MALAY 29.

2 (2017): 30-46

Emerita S. Quito (1929 --): Ang Ugat ng Isang

Panibagong Direksiyon ng Pamimilosopiya sa Pilipinas
Emerita S. Quito (1929 --):The Beginning of a New
Direction in Filipino Philosophy
Emmanuel C. de Leon
The Graduate School
University of Santo Tomas
emmanuel.deleon@ust.edu.ph

Abstrak: Layunin ng papel na ito na makapag-ambag sa depositoryo ng lumalagong bilang ng mga sulating nagtataguyod
ng kasaysayan ng pamimilosopiya sa Pilipinas. Ipinakilala rito ang ilang ginintuang kaisapan at estilo ng pamimilosopiya
ni Emerita Quito, ang ugat ng isang panibagong direksiyon ng napapanahong pamimilosopiya sa Pilipinas. Tinalakay rito
ang mga sumusunod: (1) talambuhay ni Quito, (2) mga primaryang batis at diskursong pilosopikal ni Quito, (3) layuning
pilosopikal ni Quito, (4) pamamaraang pilosopikal ni Quito, at (5) ang ebalwasyon at kahalagahan.

Mga Susing Salita: Emerita Quito, Kasaysayan ng Pamimilosopiya sa Pilipinas, Pilosopiyang Filipino

Abstract: The aim of this paper is to contribute to the depository of the growing number of writings that espouse for a
history of philosophy in the Philippines. It presents some of the brilliant insights and philosophical approaches of Emerita
Quito, the one who spearheaded the beginning of a new direction in Filipino philosophy. The following were discussed in
this paper: (1) intellectual biography of Quito, (2) primary sources and philosophical discourses of Quito, (3) philosophical
agenda of Quito, (4) philosophical approaches of Quito, and (5) the evaluation and significance.

Keywords: Emerita Quito, History of philosophy in the Philippines, Filipino philosophy

Copyright © 2017 by De La Salle University

Emerita S. Quito (1929 --)
Panimula
Kung kasaysayan ng pilosopiya sa Pilipinas ang
pag-uusapan, nananatiling hindi pa ito lubusang
naisusulat. Maaaring sabihin na nariyan ang
ilang pagtatangka, subalit hindi pa ito talagang
nailulunsad. Kaugnay nito, wika ni Romualdo
Abulad, “Wala pa tayong nakikitang isang tapos nang
akda na naglalaman nitong dambuhalang proyekto
[na pagsusulat ng kasaysayan ng pilosopiya sa
Pilipinas], gayunman ang aking mga sulatin ay puno
ng pagnanais patungo sa direksiyong ito” (“Options
for Filipino Philosophy”, 25. Akin ang salin).
Mahalaga ang tungkulin ng isang nakasulat
na kasaysayan sa pagpapayabong ng tradisyon ng
pilosopiya at pamimilosopiya. Wika nga ni Charles
Taylor sa kaniyang artikulo noong 1984, “Ang
pilosopiya at ang kasaysayan ng pilosopiya ay may
kaisahan. Hindi mo maaaring gawin ang nauna kung
hindi mo gagawin ang pangalawa. Sa ibang salita,
napakaesensiyal sa isang tamang pag-unawa ng
mga problema, mga katanungan, mga isyu, na sila’y
maunawaan mula sa pinakapuno’t dulo” (“Philosophy
and Its History”, 17, akin ang salin).
Nauna nang napansin ni Leo A. Cullum ang
kawalan ng organisadong pagsusulat tungkol sa
kasaysayan ng pilosopiya sa ating bansa. Nais din
niyang puntuhin ang kahalagahan ng pagsusulat nito
upang maunawaan natin ang namamayaning kultura
sa Pilipinas at uri ng pamumuno na mayroon dito
(“Notes for a History of Philosophy in the Philippines”,
1959). Kung baga, sosyolohikal ang nakitang
halaga ni Cullum sa pagsasatitik ng kasaysayan ng
pilosopiya sa ating bansa. Ngayon, hindi naman
sa nais ko lamang ulitin dito sa aking artikulo ang
mga argumento ni Callum. Subalit, isa ito sa mga
nais kong patunayan—na ang pinakapuno’t dulo
ng hindi pagyabong ng pamimilosopiyang Filipino
ay nakaugat sa ating kawalan ng paghuhugutang
kasaysayan ng pamimilosopiya sa ating bansa. May
pagkakahawig ito sa dahilan kung bakit si Martin
Heidegger ay naglakbay pabalik sa sinauna, sa mga
pilosopo bago si Sokrates, upang usisain ang orihinal
na uri ng pagtatanong na matatawag na pilosopikal
(Being and Time, 4). Maliwanag sa kaniya na
E. de Leon 31
may ilang mga paglimot na nangyari sa kurso ng
kasaysayan ng pag-iisip.
Hindi imposible na ganito rin ang takbo ng
kasaysayan ng pilosopiya at pamimilosopiya sa
ating bansa. Ano bang mga katanungan ang itinaas
o hindi itinaas sa nibel ng epistemolohiya? Mayroon
bang mga naisantabi (sinadya man o hindi) na mga
diskurso sa takbo ng mga Pilipinong nauna sa ating
mamilosopiya? Masidhi ang pangangailangang
mamalayan (recognition) natin ang mga bagay na
ating nakalimutan upang magawa nating piglasan
ang anumang tanikala na patuloy na bumabansot sa
takbo ng pamimilosopiyang Filipino. Kaugnay nito,
wika ni Charles Taylor, “Upang maunawaan kung
saan tayo patungo, kailangan nating maunawaan kung
paano tayo nakarating sa ating kinaroroonan ngayon”
(“Philosophy and Its History”, 28, akin ang salin).
Kaya nga ang pamimilosopiyang Filipino ay hindi
maaaring ihiwalay sa kasaysayan ng pamimilosopiya
sa Pilipinas.
Nais mag-ambag ng artikulong ito sa nasabing
adhikain ng pagsusulat ng kasaysayan ng pilosopiya
at pamimilosopiya sa ating bansa. Subalit napakalaki
ng proyektong ito. Kung talagang isasaloob, isa
itong gawain na nangangailangan ng buong buhay
at panahon. Dahil dito, nilimitahan (muna) ang
saklaw ng kasalukuyang artikulo sa isang partikular
na Pilipinong pilosopo at mga bagay na kaniyang
nalilibutan. Pakay ng artikulong ito na tuntunin ang
mahalagang papel na ginampanan ni Emerita Quito
sa tradisyon ng pamimilosopiya sa ating bansa. Isang
masinsinang paghahalungkat at pagdalumat sa mga
primaryang batis na sinulat ni Quito ang diskarte
ng papel na ito upang maipakilala ang kaniyang
diskursong pilosopikal, layunin at pamamaraan sa
pamimilosopiya.
Talambuhay ni Quito
Ipinanganak si Quito noong Setyembre 11,
1929—araw din ng kapanganakan ni Theodor
Adorno (1903) at taon kung kailan isinilang si Jean
Baudrillard (Hulyo 27, 1929)—sa noon ay bayan pa
lamang ng San Fernando, Pampanga. Ayon kay Quito,
itinuturing niya ang estado ng kanilang pamumuhay
32 Malay
sa probinsiya na hindi mahirap o mayaman kundi
nasa gitna o middle class (Quito, “Ang Pagkaing
Kapampangan sa Kulturang Pilipino,” 1993). Siya
ang bunso sa pamilya kaya tutok sa kaniya ang
kaniyang mga magulang. Sinasabing bata pa lamang
ay hilig na ni Quito ang pagbabasa ng mga aklat.
Mula sa probinsiya, lumuwas ng Maynila si Quito
noong 1945 upang mag-aral ng kurso sa pilosopiya
sa Unibersidad ng Santo Tomas (UST), bilang
paghahanda sa ninanais niyang pag-aabogasya.
Noon ay nagsisimula pa lamang bumangon ang
Maynila mula sa bangungot ng Ikalawang Digmaang
Pandaigdig. Eksaktong kabubukas pa lamang ng UST
noon mula sa tatlong taong paghinto ng operasyon
(“The University of Santo Tomas in the Twentieth
Century,” 53). Dahil sa malaking pinsala at kahirapang
idinulot ng digmaan, hindi lahat ng kolehiyo sa UST
ay muling bumalik sa operasyon. Tanging ang tatlong
programa sa seminaryo (Teolohiya, Pilosopiya, at
Canon Law), Civil Law, Commerce, Education, at
Liberal Arts ang nagbukas at tumanggap ng mga
estudyante noong Hulyo 9, 1945 (Ibid).
Sa Facultad ng Pilosopiya at Letra nag-aaral si
Quito para sa kursong Batsilyer sa Pilosopiya. Ang
dalagang si Quito ay kaagad nababad sa edukasyong
Iskolastisismo na kalimitan ay itinuturo ng mga paring
Espanyol at ilang mga layko na subok na sa nasabing
sistema ng kaisipan. Natapos niya ang nasabing digri
noong 1949; kaagad siyang nagpalawig sa pag-aaral
ng pilosopiya sa mas mataas na antas at nakamit
ang digring Masterado sa Pilosopiya noong 1956 sa
kaparehong unibersidad. Sinulat niya rito ang tesis
na may pamagat na The Will and Its Relation to
Divine Causality and Knowledge (1956) na kaagad
namang nailathala sa UNITAS noong taon ding iyon.
Sa mga panahong ito, nagturo si Quito ng pilosopiya
sa kaniyang alma mater.
Upang lalo pang maging dalubhasa sa larangang
kanyang tinahak, nagtungo si Quito sa Europa
noong 1961 upang maging iskolar na mag-aaral sa
Unibersidad ng Fribourg sa Switzerland. Ito ang
panahon na ibinabad niya ang kaniyang sarili sa
mga akda nina Henri Bergson, Edmund Husserl,
Karl Jaspers, Martin Heidegger, Gabriel Marcel, at
Jean-Paul Sartre (A Life of Philosophy, Festschrift in
Tomo 29 Blg. 2
Honor of Emerita S. Quito, 3-4). Ginugol din niya
ang kaniyang mga oras sa malalimang pag-intindi
ng pilosopiya ni Plato. Nagbigay ito sa kaniya ng
kahandaan upang maisulat at matapos noong 1965
ang kaniyang disertasyon na may pamagat na La
Notion de la Liberte Participee dans la Philosophie
de Louis Lavelle. Nailathala ang nasabing disertasyon
pagkalipas ng apat na taon—sinasabing unang aklat
sa wikang Pranses na isinulat ng isang Filipino
at tinanggap upang mailimbag sa Unibersidad ng
Fribourg (Quito, 1969).
Pagkatapos ng kaniyang pag-aaral sa Europa,
bumalik si Quito sa Pilipinas noong 1967 at muling
nagturo sa UST. Inilaan ng batang-batang doktor sa
pilosopiya ang kaniyang oras at talino sa pagsusulat,
pagtuturo, pagbibigay ng mga panayam, at pagiging
katuwang na patnugot ng akademikong dyornal na
UNITAS. Siya rin ang naatasan na pamunuan, noong
panahong iyon, ang Departamento ng Pilosopiya
bilang tagapangulo nito sa paaralang gradwado ng
UST. Sa panahong ito (1967-1970), nalathala ang
tatlo sa mahahalagang monograp ni Quito: Address
on a New Concept of Philosophy (1967), La Notion
de la Liberte Participee dans la Philosophie de
Louis Lavelle (1969), at Herbert Marcuse and
Contemporary Society (1970). Bukod sa UST, nagturo
rin siya bilang part-time sa Pamantasan ng Ateneo
de Manila, Kolehiyo ng Assumption, at Kolehiyo ng
De La Salle.
Sanhi ng pagkaunsiyami sa sistema at kultura
ng pamimilosopiya sa UST, nagpasyang lumipat
sa De La Salle si Quito (The State of Philosophy
in the Philippines, 1983). Sa imbitasyon ni Bro.
Andrew Gonzales, isang eksperto sa lingguwistika
at pamamahala ng pamantasan, naging ganap ang
paglipat ni Quito sa DLSC noong 1971. Habang
nagtuturo at, ayon kay Romualdo Abulad, mag-isang
itinataguyod ang departamento ng pilosopiya noon
sa DLSC (“An Interview with Romualdo Abulad”,
2016), patuloy si Quito sa paglalathala ng kaniyang
mga kaisipan. Ang Pilosopiya sa Diwang Pilipino
(1972), Ang Kasaysayan ng Pilosopiya (1974),
Oriental Roots of Occidental Philosophy (1975),
Lectures on Comparative Philosophy (1979), Four
Essays in the Philosophy of History (1979), Ang
Emerita S. Quito (1929 --)
Pilosopiya ng Tao (kasama si Romualdo Abulad,
1980), Homage to Jean-Paul Sartre (1981), The
State of Philosophy in the Philippines (1983), Three
Women Philosophers (1986), A Structural Approach
to Philippine Epics (1989), Fundamentals of Ethics
(1989), Philosophers of Hermeneutics (1990), The
Merging Philosophy of East and West (1991), at
Ensayklopidiya ng Pilosopiya (kasama sina Abulad,
Timbreza, at Reyes, 1993).
At, sa edad na 64, siya ay nagretiro bilang full
professor at professor emeritus sa DLSU noong
1993. Kahit nakaretiro na sa pagtuturo, muli siyang
naglathala ng aklat: Phenomenology: Edmund
Husserl and Edith Stein (2001) at Critique of
Historical Theory (2002).
Mga Primaryang Batis at Diskursong
Pilosopikal ni Quito
Sunod nating gagawin sa pagtalakay sa pilosopiya
at pamimilosopiya ni Emerita Quito ang paglilista
ng mga sinulat niyang libro, artikulo, at iba pang uri
ng literatura na maaari nating pagbatayan ng ating
kasalukuyang pagdalumat. Unang pinagbatayan
ng kasalukuyang listahan ang mga nakalap kong
pamagat ng mga akda ni Quito mula sa mga paglilista
na ginawa ni Rolando Gripaldo na may pamagat
na Filipino Philosophy: A Critical Bibliography,
1974-1997 at An Update, 1998-2002 On Filipino
Philosophy: A Critical Bibliography, 1974-1997
(2000, 2004). Masasabing masinop at napakalaking
tulong nitong ginawang listahan ni Gripaldo, subalit
kailangan ding banggitin na hindi ito kumpleto.
Idinagdag ko ang mga datos na aking nakalap mula
sa search engine na Google Scholar at mga titulo ng
akda ni Quito mula sa Online Public Access Catalog
(OPAC) ng silid-aklatan ng Unibersidad ng Santo
Tomas. Ang kasalukuyang listahan ng mga akda ni
Emerita Quito ay makikita sa huling bahagi ng papel
na ito bilang Apendiks 1.
Matapos kong makalap at mailista ang mga akda
ni Quito upang magamit na primaryang batis sa pag-
aaral ng diskurso niya sa pilosopiya, kinailangang
piliin kung alin sa mga ito ang maituturing na
“pangunahin” o “primarya.” Hindi maitatangging
E. de Leon 33
naging produktibo siya pagdating sa pagsusulat ng
mga pilosopikong akda, kaya mayroong kahirapan
pagdating sa pagpili ng mga akdang maaaring
kumatawan sa kaniyang kaisipan. Subalit hindi lingid
sa ating kaalaman na binigyan siya ng DLSU ng isang
Festschrift noong 1990, isang kaloob na handog
para kaniyang ika-60 taong kaarawan. Kasama
mismo si Quito sa komite na pumili ng mga akdang
karapat-dapat isama sa nasabing Festschrift, kaya
maaaring sabihin na ang mga akdang napasama rito
ay kumakatawan sa mga pinakamahuhusay niyang
akda. Ito ay ang mga sumusunod:
Talahanayan 1: Mga Akda ni Quito sa A Life of
Philosophy: A Festschrift in Honor of Emerita S. Quito
Taon Mga Akda ni Quito sa A Life of Philosophy:
A Festschrift in Honor of Emerita S. Quito
A New Concept of Philosophy (1967)
La Notion de la Liberte Participee dans la
Philosophie de Louis Lavelle (1969)
Herbert Marcuse and Contemporary Society
(1970)
1965-
1970 “The Philosophy of Henri Bergson”
(Unitas, 1966)
“The Symposium of Plato” (Philippiniana
Sacra, 1966)
“Existential Principles and Christian
Morality” (Philippiniana Sacra, 1967)
“The Theme of Absurdity in Albert
Camus” (DLSC Dialogue, 1968)
“Should Communism be Taught in our
Universities” (Horizons, 1970)
Ang Pilosopiya sa Diwang Filipino (1972)
Ang Kasaysayan ng Pilosopiya (1974)
Oriental Roots of Occidental Philosophy
(1975)
Four Essays in the Philosophy of History
(1979)
1971- Lectures on Comparative Philosophy (1979)
1980 “Structuralism: A General Introduction”
(Manila Chronicle, 1971)
“Reflections on the Death of God” (Unitas,
1977)
“Robert Ardrey: Scientist of Philosopher”
(Unitas, 1971)
34 Malay Tomo 29 Blg. 2

“The Historical Concept of Being and
Truth” (Sophia, 1971-1972)
“The Philosophy of Renaissance: Nicolas of
Cusa” (Sophia, 1971-1972)
“Yoga and Christian Spirituality” (Unitas,
1978)
“The Role of the University in Changing
Women’s Consciousness” (DLSU Dialogue,
1978)
“Ang Kayamanan ng Wikang Filipino”
(Daop-Diwa, 1979)
“Process Philosophy: An Introduction”
(Sophia, 1980)
Homage to Jean-Paul Sartre (1981)
Three Women Philosophers (1986)
“Ang Pilosopiya: Batayan ng Pambansang
Kultura” (Daop-Diwa, 1980-1981)
1981- “An Existentialist Approach to
1988 Ecumenism” (Sophia, 1982)
“Teaching and Research of Philosophy in
the Philippines”
“Values as a Factor in Social Action”
(International Social Science Journal, 1984)
pang mga banyagang pananaw; (4) critical analysis
bilang diskursong di-akademiko; (5) aplikasyon ng
pamamaraang logical analysis; (6) aplikasyon ng
pamamaraang penomenolohikal, eksistensiyalismo,
o hermeniyutika; (7) critical analysis bilang
akademikong pamamaraan; (8) paglalapat ng mga
banyagang teoriya; (9) paglalapat ng katutubong
pilosopiya; (10) pamimilosopiya gamit ang wikang
Filipino; (11) paglalahad ng mga banyagang
sistema; (12) revisionist writing; (13) interpretasyon
ng pananaw-sa-mundo ng mga Pilipino; (14)
pananaliksik ukol sa mga pagpapahalaga at etikang
Filipino; (15) pananaliksik ukol sa batayan at
implikasyon ng pananaw-sa-mundo ng mga Filipino;
at (16) pag-aaral ukol sa mga Filipinong pilosoper
(Demeterio, 2008). Tingnan ang balangkas ng
nasabing labing-anim na mga diskurso sa hugis 1.
(1) Pilosopiya sa Laylayan
Di-tekstuwal
(2) Panayam ukol sa
Iskolastisismo/Tomismo
Akademiko
(3) Panayam ukol sa iba pang mga
Banyagang Pananaw
Di- (4) Critical analysis bilang di-

“Structuralism and the Filipino Volksgeist” Pilosopiyang akademiko akademikong pamamaraan

Filipino
(5) Aplikasyon ng pamamaraang Logical
(DLSU Dialogue, 1983) analysis

“Isang Teoriya ng Pagpapahalaga” (Malay, (6) Aplikasyon ng Penomenolohiya,

Eksistensiyalismo, Hermeniyutika

1984) Tekstuwal
(7) Critical analysis bilang akademikong
pamamaraan
Pamamaraan
“A Filipino Volksgeist in Vernacular (8) Apropriyasyon ng mga banyagang

Literature” (Karunungan, 1984) teoriya

(9) Apropriyasyon ng mga katutubong

“Philosophy of Education for Filipinos” pananaw-sa-mundo

(Alab, 1984) Akademiko

(10) Pamimilosopiya gamit ang wikang
Filipino

(11) Paglalahad ng mga banyagang

sistema

(12) Revisionist Writing

Upang matukoy ang uri ng diskursong pilosopikal (13) Interpretasyon ng pananaw-sa-

ni Quito, ang nabanggit na mga akda ay aking Nilalaman mundo ng mga Pilipino

dinalumat gamit ang pamamaraan at taksonomiyang

(14) Pananaliksik ukol sa mga Pagpapahalaga
at Etikang Filipino

iminungkahi ni F.P.A. Demeterio III. Sa kaniyang (15) Saliksik ukol sa batayan at implikasyon ng
pananaw-sa-mundo ng mga Filipino

papel na may pamagat na “Status and Directions for (16) Pag-aaral ukol sa mga Filipinong
pilosoper

‘Filipino Philosophy’ in Zialcita, Timbreza, Quito, Unang Ikaawang Ikatlong Ikaapat na

Antas Antas Antas Antas
Abulad, Mabaquiao, Gripaldo, and Co”, nagbanggit
siya ng labing-anim (16) na diskurso sa Pilosopiyang (Hugis 1: Ang Labing-Anim na Diskurso ng Pamimilosopiyang Filipino ni F.P.A. Demeterio III)
Filipino base sa mga pagmumuni-muni ng mga Hugis
Sa konteksto1:ng kasalukuyang
Ang Labing-Anim
papel na naglalayongna mag-ulat
Diskurso ng ni Emerita
ng naiambag
Pamimilosopiyang Filipino ni F.P.A. Demeterio III
dalubhasa at dalubgurong kaniyang inusisa. Ang mgaQuito sa pamimilosopiyang Filipino base sa kaniyang mga naisulat, hindi natin magagamit ang
nasabing diskursong ito sa “Pilosopiyang Filipino” ay
Sa nakonteksto
unang apat (1-4) diskurso mula sa ng
iskema kasalukuyang
ni Demeterio. Una, angpapel nasa laylayan” ay
“pilosopiya
(1) pilosopiya sa laylayan; (2) mga panayam ukol sa
naglalayong mag-ulat ng naiambag ni Emerita Quito
iskolastisismo/tomismo (3) mga panayam ukol sa ibakailangang tanggalin sapagkat malinaw na bilang propesor ng pilosopiya walang kaugnayan ang
sa pamimilosopiyang Filipino base sa kaniyang mga
Emerita S. Quito (1929 --) E. de Leon 35

naisulat, hindi natin magagamit ang unang apat
(1-4) na diskurso mula sa iskema ni Demeterio.
Una, ang “pilosopiya sa laylayan” ay kailangang
tanggalin sapagkat malinaw na bilang propesor ng
pilosopiya walang kaugnayan ang diskurso sa mga
akda ni Quito. Pangalawa, ang kategoryang “mga
panayam ukol sa Iskolastisismo/Tomismo” ay hindi
rin kasama sapagkat nakatuon ang ating pag-aaral sa
mga nailathalang obra. Pangatlo, ilalaglag din ang
kategoryang “mga panayam ukol sa iba pang mga
banyagang sistema” sa katulad ng nasabing dahilan
sa pangalawa. At pang-apat, dahil akademiko ang
konteksto ng diskurso ni Quito, hindi rin papasok
ang kategoryang “pamimilosopiyang kritikal bilang
di-akademikong diskurso.” Samakatwid, labing-
dalawang (12) diskurso lamang ang ating magagamit
upang suriin ang klase ng diskursong mayroon ang
mga akda ni Quito. Gamit ang mga taksonomiya ni
Demeterio, nilagyan ko ng kategorya ang mga akda
ni Quito na matatagpuan sa kaniyang Festschrift.
Makikita sa “Talahanayan 2” ang ginawang
pagkakategorya, bilang ng akda na pumasok sa iba’t
ibang kategorya, at porsiyento ng nasabing bilang.
Muli, para sa kabatiran, ginawa ito upang maipakita
ang mga uri ng diskursong pilosopiko ni Quito.

Talahanayan 2: Klasipikasyon ng mga Akda ni Emerita Quito

Taksonomiya ng
Pilosopiyang Filipino Bilang ng Porsiyento
Mga Pamagat ng Akda
ayon kay F.P.A. mga Akda (N/32)
Demeterio
(1) A New Concept of Philosophy, (2) La Notion de la
Liberte Participee dans la Philosophie de Louis Lavelle,
(3) Herbert Marcuse and Contemporary Society, (4) “The
Philosophy of Henri Bergson”, (5) “The Symposium of
Plato”, (6) Ang Pilosopiya sa Diwang Filipino, (7) Ang
Kasaysayan ng Pilosopiya, (8) Oriental Roots of Occidental
Philosophy, (9) Four Essays in the Philosophy of History,
(10)
Lectures on Comparative Philosophy, (11) “Structuralism:
1. Eksposisyon ng
A General Introduction”, (12) “Robert Ardrey: Scientist
mga banyagang 23 71.87%
of Philosopher”, (13) “The Historical Concept of Being
sistema
and Truth”, (14) “The Philosophy of Renaissance:
Nicolas of Cusa”, (15), “Yoga and Christian Spirituality”,
(16) “Process Philosophy: An Introduction”, (17) Three
Women Philosophers, (18) “Existential Principles and
Christian Morality”, (19) “The Theme of Absurdity in
Albert Camus”, (20) “Reflections on the Death of God”,
(21) Homage to Jean-Paul Sartre, (22) “An Existentialist
Approach to Ecumenism”, at (23) “Isang Teoriya ng
Pagpapahalaga”.
2. Aplikasyon ng
pamamaraang 0 0.%
Logical Analysis
3. Aplikasyon ng (1) “Existential Principles and Christian Morality”,
pamamaraang (2) “The Theme of Absurdity in Albert Camus”, (3)
penomenolohiko, “Reflections on the Death of God”, (4) Homage to 5 15.62%
eksistensiyalismo, at Jean-Paul Sartre, at (5) “An Existentialist Approach to
hermeniyutika Ecumenism”
36 Malay Tomo 29 Blg. 2

(1) A New Concept of Philosophy, (2) Herbert Marcuse and

Contemporary Society, (3) “Values as a Factor in Social
4. Apropriyasyon
Action”, (4) “Structuralism and the Filipino Volksgeist”,
ng mga banyagang 7 21.87%
(5) “Philosophy of Education for Filipinos”, (6) Ang
teoriya
Pilosopiya sa Diwang Filipino, at (7) “Teaching and
Research of Philosophy in the Philippines”.
5. Revisionist Writing 0 0.0%
(1) A New Concept of Philosophy, (2) Herbert Marcuse
6. Critical Analysis
and Contemporary Society, (3) “Should Communism
sa akademikong 4 12.50%
be Taught in our Universities”, at (4) “The Role of the
pamamaraan
University in Changing Women’s Consciousness”.
(1) “Teaching and Research of Philosophy in the
7. Pananaliksik
Philippines”, (2) “A Filipino Volksgeist in Vernacular
tungkol sa pananaw-
Literature”, (3) “Ang Pilosopiya: Batayan ng 4 12.50%
sa-mundo ng mga
Pambansang Kultura”, at (4) “Structuralism and the
Pilipino
Filipino Volksgeist”.
8. Pananaliksik
tungkol sa mga (1) “Isang Teoriya ng Pagpapahalaga”, at (2) “Values as a
2 6.25%
pagpapahalaga at Factor in Social Action”.
etikang Filipino
9. Apropriyasyon
ng katutubong 0 0.0%
karunungan
10. Pananaliksik
tungkol sa batayan
at implikasyon ng 0 0.0%
pananaw-sa-mundo
ng mga Pilipino
11. Pananaliksik
tungkol sa mga 0 0.0%
Filipinong pilosoper
(1) Ang Pilosopiya sa Diwang Filipino, (2) Ang Kasaysayan
12. Paggamit ng ng Pilosopiya, (3) “Ang Kayamanan ng Wikang Filipino”,
5 15.62%
wikang Filipino (4) “Ang Pilosopiya: Batayan ng Pambansang Kultura”,
at (5) “Isang Teoriya ng Pagpapahalaga”.

Mula sa ating ginawang paglalatag ng mga akda
ni Emerita Quito base sa taksonomiya ni Demeterio,
makikita ang kaniyang anim na pangunahing
diskurso. Ito ay (1) eksposisyon ng banyagang sistema
(71.87%), (2) apropriyasyon ng mga banyagang
teorya (21.87%), (3) paggamit ng wikang Filipino
(15.62%), (4) pananaliksik tungkol sa pananaw-
sa-mundo ng mga Filipino (12.50%), (5) critical
analysis sa akademikong pamamaraan (12.50%), at
(6) pananaliksik tungkol sa pagpapahalaga at etikang
Filipino (6.25%).
Layuning Pilosopikal ni Quito: Akayin sa
Isang Bagong Direksiyon ang amimilosopiya
sa Pilipinas
Ang isang pilosopo ay ginagabayan ng kaniyang
pakay o layunin sa pamimilosopiya. Kalimitan, itong
layuning pilosopikal ay produkto ng materyal na
daigdig na kaniyang tinutuntungan. Sa kalagayan ni
Quito, na namulat sa tinatawag niyang “intellectual
milieu where Thomism and Aristotelianism dominates
the philosophical climate” (“The Symposium of
Emerita S. Quito (1929 --)
Plato”, 477), kinailangan niyang gumawa ng isang
politikal na hakbang upang lumaya sa nasabing
kalagayan.
Noong panahong iyon, nakita ni Quito ang
pangangailangan para sa isang “malayang pilosopiya”
sa Pilipinas na matagal-tagal ding binakuran ng
makapangyarihang teolohiya. Para sa kaniya, hindi
makasasama kung sabay na pauunlarin ang pilosopiya
at teolohiya sa kani-kanilang mga balwarte. Sa mga
panahon ding ito, halos hindi mawari ng kanilang
imahinasyon na ang isang tapat na Katoliko ay
gagawa ng pagtalakay tungkol sa isang hindi
Katolikong pilosopo, lalo na ‘yung mga pilosopo na
hindi naniniwala sa Diyos. Wika ni Quito:
Mayroong ilang napapanahong sistema ng
pamimilosopiya na hanggang sa kasalukuyan
ay hindi pa kilala sa bansang ito dulot ng
kakulangan sa mga salin. Subalit duda ako
kung ilalangkap ng ating mga propesor sa
kanilang mga klase ang mga napapanahong
kaisipan. Naririnig na natin sila na nagkakaisa
sa panghuhusga sa kontemporaryong
pilosopiya: isa lamang itong bagong bihis
na mga lumang ideya (“A New Concept of
Philosophy”, 10, akin ang salin at diin).
Itong sitwasyon kung saan isang klase lamang
ng pilosopiya ang mayroong basbas at ang pagpasok
ng balwarte ng ibang kaisipan ay itinuturing na
paglapit sa kapahamakan, ang pinagmuni-munihan
at binatikos ni Quito. Nakita ng mga mata ni Quito
na ang ganitong klase ng diwa ang dahilan kung
bakit mahimbing sa dogmatikong pagkakatulog
ang estado ng pamimilosopiya sa ating bansa. Ang
pilosopiya, ayon kay Quito, ay hindi dapat ituring
na parang isang doktrinang nakasulat sa teksbuk at
ang hindi pagsunod sa mga preskripsiyon nito ay
kaagad mangangahulugang kasalanang mortal. Sa
halip, nararapat itong maging bukas sa iba’t ibang
dimensiyon ng karunungan.
Kung tutuusin, paliwanag ni Quito, dapat
makilala nang lubusan ng mga pilosopo ng kaniyang
kapanahunan itong kanilang iniidolo na si Santo
Tomas. Paglilinaw ni Quito,
E. de Leon 37
Kung si Santo Tomas ay nabuhay sa ating
panahon, hindi niya isasarado ang kaniyang
mga mata dito sa “satanista” at “imposibleng
pilosopiya”. Inampon ni Santo Tomas ang
sistema ng isang paganong pilosoper na
hindi positibong tumatanggap sa ideya ng
imortalidad at marami pang iba. Nabuhay
si Santo Tomas sa ika-13 siglo at nakibagay
siya sa pangangailangan ng ika-13 siglo.
Isang kalapastangan sa kaniya kung sasabihin
natin na dapat siyang manatiling nakabara
sa ika-13 siglo ganoong nabubuhay na
siya sa ika-20 siglo. Subalit, ito ang hindi
matitinag na paniniwala ng mga die-hard na
Tomista…. Kung nabubuhay siya ngayon,
mahinahon na makikinig si Santo Tomas sa
mga salaysayin ng mga Eksistensiyalista at
hindi siya magdadalawang-isip na itama sila
o sumang-ayon sa kanila kung kinakailangan
(“Existential Principles of Christian Morality”,
399, akin ang salin).
Kailangang linawin na hindi ibinubunton ni
Quito ang sisi sa mga die-hard na Tomista. Ang
kinasasadlakang sitwasyon, ayon sa kaniya, ay resulta
ng mahabang panahon ng pananakop at dominasyon
ng mga Kastila sa ating bansa (1521-1898). Malakas
ang hatak ng Kristiyanismo sa pilosopiya at maging sa
politika. Dagdag pa niya, “Bilang resulta, pilosopiyang
Katoliko ang naging pinakaprominenteng pilosopikal
na pag-iisip sa karamihan ng mga propesor hanggang
sa 1960’s, o para maging mas tumpak, ang pilosopiya
ni Santo Tomas ng Aquino” (The State of Philosophy
in the Philippines, 9, akin ang salin).
Ginising ni Quito ang kalagayan ng pilosopiyang
de kahon sa Pilipinas sa pamamagitan ng mahinahon
na paglalahad at pagtuturo ng mga bagong moda ng
kaisipan gaya ng penomenolohiya, eksistensiyalismo,
Marxismo, Estrukturalismo, at marami pang iba.
Hindi rin niya kinaligtaang isama sa kaniyang
adyenda ang pagbubukas sa pilosopiyang Silanganin.
Ayon sa pagsasalarawan ni Romualdo Abulad, “fresh
air” ang pinakawalan noon ni Quito (“An Interview
with Romualdo Abulad”, 6). Inilarawan naman ni
Milagros Tanlayco ang positibong tugon o reaksiyon
ng maraming mag-aaral noon sa gradwadong
paaralan ng UST: “Nakatataba ng puso ang tugon
38 Malay
ng mga estudyante sa panayam. Ikinagalak nila ang
pagkakataong maibilad sa mga bagong pananaw
bukod sa nakasanayan na nilang mga disiplina.
Ang iba’t ibang pananaw at ang bukas na talakayan
ay nagbigay sa kanila ng materyales na maaaring
gamitin sa pananaliksik sa hinaharap. Ang ilan sa mga
dumalo ay nagpahayag ng kagustuhang gawin ang
kanilang tesis/disertasyon sa ganitong direksiyon”
(“Perspective of the Philippines: Our Asian Heritage”,
4, akin ang salin).
Nagbunga ng panibagong direksiyon ang mga
bagong binhi na inihasik ni Quito. Dahil dito,
maituturing siyang paradigm shift sa tradisyon ng
pamimilosopiya sa Pilipinas. Kung si Abulad ay
itinuturing si Quito bilang “Filipino Socrates” (Abulad,
iii), aaminin ko namang pumasok sa aking guni-guni
na ipanukalang tawagin si Quito bilang “Ama ng
napapanahong pamimilosopiya sa Pilipinas”. Alam
kong sanay tayong gamitin ang salitang “ama” bilang
pantawag sa isang magulang na lalaki. Subalit ayon
sa UP Diksiyonaryong Filipino (2010), maaari rin
itong gamiting pantawag sa “tao [walang partikular
na kasarian] na nagsimula o nagtatag ng anuman”.
Ibig sabihin, hindi eksklusibo sa kasariang lalaki ang
katawagang “ama.” Nariyan nga’t tinatawag natin
ang Diyos bilang “Ama” kahit alam natin na wala
Siyang partikular na kasarian. Mayroong dahilan
upang ituring na “ama” si Quito sapagkat siya ang
nagpunla ng mga bagong binhing pangkaisipan
(seminal thoughts) sa kaniyang kapanahunan. Ang
pakikipagniig niya sa Aristoteliko-Tomistikong
pilosopiya, na siyang “ina” ng napapanahong
pamimilosopiya sa ating bansa, ay nagbunga ng
maraming supling. Subalit hindi siguro magiging
inklusibo ang paggamit nito sapagkat alam nating
mayroong sensibilidad na maaari itong mabangga.
Bukod dito, hindi kasama sa pakay ng kasalukuyang
papel ang pagpapangalang ito. Gayunman, walang
kaduda-dudang tumayo siyang magulang o ugat ng
isang panibagong abot-tanaw. Isa siyang magulang
na naglayong akayin ang kaniyang mga supling tungo
sa isang panibagong direksiyon. Wika niya, “Hindi
kami naghuhusga; hindi kami nangangaral mula sa
pulpito… Kami’y nag-aakay lamang sa mga ibig
makaalam, ngunit hindi kami nagpapayo sa mga
Tomo 29 Blg. 2
mambabasa sa dapat niyang tanggapin o itakwil”
(Ang Pilosopiya ng Tao, xi-xii). Sa pamamagitan
ng paglalahad ng iba’t ibang kaisipang pilosopiko,
nagawa niyang igiya sa panibagong yugto ang giling
ng kasaysayan ng pilosopiya sa Pilipinas.
Pamamaraang Pilosopikal ni Quito:
Eksposisyon o Pagbubukas
Kaugnay ng layuning pilosopikal ni Quito,
lakas-loob niyang binalikat ang pagpapakilala
ng iba’t ibang sistema ng kaisipan. Udyok ng
kagustuhang magkaroon ng panibagong tradisyon
ang pamimilosopiya sa Pilipinas, nakita ni Quito ang
pangangailangan para sa eksposisyon ng maraming
kaisipan. Masyadong nakulong sa kaisipang
Aristoteliko-Tomistiko ang pamimilosopiya sa ating
bansa noong panahong iyon. Kaya hindi kataka-taka
na ang kaniyang pasinayang panayam sa Unibersidad
ng Santo Tomas noong 1967, pagbalik niya sa
Pilipinas matapos siyang mag-aral sa Europa, ay isang
mahinahon subalit mabagsik na pagpapaliwanag
tungkol sa isang “bagong” konsepto ng pilosopiya
(Address on a New Concept of Philosophy, 1967).
Bago ito, noong 1966, matapang na niyang tinalakay
ang pilosopiya ni Plato kahit alam niyang aani ito ng
kritisismo mula sa mga die-hard na maka-Aristotle
sa ating bansa. Dahil sa malabis na paghanga ng mga
die-hard kay Aristotle, nakalimutan ang kahalagahan
ng pilosopiya ni Plato (“The Symposium of Plato”,
147).
Bukod sa matayog na pader ng Iskolastisismo,
isa pang suliranin ang kakulangan sa mga babasahin
tungkol sa iba’t ibang napapanahong pilosopiya.
Kaugnay nito, paliwanag ni Quito, “Sa ating
pagdalumat ng mga akda ng Napapanahong
Pilosopiya, karamihan sa mga ito ay wala sa wikang
Ingles, lagi nating susubukang bumalik sa orihinal,
lalo’t higit kung hindi pa kayang magkaroon ng isang
matapat na salin sa wikang Ingles” (“The Philosophy
of Henri Bergson,” 4, akin ang salin). Ito ang panahon
na matindi ang kasikatan ng eksistensiyalismo sa
ibang bansa. Sa katunayan, ayon sa kuwento ni Quito,
halos hindi na raw tumatanggap ang mga unibersidad
sa Europa ng panukalang tesis tungkol sa pilosopiya
Emerita S. Quito (1929 --)
ni Jean-Paul Sartre, sapagkat halos mapuno na ng tesis
tungkol sa iba’t ibang aspekto ng pilosopiya ni Sartre
sa kanilang silid-aklatan (Ibid). Maaaring eksaherado,
subalit layunin niyang ipakita na nahuhuli na tayo
pagdating sa pagkakaroon ng kaalaman tungkol sa
eksistensiyalismo (“Existential Principles of Christian
Morality,” 397).
Habang ang mga konserbatibo ay kinikilabutan
sa ideya ng “kamatayan ng Diyos,” mulat si Quito
na mayroon itong sinasabi, bilang kabalintunaan,
tungkol sa kahalagahan ng Diyos sa tao (“Reflections
on the Death of God,” 3). Sa pamamagitan ng
eksposisyon ni Quito, naibsan ng takot ang mga
mambabasa ni Nietzsche. Ipinaalaala niya na hindi
dapat alisin sa konteksto ang pahayag ni Nietzsche
tungkol sa kamatayan ng Diyos. Itong tinatawag
ni Quito na “theobituary” o pagbabalita tungkol
sa kamatayan ng Diyos ay kailangang basahin sa
tamang perspektiba. Mistulang itinatanong ni Quito
sa kaniyang mga kapanahunan kung dumating na ba
sa kanilang mga tainga ang dakilang pangyayari ng
kamatayan ng Diyos.
Itong eksposisyon bilang pamamaraang pilosopikal
ay hindi upang sabihing pag-aari na ni Quito ang
katotohanan at, samakatwid, ay siya na lamang ang
dapat basahin at pakinggan. Hindi siya nagkukunwari
na maipararanas niya ang kabuuan ng tinatalakay
niyang pilosopiya. Sa halip, binubuksan lamang
niya ang pinto upang ang kaniyang mga mambabasa
ay maakit na pumasok sa masalimuot na mundo ng
napapanahong pilosopiya (“The Philosophy of Henri
Bergson,” 5). Sinubukan niyang buksan ang pinto
upang akitin ang mga mambabasa na dumalaw ang
kaisipan ng isang pilosopo at makipaghuntahan upang
magkaroon ng pagkakaunawaan. Dagdag pa ni Quito,
Sa ating pagdalumat ng mga pilosopiya,
dapat tayong magkaroon ng isang
pamantayang prinsipyo—‘yan ay sang-ayon
sa pinakaposibleng sukdulan ng matapat na
interpretasyon. Kung mayroong mga nasusulat
na taliwas sa ating mga doktrina, kailangan
nating subukang makita ito sa paraang kung
paano ito nakita ng mga palaisip: sa ibang
salita, kailangan nating ilagay ang ating mga
sarili sa katayuan ng palaisip. Ang nasabing
E. de Leon 39
pamamaraan ay hindi maaaring mawala sa
isang maayos na pilosopiya (Ibid, akin ang
salin).
Sa katunayan, hindi tinalikuran ni Quito ang
tradisyon ng Iskolastisismo. Ang ginawa niya ay
muling pagbigkas o pagsasabuhay ng “dakilang
Iskolastisismo” na alam ni Santo Tomas—taliwas
sa “nakalugmok na Iskolastisismo” na namamayani
noon sa klima ng pamimilosopiya sa Pilipinas.
Ginagaya ni Quito si Santo Tomas na bukas sa iba’t
ibang opinyon. Subalit ang pagiging bukas na ito
ay hindi nangangahulugang basta-basta na lamang
pagtanggap sa kung ano ang nakahain. Tinatanggap
ni Quito (at maging ni Santo Tomas) ang anumang
bagay na makatutulong, at malupit na tinutuligsa ang
mga baluktot na pangangatwiran na nakapaloob sa
isang pilosopiyang tinatalakay. Isa itong pagsasala
na pinakikinabangan ang mga bagay na lumusot sa
salaan at itinatapon naman ang mga bagay na hindi
pumasa sa pamantayan (Ibid, 6). Kung gagamit pa
tayo ng paghahambing, ang pamamaraang pilosopikal
ni Quito ay isang uri ng pagsusulat ng mga “tubig na
pangati.” Kailangan ng “pangati” upang gumana ang
posong mano-mano. Gayundin, kailangang gisingin
ang pilosopikal na tubig na mahimbing na natutulog
sa kalaliman ng kaisipang Midyibal (“The Medieval
Mind,” 1971).
Paglalagom, Ebalwasyon, at Kahalagahan
Wala siguro sa intensiyon ni Quito ang bumuo
ng isang sistemang pilosopikal na matatawag na
“orihinal.” Giit pa niya, “Walang pilosopo ang
totoong orihinal” (Four Essays in the Philosophy
of History, 2, akin ang salin). Bukod dito, duda siya
kung magkakaroon man ng orihinal at matatawag na
“pilosopiyang Filipino,” sapagkat hindi ito akma sa
diwang Filipino. Paliwanag ni Quito,
Ito ay isang personal na opinyon na hindi
magkakaroon ng isang Pilipinong pilosoper.
Ang ating diwa o Weltanschauung ay
masyadong pansarili at emosyonal upang
magkaroon ng mas transendental na paraan
40 Malay
ng pagtingin sa mga bagay. Ang Pilipinas
ay nagkaroon na ng maraming alagad ng
sining, manunulat, ekonomista, musikero,
at maging syentipiko, subalit duda ako
kung magkakaroon man ng mga pilosoper.
Ako na ang pinakamagiging masaya kung
mapapatunayan na mali ako (Lectures in
Comparative Philosophy, 29, akin ang salin).
Malamang ay natatawa si Quito habang isinusulat
niya ang bahaging ito ng Lectures. Alam natin na ang
pahayag na ito ay hindi dapat tingnan bilang isang
klase ng pangmamaliit sa kakayahan ng mga Pilipino.
Sa halip, maaari itong tingnan bilang isang kritisismo
at hamon sa mga pilosopo sa ating bansa.
Sang-ayon ako sa sinabi ni Andrew Gonzales
na matatagpuan sa estilo ng pamimilosopiya ang
kongkretong pamana ni Quito sa pamimilosopiyang
Filipino. Paliwanag niya:
Ang pilosopiya ay nanatiling mailap sa mga
Pilipino; nananatili itong hindi umiiral.
Maaaring ang pinakapartikular na ambag ni
Quito sa larangang ito ay ang diretsahang
pagtukoy sa mga limitasyon ng mga naunang
pamamaraan at udyukan ang kaniyang mga
kasamahan at kaniyang mga estudyante na
magsimulang pagmuni-munihan ang kani-
kanilang mga buhay-na-karanasan nang sa
ganoon ay makalikha sila ng ilang bagay
na kapaki-pakinabang at orihinal, isang
kaiga-igayang bunga ng penomenolohikong
pagninilay sa isang kapanahunan sa Pilipinas
(“Foreword”, ii, akin ang salin).
Bukod dito, bilang isang rebolusyonaryong
kaisipan, pinasabog niya ang mga pader ng
akademikong pamimilosopiya upang maabot nito
ang mga taong nasa laylayan ng lipunan. Isinulat
niya ang matatayog na kaisipang pilosopiko sa nibel
na kauna-unawa sa diwang Filipino. Ito ang dahilan
kung bakit maging ang kaniyang masusugid na kritiko
ay walang magawa kundi papurihan ang kaniyang
estilo. Paghanga ni Pedro Gabriel, “Sa kaniyang
canvas ng Pilosopiya, makikita natin ang kaisahan sa
pagkakaiba-iba, harmoniya sa mga pagsasalungatan.
Sa madaling salita, ito’y isang magandang aklat,
Tomo 29 Blg. 2
isang bagay na nagtataglay, gaya ng sinasambit
ng mga Iskolastiko, ng marangyang kaayusan o
ng marangyang hitsura” (“Book Review of Ang
Pilosopiya sa Diwang Pilipino, 106, akin ang salin).
Kung papansinin ang karamihan sa kaniyang mga
akda, malinaw kung anong klase ng mambabasa
ang ninanais niyang maabot. Lalo’t higit noong
nagsimula na siyang magdiskurso gamit ang wikang
Filipino. Paliwanag niya, “Hindi namin iniukol ito sa
mga dalubhasa na sa pilosopiya kundi sa mga hindi
pa nakakakilala sa larangang ito, o sa mga taong
bagama’t nag-aral sa pamantasan, ay nakalimot na,
o sa mga kabataang nagsisimula pa lamang” (Ang
Pilosopiya sa Diwang Pilipino, 1972). Maaaring
hindi bago ang mga konseptong nakasulat sa mga
aklat ni Quito. Subalit dahil binigkas niya ito sa
diwang Filipino, isang bagong mundo ng kahulugan
ang kaniyang pinakawalan. Nagsakatawang-Filipino
ang diwa ng banyagang pilosopiya.
Gayunman, sapagkat ang pamimilosopiya sa
diwang Filipino ay maituturing na kauna-unahang
isinulat at inilathala ni Quito, naging masyadong
payak at hindi malinaw kung ano ba itong “diwang
Filipino.” Sa katunayan, ayon kay Virgillio Enriquez
at Amelia Alfonso, diwang Kristiyano ang tinutukoy
sa kabuuan ng kaniyang libro (“Pananaw sa Buhay
at Weltanschuung na Mahihiwatigan sa Sikolohiya
ng Wikang Tagalog,” 81). At alam naman natin na
hindi lamang diwang Kristiyano ang kabuuan ng
diwang Filipino.
Subalit hindi maiaalis kay Quito na bahagi siya
ng dekada na muling umusbong ang nasyonalismo,
lalo na sa pagtataguyod ng laban para sa wikang
pambansa. Para sa kaniya, magkaugnay ang laban
para sa diwang Filipino at laban para sa wikang
Filipino. Paliwanag niya:
Ang wika ay nanggagaling sa kaibuturan ng
kaluluwa, at ito ang dahilan kung bakit hindi
tayo maaaring lubos na matuto ng Ingles.
Ang Ingles ay hindi angkop sa kaluluwa
natin bilang isang bansang Pilipino. Salat ang
Ingles upang mailarawan ang ating buhay,
diwa, at kalinangan. Kung hanggang ngayon
ay hindi pa tayo nakalilikha ng matatayog
na panitikan o pilosopiya, ito ay sapagkat
Emerita S. Quito (1929 --)
tayo ay nahaharangan ng wikang banyaga.
Nahahati ang ating pagkatao sapagkat hindi
natin maipahayag ang ating damdamin
sa isang wikang akma sa ating kaluluwa
(“Ang Kaugnayan ng Wikang Pambansa at
Edukasyon”, 139).
Mahalaga itong pagbigkas ni Quito sa relasyon
ng diwa at wika. Nais niyang bigyang halaga ang
papel ng wika hindi lamang bilang instrumento ng
komunikasyon, kundi lalong-lalo na bilang daan sa
pag-unawa ng ating identidad. Pagbabagong kultural
ang nakikita niyang potensiyal sa paggamit ng wikang
pambansa sapagkat mulat siya sa kakayanan nitong
supilin ang diwang kolonyal (“Ang Kayamanan ng
Wikang Filipino,” 603).
Hanggang sa pagpili ng wikang gagamitin,
konsistent o hindi nakalilimot si Quito sa kaniyang
layuning pilosopikal. Bago ko isulong ang nais
kong sabihin dito, kailangan munang linawin na
ang itinataguyod ni Quito ay “Filipino muna” at
hindi “Filipino lamang.” Dagdag pa niya, “Kapag
dalubhasa na tayo sa ating wika, maaari na tayong
mag-aral ng ibang wika. Hindi maaaring pagsabayin
ito. Tayo ay mabibigo sa isa, o sa dalawa” (Ibid).
Konsistent ito sa kaniyang pakay sa pamimilosopiya
sapagkat iginigiya pa rin niya tayo sa isang bagong
direksiyon, palabas sa kolonyal na kaisipan. Isang
personal na karanasan sa Europa ang gumising kay
Quito sa ganitong kalagayan. Pagkukuwento niya,
Noong 1962, dahil sa pagnanais kong
matuto ng wikang Aleman, nagpunta ako sa
Pamantasan ng Vienna sa Austria. Maraming
mag-aaral na nagbuhat sa iba’t ibang bansa
ang aking nakilala at sila ma’y nais ding
matuto ng masalimuot na Aleman. Nang
matapos na ang kurso, kami ay inanyayahan
ng Burgermeister o alkalde ng Vienna sa isang
salu-salo. Sapagkat nag-iisa akong Asyano,
pinaligiran ako ng maraming nais magtanong
sa akin. Matapos nilang malaman kung
tagasaan ako, nagpakita sila ng paghahangad
na malaman ang tungkol sa ating wika.
Tinanong nila ako kung ang Filipino ang
ating ginagamit sa paaralan. Marahan kong
sinagot na Ingles ang wikang panturo sa ating
E. de Leon 41
mga paaralan, at gayon din sa pamantasan.
Nagtaka sila kung bakit, sapagkat noon ay
taong 1962 na. Kagyat nilang sinapantaha
na tayo ay sakop pa ng Amerika. Matindi
kong tinanggihan ito, at ang idinahilan ko ay
isa na tayong malaya at nagsasariling bansa.
Ngunit sumunod dito ang isang katanungang
walang kasagutan: “Gayon pala’t malaya
na kayo, bakit ginagamit pa ninyo ang wika
ng mga Amerikano sa inyong paaralan?”
Inuumpisahan ko na sanang talakayin ang
ating kasaysayan, subalit tinalikuran na nila
ako at nawalan na ng interes sa ano pa mang
sasabihin ko (Ibid, 145).
Ginigising tayo ni Quito sa katotohanan na
kailanman ay hindi tayo igagalang ng ibang
lahi hangga’t hindi natin inuunang kilalanin ang
sariling atin. Mahalaga ang mga mapangmulat na
akda ni Quito na umani ng sari-saring reaksiyon
noong kaniyang panahon. Kaya, hindi kalabisan
kung sisimulan na nating kilalanin si Quito bilang
isang batong-pananda o signpost sa kasaysayan ng
pamimilosopiya sa Pilipinas. Kung ang mga propesor,
estudyante, at sino-sino pang mga may hilig sa
pilosopiya ay maglalaan ng panahon upang basahin,
dalumatin, at kung kinakailangan ay batikusin ang
mga akda ni Quito, malaki ang magagawa nito sa
lalong pag-unlad ng pamimilosopiya sa ating bansa.
Sanggunian
Abulad, Romualdo and de Leon, Emmanuel C.. “An
Interview with Romualdo Abulad”. KRITIKE: An
Online Journal of Philosophy 10:1. June 2016.
Nakalimbag.
Abulad, Romualdo. “Introduction”. A Life of Philosophy,
Festschrift in Honor of Emerita S. Quito. Manila: De
La Salle University Press, 1990. Nakalimbag.
———. “Options for Filipino Philosophy”. Karunungan
1. 1984. Nakalimbag.
Co, Alfredo. “In the Beginning…A Petit Personal
Historical Narrative of the Beginning of Philosophy in
the Philippines”. Across the Philosophical Silk Road:
A Festschrift in Honor of Alfredo P. Co. Volume VI.
Manila: University of Santo Tomas University Press,
2009. Nakalimbag.
42 Malay
Callum, Leo A.. “Notes for a History of Philosophy in
the Philippines”. Philippine Studies: Historical and
Ethnographic Viewpoints. Volume 7, Number 2 (1959).
Nakalimbag.
Demeterio, F.P.A. III. “Status and Directions for
‘Filipino Philosophy’ in Zialcita, Timbreza, Quito,
Abulad, Mabaquiao, Gripaldo, and Co”. Φιλοσοφία:
International Journal of Philosophy. Volume 14,
Number 2. (2013). Nakalimbag.
Enriquez, Virgillo and Alfonso, Amelia. “Pananaw
sa Buhay at Weltanschuung na Mahihiwatigan sa
Sikolohiya ng Wikang Tagalog”. Asian Studies 39:1.
Nakalimbag.
Gabriel, Pedro. “Dialogue Between a Square and the
Death-of-God Philosophers”. Unitas 45:4 (1972).
Nakalimbag.
———. Book Review of Ang Pilosopiya sa Diwang
Pilipino. Unitas 45:4 (1972a). Nakalimbag.
Gonzalez, Andrew. “Foreword”. A Life of Philosophy,
Festschrift in Honor of Emerita S. Quito. Manila: De
La Salle University Press, 1990. Nakalimbag.
Gripaldo, Rolando. Filipino Philosophy: A Critical
Bibliography, 1974-1997. 2nd Edition. Manila: DLSU
Press, 2000. Nakalimbag.
———. An Update, 1998-200 On A Critical Bibliography:
A Critical Bibliography, 1974-1997. Manila: DLSU
Press, 2004. Nakalimbag.
Heidegger, Martin. Being and Time. Translated by Joan
Stambaugh. New York: State University of New York
Press, 1996. Nakalimbag.
Mabaquiao, Napoleon. “Pilosopiyang Pilipino: Isang
Pagsusuri”. Philippine Social Science Review. Volume.
55. Numbers 1-4 (1998). Nakalimbag.
Liwanag, Leslie Anne L. “Ang Pilosopiya ni Emerito S.
Quito”. KRITIKE: An Online Journal of Philosophy
10:1 (June 2016). Nakalimbag.
Pe, Josifina Lim. “The University of Santo Tomas in the
Twentieth Century”. Acta Manilana 3:16 (1973).
Nakalimbag.
Quito, Emerita. A Life of Philosophy, Festschrift in honor
of Emerita S. Quito. Manila: De la Salle University
Press, 1990. Nakalimbag.
Tomo 29 Blg. 2
———. La Notion de la Liberte Participee dans la
Philosophie de Louis Lavelle. Fribourg, Suisse: Studia
Friburgensia, Impreimerie St. Paul, 1969. Nakalimbag.
———. The State of Philosophy in the Philippines.
Manila: De la Salle University Research Center, 1983.
Nakalimbag.
———. Address on a New Concept of Philosophy. Manila:
UST Press, 1967. Nakalimbag.
———. Four Essays in the Philosophy of History.
Monograph Series no. 1. Manila: De La Salle
University Press, 1979. Nakalimbag.
———. Lectures in Comparative Philosophy. Occational
Paper no. 7. Manila: De La Salle University Press,
1979. Nakalimbag.
———. Ang Pilosopiya sa Diwang Pilipino. Manila:
United Publishing Co., 1972. Nakalimbag.
———. “The Will and Its Relation with Divine Causality
and Knowledge”. Unitas 19 (1956). Nakalimbag.
———. “The Symposium of Plato”. Philippiniana Sacra
1:3 (1966). Nakalimbag.
———. “A New Concept of Philosophy”. A Life of
Philosophy, Festschrift in Honor of Emerita S.
Quito. Manila: De La Salle University Press, 1990.
Nakalimbag.
———. “Existential Principles of Christian Morality”.
Philippiniana Sacra 2:5 (1967). Nakalimbag.
———. “The Philosophy of Henry Bergson: With a
General Introduction to Studies in Contemporary
Philosophy”. Unitas 39:1 (1966). Nakalimbag.
———. “Reflections on the Death of God”. Unitas 44:2
(1971). Nakalimbag.
———. “The Medieval Mind”. Manila Chronicle (June 7
1971). Nakalimbag.
———. “Ang Kaugnayan ng Wikang Pambansa at
Edukasyon”. Malay 6:2 (1987). Nakalimbag.
Tanlayco, Milagros G.. “In This Issue, Perspective of the
Philippines: Our Asian Heritage”. Acta Manilana 5:23
(1976). Nakalimbag.
Taylor, Charles. “Philosophy and its history”. Philosophy
in History: Ideas in Context. Edited by Richard Rorty,
et. al.. New York: Cambridge University Press, 1984.
Nakalimbag.
Emerita S. Quito (1929 --) E. de Leon 43

Apendiks 1: Mga Akda ni Emerita Quito, 1956-2003

Mga Artikulo
1956. “The Will and Its Relation with Divine Causality and Knowledge.” Unitas 19.
1962. “On Jean-Paul Sartre and Louis Lavelle.” Journal of Education 5.
1962. “The Integration of Religion in the Teaching of Languages.” Journal of Education 4.
1966. “The Philosophy of Henri Bergson.” Unitas 39:1.
1966. “The ‘Symposium’ of Plato,” Philippiniana Sacra 1:3.
1967. “Principles of Existentialism” [retitled: “Existential Principles and Christian Morality”]. Philippiniana Sacra 2.
1967. “The Phenomenology of Edmund Husserl.” Unitas 40.
1967. “The Meaning of Existentialism.” Unitas 40.
1967. “Existential Principles and Christian Morality.” Philippiniana Sacra 2:5.
1968. “The Theme of Absurdity in Albert Camus.” DLSC Dialogue 4.
1969. “Existentialism and Phenomenology: An Introduction.” DLSC Dialogue 5.
1970. “Marcuse: Students Make the Best Demonstrators.” Manila Chronicle (13 February).
1970. “Should Communism Be Taught in the Universities?” Horizons April.
1971. “Structuralism: A General Introduction.” Unitas 44:1.
1971. “Reflections on the Death of God.” Unitas 44:2.
1971. “On Structuralism.” Manila Chronicle (March).
1971. “Structuralism, Pilipino and a Universal Language.” Manila Chronicle 17 March.
1971. “Philosophy in Pilipino, Anyone?” Manila Chronicle. 4 April.
1971. “Structuralism and Myth.” Manila Chronicle (4 April).
1971. “Philosophy of Life.” Manila Chronicle, 2 May.
1971. “The Oriental Mind.” Manila Chronicle, 9 May.
1971. “Chance or Necessity.” Manila Chronicle. 19 May.
1971. “The Filipino Mind.” Manila Chronicle. 25 May.
1971. “The Greek mind”. Manila Chronicle, 31 May.
1971. “The Medieval Mind.” Manila Chronicle, 7 June.
1971. “The Renaissance Mind.” Manila Chronicle, 14 June.
1971. “The Modern Mind.” Manila Chronicle, 20 June.
1971. “The Contemporary Mind.” Manila Chronicle, 28 June.
1971. “Contemporary Trends in Philosophy.” DLSC Dialogue 7.
1971. “Robert Andrey: Scientist or Philosopher?” Unitas 44.
1971-72. “The Philosophy of the Renaissance: An Introduction.” Sophia 11.
1971-72. “The Philosophy of the Renaissance: Nicolas of Cusa.” Sophia 1.
1971-72. “The Historical Concept of Being and Truth.” Sophia 1. [With an Open Forum].
1971-72. “Open Forum on ‘The Historical Concept of Being and Truth.’” Sophia 1.
1972. “The Evolving Concept of the University.” Faculty Forum.
1973. “The Paradox of Freedom in Louis Lavelle.” Unitas 46.
1973-74. “Ex Oriente Lux.” Sophia 3.
1974. “What Philosophy Ought to Be.” Sophia 4.
1974. “Regeneration of Moral and Social Values.” Beacon.
44 Malay Tomo 29 Blg. 2

1975. “Regeneration of Moral and Social Values.” Sophia 4.

1975. “A Short Introduction to Oriental Philosophy.” Sophia 4.
1975. “Pagsusuri: Ang Kasaysayan ng Pilosopiya.” DLSC Dialogue 10.
1977. “Philosophy of History: An Introduction.” DLSU Dialogue 13.
1977. “Reflections on the Death of God.” Unitas 50.
1978. “Yoga and Christian Spirituality.” Unitas 51.
1978. “The Role of the University in Changing Women’s Consciousness.” DLSU Dialogue 14.
1978-79. “How Original is Hegel’s ‘Philosophy of History’?” Unitas 51. Also in 1978-79. Sophia 8.
1979. “Ang Kayamanan ng Ating Wika” [Retitled: “Ang Kayamanan ng Wikang Filipino”]. Daop Diwa 3.
1979. “University’s Role in Changing Women’s Consciousness.” Role of the University in Women’s Movement.
Edited by Iva I. Shipstone and Nora Shipstone. Lucknow, India: The Asian Women’s Institutte.
1980. “Process Philosophy: An Introduction.” Sophia 9.
1980-81. “Ang Pilosopiya: Batayan ng Pambansang Kultura.” Daop Diwa 6.
1981. “The Philosophy of Avicenna in the Twentieth Century.” Sophia 11.
1982. “An Existentialist Approach to Ecumenism.” Sophia 12.
1983. “Ang Sariling Wika, Ang Pilosopiya, at ang mga Tao.” Mga Babasahin sa Pilosopiya: Epistemolohiya, Lohika,
Wika at Pilosopiyang Pilipino. Compiled by Virgilio G. Enriquez. Quezon City: Surian ng Sikolohiyang Pilipino.
1983. “A Filipino Philosophy of Value.” Sophia 13.
1983. “Structuralism and the Filipino Volksgeist.” DLSU Dialogue 18.
1984. “A Filipino Volgeist in Vernacular Literature.” Karunungan 1.
1984. “Isang Teorya ng Pagpapahalaga.” Malay 3:2.
1984. “A Philosophy of Education for Filipinos.” Alab 1. Also in 1984. PESP Yearbook No. 5.
1984. “Values as a Factor in Social Action.” International Social Science Journal 36.
1985. “Pilosopiya ng Edukasyon sa Diwang Pilipino.” Malay 4.
1985. “Philosophical Conception of Value.” Sangguni 8.
1985. “A Morality of Ambiguity or the Ambiguity of Morality.” Sophia 15.
Romualdo Abulad, Herminia Reyes, and Florentino Timbreza. 1985-86. “Ulat Tungkol sa Sanggunian at Leksikon ng
Pilosopiya.” Malay 5.
1986. “Maari Bang Magtagumpay ang Komunismo sa Pilipinas?” Malay 5.
1986. “Pulong-isip: Meeting of Filipino Minds.” Karunungan 3; Sophia 15.
1987. “Ang Kaugnayan ng Wikang Pambansa at Edukasyon.” Malay 6.
1988. “Louis Lavelle’s Concept of Freedom.” Sophia 18.
1988. “The Ambivalence of Filipino Traits and Values.” Karunungan 5.
1988. “Jacques Derrida: A Demystification.” DLSU Graduate Journal 14.
1989. “A Structural Approach to Philippine Epics” [focus on the Ulahingan and Biag ni Lam ang]. Published by the
Cultural Center of the Philippines.
1989. “Isang Teorya ng Pagpapahalaga.” Readings in the Philosophy of Man, by the DLSU Philosophy Department.
Manila: De La Salle University Press.
1989. “Ang Konsepto ng Kalayaan ni Louis Lavelle.” Karunungan 6; also in 1988. Sofia 18.
1989. “The Relevance of the National Language to Education.” DLSU Graduate Journal 14.
and Abulad, Romualdo E. 1989. “Ang Pilosopiya ng Tao.” Readings in the Philosophy of Man. By the DLSU
Philosophy Department. Manila: De La Salle University.
Emerita S. Quito (1929 --) E. de Leon 45

1990. “Teaching and Research of philosophy in the Philippines.” A Life of Philosophy. Manila: De la Salle University
Press.
1990. “Homage to Jean-Paul Sartre.” Readings in Filipino Philosophy, by the DLSU Philosophy Department. Manila:
DLSU Press.
1990. “The Hermeneutics of Jurgen Habermas.” Sophia 20.
1992. “St. John Baptist de La Salle’s Philosophy of Education in the Philippine Context.” St. John Baptist de La Salle
and Education Today. Manila: De La Salle University Press.
1993. “Teaching as an Art.” DLSU Newsletter, 8 February.
1994. “Philosophy of Education for Filipinos.” Philosophy of Education: Concerns, Purposes, Content, and Methods
of Education. Edited by Celeste O. Botor and Aniceta M. Ortinero. Manila: Rex Book Store.
1997. “A Concept of Hero.” Karunungan 10-14.
1999. “Frank Tipler’s The Physics of Immortality.” Karunungan 16.
2000. “Introduction to Hermeneutics.” Karunungan 17.
2000. “Pro Death Penalty: Hic et Nune.” Karunungan 17.
2002. “God in the Third Millennium.” Karunungan 19.
2002. “Philosophy as a Critique of Society.” Karunungan 19.
2003. “A New Concept of Philosophy.” Karunungan 20.
Mga Aklat
1967. Address on a New Concept of Philosophy. Manila: UST Press.
1969. La notion de la Liberte Participee dans la Philosophie de Louis Lavelle. Fribourg, Suisse: Studia Friburgensia,
Impreimerie St. Paul.
1970. Herbert Marcuse and Contemporary Society. Manila: University of Santo Tomas Press.
1972. Ang Pilosopiya sa Diwang Pilipino. Manila: United Publishing Co.
1974. Ang Kasaysayan ng Pilosopiya. Manila: Zone Publishing Co.
1975. Oriental Roots of Occidental Philosophy. Kuala Lumpur: University of Malaya Press. Also published (1975) by
DLSU as Occasional Paper No. 1.
1979. Lectures on Comparative Philosophy. Occasional Paper No. 7. Manila: De la Salle University.
1979. Four Essays in the Philosophy of History. Manila: DLSU Office of Research.
and Romualdo Abulad. 1980. Ang Pilosopiya ng Tao. Manila: Phoenix Publishing Co.
1981. Homage to Jean-Paul Sartre. Manila: De La Salle University.
1983. The State of Philosophy in the Philippines. Manila: De la Salle University Research Center.
1986. Three Women Philosophers. Manila: De La Salle University Press.
1989. A Structural Approach to Philippine Epics. Maynila: Cultural Center of the Philippines.
1989. Fundamentals of Ethics. Manila: DLSU Press.
1990. A Life of Philosophy, Festschrift in honor of Emerita S. Quito. Manila: De la Salle University Press. [A Life of
Philosophy, Selected Works (1965-1988). Manila: DLSU Press.]
1990. Philosophers of Hermeneutics. Manila: De La Salle University Press.
1991. The Merging Philosophy of East and West. Manila: DLSU Press.
Abulad, Timbreza, and Reyes. 1993. Ensayklopidiya ng Pilosopiya. Manila: De La Salle University Press.
2001. Phenomenology: Edmund Husserl and Edith Stein. Manila: D La Salle University Press.
2002. Critique of Historical Theory. Manila: De La Salle University Press.
46 Malay Tomo 29 Blg. 2

Mga Review Article at Book Review

1971-72. Review of Le Hasard et la Necessite, by Jacques Monod. Sophia 1.
1983. Review of Kasaysayan ng Komedya sa Filipinas, 1766-1982, by Nicanor G. Tiongson. DLSU Dialogue 18.
1986. Review of Critique de la Raison Dialectique [vol. 2], by Jean-Paul Sartre. Karunungan 3.
Mga Akda sa Gradwadong Paaralan
1956. The Will and Its Relation to Divine Causality and Knowledge. Master’s thesis, University of Santo Tomas.
1965. L’ide’e de la Liberte’ participe’e Dans la Philosophie de Louis Lavelle [The Idea of Participated Liberty in the
Philosophy of Louis Lavelle]. Doctoral dissertation, Universite’ de Fribourg.