MOÂN HOÏC

ĐỘNG LỰC HỌC NƯỚC

DƯỚI ĐẤT
MOÂN HOÏC CHUYEÂN NGAØNH
SỐ TÍN CHỈ: 2 (30 TIẾT LYÙ THUYEÁT)

GV PHUÏ TRAÙCH: TS. NGOÂ MINH THIEÄN

Khoa Địa Chất, ĐH.KHTN
Email: nmthien@hcmus.edu.vn
DÑ: 0909554953
 NOÄI DUNG MOÂN HOÏC

„ CHƯƠNG 1: MỞ ĐẦU (1 TIẾT)

„ CHÖÔNG 2: KHAÙI NIEÄM VEÀ THAÁM VAØ CAÙC ÑÒNH LUAÄT CÔ BAÛN (3
TIẾT)

„ CHÖÔNG 3: CAÙC PHÖÔNG TRÌNH VI PHAÂN VAÄN ÑOÄNG

(4 TIẾT)

„ CHÖÔNG 4: VAÄN ÑOÄNG OÅN ÑÒNH CUÛA NÖÔÙC DÖÔÙI ÑAÁT (4

TIẾT)

„ CHƯÔNG 5: VAÄN ÑOÄNG KHOÂNG ỔN ÑÒNH CUÛA NDÑ (4

TIẾT)

„ CHÖÔNG 6: VAÄN ÑOÄNG CUÛA NÖÔÙC DÖÔÙI ÑAÁT TRONG VUØNG XAÂY DÖÏNG
CAÙC COÂNG TRÌNH THUÛY LÔÏI (4 TIẾT)

„ CHÖÔNG 7: XAÙC ÑÒNH CAÙC THOÂNG SOÁ ÑÒA CHAÁT THUÛY VAÊN THEO TAØI
LIEÄU THÍ NGHIEÄM NGOAØI TRÔØI (4 TIẾT)

„ CHƯƠNG 8: TÍNH TOAÙN TRỮ LƯỢNG NƯỚC DƯỚI ĐẤT (2

TIẾT)
CHƯƠNG 1: MỞ ĐẦU

‟ Giôùi thieäu moân hoïc

‟ Lòch söû phaùt trieån moân hoïc
‟ Phaïm vi öùng duïng cuûa moân hoïc
‟ Taøi lieäu tham khaûo
CHÖÔNG 2: KHAÙI NIEÄM VEÀ THAÁM VAØ
CAÙC ÑÒNH LUAÄT CÔ BAÛN
2.1. Khaùi nieäm veà hieän töôïng thaám

2.2. Caùc tính chaát vaät lyù cuûa moâi tröôøng loã hoång vaø chaát
loûng thaám

2.3. Caùc yeáu toá thuûy ñoäng löïc cuûa doøng thaám

2.4. Toác ñoä thaám ‟ ñònh luaät ñacxi

2.5. Giôùi haïn aùp duïng ñònh luaät ñacxi.

2.6. Caùc ñònh luaät thaám khoâng ñöôøng thaúng

2.7. Doøng moät chieàu, doøng hai chieàu vaø doøng khoâng gian
 CHÖÔNG 3: CAÙC PHÖÔNG TRÌNH VI
PHAÂN VAÄN ÑOÄNG

3.1. Phöông trình lieân tuïc

3.2. Phöông trình doøng phaúng ngang khoâng aùp

3.3. Phöông trình ñoäng thaùi ñaøn hoài cuûa doøng thaám:

3.4. Ñieàu kieän bieân giôùi cuûa doøng thaám

 CHÖÔNG 4: VAÄN ÑOÄNG OÅN ÑÒNH CUÛA
NÖÔÙC DÖÔÙI ÑAÁT

„ 4.1. Khaùi nieäm

„ 4.2. Vaän ñoäng oån ñònh cuûa nöôùc döôùi ñaát trong caùc lôùp ñoàng
nhaát
„ 4.3. Vaän ñoäng oån ñònh cuûa nöôùc döôùi ñaát trong caùc lôùp
khoâng ñoàng nhaát.
„ 4.4. Vaän ñoäng oån ñònh cuûa nöôùc döôùi ñaát ñeán caùc coâng trình
thu nöôùc
 CHƯÔNG 5: VAÄN ÑOÄNG KHOÂNG ỔN
ÑÒNH CUÛA NÖÔÙC DÖÔÙI ÑAÁT

„ 5.1. Phöông trình Buxinet (Boussinesq J.) ñoái vôùi doøng

phaúng moät chieàu
„ 5.2. Phöông trình sai phaân höõu haïn vaän ñoäng khoâng oån ñònh
cuûa nöôùc ngaàm
„ 5.3. Phöông trình vi phaân vaän ñoäng khoâng oån ñònh cuûa nöôùc
döôùi ñaát ñeán caùc loã khoan
„ 5.4. Taùc duïng giöõa caùc loã khoan khi vaän ñoäng khoâng oån ñònh
 CHÖÔNG 6: VAÄN ÑOÄNG CUÛA NÖÔÙC
DÖÔÙI ÑAÁT TRONG VUØNG XAÂY DÖÏNG
CAÙC COÂNG TRÌNH THUÛY LÔÏI

„ 6.1. Cô sôû lyù thuyeát thuûy ñoäng löïc cuûa doøng thaám döôùi moùng ñaäp

„ 6.2. Doøng thaám döôùi moùng ñaäp

„ 6.3. Doøng thaám voøng qua vai ñaäp

CHÖÔNG 7: XAÙC ÑÒNH CAÙC THOÂNG SOÁ
ÑÒA CHAÁT THUÛY VAÊN THEO TAØI LIEÄU
THÍ NGHIEÄM NGOAØI TRÔØI

„ 7.1. Xaùc ñònh caùc thoâng soá theo taøi lieäu huùt nöôùc töø caùc loã
khoan khi ñoäng thaùi oån ñònh.

„ 7.2. Xaùc ñònh caùc thoâng soá ñòa chaát thuûy vaên theo taøi lieäu
huùt nöôùc khi ñoäng thaùi khoâng oån ñònh
 CHƯƠNG 8: TÍNH TOAÙN TRỮ LƯỢNG
NƯỚC DƯỚI ĐẤT

„ 8.1. Tröõ löôïng tónh

„ 8.2. Tröõ löôïng ñoäng

„ 8.3. Tröõ löôïng tieàm naêng

„ 8.4. Tröõ löôïng khai thaùc

„ 8.5. Tính toaùn tröõ löôïng cuûa 1 baõi gieáng vaø döï baùo haï thaáp
möc nöôùc
 CHƯƠNG 9: MOÂ HÌNH DOØNG CHAÛY
NƯỚC DƯỚI ĐẤT

„ 9.1. Cô sôû lyù thuyeát

„ 9.2. Moâ hình khaùi nieääm

„ 9.3. Caùc böôùc xaây döïng moâ hình doøng chaûy NDÑ
CHƯƠNG 1: MỞ ĐẦU

‟ Giôùi thieäu moân hoïc

‟ Lòch söû phaùt trieån moân hoïc
‟ Moái lieân heä vôùi caùc khoa hoïc khaùc
‟ Phaïm vi öùng duïng cuûa moân hoïc
‟ Taøi lieäu tham khaûo
 GIÔÙI THIEÄU MOÂN HOÏC

Ñoäng löïc nöôùc döôùi ñaát laø khoa hoïc nghieân cöùu söï vaän ñoäng cuûa
nöôùc döôùi ñaát. Trong chuyeân ngaønh ñaøo taïo Ñòa chaát thuûy vaên ‟ Ñòa
chaát coâng trình, Ñoäng löïc nöôùc döôùi ñaát laø moân hoïc kyõ thuaät cô sôû,
nhöng ñoàng thôøi cuõng laø moân hoïc chuyeân moân. Nhöõng hieåu bieát veà
Ñoäng löïc nöôùc döôùi ñaát laø cô sôû ñeå nghieân cöùu caùc moân hoïc khaùc nhö:
Phöông phaùp ñieàu tra ñòa chaát thuûy vaên, Ñòa chaát coâng trình, Ñòa chaát
thuûy vaên khoaùng sản vaø Tính Toaùn Ñòa chaát thuûy vaên ( tính toaùn thaùo
khoâ, cung caáp nöôùc vaø caûi taïo ñaát noâng nghieäp…)
 SƠ LƯỢC LÒCH SÖÛ PHAÙT TRIEÅN MOÂN HOÏC

„ Năm 1750 Loâmoânoâxov ñaõ vieát “Nöôùc döôùi ñaát lieân heä chaët cheõ vôùi ñaát
ñaù quaây quanh, nöôùc döôùi ñaát laø dung dòch töï nhieân ôû traïng thaùi tuaàn
hoaøn lieân tuïc”.
„ Naêm 1783 Becnoulli trong taùc phaåm “Thuûy ñoäng löïc hoaëc lyù thuyeát veà
löïc vaø söï vaän ñoäng cuûa chaát loûng”. OÂng ñaõ ñöa ra phöông trình vaän
ñoäng cuûa nöôùc- phöông trình Becnoulli.
„ Naêm 1856 nhaø thuûy löïc ngöôøi Phaùp Ñac xi ñaõ nghieân cöùu hieän töôïng
thaám cuûa nöôùc döôùi ñaát trong moâi tröôøng loå hoång, treân cô sôû thöïc
nghieäm oâng ñaõ xaùc ñònh ñöôïc ñònh luaät thaám cô baûn ‟ Quy luaät Ñacxi.
Treân cô sôû naøy Ñupui J, moät kó sö Phaùp ñaõ aùp duïng ñeå giaûi moät soá vaán
ñeà thöïc teá nhö tính toaùn löu löôïng doøng ngaàm töï nhieân cuûa doøng ngaàm
vaø doøng chaûy vaøo coâng trình khai thaùc nöôùc
 SƠ LƯỢC LÒCH SÖÛ PHAÙT TRIEÅN MOÂN HOÏC

„ Năm 1943, Kamenski G.N cho xuaát baûn quyeån saùch giaùo khoa “Ñoäng löïc
hoïc nöôùc döôùi ñaát” ñaàu tieân ôû Lieân Xoâ
Trong Ñoäng löïc nöôùc döôùi ñaát, ñoàng thôøi vôùi vieäc nghieân cöùu lyù
thuyeát vaän ñoäng oån ñònh caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ phaùt trieån lyù thuyeát vaän
ñoäng khoâng oån ñònh.
Nhöõng vaán ñeà veà lyù thuyeát vaän ñoäng khoâng oån ñònh ñaõ ñöôïc
Boussinesq nghieân cöùu ñaàu tieân (1904). OÂng ñaõ thaønh laäp phöông trình vi
phaân vaän ñoäng khoâng oån ñònh cuûa doøng nöôùc döôùi ñaát maø hieän nay phöông
trình ñoù vaãn ñöôïc coi nhö phöông trình vi phaân cô baûn cuûa vaän ñoäng khoâng
oån ñònh cuûa nöôùc döôùi ñaát, Kamenxki G.N. ñaõ thaønh laäp phöông trình sai
phaân höõu haïn, coøn Theis ñaõ nghieân cöùu lyù thuyeát vaän ñoäng khoâng oån ñònh
cuûa doøng toûa tuï. Nhöõng quy luaät Theis neâu ra ñaõ ñöôïc Muskat (1937),
Jacob (1940 ‟ 1945), Hantush (1955), Jodd (1960) tieáp tuïc phaùt trieån vaø keát
quaû ñaõ xaây döïng ñöôïc nhöõng phöông trình bieåu dieãn vaän ñoäng khoâng oån
ñònh cuûa nöôùc döôùi ñaát ñeán caùc loã khoan khai thaùc nöôùc.
 SƠ LƯỢC LÒCH SÖÛ PHAÙT TRIEÅN MOÂN HOÏC

„ Giaùo trình Ñoäng löïc nöôùc döôùi ñaát ñaõ ñöôïc giaûng daïy cho ngaønh ñòa chaát thuûy
vaên ‟ ñòa chaát coâng trình ôû caùc tröôøng Ñaïi hoïc Baùch khoa Haø Noäi vaø Ñaïi hoïc
Moû ‟ Ñòa chaát töø naêm 1960. Giaùo trình naøy cuõng ñöôïc giaûng daïy ôû Tröôøng Ñaïi
hoïc Khoa Hoïc Töï nhieân Tp.HCM (Ñaïi hoïc Toång Hôïp TP.HCM tröôùc ñaây) töø
1979 cho ñeán nay. GS Nguyeãn Kim Cöông laø ngöôøi ñaàu tieân soaïn baøi giaûng cho
moân hoïc naøy ôû nöôùc ta.
„ ÔÛ Vieät Nam, khoa hoïc ñòa chaát thuûy vaên noùi chung vaø Ñoäng löïc nöôùc döôùi ñaát
noùi rieâng chæ ñöôïc chuù yù töø khi mieàn Baéc ñöôïc giaûi phoùng (1954) vaø ñaëc bieät laø
sau khi ñaát nöôùc ñöôïc thoáng nhaát (1975). Do yeâu caàu phaùt trieån cuûa neàn kinh teá
quoác daân nhö xaây döïng caùc thaønh phoá, caùc khu coâng nghieäp, xaây döïng nhöõng
vuøng kinh teá môùi, moû môùi, v.v.... yeâu caàu phaûi nghieân cöùu caùc quy luaät vaän ñoäng
cuûa nöôùc döôùi ñaát ñeå tính toaùn tröõ löôïng khai thaùc cung caáp cho sinh hoaït, cho
caùc khu coâng nghieäp vaø töôùi cho nhöõng vuøng ñaát môùi khai phaù, cuõng nhö tính
toaùn löôïng nöôùc chaûy vaøo moû khi khai thaùc moû....
 MOÁI LIEÂN HEÄ GIÖÕA MOÂN HOÏC VÔÙI CAÙC
MOÂN HOÏC KHAÙC
„ Ñoäng löïc nöôùc döôùi ñaát lieân heä chaët cheõ vôùi caùc khoa hoïc töï nhieân nhö :
ñòa chaát, khí töôïng, thuûy vaên, ñòa maïo; vì nhöõng nhaân toá vaø caùc quaù trình
töï nhieân ñöôïc caùc khoa hoïc ñoù nghieân cöùu, coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán söï
vaän ñoäng cuûa nöôùc döôùi ñaát.

„ Ñieàu kieän theá naèm, ñoä thaám nöôùc cuûa ñaù chöùa nöôùc cuõng nhö ñieàu kieän
cung caáp vaø thoaùt cuûa nöôùc döôùi ñaát laø nhöõng nhaân toá ñòa chaát chuû yeáu
aûnh höôûng ñeán söï vaän ñoäng cuûa nöôùc döôùi ñaát. Trong caùc taàng chöùa
nöôùc naèm noâng, ví duï trong caùc traàm tích aluvi cuûa caùc soâng, nöôùc döôùi
ñaát coù beà maët töï do, ñöôïc goïi laø nöôùc döôùi ñaát khoâng aùp. Neáu trong taàng
chöùa nöôùc coù nhöõng thaáu kính hoaëc caùc lôùp caùch nöôùc, thì ôû nhöõng khu
vöïc ñoù phaùt sinh aùp löïc treân maùi cuûa taàng chöùa nöôùc. Nöôùc trong nhöõng
taàng chöùa nöôùc naèm saâu thöôøng laø nöôùc coù aùp.
 MOÁI LIEÂN HEÄ VÔÙI CAÙC MOÂN HOÏC KHAÙC

„ Caùc nhaân toá khí töôïng raát coù aûnh höôûng ñeán ñieàu kieän cung caáp vaø vaän
ñoäng cuûa nöôùc döôùi ñaát. Trong mieàn aåm öôùt, ôû ñaây löôïng möa vöôït quaù
löôïng boác hôi, thì xaûy ra söï boå sung tröõ löôïng nöôùc döôùi ñaát do nöôùc
möa thaám xuoáng hoaëc do nöôùc maët. ÔÛ nhöõng mieàn khoâ haïn, löôïng boác
hôi lôùn hôn löôïng möa, löu löôïng doøng maët coù giaù trò nhoû, nöôùc ngaàm seõ
coù xu höôùng chaûy ra phía maët ñaát.
„ Söï lieân heä giöõa caùc taàng chöùa nöôùc vôùi nöôùc soâng vaø bieån coù yù nghóa raát
lôùn ñeán söï vaän ñoäng cuûa nöôùc döôùi ñaát. Ví duï, soâng veà muøa kieät laø nôi
thoaùt cuûa nöôùc döôùi ñaát, coøn veà muøa luõ ‟ soâng coù theå laø nguoàn cung caáp
cho nöôùc döôùi ñaát.
„ Ñoäng löïc nöôùc döôùi ñaát coù lieân heä chaët cheõ vôùi caùc moân toaùn, lyù. Toaùn
cao caáp, lyù thuyeát caùc phöông trình toaùn ‟ lyù, thuûy ñoäng löïc hoïc vaø cô
hoïc chaát loûng laø cô sôû ñeå nghieân cöùu ñònh löôïng caùc quy luaät vaän ñoäng
cuûa nöôùc döôùi ñaát, tìm lieân heä toaùn hoïc giöõa caùc yeáu toá cuûa söï vaän ñoäng
vaø caùc nhaân toá gaây ra vaän ñoäng.
 PHAÏM VI ÖÙNG DUÏNG

„ Trong cung caáp nöôùc vaø quy hoaïch söû duïng taøi nguyeân NDÑ,
ngöôøi ta duøng nhöõng kieán thöùc cuûa Ñoäng löïc nöôùc döôùi ñaát ñeå xaùc ñònh
tröõ löôïng thieân nhieân hoaëc tröõ löôïng khai thaùc cuûa nöôùc döôùi ñaát, xaùc
ñònh löu löôïng cuûa caùc loã khoan, quy hoaïch khai thaùc beàn vöõng NDÑ…
„ Khi xaây döïng thuûy lôïi, duøng caùc phöông trình vaän ñoäng cuûa nöôùc
döôùi ñaát cho pheùp xaùc ñònh löôïng nöôùc hoà bò toån thaát thoâng qua vieäc
khaûo saùt hieän töôïng thaám döôùi moùng ñaäp vaø thaám voøng qua vai ñaäp, laøm
saùng toû aûnh höôûng cuûa quaù trình thaám ñoái vôùi ñoä oån ñònh cuûa ñaát ñaù ôû
moùng ñaäp, döï ñoaùn khu vöïc baùn ngaäp trong vuøng aûnh höôûng cuûa hoà
chöùa.
„ Trong nhöõng vuøng töôùi, söû duïng nhöõng kieán thöùc cuûa Ñoäng löïc
nöôùc döôùi ñaát ñeå xaùc ñònh toån thaát thaám töø caùc keânh töôùi, xaùc laäp söï caân
baèng nöôùc ngaàm ôû khu vöïc töôùi, tính toaùn tieâu chuaån töôùi.
 PHAÏM VI ÖÙNG DUÏNG
„ Trong lónh vöïc thaùo khoâ, ngöôøi ta duøng nhöõng phöông trình cuûa
Ñoäng löïc nöôùc döôùi ñaát ñeå thieát keá thaùo khoâ ñaàm laày vaø nhöõng khu vöïc
laày hoùa vaø ñeå tính toaùn caùc coâng trình thoaùt nöùôc khaùc.

„ Trong khai thaùc moû, döïa treân cô sôû phaân tích ñieàu kieän ñòa chaát
thuûy vaên khoaùng saûn vaø aùp duïng caùc phöông trình vaän ñoäng cuûa nöôùc
döôùi ñaát ngöôøi ta döï ñoaùn doøng ngaàm chaûy vaøo moû, vaøo caùc haàm loø khai
thaùc.

„ Khi khai thaùc caùc khoaùng saûn daàu moû, tính toaùn ñòa chaát thuûy vaên
cho pheùp ñeà ra nhöõng bieän phaùp khaéc phuïc söï xaâm nhaäp cuûa nöôùc vaøo
caùc væa daàu, thieát keá eùp nöôùc vaøo caùc væa daàu ñeå duy trì aùp löïc vóa,
naâng cao heä soá nhaû daàu, ñaåy nhanh toác ñoä khai thaùc....
 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO

„ Saùch “Ñòa Chaát Thuûy Vaên” cuûa Nguyeãn Kim Cöông.

„ Saùch “Ñoäng Löïc Nöôùc Döôùi Ñaát” cuûa Ñaëng Höõu Ôn

„ Saùch “Ñoäng Löïc Nöôùc Döôùi Ñaát” cuûa Phan Ngoïc Cöø -Toân
Só Kinh.

„ Giaùo trình “Ñoäng Löïc Nöôùc Döôùi Ñaát” cuûa Nguyeãn Tuaán
Tieán.

„ Baøi giaûng “Ñoäng löïc Nöôùc Döôùi Ñaát” cuûa Nguyeãn Phaùt Minh.