Decreto Gubernativo Número 05-2021

Traducido por ALMG

Idioma maya Akateko

SJUUNAL WAALAATI’ YU YAAW SB’ISIL 05-2021

Konob’ Xeeq’a’, oxlajoneb’ (13) k’u yok x’aaw julio yet aab’il 2021.

JA’ SJOLOMEHAL SYAAWIL KONOB’ XEEQ’A’

CHI’ALLEY:
Jaxka chiyal an Wa’neb’al B’ahil yet Mimej Konob’ Xeeq’a’, tol ey yalon yet anima yin
sq’inal, jun ti’ sjowalil chi’illetoj yu Syaawil Konob’, yet chi’ok mulnahil yin teyneleb’ahil,
yilletoj, swa’txi’ok yin k’al yok yin stxolilal yet watx’ chi’ek’toj yu anima yetoj sq’inal,
snaab’al k’al yetoj yet animahil.

CHI’ALLEY:
Yu tol jaxka yet wan k’uhal ti’, yib’antoj yab’ixal tz’ib’eb’il yu Syaawil Anb’al yet Konob’ k’al
Yilomaltoj Konob’ yin Stxolilal Yilletoj Sq’inal Anima yet Chiteynele tet jun Q’a’ ya’ jolom
chiyij sb’i yin COVID-19, kaxk’alta’ wa’txib’il’eltoj an sjuunal yet chimitx’le’ok tukan jun
yaab’il ti’, chi’illek’alpaxtej ti’ nanik’ tol jun yaab’il ti’ tol jatok’al ja’ schib’toj k’al sb’onchatoj
jun yaab’il SARS-CoV-2 k’al wanojxa, tol ja’ yin chititok jun Q’a’ ya’ jolom (COVID-19) tol
kaw puchxa majtxekel chib’onchatoj katu’ chiya’b’ik’al’ey smaasanil anima yu, jak’al ja’
yaa sb’isil sb’onchatoj yul tx’otx’ Konob’ Xeeq’a’; yu tu’ tol sjowalil chi’iptzenele wan
stxolilal steynele k’al yilletoj sq’inal anima yetoj jantaj snaahil mulnahil k’al snaahil anb’al
k’al konob’ smaasanil, tol sjowalil chi’ok wan ti’ yin stxolilal yet k’am chich’ib’toj jaxka tu’
chi’eytej yajanil sb’onchatoj jun yaab’il ti’ xool konob’.

CHI’ALLEY:
Yu tol jaxka Syaawil Konob’ Xeeq’a’, tol Eehok yetoj Waalaati’ xool Mimej Konob’ yib’antoj
Yalon yet Anima k’al jaxka chiyal an smitx’q’ab’ sjuunal xool mimej konob’ yet chi’ok yin
stxolilal jayeb’oj k’u, sjowalil chi’ok yin stxolilal an waalaati’, yilletoj yalon yet anima jaxka
chiyal an wa’neb’al b’ahil, key tu’ chiyal yochb’en smaasanil konob’ yet chi’ok yin stxolilal
jun ti’ k’al stxolilal yechel tol sjowalil chi’aale’ok yin stxolilal spoole’eltoj k’al sk’uhal, yu tol
key tu’ chiyun yok yin stxolilal yu Sb’ulanil Syaawil Konob’.

YU TU’:
Chi’ok yin stxolilal jaxka tzet chi’allekan b’ey sb’isil xijan 1º, 2º, 3o, 138, 139 k’al 182 b’ey
stz’ib’al a), b), e) k’al f), 195 yul an Wa’neb’al B’ahil yet Mimej Konob’ Xeeq’a’ katu’ chititok
xe’alil b’ey sb’isil xijan 93, 94, 95 k’al 139 k’alpax yul an wa’neb’al b’ahil; 1º, 2º, 8o, 25, 28,
29, 31, 34, 35 k’al 36 yul an Sjuunal Waalaati’ yet Yaaw, sb’isil 7 yet Mimej Yamb’ab’ahil
yul Konob’ Xeeq’a’, Wa’neb’al B’ahil yet Stxolilal Konob’.
 YIN SB’ULANIL JEB’ YAAW
CHISWAALAATI’NE:

B’aab’el xijan. Chi’alley. Chi’alle yu Yaaw yet Chiteynele Smaasanil Tx’otx’ Konob’
Xeeq’a’.

Skaab’ xijan. Tzet yuhal. Chiwaalaati’enele yet chi’ok yin stxolilal Steynele Konob’ jaxka
tu’ k’am chi’aa sb’isil sya’ilal yin sq’inal konob’ katu’ chi’ok yin stxolilal yilletoj sq’inal
anima yul konob’ Xeeq’a’, jun ti’ chititok yin yab’ixal tz’ib’eb’il yu Syaawil Anb’al yet Konob’
k’al Yilomaltoj Konob’ yin Stxolilal Yilletoj Sq’inal Anima yet Chiteynele tet jun Q’a’ ya’
jolom chiyij sb’i yin COVID-19, chi’illek’alpaxtej ti’ nanik’ tol jun yaab’il ti’ tol jatok’al ja’
schib’toj k’al sb’onchatoj jun yaab’il SARS-CoV-2 k’al wanojxa yaab’il ALPHA, GAMA k’al
BETA, tol ja’ yin wan ti’ chititok jun Q’a’ ya’ jolom ti’ (COVID-19), tol kaw puchxa majtxekel
chib’onchatoj katu’ chiya’b’ik’al’ey smaasanil anima yu, jak’al ja’ yaa sb’isil sb’onchatoj
yul tx’otx’ Konob’ Xeeq’a’; yu tu’ tol sjowalil chi’iptzenele wan stxolilal steynele k’al yilletoj
sq’inal anima katu’ chi’ok yechel stxolilal yet k’am chich’ib’toj k’al sb’onchatoj jun yaab’il ti’
xool konob’.

Yox xijan. Sk’uhal. Yet Chiteynele Konob’, chi’alle tol joolajoneb’ k’u, chischaahel yich
yet chi’okkan an Sjuunal Waalaati’ yet Yaaw ti’ yin stxolilal.

Skan xijan. Yechel stxolilal. Yet wan k’u yet Chiteyenele Konob’, chi’ok wan yechel
stxolilal ti’:

a. K’am chiske’ yok yamb’ab’ahil xool yib’an q’inal, jaxkaton yet man naatoj chiyute
xool anima, yet k’am chiyaahok smajil sti’ k’al stxaam, yet k’am chi’ok yin stxolilal
yilletoj sq’inal anima katu’ chib’onchatoj, jaxkatonwal yet chisyamb’a’ey sb’a anima
yul yet, tol k’am chiske’. Chi’alle tolojob’ jak’al yin ch’en ch’een chi’ok yamb’ab’ahil
yet chiwa’txi junoj mulnahil sjowalil chikawxi.

b. Jaxka yet chisyamb’a’ey b’ulan sb’a anima yet chi’ok junoj waaq’ane yu ta tol k’am
tzet txekel ye, kaxk’alta’ txekel ye, asanxin ta k’am chisjije wan stxolilal steynele
sq’inal anima ti’, katu’ ta ey maj chi’iihon’ek’ ch’en julb’al ma junojxa stujanil
mitx’q’ab’ yet jowal tol xib’tele yel junoj toolab’al yin ma stooy yul te’ yu k’am chisjije
tzet chiyal an Wa’neb’al B’ahil yet Stxolilal Konob’, yu tu’xin, tol eyman chipoole’ey
snan yet chiteyneletoj sq’inal konob’.

c. K’am chichaale’ek’ ch’en ijb’al anima ma yeykan txakan ch’en b’ey junoj kaalub’e
yin junoj txolanil ta jeb’ anima eehok yul ch’en ma jun chilek’on ch’en tu’ tol tzet
chiyaahok yin stxolilal steynen sb’a k’al jeb’ anima chiyijek’ tu’, yu tol chiyiitej sya’ilal
yin sq’inal anima k’al yin smulnahil konob’.

d. Ja’ jeb’ steynemal konob’ man jojschaahek’ anima jeb’ tol sjowalil jojsey yil jeb’,
yaahon’ok yin stxolilal sq’inal anima katu’ chisq’anon jeb’ tet maj txekel chi’eltoj yin
konob’ Xeeq’a’ jaxkaton sjuunal b’ey tu’ chitoohokoj, katu’ eehok yin stxolil tzet
chiyun steynen sb’a jeb’ tet jun yaab’il ti’, chiyin sb’i yin SARS-CoV-2 k’al wanojxa
 b’ey chititok jun Q’a’ ya’ jolom (COVID-19) ti’, jun yaab’il eey kuxool ti’. Jeb’
steynemal konob’ ti’ yetoj Syaawil Anb’al yet Konob’ k’al Yilomaltoj Konob’, tol joj’ok
jeb’ il yin yilontoj ta ey anima k’am chijijen wan stxolilal ti’ yet chijichlonele’ok yin.
Jeb’ alkall yul junjun konob’ tol sjowalil chi’ok jeb’ il yin yilontoj yet chijile wan
stxolilal ti’.

Sjo’ xijan. Yechel stxolilal yu Snaahil Ab’al yet Konob’. Smaasani anima yul Konob’
Xeeq’a’, k’am junoj chi’elkan xool, sjowalil chiyaahok yin stxolilal wan yechel stxolilal ti’:

a. Sq’anb’alnele smajil ti’e k’al txaame: sjowalil chiq’anb’alnele smajil ti’e k’al
txaame, k’amk’al maj chikajlekan’eloj, yul smaasanil konob’, jaxkaton b’ey snaahil
kuyu yet yaaw ma yet konob’, b’ey skaalub’ anima yul yet jajantoj tet konob’, b’ey
kaalub’e yet anima yul yet b’ey k’am chichaale’oktoj anima k’al yul ch’en ijb’al
anima, ta ey maj k’am chijijen jun stxolilal ti’ tol chiske’ yel junoj toolab’al yin yu
yaaw. Jak’al jeb’ yalixh unin k’amto chi’apni’ok sq’inal yin kaab’ aab’il k’al jeb’ anima
txekel ye katu’ a’b’il sjuunal yu junoj anwom ja’ jeb’ chiske’ k’am chiyaahok smajil
sti’ k’al stxaam.

b. Yet naat chiyun xool anima: smaasanil anima yul Konob’ Xeeq’a’ sjowalil chisjije
jeb’ yet naat chiyute xool, tolojob’ nan skaab’ ja’ chiyute xool, yet k’am chismitx’len
sb’a.

c. Yet chitx’aale q’ab’e: kook’k’al chikutx’a’ kuq’ab’ yetoj gel eetoj alkol xool yin 60%
ma yetoj xawon.

d. Yet chi’uk’le an: K’am chiske’ txonle k’al yuk’le’ey an yullaj sb’eehal konob’, yullaj
snaahil txonb’al jajantoj tet konob’, yalk’al tzet yoki, jaxkaton b’ey chi’ok son, b’ey
mimej txonb’al lob’e, txonb’al lob’e, txon chijaji yet aq’b’alil, txonb’al an, b’ey chi’ok
kaanal, b’ey chitxonle an, weyb’al; jaxkaton wan snaahil mimej txonb’al k’al
wanojxa txonb’al laan jaxka ti’, yet lunes masanto yet domingo yet wajeb’xa mimej
txolanil yok yeyk’uhalil (18:00 hrs) masanto yet wajeb’ mimej txolanil yet
chiq’inib’i’aaj (06:00 hrs) yul junxa k’u.

Swaj xijan. Sjowalil yet. Wan stxolilal ti’ k’am chiske’ yelkan jeb’ xool stxolilal jaxka
sjowalilal chiyalkan an sjuunal Yalon yet Anima xool Mimej Konob’, jaxka chiyal wan ti’:

a) K’am chiske’ yehi’aaj kajleb’ahil xool anima yu, jaxkaton yin sb’ulanil, yanimahil,
sb’eyb’al k’al tzet konob’al chititokoj, mak’al yu junojxa stujanil.

b) K’am chiske’ yehi’aaj junoj sya’ilal xool anima yu sajtaj yaaw.

Sjuj xijan. Mulnahil yet Sb’ulanil ey Yok yin Snaahil Anb’al: Ja’ Syaawil Anb’al yet
Konob’ k’al Yilomaltoj Konob’ tol sjowalil chiyaaheltoj yechel stxolilal mulnahil k’al
yiihonb’ey yet chiteynele k’al yilletoj yalle’eltoj xool konob’ yet chich’ib’toj ma smitx’le’ok
tukan jun yaab’il SARS-CoV-2 k’al wanojxa, yu tol jatu’ chititok jun q’a’ ya’ jolom COVID-
19 ti’, yu tol chiyiitej sya’ilal yin sq’inal konob’.

Swaxaj xijan. Yiileb’eyoj k’al Swa’txi’aaj Sjuunal: Jeb’ yaaw mimej yijb’en yul junjun
snaahil mulnahil tolojob’ chiyaahok jeb’ yin stxolilal yet Chiteyenel Sq’inal Konob’, tol
sjowalil chiyaahok jeb’ yin stxolilal k’al yalon jeb’ yab’ syaawil kapil k’al smajb’en konob’
jaxka wan mulnahil chiyi’ sb’a katu’ tol sjowalil chinaale tzet chiyun skawxi jeb’ yin watx’
yetoj skonob’ qichman k’al sb’ulanil anima yullaj kaalub’e; keyk’alpax tu’, tol chi’aaletoj
junoj sjuunal tet naj Sjolomehal Syaawil mimej konob’ yib’antoj wan mulnahil xaxkawxi yet
oxeb’ ku’xa slaawi yet chiteyenel sq’inal konob’ ti’.

Sb’alon xijan. Yab’ixal tet konob’ yin smaasanil ti’e. Chi’alle tet Snaahil Kuyu Ti’e
Qichmam yul Xeeq’a’, tol sjowalil chiyaa’ek’toj yin sti’ Qichmam, Garífuna k’al Xinca yin
eymanil jaxka an Sjuunal Waalaati’ yet Yaaw ti’ yet tol chi’alle’eltoj k’al spoole’eltoj xool
junjun smajanil stx’ootx’al tx’otx’ konob’ Xeeq’a’ yu jeb’ yaaw yul smajb’en konob’, kapil
k’al k’ultajb’al, jaton wan ti’ tol sjowalil chikolle jeb’ yet chipoole’eltoj yin ch’en poob’al ab’ix.

Slaahon xijan. Yok yin yopiso. An Sjuunal Waalaati’ ti’ chi’okkan an yin yopiso yin
eymanil katu’ sjowalil chipoole’eltoj an yin Diario yet Centro América yin eymanil.

CHIPOOLE’ELTOJ KATU’ CHIJIJELEY