ ِان‬
‫ﻣﺘـﻮاﻟﯽ »ﺑـﺮ ﺑـﻪ« در ِ‬
‫ِ‬ ‫ﮐﺎرﺑﺮد ﺣـﺮف اﺿـﺎﻓﮥ‬
‫ِ‬ ‫ﺑﺴﺎﻣﺪ‬
‫ِ‬ ‫ﭼﻨﺎنﮐﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪،‬‬
‫ﻗﺮون ﭘﯿﺸﺴﯿﻦ اﺳﺖ )ﺑﻪﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﯾﻐﻤﺎی ﺟﻨﺪﻗﯽ‪:‬‬‫ﮔﻮﯾﻨﺪﮔﺎن ِ‬
‫ِ‬ ‫ﺳﺪههﺎی ﺳﯿﺰدهﻢ و ﭼﻬﺎردهﻢ ﺑﯿﺸﺘﺮ از‬
‫‪ ١٣‬ﺑﺎر؛ ادﯾﺐاﻟﻤﻤﺎﻟﮏ ﻓﺮاهﺎﻧﯽ‪ ٩ :‬ﺑﺎر؛ ادﯾﺐ ﻗﺎﺳﻤﯽ ﮐﺮﻣﺎﻧﯽ‪ ٨ :‬ﺑﺎر؛ و ﺻﻔﺎی اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ‪ ٧ :‬ﺑﺎر( و‬
‫ً‬
‫اﺣﺘﻤﺎﻻ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ّ‬
‫ﺳﺒﮑﯽ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪوﯾﮋه ﺷﻌﺮ ﺳﺒﮏ ﺧﺮاﺳـﺎﻧﯽ‬‫ِ‬ ‫ﺗﻮﺟ ِﻪ اﯾﻦ ﮐﺴﺎن ﺑﻪ وﯾﮋﮔﯽهﺎی‬ ‫اﯾﻦ‬
‫ًِ‬
‫)اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ‬
‫ِ‬ ‫ﻣﻮرد ﺧﺎص‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎ ﻣﮑﺘﺐ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد و در اﯾﻦ ِ‬
 ‫دﺳﺘﻮر ‪١۴‬‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪ‬ ‫‪٦٠‬‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﭘﯿﺎﭘﯽ‬
‫دو ِ‬

‫ﻧﺤـﻮی ﺑﺮﺳـﺎﺧﺘﻪای ﻧﯿـﺰ در‬

‫ِ‬ ‫اﯾﯽ‬
‫ﺳﺒﺐ ﺗﻘﻠﯿﺪ ّو ﺗﮑﺮ ِار ﻓﺮاوان و ﻧﻤﺎﯾﺎن‪ ،‬ﺑﺎﺳـﺘﺎنﮔﺮ ِ‬
‫ﭘﯿﺎﭘﯽ »ﺑﺮ ﺑﻪ«(‪ ،‬ﺑﻪ ِ‬
‫ِ‬
‫روزﮔـﺎر‬ ‫اﺷﻌﺎر‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﺷﻌﺮ آﻧﻬﺎ اﯾﺠﺎد ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ »ﺑﺮ ﺑﻪ«‪ ،‬ﻏﯿﺮ از ّ‬
‫ﺗﺸﺒ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﮐﺮدن وزن اﺑﯿﺎت ﻧﯿﺰ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺷﺎﻋﺮ ِان دورۀ ﻗﺎﺟﺎر ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﺎﻣﺎﻧﯽ و ﻏﺰﻧﻮی‪ ،‬ﭘﺮ ِ‬

‫‪ ۴‬در اﻧﺪر‬
‫ﺳﺮ هﻢ )در اﻧﺪر( در ﭘـﻨﺞ ﺑﯿـﺖ‬
‫ﭘﺸﺖ ِ‬
‫ﺻﻮرت ِ‬
‫ِ‬ ‫در ﺷﺎهﻨﺎﻣﻪ دو ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ »در« و »اﻧﺪر« ﺑﻪ‬
‫ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﯾﮑﯽ ﺑﻮﺳﺘﺎن ُﺑﺪ ﮔﺮاﻧﻤﺎﯾﻪ ﺟﺎی‬ ‫ﻣﺮ آن ﭘﺎدﺷﺎ را در اﻧﺪر ﺳﺮای‬
‫)ﻓﺮدوﺳﯽ ‪ ،٢۵ /١ :١٣٩٣‬ب ‪(١٠۶‬‬
‫هﻤﻪ ﺧﺎک ﻋﻨﺒﺮ هﻤﻪ ّزر ﺧﺸﺖ‬ ‫ﺑﻬﺎری اﺳﺖ ّ‬
‫ﺧﺮم در اﻧﺪر ﺑﻬﺸﺖ‬
‫)هﻤﺎن‪ ،٧٩ /١ :‬ب ‪(٧٣١‬‬
‫دﺳﺘﻮری »در اﻧﺪر« ﺑﺮای آﻧﻬﺎ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮده اﺳـﺖ‬
‫ِ‬ ‫وﺟﻪ‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ ﮐﺎﺗﺒﺎن و ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎﻧﯽ ﮐﻪ ِ‬
‫آن را در ﺑﻌﻀﯽ ﻧﺴﺨﻪهﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرتهﺎﯾﯽ ﭼﻮن »در اردﯾﺒﻬﺸﺖ« و »دل اﻧﺪر ﺑﻬﺸﺖ« دﮔﺮﮔـﻮن‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ )← ﻓﺮدوﺳﯽ‪ ،١٣۴ /١ :١٣٨۶‬ﭘﺎﻧﻮﺷﺖ ‪.(٢۵‬‬
‫ﺑﻪ ﺑﺎﻻی او ﺳﺮو دهﻘﺎن ﻧﮑﺸﺖ‬ ‫ﯾﮑﯽ ﺑﻮﺳﺘﺎن ُﺑﺪ در اﻧﺪر ﺑﻬﺸﺖ‬
‫)هﻤﺎن‪ ،٢٧٠ /١ :‬ب ‪(٢٢٧‬‬
‫در اﯾﻦ ﺑﯿﺖ هﻢ ﺿﺒﻂهﺎی »دﯾﺪ در در ﺑﻬﺸﺖ«‪» ،‬ﺑﻮﺳﺘﺎﻧﯽ ُﺑﺪ اﻧـﺪر ﺑﻬﺸـﺖ« و »در اﯾـﺪر ﺑﻬﺸـﺖ«‬
‫)← هﻤﺎن ‪ ،١٣۵ /٢ :١٣٨۶‬ﭘﺎﻧﻮﺷﺖ ‪ (١‬ﺣﺎﺻﻞ ّ‬
‫ﺗﺼﺮ ِف ﻧﺴﺨﻪﻧﻮﯾﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ُ‬
‫ﺟﻮان اﻧﺪر آﻣﺪ ﺑﺪان ﺳﺒﺰ ﺟﺎی‬ ‫ﯾﮑﯽ ﺑﺎغ ﺑﺪ ﮐﺶ در اﻧﺪر ﺳﺮای‬
‫)هﻤﺎن‪ ،٣٨١ /٢ :‬ب ‪(٢٠۴‬‬
‫ّ‬
‫ﺿـﺒﻂ »در اﻧـﺪر«‪ ،‬دﺧﺎﻟـﺖهـﺎی‬‫ِ‬ ‫دﺷـﻮاری‬
‫ِ‬ ‫ﺣـﻞ‬ ‫در اﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮐﺎﺗﺒﺎن و ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺑﺮای‬
‫ِ‬
‫ﭘـﯽ هـﻢ‬
‫ﺣﺮف اﺿـﺎﻓﮥ در ِ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻐﯿﯿﺮ دادهاﻧﺪ ﺗﺎ دو ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺑﯿﺸﺘﺮی ﮐﺮده و آن را ﺑﻪ ﭼﻨﺪﯾﻦ‬
‫ﻧﯿﺎﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ وﺟﻮه ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺖ‪ّ » :‬‬
‫ﺧﺮم اﻧﺪر ﺳﺮای«‪» ،‬ﮔﻠﺸـﻦ اﻧـﺪر ﺳـﺮای«‪» ،‬ﺧـﻮش دﯾـﺪ در در‬
‫ﺳﺮای«‪» ،‬ﮔﺸﻦ در در ﺳﺮای«‪ِ » ،١‬ﮐﺸﺘﺶ اﻧﺪر ﺳﺮای« )← هﻤﺎن‪ ،٢٠٧ /۶ :‬ﭘﺎﻧﻮﺷﺖ ‪.(٢٢‬‬

‫در آن ﺑـﺎغ در ﺳـﺮای ﺑـﻮد )ﺑـﻪ‬

‫در« ﻧﺨﺴﺖ را اﺳﻢ و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی »ﺑﺎب« ﻣﯽداﻧﺴـﺘﻪاﻧـﺪ‪ِ :‬‬
‫‪ .١‬در اﯾﻦ ﺿﺒﻂ و ﺿﺒﻂ ﻣﺎﻗﺒﻞ‪ِ » ،‬‬
‫ﺳﺮای ﺑﺎز ﻣﯽﺷﺪ(‪.‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ‪١۴‬‬
‫‪٦١‬‬ ‫ﻣﻘﺎﻟﻪ‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﭘﯿﺎﭘﯽ‬
‫دو ِ‬

‫ﺑﻪ ﺑﺎﻻی او ﺳﺮو دهﻘﺎن ﻧﮑﺸﺖ‬ ‫ﺑﻬﺎری اﺳﺖ ﮔﻮﯾﯽ در اﻧﺪر ﺑﻬﺸﺖ‬
‫)هﻤﺎن‪ ،١١٠٣ /٢ :‬ب ‪(۵۴۴‬‬
‫ﺷﻮاهﺪ ﻗﺒﻠﯽ‪ ،‬ﺿـﺒﻂهـﺎی ﺳﺎدهﺷـﺪۀ »در اردﯾﺒﻬﺸـﺖ« و »در اﯾـﺪر‬
‫ِ‬ ‫در اﯾﻦ ﺑﯿﺖ ﻧﯿﺰ‪ ،‬هﻤﭽﻮن‬
‫ﺑﻬﺸﺖ« در دﺳﺖﻧﻮﯾﺲهﺎ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد )← هﻤﺎن‪ ،۴۵٧ /٨ :‬ﭘﺎﻧﻮﺷﺖ ‪.(٢٧‬‬
‫ﻣﺤﻤـﺪ ﺷـﻔﯿﻌﯽ‪ ،‬در ﮐﺘـﺎب‬‫در ﺣﺪود ﺟﺴﺘﺠﻮهﺎی ﻧﮕﺎرﻧﺪه‪ ،‬ﻇﺎهﺮًا ّاوﻟﯿﻦ ﺑﺎر ﻣﺮﺣﻮم دﮐﺘﺮ ّ‬
‫ِ‬
‫ّ‬
‫ﻣﺘﻮاﻟﯽ »در اﻧﺪر« ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺮده و ﺳﻪ ﺷـﺎهﺪ ﺑـﺮای آن ﻋﺮﺿـﻪ‬ ‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ‬
‫ِ‬ ‫ﺷﺎهﻨﺎﻣﻪ و دﺳﺘﻮر‪ ،‬ﺑﻪ ِ‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ )← ﺷﻔﯿﻌﯽ ‪ .(٣٩٧ :١٣٧٧‬ﭘـﺲ از اﯾﺸـﺎن‪ ،‬روانﺷـﺎد دﮐﺘـﺮ ﺷـﻌﺎر و دﮐﺘـﺮ اﻧـﻮری در‬
‫ﮐﺎرﺑﺮد اﯾﻦ ﺣـﺮف اﺿـﺎﻓﮥ ﭘﯿـﺎﭘﯽ در‬
‫ِ‬ ‫ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت داﺳﺘﺎن »رﺳﺘﻢ و ﺳﻬﺮاب«‪ ،‬ﺑﺎ ﻗﯿﺪ اﺣﺘﻤﺎل‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ِ‬
‫ﻧﺨﺴـﺖ ﺷـﺮح آﻧﻬـﺎ و ﻧﺎﻣـﮥ‬
‫ِ‬ ‫ﭼـﺎپ‬
‫ِ‬ ‫اﻧﺘﺸﺎر‬
‫ِ‬ ‫ﺑﯿﺘﯽ از داﺳﺘﺎن )ﻧﻤﻮﻧﮥ ﺳﻮم( اﺷﺎره ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ از‬
‫ﺗﺄﯾﯿﺪ اﯾﻦ اﺣﺘﻤﺎل و ذﮐﺮ ﺷﻮاهﺪی دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﯾـﻦ ﻧﮑﺘـﻪ ﻗﻄﻌـﯽ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‬
‫دﮐﺘﺮ ﺧﺎﻟﻘﯽﻣﻄﻠﻖ در ِ‬
‫ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ‬
‫ِ‬ ‫)← ﺷﻌﺎر و اﻧﻮری ‪١٨۶ ،٨٨ :١٣۶٨‬؛ هﻤـﻮ ‪ .(١٠١ :١٣٧٨‬ﺧﺎرج از ﺷﺮوح و‬
‫ّ‬
‫ﺷﺎهﻨﺎﻣﻪ ﻧﯿﺰ دﮐﺘﺮ ﺷﻤﯿﺴﺎ در ﮐﺘﺎب ﮐﻠﯿﺎت ﺳﺒﮏﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ »در اﻧـﺪر« در ﺳـﺨﻦ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﻓﺮدوﺳﯽ دﻗﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ ) ﺷﻤﯿﺴﺎ ‪ّ .(٣١٢ :١٣٩٣‬اﻣـﺎ در ﺑـﯿﻦ ﻣﺤﻘﻘـﺎن‪ ،‬ﺑـﯿﺶ از هﻤـﻪ‪ ،‬دﮐﺘـﺮ‬
‫←‬
‫ﺑﯿﺖ ﻧﺨﺴـﺖ از ﮔﻮاهﯽهـﺎی ﺷـﺎهﻨﺎﻣﻪ‪،‬‬ ‫ﺗﻮﺿﯿﺢ ِ‬ ‫ﺧﺎﻟﻘﯽﻣﻄﻠﻖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ و در‬
‫ِ‬
‫آوردن دو ﻧﻤﻮﻧﮥ دﯾﮕﺮ از ﺷﺎهﻨﺎﻣﻪ و ﯾﮏ ﺷﺎهﺪ از ﮔﺮﺷﺎﺳﭗﻧﺎﻣﻪ ﺑﺮای »در اﻧـﺪر«‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ِ‬ ‫اﻓﺰون ﺑﺮ‬
‫اﻟﺤﺎﻗﯽ »رﺳﺘﻢ و ﭘﯿﻞ ﺳﭙﯿﺪ« هﻢ اﺷﺎره ﮐﺮدهاﻧـﺪ )←‬
‫ِ‬ ‫داﺳﺘﺎن‬
‫ِ‬ ‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ »در ﺑﻪ« در ﺑﯿﺘﯽ از‬
‫ﺳﻄﺮی اﯾﺸﺎن در ﯾﺎدداﺷﺖهﺎی ﺷـﺎهﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺗـﺎ‬
‫ِ‬ ‫ﺧﺎﻟﻘﯽﻣﻄﻠﻖ‪ :١٣٩١‬ﺑﺨﺶ ﯾﮑﻢ‪ ،‬ص‪ .(۶١‬ﻧﻮﺷﺘﮥ ﭘﻨﺞ‬
‫ﺣـﺮف اﺿـﺎﻓﮥ ﭘﯿـﺎﭘﯽ و‬
‫ِ‬ ‫ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻃﻮﻻﻧﯽﺗﺮﯾﻦ ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ درﺑﺎرۀ ﻣﻮﺿﻮع دو‬
‫ِ‬ ‫ﺷﻮاهﺪ آن در ﻣﺘﻮن ﻓﺎرﺳﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ّ‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ ﺗﺮدﯾﺪ و اﺣﺘﯿﺎط ﻧﯿﺰ هﻤﺮاه اﺳـﺖ‪ ،‬زﯾـﺮا دﮐﺘـﺮ‬ ‫ِ‬
‫دادن ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎ‪ ،‬ﯾﺎدآور ﺷﺪهاﻧﺪ‪» :‬ﺷﺎﯾﺪ هﻢ »اﻧﺪر ﺳـﺮای« ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﯽ‬
‫ﺧﺎﻟﻘﯽﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺗﻮﺿﯿﺢ و ِ‬
‫ّ‬
‫»اﻧﺪروﻧﯽ« ﺑﺎﺷﺪ و آﻧﺠﺎ ﮐﻪ »در اﻧﺪر ﺑﻬﺸﺖ« آﻣﺪه اﺳﺖ‪» ،‬در اﻧﺪر« ﻗﯿﺪ ﻣﺮﮐﺐ ﺗﮑﺮاری در ﺑﯿﺎن ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺎﺷـﺪ‬
‫ً ّ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺮاﺳﺮ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﺎ‪ ،‬ﺑﮑﻠﯽ« )هﻤﺎنﺟﺎ(‪ّ .‬اﻣﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎی دﯾﮕﺮی ﮐﻪ در اداﻣـﻪ ﺧـﻮاهﯿﻢ آورد ﻧﺸـﺎن‬
‫ﺣـﺮوف اﺿـﺎﻓﮥ‬
‫ِ‬ ‫ﻣﻮارد دﯾﮕﺮ از‬
‫ﺳﺎن ِ‬ ‫ﺧﻮاهﺪ داد ﮐﻪ ﺟﺎﯾﯽ ﺑﺮای ﺗﺮدﯾﺪ ﻧﯿﺴﺖ و »در اﻧﺪر« ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ِ‬
‫ﭘﯿﺎﭘﯽ در ﻣﺘﻮن ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ‪١۴‬‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪ‬ ‫‪٦٢‬‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﭘﯿﺎﭘﯽ‬
‫دو ِ‬

‫ﺑﻪ رﻏﻢ ّ‬
‫ﺗﻮﺟ ِﻪ هﻮﺷﯿﺎراﻧﮥ ﺷﺎدروان دﮐﺘﺮ ﺷﻔﯿﻌﯽ ﺑﻪ ﺣﺮف اﺿـﺎﻓﮥ »در اﻧـﺪر« در ﭘﻨﺠـﺎه و دو‬ ‫ِ‬
‫‪١‬‬
‫ﺷـﺎرﺣﺎن‬
‫ِ‬ ‫ﺑﯿﺸـﺘﺮ‬
‫ِ‬ ‫ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت دﮐﺘـﺮ ﺷـﻌﺎر‪ ،‬دﮐﺘـﺮ اﻧـﻮری و دﮐﺘـﺮ ﺧـﺎﻟﻘﯽﻣﻄﻠﻖ‪،‬‬
‫ِ‬ ‫ﺳﺎل ﭘﯿﺶ و‬
‫ﺷﺎهﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ذﯾﻞ ﭘﻨﺞ ﺑﯿﺘﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺣـﺮف اﺿـﺎﻓﻪ در آﻧﻬـﺎ آﻣـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﯾـﺎ درﺑـﺎرۀ آن ﺗﻮﺿـﯿﺤﯽ‬
‫ِ‬
‫ﻧﺪادهاﻧﺪ و ﯾﺎ دﭼﺎر ﺳﻬﻮ ﺷﺪه و اﻏﻠﺐ »در« را اﺳﻢ و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی »ﺑﺎب« داﻧﺴﺘﻪ و »در اﻧﺪر ﺳﺮای«‬
‫و »در اﻧﺪر ﺑﻬﺸﺖ« را ﺑﻪ ﺻﻮرت »دری ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺮای ﯾﺎ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺎز ﻣﯽﺷـﺪ«‪» ،‬رو ﺑـﻪ ﺑﻬﺸـﺖ« و‬
‫»ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ« ﻣﻌﻨﺎ ﮐﺮدهاﻧﺪ )ﺑﺮای ﻧﻤﻮﻧﻪ ← رﺳﺘﮕﺎر ﻓﺴﺎﯾﯽ ‪١٢٨ :١٣٧٣‬؛ ﻃﺎهﺮی ﻣﺒﺎرﮐﻪ ‪:١٣٧٩‬‬
‫ّ‬ ‫‪١١٧‬؛ ﻓﺮدوﺳــﯽ ‪٣٣٢ /١ :١٣٨۵‬؛ ّ‬
‫ﮐــﺰازی ‪٢٨٠ :١٣٧٩‬؛ هﻤــﻮ ‪۵۵۵ :١٣٨٧‬؛ ﯾــﺎﺣﻘﯽ ‪٩۵ :١٣۶٨‬؛ هﻤــﻮ‬
‫روی هﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی »اﻧـﺪروﻧﯽ«‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺐ »در اﻧﺪر ﺳﺮای« ِ‬
‫ِ‬ ‫‪ .(٧١ :١٣٩۴‬ﺑﺮﺧﯽ ﻧﯿﺰ »اﻧﺪر ﺳﺮای« را در‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ )← اﻣﯿﺪﺳﺎﻻر‪ :‬ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ ،‬ص‪۶۴‬؛ ﺑﻬﻔﺮ ‪.(٢٠٧ :١٣٩١‬‬
‫ﺷﻮاهﺪ ﮐﺎرﺑﺮد دارد‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ﻣﺘﻮاﻟﯽ »در اﻧﺪر« ﻏﯿﺮ از ﺷﺎهﻨﺎﻣﻪ در ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻦ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ‬
‫ِ‬ ‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ‬
‫ِ‬
‫ﻗﺼﺮ ﺷﻪ ﭼﻮن ﺑﻬﺸﺘﯽ ﺑﻪ ﺟﺎی‬
‫ِﺑﺮ ِ‬ ‫ﯾﮑﯽ ﺑﺎغ ﺑﻮدش در اﻧﺪر ﺳﺮای‬
‫)اﺳﺪی ‪ ،٢٢٠ :١٣١٧‬ب ‪(۶٨‬‬
‫ﻣﺮ آن ﻣﺎه را اﻧﺪر او ﮐﺮد ﺟﺎی‬ ‫ﯾﮑﯽ ﮐﻮﺷﮏ ﺑﻮدش در اﻧﺪر ﺳﺮای‬
‫)اﯾﺮاﻧﺸﺎه ﺑﻦ اﺑﯽاﻟﺨﯿﺮ ‪ ،۵۶ :١٣٧٠‬ب‪(۶٨٠‬‬
‫ﺧﻮرﺷﯿﺪ رﺧﺸﺎن دﯾﺪهاﻧﺪ‬
‫ِ‬ ‫ﺷﺒﺮوان در ﺷﺐ ﻣﮕﺮ‬
‫‪٢‬‬
‫ﯾﺎ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﮑﯽ در اﻧﺪر آب ﺣﯿﻮان دﯾﺪهاﻧﺪ‬
‫)ﮐﺎﺗﺐ ‪ ،١۶۵ :١٣٩٠‬ب‪(١۶۶٣‬‬
‫دو ﺗﻌﻠﯿﻢ و هﺮ دو در اﻧﺪر ﺻﻮاب‬ ‫ﻣﺮا ﺑﻮد در ﻋﻨﻔﻮان ﺷﺒﺎب‬
‫)ﻧﺰاری ﻗﻬﺴﺘﺎﻧﯽ ‪(٢٧٠ :١٣٧١‬‬
‫هﻢ ﺗﻮ ﺗﻤﺎم ﮐﻦ ﮐﯽ ﺗﻮ ﺑﻨﯿﺎد ﮐﺮدهای‬ ‫اﯾﻦ ﺧﺎﻧﻪ را ﮐﯽ هﺴﺖ در اﻧﺪر ﺛﻨﺎی ﺗﻮ‬
‫)ﺷﻤﺲ ﺳﺠﺎﺳﯽ ‪(١۶٨ :١٣۶٨‬‬

‫ﭼﺎپ ﻧﺨﺴ ِﺖ ﮐﺘﺎب ﺷﺎهﻨﺎﻣﻪ و دﺳﺘﻮر در ﺳﺎل ‪ ١٣۴٣‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ِ .١‬‬
‫ّ‬
‫وﺟﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪی )دو‬‫ِ‬ ‫اﯾﻦ‬ ‫ﺑﺎ‬ ‫و‬ ‫آﻣﺪه‬ ‫ﺮ‬ ‫ﻣﻮﺧ‬ ‫ﭘﺴﯿﻦ‪/‬‬ ‫اﺿﺎﻓﮥ‬ ‫ﺣﺮف‬ ‫ﺻﻮرت‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫‪،‬‬‫دﯾﮕﺮ‬ ‫هﺎی‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫ﺑﺮﺧﻼف‬
‫ِ‬ ‫‪،‬‬‫«‬ ‫اﻧﺪر‬ ‫در‬ ‫»‬ ‫اﯾﻨﺠﺎ‬ ‫‪ .٢‬در‬
‫ّ‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﻣﻌﺮوف دو ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ ﺑﺮای ﯾﮏ ﻣـﺘﻤﻢ ﻣﻮﮐـﺪﺗﺮ‬ ‫ِ‬ ‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﭘﯿﺸﯿﻦ‪ /‬ﻣﻘﺪم )ﺑﻪ( را در اﻟﮕﻮی‬
‫ﺣﺮف ﭘﯿﺎﭘﯽ( ِ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬دﮐﺘﺮ ﺷﻔﯿﻌﯽ ﮐﺪﮐﻨﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪» :‬ﺻﻮرت ’ﺑﻪ ﺗـﺎرﯾﮑﯽ در اﻧـﺪر‘ اﮔـﺮ درﺳـﺖ ﺿـﺒﻂ ﺷـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬از ﻧـﻮادر‬
‫ّ‬
‫ﮐﺎرﺑﺮدهﺎﺳﺖ« )ﺷﻔﯿﻌﯽ ﮐﺪﮐﻨﯽ ‪ :١٣٩٠‬ﺻﻔﺤﺎت ﭘﻨﺠﺎه و هﺸﺖ‪ ،‬ﭘﻨﺠﺎه و ِﻧﻪ ﻣﻘﺪﻣﻪ(‪.‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ‪١۴‬‬
‫‪٦٣‬‬ ‫ﻣﻘﺎﻟﻪ‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﭘﯿﺎﭘﯽ‬
‫دو ِ‬

‫در اﻧﺪر ﮐﺎخ ﺑﺴﺘﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ ﮔﻞ و رﯾﺤﺎن‬

‫رﺿﺎی دل ﮔﻞ ﺧﻨﺪان و ﻃﯿﺐ ﺧﻠﻖ رﯾﺤﺎﻧﺶ‬
‫)ﺟﺎﻣﯽ ‪(۶٣ :١٣٨٩‬‬
‫ﮐ َ‬
‫ﺸﺘﯿﻢ آورد در اﻧﺪر ﮐﻨﺎر‬ ‫ﻟﻄﻒ وی از دﺟﻠﮥ ﺧﻮن ﺑﺮ ﮐﻨﺎر‬
‫ِ‬
‫)اهﻠﯽ ﺷﯿﺮازی ‪(۶۵٠ :١٣۶٩‬‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﭘﯿﺎﭘﯽ ﺑﺮای ﯾﮏ‬
‫اﺳﺘﻨﺎد اﯾﻦ ﮔﻮاهﯽهﺎ‪» ،‬در اﻧﺪر« را در ﺷﺎهﻨﺎﻣﻪ هﻢ ﺑﺎﯾﺪ دو ِ‬
‫ِ‬ ‫ﺑﻪ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺣﻤﺎﺳﮥ ﻣﻠﯽ اﯾﺮان ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﻦ ِ‬ ‫ﺿﺒﻂ اﺻﻠﯽ و دﺷﻮارﺗﺮ در‬‫ﻣﺘﻤﻢ داﻧﺴﺖ و هﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ِ‬
‫ِ‬

‫‪ ۵‬در ﺑﻪ‬
‫ﻧﮕﻬﺒﺎن آﻧﺠﺎ در ﺧـﺎن هﻔـﺘﻢ‪ ،‬اﯾـﻦ‬
‫ِ‬ ‫ﺑﻪ هﻨﮕﺎم رﻓﺘﻦ رﺳﺘﻢ ﺑﻪ ﻏﺎر دﯾﻮ ﺳﭙﯿﺪ و ﻧﺒﺮد او ﺑﺎ ﺟﺎدوﮔﺮ ِان‬
‫ِ‬
‫ﺑﯿﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫ُ‬
‫ﻧﺠﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ او ﮐﺴﯽ ﻧﺎم و ﻧﻨﮓ‬ ‫ﻧﯿﺴﺘﺎد ﮐﺲ ﭘﯿﺶ او در ﺑﻪ ﺟﻨﮓ‬
‫)ﻓﺮدوﺳﯽ ‪ ،٢٢١ /٢ :١٣٩٣‬ب ‪(۵۶٢‬‬
‫ّ‬
‫ارش ﻏﺎﻟﺐ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ ،‬در ﻣﺼﺮاع ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺣـﺮف اﺿـﺎﻓﮥ »در« ﻣﺘﻌﻠـﻖ ﺑـﻪ‬
‫ﻗﺮاﺋﺖ و ﮔﺰ ِ‬
‫ﺿﺮورت وزن ﭘﺲ از آن آﻣﺪه )در ﭘﯿﺶ او← ﭘﯿﺶ او در( و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ »در«‬
‫ِ‬ ‫»ﭘﯿﺶ« اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ دوم‪ /‬ﻣﻮﺧﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﻣﻘﺪ ِم آن )ﺑﻪ( ﺑﻨﺎ ﺑﺮ هﻤﺎن ﺿﺮورت ﺣﺬف ﺷﺪه‬
‫ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ هﻢ و ﺑﯽﻓﺎﺻـﻠﻪ‬
‫ِ‬ ‫ﺻﻮرت‬
‫ِ‬ ‫ﻧﮕﺎرش »اودر« ﺑﻪ‬
‫ِ‬ ‫اﺳﺖ )ﺑﻪ ﭘﯿﺶ او در(‪ .‬اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ از ﻧﺤﻮۀ‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﮐـﺰازی‪:١٣٨١‬‬ ‫دوم ﺗﺼﺤﯿﺢ دﮐﺘﺮ ﺧﺎﻟﻘﯽﻣﻄﻠﻖ و ﺗﻮﺿﯿﺢ دﮐﺘﺮ ﮐﺰازی ﺑﺮﻣﯽآﯾـﺪ )←‬ ‫اﯾﺶ ِ‬
‫ِ‬
‫در وﯾﺮ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ّ‬
‫‪(۴٣٠‬؛ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﮕﺎرﻧﺪه اﯾﻦ اﺣﺘﻤﺎل را هﻢ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺖ ﮐـﻪ ﺷـﺎﯾﺪ »در ﺑـﻪ« دو ﺣـﺮف‬
‫اﺿﺎﻓﮥ ﭘﯿﺎﭘﯽ ﺑﺮای »ﺟﻨﮓ« ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﯽﺗﻮان ﻣﺼﺮاع را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﮥ »ﻧﯿﺴﺘﺎد ﮐـﺲ ﭘـﯿﺶ او‪ ،‬در ﺑـﻪ ﺟﻨـﮓ«‬
‫ِ‬
‫ﻧﯿﺰ ﺧﻮاﻧﺪ و ﻣﻌﻨﺎ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺎر ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺮﺣﻮم دﮐﺘﺮ ﻣﺤﺠﻮب ﺑـﻪ آن اﺷـﺎره‬ ‫ّ‬
‫»در ﺑﻪ« ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﻣﮑﺮری اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ ِ‬
‫ﮐﺮده و ﺑﯿﺘﯽ از ّﻓﺮﺧﯽ را‪ ،‬ﮐﻪ در اداﻣﻪ ذﮐﺮ ﺧﻮاهﯿﻢ ﮐـﺮد‪ ،‬ﺷـﺎهﺪ آوردهاﻧـﺪ )← ﻣﺤﺠـﻮب ]ﺑـﯽﺗـﺎ[‪:‬‬
‫‪ .(٢۵٣‬ﭘﺲ از اﯾﺸﺎن‪ ،‬ﺷﺎدروان دﮐﺘﺮ ﺧﻄﯿﺐرهﺒﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﭘﯿﺎﭘﯽ ّ‬
‫ﺗﻮﺟـﻪ ﮐـﺮده و هﻔـﺖ‬ ‫ِ‬
 ‫دﺳﺘﻮر ‪١۴‬‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪ‬ ‫‪٦٤‬‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﭘﯿﺎﭘﯽ‬
‫دو ِ‬

‫ﻣﻮارد ّاول )ﺑﯿـﺖ ّﻓﺮﺧـﯽ( و‬ ‫‪١‬‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ دادهاﻧﺪ )← ﺧﻄﯿﺐرهﺒﺮ ‪ (٣۴۵ ،٣۴۴ :١٣٧٩‬ﮐﻪ از آﻧﻬﺎ ِ‬
‫ﮔﻮاه دوم دو ﺣـﺮف اﺿـﺎﻓﮥ ﭘـﯿﺶ و ﭘـﺲ )ﺑـﻪ ‪+‬‬
‫)ﺑﯿﺖ ﻧﺎﺻﺮﺧﺴﺮو( درﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ در ِ‬
‫ﭘﻨﺠﻢ ِ‬
‫وﺟـﻪ دﯾﮕـﺮی هـﻢ ﺧﻮاﻧـﺪ و‬
‫اﺑﯿﺎت ﺳﻮم و ﭼﻬﺎرم را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ِ‬
‫ﺻﻮرت ‪ +‬در( ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ِ‬
‫ُ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﮐﺮد ﮐﻪ در آن »در« اﺳﻢ و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی »ﺑﺎب« ﺑﺎﺷﺪ‪ِ .‬‬
‫ﺷﺎهﺪ ﺷﺸﻢ در دﯾـﻮان ﻟﻨﺒـﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴـﺖ و‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﻣﺘﻮاﻟﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺿﺒﻂ ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ دو ِ‬
‫دﯾﻮان اﯾﻦ ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺎ ِ‬
‫ﺑﯿﺖ هﻔﺘﻢ در ِ‬
‫ﺣﺮوف اﺿـﺎﻓﮥ ﭘﯿـﺎﭘﯽ و ﭘﺮﮐـﺎرﺑﺮد در ﻣﺘـﻮن ﻓﺎرﺳـﯽ اﺳـﺖ و‬
‫ِ‬ ‫ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﺑﺮ ﺑﻪ« از‬
‫»در ﺑﻪ« هﻢ ِ‬
‫رﺳـﺘﻢ زال‪،‬‬
‫ِ‬ ‫اﻟﺤﺎﻗﯽ »ﮐﺸﺘﻦ‬
‫ِ‬ ‫ﺷﺎهﺪ آن در ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﺷﺎهﻨﺎﻣﻪ در اﯾﻦ ﺑﯿﺖ از داﺳﺘﺎ ِن‬
‫ِ‬ ‫ﻣﻌﺮوفﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﭘﯿﻞ ﺳﭙﯿﺪ را« در ﺑﺮﺧﯽ دﺳﺖﻧﻮﯾﺲهﺎ و ﭼﺎپهﺎﺳﺖ‪:‬‬
‫ﺑﺨﻮردﻧﺪ ﺗﺎ در ﺳﺮ اﻓﺘﺎد ﺷﻮر‬ ‫ﻣﯽ ﻟﻌﻞﮔﻮن در ﺑﻪ ﺟﺎم ﺑﻠﻮر‬
‫)ﻓﺮدوﺳﯽ ‪ ،٢٧۶ /١ :١٣٨۶‬ب ‪ ۵‬در زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ(‬
‫روزﮔﺎر ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬
‫ِ‬ ‫دﯾﮕﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎی آن از دورۀ ﻓﺮدوﺳﯽ )ﺳﺪۀ ﭘﻨﺠﻢ( ﺗﺎ‬
‫ﭘﺮهﯿﺰ ﭘﯿﺮان داد ﯾﺰدان در ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎهﯽ‬
‫ﺗﻮ را ِ‬ ‫ﻧﮑﻮروﯾﯽ ﻧﮑﻮﺧﻮﯾﯽ ﻧﮑﻮﻃﺒﻌﯽ ﻧﮑﻮﺧﻮاهﯽ‬
‫)ﻓﺮﺧﯽ ﺳﯿﺴﺘﺎﻧﯽ ‪(۴١٨ :١٣٨۵‬‬ ‫ّ‬

‫ﺧﺰﯾﻨﮥ ﻣﻠﮑﺎن َﺑﻮد در ﺑﻪ هﻢ ﻧﻐﺰ‬ ‫از آب ﺟﯿﻠﻢ از آن روی ﮐﺎرزار ﺑﻪ هﻢ‬

‫)ﻋﻨﺼﺮی ‪(١٣۶ :١٣۶٣‬‬
‫ﯾﮑﯽ ﭼﺮخ ﮔﺮدﻧﺪه ُﺑﺪ در ﺑﻪ ﭼﺎه‬ ‫َﭼﻬﯽ ژرف دﯾﺪﻧﺪ ﺻﺪ ﺑﺎز راه‬
‫ِ‬
‫)اﺳﺪی ‪ ،١٨۴ :١٣١٧‬ب‪(١٧‬‬

‫ﺷﻮاهﺪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﯾﻨﻬﺎﺳﺖ )ﺗﺄﮐﯿﺪهﺎ از ﻧﮕﺎرﻧﺪه اﺳﺖ(‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫‪.١‬‬

‫ّ‬
‫)ﻓﺮﺧﯽ‪ ،‬دﯾﻮان(‬
‫)ﻧﺎﺻﺮ ﺧﺴﺮو‪ ،‬دﯾﻮان(‬
‫)ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬هﻔﺖ ﭘﯿﮑﺮ(‬
‫)ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬اﻗﺒﺎلﻧﺎﻣﻪ(‬
‫)ﻧﺎﺻﺮ ﺧﺴﺮو‪ ،‬دﯾﻮان(‬
‫ُ‬
‫)رﻓﯿﻊاﻟﺪﯾﻦ ﻟﻨﺒﺎﻧﯽ‪ ،‬دﯾﻮان(‬
‫ُ‬
‫)رﻓﯿﻊاﻟﺪﯾﻦ ﻟﻨﺒﺎﻧﯽ‪ ،‬دﯾﻮان(‬
‫ﺗﻮ را ﭘﺮهﯿﺰ ﭘﯿﺮان داد ﯾﺰدان در ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎهﯽ‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺸﺮی در‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﯿﺮت ﻣﮕﺴﯽ‬
‫ﺗــــﺎ ﭼــــﻮ زﻧﺠﯿﺮﯾــــﺎن ﻧﯿﺎﺷــــﻔﺘﻢ‬
‫ﮐــﻪ ﭘﻮ ﯾﻨــﺪه ﯾﺎﺑــﺪ زﻣــﺎﻧﯽ درﻧــﮓ‬
‫هﺮ ﯾﮏ در ﺑﯿﺦ و داﻧﻪای ﺷﺪه ﻣﻔﺘـﻮن‬
‫ﻓﺘﺎده ﻣﻬﺮۀ ﺟﺎن در ﺑﻪ ﺷﺸـﺪر ذﻗـﻨﺶ‬
‫ّ‬
‫ـﺪر ﺣﺮﻣــﺎن‬
‫ﻣﻬــﺮۀ اﻣﯿــﺪ در ﺑــﻪ ﺷﺸـ ِ‬
‫ﻧﮑﻮروﯾﯽ ﻧﮑﻮﺧﻮﯾﯽ ﻧﮑﻮﻃﺒﻌﯽ ﻧﮑﻮﺧﻮاهﯽ‬
‫ﻣﮑﻦ ز ﺑﻬﺮ ﮔﻠﻮ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ هﻼک و ﻣﺮو‬
‫در ﺑـــﻪ زﻧﺠﯿـــﺮ ﮐـــﻦ ﺗـــﻮ را ﮔﻔـــﺘﻢ‬
‫ﺑﻪ ﭼـﺎرهﮔﺮی ﻧﺎﻣـﺪ آن در ﺑـﻪ ﭼﻨـﮓ‬
‫در ﺑــﻪ ﻧﺒــﺎت اﻧــﺪرون ﻓﺮﯾﺸــﺘﮕﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺣﺮﯾﻒ ﺣﺎدﺛﻪ ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﺧﺼﻢ او اﯾﻨﮏ‬
‫ﻣﻘــﺎﻣﺮ ﮔــﺮدون‬
‫ِ‬ ‫ﻻﺟــﺮم ﻓﺘــﺎده ﺑــﺎ‬
 ‫دﺳﺘﻮر ‪١۴‬‬
‫‪٦٥‬‬ ‫ﻣﻘﺎﻟﻪ‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﭘﯿﺎﭘﯽ‬
‫دو ِ‬

‫وز ﺑﺎم ﺑﻪ ﺳﺎرههﺎ ﮔﻞاﻓﺸﺎن ﮐﺮدن‬ ‫ﺧﻮش ﺑﺎﺷﺪ در ﺑﻪ ﺳﺎرههﺎ ﻣﯽ ﺧﻮردن‬

‫‪١‬‬
‫)هﻤﻮ ‪(۵١١ :١٣٩٠‬‬
‫ز ﮐﯿﻨﻪ ﻓﮑﻨﺪه ﺑﺮ اﺑﺮو ﮔﺮه‬ ‫ﻧﻬﺎن ﮐﺮد ﺗﻦ در ﺑﻪ زﯾﺮ زره‬
‫)رﺑﯿﻊ ‪ ،٢٨٧ :١٣٨٩‬ب‪(۶٣٨٨‬‬
‫ز آب ﺗﯿﻎ او ﺑﮕﺮدد در ﺑﻪ هﺎﻣﻮن آﺳﯿﺎ‬ ‫ز آب ﺟﻮد او ﺑﮕﺮدد آﺳﯿﺎ در ﺑﺎدﯾﻪ‬
‫)ﻗﻄﺮان ‪(٢٠ :١٣۶٢‬‬
‫هﺮ ﯾﮏ در ﺑﯿﺦ و داﻧﻪای ﺷﺪه ﻣﻔﺘﻮن‬ ‫در ﺑﻪ ﻧﺒﺎت اﻧﺪرون ﻓﺮﯾﺸﺘﮕﺎﻧﻨﺪ‬
‫)ﻧﺎﺻﺮﺧﺴﺮو ‪(۴٩١ :١٣٧٨‬‬
‫ﮔﻔﺖ روزی در ﺑﻪ ﺻﺤﺮا ﻣﯽروم‬ ‫ﮐﺠﺎ‬ ‫ﺗﺎ‬ ‫ﮐﺎﺧﺮ‬ ‫ﺑﭙﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‬ ‫زو‬
‫‪٢‬‬ ‫ّ‬ ‫ّ‬
‫)ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﻋﻄﺎر ← ﻋﻄﺎر ‪(۴٨٠ :١٣٨۶‬‬
‫در ﺑﻨﺪﮔﯽ ﭼﻮ ﺳﻮﺳﻦ آزاده ﺑﺎد‬ ‫هﺮ روز ﺻﺪ هﺰار زﺑﺎن در ﺑﻪ ﻣﺪح ﺗﻮ‬
‫)ﻇﻬﯿﺮاﻟﺪﯾﻦ ﻓﺎرﯾﺎﺑﯽ ‪(٢۴٠ :١٣٨١‬‬
‫ّ‬
‫ﻟﺴﺎن دﻋﻮی را‬
‫ﺷﮑﺴﺘﻪ در ﺑﻪ ﻟﺴﺎﻧﺶ ِ‬ ‫ﻧﻪ ﺣﺪ ﺷﻤﻊ زﺑﺎنآوری اﺳﺖ ﺗﺎ ﮐﻠﮑﻢ‬
‫)ﺣﺰﯾﻦ ﻻهﯿﺠﯽ ‪(۵٩٠ :١٣٧۴‬‬
‫ﺧﺎک ﻣﺮا در ﺑﻪ ﮐﺎم و ﭼﺎک ﻣﺮا ﺗﻦ‬ ‫ﮔﺮ ﺟﺰ ﻣﺪﺣﺶ ﮔﺬﺷﺖ ِﮔ ِﺮد ﺿﻤﯿﺮم‬
‫)ﺳﺮوش اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ ‪(۴٨۶ /١ :١٣۴٠‬‬
‫ﻣﺮ ﻣﺮا ﺗﺎج ز ﺧﻮرﺷﯿﺪ و ز ﺟﻮزا ﮐﻤﺮ اﺳﺖ‬ ‫ﺗﺎ ﻣﯿﺎن در ﺑﻪ ﺻﻠﯿﺐ اﺳﺖ و ﺳﺒﻮ ﺑﺮ ﺑﻪ ﺳﺮ اﺳﺖ‬
‫)ﯾﻐﻤﺎی ﺟﻨﺪﻗﯽ ‪(١١٢ /١ :١٣٨۴‬‬
‫زآن ﺳﻔﯿﻨﮥ ﻧﻮح ﭘﺎک‬ ‫آﺳﻤﺎن ﻃﻮﻓﺎن ﺧﻮن اﻧﮕﯿﺨﺖ ﮔﯿﺮم در ﺑﻪ ﭼﺎک‬
‫)هﻤﺎن‪(٢٩٨ /١ :‬‬
‫در ﺣﺮﯾﻢ ﺟﻨﺒﺶ آوردی ﻧﺴﯿﻢ‬ ‫در ﺑﻪ ّ‬
‫ﺧﺮم ﺑﻮﺳﺘﺎﻧﯽ ﮐﺶ هﻤﯽ ﺑﺎ ﺑﺎک و ﺑﯿﻢ‬
‫)هﻤﺎن‪(٣٠۵ /١ :‬‬
‫دﺧﺘﺮان در ﺑﻪ ﮐﻤﻨﺪ‬ ‫ﮐﻮدﮐﺎن ﺑﺴﺘﮥ زﻧﺠﯿﺮ و زﻧﺎن ﺧﺴﺘﮥ ﺑﻨﺪ‬
‫)هﻤﺎن‪(٣٢٠ /١ :‬‬

‫‪ .١‬اﯾﻦ ﺑﯿﺖ در ﻟﻐﺖ ﻓﺮس‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ دﮐﺘﺮ ﻓﺘﺢاﻟﻠﻪ ﻣﺠﺘﺒﺎﯾﯽ و دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽاﺷﺮف ﺻﺎدﻗﯽ )ﺧﻮارزﻣﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ (١٣۶۵ :‬ﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ِ ّ‬
‫ﻧﻈـﺎرت دﮐﺘـﺮ ﻋﻠﯿﺮﺿـﺎ‬
‫ِ‬ ‫‪ .٢‬اﯾﻦ ﺑﯿﺖ در ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺗﺎزۀ دﯾﻮان ﻋﻄﺎر‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ آﻗﺎﯾﺎن ﻣﻬﺪی ﻣﺪاﯾﻨﯽ و ﻣﻬـﺮان اﻓﺸـﺎری و‬
‫ِ‬
‫اﻣﺎﻣﯽ )ﭼﺮخ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ (١٣٩٢ :‬ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ‪١۴‬‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪ‬ ‫‪٦٦‬‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﭘﯿﺎﭘﯽ‬
‫دو ِ‬

‫ﭘﺸﺖ ﺑﻪ ﺣﺮﻣﺖ ﻧﺒﯽ در ﺑﻪ ﺣﺮم ﻧﻬﺎده رو‬ ‫ﺧﯿﻞ ﺣﺮاﻣﯽ از ﺷﺮه راﻧﺪه ﺑﺮون ز ﭼﺎر ﺳﻮ‬
‫)هﻤﺎن‪(٣٢٨ /١ :‬‬
‫ﻣﺎل هﺒﺎ و ﺧﻮن هﺪر ﺑﺎ ﺗﻦ ﭘﺎره ﭘﻮر ﺗﻮ‬ ‫در ﺑﻪ ﺑﻘﯿﻊ ﺑﯽﺧﺒﺮ ﺧﻔﺘﻪ ﺗﻮ و ﺑﻪ ﮐﺮﺑﻼ‬
‫ِ‬
‫)هﻤﺎن‪(٣۴٠ /١ :‬‬
‫در ﺑﻪ ﮔﯿﺘﯽ ﻓﺘﻨﮥ آﺧﺮ زﻣﺎن ﺑﯿﺪار ﺑﯿﻦ‬ ‫ﮔﺮﻧﻪ در ﺧﻮاﺑﯽ از آن زن ]‪ [...‬ﭼﺸﻢ ﻧﯿﻢﻣﺴﺖ‬
‫)هﻤﺎن‪(٣٨٨ /١ :‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪای هﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺻﻮرت اﯾﻨﺎن زادم‬ ‫ﻣﻦ از اﯾﻦ ﻣﺮدم زن ]‪َ [...‬ﻧﯿﻢ در ﺑﻪ ﻧﻬﺎد‬
‫)هﻤﺎن‪(٣٩۵ /١ :‬‬
‫زودا ﮐﻪ ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻪات در ﺑﻪ ﺧﯿﺎم اﺳﺖ‬ ‫وان ﺷﻌﻠﻪ ﮐﻪ از ﺗﻮپ ﺗﻮ اﻓﺘﺎد ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ‬
‫)ادﯾﺐاﻟﻤﻤﺎﻟﮏ ﻓﺮاهﺎﻧﯽ ‪(١٠٧ /٢ :١٣٨۴‬‬
‫هﻤﻪ ﻧﻬﻨﮓ و هﮋﺑﺮﯾﻢ در ﺑﻪ ﺑﺤﺮ و ﺑﻪ ﺑﺮ‬ ‫هﻤﻪ ﭼﻮ ﻣﺎه و ﭼﻮ اﺑﺮﯾﻢ در ﺳﭙﻬﺮ و هﻮا‬
‫)هﻤﺎن‪(١٩٩ /٢ :‬‬
‫ﻓﺘﺎده ﺣﯿﺮان ﭼﻮن ﻣﻮر ﻟﻨﮓ در ﺑﻪ ﻟﮕﻦ‬ ‫ﺷﮑﺴﺘﻪ ﺑﺎزوﯾﻢ از ﺳﻨﮓ ﻣﻨﺠﻨﯿﻖ ﻗﻀﺎ‬
‫)هﻤﺎن‪(٩٢٩ /٢ :‬‬
‫هﻤﭽﻮ ﺗﯿﺮ رﺳﺘﻢ اﺳﺖ و دﯾﺪۀ اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر‬ ‫ﻧﻮک ﻣﺸﮑﯿﻦﺧﺎﻣﮥ او در ﺑﻪ ﭼﺸﻢ دﺷﻤﻨﺎن‬
‫)ﻓﺮﺻﺖ ﺷﯿﺮازی ‪(٨ /١ :١٣٧٧‬‬
‫ز ﺑﺎروت ﭘﺮ ﮐﺮده هﯽ دﻧﮓ دﻧﮓ‬ ‫هﻤﻪ در ﺑﻪ ﮐﻒ‪ ،‬اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ ﺗﻔﻨﮓ‬
‫)ادﯾﺐ ﻗﺎﺳﻤﯽ ﮐﺮﻣﺎﻧﯽ ‪(١٠٠ :١٣٧٢‬‬
‫در ﺑﻪ ﮔﺮﻣﺎﺑﻪای رواناوﺑﺎر‬ ‫اﯾﻦ ﻗﺼﯿﺪه ﺑﺪﯾﻬﻪ ﺑﺴﺮودم‬
‫)ﺑﻬﺎر‪(٢۴٨ /١ :١٣۶٨‬‬

‫ﻧﮑﺘﮥ ﺟﺎﻟﺐ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ »در ﺑﻪ« ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﺑﺮ ﺑﻪ«‪ ،‬ﺑﯿﺶ از هﻤـﻪ‪ ،‬در ﺷـﻌﺮ‬
‫ﯾﻐﻤﺎی ﺟﻨﺪﻗﯽ )‪ ٨‬ﺑﺎر( و ادﯾﺐاﻟﻤﻤﺎﻟﮏ ﻓﺮاهﺎﻧﯽ )‪ ٣‬ﺑﺎر( ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ۶‬ز در‬
‫ُ‬ ‫ُ‬
‫در ﻣﻨﻈﻮﻣﮥ ﮐﮏ ﮐﻮهزادﻧﺎﻣﻪ ــ ﮐﻪ رواﯾﺖ ﮐﻮﺗﺎهﯽ از داﺳﺘﺎن »رﺳﺘﻢ و ﮐﮏ ﮐﻮهزاد« اﺳﺖ ــ‬
‫اﯾﻦ ﺑﯿﺖ آﻣﺪه‪:‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ‪١۴‬‬
‫‪٦٧‬‬ ‫ﻣﻘﺎﻟﻪ‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﭘﯿﺎﭘﯽ‬
‫دو ِ‬

‫ز در ﮐﻮﺷﺶ اﻧﺒﺎز ﺑﺎﺷﻢ ﺗﻮ را‬ ‫ﺑﺪان ﺗﺎ هﻢآواز ﺑﺎﺷﻢ ﺗﻮ را‬

‫)هﻔﺖ ﻣﻨﻈﻮﻣﮥ ﺣﻤﺎﺳﯽ ‪ ،١٩۵ :١٣٩۴‬ب‪(۵۶‬‬
‫ً‬
‫ﺣـﺮف اﺿـﺎﻓﮥ‬
‫ِ‬ ‫دو‬ ‫«(‬‫ﻣﻮﺿـﻮع‬ ‫در‬ ‫ﺑـﻪ‪،‬‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫درﺑﺎرۀ‪،‬‬ ‫»‬ ‫ﻣﻌﻨﺎی‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫)اﺣﺘﻤﺎﻻ‬ ‫در اﯾﻨﺠﺎ »ز در«‬
‫ِ‬ ‫ّ‬
‫ﮔـﻮاهﯽ دﯾﮕـﺮی‬
‫ِ‬ ‫ﺳﺎن ﺣﺮف اﺿـﺎﻓﮥ »ﺑـﺮ ﺑـﺎ«‬ ‫ﭘﯿﺎﭘﯽ ﺑﺮای »ﮐﻮﺷﺶ« اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻮن ﻧﮕﺎرﻧﺪه ﺑﻪ ّ ِ‬
‫ً‬
‫ﺑﺮای آن ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﻌﻼ ﺑﺎﯾﺪ آن را ﺑﺎ اﺣﺘﯿﺎط ﺗﻠﻘﯽ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﺣــﺮوف اﺿــﺎﻓﻪ در دﺳــﺘﻮر زﺑــﺎن ﻓﺎرﺳــﯽ از ﻧﻈــﺮ ﺳــﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑــﻪ دو ﻧــﻮع ﺳــﺎده و ﻣﺮﮐــﺐ‬
‫ِ‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪی ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﻣﺮﮐﺐ از دو ﯾﺎ ﺳﻪ واژه ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﺷﻮد ‪ ...‬در هﻤﮥ اﯾﻦ ﺣﺮوف اﺿـﺎﻓﻪ ﯾـﮏ ﺣـﺮف‬
‫ّ‬
‫اﺿﺎﻓﮥ ﺳﺎده وﺟﻮد دارد و‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﺳﺎده در آﻏﺎز ﯾﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﻣﺮﮐـﺐ‬
‫ّ‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﻣﺮﮐﺐ ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷـﻮد‪ (١ :‬اﺳـﻢ‪ /‬ﻗﯿـﺪ ‪ +‬ﺣـﺮف اﺿـﺎﻓﻪ‪،‬‬
‫وﺟﻮد‪ ،‬ﺑﺮ‬
‫ِ‬ ‫ﺑﻬﺮ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺑﻌﺪ از‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ‪ (٢ .‬ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ‪ +‬اﺳﻢ‪ +‬ﮐﺴﺮۀ اﺿﺎﻓﻪ‪ ،‬ﻣﺜﺎل‪ :‬از ِ‬
‫رﻏﻢ‪ ،‬درﺑﺎرۀ )ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﯽ ‪ ٢۵١ :١٣٩۵‬و‪.(٢۵٢‬‬
‫اﺛﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ِ‬
‫ِ‬
‫ﯿﺎﭘﯽ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ هﻢ دو واژه ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳـﺖ‬ ‫ﭘ‬ ‫اﺿﺎﻓﮥ‬ ‫ﺣﺮوف‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر‬ ‫در‬ ‫اﯾﻨﮑﻪ‬ ‫ﺑﻪ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﺑﺎ ّ‬
‫ﺗﻮﺟ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﺣـﺮوف اﺿـﺎﻓﮥ‬
‫ِ‬ ‫اﻧﻮاع‬ ‫ﺑﺮ‬ ‫ﻧﯿﺰ‬ ‫ا‬‫ر‬ ‫آن‬ ‫ﺷﻮاهﺪ‬
‫ِ‬ ‫و‬ ‫ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮان اﯾﻦ اﻟﮕﻮ )ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ‪ +‬ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ(‬
‫ِ‬ ‫ّ‬
‫ﻣﺮﮐ ِﺐ ﻓﺎرﺳﯽ اﻓﺰود‪.‬‬
‫دﮐﺘﺮ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻤﯽ درﺑﺎرۀ آﻣﺪن دو ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ﭘﯿﺶ و ﭘﺲ از ّ‬
‫ﻣﺘﻤﻢ ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اﯾﻦ روش در اﺻﻞ ﺑﺮای ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﻮده‪ّ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪﺗـﺪرﯾﺞ ﺷـﻌﺮا‪ ،‬ﺑـﻪوﯾـﮋه ﻣﺜﻨﻮیﺳـﺮاﯾﺎن‪ ،‬از ﮐـﺎرﺑﺮد دو‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮای ﯾﮏ اﺳﻢ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ هﺠﺎ ﯾﺎ هﺠﺎهﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻌﻨﯽ ّ‬
‫ﺧﺎﺻـﯽ ﻧﺪارﻧـﺪ وزن‬
‫ﺷﻌﺮ ﺧﻮد را ﻣﺮاﻋﺎت ﮐﻨﻨﺪ )اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻤﯽ ‪.(٢٨۴ :١٣٧۵‬‬
‫ﻧﻨـﺪ‬
‫ﺷـﻮاهﺪ ﮐﻬﻦﺗـﺮ )ﻣﺎ ِ‬
‫ِ‬ ‫اﯾﻦ ﺗﺤﻠﯿﻞ درﺑﺎرۀ ﺣﺮوف اﺿﺎﻓﮥ ﭘﯿﺎﭘﯽ هﻢ ﺻﺎدق اﺳﺖ و اﮔـﺮ در‬
‫ﺗﻘﻮﯾـﺖ ﻣﻌﻨـﺎ ﻣـﻮرد ﻧﻈـﺮ ﺑـﻮده ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬در‬
‫ِ‬ ‫اﺑﯿﺎت ﻓﺮدوﺳﯽ‪ّ ،‬ﻓﺮﺧـﯽ‪ ،‬ﻋﻨﺼـﺮی و‪ (...‬ﺗﺄﮐﯿـﺪ و‬
‫ً‬ ‫ّ‬
‫ﻣﻘﺼﻮد ﺷﺎﻋﺮان ﺗﻘﻠﯿﺪ‬
‫ِ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎی ﻣﺘﺄﺧﺮﺗﺮ ﺑﻪوﯾﮋه ﮔﻮاهﯽهﺎی ﺑﺎﺳﺘﺎنﮔﺮاﯾﺎﻧﮥ دورۀ ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﺎ‬
‫ﮐﺮدن وزن ﺑﯿﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع هﻨﮕﺎﻣﯽ ﺑﯿﺸـﺘﺮ آﺷـﮑﺎر ﻣﯽﺷـﻮد ﮐـﻪ‬ ‫از ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن و ﭘﺮ ِ‬
‫ّ‬
‫ﺷﻮاهﺪ دو ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﻣﺘﻮاﻟﯽ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ آﻣـﺪه‪ ،‬ﻏﯿـﺮ از ﺳـﻪ ﺟﻤﻠـﻪ از‬
‫ِ‬ ‫دﻗﺖ ﺑﮑﻨﯿﻢ هﻤﮥ‬
‫ﻤﯿﻦ ﺷﻬﻤﺮدان ﺑﻦ اﺑﯽاﻟﺨﯿﺮ رازی و روحاﻻرواح ﺳﻤﻌﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺷـﻌﺮ‬ ‫اﻟﺘﻔﻬﯿﻢ ﺑﯿﺮوﻧﯽ‪ ،‬روﺿﺔ ّ‬
‫اﻟﻤﻨﺠ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
 ‫دﺳﺘﻮر ‪١۴‬‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪ‬ ‫‪٦٨‬‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﭘﯿﺎﭘﯽ‬
‫دو ِ‬

‫ﺗﻮﺟـﻪ و اﺳـﺘﻔﺎدۀ ﺷـﻌﺮا‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪۀ ﻧﺎدر ﻧﺤﻮی‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ وﯾﮋﮔﯽ ﺗﺘﻤﯿﻢ وزن‪ ،‬ﻣـﻮرد ّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺘـﻮن ﻣﻨﻈـﻮم و‬ ‫ﻣﺘﻤﻢ ‪ +‬ﺣـﺮف اﺿـﺎﻓﻪ در‬ ‫ﻧﮑﺘﮥ دﯾﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ در اﻟﮕﻮی ﻣﺸﻬﻮر ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ‪ّ +‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ًِ‬
‫ً‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ دوم‪ /‬ﭘﺴﯿﻦ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﻣـﺜﻼ »ﺑـﻪ ﺳـﺮ‬ ‫ﻟﺤﺎظ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎ ِ‬ ‫ﻣﻨﺜﻮر‪ ،‬ﺑﻪ ِ‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ در‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﺻﻮرت »ﺑﺮ ﺳﺮ« و »در دز« ﻣﻌﻨﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ّ ،‬اﻣﺎ در‬ ‫ِ‬ ‫ﺑﺮ« و »ﺑﻪ دز در« ﺑﻪ‬
‫ْ‬ ‫اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ )ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ‪ +‬ﺣﺮف اﺿﺎﻓﻪ ‪ّ +‬‬
‫ﺗـﻮاﻟﯽ دو ﺣـﺮف ﺗﻘﻮﯾـﺖ و‬ ‫ِ‬ ‫ﻣـﺘﻤﻢ(‪ ،‬ﭼـﻮن ﻣـﺮاد از‬
‫ﻣـﺘﻤﻢ‬‫ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻣﻌﻨﺎی هﺮ ﯾﮏ از آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬هﺮ ﮐﺪام از ﺣﺮوف را ﮐﻪ در ﮔﺰارش ﺑﯿﺖ ﯾﺎ ﺟﻤﻠﻪ ﺑـﺎ ّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻧﺤﻮی ﺳﺨﻦ اﯾﺮادی ﻧﺨﻮاهﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﺮای ﻧﻤﻮﻧﻪ در ﻣﺼﺮاع »ﺷـﺪه روز از‬ ‫ِ‬ ‫ﺑﯿﺎورﯾﻢ ﻣﻌﻨﺎ و زﻧﺠﯿﺮۀ‬
‫ِ‬
‫او ﺑﺮ ﺑﻪ ﺗﺮﮐﺎن دژم« هﻢ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ »روز از او ﺑﺮ ﺗﺮﮐﺎن دژم ﺷﺪه« و هﻢ »روز از او ﺑﻪ ﺗﺮﮐﺎن دژم‬
‫ﺧـﺮم در ﺑﻬﺸـﺖ اﺳـﺖ« و‬ ‫ﺧﺮم در اﻧﺪر ﺑﻬﺸـﺖ« ﺑـﻪ دو ﺻـﻮرت »ﺑﻬـﺎری ّ‬ ‫ﺷﺪه«؛ ﯾﺎ »ﺑﻬﺎری اﺳﺖ ّ‬
‫ِ‬
‫ﺻـﻮرت »ﺑـﺎﻏﯽ ﮐـﺶ‬ ‫ﺧﺮم اﻧﺪر ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ«؛ ﯾﺎ »ﯾﮑﯽ ﺑﺎغ ُﺑﺪ ﮐﺶ در اﻧﺪر ﺳﺮای« ﺑﻪ دو‬ ‫»ﺑﻬﺎری ّ‬
‫ِ‬
‫)زﯾﺒﺎ( در ﺳﺮای ﺑﻮد )وﺟﻮد داﺷﺖ(« و »ﺑﺎﻏﯽ ﮐﺶ اﻧﺪر ﺳﺮای ﺑﻮد«؛ ﯾﺎ »ﻣﯽ ﻟﻌـﻞﮔﻮن در ﺑـﻪ ﺟـﺎم‬
‫ﺻﻮرت »ﻣﯽ ﻟﻌﻞﮔﻮن در ﺟﺎم ﺑﻠﻮر« و »ﻣﯽ ﻟﻌﻞﮔﻮن ﺑﻪ ﺟﺎم ﺑﻠﻮر«؛ و‪. ...‬‬ ‫ِ‬ ‫ﺑﻠﻮر« ﺑﻪ دو‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺳﺎﺑﻘﮥ ﮐﺎرﺑﺮد دو ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﻣﻘﺪم و ﻣﻮﺧﺮ ﺑﺮای ﯾﮏ ّ‬ ‫ﺑﺎ ّ‬
‫ﻣﺘﻤﻢ ﺑﻪ زﺑـﺎنهـﺎی‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اﻧﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ ﻣﯽرﺳﺪ و در زﺑـﺎن ﭘﻬﻠـﻮی‪ ،‬ﺑﻠﺨـﯽ و ﺧـﻮارزﻣﯽ ﺷـﻮاهﺪی ﺑـﺮای آن وﺟـﻮد دارد‬ ‫اﯾﺮ ِ‬
‫ً‬
‫)در اﯾﻦ ﺑﺎره ← رﺿﺎﯾﯽ ﺑﺎغﺑﯿـﺪی ‪٩١ :١٣٨٨‬؛ ‪ ،١(MacKenzie 1992: 519‬ﺑﺎﯾـﺪ دﯾـﺪ ﮐـﻪ آﯾـﺎ اﺣﺘﻤـﺎﻻ‬
‫ﻣﺘﻤﻢ ﻧﯿﺰ ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ و ﻧﻤﻮﻧﻪای در زﺑﺎنهﺎی اﯾﺮاﻧﯽ ﻗﺒـﻞ از‬ ‫وﯾﮋﮔﯽ دو ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﭘﯿﺎﭘﯽ ﺑﺮای ﯾﮏ ّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﺣـﺮوف‬
‫ِ‬ ‫از‬ ‫ﻣـﻮرد‬ ‫ﭼﻨـﺪ‬ ‫‪،‬‬‫ﺧـﻮﯾﺶ‬ ‫ﺟﺴـﺘﺠﻮهﺎی‬ ‫ﺣـﺪود‬
‫ِ‬ ‫در‬ ‫ﻧﮕﺎرﻧﺪه‬ ‫ﺧﯿﺮ؟‬ ‫ﯾﺎ‬ ‫دارد‬ ‫دری‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫ِ‬
‫ّ‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐـﻪ در اﯾﻨﺠـﺎ ﻣـﯽآورد و از ﻣﺘﺨﺼﺼـﺎن‬ ‫آﺛﺎر‬ ‫و‬ ‫زﺑﺎن‬ ‫در‬ ‫ﻣﺘﻮاﻟﯽ‬ ‫اﺿﺎﻓﮥ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ً‬
‫ﺳﺎﯾﺮ زﺑﺎنهـﺎی اﯾﺮاﻧـﯽ ﺑﯿﺎﺑﻨـﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻤـﺎ ﻋﺮﺿـﻪ‬ ‫ﺷﻮاهﺪ دﯾﮕﺮی در اﯾﻦ زﺑﺎن ﯾﺎ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻣﯽﺧﻮاهﺪ ﺗﺎ اﮔﺮ‬
‫وﯾﮋﮔﯽ ﮐﻤﺘﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪﺷﺪۀ دﺳﺘﻮری ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﻮد‪:‬‬ ‫ِ‬ ‫ﺑﮑﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺳﺎﺑﻘﻪ و ﮔﺴﺘﺮۀ ﯾﮏ‬
‫دﯾﻨﮑـﺮد هﻔـﺘﻢ ﺑـﻪ‬ ‫ِ‬ ‫ﺣﺮف اﺿـﺎﻓﮥ ﭘﯿـﺎﭘﯽ در ﺟﻤﻠـﻪای از‬ ‫‪) abar andar (١‬ﺑﺮ اﻧﺪر( ــ اﯾﻦ دو ِ‬
‫ﺣﺮف »ﭘﺪ‪ /‬ﺑﻪ« و »اﻧﺪر« ﭘﯿﺶ و ﭘﺲ از »ﺷﮑﻢ« آﻣﺪه‪:‬‬
‫‪ .١‬ﺑﺮای ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ از ﮐﺎرﻧﺎﻣﮥ ارﺷﯿﺮ ﺑﺎﺑﮑﺎن‪ ،‬دو ِ‬
‫‪ter/ tir tâ/ tâk par pad/ pat aškamb andar šud/ šut‬‬
‫ﺗﯿﺮ ﺗﺎ ﭘﺮ ﺑﻪ ﺷﮑﻢ اﻧﺪر ﺷﺪ )ﮐﺎرﻧﺎﻣﮥ اردﺷﯿﺮ ﺑﺎﺑﮑﺎن ‪١۶ :١٣٨٢‬؛ ﻧﯿﺰ ← اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻤﯽ‪.(٢٨١ :١٣٧۵‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ‪١۴‬‬
‫‪٦٩‬‬ ‫ﻣﻘﺎﻟﻪ‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﭘﯿﺎﭘﯽ‬
‫دو ِ‬

‫ً‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﺗﺄﮐﯿﺪی دارد‪:‬‬
‫ِ‬ ‫دﻗﯿﻘﺎ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎی »در« ﯾﺎ »ﺑﺮ« ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ و‬
‫‪u-š če ân hōm dīd ka rust ēstâd pad ân wan abar andar âsnânag‬‬
‫و او ﭼﻮن آن هﻮم را دﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ آن درﺧﺖ اﻧﺪر آﺷﯿﺎﻧﻪ ُرﺳﺘﻪ ﺑﻮد )دﯾﻨﮑﺮد هﻔﺘﻢ ‪۴۴٩ :١٣٨٩‬؛ ﻧﯿـﺰ‬
‫← ﻣﻨﺼﻮری ‪١٧٩ /١ :١٣٩۴‬؛ ‪.(Nyberg 2003: 2/ 22‬‬
‫‪) abar bad (٢‬ﺑﺮ ﺑﻪ( ــ اﯾﻦ ﻣﻮرد در ﺟﻤﻠﻪای از ﺑﻨﺪهﺶ آﻣﺪه و هﻤـﺎن »ﺑـﺮ ﺑـﻪ« در ﻣﺘـﻮن‬
‫ﺣﺮوف اﺿﺎﻓﮥ ﭘﯿﺎﭘﯽ را دارد‪:‬‬
‫ِ‬ ‫ﺷﺎهﺪ‬
‫ِ‬ ‫ﻓﺎرﺳﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ‬
‫‪čiyōn gōwēd kū yazēm wizrī hu-niwixm ī abar bad kamâlī dēwân‬‬
‫ﺳﺮ ﻧﺎﭘﺎک دﯾـﻮان )← ﺑﺮرﺳـﯽ دﺳـﺘﻨﻮﯾﺲ م‪ .‬او ‪،٢٩‬‬
‫ﮔﺮز ﻧﯿﮑﻮ ﻧﻮاﺧﺖ را ﺑﺮ ِ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻮﯾﺪ ﺳﺘﺎﯾﻢ ِ‬
‫‪ ٩٧ :١٣٧٨‬ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎر(‪.‬‬
‫‪) abar ō (٣‬ﺑﺮ ﺑﻪ( ــ ‪ ō‬در ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی »ﺑﻪ« هﻢ هﺴﺖ )← ﻣﮑﻨﺰی ‪(١١۴ :١٣٨٣‬‬
‫ِ‬
‫و ‪ abar ō‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی »ﺑﻪ« ــ ﮐﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪای دﯾﮕﺮ ﺑﺮای »ﺑﺮ ﺑﻪ« در زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮی اﺳﺖ ــ در‬
‫ارداوﯾﺮافﻧﺎﻣﻪ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد )← ﻣﺰداﭘﻮر ‪٣١٢ :١٣٩٠‬؛ ﻧﯿﺰ ‪.(Nyberg 2003: 2/22‬‬
‫‪) andar ō (۴‬اﻧﺪر در‪ /‬در در( ــ ﯾﮏ ﻣﻌﻨـﺎی دﯾﮕـﺮ ‪ ō‬در ﭘﻬﻠـﻮی »در« اﺳـﺖ )← ﻣﮑﻨـﺰی‬
‫ِ‬
‫اﻧﺪر« ﺷﺎهﻨﺎﻣﻪ و ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻦ دﯾﮕﺮ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻣﻌﺎدل »در ِ‬
‫ِ‬ ‫‪ (١١۴ :١٣٨٣‬و ‪ andar ō‬در اﯾﻦ ﺷﺎهﺪ‬
‫ِ‬
‫‪ Andar ō âb ōfted‬در اﻧﺪر آب اﻓﺘﺪ )← ﻻزار‪٢١۵ :١٣٨۴‬؛ ﻧﯿﺰ‪Nyberg 2003: 2/18, ← ،‬‬
‫‪.(Brunner 1977: 133‬‬
‫‪) be abar (۵‬ﺑﻪ ﺑﺮ( ــ ﻧﯿﺒﺮگ اﯾﻦ ﺷﺎهﺪ را ذﮐﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪be apar (abar) Zartuxšt nīšân drâyīt (Nyberg 2003: 2/ 46).‬‬
‫ﺳﺮ هﻢ و در‬
‫ﭘﺸﺖ ِ‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ‪) be‬ﺑﻪ( و ‪) ō‬ﺑﻪ( ِ‬
‫‪) bē ō (۶‬ﺑﻪ ﺑﻪ( ــ در ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻦ ﭘﻬﻠﻮی دو ِ‬
‫ﻣﻌﻨﺎی »ﺑﻪ« اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ِ‬
‫‪… az dâd ī wēhīh bē ō dâd ī wattarih awurd‬‬
‫از ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻬﯽ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺪی ﻣﯽآوردﻧﺪ )ارداوﯾﺮافﻧﺎﻣﻪ(‬
‫‪… bē ō gannâg mēnōg nimud‬‬
‫‪ ...‬ﺑﻪ روح ﺧﺒﯿﺚ ﻧﺸﺎن داد )ﺑﻨﺪهﺶ(‬
‫‪… az ēn zamīg … bē ō dušox ōftend‬‬
‫‪١‬‬
‫از اﯾﻦ زﻣﯿﻦ ﺑﻪ دوزخ ﻣﯽاﻓﺘﻨﺪ )رواﯾﺖ ﭘﻬﻠﻮی(‬
‫ﻧﻈﺮ ﻻزار »آﻏﺎز ﭘﯿﺪاﯾﺶ اﯾﻦ ﺷﯿﻮۀ ﺑﯿﺎﻧﯽ ﺧﺎص ﺑﻪ ﺳﻨﮓﻧﻮﺷﺘﻪهﺎی ﻗﺮن ﺳـﻮم ﻣﯽرﺳـﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ِ‬

‫‪ .١‬ﺳﻪ ﺷﺎهﺪ اﺧﯿﺮ از ﻻزار )‪ (٢١۵ :١٣٨۴‬ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

 ‫دﺳﺘﻮر ‪١۴‬‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪ‬ ‫‪٧٠‬‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﭘﯿﺎﭘﯽ‬
‫دو ِ‬

‫ﮐﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪای از آن را در رواﯾﺖ ﭘﺎرﺗﯽ ﮐﺘﯿﺒﮥ ﺑﺰرگ ﺷﺎﭘﻮر ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪hawar datgirw kard ud bēh ō pars ânīd ahend‬‬
‫هﻤﮕﯽ دﺳﺘﮕﯿﺮ و ﺑﻪ ﭘﺎرس ﺗﺒﻌﯿﺪ ﺷﺪﻧﺪ )ﻻزار ‪.(٢١۶ :١٣٨۴‬‬
‫ﺑﺮ ﭘﺎﯾﮥ اﯾﻦ ﺷﻮاهﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﮐﻪ وﯾﮋﮔﯽ ﻧﺎدر دو ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﭘﯿﺎﭘﯽ ﺑﺮای ﯾﮏ ّ‬
‫ﻣﺘﻤﻢ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ً‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ اﺳﺖ و اﺗﻔﺎﻗﺎ دو ﻧﻤﻮﻧﻪ از‬
‫ِ‬ ‫ﻣﺘﻮن ﻓﺎرﺳﯽ اداﻣﮥ ﯾﮏ ﻗﺎﻋﺪۀ ﻧﺤﻮی از زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮی‪/‬‬
‫در ِ‬
‫اﯾﻦ ﺣﺮوف )»ﺑﺮ ﺑﻪ« و »در اﻧﺪر«( در ﻧﻮﺷﺘﻪهﺎی ﭘﻬﻠﻮی اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣـﺘﻤﻢ ‪ +‬ﺣـﺮف اﺿـﺎﻓﻪ ﻧﻮﺷـﺘﻪاﻧﺪ‪:‬‬ ‫دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽاﺷﺮف ﺻﺎدﻗﯽ درﺑـﺎرۀ ﻗﺎﻋـﺪۀ ﺣـﺮف اﺿـﺎﻓﻪ ‪ّ +‬‬
‫»اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺣﺮوف اﺿﺎﻓﮥ ﻣﻀﺎﻋﻒ از ﻧﻈﺮ ردهﺷﻨﺎﺳﯽ زﺑﺎن )ﺗﯿﭙﻮﻟﻮژی( ّ‬
‫ﺧﺎص ﮔﺮوهﯽ از زﺑﺎنهﺎی دﻧﯿﺎﺳـﺖ‪.‬‬
‫زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳـﺎن آن را ‪ circumposition‬ﻣﯽﻧﺎﻣﻨــﺪ« )ﺻـﺎدﻗﯽ‪ .(۵٣۵ :١٣٨۵‬از اﯾــﻦ رو‪ ،‬ﻻزم اﺳــﺖ در‬
‫ً‬
‫ﺑﺮرﺳـﯽ دﻗﯿـﻖ و ﺟـﺎﻣﻌﯽ‬
‫ِ‬ ‫هﻨﺪواروﭘﺎﯾﯽ(‬ ‫هﺎی‬ ‫زﺑﺎن‬ ‫)اﺻﻄﻼﺣﺎ‬ ‫زﺑﺎنهﺎی هﻢﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺎ ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫ً‬
‫اﻟﮕﻮی ﺣـﺮف اﺿـﺎﻓﻪ ‪ +‬ﺣـﺮف اﺿـﺎﻓﻪ ‪+‬‬
‫ّ ِ‬ ‫ای‬ ‫ﺮ‬ ‫ﺑ‬ ‫ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﮥ‬ ‫آﻧﻬﺎ‬ ‫در‬ ‫اﺣﯿﺎﻧﺎ‬ ‫ﺻﻮرت ﺑﮕﯿﺮد ﮐﻪ آﯾﺎ‬
‫ّ‬
‫ﺻـﻼﺣﯿﺘﯽ ﻧـﺪارد و ﻓﻘـﻂ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺘ ّﻤﻢ وﺟﻮد دارد ﯾﺎ ﻧﻪ؟ ﻧﮕﺎرﻧﺪه در اﯾﻦ ﺑﺎره هﯿﭻ داﻧﺶ‪ ،‬اﻃﻼع و‬
‫ّ‬
‫ﺣـﺮف ‪ in‬و ‪to‬‬
‫ِ‬ ‫ﻣﺘﻮاﻟﯽ ‪ into‬در زﺑﺎن اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ اﺷـﺎره ﻣﯽﮐﻨـﺪ ﮐـﻪ از دو‬ ‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﻣﺮﮐﺐ و‬‫ِ‬
‫ِ‬
‫روی هﻢ در ﻣﻌﻨﺎی »ﺑﻪ« ﮐﺎرﺑﺮد دارد؛ ﺑﺮای ﻣﺜﺎل‪:‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ِ‬
‫)ﺟﻌﻔﺮی ‪Translate it into French. (۶٩٧ :١٣٩۵‬‬
‫)ﺣﻖﺷﻨﺎس و دﯾﮕﺮان ‪The rain changed into snow. (٨۴٣ /١ :١٣٨٣‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻤﯽ‪ ،‬ﻣﺤﺴﻦ )‪ ،(١٣٧۵‬دﺳﺘﻮر ﺗﺎرﯾﺨﯽ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﻤﺖ‪.‬‬
‫ادﯾﺐ ﺻﺎﺑﺮ ﺗﺮﻣﺬی )‪ ،(١٣٨۵‬دﯾﻮان‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﯿﺢ اﺣﻤﺪرﺿﺎ ﯾﻠﻤﻪهﺎ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﯿﮏﺧﺮد‪.‬‬
‫ّ‬
‫ادﯾﺐ ﻗﺎﺳﻤﯽ ﮐﺮﻣﺎﻧﯽ )‪ ،(١٣٧٢‬ﮐﻠﯿﺎت آﺛﺎر‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ اﯾﺮج اﻓﺸﺎر‪ ،‬ﮐﺮﻣﺎن‪ :‬ﻣﺮﮐﺰ ﮐﺮﻣﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ‪.‬‬
‫ﺳﯿﺪ ﻋﻠﯽ ﻣﻮﺳﻮی ﮔﺮﻣﺎرودی‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻗﺪﯾﺎﻧﯽ‪.‬‬ ‫ادﯾﺐاﻟﻤﻤﺎﻟﮏ ﻓﺮاهﺎﻧﯽ )‪ ،(١٣٨۴‬دﯾﻮان‪ ،‬ﺗﻨﻘﯿﺢ‪ّ :‬‬
‫اﺳﺪی‪ ،‬اﺑﻮﻧﺼﺮ )‪ ،(١٣١٧‬ﮔﺮﺷﺎﺳﭗﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺣﺒﯿﺐ ﯾﻐﻤﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺑﺮوﺧﯿﻢ‪.‬‬
‫ــــــــــ )‪ ،(١٣٩٠‬ﻟﻐﺖ ﻓﺮس‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﯿﺢ ّﻋﺒﺎس اﻗﺒﺎل‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﺳﺎﻃﯿﺮ‪.‬‬
‫اﻣﯿﺪﺳﺎﻻر‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد )‪ ← (١٣٩١‬ﺧﺎﻟﻘﯽﻣﻄﻠﻖ )‪.(١٣٩١‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ )‪ ،(١٣۶٩‬دﯾﻮان‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺣﺎﻣﺪ ّرﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬چ‪ ،٢‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﻨﺎﯾﯽ‪.‬‬
‫اهﻠﯽ ﺷﯿﺮازی‪ّ ،‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ‪١۴‬‬
‫‪٧١‬‬ ‫ﻣﻘﺎﻟﻪ‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﭘﯿﺎﭘﯽ‬
‫دو ِ‬

‫اﯾﺮاﻧﺸﺎن ﺑﻦ اﺑﯽ اﻟﺨﯿﺮ )‪(١٣٧٧‬؛ ﮐﻮشﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺟﻼل ﻣﺘﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻋﻠﻤﯽ‪.‬‬
‫اﯾﺮاﻧﺸﺎه ﺑﻦ اﺑﯽ اﻟﺨﯿﺮ )‪ ،(١٣٧٠‬ﺑﻬﻤﻦﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬وﯾﺮاﺳﺘﮥ رﺣﯿﻢ ﻋﻔﯿﻔﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﺮهﻨﮕﯽ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ دﺳﺘﻨﻮﯾﺲ م‪ .‬او ‪) ٢٩‬داﺳﺘﺎن ﮔﺮﺷﺎﺳـﺐ‪ ،‬ﺗﻬﻤـﻮرس‪ ،‬ﺟﻤﺸـﯿﺪ ﮔﻠﺸـﺎه و ﻣﺘﻦهـﺎی دﯾﮕـﺮ( )‪،(١٣٧٨‬‬
‫آواﻧﻮﯾﺴﯽ و ﺗﺮﺟﻤﻪ از ﻣﺘﻦ ﭘﻬﻠﻮی‪ :‬ﮐﺘﺎﯾﻮن ﻣﺰداﭘﻮر‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ آﮔﻪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﯽ )ﻣﻠﮏاﻟﺸﻌﺮا( )‪ ،(١٣۶٨‬دﯾﻮان‪ ،‬ﭼﺎپ ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺗﻮس‪.‬‬ ‫ﺑﻬﺎر‪ّ ،‬‬
‫ﺑﻬﻔﺮ‪ ،‬ﻣﻬﺮی )‪ ← (١٣٩١‬ﻓﺮدوﺳﯽ )‪.(١٣٩١‬‬
‫ﺑﯿﺮوﻧﯽ‪ ،‬اﺑﻮرﯾﺤﺎن )‪ ،(١٣۶٢‬اﻟﺘﻔﻬﯿﻢ ﻻواﺋﻞ ﺻﻨﺎﻋﺔ اﻟﺘﻨﺠﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺟﻼلاﻟﺪﯾﻦ هﻤﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺑﺎﺑﮏ‪.‬‬
‫ﻧﻮﯾﺴﯽ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺘﺎن زﺑﺎن و ادب ﻓﺎرﺳﯽ‪.‬‬
‫ِ‬ ‫زﺑﺎﻧﯽ ﮔﺮوه ﻓﺮهﻨﮓ‬
‫ﭘﯿﮑﺮۀ ِ‬
‫ّ‬
‫ﺟﺎﻣﯽ‪ ،‬ﻧﻮراﻟﺪﯾﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن )‪ ،(١٣٨٩‬دﯾﻮان‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺤﻤﺪ روﺷﻦ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﮕﺎه‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ )‪ ،(١٣٩۵‬ﻓﺮهﻨﮓ ﻓﺸﺮدۀ ﻧﺸﺮ ﻧﻮ‪ ،‬وﯾﺮاﺳﺖ ﺳﻮم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﻧﻮ‪.‬‬ ‫ﺟﻌﻔﺮی‪ّ ،‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﯽ )‪ ،(١٣٧۴‬دﯾﻮان‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼـﺤﯿﺢ ذﺑﯿﺢاﻟﻠـﻪ ﺻـﺎﺣﺒﮑﺎر‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬دﻓﺘـﺮ ﻧﺸـﺮ ﻣﯿـﺮاث‬ ‫ﺣﺰﯾﻦ ﻻهﯿﺠﯽ‪ّ ،‬‬
‫ﻣﮑﺘﻮب ﺑﺎ هﻤﮑﺎری ﻧﺸﺮ ﺳﺎﯾﻪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ و ﺣﺴﯿﻦ ﺳـﺎﻣﻌﯽ و ﻧـﺮﮔﺲ اﻧﺘﺨـﺎﺑﯽ )‪ ،(١٣٨٣‬ﻓﺮهﻨـﮓ ﻣﻌﺎﺻـﺮ هـﺰاره )اﻧﮕﻠﯿﺴـﯽ‪-‬‬ ‫ﺣﻖﺷﻨﺎس‪ ،‬ﻋﻠﯽ ّ‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ(‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻓﺮهﻨﮓ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪.‬‬
‫ﺧﺎﻟﻘﯽﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬ﺟﻼل )‪ ،(١٣٩١‬ﯾﺎدداﺷﺖهﺎی ﺷﺎهﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺑﺎ هﻤﮑﺎری ﻣﺤﻤﻮد اﻣﯿﺪﺳﺎﻻر و اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺧﻄﯿﺒـﯽ‪،‬‬
‫ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬داﯾﺮةاﻟﻤﻌﺎرف ﺑﺰرگ اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬
‫ﺧﺎﻧﻠﺮی‪ ،‬ﭘﺮوﯾﺰ )‪ ،(١٣٧٧‬ﺗﺎرﯾﺦ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻓﺮدوس‪.‬‬
‫ﺧﻄﯿﺐرهﺒﺮ‪ ،‬ﺧﻠﯿﻞ )‪ ،(١٣٧٩‬دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ )ﺣﺮوف اﺿﺎﻓﻪ و رﺑﻂ(‪ ،‬ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﻬﺘﺎب‪.‬‬
‫ﻣﺤﺼﻞ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬ﭘﮋوهﺸـﮕﺎه‬‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ راﺷﺪ ّ‬ ‫دﯾﻨﮑﺮد هﻔﺘﻢ )‪ ،(١٣٨٩‬ﺗﺼﺤﯿﺢ‪ ،‬آواﻧﻮﯾﺴﯽ و ﻧﮕﺎرش ﻓﺎرﺳﯽ‪ّ :‬‬
‫ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮهﻨﮕﯽ‪.‬‬
‫رﺑﯿﻊ )‪ ،(١٣٨٩‬ﻋﻠﯽﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﯿﺢ رﺿﺎ ﺑﯿﺎت و اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﻏﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﺮﮐﺰ ﭘﮋوهﺸﯽ ﻣﯿﺮاث ﻣﮑﺘﻮب‪.‬‬
‫رﺳﺘﮕﺎر ﻓﺴﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻣﻨﺼﻮر )‪ ،(١٣٧٣‬ﺣﻤﺎﺳﮥ رﺳﺘﻢ و ﺳﻬﺮاب‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺟﺎﻣﯽ‪.‬‬
‫)ﻣﺤﻤﺪ هﺎﺷﻢ آﺻﻒ( )‪ ،(١٣٨٢‬رﺳﺘﻢاﻟﺘﻮارﯾﺦ‪ ،‬ﺑـﻪ ﮐﻮﺷـﺶ ﻣﯿﺘـﺮا ﻣﻬﺮآﺑـﺎدی‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬دﻧﯿـﺎی‬ ‫ّ‬ ‫رﺳﺘﻢاﻟﺤﮑﻤﺎ‬
‫ﮐﺘﺎب‪.‬‬
‫رﺿﺎﯾﯽ ﺑﺎغﺑﯿﺪی‪ ،‬ﺣﺴﻦ )‪ ،(١٣٨٨‬ﺗﺎرﯾﺦ زﺑﺎنهﺎی اﯾﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﺮﮐﺰ داﯾﺮةاﻟﻤﻌﺎرف ﺑﺰرگ اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﺻﻔﻮﯾﻪ( )‪ ،(١٣٩٣‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺳﺠﺎد آﯾﺪﻧﻠﻮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪:‬‬ ‫ّزرﯾﻦﻗﺒﺎﻧﺎﻣﻪ )ﻣﻨﻈﻮﻣﻪای ﭘﻬﻠﻮاﻧﯽ و ﭘﯿﺮو ﺷﺎهﻨﺎﻣﻪ از ﻋﺼﺮ‬
‫ﺳﺨﻦ‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﺳﺮوش اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﯿﺮزا ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﯽ ﺧﺎن )‪ ،(١٣۴٠‬دﯾﻮان‪ ،‬ﺑﻪ اهﺘﻤﺎم ﻣﺤﻤﺪﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﺠﻮب‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪.‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ‪١۴‬‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪ‬ ‫‪٧٢‬‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﭘﯿﺎﭘﯽ‬
‫دو ِ‬

‫اﻟﻔﺘﺎح‪ ،‬ﺑـﻪ ﺗﺼـﺤﯿﺢ ﻧﺠﯿـﺐ ﻣﺎﯾـﻞ هـﺮوی‪،‬‬ ‫ﺳﻤﻌﺎﻧﯽ‪ ،‬اﺣﻤﺪ )‪ ،(١٣٨۴‬روحاﻻرواح ﻓﯽ ﺷﺮح اﺳﻤﺎء اﻟﻤﻠﮏ ّ‬
‫ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﺮهﻨﮕﯽ‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﺳﻨﺎﯾﯽ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻤﺠﺪ )‪ ،(١٣٧۴‬ﺣﺪﯾﻘﺔاﻟﺤﻘﯿﻘﻪ و ﺷﺮﯾﻌﺔاﻟﻄﺮﯾﻘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼـﺤﯿﺢ ﻣـﺪرس رﺿـﻮی‪ ،‬ﭼـﺎپ ﭼﻬـﺎرم‪،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪ :‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫ــــــــــــ )‪ ،(١٣٨٢‬ﺣﺪﯾﻘﺔاﻟﺤﻘﯿﻘــﻪ و ﺷــﺮﯾﻌﺔاﻟﻄﺮﯾﻘﻪ‪ ،‬ﺑــﻪ ﺗﺼــﺤﯿﺢ ﻣــﺮﯾﻢ ﺣﺴــﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺗﻬ ـﺮان‪ :‬ﻣﺮﮐــﺰ ﻧﺸــﺮ‬
‫داﻧﺸﮕﺎهﯽ‪.‬‬
‫ﺷﻌﺎر‪ ،‬ﺟﻌﻔﺮ و ﺣﺴﻦ اﻧﻮری )‪ ،(١٣۶٨‬ﻏﻤﻨﺎﻣﮥ رﺳﺘﻢ و ﺳﻬﺮاب‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻮم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻋﻠﻤﯽ‪.‬‬
‫ــــــــــ )‪ ،(١٣٧٨‬ﻏﻤﻨﺎﻣﮥ رﺳﺘﻢ و ﺳﻬﺮاب‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪.‬‬
‫ﺷﻔﯿﻌﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد )‪ ،(١٣٧٧‬ﺷﺎهﻨﺎﻣﻪ و دﺳﺘﻮر‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫ﺷﻔﯿﻌﯽﮐﺪﮐﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ )‪» ،(١٣٩٠‬ﻣﻘﺪﻣﻪ« ﺑﺮ دﯾﻮان ﻗﺎﺋﻤﯿﺎت ← ﮐﺎﺗﺐ‪ ،‬ﺣﺴﻦ ﻣﺤﻤﻮد )‪.(١٣٩٠‬‬
‫ﺷﻤﺲ ﺳﺠﺎﺳﯽ )‪ ،(١٣۶٨‬ﻓﺮاﺋﺪاﻟﺴﻠﻮک‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻧﻮراﻧﯽ وﺻﺎل و ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ اﻓﺮاﺳﯿﺎﺑﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﭘﺎژﻧﮓ‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﺷﻤﯿﺴﺎ‪ ،‬ﺳﯿﺮوس )‪ ،(١٣٩٣‬ﮐﻠﯿﺎت ﺳﺒﮏﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬وﯾﺮاﺳﺖ دوم )ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم(‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﯿﺘﺮا‪.‬‬
‫ﺷﻬﺮﯾﺎرﻧﺎﻣﻪ )‪ ،(١٣٧٧‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻏﻼﻣﺤﺴﯿﻦ ﺑﯿﮕﺪﻟﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﭘﯿﮏ ﻓﺮهﻨﮓ‪.‬‬
‫اﻟﻤﻨﺠﻤﯿﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺟﻠﯿﻞ اﺧﻮان زﻧﺠﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧـﮥ‬ ‫ﺷﻬﻤﺮدان ﺑﻦ اﺑﯽ اﻟﺨﯿﺮ رازی )‪ ،(١٣٨٢‬روﺿﺔ ّ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ و ﻣﺮﮐﺰ ﻧﺸﺮ ﻣﯿﺮاث ﻣﮑﺘﻮب‪.‬‬
‫ﺻﺎدﻗﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽاﺷﺮف )‪» ،(١٣٨۵‬درﺑﺎرۀ ﺳﺒﮏﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﻬﺎر«‪ ،‬ارجﻧﺎﻣﮥ ﻣﻠﮏاﻟﺸﻌﺮا ﺑﻬﺎر‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﻋﻠـﯽ ﻣﯿـﺮ‬
‫اﻧﺼﺎری‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﺮﮐﺰ ﭘﮋوهﺸﯽ ﻣﯿﺮاث ﻣﮑﺘﻮب‪ ،‬ص‪.۵۴٨-۵٢١‬‬
‫ﺻﻔﺎی اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ )‪ ،(١٣۶٢‬دﯾﻮان‪ ،‬ﺑﻪ اهﺘﻤﺎم اﺣﻤﺪ ﺳﻬﯿﻠﯽ ﺧﻮاﻧﺴﺎری‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻗﺒﺎل‪.‬‬
‫ﻃﺎهﺮی ﻣﺒﺎرﮐﻪ‪ ،‬ﻏﻼم ّ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ )‪ ،(١٣٧٩‬رﺳﺘﻢ و ﺳﻬﺮاب‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﻤﺖ‪.‬‬
‫ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﺋﯽ‪ ،‬ﻋﻼءاﻟﺪﯾﻦ )‪ ،(١٣٩۵‬ﻓﺮهﻨﮓ ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻓﺮهﻨﮓ ﻣﻌﺎﺻﺮ‪.‬‬
‫ﻇﻬﯿﺮاﻟﺪﯾﻦ ﻓﺎرﯾﺎﺑﯽ )‪ ،(١٣٨١‬دﯾﻮان‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ اﻣﯿﺮﺣﺴﻦ ﯾﺰدﮔﺮدی‪ ،‬ﺑﻪ اهﺘﻤﺎم اﺻﻐﺮ دادﺑﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻗﻄﺮه‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﻋﻄﺎر‪ ،‬ﻓﺮﯾﺪاﻟﺪﯾﻦ )‪ ،(١٣٨۶‬دﯾﻮان‪ ،‬ﺑﻪ اهﺘﻤﺎم و ﺗﺼﺤﯿﺢ ّ‬
‫ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﯽ ﺗﻔﻀﻠﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ دوازدهﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻋﻠﻤﯽ و‬
‫ﻓﺮهﻨﮕﯽ‪.‬‬
‫ّ‬ ‫ّ‬
‫ﻋﻨﺼﺮی ﺑﻠﺨﯽ )‪ ،(١٣۶٣‬دﯾﻮان‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺳﯿﺪ ﻣﺤﻤﺪ دﺑﯿﺮﺳﯿﺎﻗﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﻨﺎﯾﯽ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ )‪ ،(١٣٩۴‬ﺳﺒﮏﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﺜﺮ ﭘﺎرﺳﯽ از ﻗﺮن ﭼﻬﺎرم ﺗﺎ ﻗﺮن ﺳﯿﺰدهﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﻤﺖ‪.‬‬ ‫ﻏﻼﻣﺮﺿﺎﯾﯽ‪ّ ،‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪ دﺑﯿﺮﺳﯿﺎﻗﯽ‪ ،‬ﭼﺎپ هﻔﺘﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ّ :‬زوار‪.‬‬ ‫ّﻓﺮﺧﯽ ﺳﯿﺴﺘﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﺟﻮﻟﻮغ )‪ ،(١٣٨۵‬دﯾﻮان‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ ّ‬
‫ﺳﯿﺪ ّ‬
‫ﻓﺮدوﺳﯽ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ )‪ ،(١٣٨۵‬ﺷﺎهﻨﺎﻣﻪ )ﺑﺮ اﺳﺎس ﭼـﺎپ ﻣﺴـﮑﻮ(‪ ،‬ﺑـﻪ اهﺘﻤـﺎم ﺗﻮﻓﯿـﻖ ﮬ ‪ .‬ﺳـﺒﺤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪:‬‬
‫روزﻧﻪ‪.‬‬
 ‫دﺳﺘﻮر ‪١۴‬‬
‫‪٧٣‬‬ ‫ﻣﻘﺎﻟﻪ‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﭘﯿﺎﭘﯽ‬
‫دو ِ‬

‫ــــــــــ )‪ ،(١٣٨۶‬ﺷﺎهﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﺟﻼل ﺧﺎﻟﻘﯽﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬دﻓﺘﺮ ﺷﺸﻢ ﺑﺎ هﻤﮑﺎری ﻣﺤﻤـﻮد اﻣﯿﺪﺳـﺎﻻر و‬
‫دﻓﺘﺮ هﻔﺘﻢ ﺑﺎ هﻤﮑﺎری اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺧﻄﯿﺒﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﺮﮐﺰ داﯾﺮةاﻟﻤﻌﺎرف ﺑﺰرگ اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬
‫ــــــــــ )‪ ،(١٣٨٩‬ﺷﺎهﻨﺎﻣﻪ )ﻧﺴﺨﻪﺑﺮﮔﺮدان از روی ﻧﺴﺨﮥ ﮐﺘﺎﺑﺖ اواﺧﺮ ﺳـﺪۀ هﻔـﺘﻢ و اواﯾـﻞ ﺳـﺪۀ هﺸـﺘﻢ‬
‫هﺠﺮی ﻗﻤﺮی‪ ،‬ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﮥ ﺷﺮﻗﯽ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ داﻧﺸﮕﺎه ﺳﻦژوزف ﺑﯿﺮوت‪ ،‬ﺷﻤﺎرۀ ‪ ،(NC 43‬ﺑـﻪ ﮐﻮﺷـﺶ اﯾـﺮج‬
‫اﻓﺸﺎر‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد اﻣﯿﺪﺳﺎﻻر و ﻧﺎدر ﻣﻄﻠﺒﯽ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻃﻼﯾﻪ‪.‬‬
‫ــــــــــ )‪ ،(١٣٩١‬ﺷﺎهﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ج‪ ،١‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﯿﺢ و ﺷﺮح ﻣﻬﺮی ﺑﻬﻔﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﻧﻮ‪.‬‬
‫ــــــــــ )‪ ،(١٣٩٣‬ﺷﺎهﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﭘﯿﺮاﯾﺶ ﺟﻼل ﺧﺎﻟﻘﯽﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﺨﻦ‪.‬‬
‫ﻓﺮﺷﯿﺪورد‪ ،‬ﺧﺴﺮو )‪ ،(١٣٨٧‬دﺳﺘﻮر ﺗﺎرﯾﺨﯽ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ّ :‬زوار‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪﻧﺼﯿﺮ ﺑﻦ ﺟﻌﻔﺮ )‪ ،(١٣٧٧‬آﺛﺎر ﻋﺠﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﯿﺢ و ﺗﺤﺸﯿﮥ ﻣﻨﺼﻮر رﺳـﺘﮕﺎر ﻓﺴـﺎﯾﯽ‪،‬‬ ‫ﻓﺮﺻﺖ ﺷﯿﺮازی‪ّ ،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪﺟﻌﻔﺮ ﻣﺤﺠﻮب‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪.‬‬ ‫ﻗﺎآﻧﯽ ﺷﯿﺮازی )‪ ،(١٣٣۶‬دﯾﻮان‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﯿﺢ ّ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻧﺨﺠﻮاﻧﯽ(‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬دﻧﯿﺎی ﮐﺘﺎب‪.‬‬ ‫ﻗﻄﺮان ﺗﺒﺮﯾﺰی )‪ ،(١٣۶٢‬دﯾﻮان )از روی ﻧﺴﺨﮥ ّ‬
‫ّ‬ ‫ﻗﺎﺋﻤﯿﺎت‪ ،‬ﺑـﻪ ﺗﺼـﺤﯿﺢ ّ‬
‫ﮐﺎﺗﺐ‪ ،‬ﺣﺴﻦ ﻣﺤﻤﻮد )‪ ،(١٣٩٠‬دﯾﻮان ّ‬
‫ﺳـﯿﺪ ﺟـﻼل ﺣﺴـﯿﻨﯽ ﺑﺪﺧﺸـﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑـﺎ ﻣﻘﺪﻣـﮥ‬
‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺷﻔﯿﻌﯽ ﮐﺪﮐﻨﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﺮﮐﺰ ﭘﮋوهﺸﯽ ﻣﯿﺮاث ﻣﮑﺘﻮب‪.‬‬ ‫ّ‬
‫ﮐﺎرﻧﺎﻣﮥ اردﺷﯿﺮ ﺑﺎﺑﮑﺎن )‪ ،(١٣٨٢‬ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ ،‬آواﻧﻮﯾﺴﯽ و واژهﻧﺎﻣﻪ‪ :‬ﺑﻬﺮام ﻓﺮهوﺷﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫ﮐﺰازی‪ ،‬ﺟﻼلاﻟﺪﯾﻦ )‪ ،(١٣٧٩‬ﻧﺎﻣﮥ ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ج‪ ،١‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﻤﺖ‪.‬‬ ‫ّ‬
‫ــــــــــ )‪ ،(١٣٨١‬ﻧﺎﻣﮥ ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ج‪ ،٢‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﻤﺖ‪.‬‬
‫ــــــــــ )‪ ،(١٣٨٧‬ﻧﺎﻣﮥ ﺑﺎﺳﺘﺎن‪ ،‬ج‪ ،٩‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﻤﺖ‪.‬‬
‫ُ‬
‫ﻻزار‪ ،‬ژﯾﻠﺒﺮ )‪» ،(١٣٨۴‬ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ پ )د( )‪ pa (d‬و ﺑﯽ )ا( )‪ bē (ō‬در ﻓﺎرﺳﯽ و ﭘﻬﻠﻮی«‪ ،‬ﺷﮑﻞﮔﯿﺮی زﺑـﺎن‬
‫ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻣﻬﺴﺘﯽ ﺑﺤﺮﯾﻨﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬هﺮﻣﺲ‪ ،‬ص‪.٢٢١-٢٠٩‬‬
‫ﻣﺤﻤﺪﺟﻌﻔﺮ ]ﺑﯽﺗﺎ[‪ ،‬ﺳﺒﮏ ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ در ﺷﻌﺮ ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻓﺮدوس و ﺟﺎﻣﯽ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﺠﻮب‪ّ ،‬‬
‫ــــــــــ )‪ ،(١٣۵۶‬ﺗﺤﻘﯿﻖ در اﺣﻮال و آﺛﺎر و اﻓﮑﺎر و اﺷﻌﺎر اﯾﺮج ﻣﯿﺮزا‪ ،‬ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ اﻧﺪﯾﺸﻪ‪.‬‬
‫ﻣﺰداﭘﻮر‪ ،‬ﮐﺘﺎﯾﻮن )‪ ،(١٣٩٠‬واژه و ﻣﻌﻨﺎی آن از ﻓﺎرﺳﯽ ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺗـﺎ ﻓﺎرﺳـﯽ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬ﭘﮋوهﺸـﮕﺎه ﻋﻠـﻮم اﻧﺴـﺎﻧﯽ و‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮهﻨﮕﯽ‪.‬‬
‫ﻣﮑﻨﺰی‪ ،‬دﯾﻮﯾﺪ ﻧﯿﻞ )‪ ،(١٣٨٣‬ﻓﺮهﻨﮓ ﮐﻮﭼﮏ زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮی‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻣﻬﺸﯿﺪ ﻣﯿﺮﻓﺨﺮاﯾﯽ‪ ،‬ﭼـﺎپ ﺳـﻮم‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪:‬‬
‫ﭘﮋوهﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮهﻨﮕﯽ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺼﻮری‪ ،‬ﯾﺪاﻟﻠﻪ )‪ ،(١٣٩۴‬ﻓﺮهﻨﮓ زﺑﺎن ﭘﻬﻠﻮی )ﭘﻬﻠﻮی ـ ﻓﺎرﺳﯽ ـ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽ(‪ ،‬ج‪ ،١‬ﺗﻬﺮان‪ :‬داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻬﯿﺪ ﺑﻬﺸﺘﯽ‪.‬‬
‫ﻗﻮﻧﯿـﻪ(‪ ،‬ﺑـﻪ ﺗﺼـﺤﯿﺢ و ﭘﯿﺸـﮕﻔﺘﺎر‬‫ﻣﺤﻤﺪ )‪ ،(١٣٧٨‬ﻣﺜﻨﻮی ﻣﻌﻨـﻮی )ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﻧﺴـﺨﮥ ّ‬ ‫ﻣﻮﻟﻮی‪ ،‬ﺟﻼلاﻟﺪﯾﻦ ّ‬
 ‫دﺳﺘﻮر ‪١۴‬‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪ‬ ‫‪٧٤‬‬
‫ﺣﺮف اﺿﺎﻓﮥ ﭘﯿﺎﭘﯽ‬
‫دو ِ‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﮑﺮﯾﻢ ﺳﺮوش‪ ،‬ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﺮهﻨﮕﯽ‪.‬‬

‫ّ‬
‫ﻧﺎﺻﺮﺧﺴﺮو )‪ ،(١٣٧٨‬دﯾﻮان‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺠﺘﺒﯽ ﻣﯿﻨﻮی و ﻣﻬﺪی ﻣﺤﻘﻖ‪ ،‬ﭼﺎپ ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﻧﺰاری ﻗﻬﺴﺘﺎﻧﯽ )‪ ،(١٣٧١‬دﯾﻮان‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﻈﺎهﺮ ﻣﺼﻔﺎ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻋﻠﻤﯽ‪.‬‬
‫هﻔﺖ ﻣﻨﻈﻮﻣﮥ ﺣﻤﺎﺳﯽ )‪ ،(١٣٩۴‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﯿﺢ رﺿﺎ ﻏﻔﻮری‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﺮﮐﺰ ﭘﮋوهﺸﯽ ﻣﯿﺮاث ﻣﮑﺘﻮب‪.‬‬
‫ﯾﺎﺣﻘﯽ‪ّ ،‬‬‫ّ‬
‫ﻣﺤﻤﺪﺟﻌﻔﺮ )‪ ،(١٣۶٨‬ﺳﻮﮐﻨﺎﻣﮥ ﺳﻬﺮاب‪ ،‬ﺗﻮس‪ ،‬ﺗﻬﺮان؛‬
‫ــــــــــ )‪ ،(١٣٩۴‬ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ دهﻘـﺎن )ﮐﻮﺗﺎهﺷـﺪۀ ﺷـﺎهﻨﺎﻣﮥ ﻓﺮدوﺳـﯽ(‪ ،‬ﻣﺸـﻬﺪ‪ :‬ﺑـﻪﻧﺸـﺮ )آﺳـﺘﺎن ﻗـﺪس‬
‫رﺿﻮی(‪.‬‬
‫ّ‬
‫ﯾﻐﻤﺎی ﺟﻨﺪﻗﯽ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ )‪ ،(١٣٨۴‬ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ آﺛﺎر‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﯿﺢ و اهﺘﻤﺎم ﺳـﯿﺪ ﻋﻠـﯽ آلداوود‪ ،‬ﭼـﺎپ ﺳـﻮم‪،‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺗﻮس‪.‬‬
‫‪Brunner, C. J. (1977), A Syntax of Western Middle Iranian, New York: Delmar, Carvan‬‬
‫‪Books.‬‬
‫‪MacKenzie, D.N. (1992), “The Chorasmian Language”, Encyclopedia Iranica, E.‬‬
‫‪Yarshter (ed.), Costa Mesa, California: Mazda Publishers, vol. 5, pp. 517- 520.‬‬
‫‪Nyberg, H. S. (2003), A Manual of Pahlavi, Tehran: Asatir.‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ دﯾﺠﯿﺘﺎل‪:‬‬
‫ﻧﺮماﻓﺰار ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮان اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻗﻢ‪ :‬ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮی ﻋﻠﻮم اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬
‫ﻧﺮماﻓﺰار ﺗﺮاث‪ ،٢‬ﻗﻢ‪ :‬ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮی ﻋﻠﻮم اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬
‫ﻧﺮماﻓﺰار ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎی ﺟﻬﺎن اﺳﻼم‪ ،‬ﻗﻢ‪ :‬ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮی ﻋﻠﻮم اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬
‫ﻧﺮماﻓﺰار ُدرج ‪) ۴‬ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﮥ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮏ ﺷﻌﺮ و ادب ﻓﺎرﺳﯽ‪ ٢٣۶ ،‬اﺛﺮ ﻧﻈـﻢ و ﻧﺜـﺮ ادﺑـﯽ( )‪،(١٣٩٠‬‬
‫ﺗﻬﺮان‪ّ :‬‬
‫ﻣﻮﺳﺴﮥ ﻓﺮهﻨﮕﯽ ﻣﻬﺮ ارﻗﺎم اﯾﺮاﻧﯿﺎن‪.‬‬
‫ﻧﺮماﻓﺰار ﻋﺮﻓﺎن‪ ،٣‬ﻗﻢ‪ :‬ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮی ﻋﻠﻮم اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬