Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Basınç
Basınç, bir akışkan tarafından birim alana uygulanan
normal kuvvettir.

Basıncın birimi pascal (Pa) olarak adlandırılan N/m2 ‘dir.

Basınç birimi Pa,uygulamada 67.5 kg 135 kg

çok küçük olduğundan daha çok

kilopascal (1 kPa = 103 Pa) ve
megapascal (1 MPa = 106 Pa)
kullanılır.
Basıncın diğer birimleri bar, atm,
kgf/cm2, lbf/in2=psi.
2 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği
Basınç

3 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

 Basınç
1 bar = 105 Pa
1 atm = 101325 Pa = 101.325 kPa = 1.01325 bar
1 atm ≈ 1 bar

1 kgf/cm2 = 9.807 N/cm2 = 9.807 x 104 N/m2 = 9.807 x 104 Pa

1 kgf/cm2 = 0.9807 bar

1 kgf/cm2 = 0.9679 atm

1 kgf/cm2 = 14.223 psi

1 psi = 0.068 atm 32 Hava ≈ 32 psi ≈ 2.2 bar ≈ 2.2 atm

1 psi = 0.069 bar

4 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği
Mutlak, etkin ve Vakum Basınçları

Verilen bir konumdaki gerçek basınca

mutlak basınç denir.
Çoğu basınç ölçme cihazları atmosferde
sıfıra kalibre edilir ve bundan dolayı etkin
basınç olarak adlandırılır, Petk=Pmut - Patm.
Basınç atmosferik basıncın altındaysa
vakum basıncı olarak adlandırılır,
Pvak=Patm - Pmut.

5 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Mutlak, etkin ve Vakum Basınçları

6 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Mutlak, etkin ve Vakum Basınçları

7 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Bir Noktadaki Basınç

Akışkan içersindeki herhangi bir noktadaki

basınç tüm yönlerde aynıdır.
Basınç belirli bir büyüklüğe sahiptir ancak
belirli bir yönü yoktur.

Basınç vektörel bir büyüklük değildir,

skaler bir büyüklüktür.

8 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Bir Noktadaki Basınç

Akışkan içersindeki herhangi bir noktadaki basınç tüm yönlerde aynıdır.

9 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Basıncın Derinlikle Değişimi
Durgun bir akışkan içerisinde basınç yatay
yönde değişmez.
Basınç derinlikle artar. Bunun temel nedeni,
derinliklerdeki akışkan tabakalarının
üzerlerinde daha fazla akışkan yani daha
fazla ağırlık bulunmasıdır.
Basınç ile derinlik arasındaki bu ilişkiyi elde
etmek üzere, şekildeki dikdörtgen akış
elemanını göz önüne alalım:
z- yönündeki kuvvet dengesi

F z  maz  0
P2 x  P1x   g xz  0
x

P  P2  P1   g z   s z
10 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği
Basıncın Derinlikle Değişimi

Durgun bir akışkan içersindeki basınç,kabın

şeklinden ve kesitinden bağımsızdır.
Bir akışkan içersinde yatay bir düzlemde her
noktadaki basınç aynıdır.

11 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Scuba Diving ve Hidrostatik Basınç

12 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Scuba Diving ve Hidrostatik Basınç

100 ft derinlikte
1
yüzücü üzerindeki
basınç nedir?
 kg  m  1m 
Pgage,2   gz   998 3  9.81 2  100 ft   
100 ft  m  s   3.28 ft 
 1atm 
 298.5kPa    2.95atm
 101.325kPa 
Pabs ,2  Pgage,2  Patm  2.95atm  1atm  3.95atm

13 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

 Ani Çıkışın Tehlikesi: Vurgun Hastalığı
Vurgun (Dekompresyon) hastalığı: kanda
100 ft derinlikte
çözünmüş halde bulunan solunum
gazlarının (azot gibi), ortam basıncındaki
yüzücü üzerindeki
ani düşüş ile birlikte gaz kabarcıkları haline basınç nedir?
dönüşmesi ile oluşur. Özellikle dalgıçlar,  kg  m  1m 
Pgage,2   gz   998 3  9.81 2  100 ft   
pilotlar veya su altı inşaat işçileri gibi basınç  m  s   3.28 ft 
değişimine maruz kalan kimselerde  1atm 
 298.5kPa    2.95atm
rastlanır.  101.325kPa 
Pabs ,2  Pgage,2  Patm  2.95atm  1atm  3.95atm

Ani çıkışın tehlikesi

nedir?
Boyle’un kuralı 1 1  PV
PV 2 2

V1 P2 3.95atm
  4
V2 P1 1atm
14 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği
Pascal Yasası
Akışkana bir tarafından
uygulanan basınç diğer
tarafına da aynı oranda
etkir .
Resimde,pistonlar aynı
yüksekliktedir:
F1 F2 F A
P1  P2    2 2
A1 A2 F1 A1

A2/A1 oranı hidrolik

kaldıracın ideal mekanik
faydası olarak adlandırılır.

15 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

 Manometre
Durgun bir akışkan içersindeki
z’lik bir yükseklik değişimi
P/g ‘ye karşılık gelmektedir.
Bu ilkeye göre çalışan
düzeneklere manometre
denir.
Bir manometre temelde
içersinde civa,su,alkol veya
yağ gibi içerisinde bir veya
daha fazla akışkan bulunan
cam yada plastik bir U-
borusundan oluşur.
Eğer yüksek basınç farkları
P1  P2 öngörülüyorsa civa gibi ağır
akışkanlar kullanılır.
P2  Patm   gh

16 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

 Manometre

17 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Çok-Akışkanlı Manometre

Çok-akışkanlı sistemler için:

H yüksekliğindeki akışkan sütununun
bir ucundan diğer ucuna basınç
değişimi P = gh’ dır.
Akışkan içersinde aşağı inildikçe
basınç artarken,yukarı doğru
çıkıldıkça azalır.
Durgun akışkan içersindeki aynı
yükseklikteki iki noktanın basınçları
eşittir.
Basınç gh terimlerini ekleyerek
veya çıkararak belirlenebilir.

18 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Çok-Akışkanlı Manometre

19 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Basınç Düşüşlerinin Ölçülmesi
Manometreler, vanalar,
borular, ısı değiştiricileri
boyunca olan basınç
düşüşlerini ölçmek için
oldukça uygundur.
P1-P2 basınç düşüşü, 1
noktasındaki P1’den
başlayarak 2 noktasına
ulaşıncaya kadar gh
terimlerini ekleyerek veya
çıkararak ve sonucu
P2’ye eşitleyerek bulunur.
Eğer boru içersindeki
akışkan bir gaz ise,
2>>1 ve P1-P2= gh

20 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Barometre
Atmosferik basınç
barometre,denilen bir alet
tarafından ölçülür ve bu
yüzden atmosferik basınca
barometrik basınç denir.
PC basıncı bu noktanın
üzerinde sadece civa
buharının bulunması ve
buradaki basıncın Patm’ye
oranla çok düşük olmasından
dolayı ihmal edilebilir.
Yükseklikten dolayı atmosferik
basıncın değişiminin birçok
etkisi vardır: yemek pişirme,
burun kanamaları, motor
PC   gh  Patm performansı, uçak
performansı.
Patm   gh
21 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği
Örnek 3.1: Barometre ile bina yüksekliği ölçümü

ρhava = 1.18 kg/m3

22 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Örnek 3.2
Bir tanktaki su, hava ile basınçlandırılmış olup
Şekildeki çok akışkanlı manometre kullanılarak
ölçülmektedir: h1 = 0.2 m, h2=0.3 m ve h3 =
0.46 m olması halinde, tanktaki havanın etkin
basıncını hesaplayınız.
ρsu = 1000 kg/m3 , ρyağ = 850 kg/m3 ,
ρciva = 13600 kg/m3 .

23 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

 Örnek 3.3

Yatay ve paralel iki boruda tatlı ve tuzlu su şekilde gösterildiği gibi U-tipi bir
manometre ile bağlanmıştır. Her iki boru hattı arasındaki basınç farkını belirleyiniz.
ρsu = 1000 kg/m3 , ρtuzlu su = 1035 kg/m3 , ρciva = 13600 kg/m3 .

24 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

 Örnek 3.4-3.5
Şekildeki sürtünmesiz piston-silindir düzeneği 100 kPa’lık etkin basınçta çalışan bir düdüklü
içerisinde gaz bulunmaktadır. Pistonun tencerenin kapağında bulunan 4 mm2 lik
kütlesi 4 kg olup kesit alanı 35 cm2 dir. açıklığa yerleştirilmiş olan metal parçanın
Piston üzerinde bulunan sıkışmış haldeki yay kütlesini bulunuz.
pistona 60 N luk kuvvet uygulamaktadır.
Atmosferik basıncın 95 kPa olduğu bir yerde
bulunan sistemin içerisindeki gazın basıncını
bulunuz.

25 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Örnek 3.6 – 3.7

ρsıvı= ?
h= ?

ρyağ= 780 kg/m3

26 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Örnek 3.8

PA,etkin= ? PB,etkin= ?

27 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Örnek 3.9

PA= ?

h3=

h2=
= h4

h1=

28 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

 Örnek 3.10

Şekildeki hidrolik kaldıraç yağ ile doludur. Pistonların ağırlıkları ihmal edilerek, bu
tasarımın, 8896 N ağırlığı desteklemek için gerekli olan basma kolu kuvvetini
hesaplayınız.
γyağ = 8797.6 N/m3 .

8896 N d1 = 7.62 cm
F=?
2.54 cm 38.1 cm

d1 = 2.54 cm

29 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

 Örnek 3.11
a) L = 120 cm ise PA=?
b) PA= 135 kPa ise L=?

h2=

h1= h3=

30 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Akışkan Statiği
Akışkan Statiği durgun haldeki akışkanlarla ilgili
problemleri ele alır.
Akışkan statiğinde, bitişik akışkan tabakaları arasında
bağıl bir hareket söz konusu değildir.
Bu yüzden akışkan içersinde onun şeklini değiştirmeye
çalışan kayma gerilmeleri yoktur.
Akışkan statiğinde tek inceleyeceğimize normal
gerilmedir
Normal gerilmenin nedeni basınçtır.
Basıncın değişimi yalnızca akışkanın ağırlığından ötürüdür
akışkan statiği yalnızca çekim alanlarında önem kazanır.
Uygulamalar: Barajlar, sıvı depolama tankları, hidrolik
presler vs.

31 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Hoover Barajı

32 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Borçka Barajı

Z yüksekliğindeki
suyun potansiyel
enerjisi,kinetik
enerjiye dönüşür
V2/2g. Bu bölümde
daha çok 5. bölümü
detaylandıracağız
(Bernoulli denklemi).

33 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

 Dalmış Düz Yüzeyler Üzerindeki Hidrostatik
Kuvvetler
Düz bir yüzeydeki
hidrostatik kuvvetler bir
paralel kuvvetler sistemi
oluşturur.
Uygulamada genellikle bu
kuvvetin büyüklüğünü ve
basınç merkezi, denilen
uygulama noktasını
belirleme gereği duyarız.
Atmosferik basınç Patm
plakanın her iki yüzeyine
etkidiğinde ihmal
edilebilir.

34 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

 Basınç Merkezi
Düz bir yüzey üzerine etki eden bileşke
kuvvet , yüzeyin kütle merkezindeki
basınç ile yüzey alanının çarpımına
eşittir:

ve bu kuvvetin etki çizgisi basınç

merkezinden geçer.

Basınç merkezinin düşey konumu

bileşke kuvvetin momenti ile yayılı
basınç kuvvetinin x-eksenine göre
momentinin eşitlenmesiyle belirlenir.

Ixx,C basit geometriler için tablo halinde

verilmiştir. Kütlem merkezine göre
atalet momenti

35 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Basınç Merkezi

36 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Örnek 1
Bir araba kaza sonucu göle uçarak tekerlekleri
üzerinde göle çökmüştür. Arabanın kapısı 1.2 m
yüksekliğinde ve 1 m genişliğinde olup üst kenarı
suyun serbest yüzeyinden 8 m derindedir. Kapı
üzerindeki hidrostatik kuvveti ve basınç merkezinin
konumunu belirleyerek, sürücünün kapıyı açıp
açamayacağını tartışınız.

Kabuller:
Göl tabanı yatay
Arabanın kapısı düşey bir dikdörtgen plaka olarak düşünülebilir.
Yolcu kabini içerisi su sızdırmayacak şekilde iyi yalıtılmıştır.

37 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Örnek 1
Bir araba kaza sonucu göle uçarak tekerlekleri
üzerinde göle çökmüştür. Arabanın kapısı 1.2 m
yüksekliğinde ve 1 m genişliğinde olup üst
kenarı suyun serbest yüzeyinden 8 m derindedir.
Kapı üzerindeki hidrostatik kuvveti ve basınç
merkezinin konumunu belirleyerek, sürücünün
kapıyı açıp açamayacağını tartışınız.

38 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Örnek 2
Bir su deposundan olan şu akışı şekilde
2.44 m gösterildiği gibi 152.4 cm genişliğinde, A
noktasından mafsallı ve L şekilli bir kapak ile
kontrol edilmektedir. Su yüksekliği 3.66 m’ye
ulaştığında kapağın açılması istendiğine göre,
gerekli ağırlığın kütlesini hesaplayınız.
4.57 m 2.44 m
3.66 m

h = 3.66 m

39 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Örnek 3

AB kapağı 180 kg kütlesinde ve

homojendir. Kapağın kağıt düzlemine dik
genişliği 1.2 m dir. Kapak, A noktasından
mafsallaşmıştır ve B noktasında ise düz
tabana dayanmaktadır. Hangi h
mesafesinde B noktasındaki kuvvet sıfır
olur.

γsu = 9790 N/m3 , γGliserin = 12360 N/m3

40 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

 Dalmış Eğrisel Yüzeyler Üzerindeki
Hidrostatik Kuvvetler

Dalmış bir eğrisel yüzey için hidrostatik kuvvetin FR bulunması

normal olarak eğrisel bir yüzey boyunca yönleri değişen basınç
kuvvetlerinin integre edilmesini gerektirir.
En basit yaklaşım: yatay ve düşey bileşenler FH ve FV’yi ayırmaktır.

41 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

 Dalmış Eğrisel Yüzeyler Üzerindeki
Hidrostatik Kuvvetler
Eğrisel yüzeydeki yatay kuvvet bileşeni: FH=Fx
Yüzeyin düşey izdüşümüne etki eden hidrostatik
kuvvete eşittir.
Eğrisel yüzeydeki dikey kuvvet bileşeni: FV=Fy+W
V hacmindeki sınırlandırılmış bir sıvı bloğunun
ağırlığı W=gV ‘dir ve bu hacmin kütle merkezi
boyunca aşağı doğru etkir.FV yüzeyin yatay
izdüşümüne etki eden hidrostatik kuvvet ile akışkan
bloğun ağırlığının toplamına eşittir.
Kuvvetin büyüklüğü FR=(FH2+FV2)1/2
Kuvvetin açısı a = tan-1(FV/FH)

42 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Örnek 4
A noktasından mafsallı 0.8 metre yarıçapında
uzun bir silindir otomatik kapak olarak
kullanılmakta olup su 5 m’yi ulaştığında
kapak A noktasındaki mafsal etrafında
açılmaktadır. a) Kapak açıldığı andaki silindir
üzerine etkiyen hidrostatik kuvveti ve etki
çizgisini b) silindirin 1 m uzunluğunun
ağırlığını hesaplayın.

43 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Örnek 5
4 m boyuna ve 3 m yarıçapına sahip daire
şeklindeki ağırlıksız kapak üst kenarındaki A
noktasından mafsallanmıştır. Kapak B
noktasında bir yay vasıtasıyla bastırılarak su
akışı kontrol edilmektedir. Su seviyesi A
noktasına ulaşması halinde kapağı kapalı
tutacak minimum yay kuvvetini hesaplayınız.

FH
FR

FV

44 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Örnek 6

4 cm çapındaki tıpa 25 N’luk

bir hidrostatik kuvvete maruz
kaldığında açılacak şekilde
tasarlanmıştır. Bu durumda
civalı manometreden okunacak
h yüksekliğini bulunuz.

ρsu = 1000 kg/m3 , ρciva = 13600 kg/m3

45 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Örnek 7

AB kapağı yarım daire

şeklindedir ve B noktasından
mafsallaşmıştır. Kapak A
noktasındaki yatay P kuvvet ile
tutulmaktadır. Denge için
gerekli P kuvveti nedir?

46 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Kaldırma Kuvveti

47 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Archimedes Prensibi

Archimedes prensibi : Bir akışkan içersine daldırılan bir

cisme etkiyen kaldırma kuvveti,bu cisim tarafından
yer değiştirilen akışkanın ağırlığına eşittir ve bu
kuvvet, yer değiştiren hacmin kütle merkezi boyunca
yukarıya doğru etkir.

FB
ρf Wys

FB = Wys = ρf g Vys= ρf g Vbatan

48 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Kaldırma Kuvveti

FB
FB = f g Vbatan
FB
Üç tür durum vardır
Wbody
1. cis<akş.: Yüzme
(FB=Wbody)
Wbody 2.  cis = akş : Asılı kalma
(FB=Wbody)
3.  cis > akş : Batma
(FB< Wbody)

49 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Kararlılık

50 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Kararlılık
Kaldırma kuvvetinin en önemli
uygulamalarından dalmış ve yüzen
cisimlerin kararlılığına olan etkisidir.

Dalmış ve yüzen cisimlerin kararlılığı

gemi deniz altı tasarımlarında büyük
öneme sahiptir.

Kararlılık cisimlerin denge halindeki

ilk konumuna dönebilme kabiliyetidir.

Düşey ve dönel kararlılık.

Zeminde top benzetmesi
51 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği
Dalmış ve Yüzen Cisimlerin (Düşey)
Kararlılığı

Zeminde top benzetmesi

52 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Dalmış Cisimlerin (Dönel) Kararlılığı

53 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Dalmış Cisimlerin (Dönel) Kararlılığı

Dalmış cismin dönel kararlılığı,cismin ağırlık merkezi G

ile yer değiştiren hacmin kütle merkezi olan kaldırma
merkezi B’nin birbirlerine göre konumlarına bağlıdır.
G,B’nin aşağısında: kararlı
G,B’nin üstünde: kararsız
G ile B’nin rastlaşması: nötr kararlılık.

54 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Dalmış Cisimlerin (Dönel) Kararlılığı

55 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Yüzen Cisimlerin (Dönel) Kararlılığı

56 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Yüzen Cisimlerin Kararlılığı
Eğer yüzey ağırlığın
Öte-merkez üstündeyse (G,B’den
düşükse), daima kararlıdır.

Yüzme merkezinin yerini

değiştirmesinden ve geri
çağrıcı momentten dolayı
G,B’den büyük olduğu
zaman yüzen cisimler
kararlı olabilir.
Geri çağırıcı moment Devirici moment

Kararlılığın ölçütü
metasentretik ağırlıktır GM.
Eğer GM > 0 ise gemi
kararlıdır.

57 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Rijit Cisim Hareketi
Sıvının yüzeyinin rijit cisim hareketine uğradığı özel durumlar vardır:
doğrusal yörüngede sabit ivmelenme ve silindirik bir kapta dönme.

Bu durumlarda , kayma gerilmesi keşfedilmemiştir.

Newton‘un 2. yasası, rijit bir cisim olarak hareket eden bir akışkanın
hareket denklemini türetmek için kullanılabilir.
P   gk    a
P P P
Kartezyen Koordinatlarda:    ax ,    ay ,     g  ax 
x y z

58 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Rijit Cisim Hareketi

ΣF = m a

59 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Rijit Cisim Hareketi
Sıvının yüzeyinin rijit cisim hareketine uğradığı özel durumlar vardır:
doğrusal ivmelenme ve silindirik bir kapta dönme.

Bu durumlarda , kayma gerilmesi keşfedilmemiştir.

Newton‘un 2. yasası, rijit bir cisim olarak hareket eden bir akışkanın
hareket denklemini türetmek için kullanılabilir.
P   gk    a

Kartezyen Koordinatlarda:

60 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Özel Durumlar :

61 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği

Doğrusal Yörüngede (Sabit) İvmelenme
İvmelenen akışkana ait hareket
denklemi
ax  0, a y  az  0
P P P
  ax ,  0,   g
x y z
P’nin toplam diferansiyeli
dP    ax dx   gdz
2 nokta arasındaki basınç farkı
P2  P1    ax  x2  x1    g  z2  z1 

1 ve 2 noktalarının serbest yüzeyde

seçilmesi halinde P2 = P1 yüzeydeki
düşey yükselme
a
zs  zs 2  zs1   x  x2  x1 
g
62 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği
Doğrusal Yörüngede (Sabit) İvmelenme
80 cm yüksekliğinde 2 m x 0.6 m kesit alanına
sahip ve kısmen su ile dolu olan bir balık tankı bir
1 kamyonun arkasında taşınacaktır. Kamyon 0 km/h
2 hızdan 90 km/h hıza 10 saniyede sabit bir ivme ile
ulaşmaktadır. Bu ivmelenme sırasında tanktan su
boşalması istenmiyor ise başlangıçta tanktaki
maksimum su yüksekliğini hesaplayınız. Tankın
h uzun veya kısa kenarının hangisinin hareket
doğrultusuna paralel olarak konulmasının
önerirsiniz?

ax
zs  zs 2  zs1    x2  x1 
g

63 Bölüm 3: Basınç ve Akışkan Statiği