Anna Kycia

Psychologia ITS
Numer indeksu: 12102
Semestr 9
Collegium Humanum

Przedmiot: Elementy prawa dla psychologów.

Wykładowca: mgr Wojciech Chrzanowski

Praca na zaliczenie

Tajemnica zawodowa psychologa.

Tajemnica zawodowa to jedna z immanentnych cech zawodów zaufania publicznego.

Tajemnica zawodowa zawodu psychologa ma umożliwić nawiązanie prawidłowego kontaktu
z klientem i przeprowadzenie nieskrępowanego procesu diagnostycznego oraz
terapeutycznego.
Pojawiają się jednak pytania, dotyczące tajemnicy zawodowej, jeśli w sprawach rodzinnych
lub karnych powoływany jest jako świadek psycholog. Czy psycholog może odmówić
składania wyjaśnień, ze względu na swoją tajemnicę zawodową? Czy jest obowiązkiem
psychologa zgłoszenie podejrzenia popełnienia przestępstwa, o którym dowiedział się
udzielając pomocy psychologicznej klientowi?

Przepisy prawa określają obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej przez psychologa.

Art. 49 Konstytucji brzmi: „zapewnia się wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się.
Ich ograniczenie może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie i w sposób
określony”. Artykuł ten uzupełnia art. 51 ust. 1 Konstytucji, który mówi, że tylko ustawa
zobowiązuje żeby ujawnić informacje dotyczące jego osoby.

W zawodzie psychologa jest szczególnie ważne odpowiednie spełnianie obowiązków

zawodowych. Art. 14 ustawy o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym
psychologów określa nakaz, żeby zachować w tajemnicy informacje dotyczące klienta, jakie
uzyskało się wykonując zawód.
Pracy terapeutycznej wymagają zwykle uzależnienia, które często prowadzą do problemów z
prawem (nieuprawnione posiadanie narkotyków to przestępstwo, zdobywanie środków na
narkotyki skłania, żeby popełniać czyny zabronione). Terapia może być finansowana ze
środków publicznych lub prywatnych osoby uzależnionej.
Na podstawie rozporządzenia ministra zdrowia określającego wykaz specjalności lekarskich i
zawodów niemedycznych, które dają prawo do prowadzenia rehabilitacji oraz leczenia osób
uzależnionych uprawnienia takie ma lekarz medycyny rodzinnej, lekarz psychiatra oraz
psychiatra dzieci i młodzieży. Natomiast uprawnienia do rehabilitacji osób uzależnionych ma
pedagog i psycholog. W przypadku prowadzenia terapii przez lekarza oraz lekarza dentysty
(art. 40), mają zastosowanie przepisy ustawy o ochronie zdrowia psychicznego (art. 50 i n.).
Osoba uzależniona również korzystać z pomocy psychoterapeuty, a nie każdy
psychoterapeuta jest psychologiem. Nie ma aktów prawnych regulujących tajemnicę
zawodową psychoterapeuty. Tajemnica zawodowa psychoterapeuty opisana jest w kodeksach
etycznych stowarzyszeń i towarzystw psychoterapii, ale nie nabierają one rangi ustawowej.

Zakres pracy psychologa obejmuje świadczenie usług psychologicznych, w tym udzielanie

pomocy psychologicznej, orzekanie, psychoterapię, opiniowanie i diagnozę psychologiczną.
Jak mówi wyżej wskazana ustawa, osoby pracujące w zawodzie psychologa oraz
psychologowie-stażyści z mocy prawa muszą należeć do samorządu zawodowego, który
tworzą. Wpis na listę psychologów jednej z Regionalnych Izb Psychologów jest warunkiem
koniecznym do uzyskania prawa wykonywania zawodu psychologa. Z kolei wpis będzie tylko
możliwy po spełnieniu określonych wymogów. Między innymi konieczne jest odbycie po
zdobyciu dyplomu psychologa stażu zawodowego, który odbędzie się pod merytorycznym
nadzorem psychologa. W trakcie stażu weryfikowane są kwalifikacje a tym samym
przeprowadzana jest selekcja osób, które starają się otrzymać prawo do wykonywania zawodu
psychologa. Prawo do świadczenia usług psychologicznych ma dopiero osoba, która
odbędzie i zaliczy staż zawodowy.
Obowiązkiem psychologa jest informowanie klienta za każdym razem, jaki jest cel, przebieg i
wyniki postępowania oraz o tym, w jaki sposób będą one udostępniane. Co więcej psycholog
powinien uzyskać od klienta akceptację tych czynności.
Zgodnie z art. 14 ustawy o zawodzie psychologa, jego obowiązkiem jest zachowanie w
tajemnicy informacji dotyczących klienta, jakie psycholog zdobył wykonując swój zawód.
Jest to szeroko ujęty zakres obowiązywania tajemnicy psychologa i obejmują oprócz
wiadomości związanych ze stanem zdrowia psychicznego klienta również inne informacje,
jakie uzyska psycholog, np. dotyczące sytuacji finansowej lub życia rodzinnego. Zwłaszcza
informacja, że klient korzysta z usług psychologa, objęta jest tajemnicą. Warto zauważyć, że
wszelkie informacje o kliencie, bez względu na to, w jaki sposób psycholog je zdobył,
prowadząc działalność psychologiczną, i niezależnie od tego, jak zostały one utrwalone objęte
są one tajemnicą. Psycholog może zdobywać informacje nie tylko od klienta, ale również od
osób trzecich, a utrwalone mogły one zostać jako protokół, notatka, obraz lub nagranie
dźwiękowe. Wszystko to objęte jest tajemnicą. Obowiązek przestrzegania tajemnicy pojawia
się, jeśli stwierdzi się związek pomiędzy uzyskanymi informacjami a wykonywanym
zawodem. Nawet jeśli uzyskane przez psychologa informacje nie były zgodne z wolą klienta,
ale zdobyte wbrew tej woli. Można stwierdzić podobieństwo tajemnicy, jaką objęty jest radca
prawny do tajemnicy zawodowej psychologa. Oba zawody mają podobny charakter i są
podobnie regulowane
ustawowo. Tezy orzeczeń Sądu Najwyższego dotyczą też tajemnicy zawodowej psychologa.

Jedną z głównych zasad zachowania tajemnicy psychologa jest kazuistyka w nauczaniu czyli
omówienie problemu przez wyliczenia znanych przypadków czy przykładów. Drugą zasadą
jest ochrona dokumentacji klienta. Trzecią zasadą zachowania tajemnicy zawodowej
psychologa jest to, że jest ona nieograniczona czasowo. Psycholog ma obowiązek zachowania
tajemnicy, nawet jeśli przestanie on wykonywać swój zawód, stracił prawo do jego
wykonywania, a nawet w sytuacji utraty życia przez klienta, czyli po jego śmierci.

Na podstawie art. 50 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego psycholog ma obowiązek

zachować tajemnicę wszystkiego, czego się dowie, wykonując czynności, jakie przewiduje ta
ustawa. W tym przypadku mamy do czynienia z bezwzględnym rodzajem tajemnicy, czyli
nawet sąd i prokurator nie mogą z niej zwolnić psychologa. Wprowadzono zakaz
przesłuchiwania osób, które są zobowiązane zachować tajemnicę w roli świadków na
okoliczność przyznania się osoby, która ma zaburzenia psychiczne do popełnienia czynu
zabronionego pod groźbą kary. W orzecznictwie uznaje się, że wszystkie osoby działające w
ochronie zdrowia psychicznego objęte są tajemnicą określoną w tej ustawie. W związku z
tym, nie tylko lekarz psychiatra, ale również psycholog ma obowiązek zachować w tajemnicy
wszystko, czego się dowie wykonując czynności, jakie wynikają z ustawy o ochronie zdrowia
psychicznego. Warto dodać, że obowiązek tajemnicy odnosi się nie tylko do osób, u których
stwierdzono zaburzenia psychiczne, ale do wszystkich, które były badane i leczone w trybie
tej ustawy.
Co więcej obowiązek przestrzegania tajemnicy zawodowej widnieje też w kodeksach
etycznych. Wynika to z tego, że klient musi mieć przekonanie, że to o czym mówi i robi
terapeuta zachowa tylko dla siebie, potrzebne jest zaufanie do terapeuty, i nie obawiał się
rozmów o trudnościach.
Nawet w okolicznościach, kiedy kontakt klienta z psychologiem nie jest dobrowolny,
psycholog nie jest zwolniony z tego, żeby jego szanować prawa i godność. Dotyczy to
sytuacji w jakich znalazły się osoby odbywające przymusowe leczenie psychiatryczne lub
niepełnoletnie osoby uzależnione. W przypadku małoletnich rodzice muszą wyrazić zgodę na
udział w terapii. Psycholog nie powinien jednak przekazywać rodzicom ze szczegółami
sprawozdania z terapii. Rolą psychologa w takiej sytuacji jest poinformowanie dziecka, że
będzie rozmawiał z rodzicami i przekazanie im ogólnych wskazówek oraz zaleceń. Aby
stworzyć właściwe warunki do procesu terapeutycznego, klient musi czuć się bezpiecznie w
kontakcie z psychologiem. Z kolei terapeuta musi być obiektywny i bezstronny, zwracając
przy tym uwagę czy istnieje konflikt ról i interesów. Obowiązkiem psychologa jest
dostarczanie pacjentowi prawdziwych informacji w wyczerpujący sposób, powstrzymując się
przy tym od podtrzymywania oczekiwań, które nie są realistyczne. Wówczas klient będzie
mógł podjąć świadomą decyzję, co do korzystania z usług psychologa. Jeśli psycholog nie jest
w stanie pozostać bezstronny, zobowiązany jest do zakończenia współpracy z określonym
klientem.
Istnieją sytuacje, kiedy psycholog jest zwolniony z tajemnicy zawodowej. Określa to ustawa o
zawodzie psychologa. Psycholog jest zwolniony z zachowania tajemnicy zawodowej w
sytuacji poważnego zagrożenia życia klienta lub innych osób, albo kiedy stanowią o tym
przepisy innych ustaw (czyli w przypadku zwolnienia z tajemnicy).
Warto dodać, że 02.12.2018 r. Walne Zgromadzenie Delegatów Polskiego Towarzystwa
Psychologicznego zatwierdziło treść Kodeksu Etycznego Psychologa, który mówi, że
psycholog nie jest zobowiązany do utrzymania tajemnicy zawodowej w sytuacji poważnego
zagrożenia życia lub zdrowia osób, albo kiedy stanowią o tym przepisy prawa powszechnego.
Przykładowo ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie zwalnia psychologa z
obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej. Zgodnie z tą ustawą (art. 12 § 1), psycholog
powinien jak najszybciej zawiadomić policję albo prokuraturę, jeśli wykonując obowiązki
zawodowe ma podejrzenia, że zostało popełnione ścigane z urzędu przestępstwo, w którym
miała miejsce przemoc w rodzinie albo zostały popełnione nadużycia w stosunku do dzieci.
Zarazem rolą terapeuty jest udzielić klientowi pomocy, która będzie adekwatna do sytuacji, i
zachęcić go, żeby wziął odpowiedzialność za swoje czyny i krzywdy, jakie wyrządził innym.
Osoby, które są świadkami użycia przemocy w rodzinie, mają obowiązek zawiadomienia
policji, prokuratury albo inny podmiot działający na rzecz przeciwdziałania przemocy w
rodzinie.
Art. 240 § 1 określa, że osoba, która ma wiarygodną wiadomość o karalnym przygotowaniu,
usiłowaniu popełnienia czynu zabronionego lub jego popełnieniu, który jest określony w art.
118, 127, 128, 130, 140, 148, 163, 166 albo 252 i nie zawiadomi niezwłocznie organu
zajmującego się ściganiem przestępstw, może być ukarany karą pozbawienia wolności do lat
3.

Również prokurator lub sąd mogą zwolnić psychologa z tajemnicy zawodowej. Art. 180 § 1
kodeksu postępowania karnego określa, że osoby które obowiązuje tajemnica zawodowa ze
względu na wykonywany przez nie zawód, mają prawo odmówić składania zeznań w ramach
okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, z wyjątkiem kiedy zostaną one zwolnione
z tego obowiązku przez sąd albo prokuratora, jeśli ustawy szczegółowe nie stanowią inaczej.
Przy czym istnieje koniczny argument, żeby zwolnić z tajemnicy zawodowej, jest nim
uznanie, że zeznania psychologa objęte poufnością są konieczne, do właściwego
wyrokowania w sprawie. Art. 180 § 2 określa, że jeśli jest to konieczne dla dobra wymiaru
sprawiedliwości, a zarazem nie ma możliwości ustalenia okoliczności w oparciu o inne
dowody, to można przesłuchać osoby zobowiązane do zachowania tajemnicy zawodowej na
temat faktów objętych tajemnicą.
Przy czym w procedurze karnej są musi wydać postanowienie o zwolnieniu z tajemnicy
zawodowej wyłącznie w formie pisemnego postanowienia. Istnieje możliwość odwołania się
od postanowienia prokuratora do prokuratora nadrzędnego (art. 302 kpk – norma dotycząca
zażalenia). Natomiast nie można się odwołać od postanowienia sądu.

Natomiast policja nie może zwolnić psychologa z tajemnicy zawodowej. Psycholog jest
zwolniony z obowiązku przekazywania organom ścigania żadnych informacji, czy też notatek
z sesji pacjenta.
Jeśli chodzi o proces cywilny, to na podstawie art. 261 § 2 kodeksu postępowania cywilnego,
psycholog nie musi udzielać odpowiedzi na pytania, jeśli złamałby przy tym ważną tajemnicę
zawodową. W kodeksie postępowania cywilnego psycholog nie może być zwolniony z
zachowania tajemnicy zawodowej, przez organy procesowe. Czyli psycholog powinien
odmówić udzielania odpowiedzi na pytania, dotyczące kwestii objętych tajemnicą zawodową
psychologa. Psycholog powinien więc powołać się na konieczność zachowania tajemnicy
(ustawy i kk) i precyzyjnie wyartykułować chęć skorzystania z odmowy złożenia zeznania.
Analiza przepisów, które dotyczą tajemnicy zawodowej prowadzi do przekonania, że brakuje
w nich jasności i precyzyjności. Nie znaczy to bynajmniej, że można je interpretować z
sposób który byłby niezgodny z interesem jednostki.
W ustawie o zawodzie psychologa brak jak zapisu o zniesieniu tajemnicy zawodowej na
prośbę klienta. Psycholog nie może być zwolniony z tajemnicy zawodowej przez osobę,
której udziela pomocy psychologicznej. W związku z tym, nawet na prośbę klienta psycholog
nie może składać zeznań w trakcie rozprawy sądowej na okoliczność, która podlega tajemnicy
zawodowej, jeżeli nie zwolni go z niej właściwy organ.
Psycholog nie jest zobligowany, żeby odpowiadać na pytania radcy prawnego, adwokata ani
prawnika, czy udziela pomocy psychologicznej określonej osobie, ani udzielać żadnych
szczegółowych informacji na ten temat.

Psycholog jest odpowiedzialny, jeśli naruszy tajemnicę zawodową. Każdy członek samorządu
za naruszenie odpowiedzialności podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej, jeśli
postępowanie zostanie wszczęte w okresie 3 lat od popełnienia czynu i odbywa się przed
Regionalną Komisją Dyscyplinarną. Zanim sprawa zostanie wniesiona do Regionalnej
Komisji Dyscyplinarnej, zostaje przeprowadzone postępowanie przygotowawcze. W jego
trakcie Regionalny Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej zbiera potrzebne informacje od
osób oraz instytucji. Bez względu na wyniki tego postępowania, sprawa zostaje wniesiona
najpóźniej 90 dni od dat, kiedy wpłynął wniosek. Według przepisów prawa, przewidziane są
kary dyscyplinarne, od upomnienia, poprzez naganę z ostrzeżeniem, aż do zawieszenia prawa
wykonywania zawodu od 3 miesięcy do roku. Najsurowsza kara to pozbawienie prawa
wykonywania zawodu.
Niestety funkcjonowanie samorządu psychologów nie jest zbyt sprawne, a odpowiedzialność
psychologów staje się iluzoryczna. Zdarza się na przykład, że nawet osoby pozbawione prawa
do wykonywania zawodu, nadal wykonują czynności zawodowe. Niedobry wpływ na jakość
pomocy psychologicznej może mieć świadomość swojego rodzaju bezkarności. W związku z
tego rodzaju problemami Polskie Towarzystwo Psychologiczne kieruje pisma do
ustawodawcy. Mimo, że ustawa o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym
psychologa z 8 czerwca 2001 r., weszła w życie w 2006 r. , ale nadal nie powstały do niej
przepisy wykonawcze, ani nie powołano samorządu.

Pozostaje opierać się na przepisach kodeksu cywilnego, na gruncie którego odpowiedzialność

psychologa może przybrać dwie formy. Pierwsza z nich – kontraktowa, ma źródło w
nieprawidłowym wykonaniu umowy zawartej między psychologiem a klientem, lub w
związku z nie wykonaniem tej umowy. Druga – deliktowa, wynikająca z tak zwanego czynu
zabronionego, zgodnie z zasadą obowiązku naprawienia winy wyrządzonej drugiej osobie.
Z kolei jeśli chodzi o odpowiedzialność karną psychologa, to można jej dochodzić w
ograniczonym stopniu. Odpowiedzialność karna dotyczy osób, które popełniły czyn
zabroniony pod groźbą kary przez ustawę, która obowiązywała w momencie kiedy czyn ten
został popełniony. Przy czym społeczna szkodliwość tego czynu musi być wyższa niż
znikoma, a sprawcy może być przypisana wina oraz bezprawność. Przykładowo
przestępstwem jakie może popełnić psycholog prowadząc swoją działalność zawodową, to:
1. narażenie człowieka na niebezpieczeństwo (art. 160 kk)
2. nieudzielenie pomocy (art. 162 kk)
3. spowodowanie co najmniej lekkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 156 kk i art. 157 kk).
Jest mało prawdopodobne, aby naruszenie tajemnicy zawodowej przez psychologa
skutkowało popełnieniem któregoś z powyższych przestępstw. Ewentualnie można rozważać
odpowiedzialność psychologa z art. 233 kk, za składanie fałszywych zeznań przez zatajanie
prawdy lub mówienie nieprawdy.
Obowiązki zachowania pewnych informacji w tajemnicy zawarte w aktach normatywnych
pozwalają na realizację norm, które wynikają z Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
zwłaszcza zawartych w następujących artykułach:
1. Art. 30 30 (przyrodzona i niezbywalna godność człowieka)
2. Art. 31 (ochrona prawna wolności człowieka)
3. Art. 47 (prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci
i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym)
4. Art. 51 (prawo do zachowania w tajemnicy informacji dotyczących
swojej osoby)
Informacje, jakie klienci przekazują psychologom, kiedy wykonują oni swój zawód są
chronione przez przepisy prawa w daleko idącym stopniu. W sytuacji podejrzenia popełnienia
przestępstwa, albo zagrożenie dobra dziecka decyzję o ingerencji w sferę chronioną tajemnicą
zawodową podejmują organa państwa. Jeśli psycholog zostanie powołany w charakterze
świadka, sąd lub prokurator decydują o uchyleniu tajemnicy zawodowej.

Przypisy:
1. Rusinek M. (2007) Tajemnica zawodowa i  jej ochrona w  polskim procesie karnym,
Warszawa.
2. Syroka-Marczewska K. Tajemnica zawodowa psychologa w: Serwis Informacyjny
Uzależnienia nr 1 (89) 2020, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii,
Warszawa
3. www.ptp.org.pl