SHËNDETI

MBI TË
GJITHA
Volumi “Shëndeti mbi të gjitha” është realizuar nga INMP
(Instituti Nacional për promovimin e shëndetit të popujve
Migrantë dhe kontrasti me sëmundjet e Varfërisë) në fushën
e projektit “Shëndeti pa barriera. Integrimi shëndetsor i
qytetarëve të huaj të privuar nga liria personale”, propozuar
nga Ministria e Brëndëshme dhe financuar nga FEI -
Fondi Europian për Integrimin e qytetarëve të Vendeve të
Treta (programi vjetor 2011). Projekti është realizuar në
bashkëpunim me Ministrinë e Shëndetsisë dhe INMP.

Vëllim i punur nga Concetta Mirisola Drejtoreshë në INMP

Përgjegjës të Projektit
Ministria e Shëndetsisë: dr. Marco Maccari m.maccari@sanita.it
INMP: dr. Gianfranco Costanzo costanzo@inmp.it

Kordinimi editorial
Francesca Scorsino (INMP)

Studime e tekste
Gianfranco Costanzo (INMP, konkluzione); Francesca
Scorsino (INMP, konteskti, cap.1, konkluzione); Cecilia
Fazioli (INMP, kap. 2, flow-chart pag. 30); Daniela Ronco
(Universiteti i Torinos, kap. 3, konkluzione); Michele
Miravalle (Universiteti i Torinos, fokus OPG faq. 29). Kanë
bashkëpunuar në redaktimin dhe studimet: Laura Pecoraro,
Maria Chiara Pajno, Gennaro Franco, Sonia Viale, Rosalia
Marrone (INMP, kap. 2)

Përkthimet
ITC Interpreti Traduttori in Cooperativa, Via A. De Pretis
65, 00184 Roma. Publikimi është përkthyer në gjuhët
e mëposhtme: shqip, arabisht, gjuha kineze, frëngjisht,
anglisht, rumanisht, rusisht, spanjisht.
Koordinimi editorial i përkthimeve nga Cecilia Fazioli (INMP)
Bashkepunoj per përkthimet: Shpresa Matmuja

Fotografitë
Vincenzo Sagnotti (Mediaforme)

Grafika e faqosja
Massimo Stasi (Eurolit)

ISBN 978-88-98544-05-9

Dalë nga shtypi në muajin qershor 2013 nga

Eurolit S.r.l., Via Bitetto 39, 00133 Roma
TREGUESI KRYESOR
Parathënie e Ministrisë së Shëndetësisë 4

Prathënie INMP 6

Konteksti 7

Projekti "Shëndeti pa barriera" 9

1. EVOLUCIONI LIGJOR 17

1.1 Të drejtat dhe detyrat 19

2. MBROJTJA E SHENDETIT 31

2.1 Norma të higjenës dhe stile korrekte të jetës 33

2.2 Sëmundejt ngjitëse dhe dermatologjia 39

2.3 Shendeti mendor 51

3. PERCEPTIMI I SHENDETIT NE BURG 55

3.1 Hyrje dhe shenimi metodik 55

3.2 Perceptime dhe opinione te popullates se burgosur 59

3.3 Perceptime dhe opinione te policise se burgut 81

3.4 Perceptime dhe opinione te staff-it sanitar 93

3.5 Perspektiva te konfrontimit 103

Konkluzione 119

Referime bibliografike 125

PARATHENIE E MINISTRISE SE SHENDETESISE

Franz Von Liszt, Jurist i njohur austriak dhe themelues i “shkollës sociologjike” të së
drejtës penale, argumentoi se dënimi me burgim është si një shpatë me dy tehe, pasi ajo
përfaqëson “Mbrojtjen ligjore dhe zbatimin e lëndimit të njëjtë”.
Dënimi me burg ne fakt sakrifikon pervec heqjes lirisë personale edhe dinjitetin
shoqëror, në mënyrë të pashmangshme, duke penguar manifestimin e plotë të
personalitetit të njeriut.
Ne kemi dëgjuar shpesh qe te flitet per burgjet, per vështirësite dhe vuajtjet e atyre të
cilët e jetojnë atë dhe punojne aty, nen cilendo detyrë, përballe një numri ne rritje te te
burgosurve dhe se sa shpesh ndodh qe nevojat shëndetësore te te burgosurve nuk kane
marre pergjigjen e duhur. Ne jemi të gjithë të vetëdijshëm, se heqja e lirisë individuale
nuk mund të përputhet me heqjen e së drejtës për kujdes shendetesor, dhe se kushtet e
privimit të lirisë nuk parashikojne heqjen e se drejtes per t’u kuruar.
Kjo ështe fryma që e nxiti legjislaturën riorganizimi i mjeksisë së burgut, filluar
me Ligjin 419/1998 të racionalizimit të SSN që përcaktonte mënyrat dhe kohët për
përfshirjen në po atë të personelit e strukturat e ardhura nga Administrata e burgut, ka
vazhduar rrugën me Dlgs 230/1999, për tu konkluduar – të paktën në nivel legjislativ-
me DPCM të 1 prillit 2008.
Transferimi i kompetencave nga DAP në SSN përfaqëson një nyje themelore në
ushtrimin efektiv të së drejtës universale mbi mbrojtjen e shëndetit, duke lehtësuar
rrugën drejt barazisë së popullsisë së burgut në respekt me atë të lirë. Rruga e reformës
në realitet është akoma në zbatim dhe nuk po ndjek një rrugë homogjene në territorin
nacional: disa Rajone kanë aplikuar modelet e asistencës së veçantë, të integruar në
sistemin shëndetsor rajonal, për shëmbull nëpërmjet krijimit të UO të mjeksisë së
burgut brenda ASL-ve territoriale kompentente o nëpërmjet caktimit të rrugëve të
vazhdimësisë të asistencës para e pas burgimit.
Një nga arsyet kryesore që çoi në vonesen dhe aplikimin konkret të reformës eshte
veshtiresia ne gjetjen e një gjuhe të përbashket midis dy botëve shumë të ndryshme:
nga njëra anë drejtoria e burgjeve, me rregullat e rrepta dhe nga ana tjetër shërbimi
shëndetësor, i mesuar që t’i mirëprese dhe kuroje njerëz qe jetojne ne kontekste te
ndryshme nga ai i nje komuniteti te mbyllur, e sigurisht te pazakonte. Për të njohur me
thelle dhe per te dokumentuar këto vështirësi ishte e nevojshme qe te vrojtohej ne vend se
si eshte perjetuar kjo reforme nga te burgosurit, nga punonjësit e burgut dhe personelit
shëndetësor që punojnë në burgje. Pikerisht rezultati i kësaj pune të rëndësishme, pohon
të njëjtin skenar: veshtiresine per te krijuar marredhenie ndervaresie mes sistemit të
rregullave te burgjeve dhe nevojës për të siguruar mbështetje fizike, mendore dhe
mjekësore për te burgosurit që vuajnë heqjen e lirise se tyre personale, kusht paresor per
nje mirëqenie njerëzore. Kjo punë konfirmon se drejtimi i marrë nga ish ligjvënësit eshte

4
më se i drejte, por te dy drejtorite, ajo e burgjeve dhe sistemi shëndetësor kanë ende
pune ne persosjen e punes se tyre si në aspektin organizativ, kulturor, per formimin dhe
integrimin e objektivave, me kalimin e kohes do te njohim vijimin e metejshem. Do ta
vlerësojme këtë zhvillim në kohë, te bindur qe jane dhene instrumentat e duhur që në
nisje për te njohur dhe të interpretuar me mire punën qe duhet bërë në vitet e ardhshme.

Francesco Bevere
Drejtori i Përgjithshëm i Planifikimit Shëndetësor

5
PARATHENIE INMP

Projekti “Shëndeti pa barriera” është i bazuar në kuptimin e përbashkët dhe përkrahjen

e të drejtave të patjetërsueshme mbi parandalimin, diagnozën dhe kurimin. Analizat e
nevojave territoriale, përgatitja për përcaktimin e projektit, ka treguar që kushtet e jetës së
të burgosurve janë bërë emergjente, si në terma të së drejtave themelore të personit ashtu
dhe të shëndetsisë publike. Dhe nuk bëhet fjalë vetem për superpopullimin: nga 66.000
të burgosur prezent në burgjet italiane në vitin 2012, mbi 36% janë të huaj; rreth 24.100
persona, nga të cilët 19.228 qytetarë nga Vendet e Treta, me prejardhje më shumë nga
Afrika e Veriut dhe nga Shqipëria.
Një pjesë e popullsisë së burgosur përbëhet nga njerëz të pafavorizuar dhe të ardhur nga
kontekste të përjashtimit social: emigrantë, të droguar kronik, njerëz të pastrehë, njerëz
me mangësi mendore. Kufizimi i lirisë personale është në vetvehte një element i vuajtjes,
që kërkon ndërhyrje specifike përkrahjeje. Në veçanti, në rastin e të burgosurve të huaj,
efekteve të kufizimit të lirisë dhe të shumë patologjive shpesh prezente (varësisë, patologji
infektive, sëmundje psiqike) i shtohen ato lidhur me barrierat gjuhësore dhe kulturore
që pengojnë hyrjen në kurimin, kështu si ato përcaktuese të mungesës, jashtë burgut, të
rrjeteve familjare dhe sociale të përkrahjes, si gjatë dhe pas burgimit. Karakteristikat
e veçanta klinike dhe kulturore të popullsisë migrante kërkojnë në fakt një vëmëndje
më të madhe dhe adoptimin e instrumentave të marrjes në përgjegjësi të personit që i
lejojnë operatorëve shëndetsor dhe social për të drejtuar diferencat komplekse në stilet e
komunikimit, në sjelljet dhe në reagimin për tu kuruar. Migrantët dhe persona me dobësi
janë gjithmonë në qëndër të veprimit të INMP –it. Në sajë të një afrimi të veçantë në
organizimin dhe realizimin e shërbimeve të kurimit dhe marrjes në ngarkim, bazuar
në konceptet multikulturore dhe multidisiplinuese, ka qënë e mundur për të realizuar
aktivitete të studimeve dhe të asistencës klinike, dedikuar në veçanti pjesës së popullsisë
së pambrojtur. Për ketë Instituti u individualizua si një zbatues natyral i projektit, së
bashku me Forum-in nacional për të drejtën e shëndetit në burg, që ka bashkëpunuar në
realizimin e seminareve informative në Institutet e vuajtjes së dënimit.
Projekti ka synimin për të krijuar kondita për një ndikim pozitiv të përgjithshëm në
kontekstin e ndërhyrjes, në nje optikë të përkahjes dhe të përsëritjes të veprimeve. Në veçanti,
metodologjia e përdorur për realizimin e aktivitetit është me qëllimin e konsolidimit dhe
nxitjes të një rrjeti nacional të stakeholder që veprojnë në fushën e mbrojtjes së shëndetit
në burg, në sektorë të ndryshëm të kompentencës. Në virtu të specifikave të tij, INMP
propozohet si animator i këtij rrjeti, duke kontribuar në zhvillimin e një modeli të ri të
kooperimit ndërinstitucional, në të kuptuarit e rëndësisë së plotë të reformës së shëndetit
në burg.
Concetta Mirisola
Drejtoresha INMP

6
KONTEKSTI

R ritja e fenomenit migrator ka çuar në shpejtimin e afrimit

multikulturor edhe në fushën shëndetsore. Shëndeti
përfaqëson gjithnjë e më shumë një koncept global, dhe
përgjigjet që sistemi duhet të japë lidhur me kërkesat e shëndetit
të popullit dhe lidhur me të drejtat e mbrojtjes, janë gjithmonë e
më shumë përgjigjet globale.

7
KONTEKSTI

Në bazë të principit të barazisë dhe universal që karakterizon

Shërbimin Shëndetsor Nacional, edhe objektivat e ndihmës
shëndetsore në burg përfaqësojnë një vizion strategjik të ndërhyrjes.
Në këtë kontekst, mjeksia italiane e burgut ka ndërmarrë, pothuajse
pesëmbëdhjetë vjet më parë, një rrugë të ndryshimit strukturor
dhe organizativ, lidhur me transferimin e kompetencave nga
Administrata e Burgjeve në Shërbimin Shëndetsor Nacional. Një
transferim me qëllimin e garancisë së barazisë të së drejtës mbi

mbrojtjen e shëndetit dhe realizimit të rrugëve integruese të

asistencës shëndetsore brenda dhe jashtë Instituteve të dënimit.
Rrugë dhe shërbime të afta për të siguruar një vazhdimësi asistence,
para, gjatë dhe pas burgimit dhe, në përgjithësi më shumë, për të
përmbushur kërkesat e shëndetit gjithnjë më komplekse dhe që
lidhen edhe me sensibilitete të ndryshme.
Burgu përfaqëson një situatë (kontekst) të veçantë, por i përfshirë
në kontekstin e përgjithshëm të shoqërisë, kontekst nga i cili merren
normativat dhe mekanizmat e funksionimit dhe të cilit i shpërblehen

8
(ose të paktën duhet të shpërblejë) frutet e ndërhyrjes së saj, në
kuptimin e ripërfshirjes sociale të personave, me kryerjen e dënimit.
Si të gjithë ndryshimet e mëdha kulturore, edhe Reforma e mjeksisë
së burgut ka nevojë për kohë dhe burime (humane, ligjore dhe
financiare), mbi të gjitha për të aprovuar bashkarisht principet dhe
më pas për të kaluar nga ky aprovim i përbashkët në realizimin në
terren të transformimeve operative. Rrugë akoma e papërfunduar
dhe pra jo e realizuar në mënyrë uniforme në nivelin territorial,
ose në Rajone të veçanta.
Ndryshimet organizative kërkojnë një terren kulturor stabël dhe të
konsoliduar për të dhënë rezultatet e pritura, ato rezultate që kanë
nxitur principin reformues. Sistemi kulturor është një sistem fluid dhe
dinamik, që modifikohet me kohë e në hapësirë, duke kaluar nëpërmjet
mekanizmave të njohjes, sensibilitetit dhe rritjes së përgjegjësisë.
Për këtë Ministria e Shëndetsisë ha krijuar dhe realizuar, nëpërmjet
INPM, një instrument si Shëndeti pa barriera: një projekt me
qëllimin për të promovuar integrimin shëndetsor të shtetasve të huaj
të privuar nga liria personale, aktualisht prezent në burgjet italiane.

Projekti”Shëndeti pa barriera”
Projekti, kushtuar përgjithsisht të burgosurve jo komunitar,
personelit të policisë së burgut dhe atij të shërbimit shëndetsor që
vepron në institutet e dënimit, ka lindur me objektivat specifike të
mëposhtëme:
• për të rritur ndërgjegjen e të burgosurve të huaj dhe personelit
mbi të drejtën e mbrojtjes së shëndetit
• për të promovuar njohjen e reformës së mjeksisë së burgut dhe
të funksionimit të SSN
• për të përmirësuar kapacitetin e kuptimit plotësisht të nevojave
të shëndetit të të burgosurve të huaj nga ana e personelit
shëndetsor, nëpërmjet një kontakti afrimi multikulturor
• për të thelluar njohjen lidhur me gjëndjen e aplikimit të transferimit
të kompetencave të shëndetsisë së burgut nga Ministria e Drejtësisë
në Shërbimin shëndetsor nacional dhe rajonal

9
KONTEKSTI

Për të arritur objektivat, është vendosur të veprohet nëpërmjet tre

drejtimeve: dialogu, formimi dhe studimi (hulumtimi).

E para, ajo e dialogut, është konkretizuar në momentin e takimit

dhe ballafaqimit brenda Institutit të dënimit, duke marrë parasysh
bashkarisht, njëkohësisht, kërkesat dhe pikat e vështrimit të tre
grupeve të personave që jetojnë çdo ditë shëndetin në burg: të
burgosurit, policia e burgut dhe personeli shëndetsor. Nga tetori
2012 deri në shkurt 2013, janë realizuar 12 seminare informative
po aq në Burgjet, të shpërndara uniformisht në të gjithë territorin
nacional, duke takuar mesatarisht 100 persona në çdo qytet, për
një total mbi 1.500 persona.

Kalendari i takimeve
CC Palermo Pagliarelli 8 tetor 2012
CC Teramo 15 tetor 2012
CC S. Maria Capua Vetere 25 tetor 2012
CC Firenze Sollicciano 30 tetor 2012
CC Bari 9 nentor 2012
CC Bologna 21 nentor 2012
CC Torino Lorusso e Cutugno 4 dhjetor 2012
CC Cagliari 10 dhjetor 2012
CR Milano Opera 17 janar 2013
CR Padova 14 shkurt 2013
CC Catanzaro Siano 21 shkurt 2013
CCF Roma Rebibbia 25 shkurt 2013

Gjatë seminareve, në sajë edhe të bashkëpunimit me Forum

për Shëndetin në Burg, janë dhënë informacione mbi drejtën e
shëndetit, mbi evolucionin e ligjeve mbi mbrojtjen e hëndetit dhe
mbi organizimin e shërbimeve të asistencës shëndetsore në burg,
mbi gjëndjen e realizimit të reformës së mjeksisë së burgut në nivel
territorial dhe mbi aspektet kryesore shëndetsore të lidhura me

10
jetën e përbashkët në ambientet e kufizuara, si ambienti i burgut.

Drejtimi i dytë i ndërhyrjes së projektit është ai drejtuar personelit

shëndetsor dhe social-shëndetsor që punon në Institutet e dënimit.
Duke grumbulluar eksperiencën e INPM në mjeksinë e emigrimit
dhe duke përdorur një afrim transkulturor, janë realizuar 4 rrugë
të përgatitjes (formimit) në distancë (nëpërmjet platformës
e-learning të Institutit) dedikuara fushave me interes prioritar
në ambientin e burgut: sëmundje infektive, dermatollogjike,
mendore, higjena dhe shëndetsia publike. Çdo kurs ka qënë ndarë
në shumë formulare (module) dhe janë njohur 6 kredite ECM për
çdo kurs të superuar me sukses.

11
KONTEKSTI

Fig 2 - Kurse fad në fushen e projektit"Shendeti pa barriera:integrimi shëndetesor i qytetarëve të huaj"Si

Titulli i kursit Koha e zgjatjes së Mënyra e përfitimit
kursit (në orë)
Dermatologjia e komuniteteve 4 Kursi WBT vetformues + aktiviteti online i mbështetjes

Shëndeti Publik në burg 4 Kursi WBT vetformues + aktiviteti online i mbështetjes

Sëmundjet infektive në burg 5 Kursi WBT vetformues + aktiviteti online i mbështetjes

Shëndeti mendor në burg 3 Kursi WBT vetformues + aktiviteti online i mbështetjes

12
Argumente kryesore Kredite Figura profesionale
ECM për kursin
1. Diagnoza dermatologjike për lëkurën me ngjyrë 6 Të gjitha profesionet
2. Diagnoza dermatologjike për lëkurën me ngjyrë
3. Dhat
4. Akne në etni të ndryshme
5. Patologi dermatologjike nga agjentë infektivë
5.1 Zgjebja
5.2 Dermatoza të tjera infektive
1. Shëndeti publik dhe të burgosurit 6 Të gjitha profesionet
1.1 Faktorët me rrezik për shëndetin në burg
1.2 Promovimi i shëndetit
2. Parandalimi i sëmundjeve infektive në burg
2.1 Konceptet e përgjithshme dhe mënyra të transmetimit të
sëmundjeve infektive
2.2 Strategji vaksinimesh
3. Kërkesa minimum në burgje
3.1 Higjena personale dhe higjena e ndërtesës në burg
3.2 Rekomandimet për operatorët e burgjeve
1. Hepatite virale - HBV, HDV, HCV, HAV 7,5 Të gjitha profesionet
1.1 Hepatite B e Delta
1.2 Hepatite C e A
2. Infeksione të aparatit frymor
2.1 Pneumonia nga legionella
2.2 Tuberkulozi mushkërive
3. Infeksionet e zorrëve nga protozoa
3.1 Amebiasis
3.2 Giardiasis
4. Infeksione seksuale të transmetueshme
5. Infeksione nga HIV/SIDA
1. Shënime historike mbi të drejten e shëndetit mendor në burg 4,5 Të gjitha profesionet
2. Riorganizimi i shërbimeve për shëndetin mendor në burg në SSN

13
KONTEKSTI

Së fundi, por jo në kuptimin e rëndësisë, projekti ka lejuar

realizimin e një studimi në nivel nacional mbi njohjen e së drejtës
mbi shëndetin dhe të funksionimit të shërbimit shëndetsor
të të burgosurve, dhe në mënyrë të veçantë atyre të huaj, mbi
perceptimin e gjëndjes së shëndetit dhe të faktorëve të rrezikut
nga ana e të burgosurve, por edhe të personelit të policise dhe atij
shëndetsor, duke i krahasuar, mbi njohjen e reformës së mjeksisë së
burgut. Studimi është bërë gjatë seminareve informative, nëpërmjet
dhënies së një pyetësori të strukturuar, përkthyer edhe në arabisht,
frëngjisht, anglisht dhe shqip për t’i dhënë të dënuarve më shumë
mundësi për ta lexuar dhe mbushur atë në autonomi. I janë dhënë
pyetsorë edhe personelit shëndetsor dhe atij të policisë së burgut.
Më pas, të dhënat janë përpunuar dhe analizuar nga një grup
studimi të Universitetit të studimeve të Torinos – Departamenti
Juridik, nga ku rezultatet janë ilustruar në detaje në pjesën e tretë
të publikimit.

INMP
Instituti Nacional për promovimin e shëndetit të popujve
Migrantë dhe kontrasti i sëmundjeve të Varfërisë, punon prej
vitesh në frontin e ndërmjetësimit kulturor në fushën social-
shëndetsore. Në sajë të një afrimi bazuar mbi konceptet e
multikulturave dhe multidisiplinuese, ka realizuar aktivitete
të rëndësishme të studimeve shkencore dhe asistencës klinike,
por edhe fushata të informacionit e sensibilizimit dhe rrugë të
formimit. Të gjithë aksionet me qëndër grupet më të prekura të
popullsisë: migrantët, varfëritë e vjetra dhe të reja, personat me
rrezikun e refuzimit shoqëror.

FORUM për shëndetin në burg

Forumi nacional për të drejtën mbi shëndetin e personave të
privuar nga liria personale është një Onlus lindur zyrtarisht
në dhjetor 2008. Por nga 1999, Shoqatat që bëjnë pjesë
punojnë aktivisht në mbështetje të reformës të mjeksisë së
burgut, mbitëgjitha nëpërmjet aksioneve të informacionit

14
 e sensibilizimit, me qëllim për të mbajtur lart kujdesin,
brenda dhe jashtë Instituteve të vuajtjes së dënimit, mbi
konditat dhe të drejtat mbi shëndetin e të burgosurve.

UNIVERSITETI i Torinos
Grupi i studimeve shkencore të Departamentit Juridik
të Torinos që ka bashkëpunuar në projekt okupohet mbi
sociologjinë e të drejtës penale dhe të devijimit, me një kujdes
të veçantë në fazën e ekzekutimit të dënimit. Ka udhëhequr
një sërë studimesh empirike mbi temën e konditave të burgut,
alternative nga burgu, të përsëritjes së burgut dhe historisë
të dënimit. Nga disa vjet, në veçanti, ka realizuar analiza të
ndryshme mbi mbrojtjen e shëndetit brenda Instituteve të
vuajtjes së dënimit dhe mbi ndikimin e reformës të shëndetsisë
së burgut.

Ky publikim përfaqëson një moment të rëndësishëm të vlerësimit

të rezultateve të projektit, mbi të gjitha brenda grupit të punës
interinstitucional që ka çuar përpara aksionet në dymbëdhjetë
muaj pune të projektit. Por është edhe një moment i krahasimit,
mbështetjes dhe dëgjimit të feed- back i të gjithë atyre që kanë
marrë pjesë drejpërdrejtë dhe lejuar realizimin e aktiviteteve. Të
burgosurit, parasëgjithash, por edhe drejtoritë e 12 Instituteve të
dënimit, komandantët dhe policët e burgut të takuar, përgjegjesit
e politikave dhe shërbimeve shëndetsore në territor dhe të
gjithë mjekët, infermierët, psikologët, edukatorët, asistentët,
fizioterapistët, ndërmjetësit që kanë marrë pjesë në takimet e
seminareve në burg dhe në kurset e përgatitjes në distancë.

Gjithmonë INPM beson në vlerën e rrugëve të integrimit të

popullsive të huaja nëpërmjet integrimit social - shëndetsor.
Integrimi që kalon në rradhe të parë nga njohja e të drejtave dhe
nga mundësia e hyrjes efektive në shërbime, për të vazhduar gjatë
rrugës së oportunitetit (mundësisë) të takimit, në shërbimin

15
KONTEKSTI

shëndetsor publik, me personelin e kualifikuar dhe të përgatitur

për tu ballafaquar me kultura të ndryshme, e mënyra të tjera për
të kuptuar dhe jetuar semundjen, kurimin dhe mirëqënien. Për
këtë INPM jep në gazetë (botim) një model të shërbimit bazuar
në team multidisiplinor e transkulturor, duke aplikuar modelin
edhe në projektet e veçanta.

Por, siç thuhet në hapje, shëndeti global kërkon një afrim global,
edhe në një ambient lokal siç mund të jetë ai i burgut. Për të gjetur
një formulë të përbashkët dhe të bashkëndarë në veprime bëhet e
rëndësishme mbi të gjitha në momentin në të cilin kompetencat
ndahen midis subjekteve të ndryshme, midis Administratave që
janë të të njëjtit nivel lidhur me vendimet dhe përgjegjësinë dhe
që duhet në mënyrë të domosdoshme per të dialoguar. INPM ka
besuar shumë në këtë projekt dhe në mundësinë për të dhënë
një kontribut operativ në ndërtimin dhe gjallërinë e një rrjeti
të mbartësve të interesave mbi shendetin në burg, duke vënë në
dispozicion eksperiencën e vet të Institutit publik që i drejtohet
dhe punon me popullsitë migruese dhe me dobësitë.

16
1. EVOLUCIONI
LIGJOR

N eni 32 i Kushtetusës Italiane mbron shëndetin si e drejtë

themelore e individit (personit) dhe e interesave të
kolektivitetit dhe stabilizon gratis kurimin për të varfërit. Si i
tillë,pra, garantohet dhe mbrohet në çdo rast, edhe kur ka kufizim
të lirisë, edhe kur flitet për persona të huaj. Burgimi ndërhyn
duke modifikuar, shpesh njëkohësisht, disa veti të individ –
shtetas, por jo atë të së drejtës për të qënë i asistuar dhe kuruar.
Është një nga principet me të cilën matet shkalla e civilizimit
(qytetërimit) dhe zhvillimit etik e politik të një komuniteti ose
të një Vendi.
Pra shëndeti në burg është shëndet publik, por edhe një temë me
interes të veçantë për kë jeton dhe punon në institutet e dënimit:
personat e burgosur, punonjësit e policise, personeli social –
shëndetsor. Mesatarisht, në tre vitet e fundit, të 206 burgjet italiane
kanë strehuar mbi 66.000 të burgosur (të cilëve duhet t’i shtohen
35.4691 policë/komandantë policie burgu dhe punonjës shëndetsor
e social - shëndetsor), me një efekt social të madh, i rritur më tej
nëqoftëse përfshihen në vlerësim efektet mbi ambientin familjar të
personave që jetojnë dhe punojnë në burg.
Një pjesë e madhe e të burgosurve vjen nga një kategori popullsie
në disavantazh dhe zona të varfëra sociale, shumë paraqesin një
vuajtje psikologjike dhe mbi 30% ka një formë të vartësisë nga
substancat helmuese. Në burg mund të sëmuren dhe ata që hyjnë

1 E dhëna i referohet policëve në shërbim në Institutet e dënimit, përballë një organike të

përgjithshme me 38.997(Burim i Ministrisë së Drejtësisë)

17
1. EVOLUCIONI LIGJOR

të shëndetshëm, shpejt o vonë mund të pësojnë efektet e një

kondite për vetvehten patogjene (sëmundjeprurëse).
Shërbimet shëndetsore me efektivitet gjatë burgimit (edhe se per kohë
të shkurtëra), mund të kontribojnë në mënyrë rrënjësore në shëndetin
e individëve brenda dhe jashtë burgut, duke influencuar në kapacitetin
e tyre për të përfituar nga programet edukative dhe sjelljeve dhe duke
lehtësuar rrugët e integrimit o ripërfshirjes (rihyrjes) në shoqëri.
Por burgu mbetet, për shumë një botë e largët. Në sensin fizik (më
shpesh gjthmonë Institutet ndodhen larg qëndrave të banimit) dhe
moral (është një botë që nuk i përket qytetarëve të lirë, që ndihen
të ndryshëm, të imunizuar) një botë për të cilën edhe mund të mos
merresh. Dhe kështu kanë thënë duke dëgjuar shumë persona të takuar
gjatë seminareve të projektit, në të gjithë territorin nacional. Principi
reformues i mjeksisë së burgut hedh bazat e tij në domosdoshmërinë
e vet për të mos konsideruar më shëndetin në burg si një gjë e
ndryshme dhe e ndarë nga mbrojtja e shëndetit në përgjithësi dhe pra
për të drejtuar, edhe aktivisht, nëpërmjet rrugëve dhe subjekteve të
ndryshëm nga Sistemi Shëndetsor Nacional. Bëhet fjalë për një kthesë
kulturore të rëndesishme: kalimi i kompetencave dhe burimeve nga
Ministria e Drejtësisë në Ministrinë e Shëndetit, ndihmon për të mos
izoluar burgun dhe për ta konsideruar atë një element të brendshëm

18
në trupin shoqëror, përveç që për të lehtësuar kondita për zbatimin në
realitet të së drejtës – universale – në mbrojtjen e shëndetit.

Siç është ilustruar në hyrjen e kësaj pune, projekti Shëndeti Pa

Barriera ka si objektiv të përgjithshëm promovimin e integrimit
shëndetsor të shtetasve të huaj të Vendeve të Tjera, mysafirë të
përkohshëm të Instituteve të dënimit, nëpërmjet lehtësisë së plotë
dhe të vetëdijshme hyrjeje në Shërbimin shëndetsor nacional, gjatë
periudhës së dënimit. Vetëdija kalon nga njohja, e të drejtave në
plan të parë, por edhe nga detyrat, dhe nga ballafaqimi konstruktiv
me të gjithë përçuesit e interesave.
Në këtë kuptim, pjesa e parë e publikimit synon për të ilustruar rrugën
ligjore të mbrotjes së shëndetit në burgjet italiane, rrugë që ndërton
kuadrin istitucional në të cilën inkuadrohen shërbimet shëndetsore
të zhvilluara në kohë në favor të personave të mbyllur në burgje.

1.1 Të drejtat dhe detyrat

S iç kujton Bruno Benigni në Të shëndetshëm brenda –

kronikahistorike e një reforme (Sani dentro – cronistoria di una
riforma), në fillim ishte mëshirë.
Gjithmonë sëmundjet kanë shoqëruar personat e mbyllur në
burgje dhe, në baze të momentit historik dhe të kuadrit kulturor
dhe ligjor, kurimi dhe drejtimi i shëndetit në burg kanë alternuar
fazat e mizorisë, indiferencës o bamirësisë.
Afrimi i kësaj të fundit në asistenën shëndetsore në burgjet
është zhvilluar duke filluar nga shekulli XVI p.K.:raportet dhe
Komunitetet fetare kanë qënë asistenca për të burgosurit dhe, në
rastet më të rënda, ishin ata që thërrisnin mjekun. Është shekulli XX
që nisi një raport midis mbrojtjes së shëndetit dhe Administratës së
burgut, edhe pse me solucione të pjesshme dhe të rastit. Solucione
që bëhen më të strukturuara pas Çlirimit (1945) dhe mbi të gjitha
pas hyrjes në fuqi të Kushtetutës (1 janar 1948), moment historik
ku Shteti Italian nisi të merret direkt me shëndetin e të burgosurve,
duke aplikuar (edhe se pjesërisht) nenin 32.

19
1. EVOLUCIONI LIGJOR

Duke filluar nga Kushtetuta, zgjidhjet e mbrojtjes së shëndetit në burg,

në kuadrin ligjor italian, përqëndrohen në tre momente kryesore:
• aprovimi i Sistemit të Burgut (1975)
• dekreti për të riorganizimin e mjeksisë së burgut (1999)
• ekzekutimi i Reformës së mjeksisë së burgut (2008)
Këto momente ligjore të veçanta të disiplinës, pastaj bashkohen me
katër artikullime ligjore të konteksit:
• deklarimi i OMS2-it mbi shëndetin dhe mirëqënien (1946)
• hyrja në fuqi e Kushtetutës Italiane (1948)
• krijimi i Sistemit Shëndetsor Italian (1978)
• reforma e Titullit V të Kushtetutës (2001)

Pra ajo që vazhdon është një shmanje sintetike e evolucionit të ligjit,

që ka fill përshkues ratio që ka drejtuar ndërhyrje të veçanta, por
edhe konfrontimin konstant me aparatet istitucionale të momentit

Dekreti mbretëror 787 i 18 qershorit 1931 1931

Megjithëse asistenca shëndetsore lidhur me Institutet e dënimit ka
qënë cituar në R.D. n.5 të 1871, për herë të parë, Rregullorja e re për
Institutet e mbrojtes dhe të dënimit (e firmuar nga Ministri Drejtësisë
Alfredo Rocco, që mbeti në fuqi deri në 1975) citon në shumë pasazhe
prezencën e mjekut në burg, për shembull në lidhje me detyrën e
vizitës së mjekut gjatë izolimit ose mënyrat dhe kohën sa më të shpejtë
të kryerjes së vizitës së mjekut sapo hyhet në burg (neni. 68).

Organizata OMS 1946-1948

Organizata Botërore e Shëndetit (OMS) deklaron në Sistemin e
saj juridik (neni.1-3) që shëndeti është gjëndja e një mirëqënie
komplete fizike, mendore dhe sociale dhe jo vetëm mungesa e
sëmundjes; që është një e drejtë themelore e qënies humane dhe një
objektiv shoqëror universal; që shëndeti i të gjithë popujve është
një konditë themelore e paqes dhe e sigurisë në botë.

Kushtetuta Italiane 1948

Neni. 32 i Kushtetutës, stabilizon që “Republika mbron shëndetin

2 Organizata Boterore e Shendetesise

20
 si e drejtë themelore e individit (personit) dhe interesave të
kolektivit, dhe garanton kurimin gratis të të varfërve. Asnjeri
mund të detyrohet në një trajtim të caktuar shëndetsor se jo për
vendim të ligjit. Ligji nuk mund në asnjë rast të shkelë limitet e
vendosura në respekt të personit human.”

1955 Norma (Direktiva) ONU

Shërbimi shëndetsor brenda në institutet e dënimit është
parashikuar nga Normat (Direktivat) Minimale të Onu-t për
trajtimin e të të dënuarve, aprovuar me 30 gusht 1955 (neni. 22-
26) dhe konfirmuara nga Këshilli Europian me datë 19 janar 1973.

1970 Ligji 740 i 9 tetorit 1970

Ligji 740/1970 disiplinon raportet e punës të personelit shëndetsor
dhe vendos bazat për shërbimin shëndetsor dhe vazhdimësinë e
asistencës në burg, edhe se duke mbetur një normativë e thjeshtuar

1975 Ligji 354 i 26 korrikut 1975

Ligji 354/1975 është ligji i reformës së Sistemit të burgut, zëvëndëson
Rregulloren e vitit 1931 dhe dikton rregulla më preçize mbi
temën e mbrojtjes së shëndetit në burg: Shërbimet e bëra duhet t’i
korespondojnë nevojave konkrete shëndetsore të të burgosurve. Neni
11, në veçanti, stabilizon për Administratën e burgut të drejtën për
t’ju drejtuar – kur është e nevojshme – bashkëpunimit të shërbimeve
publike shëndetsore lokale, fut figurën e mjekut specialist dhe të
shërbimit të psiqiatrisë. Mbrojtja e shëndetit në burg konsolidohet
si një kompetencë direkte e Ministrisë së Drejtësisë, Departamentit
të Administratës së Burgut (DAP) dhe pasqyron aparatin istitucional
të kohës, duke mos qënë lindur akoma një shërbim shëndetsor
nacional: mjeku në burg është një punonjës i Ministrisë së Drejtësisë
dhe i përgjigjet funksionalisht dhe shkallës hierarkike Drejtorit të
burgut. Është pra një element plotësisht i integruar në organizimin
dhe funksionimin e Institutit të dënimit.

1978 Ligji 833 i 23 dhjetorit 1978

Është ligji që krijon Shërbimin Shëndetsor Nacional. Mbrojta e
shëndetit të qytetarëve italianë kalon përfundimisht nga sistemi

21
1. EVOLUCIONI LIGJOR

i enteve të asistencës e të Ipab (Institucioni publik i asistencës dhe

bamirësisë) në një sistem publik për të gjithë. Në realitet, në tekstin
normativ nuk jepet asnjë referim specifik për mjeksinë e burgut,
por, duke filluar nga ky moment, fillon t’i hapet rruga në diskutimin
publik idesë së nevojshmërisë për të integruar shëndetsinë e burgut
në shëndetsinë publike të përgjithshme. Diskutimi u bë i mundur dhe
i shpejtuar edhe nga një terren i ri kulturor si rrjedhojë e lëvizjeve
civile dhe të opinioneve të zhvilluara nga fundi i viteve ’60 dhe e vet
Ligjit Basaglia, aprovuar pikërisht në maj të vitit 1978. Bëhet fjalë
për një argument delikat dhe që ndesh rezistenca të dukshme, të një
sistemi kulturor dhe organizativ, si rrjedhojë themelore e prioritetit të
kërkesës së sigurisë të dënimeve, por edhe nga tendenza e përgjithshme
e spostimit të temës së burgut nga rubrika e opinionit publik dhe
politikës. Por lindja e një Sistemi Shëndetsor Nacional, publik bazuar
në mbrojtjen e një të drejte të përgjithshme, favorizon sigurisht
spostimin e kësaj rubrike dhe nisjen e një dialektike interistitucionale
mbi objektivat dhe mënyrat e drejtimit të mjeksisë së burgut.
Siç është dëshmuar nga Bruno Benigni3, bëhet fjalë për periudhën
“gotë e mbushur përgjysëm”: sundon akoma interesi i ruajtjes së status
qua brenda DAP, me një llogjikë të ndërhyrjes më të çentruar mbi
organizimin institucional se mbi nevojat reale (konkrete) të popullsisë së
burgut. Nga pikëpamja e vendimeve (dhe e drejtimit operativ), funksioni
prioritar është ai i kontrollit total: duhet për të evituar korrupsionin
e mundshëm me ambientin e jashtëm dhe objektivi i përgjithshëm
qëndron ai i sigurimit, superior mbi atë të mbrojtjes së shëndetit.

Rekomandimi CE 12 shkurt 1987

Bëhet fjalë për të gjithë Rregullat minimale per trajtimin e të 1987
dënuarve, të përpiluara nga Rekomandimi i Komitetit të Ministrave të
Komunitett Europian 12 shkurt 1987. Qëllimet e normativës synojnë
“… për të siguruar kushte humane të burgimit dhe trajtimit pozitiv
në kuadrin e një sistemi modern dhe progresiv; për të stimuluar
administratat e burgut për të zhvilluar një politikë, një drejtim dhe
një praktikë bazuar në principet aktuale, direkte dhe të drejta (të
paanëshme); për të inkurajuar personelin e burgut për të adoptuar

3 Sani Dentro. Cronistoria di una riforma, 2008

22
 një sjellje konform me rëndësinë morale dhe sociale të punës së tyre
dhe për të krijuar kushte në të cilat ai mund të zhvillojë më mirë
shërbimet e veta në favor të shoqërise në përgjithësi, të të burgosurve
që atyre iu janë besuar, dhe sodisfaksionit të interesit profesional
të vet …”. Në veçanti, nenet 20-26 i dedikohen atyre të shërbimeve
shëndetsore dhe stabilizojnë detyrimin për të vendosur të paktën
mjekun e përgjithshëm, për të punuar në bashkëpunim të ngushtë
me shërbimin shëndetsor të komunitetit ose me atë nacional, për të
rregulluar shërbimin psiqiatrik për diagnozën dhe trajtimin eventual,
për t’i dhënë të dënuarve të sëmurë kura dhe trajtime të duhura,
përfshirë asistencën farmaceutike dhe odontoiatrike.
Rregullat stabilizojnë që mjeku duhet: të shikojë dhe vizitojë çdo të
burgosur në një kohë sa më të shkurtër të mundur pas hyrjes dhe, më
tej, me frekuencën e nevojshme; të sigurojë izolimin e të burgosurve të
dyshuar të prekur nga sëmundje infektive dhe ngjitëse; të vizitoje, në
kushte dhe me frekuencën e këshilluar nga normat e spitalit, të gjithë
të dënuarit e sëmurë dhe të gjithë ata që tregojnë që janë të sëmurë o
me plagë. Mjeku, ose një përfaqësues kompetent, duhet të kryejë
inspektime të rregullta dhe të këshillojë drejtorin për sa i takon: a) për
sasinë, cilësinë, përgatitjen dhe shpërndarjen e ushqimeve dhe të ujit;
b) higjena dhe pastrimi i institutit dhe i të burgosurve; c) instalimet
sanitare, ngrohja, ndriçimi dhe ajrimi i institutit; d) kualiteti dhe
pastrimi i veshjeve dhe pajisjeve të krevatit të të burgosurve. Drejtori
duhet të marrë në konsideratë raportet dhe pikpamjet e mjekut dhe, në
rast akordi, të marrë menjëherë masat e përshtatshme që të tilla porosi të
aplikohen; në rast të kundërt (jo dakord), ose nëse materia nuk hyn në
kompetencën e tij, ai duhet t’i transmetojë përnjeherë konsiderimet e tij
dhe raportin shëndetsor autoriteteve urdhëruese. Shërbimet shëndetsore
të institutit duhet të përdoren per të diagnostikuar dhe kuruar të gjithë
sëmundjet fizike dhe mendore dhe deformimet, të prekurit që dëmtojnë
ripërfshirjen në shoqëri të të dënuarit pas lirimit të tij.
Me këtë qëllim, të burgosurve duhen t’i jepen të gjitha kurat
mjeksore, kirurgjike dhe psiqiatrike të nevojshme, përfshirë edhe
ato që janë kryer jashtë.

1992 Qarkorja 3337/5787 e 7 shkurtit 1992

Qarkorja e Ministrise së Drejtësisë stabilizon që në çdo Institut

23
1. EVOLUCIONI LIGJOR

dënimi duhet të jenë ndërtuar dy zona mjeksore, shëndetsore

e infermieristike, dhe zona edukative, duke përkufizuar edhe
detyrat përkatëse dhe figurat professionale që përbëjnë çdo zonë.
Nga ky moment nisin bashkëpunime gjithnjë e më të shpeshta
midis strukturave shëndetsore të Instituteve të dënimit dhe atyre
të shërbimit rajonal, duke krijuar një fragmentim të fortë të
tipollogjisë të akordit dhe ndërveprimit midis dy sistemeve. Bëhet
fjalë më shumë për akorde dhe pergjegjesi ad personam, ku roli i
mjekut shpesh çnatyralizohet, duke vënë theksin më shumë mbi
aspektet burokratike dhe kuruese se ato të mbrojtjes. Është mjeku
i “simptomës”: pritet urgjenca dhe fillohet kura. Duke iu rikthyer
sërish shprehjes së Benignit, por në këtë moment fillon periudha
e “gotës gjysëm të mbushur”. Është, në fakt, në këtë kontekst, që
formohen operatorët social- sanitar të specializuar, me dedikim
të fortë dhe profesionalitet të lartë: mjekët, infermierët, psikologët
dhe edukatorët që punojnë në një kamp specifik dhe kontribojnë
për të krijuar një thesar eksperience dhe diturie që jo vetëm nuk
duhet të humbë, por duhet të vlerësohet (Benigni).
Ekzistojnë elementët për të nisur me ndryshuar rrotën dhe për të
konsideruar shëndetin dhe garancinë e tij si baza për mbrojten e
sigurimit;elemente bazë të nevojshme për të rishikuar trajtimin
shëndetsor në burg nën optikën e barazisë, duke mbajtur parasysh
kërkesat e veçanta të ambientit. Zgjerohen, në fakte, përgjegjësitë e
realiteteve territoriale (Rajone, EELL) dhe njëkohësisht verifikohet një
hapje në raportin midis burgjeve dhe shoqërisë jashtë, në sajë edhe të
eksperiencave të shumta (edhe pse të copëzuara) të çuara përpara nga
shoqatizmi midis viteve ’80 e ‘90, dhe rolit të Forumit për shëndetin
në burg. Në krah të debatit publik, nisin edhe kërkime njohëse mbi
situatën shëndetsore në burgje, si në okazion të iniciativës parlamentare
dhe të inspektimeve të autoriteteve rajonale dhe nacionale në vitin
1994. Është pika e kthesës për ndryshimet e mëtejshme.

Ligji 419 i 30 nëntorit 1998 1998

Ligji Mandati i Qeverisë për realizimin e Shërbimit Shëndetsor
Nacional dhe per adoptimin e një teksti unik në fushën e
organizimit dhe funksionimit të SSN (që modifikon Dlgs 592)
parashikon, në nenin 5, një mandat të veçantë për rirregullimin

24
 e mjeksisë së burgut, që duhet të hyjë të bëjë pjesë në SSN, edhe
pse dalngadalë. Mandati stabilizon nevojshmërinë e kalimit të
burimeve financiare, profesionale, rregullave dhe shërbimeve nga
DAP në SSN. Bëhet fjalë për çështje organizzative, forcohet edhe
nevoja e kërkeses për të mbrojtur specifikat e mjeksisë së burgut, të
cilave i duhen dhënë përgjigje funksionale dhe të përshtatshme në
kontekst. Ferrannini mbështet idenë që, se për specifikë kuptohet
kushti i burgimit dhe vendi i kurës, atëhere specifika qëndron e tillë
edhe në sistemin e reformuar (Ferrannini4).

1999 Dlgs 230 i 22 qershorir 1999

Është dekreti legjislativ që përshkruan rirregullimin e mjeksisë
së burgut dhe sanksionon transferimin e kompentencave të
shëndetit në burg nga DAP në Shërbimin Shëndetsor Nacional.
Në veçanti, nenet 1, 3 dhe 4 stabilizojnë qartë njohjen e së drejtës së
shëndetit të burgosurve dhe të internuarve, përcaktojnë rolet e SSN
dhe të DAP-it dhe fiksojnë principet e sigurimit – që qëndrojnë në
përgjegjësi të DAP-it – të cilit sistemi duhet t’i përkasë, brenda dhe
jashtë nga Institutet e dënimit.
Me Dlgs 230 spostohet bariqendra e shëndeit të burgut. Nuk bëhet
fjalë më për të ruajtur integritetin fizik të të burgosurit (term që nga
emër bëhet mbiemër), tani bëhet fjalë për të garantuar mbrojtjen e
shëndetit të një qytetari italian që ndodhet, pak a shumë njëkohësisht,
i privuar nga lirija personale. Është një ndryshim kulturor: burgimi
përfaqësohet si një karakteristikë tranzitore e personit. Të burgosurit
dhe të internuarit kanë të drejta, baraz me qytetarët në gjëndje të
lirë, që nga marrja e shërbimeve të mbrojtjes, diagnozës, kurës dhe
rehabilitimit, të efektshme dhe të përshtatshme.

2000 Eksperimentimi
Dlgs 230 stabilizonte edhe një gradualitet në transferimin e
funksioneve, nëpërmjet adoptimit të një modeli eksperimental
për tu testur në disa rajone të zgjedhura: Toscana, Lazio dhe Puglia
(DM Shëndetsi e 20 prillit 2000), të cilave i shtohen Emilia Romagna,
Molise dhe Campania. Në letër, periudha e transferimit duhet të

4 Benigni, Sani Dentro. Cronistoria di una riforma, 2008

25
1. EVOLUCIONI LIGJOR

shërbente edhe për përshkrimin e Projektit Objektiv dhe të Linjave

Udhëheqëse për rajonet e zgjedhura, duke përcaktuar dhe detyrat
për Shtetin, Rajonet dhe Asl-et dhe mënyrat e bashkëpunimit për
të garantuar dy të drejtat: shëndeti i të burgosurve dhe sigurimi i
qytetarëve. Por, edhe duke qënë arësyeja kryesore e ndërhyrjes
në reformë, Dlgs është konsideruar si një projekt ardhur nga lart,
duke munguar mbi të gjitha përfshirja (marrja pjesë) e personave
më shumë të interesuar, ose popullsia e dënuar. Informacioni mbi
reformën është gjithashtu i transmetuar brenda në burgje vetëm
neëpërmjet operatorëve shëndetsor, shpesh në kundërshtim me
reformën, dhe shoqatat vullnetare aktive në mënyrë të copëzuar në
Institute të ndryshme. Kjo mangësi e përfshirjes tërësore të të gjithë
protagonistëve dhe përçuesve të interesave, shikuar në kuadrin
politik-institucional pak dinamik dhe vështirësive konkrete
organizzative, ka bërë që Dlgs është quajtur nga shumë palë si një
Reformë në Letër.
Gjithmonë në letër, pa përcaktuar burimet e veçanta, nga 1 janari
2000 aktivohen gjithashtu SerT (shërbime për të droguarit kronik
– patollogji kronike) në burg.

Reforma e Titullit V të Kushtetutës 2001

Ratio që zevëndëson Reformën kushtetuese synon për të rritur
kompetencat dhe fuqitë në dorë të Rajoneve dhe Enteve Lokale.
Mbrojtja e shëndetit bëhet legjislacion konkurrues. Është
një pasazh themelor: kështu shëndetsia drejtohet, direkt nga
Kushtetuta, nga kompetencat rajonale. Edhe pse aktivimi është i
ngadaltë dhe eksperimentimi i është lënë burimeve lokale dhe
iniciativave të Rajoneve të veçanta, mburoja e Kushtetutës pengon
një rikthim mbrapsht lidhur me reformën, mbi valën e ideve që
fillojnë të qarkullojnë midis ca palëve të interesuara, të synuara për
të vënë në lëvizje reformën fantazmë.

Komisioni Tinebra 2002

Me dekretin interministerial (Drejtësi dhe Shendeti) të 16 majit
2002, krijohet Komisioni miks i studimit për rinovimin e
Shërbimit shëndetsor të burgut, me mandatin “për të arritur në
adoptimin e një modeli të ri legjislativ” për “të ndryshuar metodat

26
 organizzative dhe kualitetin e shërbimit shëndetsor të burgut, duke
patur parasysh rezultatet e eksperimenteve të kryera”. Vështirësitë
e ndeshura në fazën e eksperimentimit kërkojnë ekzigjencën për
të pergatitur një model të ndërmjetëm, që parashikon ruajtjen e
kompencave të mjekëve të DAP-it lidhur me mjekun e bazës,
dhe transferimin nga Sistemi shëndetsor të kompetencave lidhur
me mjeksinë specialistike, në asistencën farmacistike dhe asaj të
spitalit. Punët e Komisionit vazhdojnë me veshtirësi dhe non
arrihet në asnjë rezultat, edhe pse u parapërgatit (mars 2003) një
gamë solucionesh të mundëshme. Një rol stimulues të rëndësishëm,
në nivelin politik, sidoqoftë u luajt në atë kohë nga Ministri i
Shëndetsisë (Turco) dhe i Drejtësisë (Mastella), nga Rajonet të
përfshira në eksperimentimin, nga Forum për Shëndetin në
burg, nga Garantët rajonalë për të drejtat e të burgosurve dhe nga
perfaqësuesit e botës sindikale dhe të shoqatizmave, deri sa të vihej
në lëvizje rruga e kalimit të të gjithë shërbimeve shëndetsore në
ASL (ref. Salvati e Sarzotti).

2006-2007 Grupi teknik interministerial

Është dyvjeçari në të cilin nis dëshira për të vazhduar me
përcaktimin e linjave operative për të bërë, pas shtatë vitesh,
konkret transferimin e kompetencave të Administratës së burgut
në Shërbimin Shëndetsor. Të dy ministritë e interesuara, së bashku
me përfaqesuesit e Rajoneveve, organizojnë një tryezë teknike me
detyrën për të pergatitur Linjat Udhërrëfyese dhe propozimin
e tekstit të DPCM, me vështirësinë për të përcaktuar mënyrat
operative për të mos rënduar (me shpenzime) më shumë Shtetin.

2008 DOCM 1 prill 2008

Dekreti i Presidentit të Këshillit të Ministrave disiplinon “mënyrat,
kriteret dhe procedurat për transferimin në Shërbimin shëndetsor
nacional të funksioneve shëndetsore, të burimeve financiare të
raporteve të punës, të pajisjeve, mobilimit dhe të instrumentave lidhur
me shëndetsinë e burgut” duke përcaktuar me fakte, për të filluar nga
14 qershori 2008, aktivimin e Reformës së shëndetsisë së burgut.
Nga ky moment, dy institucionet (Drejtësia dhe Shëndeti) janë
të detyruara të ballafaqohen, mbi një plan barazie, përsa i përket

27
1. EVOLUCIONI LIGJOR

mbrojtjes së shëndetit të të dënuarve: bie poshtë (pushon së

qëni) monoliti i burgut dhe ndryshon figura e mjekut. Personeli
shëndetsor nuk hyn më në burg si profesionist i thjeshtë që duhet
të respektojë vetëm rregulloren e burgut; tani bëhet fjalë për një
figurë që ka një mandat institucional të përcaktuar dhe të pavarur.
Nevojat për shëndetin e personit të burgosur janë indipendente
dhe mbrojtja e shëndetit nuk është më një detyrë e administratës,
por një e drejtë subjektive.

Tabela n.1.1 Histori dhe ndryshime ne normativ

Viti Akti Titulli Fjala kyçe
1931 Dekreti mbretëror Rregulloja për Institutet e mbrojtjes dhe Mjeku në burg
dënimit Vizita mjeksore

1946 Krijimi OMS Krijimi Mirëqënia

Organizata Botërore e Shëndetsisë Shëndeti

1948 Kushtetuta Italiane Neni. 32

Kushtetuta Italiane Shëndeti e drejtë themelore

1955 Rezoluta Rregulla minimale për trajtimin e të Higjena

ONU burgosurve Kurat mjeksore
1970 Ligji 740 Organizimi i kategorive të personelit Raportet e punës
shendetsor specialist të instituteve për
mbrojtjen dhe dënimin
1975 Ligji 354 Reforma e Sistemit të burgut Kërkesat konkrete shëndetsore
Mjeku specialist
Psiqiatri
1978 Ligji 833 Krijimi i Sherbimit Shendetsor Nacional Shërbimi publik dhe i
përgjithshëm
1992 Qarkore Qarkore e Ministrisë të Drejtësisë Zona shëndetsore
3337/5787 Zona infermieristike
ZonaEdukative
1999 Dlgs 230 Dekreti i risistemimit të mjeksisë së burgut Transferimi i kompetencave
2001 Ligji Kushtetues 3 Reforma e Kodit te V te Kushtetutes Kompetenca shëndetesore
rajonale
2008 Dpcm 1 prill 2008 Dekreti i disiplinës së mënyrave, kritereve Funksionet
dhe procedurave për trasferimin në SSN Burimet finanziare
Pajisjet, mobilimi dhe pasuria
Raportet e punës

28
Spitalet Psiqiatrike Gjyqësore
Spitalet psiqiatrike gjyqësore lindën rreth viit 1890, si reparte të spitaleve
psiqiatrike civile. Eshtë viti 1925 që krijohen 5 struktura në Aversa,
Napoli Sant’Eframo, Reggio Emilia, Montelupo Fiorentino e Barcellona
Pozzo di Gotto; i gjashti OPG gjëndet në Castiglione të Stiviere ku
është edhe i vetmi seksion femëror. Kodi penal i vitit 1930 formon
bazën juridike me “sistemin e binarit të dyfishtë”: krahas dënimit për
autorët e krimit përgjegjës, janë parashikuar masa sigurimi për autorët
të krimit jo përgjegjës, domethënë të paaftë për të kuptuar dhe dashur në
momentin e kryerjes së krimit, por të rrezikshëm për shoqërinë. Midis
çështjeve të pa përgjegjësisë, hikja e mëndjes totale o pjesërisht. Për këto
subjekte (të njohur si folli-rei) deri në vitin 2003 ishte i detyrueshëm
shtrimi në OPG; vendimi i Gjyqit Kushtetor n. 253/2003 ka futur
mundësinë e masave më të respektuara të eksigjencave të kurimit, midis
të cilave lirim nën mbikqyrjen e policisë në një strukturë shëndetsore
o tip komuniteti. OPG kanë kapercyer pothuaj të paprekur historinë
shëndetsore italiane dhe nuk janë prekur edhe nga Reforma Basaglia
(L 180/78). Gjendja e tyre “me qënë përgjysëm”, një çikë spital, një çikë
burg, ka shkaktuar paefektshmërinë dhe largimin nga përgjegjësia.
Dokumenti i bashkëngjitur C i DPCM 1 prillit 2008 ka stabilizuar
edhe për OPG transferimin e kompetencave në ASL, duke fiksuar
tekstualisht mbylljen me datë 31 mars 2013: rreth 1100 të burgosur
duhet të riktheheshin në territoret e origjinës. Disa Rajone kanë nisur
procedurat për të riorganizuar shërbimet dhe për të preçizuar vëndet
e përshtatshme për strukturat e reja shëndetsore (maksimumi 20
vende, të diferencuara për nivelin e rrezikshmërisë), por nuk është
arritur për të krijuar konditat për superimin real të OPG dhe mbyllja
e tyre është shtyrë. Institucione të ndryshme (Administrata e burgjeve,
Rajonet, Asl, Dsm) janë thirrur për të dialoguar, duke riforcuar rrjetin
e shërbimeve territoriale të ndërmjetëm: pa një vizion të përbashkët
dhe një vëmendje brenda ciklit të marrjes në ngarkim të pazientit
psiqiatrik autor i krimit, pa një dialog konstruktiv midis punonjësve
shëndetsor dhe gjyqësor, ekziston rreziku konkret i shumëfishuar i
mohimit të OPG dhe për tu larguar në mënyrë të paevitueshme nga një
perspektivë strukturuese e orientuar e masave të sigurisë.

29
1. EVOLUCIONI LIGJOR

Në diagramën e mëposhtme janë ilustruar rrugët kryesore dhe rastet

më të përgjithshme që rregullojnë njohjen e të drejtës mbi shëndetin
e qytetarëve të huaj. Vëmëndje e veçantë i kushtohet çështjes së
të dënuarve, të cilët kanë gjithmonë të drejtë per regjistrimin e
detyrueshëm në SSN dhe në mospagimin e ticket shëndetsor.

Qytetar i huaj jo
komunitar

Jo Po
Me qëndrim të rregullt?

I burgosur? I burgosur?

Jo
Se nuk ka mundësi ekonomike
ka të drejtën e pranimit në SSN
nëpërmjet kodit STP
Po
Ka kërkuar o është titullar i një Jo
leje qëndrimi që jep të drejtën e
regjistrimit të detyrueshëm? (psh.
punë, bashkim familjar)

Po Jo

Është një prind mbi Qëndrim për më shumë

gjashtëdhjetëepesë vjeç me se tre muaj?
bashkim familjar?
Jo

Ka të drejtën e regjistrimit Jo Po Po Student ose pothuajse

të detyrureshëm në SSN i tillë?

Të gjithë të burgosurit, Po Jo
italianë dhe të huaj, kanë
të drejtën e mospagimit
të ticket shëndetsor Ka të drejtën e regjistrimit Nuk ka të drejtën e
vullnetar (me dëshirë) në SSN regjistrimit në SSN

30
2. MBROJTJA
E SHENDETIT

P ër të njohur normativën që rregullon asistencën shëndetsore

në institutet e dënimit, kështu si dhe për të kuptuar cilat janë
sjelljet për t’i evituar dhe zakonet për t’i promovuar për një stil
jete korrekte, edhe gjatë periudhës së dënimit, janë dy aspekte
themelore për të berë atë që qëndrimi në burg nuk bëhet motiv për
një vuajtje të mëtejshme.
Sadoqë janë të forta faktorët që çojnë në rrezik shëndetin fizik
dhe mendor të të burgosurve, është e rëndësishme për të kujtuar
që secili ka të drejtën e mbrojtjes së shëndetit të tij, kuptuar, siç e
ka përkufizuar Organizata Botërore e Shëndetsisë, si “një gjëndje
komplete e mirëqënies fizike, mendore e sociale dhe jo vetëm
thjesht si mungesë e sëmundjes”. Po kjo Organizatë pastaj njeh
shëndetin si një e drejtë themelore për çdo qënie njerëzore, pa
dallim origjine, feje, opinioneve politike, kushteve ekonomike e
shoqërore. (OMS, 1948)
Shumë të burgosur, që para hyrjes jetonin në kushte dobësie
të veçantë, ndeshen për herë të parë me botën e shërbimeve
shëndetsore pikërisht në Institutet e dënimit; pra, në momentin e
hyrjes mund të paraqiten në një gjëndje shëndeti jo të mirë, pak a
shumë në linjë me përqindjet e ndeshura në popullsinë e lirë, por
të perceptuara në mënyrë të shumëfishuar, për faktin që shpesh
injorohen konditat reale të shëndetit.

Disa të burgosur mund të mendojnë që për të parandaluar dhe

kuruar është e pamundur ose e kotë: përkundrazi, edhe se e
vështirë, periudha e burgimit mund të bëhet një okazion i rritjes,

31
2. MBROJTJA E SHENDETIT

si në terma të rritjes së koshiencës të kësaj kondite në të cilën

ndodhet ashtu edhe të njohjes së temës së shëndetit, mbrojtjes dhe
hyrjes në shërbimet shëndetsore.
Ky seksion ndahet në tre pjesë, respektivisht dedikuar promovimit

të normave të higjenës dhe stileve korrekte të jetës, me referim

të veçantë përcaktimit të faktorëve kryesorë të rrezikut dhe
promovimit të mënyrave të shëndetshme të higjenës personale
dhe të ambienteve; mbrojtjes së sëmundjeve infektive dhe

32
dermatollogjike në mënyrë të veçantë në ambiente të mbyllura si
ai i burgut; rëndësisë për të ditur me evidencuar dhe përballuar
vështirësi të mundshme personale dhe psikollogjike.

2.1 Norma të higjenës dhe stile korrekte

të jetës
S ecili prej nesh ka mundësinë, duke aplikuar masa të thjeshta
mbrojtjeje, për të pakësuar rrezikun e transmetimit të shumë
sëmundjeve, edhe të rënda. Kjo bëhet akoma edhe më e rëndësishme
në vende të veçanta konsideruara me rrezik, si institutet e dënimit,
ku vihet re prezenca e faktorëve që rrisin propabilitetin për tu
sëmurur.
Midis faktorëve kryesorë të rrezikut pë shëndetin në këto ambiente
citohen mbipopullimi, konditat e vështira higjeniko-shëndetsore
dhe ambientet megjithatë të dëmshme per shëndetin, shpesh edhe
për shkak të gjëndjes së keqe të strukturave të ndërtesave. Këtyre i
shtohen faktorë individualë, të lidhura me krimet, natyrën e vendimit
dhe konditës të ndrydhjes së lirisë personale, nivelit të ulët social-
ekonomik, stileve të jetës dhe abuzimit të substancave. Në rastin e
të dënuarve të huaj, pastaj shtohen vështirësi të mëtejshme si ato
të komunikimit dhe lidhjeve, kulturore, akoma më shumë largësia
nga ngrohtësia familjare, vështirësia për të kriuar një raport besimi
me punonjësit shëndetsor dhe informacioni i pamjaftueshëm mbi
të drejtat përkatëse. (Civitelli, Starnini, Marceca, 2012)
Duke njohur cilat janë faktorët kryesorë me rrezik që kërcënojnë
shëndetin tonë dhe, për pasojë, duke adoptuar norma të thjeshta
dhe efikase sjelljeje që na ndihmojnë “për të jetuar më mirë” na
lejon për të mbrojtur gjëndjen tonë të shëndetit dhe, njëkohësisht,
për të bashkëjetuar më qetë me atë që është pranë nesh.

HIGJENA PERSONALE DHE E AMBIENTEVE

E para dhe më e rëndësishme normë higjenike është padyshim
larja e duarve e kujdeshme dhe korrekte.Flitet për një nga
masat më të thjeshta të mbrojtjes, rëndësia e së cilës shpesh here

33
2. MBROJTJA E SHENDETIT

nënvleftësohet. Për një larje korrekte të duarve, ndiq udhëzimet

në Figurën 1.

Fig. 1 - Si lahen duart?

Lagen duart me ujë Apliko sapun të mjaftueshëm Fërkoni duart tuaja nga një
derisa të mbulohet tërësisht pëllëmbë në tjetrën
sipërfaqja e duarve

Pëllëmbën e djathtë mbi kurrizin Pëllëmbë mbi pëllëmbë me Gishtat përsëri, pëllëmbët e
e dorës së majtë duke kryqëzuar gishtat e gërshetuara kundërta me gishtat e mbyllura,
gishtat e anasjelltas një dorë me tjetrën

Fërko nëpërmjet rrotullimit të Fërko nëpërmjet rrotullimit, Shplani duart me ujë

gishtit të majtë mbi pëllëmbën e prapa e para dhe me gishtat e
djathtë dhe anasjelltas dorës së djathtë mbi pëllëmbën e
të majtës dhe anasjelltas

Thani duart me një peshqir të një Përdorni letra për të mbyllur Duart tani janë të lara
përdorimi të vetëm rubinetin

34
Është shumë e rëndesishme për të larë duart në rastet e mëposhtme:
• pas çdo kontakti me material që mund të jetë i papastër ose ndotur
• pasi keni tështitur, kollitur ose përdorur shërbimin higjenik (në banjë)
• në momentin që bini në kontakt me ushqimet dhe për të ngrënë
• kur bëhet një veprim mjeksor, si marrja e një komprese, për të
aplikuar një mjekim, për të bërë një injeksion
Është edhe shumë e rëndësishme për të kuruar thonjtë dhe për t’i
mbajtur gjithmonë mjaft të shkurtëra.

Përveç larjes së duarve, ekzistojnë regulla të thjeshta të tjera, që lidhen si

me sjelljet personale ashtu dhe me kurimin e ambienteve, kryesore për të
evituar me transmetuar o për të qënë të infektuar nga shumë sëmundje:
• Mbulo gojën dhe hundën me një facoletë letre kur kollit o
tështin dhe hidhe facoletën në plehra
• evito shkëmbimin e sendeve personale si piskatore, furçat e
dhëmbëve, gërshërave të vogla, makinat e rrojes, etj.
• mos prekni sytë, hundën dhe gojën me duar të papastra

Përsa i përket higjenës së ambientëve:

• hap shpesh dritaret për të qarkulluar ajri
• rrobat, ndrresat, çarçafët dhe ashtu edhe të tjera të ngjashme
duhen të ndrrohen rregullisht
• ambientet duhet të pastrohen rregullisht
• dyshemetë duhet të fshihen dhe të lahen çdo herë që paraqitet
nevojshmëria
• pajisjet e tualetit (banjos) dhe dushet duhet të pastrohen të
paktën çdo javë
• instrumentat dhe mbeturinat e aktivitetit shëndetsor, si shiringa
të përdorura, fasho dhe garza duhet të hiqen dhe të hidhen në
kontejner përkatës

Kujdes:nëpërmjet vizitave të inspektimit periodik, ASL-et

duhet të verifikojnë shëndetshmërinë e ambienteve të jetës
dhe higjenën e ushqimeve, ndërsa është detyrë e Administratës
të Burgut dhe të Drejtësisë për të Miturit për të parashikuar
ruajtjen e standarteve higjeniko-sanitare parashikuar nga ligji
në fuqi. (Ministria e Shëndetit, Ministria e Drejtësisë, 2008)

35
2. MBROJTJA E SHENDETIT

USHQIMI
Për të funksionuar në mënyrë korrekte, trupi njerëzor ka nevojën e
energjisë dhe të ushqyesve që derivojnë nga ushqimet. Çdo ushqim
është si një mozaik i përbërë nga shumë ushqyes, secili nga të cilët luan
funksione shumë preçize në organizëm: kur hamë, shumë subtanca
ushqyese përmbajtur në ushqim ndahen dhe përdoren gjatë procesit
të tretjes. Kur sasia e energjisë dhe ushqyesve nuk përmbushin
kërkesat e personit, flitet për ushqim të pamjaftueshëm.
Në përgjithësi, nuk ekzistojnë ushqime shumë të mira dhe komplet të
këqija; është e rëndësishme për të ngrënë pak nga të gjitha, në sasi të
drejta. Për të marrë të gjitha ushqyesit për të cilat kemi nevojë, është
e rëndësishme për të ndryshuar sa më shumë e mundur ushqimet.

Tab. 2.1 - Ushqyesit

Karbohidrate Ekzistojnë sheqerna të thjeshta, si ai që përdoret për kafe, dhe sheqerna të përbëra, që ndodhen
dhe sheqernat në ushqime si buka, makaronat, cous cous, patate, etj. Energjia që japin sheqernat e përbëra është
e disponueshme për më gjatë: për këtë motiv është mirë për të konsumuar sheqerna të përbëra.
Proteina Luajnë funksione të ndryshme, si ai kryesor i rritjes. Janë prezent mbitëgjitha në produktet me
origjinë shtazore si mishi, peshku dhe vezët dhe në bishtajore si thjerrza,qiqra dhe fasule.
Lipidi Funksioni i tyre kryesor është për të krijuar një rezervë energjitike. Ushqime të pasura me lipidi
(yndyrna) janë, për shembull, qumështi dhe derivatet e tij.
Vitamina Çdo vitaminë luan një rol specifik dhe të domosdoshëm, pra është e nevojshme për ti marrë çdo
ditë duke ndryshuar sa më shumë e mundur ushqimet.
Kripra Luajnë funksione të rëndësishme të rregullimit të proçeseve jetësore. Si vitaminat ashtu dhe
minerale kriprat minerale gjinden në të gjitha ushqimet, mbi të gjitha në frutat dhe zarzavatet.

Intolerancë nga qumështi: për të tretur dhe asimiluar laktozën,

domethënë sheqerin prezent në qumësht me origjinë shtazore,
organizmi ka nevojë për një encimë specifike, quajtur latazi i
zorrëve. Se kjo enzimë nuk ndërhyn në mënyrë të përshtatshme,
bëhesh intolerant nga laktoza. Midis personave që vijnë nga
Azia e Mesme, India, disa zona të Afrikës por edhe nga vendet
e Mesdheut janë të përbashkëta rastet e mungeses së encimës.
Në fakt, qumështi është një ushqim pak i përhapur në dietën e
disa prej këtyre popujve.

36
Alkoli
Në shumë tradita ushqimore janë prezent pijet alkolike. Alkoli
është një substancë e huaj për organizmin që e njeh si helmues.
Trupi i njeriut është në gjendje ta mbajë këtë substancë pa
dëme të rënda vetëm se konsumi është i moderuar.
Në rast abuzimi, alkoli rrit rrezikun e sëmundjes dhe të vdekjes.
Konsumi i alkolit nuk këshillohet veçanërisht në rast se merren
ilaçe, sepse mund të shkaktojë efekte të padëshirueshme për
shëndetin e/o për efikshmërinë e vetë ilaçit.

Duhani provokon konseguenca të ndryshme edhe të rënda për

shëndetin, si bronshite, polmonite, rrezik i tumorreve, tendencë më
të madhe për të shkaktuar infeksione dhe dëme mbi organet e tjera.
Këto dëme provokohen si nga duhani aktiv ashtu edhe nga
ai pasiv: duhani pasiv ka, mbi personat që nuk pijnë duhan,
efekte më të rënda se tek ata që pijnë duhan. Në ambiente
të mbylluara dhe të mbipopulluara si burgjet, aq më shumë,
efektet janë akoma më evidente.

Në totalin e energjisë ditore të marrë nga ushqimi, karbohidratet

duhet të përbejnë më shumë se gjysma (55-60%), lipidi 20-25%
dhe proteinat 10-15%. Në rastin kur është e domosdoshme për
të humbur peshën, duhet të zvoglohet energjia Gjithsej por
megjithatë është e rëndësishme për të respektuar përpjestimet e
tre ushqyesve.
Në përgjithësi, duhet të kërkojmë për të konsumuar shumë fruta
dhe zarzavate, për të ngrënë drithra si bukë dhe makarona dhe
për të kufizuar konsumin e yndyrnave, të ëmbëlsirave dhe mbi të
gjitha të alkolit.

Uji është një element kryesor i ushqimit: pije shpesh, edhe

para se të ndjesh stimulin e etjes.

37
2. MBROJTJA E SHENDETIT

Një dietë jo korrekte vë në rrezik shëndetin tënd dhe mund të

çojë në zhvillimin e disa sëmundjeve, për shembull:
• tejkalimi i lipidive: alterosklerozi, sëmundje zemre, diabeti
• tejkalimi i sheqernave: diabeti, sëmundje dentare
• tejkalimi i kripës: ipertensioni (tensioni i lartë)
• sëmundje cerebro-vaskulare (enëzore)
• mungesa e energjisë: tumorre
• tejkalimi i alkolit: cirrozë hepatike, tumorr i mëlçisë

Një ushqim korrekt duhet të jetë në stilin e një vite të shëndetshme,

që parashikon edhe një aktivitet fizik të rregullt. Në burg, ku lëvizja
normalisht është e kufizuar, është shumë e rëndësishme për të mos e
harruar këtë aspekt të mbrojtjes: të gjindet një mënyrë për t’i dedikuar
pak kohë ndonjë ushtrimi të thjeshtë fizik jo vetëm do të kontribojë në
ruajtjen e një gjëndjeje shëndeti të mirë, por mund të bëhet edhe një
stimuluese e një takimi të përditshëm që do të ndihmojë për tu ndjerë
më mirë, më të fortë dhe më të qetë, me vetvehten dhe me të tjerët.
Përfito nga momentet e bashkëjetesës në shoqëri dhe nga aktivitetet
sportive dhe rikrijuese të propozuara dhe prezente brenda institutit.

• pakëso përdorimin e kripës

• konsumo shumë fruta e zarzavate
• mba nën kontroll peshën
• trego kujdes për higjenën e ushqimeve dhe të konservimit të tyre
• pi shumë ujë
• evito pijet që përmbajnë sasi të lartë sheqernash o substanca
si kafeina
• bëj aktivitet fizik çdo herë që ke okazion
• laj gjithmonë duart përpara se të prekësh ushqimet
• evito për të ngrënë ushqime me origjinë shtazore të gjalla o
të bëra pak
• pakëso konsumin e alkoleve dhe evitoji komplet nëqoftëse
pin ilaçe

38
 HIGJENA E USHQIMEVE
Përveç rrugës së ndjekjes së një ushqimi korrekt është e
domosdoshme për të përdorur disa rregulla të thjeshta për të evituar
kontaminimin (infektimin) e ushqimit dhe efektet e dëmshme për
shëndetin që do të përshkruhen në seksionin e mëtejshëm:
• ij kujdes në pastrimin e ushqimeve, të sendeve dhe të sipërfaqeve që
bien në kontakt me ushqimet
• laj me kujdes duart përpara se të prekësh ushqimet dhe mos fshij duart
në veshjet o në piceta të përdorura shumë herë
• evito të hash ushqime të pagatuara o pak të gatuara me origjinë shtazore
• pij vetëm qumesht të ruajtur në mënyrë të përshtatëshme në frigorifer
dhe kij kujdes nga bylmetet, që duhet të kenë një aspekt homogjen dhe
nuk kanë erëra të këqija
• mos përdor asnjëherë vezë që kanë lëvozhgën e thyer, këto duhet të
jenë të konservuara në ambiente të freskëta dhe të thata
• kontrolloni dhe respektoni datën e skadimit
• ruaj ushqimet në vende ku nuk mund të hyjnë në takim me kafshë
ose insekte
• mbaj gjithmon ushqimet e gatuara të ndara nga ato të pagatuara
• kujdes nga ushqimet në kuti, në qoftë se tapa duket e fryrë para se ta
hapësh, nuk duhet të hahen
• pij vetëm ujë dhe pije të sigurta
• qëro frutat ose laji me kujdes para se ti hash
• në qoftë se nuk hahen përnjëherë, ushqimet e sapo gatuara, duhet të
ruhen në frigorifer

Mund të qëllojë që të jeni të shqetësuar 2.2 Sëmundejt

për personat me të cilët ndani qelinë
që mund të kenë ndonjë sëmundje:
ngjitëse dhe
kujtohu, megjithatë, që ligji mbron të dermatologjia
drejtën për të mbajtur sekret gjendjen e
vet shëndetsore.
Për të luftuar frikën e infektimit,
mjafton të ndjekësh me kujdes këshillat
S ëmundjet ngjitëse zhvillohen kur
një mikrob hyn në organizëm
dhe riprodhohet duke i provokuar
e këtij seksioni. dëme shëndetit. Mikrobet përgjegjës
të sëmundjeve infektive quhen

39
2. MBROJTJA E SHENDETIT

agjent të sëmundjes dhe mund të jenë të tipeve të ndryshme (virus,

baktere, kerpudha, parazitë).
Sëmundjet infektive, normalisht, mund të transmetohen nga
një individ në tjetrin nëpërmjet dy mënyrave kryesore: direkte,
domethënë nëpërmjet raporteve seksuale, kontakte direkt me
lëkurën, etj, ose indirekte, kur bakteret janë në ambjente dhe arrijnë
personin në mënyrë indirekte, të trasportuara nga mjetet o nga
vektorë si për shembull ushqimi dhe uji i infektuar, instrumenta të
përdorura për tatuazh, veshje, shiringa të infektuara.
Me të arritur individin, bakteret mund të deportojnë në organizëm
nëpërmjet rrugëve të veçanta të depërtimit, dhe ndryshojnë sipas
sëmundjes.
• Transmetimi nëpërmjet ajrit vjen nga cirka shumë të vogla
të lëshuara gjatë frymëmarjes, kollës dhe tështimës. Këto cirka
qëndrojnë për një kohë të shkurtër në ajër dhe mund të thithen.
Shembuj të sëmundjeve të transmetuara nëpërmjet kësaj mënyre
janë meningjiti, pneumoniti, tuberkulozi dhe më e përhapura gripi.
• Transmetimi në rrugë seksuale dhe asaj parenterale bëhet nëpërmjet
kontaktit me likuide biologjike dhe/o gjakun dhe të shkaktuara
nga persona të infektuar. Së bashku janë mënyra të transmetimit të
sëmundjeve si hepatiti B dhe C dhe infeksionit nga HIV.
• Transmtimi nëpërmjet lëkurës shkaktohet si rezultat i një
kontakti direkt dhe të gjatë me një person të infektuar. Kjo është
një mënyrë e transmetimit të disa sëmundjeve dermatollogjike
ngjitëse si zgjebe dhe morri që janë shumë të përgjithshme në
komunitetet e mbyllura.
• Transmetimi oro-fekal shkaktohet kur mikrobet prezent në
zorrë, të jashtëqitura nga feçe, vijnë në kontakt me aparatin
tretës të një personi tjetër. Kontakti mund të shkaktohet edhe
nëpërmjet duarve të palara mirë. Shembuj të transmetimit oro-
fekal janë hepatite A, tifo, polimeliti dhe kolera.
• Disa sëmundje mund të transmetohen nëpërmjet kafshëve si
minjtë, krimbat (brejtësit) dhe insektet si mizat, mushkonjat dhe
ndonjëherë rriqrat.
• Edhe sëmundjet me origjinë ushqimore janë rrezik për shëndetin,
veçanërisht në komunitete të mbyllura si institutet e dënimit. Këto
shkaktojnë helmime dhe toksinfeksione ushqimore.

40
INFEKSIONE NËPERMJET TRANSMETIMIT SEKSUAL
Ekziston një grup infeksionesh të quajtuar seksualisht të
transmetueshme sepse kanë karakteristika që të transmetohen
mbitëgjitha nëpërmjet akteve seksuale, që çojnë në kontaktin
direkt dhe shkëmbimin e likuideve organike. Raportet seksuale
me rrezik transmetimi nuk janë vetëm raportet vagjinale por
edhe ato anale e oro- faringale, si pasojë me manifestime edhe në
nivele anale dhe oro-faringale. Pastaj është e rëndësishme për të
kujtuar që disa nga këto infeksione transmetohen edhe nëpërmjet
kontaktit me gjakun.

Simptomat kryesore që mund të bëjnë të mendosh për një

infektim të mundshëm janë përshkruar si më poshtë.

Tek mashkulli: Tek gruaja:

• humbja e likuidit të penisit
• djegie në momentin e
urinimit
• kruajtje në lende (kokë e
penisit)
• dhimbje dhe ënjtje e
testikulave
• ënjtje, lythe, fshikëza, skuqje
o kruajtje në organet gjenitale
• dhimbje o rrjedhje nga anusi
• zmadhimi i gjëndrave
vetjesore
• njolla në lekurë o me ngjyrë
verdhëllashe
• humbja e likuidit vagjinal
me ngjyrë, sasi dhe erë të
pazakontë
• kruarje, fshikza, lythe, fryrje
në organet gjenitale
• dhimbje o djegje gjatë
urinimit ose gjatë aktit seksual
• hemorragji larg nga periudha
e zakoneve, zakone jo të
rregullta
• dhimbje në fund të barkut
• dhimbje ose rrjedhje nga
anusi
• zmadhimi i gjëndrave
vetjesore
• njolla në lëkurë o ngjyrë
verdhëllashe

Në qoftëse ndjen ndonjë nga këto simptoma, është e rëndësishme ti

drejtohesh menjëherë mjekut dhe evitoni të keni marrëdhënje seksuale.

41
2. MBROJTJA E SHENDETIT

Një infeksion bëhet sëmundje kur shfaqen simptomat, domethënë

kur organizmi nuk arrin të mbrohet më dhe të kundërshtojë bakterin
e sëmundjes. Ka raste, që sistemi imunizuar arrin të bllokojë o të
ngadëlsojë zhvillimin e infeksionit, si rrjedhim, simptomat janë
të rralla o mungojnë dhe të vështira të dallohen; në raste të tjera,
simptomat paraqiten mbas shumë kohësh nga momenti i infektimit.
Në këto raste është e mundur t’i transmetosh infektimin partnerit
seksual. Për këtë motiv trajtimi i këtyre infeksioneve parashikon
edhe kurimin e partnerit o të partnerëve seksual.

Çfarë mund të bëjmë për të shmangur infeksionet e

transmetuara seksualisht:
• përdor gjithmon prezervativin gjatë gjithë marrdhënieve
seksuale (vagjinali, anali ose gojore)
• se mendon që ke patur një akt me rrezik, flisni menjëherë
me mjekun dhe nënshtrohuni provave, është mbrojtja më e
mirë për ty dhe për të tjerët
• po qe se din të kesh një infeksion informo menjëherë
partnerin seksual
• evito gjithmonë kontaktin direkt me gjakun dhe përdor
doreza mbrojtjeje në rast kontakti
• përdor gjithmonë vetëm shiringa sterile e me përdorim
vetëm të një here
• sigurohu që instrumentat e përdorura për tatuazhet janë
sterile e me përdorim të vetëm
• evito të shkëmbesh sende personale si brisqe, gërshëra,
furça dhëmbësh, etj.
• shpesh shumë infeksione trasmetohen gjatë shtatzanisë,
lindjes dhe periudhës së ushqimit me gji: nënshtrohuni
testeve për të mbrojtur shëndetin tuaj dhe të fëmijës

Prezervativi është në gjendje të parandalojë infeksionet

e transmetuara seksualisht. Ekzistojnë prezervativë
mashkullor dhe femëror: vihen në penis ose në vagjinë dhe

42
evitojnë hyrjen e spermës në vagjinë ose në kanalin anal:
• përdor gjithmonë prezervativin në raportet gjenitale, anale
dhe gojore, në veçanti në raportet e rastit
• vëre gjithmonë përpara çdo kontakti me gjenitalët o
mukozat e partnerit
• mos përdor asnjëherë dy prezervativë bashkë, mund të
çahen më me lehtësi
• mos e ripërdor kurrë të njëjtin prezervativ
• përdor lubrifikant me bazë uji o prezervativ lubrifikant,
veçanërisht në rastet e thatësisë vagjinale o seksit anal
• përdor vetëm lubrifikant ma bazë uji
• ruaj prezervativat ku nuk mund të dëmtohen, larg burimeve
të nxehtësisë dhe kurrë ku mund të shtypen o përthyen
• kur hap qeskën kujdes për të mos dëmtuar prezervativin me
thonj o me sende me majë
• përdor prezervativ prej latex o poliretan
• kontrollo që konfeksioni mos të jete i dëmtuar dhe respekton
datën e skadencës: se prezervativët janë të skaduara, rreziku
i çarjes ësthë më i madh
• mos e hap kurrë prezervativin mashkulor më përpara se të
përdoret, mund të mbetet ajër në depozitën që e bën të çahet

Nuk duhet të kesh frikë për t’ju nënshtruar testeve: të dish sa më parë
të jetë e mundur që ke një infeksion seksualisht të transmetueshme
të ndihmon për të evituar që infeksioni të zhvillohet, duke çuar
edhe në pasoja edhe shumë të rënda, për ty edhe për të tjerët.

INFEKSIONI NGA HIV/SIDA

HIV-i, virusi i imunodeficiencës humane, hyn në trup me anë të
kontaktit direkt me gjakun o fluide të tjera trupore, si sperma dhe
sekrecionet vagjinale, të një personi që ka infeksion. Një person i
infektuar nga HIV-i përkufizohet HIV pozitiv.
Mënyrat kryesore të transmetimit të HIV-it janë raportet seksuale
të pambojtura me prezervativ, shkëmbimi i shiringave, kontakti
me age dhe sende prerëse të infektuara, transmetimi nga nëna

43
2. MBROJTJA E SHENDETIT

tek fëmija gjatë shtatzanësisë, lindjes o gjatë periudhës së gjirit

(qumështit). Virusi shkatërron sistemin e imunitetit, domethënë
mbrojten e organizmit kundër infeksioneve dhe sëmundjeve.
Pas pak ditësh nga infektimi, infeksioni mund të mos japë asnjë shqetësim
o të manifestohet, si për shembull, me dhimbje fyti, temperaturë,
dëmtime në lëkurë, gjëndra, mëlçi dhe shpretkë të zmadhuara, dhimbje
koke, lodhje, dhimbje muskujsh dhe kyçe o, më rrallë, me të vjella, diarré,
djersitje natën, humbje peshe etj. Pothuajse pas dy javësh fillon faza e
infektimit kronik, gjatë së cilës nuk ndihet asnjë shqetësim.Se infektimi
nuk diagnostikohet dhe kurohet, zhvillohet pas vitesh SIDA (sindroma e
imunodeficiencës së marrë).
SIDA pas disa vitesh nga infeksioni i pakuruar, manifestohet me
infeksione dhe sëmundje, të shkaktuara nga shkatërrimi i sistemit
imunitar nga ana e HIV-it, që mund të çojnë në vdekje.
Nuk është e mundur për të eliminuar HIV-in nga organizmi por mund
të evitohet zhvillimi i SIDA-s duke bërë terapinë antiretrovirale, që
përmirëson konditat e shëndetit të personave me HIV-pozitiv dhe
rrit shpresën e tyre të jetës sepse pengon shtimin e virusit dhe dëme
të mëtejshme të sistemit imunitar. Ilaçet duhet të merren çdo ditë për
gjithë jetën dhe disa prej tyre sjellin efekte anësore të besdisshme..
Se ke patur një veprim (akt) me rrezik nga infeksioni HIV, gjëja e
parë për të bërë është për të t’ju nënshtruar testeve.

Infeksioni nga HIV është sigurisht shumë i rrezikshem, por

është e rëndësishme për të ditur që nuk transmetohet:
• se përdoret prezervativi gjatë raporteve orale, vagjinale dhe anale
• se përdor të njëjtën gotë, pjatë, krevat o tualet të një personi
me HIV-pozitiv
• me anë të pështymës, kafshimeve, lotëve, djersës, mukusit,
urinës dhe feçe
• me anë të shtrëngimit të duarve, përqafimeve dhe puthjeve
• me anë të teshtimave dhe kollitjes
• me pickimet e mushkonjave o të insekteve te tjera
• duke përdorur banjo, dushe dhe palestra të frekuentuara nga
persona me HIV-pozitiv

44
 TESTI PËR HIV
Ligji 135/90 stabilizon që “vetëm
Se testi është NEGATIV: personi i interesuar, që vjen i
• nuk janë gjetur antitrupa për HIV informuar direkt nga mjeku,
• kujto periudhën dritare: një infeksion mund të njohë gjëndjen e vet të
i marrë gjashtë muaj më parë mund HIV-it” i gjithë personeli (mjekët,
të mos rezultojë në test teknikët e laboratorit, infermierët,
asistentët social, psikologët,
Se testi është POZITIV: personeli administrativ) janë
• janë gjetur antitrupa për HIV, pra të detyruar të ruajnë sekretin
mund të kesh marrë infeksion profesional, ose për të mos i
• duhet të bësh një test për konfirmim referuar asnjeriut informacionet
klinike të pazientit, pa lejen e
pazientit.
Në Itali është e mundur të bëhen teste falas dhe anonime.
Testi bëhet zakonisht me një marrje gjaku dhe analizohet në
laborator për të zbuluar prezencën e antitrupave kundër virusit.
Antitrupat kërkojnë nga 3 javë deri në 6 muaj për tu zhvilluar në
gjak: pra mund të bësh testin pas 3 javësh nga rreziku i mundshëm
i infeksionit dhe për ta përsëritur pas tre dhe gjashtë muajsh. Gjatë
kësaj periudhe, e quajtur periudhë dritare, është e rëndësishme të
përdoren masa mbrojtese: testi, në fakt, nuk të mbron dhe mund të
infektosh të tjerët.
Se rezultati i testit është pozitiv, bëhet një test për konfirmimin.

HEPATITE VIRALE
Hepatitet virale shkaktohen nga viruse që provokojnë mahisje të
mëlçsisë. Viruset më të përgjithshme të hepatitit janë A, B, C, D
dhe E. Hepatitet virale mund të shkaktojne simptoma si verdhëza,
domethënë ngjyrë të verdhë të lekurës dhe të mukozave, lodhje,
dhimbje, temperaturë, të vjella dhe gjëndje të rëndë të përgjithshme.
Hepatite A, që mund të transmetohet me anë të ujit dhe ushqimeve
të kontaminuara, raporteve seksuale të pambrojtura me prezervativ
o nëpërmjet shkëmbim shiringash, është i rrezikshëm kur merret
në moshë të pjekur, sepse mund të provokojnë dëme të rënda
në mëlçi në kohë shumë të shpejtë dhe me domosdoshmerinë e
kurave në spital.

45
2. MBROJTJA E SHENDETIT

Hepatite B transmetohet me anë

të kontaktit me gjakun o plagët Disa këshilla të dobishme:
e lëkurës, nëpërmjet raporteve • nënshtrohu vaksinimeve, është mjeti i
seksuale që shkaktojnë trauma mbrojtjes më i efektshëm
në mukozat dhe fëmijës nga • mos shkëmbeni kurrë furçat e
nëna gjatë shtatzanësise o gjatë dhëmbëve, gërshërat, krehrat dhe
periudhës së gjirit. Personat e brisqet me persona të tjerë
infektuara që nuk paraqesin • përdor age vetëm për një herë
simptoma mund megjithatë të • sigurohu që instrumentat e përdorura
infektojnë të tjerët. për tatuazhe dhe piercing janë sterile
Hepatite C transmetohet me anë dhe përdorim vetëm për një herë
të kontaktit me gjakun dhe fluide • përdor gjithmonë prezervativin në
të tjera të trupit, raportet seksuale raportet seksuale të çdo tipi
të pambrojtura me prezervativ • mbulo prerjet e plagët e mundshme
e fëmijës nga nëna gjatë • pikat eventuale të gjakut në sendet
shtatzanësisë dhe lindjes.Rruga dhe sipërfaqet duhet të pastrohen me
më e përhapur e transmetitit është detergjentë të forte o me varekinë
sigurisht shkëmbimi i shiringave
të përdorura dhe përdorimi i
instrumentave jo sterile për bërjen e piercing dhe tatuazheve.
Ekzistojnë vaksina për hepatite B e A dhe ilaçe kundër hepatitit
B e C. Hepatitet B e C mund të shërohen spontanisht o të bëhen
kronike që shkojnë drejt cirrozës, domethëne në modifikimet e
formës dhe në funksionin e mëlçisë, o tumorrit pas 20 o 30 vjetësh
nga infeksioni.

TUBERKULOZI
Tuberkulozi është një sëmundje infektive shkaktuar nga një bakter që
godet mbitëgjitha mushkëritë por mund të prekë edhe organet e tjera.
Tuberkulozi i mushkërive provokon simptoma si kollë për më shumë
se tre javë, temperaturë, djersitje gjatë natës, humbje në peshë, lodhje
dhe marrje fryme.
Transmetimi bëhet përgjithësisht nëpërmjet ajrit, nëpërmjet kontakteve
të gjata o të shpeshta me persona të prekur nga tuberkulozi i mushkërive
aktiv jo i kuruar. Këto persona lëshojnë me kollën o tështimat, cikla të
vogla pështyme që mund të përmbajnë shkaktarin e sëmundjes.
Është e rëndësishme për të kujtuar që jo të gjithë ata që bien në

46
 kontakt me bakterin preken nga
Norma (rregulla-këshilla) sëmundja.
vepruese kundër tuberkulosit:
• sa të jetë e mundur, ajros ambientet INFEKSIONE TE TRANSMETUARA NGA
e banimit USHQIMET
• se ke patur kontakte me persona të Siç është përshkruar në seksionin
infektuar nga tuberkulozi i mushkërive, e mëparshëm, disa sëmundje,
drejtohu përnjëherë mjekut si helmimet dhe toksifeksionet
• nënshtrohu programeve screening ushqimore, mund të transmetohen
për tuberkulozin kur të propozohen nga ushqimet. Edhe pse nganjëherë
• drejtohu mjekut në rast të simptomave prezenca e mikroorganizmave të
si kollë (me o pa gëlbazë përzier me rrezikshme për ushqimet nuk është
gjak) temperaturë e lehtë, rënie në e dukshme, në shumë raste secili
peshë dhe djersitje natën mund të kontribojë për të garantuar
• respekto rregulat e izolimit respirator sigurimin e ushqimeve edhe
për ty dhe për të tjerët kur të këshillohet thjesht nëpërmjet observacionit,
• ndiq kurën në mënyrë korrekte, çdo duke patur parasysh aparencën e
ditë, sipas këshillave të mjekut për tu përgjithshme, ngjyrën, dëndësinë
shëruar nga sëmundja (përbërjen) dhe erën dhe duke mos
hezituar kurrë për të komunikuar
një ushqim të skaduar o të prishur.
Skema e mëposhtme tregon rëndësinë e higjenës personale për
mbrojtjen nga infeksionet e transmetuara nga ushqimet.

Parandalimi i semundjeve qe trasmetohen permes konsumimit ushqimor

Ku ndodhen bakteret Si arrijnë në ushqimet
· me tështimat
· nga kolla
· duke folur
Hunda-goja · duke lëpirë gishtat
· duke pirë duhan
· duke fryrë hundët
· duke përdorur të njejtën lugë për përgatitjen dhe për ta provuar

· kur janë pis

Duart · kur kanë rënë në kontakt me ushqime o sende të infektuara (të ndyra)
· kur ka plagë dhe dëmtime të zbuluara

Veshja · kur preken rroba të papastra o të ndyra para se të prekësh ushqimin

47
2. MBROJTJA E SHENDETIT

Organizata botërore për e shendetsise ka stabilizuar dhjetë rregulla

bazë për mbrojtjen e sëmundjeve të transmetuara nga ushqimet:
1) të zgjidhen produkte të trajtuara në mënyrë për të qënë të
padëmshme (p.sh. qumësht i pasterizuar)
2) të zihet mirë ushqimi, në mënyrë, që të gjithë pjesët, edhe ato
më në brendesi, të arrijnë një temperaturë të paktën 70°C
3) të konsumohen ushqimet menjëherë pas përgatitjes
4) ushqimet e përgatitura, se nuk konsumohen përnjëherë, duhet
të konservohen në frigorifer; se ushqimi do të konservohet për
një kohë të gjatë preferohet të mbingrihet
5) ushqimet e përgatitura më përpara duhet të ngrohen përnjëherë
dhe në një temperaturë të lartë përpara konsumit
6) të evitohet çdo kontakt midis ushqimeve të pabëra dhe të bëra
7) të kihet kujdes në mënyrë të veçantë për higjenën e duarve
përpara se të preken ushqimet
8) të bëhet e mundur që të gjithë sipërfaqet dhe objektet (sendet)
që bien në kontakt me ushqimin të jenë të pastruara me shumë
kujdes
9) të mbrohen ushqimet nga insektet, brejtësit dhe kafshë të tjera
10) të përdoret vetëm ujë i pijshëm

Mungesa e respektimit të normave higjenike të përshkruara mund

të shpjerë në zhvillimin dhe transmetimin e mikroorganizmave që
shkaktojnë sëmundje infektive të transmetuara nga ushqimet.

GASTROENTERITI
Ndryshimi i ushqimeve nga i
zakonshmi dhe stili i jetës, konditat
e vështira shpesh burim i stresit,
konsumi i pakët i zarzavateve dhe
i frutave të freskëta dhe dieta që,
mbitëgjitha tek emigrantët, mund
të jetë shumë e ndryshme nga ajo
e zakonshmja, shkaktojnë shumë
shpesh shqetësime si djegje dhe
anomali zorrësh.
Në pjesën më të madhe të rasteve, këto
Laj gjithmonë mirë duart
përpara se të prekësh ushqimet, në
veçanti:
• se ke prekur kafshë o sende të ndyra
• se ke kryer veprime në tualet
• se ke frekuentuar ambiente kolektive
• se ke tështitur, kollitur o ke fryrë
hundët
Mos fshij duart mbi rrobat o piceta të
përdorura shumë here.

48
shqetësime mund të shërohen duke ndjekur rrugë të shëndetshme si
në ushqim ashtu dhe në sjellje. Nëqoftëse simptomat zgjasin shumë
kohë dhe janë të rënda, është e nevojshme t’i drejtohesh mjekut dhe
të ndjekësh këshillat dhe kurën të sugjeruara. Në fakt, këto simptoma
mund të jenë shkaktuar nga një gastrointerit infektiv, domethënë
një infeksion i stomakut o të zorrës shkatuar nga virusi, baktere o
paraziti, që shfaqen me simptoma si paoreksia, dhimbje barku, të
vjella dhe diarreà. Gastrointeritet infektive si rregull nuk janë të
rënda dhe shërohen në pak kohë.

INFEKSIONE DERMATOLLOGJIKE
Lëkura, mbështjellësja e trupit tonë, përbën një organ që ka një jetë
të vetën dhe është në gjëndje të lidhë organizmin tonë me botën
e jashtme. Shpesh herë, lëkura është pasqyrë për atë që ndodh në
brëndësi të trupit, aq sa disa sëmundje të brendëshme mund të
dyshohen vetëm në bazë të asaj që shikohet në lëkurë.
Për këtë arësye, për të mbajtur lëkurën në një gjëndje të mirë nuk
do të thotë vetëm për tu kujdesur për këtë organ por edhe për
të ruajtur shëndetin e organeve të brendëshme. Në fakt, një nga
funksionet kryesore të saj është ai i mbrojtjes dhe ruajtjes kundër
çdo stimuli të natyrave të ndryshme (goditje, fërkime, trauma në
përgjithësi) aq sa që, në zonat e prirura për këto fenomene, forcohet
dhe formon kallot.
Në lëkurë me ngjyrë të errët në veçanti, ngjyra e lëkurës mbron nga
veprimtaria dëmtuese e diellit, si melanina, përgjegjëse e ngjyrës së
lëkurës, thith dhe kthen rrezet e diellit.
Një tjetër funksion kryesor është ai i ruajtjes së temperaturës së
lëkurës, në sajë të venave të gjakut që fryhen o që tkurren në bazë të
stimujve të jashtëm dhe gjëndrave të djersës që prodhojnë djersën.
Pastaj lëkura na mbron nga mikrobet, se dhjami dhe aciditeti i
lëkurës luftojnë kundër viruseve, mykut dhe baktereve.
Për pasojë, për të ruajtur lëkurën në kushte të mira do të thotë të mbrohesh
nga sulmet e sëmundjeve infektive të lëkurës, parazitare dhe jo.

ZGJEBE
Zgjebja është një sëmundje infektive dhe godet lëkurën. Provokohet
nga një këpushë e padukshme për syrin që hap tynele, të quajtuara

49
2. MBROJTJA E SHENDETIT

“galeri” brenda lëkurës, ku vendos

vezët e saj dhe nga të cilat, pas disa Për t’u shëruar dhe
ditësh, zhvillohen parazitët e rritur. evituar shperndarjen e parazitëve
Trasmetimi bëhet nëpërmjet është e rëndësishme të aplikohen disa
kontaktit intim me lëkurën të një masa higjenike: ndiq udhëzimet që të
personi të infektuar dhe, shumë jepen nga mjeku.
rrallë, nëpërmjet përdorimit të
veshjeve të infektuara o metodave
të tjera indirekte.
Simptoma kryesore, që shfaqet nga dy deri në gjashtë javë pas infeksonit,
është kruajtja e fortë e përgjithshme që shtohet akoma më shumë natën
dhe me nxehtësi dhe mund të shkaktojë pagjumësi dhe gjëndje ankthi.
Mbi lëkurë formohen pulla të vogla të kuqe në fryra, fshikëza dhe
plagë që janë të lidhura me tynelet e hapura nga këpusha. Zonat
më fort të sulmuara janë hapësirat midis gishtave të duarve dhe
të këmbëve, pulset, bërrylet, sqetullat, zona poshtë gjoksit, barkut,
organet gjenitale mashkullore dhe tulet.
Zgjebja nuk është një sëmundje e rëndë, por nuk shërohet nëqoftëse
nuk kurohet. Terapia qëndron në aplikimin mbi lëkurë të ilaçeve
antiparazitarë.
Se ke një të kruajtur të padurueshme, veçanërsht natën, drejtohu mjekut.

INFEKSIONET E MORRIT
Infeksionet e morrit janë agresione të lëkurës të shkaktuara nga të
ashtuquajturat morra. Dallohen tre tipe të infeksionit të morrit:
• Infeksioni i trupit që shkakton një kruajtje kudo. Morri ngjitet në
rroba dhe në ndrresa dhe nga këtu fillon të pickojë dhe të thithë
gjakun e të ftuarit. Infeksioni i trupit shkakton krijimin e flluskave
të ngjashme me ato të pickimit të mushkonjave dhe kruajtje vetëm
në kohën e fillimit. Me kalimin e kohës, lëkura forcohet dhe merr
një ngjyrë më të errët. Dëmtimet lokalizohen përgjithësisht në
kurriz, në shpatulla dhe në brinjë. Kur kruajtja është shumë e
fortë dhe kruhet, kjo mund të provokojë të ashtuquajturat lëndime
plotësuese që i ngjajnë gërvishtjeve (gricjeve), të shkaktuara
pikërisht nga kruajtja. Parazitët dhe vezët e tyre janë prezent në
rrobat, në veçanti në të qepurat (tegelet) e rrobave, dhe janë të
dukshme. Me larjen në temperatura të larta të të gjithë veshjeve,

50
 përfshirë edhe ndrresat, eliminohen si vezët ashtu dhe morrat.
Njëkohësisht, personi duhet të trajtohet vetëm për një ditë me një
produkt për ta aplikuar në të gjithë trupin.
• Infeksioni i kokës është agresion i flokëve dhe i skalpit nga ana
e morrit të kokës. Manifestimi kryesor është një kruarje e fortë
e skalpit, në vazhdim të së cilës, si pasojë e kruarjes, shfaqen
dëmtime (lëndime), kore (krodhe) dhe infeksione, që mund
të shpërndahen në pjesë të tjera të kokës. Në rrënjën e flokut
mund të shikohen vezët e morrit, të quajtura thërrija, që është
e mundur për t’i hequr me një krehër me dhëmbë të ngjeshura.
Morrat e kokës eliminohen nëpërmjet përdorimit të locioneve
specifike për t’i aplikuar në skalp dhe shampo për larjen e kokës.
• Infeksioni i pubisit është një invadim që mund të te kujdesur
lokalizohet në të gjitha zonat e trupit të mbuluara nga qime (në pjesën
më të madhe në pubis), shkaktuar nga morri që quhet në përgjithësi
morr i pubisit. Morri, që shikohet me sy, pozicionohet në zona jo
shumë me qime dhe më tepër të lagështa. Është pak i lëvizshëm
dhe bëhet aktiv mbitëgjitha natën. Transmetimi i sëmundjes bëhet
pothuajse gjithmonë si pasojë e një kontakti të afërm fizik. Në
ndrresat intime observohen njolla të vogla në formëpikash me
ngjyrë ndryshku (feçe të morrit) o të kuqe (gjaku). Pas një larjeje
të zonës së pubisit me një solucion uji dhe uthulle, vezët mund të
eliminohen lehtësisht me një krëher me dhëmbë të shpeshta. Terapia
e vertetë bazohet me përdorimin e shampos dhe të pluhrave. Dhe në
këtë rast rruajtja e qimeve nuk është e domosdoshme.

2.3 Shendeti mendor

N evojat e personave nënshtruar regimit të burgimit dhe vështirësitë

e tyre duhet të transformohen në kërkesa ndihme, të përkrahjes,
të sqarimit, sepse burgu nuk duhet të përgjigjet vetëm me shlyerjen e
dënimit, por duhet të ndihmojë personin dhe me marrë në ngarkim ato
plagë më të thella që në burg thellojnë akoma më shume dhimbjen që
nuk janë vetëm dhimbje në trup. Pra, burgu duhet të jetë, edhe një vend
dëgjimi kompetent dhe kundër mbylljes në vetvehte lidhur me mënyrat

51
2. MBROJTJA E SHENDETIT

e veçanta për të shprehur gjëndjen tënde të turbullt dhe për të kërkuar

ndihmë, për të riforcuar çdo aspekt të shëndoshë të personit.
Akte të vetdëmtimit, tentativa të vetvrasjes, skena depresive dhe psikopatie,
vartësia nga subtancat, janë manifestime shumë të shpeshta të një gjëndjeje
të turbullt që vijnë nga motivi i mungesës së referimit e të frikës në
kushtet e privimit të lirisë personale. Mungesa e figurave të rëndësishme
të ngrohtësisë familiare, të një familjeje që ndodhet larg dhe me të cilën
kontaktet janë gjithmonë shumë të pakta dhe të vështira, të një hapësire
jete personale i shtohen vështirësive për të përballuar jetën çdo ditë në
monotinë e saj të rëndë, shpesh edhe prezent një iter procedural, burgimi
me hapësira, rregullat dhe kohët e vendosura nga të tjerët. Këto elementë
perfaqësojnë një terren pjellor për t’i dhënë zë manifestimeve të dobësisë
(pafuqisë) nganjeherë edhe shumë të rëndësishme në planin psiqik.
Edhe në burg e drejta e shëndetit duhet të mbrohet nga të gjithë, nga
personat e burgosur dhe nga çdo person tjetër që punon dhe është në
kontakt me të burgosurit. Për këtë për të kërkuar ndihmë në rast vështirësie
o të gëndjes së turbullt është një e drejtë por edhe një pergjegjësi.
Kjo është akoma dhe më e rëndësishme në rastin e personave që nuk kanë
lindur dhe jetuar në Itali, që ndodhen për të jetuar në një konditë akoma
më delikate dhe komplekse, shpesh edhe në kushte për të komunikuar
dhe shprehur, vështirësinë e vet dhe dobësinë (pafuqinë) në burg, për kë
përdor kode gjuhësore dhe kulturore të ndryshme.

RENDESIA PER TE KERKUAR NDIHME

Shpesh është shumë e komplikuar për të arritur dhe patur vetëdijen
e nevojës, hapi i dytë i mëtejshëm është për të gjetur mënyrën për
të formuluar një kërkesë ndihme përpara se të ndihesh keq dhe pa
intesifikuar dobësinë (pafuqinë), sepse vetë mungesa e lirise është një
konditë e vështirë për ta jetuar.
Gjendja e rënde psiqike, mendore dhe intelektuale jetuar në kushte të
kufizimit të lirisë varet nga shumë faktorë. Pastaj, në të burgosurit e
huaj, diferencat etnike, gjuhësore dhe fetare, diferencat e klimës, si dhe
çrrënjosja kulturore, mund të paraqesin rrethana kritike estreme, së
bashku me diskriminimin në rritje e/o në përdorimin e shërbimeve
social- shëndetsore. Traumat e lidhura me hyrjen në burg dhe faktorë të
tjerë lidhur me natyrën e krimit dhe të vendimit bëjnë më të fortë gjëndjen
e turbullt. Mungesa e mbështetjes psiko-ndjesore nga ana e familjes e

52
bën akoma më të prekshëm, kështu si mungesa e lëvizjes dhe aktivitetit
shoqëror dhe rikrijues mund të çojnë shpesh në gjëndje të izolimit dhe të
akteve të violencës mbi atë vetë dhe kundrejt të tjerëve.
Gjendja e rëndë psiqike, mendore dhe intelektuale jetuar në kushte të
kufizimit të lirisë përfaqëson një faktor shumë të rëndësishëm që ndikon
mbi shëndetin mendor dhe pra mbi gjëndjen e shëndetit në përgjithësi.
Mund të çojë për të kryer akte të violencës dhe të autodëmtimit, në uljen e
intensitetit të humorit, gjëndje ankthi dhe depresioni, dhe, si pasojë rritjen
e rrezikut të vetvrasjes brenda në strukturat e burgjeve.
Niveli i ulët social-ekonomik, niveli i ulët i arësimit dhe gjëndja e
pastabilizuar në punë janë shpesh përgjegjëse të krimeve që kanë çuar
në burg. Mungesa e burimeve ekonomike mund të paraqesë vetë kjo një
faktor rreziku per shëndetin: kushtet e një varfërie ekstreme, mospasja
ekonomike dhe gjendja e rëndë sociale rritin në fakt rrezikun për tu
sëmurur nga patollogji të ndryshme. Studime të fundit kanë demostruar
që sa më i madh është niveli social-ekonomik, më i vogel është rreziku për
tu sëmurur.
Duke konsideruar që burgimi është një periudhë e veçantë e një vështirësie
dhe gjendjeje keqësimi të rëndë, është e rëndësishme me ditur për të
rinjohur faktorët eventual të rrezikut e të gjëndjes së keqësimit që mund të
parandalohen dhe pakësohen nëpërmjet kërkeses për ndihmë figurave të
zgjedhura (mjek, infermier, edukator, psikolog, asistent social, personelit
të policisë së burgut, priftit) duke i shtuar zbatimin në jetë të normave të
mira për kujdesin personal.
Çdo person ka një trup, një mendje dhe një botë me ndjenja, relacione dhe
interesa që e rrethojnë dhe ku bën pjesë. Për të arritur kujdesin e mirëqenies
në secilën nga këto sfera është një vepër e rëndësishme e mbrojtjes lidhur
me situata dhe jetesa që mund të krijojnë gjendje keqësimi, edhe të rëndë.

Të kërkojmë për të pyetur si je dhe vështirësitë e mundëshme që po

ndesh, duke iu përgjigjur dy pyetesorëve të shkurtër të menduara për të të
udhëhequr në një auto vlerësim të konditave të tua fizike e psikollogjike
dhe të faktorëve social që mund të rrezikojnë shëndetin tënd.

SI MUND TË BËSH NJË AUTO-SCREENING

Për të evidencuar rreziqet e mundshme të gjëndjes të pastabilizuar
të propozojmë skedën e mëposhtme të auto-vlerësimit:

53
2. MBROJTJA E SHENDETIT

Skeda 2.1 - Vetevlesim psikologjik

Skeda e auto-vleresimit 1 Po Jo
1. Flen më pak se 6 orë o më shumë se 13 orë në ditë? … …
2. Kohët e fundit ke më pak oreks (apetit) o, përkundrazi, më shumë oreks se zakonisht? … …
3. Je dobësuar më shume se 7 kg o, përkundrazi, shëndoshur më shumë se 7 kg në 4 muajt e fundit? … …
4. Në muajin e fundit ke pasur episode të takikardisë, djersitjes së papritur o të dridhura? … …
5. Në muajin e fundit ke patur sensacionin e gulçimës o të mbytjes? … …
6. Ndihesh i lodhur o pa energji pothuajse çdo ditë? … …
7. Të duket të kesh më pak kapacitet për të menduar o për tu koncentruar se zakonisht? … …
8. Në muajin e fundit ke patur mendime të përhershme që të kanë shkaktuar ankth o gjëndje jo të
mirë theksuese? … …
9. Në muajin e fundit ndihesh të jesh veçanërisht i irrituar?
10. Në muajin e fundit ndihesh i trishtuar o bosh në pjesën më të madhe të ditës pothuajse çdo ditë? … …
11. Në muajin e fundit të ka ndodhur të reagosh në mënyrë impulsive nga zakonisht o të kesh … …
vështirësi për të kontrolluar zemerimin?
12. Ke frikë për të ardhmen? … …
13. Dikush nga familja juaj vuan nga sëmundje fizike o psiqike të rëndësishme? … …
14. Je veçanërisht i preokupuar për shëndetin tënd? … …
15. Mendon që dikush në këtë moment mund të të bëjë keq? … …
Studimi ne menyre me te thelle nga ana shkencore dhe ndarja sipas diagnozes DSMIV nga INMP

Se i përgjigjesh “Po” të paktën 4 pyetjeve, është e mundur që po kalon

një moment të veçantë delikat o të vështirë. Nuk bëhet fjalë për forca
për një sëmundje, por simptomat fizike, të ankthit o depresionit mund
të influencojnë në shëndetin tënd fizik dhe psiqik. Prandaj, mund të
jetë e nevojshme për t’i kërkuar një konsultim mjekut o një kolokium
me një nga figurat e fushës social-edukative o psikollogjike. Kujtohu që
për të kërkuar ndihnë është e rëndësishme për shëndetin tënd.
Veçmas nga të mëparshmet, të propozojmë 7 pyetje të fundit:
Skeda e auto-vlerësimit 2 Po Jo
16. Kohët e fundit a ke pasur një vdekje në familje? … …
17. Kohët e fundit ke jetuar një ndarje në familje? … …
18. Ka patur raste të vetvrasjes në familjen tuaj? … …
19. Mendon që në këtë moment nuk ka asnjeri që të përkrah? … …
20. A ndjen që në këtë moment familja juaj nuk është shumë afër teje? … …
21. A mendon që jeta jote s’ka qëllim? … …
22. A ke mendur të vrasësh vehten si zgjidhje të problemeve të tua? … …

Në këtë rast, se i përgjigjesh “Po” të paktën 1 pyetjeje është kryesore për t’i
kërkuar ndihmë një specialisti. Është e rëndësishme të jipet një mundësi
për të qënë mirë, mbitëgjitha në një moment të jetës shumë të vështirë.

54
3. PERCEPTIMI I
SHENDETIT NE BURG

3.1 Hyrje dhe shenimi metodik

N e kete kapitull do te paraqiten rezultatet e perftuara nga analiza

cilesoro-sasiore e zhvilluar mbi kete projekt, qe konsiston ne
mbledhjen e perceptimeve dhe te opinioneve, ne temen shendetit
dhe te sherbimit sanitar (shendetsor), te nje shumice pjesemarresish
te sistemit te burgimit: popullata e burgosur, agjentet e policise
se burgut, punonjesit sanitare, drejtuesit dhe tjeter personel i
burgut (edukuesit, asistentet sociale, funksionaret administrative,
ndermjetesit kulturore, etj.).
Mjeti i sondazhit perbehet nga nje pyetsor qe u eshte paraqitur
figurave te ndryshme qe permendem, gjate seminareve te
organizuara ne 12 insititute te burgimit objekt i ketij kerkimi. Eshte e
nevojshme qe ne kete moment te theksohet se lenda e pyetsorit ishte
mjaft e dendur dhe e ngjeshur (mesatarisht 85 pyetje) e nje faktor
i tille ka shume mundesi te kete qene vendimtare ne veshtiresine
e kompletimit deri ne fund nga ana e njefare numri personash qe
kshin marre pjese (ne kete rast kane ardhur shume ankesa lidhur
me kete aspekt). Zgjedhja per te perdorur nje instrument kaq te
gjate dhe kompleks, gjithsesi ka qene preferuar per arsye te nje
veshtiresie objektive per te realizuar kerkime empirike te kesaj
rendesie (dimensionesh) ne kontekstin burgues e keshtu pra me
qellimin e shfrytezimit plotesisht te kesaj mundesie. Per kete qellim
nje falenderim i perzemert u rezervohet te gjithe atyre qe, me
shume durim e shpeshhere me goxha veshtiresi per arsye te nature

55
3. PERCEPTIMI I SHENDETIT NE BURG

komplekse te disa pyetjeve, kane pranuar te mbushin (plotesojne)

pyetsoret.
Objekti i sondazhit, siç thame, perbehet nga perceptimet lidhur me
sherbimin sanitar te ofruar ne brendesi te instituteve te vuajtjes
se denimit, duke kushtuar kujdes te veçante ndryshueshmerise se
kontekstit (strukturat, aktivitetet, etj.) e ndaj treguesve mireqenies/
keqqenies personale. Nje kujdes i veçante i eshte dhene perveç
te tjerash edhe njohurive dhe opinioneve lidhur me reformen e
shendetit ne gjendje burgimi.
Disa pjese te pyetsorit jane te perbashketa per te gjitha grupet, ne
veçanti ato qe kane te bejne me karakteristikat socio-anagrafike,
cilesine e jetes ne burgim, faktoret me rrezik per shendetin,

56
informazioni dhe edukimi sanitar, ngjarjet kritike dhe reforma
e shendetit ne burgim. Behet fjale per tematika per te cilat
presupozohet se te gjithe personat qe kane marre pjese ne kete
kerkim te kene apo te mund te kene informazione dhe opinione.
Disa pjese te tjera, perkundrazi, kane qene adresuar ne grupe te
veçanta, pasi qellimi ishte ai i marrjes se informacioneve me
specifike. Personave te burgosur, per shembull, u kemi kerkuar te
na japin tregues lidhur me pozicionine tyre juridik dhe te denimit.
Nje sere pyetjesh per te kuptuar nivelin e mireqenies personale u
jane bere si burgosurve ashtu edhe policise se burgut. Kesaj te fundit
i kemi kerkuar te pershkruaje kushtet e punes si dhe te shprehnin
perceptimin e vet lidhur me ambjentin e punes si dhe impaktin e tij
me jeten private. Persa i perket tematikave te nje karakteri thjeshte
sanitar, popullates se burgosur i kemi kerkuar te shprehet lidhur
me trajtimin sanitar qe kane marre, si ne momentin e hyrjes ashtu
edhe gjate burgimit; staff-it sanitar i kemi kerkuar te pershkruaje
ne menyre te detajuar sherbimet sanitare te pranishme ne institute
(strukturat, vizitat mjeksore te brendshme dhe te jashtme, shtrimet
ne spital, disponueshmerine dhe perdorimin e ilaçeve, etj.). E ne
fund, u kemi shtruar nje sere pyetjesh, si punonjesve sanitare ashtu
edhe atyre te burgut, lidhur me problemet sanitare specifike te
popullates se te denuarve te huaj.
Disa nga pyetjet jane me teper te nje karakteri pershkrues (per
shembull lidhur me proçedurat e me strukturat), kurse te tjera
nenkuptonin marrjen e perceptimeve e ne shume raste kane marre
formen e vleres sipas nje shkalle. E ne kete kuptim modeli kryesor
referues eshte, siç do te shohim, nje Prison Social Climate Survey,
i konsoliduar qe prej kohesh ne fushen e kerkimit empirik te
shteteve te bashkuara.
Kurse pjesa cilesore e kerkimit/sondazhit perbehet nga marrja
e analizave te nje sere komentesh te lira te lena si shenim ne
pyetsor. Lidhur me kete aspekt eshte e nevojshme te nenvijezojme
perkushtimin e pergjithshem te nje pjese te madhe te popullates
se burgosur qe ka pasur te beje me kete sondazh duke e pasuruar
plotesimin e pyetsorve nepermjet shenimesh ne menyre te lirshme
(qe merrnin, here pas here, nje natyre kritike, falenderime,
pershkrime te jetes ne gjendje te burgosur apo te problemeve

57
3. PERCEPTIMI I SHENDETIT NE BURG

sanitare, kerkesa te ndryshme, etj.). Nje e dhene e tille, ne

vetvete, perfaqson ne menyre te dukshme nevojen e madhe per
te komunikuar nga ana e personave qe kane shume pak raste per
te shprehur nevojat vetiake lidhur me aspektin shendetsor (por jo
vetem aq, siç do shohim), si ndaj personelit burgues/sanitar, ashtu
edhe ndaj, personave te jashtem.
Ne kete moment do te perqendrohemi ne te dhenat qe kane dale
veçanerisht nga tre protagoniste: popullata e burgosur, agjentet
e policise se burgut dhe staff-i sanitar. Nje zgjedhje e tille eshte
vendosur nga numri i konsiderueshem i perfaqsuar nga pyetsoret
e marre ndermjet ketyre grupeve, siç mund te shihet nga tabella
sintetizuese e paraqitur me poshte.

Tab. 3.1 - Pyetsoret e dhene

Te Punonjes Policia e Drejtues Punonjes Gjithsej
burgosur sanitare burgut te tjere
Bari 66 14 10 1 - 91
Bologna 58 18 5 - - 81
Cagliari 86 10 3 1 4 104
Catanzaro 43 19 11 1 4 78
Firenze 136 7 10 1 - 154
Milano 83 11 18 1 8 121
Padova 74 7 26 1 - 108
Palermo 64 13 14 1 - 92
Roma 48 21 16 1 1 87
Santa Maria Capua Vetere 68 46 19 1 1 135
Teramo 33 15 18 1 4 71
Torino 74 8 19 1 4 106
GJITHSEJ 833 189 169 11 26 1228

Pyetsoret qe u jane drejtuar popullates se burgosur, ne veçanti, jane

perkthyer ne disa gjuhe te huaja, per bere me te lehte nga ana e
atyre qe kane me pak mjeshteri ne kuptimin e gjuhes italiane. Nga
833 pyetsore te mbledhur, 625 jane ata te plotesuar ne italisht, 87 ne
anglisht, 27 ne frengjisht, 58 ne arabisht dhe 36 ne shqip.

58
3.2 Perceptime dhe opinione
te popullates se burgosur
1 - MODELI: KARAKTERISTIKA SOCIAL-ANAGRAFIKE
Dhenia e pyetsoreve ka perfshire nje kampion (pjese) personash te
burgosur te perbere kryesisht nga burra (88,7%) dhe nga te huaj (59,2),
per pjesen me te madhe te nje moshe midis 26 e 45 vjeç (shih tab.
3.3). Nese kjo e dhene e fundit pasqyron ne menyre te mjaftueshme
mesataren e te gjithe popullsise se burgosur, grate dhe te huajt rezultojne
“te perfaqsuar-me teper”1. Nje zgjedhje e tille ka qene e mundur te
percaktohej nga qellimi i projektit per te analizuar ne menyre te veçante
hyrjen ne sherbimin sanitar nga ana e popullsise se huaj, perveç edhe
atij te mundesise per te patur nje kampion (model) tregues te grave qe
do te formulonin konsiderime te mundshme lidhur me çeshtjen (qe
do te specifikohen me pas aty ku do te dalin ne menyre me treguese).

Tab. 3.2 - Seksi dhe nenshtetesia

Nenshtetesia
Gjithsej
Italian I huaj
Mashkull 299 426 725
Seksi
Femer 34 58 92
Gjithsej 333 484 817

Popullata e huaj e perfaqsuar ne kete model, siç duket edhe nga

grafiku 3.1, eshte me prejardhje kryesisht nga Afrika e Veriut
dhe, me pas, nga vendet/shtetet qe kane hyre kohet e fundit ne

Tab. 3.3 - Mosha

Nenshtetesia
Gjithsej
Italian I huaj
Nga 18 deri25 6,1% 16,7% 12,2%
Nga 26 deri 35 27,0% 46,7% 38,4%
Mosha Nga 36 deri 45 35,1% 29,2% 31,7
Nga 46 deri 55 19,6% 6,6% 12,1%
Oltre 56 12,2% 0,7% 5,5%
Gjithsej 100% 100% 100%
1 Te dhenat Dap me 31 mars 2013 tregojne nje prani femerore baraz me 4,32%, ndersa te
huajt perbejne 35,6% te te gjithe personave te pranishem

59
3. PERCEPTIMI I SHENDETIT NE BURG

Bashkimin Evropian2. Ne pjesen me te madhe behet fjale per

persona te pranishem ne Itali qe prej te pakten 3 vjet (rreth 75%)
dhe, 41,91% qe prej te pakten 10 vjet (shih grafikun 3.2).

Grafiku 3.1 - Nenshtetesia

200 196

150
FREKUENCA

101
100
76
64

50
20
6 11

0 Europa Europa Afrika e Veriut Afrika Amerika e Veriut Amerika Qëndrore Azia
komunitare extra-komunitare sub-saharasë dhe jugore
ÇFARE KOMBESIE

Grafiku 3.2 - Kohe-qendrimi ne Itali

50
41,91

40 34,23
PËRQINDJA

30

20 13,69

10 4,357 5,809

0 Më pak se 3 muaj Nga 3 muaj deri Nga 1 deri 3 vjet Nga 3 eri 10 vjet Mbi 10 vjet
në 1 vit
PREJ SA KOHESH NE ITALI?

Persa i perket gjendjes te punesimit te fundit para hyrjes ne burg,

pothuaj ne çdo tre persona njeri (31,3%) deklaron se ka qene
i papune para se te hynte ne burg, por rezulton shume treguese

2 Kur behet fjale per grate ndodh e kunderta: pjesa me e madhe e tyre eshte me prejardhje
nga Evropa e bashkuar (34,5%) dhe, me tej, nga Afrika e Veriore (20,7%)

60
 edhe perqindja e atyre qe pohojne se ka qene punonjes i pavarur
(24,5%). Kurse n.q.s. verejme te dhenat lidhur me shkallen e
arsimit, mund te konstatojme nje nivel me te larte analfabetizmi
ndermjet te huajve por edhe, ne nje mase treguese, nje numer te
larte te te dipllomuarve (arritjes se pjekurise) (1 nder 4 te huaj, 1
nder 10 italiane), ashtu sikunder ndeshim ne numer me te larte te
te diplomuarve universitare te huaj (5,1%, kundrejt 1,5% ndermjet
italianeve). Nje koncept analog vlen edhe per grate: 11% deklaron
se eshte analfabete dhe 8,8% universitare e dipllomuar.

Tab. 3.4 - Niveli i arsimit para hyrjes ne burg

Nenshtetesia
Gjithsej
Italian I huaj
Analfabet 2,4% 6,6% 4,9%
Cikli i ulet 17,0% 19,8% 18,6%
Shkolle 8 vjeçare 52,3% 33,4% 41,2%
Formim profesional 16,1% 8,5% 11,6%
Diplome (shk.e mesme) 10,3% 25,3% 19,1%
Diplome universitare 1,5% 5,1% 3,6%
Formim post-universitar 0,3% 1,3% 0,9%
Gjithsej 100,0% 100,0% 100,0%

2 - POSICIONI JURIDIK DHE I BURGIMIT

Behet fjale per pjesen me te madhe te personave me kufizim lirie ne
institut qe prej nje kohe te shkurter: me shume se nje e pesta e atyre
qe kane dhene pergjigje deklaron se ndodhet aty qe prej me pak
se 6 muajsh, 76,43% me pak se 3 vjet. Gjithsesi, nese analizojme
te dhenat e kohezgjatjes te pergjithshme te burgimit, harku kohor
rritet ne menyre te konsiderueshme: nje nder pese deklaron se ka
mbi kurriz nga 3 deri 10 vjet burgim (shih tab. 3.4) dhe me shume
se gjysma deklaron se ka qene burgosur ne ne te pakten dy institute
(prej tyre, 15% ne me shume se 5 institute). Ne vija te pergjithshme,
te huajt paraqesin ne mase me te madhe denime shume te shkurtra
e ne mase me te vogel denime shume te gjata3.

3 Edhe grate kane tendencen te deklarojne nje kohezgjatje te denimit me te shkurter: per
shembull asnje grua nuk ka marre nje denim te pergjithshem me te larte se 10 vjet

61
3. PERCEPTIMI I SHENDETIT NE BURG

Tab. 3.5 - Kohezgjatja e pergjithshme e burgimit (duke perfshire edhe institutet paraardhes)
Nenshtetesia
Gjithsej
Italian I huaj
Nga 0 deri 6 muaj 5,0% 9,3% 7,1%
Nga 6 muaj deri 1 vit 5,9% 14,5% 10,1%
Nga 1 deri 3 vjet 24,0% 27,6% 25,7%
Nga 3 deri 10 vjet 36,7% 42,5% 39,5%
Oltre 10 anni 28,5% 6,1% 17,5%
me teper se 10 vjet 100,0% 100,0% 100,0%

Ne krahasim me italianet, te huajt deklarojne perveç te tjerash se

kane qene burgosur ne me pak institute: pothuaj gjysma, 46,6%,
ekskluzivisht ne nje te vetem (ne krahasim me 22,6% te italianeve) dhe
vetem 13,5 % ne me shume se 5 (ne krahasim me 28,4% te italianeve).
Eshte interesante te analizohet pozicioni juridik, duke bere kujdes
te veçante ne ndryshimin midis italianeve dhe te huajve. Tab. 3.6
deshmon faktikisht perqindje me te larte te te huajve ne pritje te
gjykimit dhe, ne te njejten kohe, perqindje me te larte te italianeve
me vendim perfundimtar.

Tab. 3.6 - Pozicioni juridik

Nenshtetesia
Gjithsej
Italian I huaj
Ne pritje te gjykimit te pare 10,8% 24,2% 18,6%
Apelues 9,6% 13,7% 12,0%
Ne gjendje rikursi/ankese 6,8% 4,7% 5,6%
Definitiv me denim me pak se 5 vjet 38,7% 32,6% 35,1%
Definitiv me denim me teper se 5 vjet 34,1% 24,8% 28,7%
Gjithsej 100,0% 100,0% 100,0%

Pyetsori parashikonte me tej nje sere pyetjesh lidhur me kushtet

e burgimit dhe: ndarjen e qelise, llojin e regjimit dhe te qarkut,
numrin e madh sektorial, pjesemarrjen dhe aktivitetin e trajtimit,
te gjithe faktoret te lidhur ngushtesisht me nje koncept te gjere
per shendetin si ai i adoptuar nga OBSH-ja.
Situata “strukturore” qe paraqitet duke nderthurur te dhenat
dhe i nje numri zakonisht te larte qelish (ne 42,9% te rasteve
me te pakten 3 persona; ne 24,4% me me teper se 6 persona),
te nderfutura ne seksione shume te populluara (te pakten 40

62
 persona nne 79,4% te rasteve, me teper se 70 persona ne 38,5%
te rasteve). Ne 85,9% te rasteve behet fjale per seksione me siguri
mesatare ku gjithsesi ligjeron regjimi i zakonshem (me qeliza te
mbyllura) ne me shume se gjysmen e rasteve, edhe pse dispozitat
e koheve te fundit te Dap-it kane mundur te nxisin ngrohtesisht
regjimet e qelizave te hapura (Circolare/dekret G-DAP 0206745-
2012). Ben perjashtim situata e grave, qe ne 83,3% te rasteve
deklarojne se jane te nenshtruara ndaj regjimit te hapur. Seksionet
femerore jane zakonisht me te vogla, edhe pse haset njefare niveli
i mbipopullimit ne brendesi te qelive te veçanta (qe ne 32,6% te
rasteve mbajne nga 3 deri ne 5 persona).

Tab. 3.7 - Me sa persona e ndani qeline

Nenshtetesia
Gjithsej
Italian I huaj
Me askend, kam qeli teke 4,0% 2,6% 3,2%
1 Person 45,8% 25,8% 34,1%
2 Persona 12,0% 25,3% 19,8%
Nga 3 deri ne 5 persona 17,5% 19,2% 18,5%
Me teper se 6 persona 20,6% 27,1% 24,4%
Gjithsej 100,0% 100,0% 100,0%

Tab. 3.8 - Sa persona mban gjithsej seksioni

Nenshtetesia
Gjithsej
Italian I huaj
Deri ne 10 2,8% 6,3% 4,8%
11 Deri 20 3,4% 4,0% 3,8%
21 Deri 40 10,9% 12,8% 12,0%
41 Deri 70 44,9% 38,0% 40,9%
Me teper se 70 38,0% 38,9% 38,5%
Gjithsej 100,0% 100,0% 100,0%

Nderfutja ne aktivitete trajtimi mbetet nje mundesi e shfrytezuar

jo nga te gjithe: 41,2% deklaron se nuk ka qene nderfutur ne asnje
aktivitet. Eshte me vend te nenvijezohet se si perqindja eshte me e
larte ndermjet te huajve ne krahasim me italianet (44,3% kunder
36,7%). Per me teper, ne krahasim me italianet, te huajt duket se
hyjne me shpesh ne kurse arsimimi, por me pak ne kurse formimi
profesional dhe ne aktivitete pune.

63
3. PERCEPTIMI I SHENDETIT NE BURG

Tab. 3.9 - Pjesemarrja ne aktivitete te trajtimit

Nenshtetesia
Gjithsej
Italian I huaj
Jo 36,7% 44,3% 41,2%
Po, ne nje projekt pune 22,2% 20,0% 20,9%
Po, ne nje kurs formimi profesional 10,4% 7,2% 8,5%
Po, ne nje kurs arsimimi 14,2% 17,8% 16,3%
Tjeter (kurs teatri, muzike, letersie e te tjera) 16,5% 10,7% 13,1%
Gjithsej 100,0% 100,0% 100,0%

3 - CILESIA E JETES NE BURGIM

Me pas u munduam te nderthurim informacionet “strukturale”
te pershkruara me siper me perceptimet e popullates ne burgim
lidhur me kushtet higjienike dhe te jetes ne vendet e burgimit.
Kushtet e qelive konsiderohen shpesh, shume shpesh ose gjithmone
me rrezik per shendetin nga gjysma e te intervistuarve (49,7%),
po ashtu persa i perket kushteve te ambienteve/hapsirave te
perbashketa (52,9%). Perveç te tjerash, vetem 15,4% pohon se ka
marre produkte higjienike per pastrimin e qelise shpesh, shume
shpesh apo gjithmone, ndersa 84,5% qe mbetet pohon se i ka marre
here pas here (23%), rralle (11,8%), shume rralle (22,9%) ose kurre
(ne 26,8% te rasteve).
Ne krahasim me burrat, grate ne pergjithesi i konsiderojne me
pak te rrezikshme per shendetin si qelite ashtu edhe hapsirat e
perbashketa dhe pohojne me shpesh se kane marre produkte
higjienike.
Persa i perket privacy-t brenda qelise te vet, vetem 4,8% deklaron
se eshte ne gjendje te kete shume ose shume shume, ndersa gjysma
deklaron se nuk eshte ne gjendje te mos e kete fare (48,3%) dhe
32,2% pak.
Nje tjeter variabel i marre ne considerate per te vlersuar jeten
ne burg eshte zhurma, qe duket se paraqet nje faktor bezdie
sidomos diten, kur konsiderohet e larte ose shume e larte nga
55,7% e te intervistuarve, ndersa naten kjo e dhene zbret deri
ne 12,1%.
E ne fund eshte kerkuar te shprehen lidhur me cilesine, llojshmerine
dhe sasine e ushqimit qe u jepet: grafiket e meposhtem tregojne
pakenaqsine e pergjithshme nga tre kendveshtrimet.

64
Grafiku 3.3 - Cilesia, llojshmeria dhe sasia e ushqimit

CILESIA E USHQIMIT VARIETETE TE USHQIMIT SHUMELLOJSHMERIA

5,64% 6,12%

4,56% 4,68%

57,62% 54,86%

32,17% 34,33%

Me cilësi të dobët Diskret E mirë Missing

SASIA E USHQIMIT

6,36%

67,83%

25,81%

I pamjaftueshëm I mjaftueshëm Missing

4 - NIVELI I MIRQENIES PERSONALE

Disa nga treguesit tashme te perdorur dhe te konsoliduar nga
kerkimet amerikane per kete teme4 jane marre ne konsiderate per
te matur nivelin e mireqenies personale, si te popullsise se burgosur
ashtu edhe, siç do shikojme me pas, te punonjesve qe kalojne nje
numer te larte oresh brenda instituteve: agjentet e policise se burgut.
Persa i perket popullates se burgosur, te dhenat qe kane te bejne

4 Referimi kryesor eshte ndaj Prison Social Climate Survey, metode e perdorur nga fillimi
i viteve ’90 ne Shtetet e Bashkuara per te vlersuar sherbimin e vuajtjes se denimit
nepermjet pyetsoreve qe u drejtohen popullates se burgosur dhe ndaj punonjesve, duke
patur si teme perceptimet lidhur me disa zona problematike (shih United States, Federal
Bureau of Prisons, Office of Research and Evaluation, 1991)

65
3. PERCEPTIMI I SHENDETIT NE BURG

me italiane dhe te huaj nuk ndahen shume midis tyre. Le te sjellim

atehere grafikun qe ka te beje me vlerat mesatare te pergjigjeve te
dhena nga te gjithe te intervistuarit.

Grafiku 3.4 - Simptomat e keqqenies personale te te burgosurve

Dhimbje koke 4,39

Pak oreks 3,88
Çrregullime të gjumit 4,79
Ndjenja se diçka nuk shkon mirë në trupin tuaj 4,24
Tension / ankthi 4,81
Vështirësia për tu përqëndruar 4,48
Probleme të tretjes 3,94
Dhimbje të muskujve 4,27
Dhimbje kurrizi 4,94
Trishtim/boshllëk/depresion 5,06
Ndjenja e pavlefshmërisë të përgjithshme 4,62
Frustrimi / zhgënjimi për të qëndruar në një ambient të mbyllur 5,49
Shqetësime për familjen 6,45
Shqetësime ekonomike 5,64
Lodhje 4,56
Humbja e interesit për aktivitetet e përditshme 4,11
Mendimet e shpeshta të vdekjes 3,48

1 2 3 4 5 6 7

Vlerat: 1: kurre; 2: rralle; 3: njehere ne muaj; 4: pak here ne muaj; 5: njehere ne jave; 6: me shume dite ne jave;
7: gjithmone

E dhena qe bie ne sy menjehere eshte perfaqsuar nga shqetesimi i

gjere per familjen, e me pas nga shqetesimi ekonomik dhe nga ndjenja
e detyrimit e te qenurit ne nje ambjent te mbyllur. Por ne pergjithesi
mund te veme re se te gjithe faktoreve u jane bashkengjitur vlera te
larta: i njejti mendim lidhur me vdekjen, si ai me ekstremi i te gjithe
simptomave te keqqenies, ndihet mesatarisht nje ose disa here ne muaj.
Nje tjeter e dhene qe eshte marre ne konsiderate per te patur nje
kuader te nivelit te mirqenies personale perbehet nga konsumimi i
duhanit, kafeina dhe ushqimi. Duke u nisur nga konsumi i duhanit,
nje perqindje e mire (34,92% e totalit, 39,86% nese konsiderojme
vetem te huajt, 45% nese konsiderojme vetem popullaten

66
 femerore) deklaron se nuk e pi duhanin: nje e dhene e tille gjithsesi
merret si nje note kritike nese mendojme zonat e rezervuara ndaj
jo duhanxhinjve ne pergjithsi nuk egzistojne ne burgjet italiane
keshtuqe rreziqet qe lidhen me thithjen pasive te duhanit jane tejet
te larta. Nje nder pese te intervistuar, perveç te tjerash pohon se
ne 6 muajt e fundit pirja e duhanit nga ana e tij eshte rritur shume
(me pak tregues jane perqindjet e atyre qe pohojne se ka mbetur i
pandryshuar apo pakesuar).
Pyetjes analoge lidhur me ecurine e konsumit te kafeines ne 6 muajt
e fundit, pergjigjet rezultojne te fragmentuara, edhe pse 22% (si e
italianeve ashtu edhe e te huajve) pohon se ai eshte rritur shume.
Nje e dhene qe ben ti kushtohet shume kujdes ka te beje me
konsumimin e ushqimit: 58,7% e totalit te te intervistuarve pohon
se consumi i ushqimit eshte paksuar ose paksuar shume ne 6 muajt
e fundit, e dhene kjo qe rritet ne 67,11% nese konsiderojme vetem
pergjigjet e dhena nga te huajt. Ne veçanti duhet te behet lidhja e
kesaj te dhene me ate qe ka te beje me perceptimin e peshes se vet:
pyetjes lidhur me konfrontimin midis peshes efektive dhe peshes
te deshiruar, me shume se nje e pesta e te intervistuarve (21,77%)
dhe pothuaj nje e treta e vetem te huajve (29,22%) deklaron vehten
si ne nenpeshe.

Grafiku 3.5 - Konsumi i ushqimit (popullata e huaj)

40 34,68
32,43

30
22,30
PËRQINDJA

20

10 5,405 5,180

0 Pakësuar në masë Pakësuar pak I pandryshuar Rritur pak Rritur në masë të

të madhe madhe

67
3. PERCEPTIMI I SHENDETIT NE BURG

E ne fund, kemi konsideruar si tregues te mirqenies personale nje

aktivitet te rregullt fizik. Para se gjithash gjysma e te intervistuarve
deklaron se nuk impenjohet rregullisht ne nje ushtrim fizik, e dhene
kjo qe rezulton me e madhe per italianet (57% eshte pergjigjur jo) ne
krahasim me te huajt (49%). Popullata femerore pohon se nuk merret
me asnje aktivitet fizik ne asnje dite te javes. Popullata femerore
pohon se nuk merret me asnje aktivitet fizik deri ne 65% te rasteve.
Mesatarisht, 39,14% deklaron se nuk i dedikon aktivitetit fizik asnje
dite te javes. Kurse ai qe merret me rregullisht me nje ushtrim te
tille, shume shpesh e ben per me pak se 20 minuta (keshtu deklaron
35,2% e italianeve dhe 26,1% e te huajve).

Grafiku 3.6 - Koha qe i dedikohet aktivitetit fizik

40
39,14

30
PËRQINDJA

20 15,58
12,83
11,39

10 6,021 5,366
4,974 4,712

0 Asnjë 1 ditë 2 ditë 3 ditë 4 ditë 5 ditë 6 ditë 7 ditë

Nje konsiderate e fundit lidhur me mungesen e hapsirave te destinuara

ndaj aktivitetit fizik. gjysma e te intervistuarve deklaron se ushtrohet o
nje hapsirat e perbashketa te brendshme (31%, kryesisht ne palester)
ose ne hapsirat e perbashketa te jashtme (15,4%, ne oborret e ajrosjes
dhe fushat e futbollit), ndersa gjysma tjeter ne qeli (edhe ne kete rast
pa shume ndryshime midis italianeve dhe te huajve).

5 - PERCEPTIMI I SHERBIMIT SANITAR

Panorama qe del nga perceptimi i sherbimit sanitar ne thelb nuk
eshte ndryshe nese krahasojme italianet e te huajt.
Po ashtu kemi kerkuar mbite gjitha te mbledhim informazione

68
 lidhur me periudhat e semundjes/aksidenteve te personave te
burgosur, per konsideruar me pas nivelin e “besimit” kundrejt
sherbimit sanitar te ofruar (e keshtu per shembull zgjedhja per t’ju
drejtuar ose jo atyre, veshtiresite e hasura per te hyre, etj.).
pyetjes lidhur me numrin e diteve te semundjes apo incidenteve ne
6 muajt e fundit, pjesa me e madhe eshte pergjigjur asnje (28,6%)
ose nga 1 deri ne 7 (35,1%), gjithsesi nje numer jo indiferent prej
12,7% eshte pergjigjur me shume se 3 muaj.
Kemi provuar te hetojme po ashtu nivelin e besimit te treguar ndaj
sherbimit sanitar, nepermjet pyetjes se evidentuar ne tabelen 3.10.
Eshte mjaft treguese te verehet se me shume se gjysma e te
intervistuarve ka vendosur te mos kerkoje ndihme ne sherbimin
sanitar edhe pse ne prezence problemesh serioze (nga ku 10,9% per
probleme me kohezgjatje me teper se 3 muaj).

Tab. 3.10 - ne 6 muajt e fundit, sa dite keni qene i semure apo i aksidentuar aq sa per te patur
nevoje per kura mjeksore e keni vendosur te mos kerkoni ndihme ndaj sherbimit sanitar?
Nenshtetesia
Gjithsej
Italian I huaj
Asnje 45,9% 44,2% 44,9%
Nga 1 ne 7 dite 28,9% 24,7% 26,5%
Nga 1 ne 3 jave 11,0% 12,7% 12,0%
Nga 3 jave ne 3 muaj 4,4% 6,7% 5,7%
Me teper se 3 muaj 9,7% 11,8% 10,9%
Gjithsej 100,0% 100,0% 100,0%

55,2% e te intervistuarve deklaron se nevojat e veta sanitare “jo

urgjente” nuk kane qene kenaqur ne 6 muajt e fundit (26,5% pohon
se po dhe 18,3 deklaron se nuk ka patur nevoja “jo urgjente”).
pergjigje analoge jane dhene lidhur me nevojat sanitare qe kerkojne
nderhyrje urgjente: 51,5% deklaron se nuka kane qene kenaqur,
23,7% pohon se po, 24,8% deklaron se nuk ka patur.
Pergjigje te ngjashme (e po aq shqetesuese) lidhur me nevojat qe
lidhen me problemet e semundjeve kronike: 47,3% jo, 19,1% po e
33,6% ata qe pohojne se nuk i kane patur.
Ne fund, nje problem sanitar qe eshte perhapur ne menyre kapilare
midis popullsise se burgosur eshte ai qe ka te beje me nevojat me
karakter odontoiatrik.

69
3. PERCEPTIMI I SHENDETIT NE BURG

Ne kete rast mungesa e kenaqjes se nevojave eshte akoma edhe me

e larte: 57,4% deklaron se ato nuk kane qene te kenaqur, 19,1%
pergjigjet po, 23,4% nuk ka pasur të tilla nevoja.
Pergjigjet e dhena nga popullata femerore ndaj pyetjeve te me
siperme evidentojne ne pergjithsi nje nivel me te larte te kenaqjes
se nevojave sanitare (edhe pse nje nder tre deklaron se keto lloj
nevojash nuk kane qene plotesuar).
Kemi provuar me pas te hetojme nivelin e perceptuar te lehtesise/
veshtiresise per te hyre ne sistemin e sherbimit sanitar: vetem 13,1% e
konsideron te lehte (8,3%) ose shume te lehte (4,8%), ndersa me teper
se gjysma e konsideron te veshtire (25,5%), shume te veshtire (18,6%)
bilè edhe te pamundur (10,3%). Nuk evidentohen ndryshime te
medha midis italianeve dhe te huajve lidhur me kete çeshtje. Por cilet
jane faktoret qe e bejne shpesh te jete e penguar hyrja ne sistemin e
sherbimit sanitar? Mund te thuhet se eshte shume e gjate, mbi te gjitha
koha e pritjes per te arritur marrjen e pergjigjeve dhe, per te huajt me
teper se per italianet, nevoja e paraqitjes se “kerkeses” per çdo sherbim.

Tab. 3.11 - Faktoret qe e bejne te veshtire hyrjen ne sherbimin sanitar

Nenshtetesia
Gjithsej
Italian I huaj
Nevoja e paraqitjes se “kerkeses” per çdo sherbim 15,1% 22,4% 19,3%
Koha e pritjes per pergjigjet 41,8% 43,1% 42,5%
Mungese “privacy” gjate vizitave 8,2% 8,3% 8,3%
Mungese “privacy” ne komunikim 4,6% 5,3% 5,0%
Tjeter 9,2% 7,6% 8,3%
Shume nga keto 21,1% 13,4% 16,7%
Gjithsej 100,0% 100,0% 100,0%

6 - FAKTORE RREZIKU PER SHENDETIN

Nje pjese tjeter e pyetsorit i eshte dedikuar mbledhjes se
perceptimeve te rrezikut. Se pari, ka qene rradhitur nje sere
faktoresh rreziku per shendetin te shkaktuar nga kushte e
burgimit dhe eshte kerkuar te shprehej niveli i rrezikut te
percaktuar e te perfaqsuar nga secili prej ketyre faktoreve,
sipas nje shkalle nga aspak deri ne shume me teper. Pergjigjet e
dhena, ne thelb jo te ndryshme midis italianeve dhe te huajve,
evidenzojne nje shqetesim shume te perhapur lidhur me

70
 vuajtjen e problemeve qe kane te bejne me mungesen e hapsires
dhe te levizjes, te shkaktuara nga palevizshmeria e detyruar te
jetes se burgut. Shume faktore te tjere jane konsideruar nga
mjaft deri ne shume te rrezikshem. Nderkohe qe spikasin dy
faktore te konsideruar vetem midis pak dhe mjaft te rrezikshem:
ai i pesimit te demeve qe kane te bejne me konsumin e drogave
dhe ai i pesimit te dhunes fizike.

Grafiku 3.7 - Faktoret e rrezikut per shendetin

Nuk jane te asistuar ne menyren e duhur ne rast semundjeje 3,66

Pesimi i demeve qe kane te bejne me konsumin e drogave 2,28
Pesim dhune psikologjike 3,21
Pesim dhune fizike 2,45
Vuajtje shqetesimesh psikologjike per shkak te izolimit/mungeses afektive 3,65
Vuajtje per shkak te problemeve te shikimit 3,57
Hasje te semundjeve te shkaktuara nga duhani pasiv 3,48
Hasje te semundjeve te shkaktuara nga mungesa e higjienes 3,74
Hasje e semundjeve te transmetueshme (hepatit, tbc, hiv, zgjebja, etj.) 3,54
Vuajtje nga shqetesimet qe rrjedhin nga mungesa e hapsires dhe e levizjes 4,14
Vuajtje te lidhura nga shqetesimet qe kane te bejne me ushqimin dhe tretjen 3,10

1 2 3 4 5

Vlerat: 1: aspak; 2: pak; 3: mjaft; 4: shume; 5: akoma me shume

Se dyti eshte kerkuar te shprehin nje mendim lidhur me nje liste

faktoresh potencjale te rrezikut te transmetimi te semundjeve
infektive. Edhe ne kete rast pergjigjet e dhena nga italianet dhe
te huajt nuk ndryshojne ne menyre treguese. Mbipopullimi
konsiderohet si faktori me i larte i rrezikut, i pasuar nga higjiena
e paket ne qelite dhe ne dushet dhe nga ajrosja e paket ne qelite.
Edhe perkujdesja jo korrekte e instrumenteve sanitare dhe higjiena
e paket ne rast plagesh, çarjesh, etj. konsiderohen ndermjet mjaft
dhe shume te rrezikshme, ndersa, edhe nje here tjeter, duket se jane
te nenvleftesuara faktoret e rrezikut te percaktuara nga raportet
seksuale te pambrojtura dhe nga perdorimi i drogave me rruge
injektuese, te konsideruara qe te dyja si “vetem” ndermjet pak dhe
mjaft te rrezikshem.

71
3. PERCEPTIMI I SHENDETIT NE BURG

Grafiku 3.8 - Faktoret e transmetimit te semundjeve infektive

Tatuazh 2,75
Përdorimi brisqesh të përziera, gërshërësh, etj. 3,01
Mungesa e mirëmbajtjes e instrumentave shëndetësore 3,54
Higjena e pakët në rast plagësh, prerjesh, etj 3,58
Raporte seksuale të pambrojtura 2,36
Përdorim droge të injektuar 2,33
Ushqime të gjalla që nuk janë të lara në mënyrë të mjaftueshme 3,67
Qelitë me pak ajrim 3,84
Higjenë e pakët në qelitë dhe dushet 4,33
Mbipopullim 4,41

1 2 3 4 5

Vlerat: 1: aspak; 2: pak; 3: mjaft; 4: shume; 5: akoma me shume

Ne pergjithsi – por behet fjale per hipoteza interpretuese qe do te

duhet te vlersoheshin nepermjet nje kerkimi specifik – duket se
jepet nje nivel rreziku me i larte ndaj faktoreve te jashtem (kushtet
strukturore, si mbipopullimi, qelite dhe dushet – shqetesim ky i
kuptueshem duke konsideruar nivelin e pergjithshem te strukturave
te burgjeve ne vendin tone – apo edhe te vetekuptueshme, se
si punonjesit sanitare nuk kryejne nje perkujdesje korrekte te
instrumentave), ne krahasim me zgjedhjet ne sjelljet individuale.
Lidhur me kete, siç do te shohim, duket se influencon nje mungese
e madhe edukimi sanitar dhe te informacionit/formimit dhe, po
ashtu, nevojat formuese te shprehura lidhur me kete çeshtje.

7 - INFORMACIONI DHE EDUKIMI SANITAR

Nje tjeter pjese e pyetsorit ka tentuar pikerisht te nenvijezoje nje
kuader te pergjithshem te formimit/informacionit sanitar te zoteruar
nga popullata e burgosur, per te marre me pas nevojat formuese te
shprehura. Eshte kerkuar mbi te gjitha se kush jane personat me te
cilet nje njeri i vetem mundohet te flase me shume per problemet e
veta te shendetit. Dalin pak diferenca por mjaft treguese ne pergjigjet
e dhena nga italianet dhe te huajt. Ne pergjithsi, personi kryesor me
te cilin jepet “konfidence” eshte shoku u burgut (per italianet me
shume se per te huajt), i pasuar nga mjeku ose infermieri5. Te huajt,
5 Per grate kjo e dhene eshte e kunderta: ne vend te pare eshte mjeku/infermieri (39,5% e
rasteve) dhe vetem ne vendin e dyte shoku i burgut (27,9%)

72
 ne mase me te madhe ne krahasim me italianet, deklarojne se kane
konfidence edhe me agjentin dhe me personin vullnetar, ndersa
mbetet personi i familjes qe e viziton, si bashkebiseduesi kryesor per
nje numer me te madh italianesh se sa te huajsh. e ne fund eshte
konstatuar se ne me shume raste te huajt deklarojne se nuk flasin me
askend per problemet e veta te shendetit.

Tab. 3.12 - Figura me te cilen flet me shume per problemet e veta te shendetit
Nenshtetesia
Gjithsej
Italian I huaj
Shoku i burgut 40,8% 35,1% 37,5%
Agjenti 1,0% 5,5% 3,5%
Edukatori/psikologu 5,8% 6,2% 6,1%
Vullnetari/mesuesi 1,4% 5,5% 3,7%
Ndermjetesi kulturor 1,0% 1,0% 1,0%
Mjeku/infermieri 26,7% 26,0% 26,3%
Familjari ose miku i vizites 14,7% 7,0% 10,3%
Nuk flas me asnjeri per problemet e mia te shendetit 8,6% 13,8% 11,5%
Gjithsej 100,0% 100,0% 100,0%

Per sa i perket aktivitetit te informacionit sanitar, nxjerrim se ralle

here ne momentin e hyrjes u jepen materiale informuese: pergjigjet
me jo 94,3% e italianeve e 73,1% e te huajve. Ndryshimi mund
interpretohet si nje shperndarje masive e mundshme e materialit te
destinuar ne menyre specifike ndaj te huajve[6], edhe pse te mbetet
shume i larte, edhe midis te huajve, perqindja e atyre qe deklarojne
se nuk kane marre asnje material.
Disa pyetje kane pasur te bejne me pjesemarrjen e mundshme ne iniziativa
te organizuara mbi tema sanitare specifike. Ky eshte kuadri qe del:
• parandalimi i perhapjes se semundjeve infektive: jo ne 78,7%
te rasteve; po perpara reformes ne 9,9% te rasteve dhe mbas
reformes ne 11,4% te rasteve
• reduktim i perdorimit te ilaçeve psiqike: jo ne 90,5% te rasteve; po
perpara reformes ne 6,8% te rasteve dhe mbas reformes ne 2,7%
• probleme qe lidhen me vartesine nga substancat: jo ne 84,8%
te rasteve; po perpara reformes ne 6,2% te rasteve dhe mbas

6 E dhena duket faktikisht e ndihmuar nga sa thuhet nga mjeket (shih paragr. 3.4)

73
3. PERCEPTIMI I SHENDETIT NE BURG

reformes ne 8,9% te rasteve

• iniziativa qe u drejtohen ne menyre specifike te huajve: jo ne
88,7% te rasteve; po perpara reformes ne 4,5% te rasteve dhe
mbas reformes ne 6,8% te rasteve
Kemi pyetur perveç te tjerash se cili do te ishte, sipas mendimit te
te intervistuarve, lloji i iniciatives me i dobishem per te informuar
te burgosurit lidhur me çeshtjet sanitare: pjesa me e madhe (56,8%)
eshte pergjigjur me organizim takimesh me mjeke dhe eksperte, e
me pas, me shperndarje opuskujsh informative (15,1%), krijim
grupesh diskutimi midis te burgosurve (9,5%), organizim takimesh
me personelin e burgut (7%). Kurse 11,5% mendon se asnje prej
ketyre iniciativave eshte e dobishme.
E ne fund, parashtrimi i nevojave tregon nje kerkese formimi lidhur
me shume tema te propozuara (ne 35,6% te rasteve), se pari per
temat lidhur me perhapjen e semundjeve infektive. Nje fakt i veçante
i popullsise se huaj eshte kerkesa specifike e formimit per kujdesin/
higjienen e trupit te vet, te propozuar si nje teme thelbesore nga nje
i huaj ne pese.

Tab. 3.13 - Cilet jane argumentet e edukimit sanitar per te cilet Ju intereson me shume te thelloheni?
Nenshtetesia
Gjithsej
Italian I huaj
Varesi toksiciteti/alkolizem 9,3% 10,8% 10,1%
Perhapje semundjesh infektive (hiv. TBC, hepatit, etj.) 26,8% 24,9% 25,8%
Demet e shkaktuara nga duhani 7,2% 7,1% 7,1%
Edukim ushqimi 8,9% 6,2% 7,5%
Higjiene/kujdes personal i trupit 7,6% 19,3% 14,0%
Shume nga keto 40,2% 31,7% 35,6%
Gjithsej 100,0% 100,0% 100,0%

8 - TRAJTIMI SANITAR
Persa i perket trajtimit sanitar te marre, kemi hetuar ne menyre te
veçante rreth momentit delikat te hyrjes (vizita dhe egzaminime,
vazhdimesi terapish te mundshme, disponibilitet ilaçesh) dhe
lidhur me vizitat e jashtme (momente kritike, koha e pritjes, etj.).
Dalin ndryshime mjaft treguese ne pergjigjet e dhena nga italianet
dhe te huajt lidhur me viziten gjate hyrjes se pare. Nje i huaj nder

74
 5 deklaron se nuk ka pare asnje mjek per disa jave, ndersa “vetem”
39,3% deklaron ka qene vizituar qe diten e pare te hyrjes (kundrejt
64,1% te italianeve).

Tab. 3.14 - Nga momenti i hyrjes ne burg, pas sa kohesh jeni vizituar nga nje mjek?
Nenshtetesia
Gjithsej
Italian I huaj
Po ate dite 64,1% 39,3% 50,5%
Nje dite me pas 12,6% 13,9% 13,3%
Brenda pak ditesh 14,6% 26,0% 20,8%
Nuk kam pare asnje mjek per disa jave 8,6% 20,8% 15,3%
Gjithsej 100,0% 100,0% 100,0%

Ndersa ndryshimet stabilizohen ne pergjigjet gjate bisedimeve

me edukatoret/psokologet (42,2% deklaron se nuk i ka pare keto
figura per disa jave – ndokush me komente te lira shkruan “prej
vitesh”).
Nje e dhene tjeter shume treguese ka te beje me egzaminimet gjate
hyrjes se pare. Nje pjese shqetesuese prej 31,1% deklaron se nuk di
se cilat egzaminime i jane bere ne hyrje (3,8% deklaron bilè se nuk
di nese i jane bere egzaminime apo jo). Te dyja te dhenat jane me te
larta per te huajt sesa per italianet.

Tab. 3.15 - A u jane bere egzaminime ne momentin e hyrjes?

Nenshtetesia
Gjithsej
Italian I huaj
Jo 51,3% 44,9% 47,8%
Po, por nuk di se çfare lloj egzaminimesh 26,8% 34,6% 31,1%
Po, duke me shpjeguar llojet e egzaminimeve 20,6% 14,6% 17,3%
Nuk di 1,3% 5,9% 3,8%
Gjithsej 100,0% 100,0% 100,0%

Shume me teper italiane (30,4%) se sa te huaj (18,9%) deklarojne se

benin terapi ne momentin e hyrjes. Pak jane ata qe pohojne se kane
mundur te vazhdojne ne menyre te panderprere terapine (edhe ne
kete rast me ndryshime mjaft treguese ndermjet italianeve dhe te
huajve), ndersa ne shume raste eshte verifikuar nje nderprerje e
perkohshme ose e perhershme.

75
3. PERCEPTIMI I SHENDETIT NE BURG

Tab. 3.16 - A e keni patur te mundur vazhdimin e terapise brenda ne burg?

Nenshtetesia
Gjithsej
Italian I huaj
Jo 35,9% 64,3% 53,4%
Po, por mbas nje periudhe nderprerjeje qe ka keqsuar gjendjen time 12,6% 10,0% 11,0%
Po, menjehere 25,1% 12,3% 17,2%
Po, brenda pak ditesh 9,6% 7,4% 8,3%
Po, por jo me te njejtat ilaçe 16,8% 5,9% 10,1%
Gjithsej 100,0% 100,0% 100,0%

Persa i perket vizitave te jashtme, shume me teper italiane (49,8%

kundrejt 28,3% te huajsh) deklaron se ka dale nga burgu te
pakten nje here per te kryer vizita specialistike apo shtrime ne
spital jashte jo urgjente.
Opinioni lidhur me kohen e pritjes per te hyre (jo e ndryshme
ndermjet italianeve dhe te huajve) eshte zakonisht negative:
63,6% mendon se eshte shume e gjate, 19,6% mjaft e gjate,
vetem 7,6% njesoj si jashte dhe 9,2% e shkurter ose mjaft e
shkurter.

9 - NGJARJE KRITIKE DHE PERCEPTIMI PER SIGURINE PERSONALE

Nje pjese e pyetsorit ka dashur te hetoje lidhur me nje teme ne
shume aspekte te veshtire per tu perballuar ne burg (mbi te gjitha
ne kontekstin italian): ate te dhunes.
Jemi nisur nga kushtimi i kujdesit mbi raportin midis te
te burgosurve dhe te dinamikave te agresivitetit qe mund
te zhvillohen, duke i dalluar si zenie te renda (me fjale) dhe
agresione fizike. Lidhur me te parat, pyetjes se sa zenie te renda
(me fjale) ka patur ne 6 muajt e fundit, pergjigjet e dhena nga
italianet dhe te huajt jane mjaft te ngjashme: 11,6% deklaron
asnje, 19,6% pak, 20,2% shume dhe 16,9% akoma me shume.
Por nje 31,7% mjaft tregues pergjigjet nuk di. Duke qene nje
pyetje me karakter hamendes (tekstualisht pyetja ka qene bere
me keto fjale: “sa zenie te renda – me fjale – midis te hetuarve
mendoni se ka patur ne 6 muajt e fundit?”), eshte treguese qe
nje nder tre te te intervistuarve mendon se nuk eshte ne gjendje
te pergjigjet.

76
Tab. 3.17 - Numri i zenieve te renda (me fjale) midis te te burgosurve ju shqeteson?
Nenshtetesia
Gjithsej
Italian I huaj
Aspak 45,5% 34,1% 39,1%
Pak 33,2% 34,1% 33,7%
Shume 21,3% 31,8% 27,2%
Gjithsej 100,0% 100,0% 100,0%

35% e te huajve, perveç te tjerash, deklaron se nje shqetesim i tille

eshte aq i madh saqe ka menduar te kerkoje te transferohet ne nje
tjeter seksion apo institut (kundrejt 20,1% te italianeve).
Te njejtat pyetje jane bere lidhur me numrin e agresioneve fizike midis
te te burgosurve. Ne kete rast pergjigjja nuk di rritet deri ne 42,6% (me
nje ndryshim te qarte midis italianeve – 48% – dhe te huajve – 38,1%),
ndersa pergjigjet e tjera jane te ngjashme midis italianeve dhe te huajve:
14,4% pergjigjet asnje, 17,3% pak, il 18,5% shume, 7,3% akoma me shume.
Edhe ne kete rast dalin ndryshime po ashtu treguese midis italianeve
dhe te huajve lidhur me shqetesimet qe kane te bejne me te.

Tab. 3.18 - Numri i agresioneve fizike ju shqeteson?

Nenshtetesia
Gjithsej
Italian I huaj
Aspak 49,1% 33,7% 40,5%
Pak 32,8% 35,5% 34,3%
Shume 18,1% 30,8% 25,2%
Gjithsej 100,0% 100,0% 100,0%

Edhe njehere te huajt deklarojne se kane menduar per rrjedhoje te

kerkojne te transferohen ne nje mase me te madhe ne krahasim me
italianet: 33,6% kundrejt 17%.
Ndersa duke vene pyetjen lidhur me agresivitetin ne aspektin
personal, 14% e italianeve dhe 24,4% e te huajve deklaron se ka
pesuar nje agresion nga nje tjeter i burgosur ne 3 vitet e fundit (ne
rastin e grave e dhena zbret deri ne 9,6%).
Lidhur me format e dhunes te manifestuara midis te te burgosurve
dhe agjenteve, 13,8% e italianeve dhe 20,8% e te huajve deklaron se
ka pesuar nje agresion nga ana e nje agjenti ne 3 vitet e fundit (ne
rastin e grave kjo e dhene zbret deri ne 5,9%).
Duke e lene menjane planin personale e duke iu rikthyer nje niveli

77
3. PERCEPTIMI I SHENDETIT NE BURG

me te pergjithshem, kemi provuar te bejme nje sondazh pershtypjesh

lidhur me perdorimin e forces nga ana e agjenteve kunder te te
burgosurve e anasjelltas. Ne tabellen 3.19 permbahen pergjigje, qe,
siç do te shohim, ndryshojne ne menyre treguese nga ato te dhena
ndaj te njejtave pyetje nga policia e burgut. Pergjigjet e dhena nga
grate e burgosura pershkruajne nje kuader te karakterizuar nga nje
perdorim me te paket te forces: ne 80% te rasteve ato pergjigjen se
si agjentet ashtu edhe te burgosurit nuk perdorin kurre forcen ose e
perdorin shume rralle.

Tab. 3.19 - Frekuenca e perdorimit te forces fizike nga ana e agjenteve dhe e te burgosurve
Perdorimi i forces fizike Perdorim i forces fizike
te burgosur vs agjente agjente vs te burgosur
Kurre 64,1% 40,90%
Shume rralle 17,2% 13,9%
Rralle 6,8% 9,0%
Here pas here 5,4% 17,0%
Shpesh 4,4% 7,6%
Shume shpesh 0,3% 4,4%
Gjithmone 1,7% 7,1%
Gjithsej 100,0% 100,0%

10 - REFORMA E SHENDETIT NE GJENDJE BURGIMI

Pjesa e fundit e pyetsorit permban nje sere pyetjesh lidhur me njohurite
e reformes se shendetit ne gjendje burgimi dhe disa, me karakter me
teper pershtypjelenes, lidhur me evolucionet qe jane verifikuar ne
vitet e fundit rreth temave specifike per mbrojtjen e shendetit, me
qellimin e analizimit te impaktit te vete kesaj nepermjet opinioneve
te perdoruesve (perveç atij te punonjesve, siç do te shohim me pas).
Nje konsiderate paraprake ka te beje me nje njohje te paket te
reformes: vetem 5,5% e te intervistuarve pohon se njeh permbajtjen
(relativisht vetem me grate e dhena zbret deri ne 2,3%). 81,6% e te
huajve 63,9% e italianeve nuk di se per se behet fjale, ndersa 13% e te
huajve dhe 30,5% e italianeve ka degjuar te flase por nuk di saktesishte
se perse behet fjale.
Mjeti kryesor informues mbetet ai i perçimit te fjales ndermjet
shokeve te burgut (ose, te pakten, tv dhe gazetat, kryesisht per

78
 italianet), ndersa informacioni nga ana e punonjesve (sanitare ose te
burgut) eshte shume i rralle.

Tab. 3.20 - Si e keni marre vesh?

Nenshtetesia
Gjithsej
Italian I huaj
Kalim fjale ndermjet shokeve te burgut 44,8% 63,0% 55,2%
Me kane folur punonjesit e burgut (agjentet, edukatoret, etj.) 9,0% 6,2% 7,4%
Kam marre nga drejtoria nje material informues 2,8% 4,7% 3,9%
Kam marre nga mjeku nje material informues 1,4% 4,2% 3,0%
Kam degjuar te flitet nga mjete te informacionit (tv, gazetat ditore, ecc.) 36,6% 17,7% 25,8%
Kam lexuar nje dokumentacion specialistik lidhur me temen 5,5% 4,2% 4,7%
Gjithsej 100,0% 100,0% 100,0%

Duke kaluar ne analizimin e pershtypjeve lidhur me evolucionet

e sherbimit sanitar, gjysma e te intervistuarve mendon se ne
pergjithsi sherbimet sanitare jane keqsuar ose keqsuar shume ne 3
vjetet e fundit. Nje e treta mendon se nuk kane ndryshuar dhe vetem
15,6% mendon se jane permiresuar ose te permiresuar shume7.
Eshte analoge pershtypja lidhur me disponueshmerine e ilaçeve:
57,5% mendon se eshte keqsuar ose keqsuar shume, 27,4% mendon
se eshte e pandryshuar, 15,1% mendon se eshte permiresuar ose e
permiresuar shume. “Takipirine, takipirine, takipirine per gjithçka”
eshte nje koment i lire dhe elokuent i nje te burgosuri qe perforcon

Tab. 3.21 - Sipas mendimit tuaj, ne 3 vitet e fundit sherbimet sanitare ne burg jane ne pergjithsi
Nenshtetesia
Gjithsej
Italian I huaj
Permirsuar shume 3,2% 12,3% 8,0%
Permiresuar 7,4% 7,9% 7,6%
Pandryshuar 34,7% 31,5% 33,1%
keqsuar 34,7% 25,6% 29,9%
Keqesuar shume 20,0% 22,7% 21,4%
Gjithsej 100,0% 100,0% 100,0%

7 Ne kete rast duhet te nenvijezohet fakti se jo te gjithe personat e burgosur te cileve u

eshte dhene pyetsori ndodhen ne burg qe me perpara reformes e keshtu shume nga
te intervistuarit nuk kishin mundesi krahasimi ndermjet perpara dhe pas. Rezultatet e
paraqitura i referohen atyre qe u jane pergjigjur efektivisht kesaj pjese te pyetsorit, ose
me mire rreth 70% te kampionit te te burgosurve

79
3. PERCEPTIMI I SHENDETIT NE BURG

te dhenen qe ka te beje me nje moment te tille kritik.

Per shume nga te intervistuarit nuk duket se ka patur ndryshime
te medha persa i perket temes se tuteles se te drejtes per trajtimin
ne menyre te rezervuar te pazienti, ashtu sikunder ne hyrjen tek
informacionet e veta sanitare te permbajtuara ne kartelen klinike.

Tab. 3.22 - Tutela e te drejtes per mbajtjen ne menyre te rezervuar (diskrete) te te burgosurit
Nenshtetesia
Gjithsej
Italian I huaj
Permirsuar shume 6,8% 10,6% 8,9%
Permirsuar 7,9% 12,8% 10,6%
pandryshuar 44,2% 32,4% 37,7%
Keqsuar 22,6% 21,8% 22,2%
Keqsuar shume 18,5% 22,4% 20,6%
Gjithsej 100,0% 100,0% 100,0%

Tab. 3.23 - Mundesia e juaj per pasur hyrje ne informacionet personale sanitare (kartella klinike) eshte
Nenshtetesia
Gjithsej
Italian I huaj
Permirsuar shume 5,2% 7,5% 6,5%
Permirsuar 11,5% 18,1% 15,0%
Pandryshim 46,9% 31,3% 38,5%
Keqsuar 19,4% 22,0% 20,8%
Keqsuar shume 17,0% 21,1% 19,2%
Gjithsej 100,0% 100,0% 100,0%

Mendime mjaft te paperputhshem dalin lidhur me kohen e pritjes

per kryerjen e egzaminimeve klinike: 40,6% mendon se eshte shtuar
ose shtuar shume, il 32,2% mendon se nuk ka pesuar ndryshim,
ndersa 27,2% mendon se eshte ulur ose ulur shume.
Ne fund, disa konsiderime lidhur me opinionet e shprehura per
punonjesit sanitare. 52,5% mendon se raporti i tij me mjeket/infermieret
eshte njesoj si me pare, 24,6% mendon se eshte permirsuar ose permirsuar
shume, 22,9% ritiene che eshte keqsuar ose keqsuar shume.
Situate analoge eshte edhe per idene e profesionalitetit te
punonjesve sanitare: 45,6% mendon se eshte njesoj si me pare,
24,1% se eshte permiresuar ose permirsuar shume, 30,3% se eshte
keqsuar ose keqsuar shume.

80
 3.3 Perceptime dhe opinione te policise
se burgut
1 - KARAKTERISTIKAT SOCIO-ANAGRAFIKE DHE KUSHTET E PUNES
Jane mbledhur gjithsej 169 pyetsore te policise se burgut (nga te
cilet 8 rezultojne ne pjesen me te madhe te pakompletuar), pjesa me
e madhe e te cileve kane qene plotesuar nga burra, kryesisht agjente.

Tab. 3.24 - Roli dhe lloji

Seksi
Gjithsej
Mashkull Femer
Komandant/komisar 4 3 7
Inspektor/Mbikeqyres 24 3 27
Agjent 110 17 127
Gjithsej 138 23 161

Per sa i perket moshes se te intervistuarve, ne gjysmen e rasteve

rreth (47,4%) perfshihet ndermjet 36 e 45 vjeç, me nje perqindje te
grave goxha me te reja e mesatarisht me teper te arsimuara (75%
e grave deklaron se ka nje dipllome, ne krahasim me 50,4% te
burrave).
Pjesa me e madhe e te intervistuarve punon ne te njejtin institut
per me shume se 15 vjet, edhe pse me teper se gjysma (64,4%)
deklaron se ka punuar te pakten ne nje institut tjeter.

Tab. 3.25 - Prej sa kohesh punoni ketu

Seksi
Gjithsej
Mashkull Femer
Me pak se 1 vit 5,9% 4,8% 5,7%
Nga 1 deri 3 vjet 4,4% 4,8% 4,5%
Nga 3 deri ne 8 vjet 12,5% 23,8% 14,0%
Nga 8 deri ne 15 vjet 19,1% 38,1% 21,7%
Me teper se 15 vjet 58,1% 28,6% 54,1%
Gjithsej 100% 100% 100%

81
3. PERCEPTIMI I SHENDETIT NE BURG

Deri ne 75,3% te rasteve te intervistuarit deklarojne se kane hyre ne

kontakt çdo dite me te burgosurit ne 6 muajt e fundit, por duhet te
verehet se 10,8% pohon se kontaktet kane qene te pakta dhe 2,5%
thote se nuk kane qene asgje (kontaktet me popullaten e burgosur
te huaj kane qene te perditshem deri ne 69,6% te rasteve, pak deri ne
15,2% dhe asgje deri ne 2,5%).
Ne pjesen me te madhe te rasteve (54,7%) te intervistuarit
deklarojne se punojne kryesisht me te burgosurit e zakonshem
apo te nje sigurie mesatare (edhe pse 31,4% deklaron se
punon zakonisht me shume kategori perveç komunave:
siguri e larte, ruajtja, gjysem te mbrojtur, bashkepuntore te
drejtesise, etj.).
Ndyshime me interes ndermjet burrave dhe grave dalin ne
krahasim me regjimin e seksioneve ku ponojne zakonisht: grate me
shpesh ne krahasim me meshkujt deklarojne se punojne ne regjime
te hapura (70,8% grate kundrejt 27,7% te burrave). ne mase me te
madhe grate do te preferonin po ashtu te punonin ne regjime me
qeli te hapura (59,1% i rasteve, kundrejt 41,1% te burrave), sesa ne
regjime te mbyllura.

2 - CILESIA E JETES SE BURGUT

Kemi marre me pas disa informazione mbi perceptimin e cilesise
se jetes se burgut, ashtu siç eshte vepruar me popullsine e burgosur.
Te dhenat qe dalin nuk jane shume te ndryshem.
Kushtet e qelive konsiderohen shpesh, shume shpesh ose gjithmone
me rrezik per shendetin e te burgosurve nga pothuaj gjysma e
te intervistuarve (45,3%), ashtu sikunder kushtet e hapsirave
te perbashketa, qe konsiderohen me rrezik per shendetin e te
burgosurve deri ne 48,1% e per shendetin e policise se burgut deri
ne 47% te rasteve.
Kurse, ndryshe nga pergjigjet e dhena nga te burgosurit, la policia e
burgut pohon ne 47,1% te rasteve se te burgosurit marrin produkte
higjienike per pastrimin qelive shpesh, shume shpesh ose gjithmone
(ne pergjithesi detersive dhe material tjeter).
Me teper se 70% mendon se qelite e seksioneve ku punojne jane
mjaft, shume ose akoma dhe me shume te mbipopulluara.
E njejta gje vlen per hapsirat e perbashketa (dushe, palestra, oborret

82
 e ajrosjes, etj): 31,1% mendon se jane mjaft te mbipopulluara,
20,7% shume, 20,1% akoma me shume. Edhe ne kete rast te dhenat
jane me te larta per burrat se sa per grate.
Ashtu si per te burgosurit, edhe per policine e burgut zhurma perben
nje faktor bezdie sidomos gjate dites: 44,3% e te intervistuarve e
konsideron te larte ose shume te larte.

Tab. 3.26 - Sa mendoni se jane te mbipopulluara qelite e seksioneve ku punoni?

Seksi
Gjithsej
Mashkull Femer
Aspak 12,8% 23,1% 14,5%
Pak 13,5% 19,2% 14,5%
Mjaft 25,6% 26,9% 25,8%
Shume 18,8% 11,5% 17,6%
Akoma dhe me shume 29,3% 19,2% 27,7%
Gjithsej 100% 100% 100%

3 - NIVELI I MIRQENIES PERSONALE

“Kam arritur kulmin e dua te iki sa me shpejt qe te jete e mundur.
25 vjet ne sherbim mendoj se jane teper mjaftojne dhe teprojne per
te pasur nje pension qe te me beje te jetoje ne menyre dinjitoze. Jam
52 vjeç e tashme nuk ja dal dot me me keto ritme. Dhe pensionin tim
nuk dua ta shpenzoj ne ilaçe per te kuruar semundjet qe po marr
ketu ne kete vend.”
Ky koment i lire, i shkruar nga nje agjent i policise se burgut, shpreh
me mire se çfaredolloj e dhene statistike te qenurit keq qe mund te
preke kete lloj kategorie profesionale.
Vlerat mesatare te treguesve te keqqenies personale rezultojne
tregues si per simptomat “fizike” (dhimbje kurrizi, dhimbje koke),
ashtu edhe per shqetesimet me teper “mendore” (shqetesimet per
familjen, tension apo ankth). Ashtu si per popullaten e burgosur,
shikojme se vlerat e shprehura jane ne pergjithsi te larta, shenje kjo
e nje keqqenie te perhapur edhe ndermjet punonjesve te policise
se burgut qe do te meritonte nje pjese me te madhe analizimi te
thelluar.

83
3. PERCEPTIMI I SHENDETIT NE BURG

Grafiku 3.9 - Simptomat e keqqenies personale te policise se burgut

Dhimbje koke 3,65
Pak oreks 2,47
Çrregullime të gjumit 3,30
Ndjenja se diçka nuk shkon mirë në trupin tuaj 2,94
Tension / ankthi 3,59
Vështirësia për tu përqëndruar 2,78
Probleme të tretjes 2,87
Dhimbje të muskujve 3,30
Dhimbje kurrizi 3,93
Trishtim/boshllëk/depresion 2,29
Ndjenja e pavlefshmërisë të përgjithshme 2,20
Frustrimi / zhgënjimi për të qëndruar në një ambient të mbyllur 2,60
Shqetësime për familjen 3,61
Shqetësime ekonomike 3,16
Lodhje 3,27
Humbja e interesit për aktivitetet e përditshme 2,67
Mendimet e shpeshta të vdekjes 1,93

1 2 3 4 5 6 7

Vlerat: 1: kurre; 2: rralle; 3: njehere ne muaj; 4: pak here ne muaj; 5: nje here ne jave; 6: me shume dite ne jave;
7: gjithmone

Per sai perket konsumit te duhanit, 65,7% deklaron se nuk e pi.

Lidhur me kete çeshtje dalin konsiderime analoge me ato qe kemi
treguar me pare persa iperket rreziqeve te larta te pirjes se duhanit
pasiv ne nje ambjent, si ai i burgut, ku hapsirat per mospiresit e
duhanit faktikisht nuk egzistojne.
Ne fund, pothuaj gjysma e te intervistuarve deklaron se nuk eshte semurur
asnjehere ose aksidentuar ne 6 muajt e fundit. Gjithsesi, perqindje treguese
kane te bejne me ata qe deklarojne se jane semurur/aksidentuar nga 1 deri
7 dite (28,8%) e nga 1 deri 3 jave (18,1%). Ndersa me pak treguese jane
pergjigjet nga 3 jave deri 3 muaj (3,1%) e me teper se 3 muaj (4,4%).

4 - FAKTORE RREZIKU PER SHENDETIN

Lidhur me pergjigjet e dhena per te njejtat pyetje nga popullata
e burgosur, policia e burgut shpreh mesatarisht nje shqetesim me
te vogel per sa i perket mundesise qe faktoret e rradhitur mund
te perbejne nje rrezik per shendetin e personave te mbyllur.

84
Grafiku 3.10 - Faktoret e rrezikut per shendetin (policia e burgut)
Nuk jane te asistuar ne menyren e duhur ne rast semundjeje 2,5436
Pesimi i demeve qe kane te bejne me konsumin e drogave 2,4375
Pesim dhune psikologjike 2,9007
Pesim dhune fizike 2,5733
Vuajtje shqetesimesh psikologjike per shkak te izolimit/mungeses afektive 3,1074
Vuajtje per shkak te problemeve te shikimit 2,4931
Hasje te semundjeve te shkaktuara nga duhani pasiv 3,6376
Hasje te semundjeve te shkaktuara nga mungesa e higjienes 3,3733
Hasje e semundjeve te transmetueshme (hepatit, tbc, hiv, zgjebja, etj.) 3,6579
Vuajtje nga shqetesimet qe rrjedhin nga mungesa e hapsires dhe e levizjes 3,1837
Vuajtje te lidhura nga shqetesimet qe kane te bejne me ushqimin dhe tretjen 2,5170

1 2 3 4 5
Vlerat: 1: aspak; 2: pak; 3: mjaft; 4: shume; 5: akoma me shume

Faktikisht, nese pjesa me e madhe e pergjigjeve mesatare te te

burgosurve kanalizohej ndermjet mjaft dhe shume, ato te policise
se burgut kanalizohen midis pak dhe mjaft. Ndermjet faktoreve te
konsideruar mesatarisht midis mjaft dhe shume rrezikues kemi:
hasja e semundjeve te transmetueshme, shkaku i duhanit pasiv ose
mungesa e higjienes, vuajtja nga shqetesime qe kane te bejne me
mungesen e hapsires dhe levizjes ose psikologjike qe lidhen me
izolimin dhe mungese afektive (ngrohtesie familjare).
Kemi pyetur po ashtu te intervistuarit te shprehin nje opinion lidhur me
rrezikun e ndeshjes me nje sere semundjesh infektive brenda burgjeve.

Grafiku 3.11 - Rreziku i hasjes se semundjeve infektive (policia e burgut)

Tjetër 1,5952
Meningjit 1,2993
MST 1,3356
Sëmundjet e lëkurës 2,0131
HIV 1,8716
Zgjebja 1,8105
TBC 1,6667
Hepatiti B ose C 1,8675
Hepatiti A 1,7310

0 1 2 3
Vlerat: 0: asnje rrezik; 1: rrezik i ulet; 2: rrezik mesatar; 3: rrezik i larte

85
3. PERCEPTIMI I SHENDETIT NE BURG

Ne vija te pergjithshme nxjerrim se rreziku i perceptuar si me i

madhi eshte transmetimi i semundjeve te lekures (rrezik mestar),
pasuar nga Hiv-i dhe zgjebja (midis i ulet dhe rrezikut mesatar)8.
Ne pergjithsi nivelet e alarmit jane mjaft te kufizuara.
Ne fund, pergjigjet e dhena nga policia e burgut lidhur me faktoret
e rrezikut te transmetimit te semundjeve infektive nuk ndryshojne
shume nga ato te dhena nga popullsia e burgosur.

Grafiku 3.12 - Faktoret e transmetimit te semundjeve infektive (policia e burgut)

Tatuazh 3,34
Përdorimi brisqesh të përziera, gërshërësh, etj. 3,14
Mungesa e mirëmbajtjes e instrumentave shëndetësore 2,63
Higjena e pakët në rast plagësh, prerjesh, etj 2,95
Raporte seksuale të pambrojtura 2,71
Përdorim droge të injektuar 2,36
Ushqime të gjalla që nuk janë të lara në mënyrë të mjaftueshme 2,65
Qelitë me pak ajrim 3,29
Higjenë e pakët në qelitë dhe dushet 3,69
Mbipopullim 3,87

1 2 3 4 5

Vlerat: 1: aspak; 2: pak; 3: mjaft; 4: shume; 5: akoma me shume

Mbipopullimi konsiderohet edhe njehere tjeter si mjeti kryesor i

transmetimit te semundjeve infektive, se bashku me higjienen e
paket ne qelite dhe ne dushe. Edhe ne kete rast ndeshim perveç te
tjerash nje minimizim te pergjithshem te faktoreve te rrezikut te
shkaktuar nga raportet seksuale te pambrojtura dhe nga perdorimi
i drogave nepermjet injektimit, qe konsiderohen qe te dyja “vetem”
midis pak dhe mjaft te rrezikshem.

5 - INFORMACIONI DHE EDUKIMI SANITAR

Edhe mbi kete teme ndeshim nje sere pergjigjesh qe jane ne thelb
analoge me ato te dhena nga personat e burgosur.

8 Zgjebja tregohet shpesh ndermjet semundjeve kryesore te lemure te transmetuara ne

burg: kemi dalluar keshtu midis semundjeve te lekures si kategori e pergjithshme dhe
zgjebja per te marre perceptimin e te intervistuarve lidhur me rrezikun qe perfaqson si
nga bashkesia e semundjeve qe bejne pjese ne kete kategori ashtu edhe nga semundja
specifike. Te shohim se si vlerat jane nga me te lartat ne te dyja rastet

86
 Kryesisht pjesmarrja e paket ne aktivitete formuese mbi shendetin ka
lidhje edhe me personelin e policise se burgut. Per temat e ndryshme
te propozuara, ne shumicen e rasteve te intervistuarit jane pergjigjur
se nuk kane marre pjese asnjehere ne ngjarje te aspektit formues. Eshte
interesante te verehet gjithashtu se pak ngjarje te aspektit formues ne
me te shumten e rasteve jane kryer ne periudhen me perpara te hyrjes
ne fuqi te reformes. Te shikojme ne detaje secilin prej ketyre zerave:
parandalimi i perhapjes se semundjeve infektive: jo ne 64,3% te
rasteve; po para-reformes ne 27,4% te rasteve dhe post-reformes
ne 8,3% te rasteve
• reduktim i perdorimit te medikamenteve psikike: jo ne 77,9% te
rasteve; po para-riformes ne 12,3% te rasteve dhe post-reformes
ne 9,8% te rasteve
• probleme qe kane lidhje me varesine ndaj substancave: jo ne
65,4% te rasteve; po para-reformes ne 23,5% te rasteve dhe post-
reformes ne 11,1% te rasteve
• iniziativa qe i drejtohen ne menyre specifike te huajve: jo ne
81,5% te rasteve; po para-reformes ne 11,7% te rasteve dhe post-
reforme ne 6,8% te rasteve
Persa i perket mendimeve per llojin e iniciatives me te dobishme
per te informuar popullsine e burgosur mbi çeshtjet sanitare, policia
e burgut eshte dakort me te burgosurit se eshte ai i organizimit te
takimeve me mjeke dhe eksperte (47,3%), pasuar nga shperndarja e
opuskujve informues (27,3%) dhe vetem ne mase me te vogel krijimi
i grupeve te diskutimit midis te burgosurve (7,3%) dhe organizim
takimesh me personelin e burgut (6%). Edhe ne kete rast nje kuote

Tab. 3.27 - Cilet jane argumentet e edukimit sanitar qe do Ju interesonte me teper te thelloheshin?
Seksi
Gjithsej
Mashkull Femer
Varesia toksike/alkolizmi 17,2% 7,7% 15,6%
Perhapja e semundjeve infektive (hiv. TBC, hepatit, etj.) 32,1% 30,8% 31,9%
Demet e provokuara nga duhani 9,7% - 8,1%
Edukimi ushqimor 6,0% - 5,0%
Higjiena/kujdesi per trupin e vet 6,7% 3,8% 6,2%
Shume nga keto 28,4% 57,7% 33,1%
Gjithsej 100% 100% 100%

87
3. PERCEPTIMI I SHENDETIT NE BURG

e konsiderueshme mendon se asnje prej iniciativave te propozuara

eshte e dobishme (12%, kryesisht burrat).
Ne fund, shfaqja e nevojave tregon nje kerkese formimi mbi shume
tema te propozuara (ne 33,1% te rasteve), se pari lidhur me tematika
qe kane te bejne me parandalimin e semundjeve infektive.

6 - NGJARJE KRITIKE DHE PERCEPTIMI I SIGURISE PERSONALE

Kemi kerkuar mbi te gjitha te shprehim nje opinion ne baze te
frekuences se perseritjes,te nje ser eventesh kritike.

Grafiku 3.13 - Frekuenca e ngjarjeve kritike (policia e burgut)

Refuzime për të të marrë ilaçe 3,04

Aksidentet që kërkojnë ndërhyrje mjekësore 3,25
Refuzime për të punuar 2,46
Greve urie 3,50
Tentativa të vetëvarasjes 2,72
Vetëdëmtimet 3,23

1 2 3 4 5
Vlerat: 1:kurre; 2: nje here ne muaj; 3: 2 ose 3 here ne muaj; 4: nje ose me shume here ne jave; 5: çdo dite

Vlerat mesatare evidentojne nje frekuence me te madhe te greves se urise,

pasuar nga incidente qe kerkojne nderhyrjen e mjekut si dhe aktet e
vetedemtimit. Ne pergjithesi ndeshen gjithsesi vlera mesatare mjaft te larta.
Me pas kemi bere te njejtat pyetje qe u ishin drejtuar popullsise se
burgosur lidhur me koshiencen per frekuencen e zenieve te renda (me
fjale) dhe te agresioneve fizike. Lidhur me te parat, konstatojme nje
mos-homogjenitet diskret ne pergjigjet, siç verehet ne tab. 3.28.

Tab. 3.28 - Sa zenie te renda (me fjale) midis te burgosurve mendoni se ka patur ne 6 muajt e fundit?
Seksi
Gjithsej
Mashkull Femer
Nuk di 13,7% 4,5% 12,4%
Asnje 5,3% 4,5% 5,2%
Pak 34,4% 36,4% 34,6%
Shume 38,2% 50,0% 39,9%
Akoma me shume 8,4% 4,5% 7,8%
Gjithsej 100% 100% 100%

88
 I njejti proporcion del si rrjedhoje nga pergjigjet e pyetjes lidhur
me shqetesimin e shkaktuar nga keto zenie: 41,4% deklaron se nuk
eshte aspak i shqetesuar, 43,4% pak, 15,1% shume (kjo e dhene eshte
ne menyre treguese me e larte per grate – 26,1% - se sa ndermjet
burrave – 13,2%). Ky shqetesim nuk rezulton gjithsesi aq i rende
sa te mendohet qe te kerkonin transferimin per ne seksione ose
institute te tjera (pergjigjet me po vetem 9,9%).
Persa i perket agresioneve fizike midis te te burgosurve, vetem nje e
pesta e te intervistuarve mendon se jane shume ose akoma me shume.

Tab. 3.29 - Sa agresione fizike ndaj nje te burgosuri nga ana e nje tjeter ose nga disa te
burguosur mendoni se ka patur ne 6 muajt e fundit?
Seksi
Gjithsej
Mashkull Femer
Nuk di 17,6% 18,2% 17,6%
Asnje 8,4% 9,1% 8,5%
Pak 52,7% 59,1% 53,6%
Shume 16,8% 4,5% 15,0%
Akoma me shume 4,6% 9,1% 5,2%
Gjithsej 100% 100% 100%

Gjithsesi, niveli i shqetesimit nuk duket se zbret shume: 46,7%

deklaron se nuk eshte aspak e shqetesuar, 41,4% pak, 11,8% shume.
Edhe ne kete rast, gjithsesi, ne 92,2% te rasteve ky shqetesim
ne pergjithsi nuk rezulton aq sa te beje te mendohet kerkimin
e transferimit (tek grate gjithsesi rezulton me e larte ne menyre
treguese se sa ne burrat).

Tab. 3.30 - Frekuenca e perdorimit te forces fizike midis agjenteve dhe te burgosurve
Perdorim I forces fizike te te Perdorim i forces fizike te
burgosurve kunder agjenteve agjenteve kunder te burgosurve
Kurre 9% 35,10%
Shume rralle 29,5% 15,6%
Rralle 21,2% 9,1%
Here pas here 23,7% 1,9%
Shpesh 10,3% 1,9%
Shume shpesh 2,6% 1,9%
Gjithmone 3,8% 4,5%
Gjithsej 100% 100%

89
3. PERCEPTIMI I SHENDETIT NE BURG

Ne fund, nje e dhene lidhur me perceptimin e sigurise ne krahasim

me numrin e personelit ne sherbim. Pjesa me e madhe e te
intervistuarve mendon se numri i agjenteve ne sherbim, si diten
ashtu edhe naten, nuk eshte i mjaftueshem per te garantuar nje
nivel te mire sigurie as per te burgosurit as per vete personelin.

7 - PERCEPTIMI I SEMUNDJEVE INFEKTIVE

Nje pjese e pyetsorit ka dashur te mbledhe perceptimet per rrezikun
qe mund te japin semundjet infektive per vete personelin. Siç
verehet ne grafikun 3.14 vlerat mesatare te pergjigjeve perfaqsohen
nga pozicione jo “alarmuese”: shqetesimi me i madh perfaqsohet
nga TBC, hepatiti B e C dhe Hiv-i, por probabiliteti per te ndeshur
secilen prej semundjeve infektive te treguara gjithsesi eshte
konsideruar midis asgje dhe pak me teper se i ulet.

Grafiku 3.14 - Probabiliteti i ndeshjes se semundjeve infektive

Meningjit 3,25
MST 2,42
Sëmundjet e lëkurës 3,88
HIV 4,00
Zgjebja 3,76
TBC 4,18
Hepatiti B ose C 4,17
Hepatiti A 3,72

1 2 3 4 5 6 7

Vlerat: 1: nuk di; 2: asgje; 3: shume i ulet; 4: i ulet; 5: i moderuar; 6: i larte; 7: shume i larte

Nje e dhene arrin te minimizohet ne menyre te pergjithshme

per nga rendesia e aktivitetit te parandalimit: 40,7% e te
intervistuarve deklaron se nuk ka ne dispozicion instrumente
parandalimi si per shembull doreza, maska, etj. Perveç te
tjerash, 48,7% eshte ne mosmarrveshje ose ne mosmarrveshje
te forte me pohimin “administrata e burgut na ka transmetuar
te gjitha njohurite qe disponon lidhur me rreziqet e
transmetimit te semundjeve infektive” dhe vetem 8,8% eshte
dakort ose shume dakort (te tjeret jane te pavendosur ose
pjeserisht dakort).

90
 8 - PROBLEMET SANITARE TE POPULLATES SE TE BURGOSURVE TE HUAJ
Me teper se gjysma e policave te burgut mendon se te huajt
paraqesin probleme sanitare ne mase superiore ose me te vertete
superiore ne krahasim me italianet, nje e treta ne mase te barabarte
dhe vetem 12,8% ne mase inferiore ose me te vertete inferiore.
Ne te njejten linje me sa ka dale ne pah disa here, konfirmohet
tendenca e nenvlersimit te shperndarjes se konsumit te substancave
me rruge injektuese: 35,% mendon se nje sjellje e tille pak a shume
jo egzistuese midis te huajve, 44,3% se eshte e rralle por jo komplet
munguese, 16,1% se eshte mjaft frekuente (mendohet me teper nga
grate) dhe vetem 4% se eshte shume frekuente.
Midis faktoreve qe ka te beje me raportin midis mjekut dhe te
burgosurit te huaj, vihet ne vendin e pare edukata e paket sanitare e
te burgosurit, e pasuar nga mospranimi i tij per te bashkepunuar me
institutin e burgut dhe nga njohja e paket e gjuhes italiane.
Ne fund, nganjehere ne rastin e nje marrdhenieje jo te lehte midis mjekut
dhe te burgosurit te huaj, agjentet mendojne ne pjesen me te madhe (me
teper burrat se sa grate) se luajne nje rol esencial ndermjetsimi, shume
me teper se ç’mund te benin per shembull shoket e burgut te huaj.

Tab. 3.31 - Figura qe bashkepunon me teper per te favorizuar mardhenien e mjekut me te

burgosurin e huaj
Seksi
Gjithsej
Mashkull Femer
Ndermjetesi kulturor 3,4% 9,1% 4,3%
Agjenti i policise se burgut 67,8% 45,5% 64,3%
Prifti 4,2% 4,5% 4,3%
Vullnetari i burgut 4,2% - 3,6%
Shoku i burgut italian 6,8% 13,6% 7,9%
Shoku i burgut i huaj 11,9% 9,1% 11,4%
Punonjesit e zones se trajtimit mendor 0,8% 13,6% 2,9%
Punonjesit e sherbimeve territoriale 0,8% 4,5% 1,4%
Gjithsej 100% 100% 100%

9 - REFORMA E SHENDETIT NE BURG

Ndermjet policeve te burgut te intervistuar, me pak se nje e treta
(28,3%) deklaron se njeh permbajtjen e reformes se shendetit ne
burg. 53,3% thote se ka degjuar te flitet por se nuk di me saktesi

91
3. PERCEPTIMI I SHENDETIT NE BURG

se per çfare behet fjale, ndersa 18,4% injoron si permbajtjen ashtu

edhe egzistencen. Persa i perket pershtypjeve lidhur me evolucionin
e sherbimit sanitar, keto duken me te shumellojshme. Sherbimet
sanitare ne pergjithsi, per shembull, percaktohen si te pandryshura
ne 39,7% te rasteve, permirsuara ne 28,1% dhe keqsuar ne 32,2%. I
njejti mos homogjenitet per disponueshmerine e medikamenteve:
e pandryshuar ne 32,6%, permiresuar ne 35,4% e keqsuar ne 31,9%.
Tutela e te drejtes se diskrecionit te te burgosurit eshte konsideruar
ne pjesen me te madhe e pandryshuar (50%) ose e permirsuar
(43,2%), ndersa vetem 6,9% e konsideron te keqsuar.
Ndersa nje perceptim i moslevizjes ne pergjithsi ose te keqsimit ka
te beje me kohen e pritjes per zhvillimin e egzaminimeve klinike ose
per vizitat ne strukturat spitalore te jashtme. Ne rastin e pare koha
konsiderohet e pandryshuar ne 45,6% te rasteve, shtuar ne 36,7%
te rasteve dhe me e ulur vetem ne 17,7%. Per sa i perket kohes se
pritjes per vizitat e jashtme, 22,2% mendon se eshte e pandryshuar,
59% e shtuar dhe vetem 18,8% e ulur. Por 77,6% thote se eshte rritur
kerkesa per vizita te jashtme e kjo nenkupton nje ngarkese me te
madhe pune per policine e burgut (keshtu e mendojne ne 83,7%).
Nje tjeter argument qe eshte menduar te shtjellohet eshte pershtypja
e policise se burgut lidhur me njohjen e reformes nga ana e te
burgosurve, italiane dhe te huaj. Rreth gjysma e te intervistuarve
deklaron se nuk e di nese te burgosurit (si italiane ashtu edhe te
huajt) jane ne dijeni apo jo te hyrjes ne fuqi te reformes. Vetem 3,4%
mendon se jane krejtesisht te vetedijshem (1,4% nese konsiderojme
ne menyre specifike te huajt); 19.9% thote se jane pjeserisht te
vetedijshem (11% nese konsiderojme vetem te huajt); 18,5% thote se
jane te vetedijshme per nje pjese minimale (9,6% nese konsiderojme
vetem te huajt), 10,3% thote se nuk jane aspak te vetedijshem (e
dhena rritet deri ne 26% nese konsiderojme vetem te huajt).
Edhe si rrjedhoje e vetedijes se paket te menduar, pjesa me e madhe
e policave te burgut thote se te burgosurit (si italianet ashtu edhe
te huajt) nuk e konsiderojne reformen as pozitivisht as negativisht,
por se jane thelbesisht indiferente.
Ne fund, dy konsiderata te shkurtra lidhur me opinionet qe kane
policet e burgut ne raportin e tyre me mjeket/infermieret dhe per
profesionalitetin e tyre. 61% thote se raportii tij me punonjesit sanitare

92
 eshte njesoj si me pare (por duhet evidentuar se 32,1% e konsideron
te permiresuar, ndersa vetem 8,9% e konsideron te keqsuar). Ndersa
52,4% mendon se eshte i pandryshuar professionaliteti i mjekeve,
por, edhe ne kete rast, duhet nenvijezuar se 33,8% e mendon te
permirsuar dhe vetem 13,7% e konsideron te keqsuar.

3.4 Perceptime dhe opinione

te staff-it sanitar
1 - CARAKTERISTIKA SOCIAL-ANAGRAFIKE
Pyetsoret e plotesuar nga personeli sanitar jane 189(4 nga te
cilet jane te pa plotesuar ) nder to 99 femra dhe 86 meshkuj.Jane
perfshire figura te ndryshme operatoresh: drejtues sanitare, mjeke
roje, specialiste, infermiere, psikologe (edhe nga SerT etj. (shih
tab.3.32.)

Tab. 3.32 - Roli dhe seksi

Seksi
Gjithsej
Mashkull Femer
Drejtues sanitar 17 11 28
Mjek roje 15 7 22
Specialist 13 17 30
Infermier 24 35 59
Psikolog 4 8 12
Psikolog (njesia tdp) 1 2 3
Tjeter 12 19 31
Gjithsej 86 99 185

Punonjesit sanitare te hyre ne sherbim perpara reformes perbejne

dy te tretat e kampionit, ndersa nje e treta ka hyre ne sherbim me
pas. Ata qe jane emeruar ne pune mbas reformes jane kryesisht
gra dhe te rinj ne moshe (nje treta eshte me pak se 35 vjeç dhe dy
te tretat me pak se 45 vjeç – ne krahasim me, perkatesisht, 5,9%
dhe 24,4% e atyre qe jane ne sherbim pre nje kohe me te gjate) dhe
behet fjale kryesisht per infermiere dhe specialiste.

93
3. PERCEPTIMI I SHENDETIT NE BURG

Tab. 3.33 - Prej sa kohesh punoni ketu

Seksi
Gjithsej
Mashkull Femer
Me pak se nje vit 7,3% 24,2% 16,4%
Nga 1 deri ne 3 vjet 15,9% 15,8% 15,8%
Nga 3 deri ne 8 vjet 20,7% 21,1% 20,9%
Nga 8 deri ne 15 vjet 14,6% 20,0% 17,5%
Me teper se 15 vjet 41,5% 18,9% 29,4%
Gjithsej 100% 100% 100%

2 - HYRJA NE BURG DHE STRUKTURAT SANITARE

ardhur te Rinj ne Institut. Me shume se gjysma thote zakonisht
kryhet nje bisede me psikologun qe diten e hyrjes (21,5%) ose
brenda dites se neserme (35,6%), rreth nje e treta (33,1%) deklaron
se kjo ndodh brenda nje jave, ndersa 9,8% pohon se nuk eshte
e mundur te behet per te gjithe ata qe hyjne (per hyrje te reja
nenkuptohen personat qe sapo kane hyre ne burg).
Kemi kerkuar po ashtu se cili eshte lloji i kerkesave te bera nga
te burgosurit ne momentin e vizites mjeksore te hyrjes. Ne
42,3% te rasteve ata pergjigjen me nje mbeshtetje mjeksore, ne
26,3% nje mbeshtetje social-asistence, ne 21,9% nje mbeshtetje
psikologjike, ne 8,8% nje mbeshtetje legale dhe ne 0,7% nje
mbeshtetje per familjaret e vet. Nese konsiderojme ekscluzivisht
te burgosurit e huaj, te dhenat nuk ndryshojne shume, edhe pse
shtohen kerkesat per mbeshtetje ligjore dhe zvoglohen ato te
mbeshtetjes psikologjike.

Tab. 3.34 - Kerkesat e te denuarve te huaj gjate bisedes se pare me mjekun

Seksi
Gjithsej
Mashkull Femer
Mbeshtetje legale 17,9% 13,4% 15,7%
Mbeshtetje mjeksore 38,8% 46,3% 42,5%
Mbeshtetje social-asistence 29,9% 28,4% 29,1%
Mbeshtetje psikologjike 9,0% 4,5% 6,7%
Mbeshtetje per familjaret 1,5% - 0,7%
Tjeter 3,0% 7,5% 5,2%
Gjithsej 100% 100% 100%

94
Ankesa te shkaktuara nga dhunimi i privacy do te ndodhnin kurre
sipas 35,2% e te intervistuarve, ne raste sporadike sipas 23,3%,
ndonjehere sipas 36,5% dhe shpesh sipas 5%. Ato do te vinin
kryesisht nga te burgosurit ose nga familiaret e tyre (75,5%) dhe,
ne nje rast te dyte, nga personeli sanitar (19,1%). Sipas punonjesve
te emeruar mbas reformes, numri i ankesave te ardua nga personeli
sanitar (32%) eshte me i larte, ndersa zvogelohen ato te ardhura
nga te burgosurit ose nga familiaret e tyre (68%). Praktikisht jo
egzistues lidhur me kete argument jane zerat e personelit trajtues,
te gjykatesit te mbikqyrjes, dhe i policise se burgut dhe i avokateve.
Persa i perket egzaminimeve te propozuara ndaj te burgosurit
ne momentin e hyrjes, ky eshte kuadri i paraqitur nga personeli
sanitar: hemokromi (analiza e gjakut) propozohet sipas 75,4% te
tet intervistuarve, testi TBC sipas 76,2%, TPHA RW sipas 80,2%,
markers viral hepatiti A sipas 65,9%, markers viral hepatite B sipas
86%, markers viral hepatite C sipas 86,8%, testi Hiv sipas 90,4%,
katabolitet urinare sipas 66,1%.
59,9% deklaron me pas se ne institut jane te pranishme struktura
jo funksionuese, ndersa shume punonjes sanitare (35,5%) pohojne
se mungojne aparatet mjeksore dhe elektromjeksore qe ata i
konsiderojne te nevojshem, veçanerisht nje laborator analizash
(21,7%) dhe telemjeksia (17,4%), por edhe ekografi, makineri per
tac, radiograf, instrumenta dentistesh si dhe per fraktura te lehta.

3 - CILESIA E JETES NE BURG

Ankesa te shkaktuara nga dhunimi i privacy do te ndodhnin kurre
sipas 35,2% e te intervistuarve, ne raste sporadike sipas 23,3%,
ndonjehere sipas 36,5% dhe shpesh sipas 5%. Ato do te vinin
kryesisht nga te burgosurit ose nga familiaret e tyre (75,5%) dhe,
ne nje rast te dyte, nga personeli sanitar (19,1%). Sipas punonjesve
te emeruar mbas reformes, numri i ankesave te ardua nga personeli
sanitar (32%) eshte me i larte, ndersa zvogelohen ato te ardhura
nga te burgosurit ose nga familiaret e tyre (68%). Praktikisht jo
egzistues lidhur me kete argument jane zerat e personelit trajtues,
te gjykatesit te mbikqyrjes, dhe i policise se burgut dhe i avokateve.
Persa i perket egzaminimeve te propozuara ndaj te burgosurit
ne momentin e hyrjes, ky eshte kuadri i paraqitur nga personeli

95
3. PERCEPTIMI I SHENDETIT NE BURG

sanitar: hemokromi (analiza e gjakut) propozohet sipas 75,4% te

tet intervistuarve, testi TBC sipas 76,2%, TPHA RW sipas 80,2%,
markers viral hepatiti A sipas 65,9%, markers viral hepatite B sipas
86%, markers viral hepatite C sipas 86,8%, testi Hiv sipas 90,4%,
katabolitet urinare sipas 66,1%.
59,9% deklaron me pas se ne institut jane te pranishme struktura
jo funksionuese, ndersa shume punonjes sanitare (35,5%) pohojne
se mungojne aparatet mjeksore dhe elektromjeksore qe ata i
konsiderojne te nevojshem, veçanerisht nje laborator analizash
(21,7%) dhe telemjeksia (17,4%), por edhe ekografi, makineri per
tac, radiograf, instrumenta dentistesh si dhe per fraktura te lehta.

4 - NGJARJE KRITIKE DHE SHTRIME NE SPITALET JASHTE

Kemi pyetur punonjesit sanitare te shprehen mbi frekuencen e nje
liste ngjarjesh kritike ne 12 muajt e fundit. Nga grafiku ne sinteze
del se te dhenat nuk largohen shume nga ato te dhena nga policia e
burgut: pme teper frekuente kane qene incidentet qe kane kerkuar
nderhyrje mjeksore, te pasuar greva te urise e refuzimi i marrjes se
ilaçeve. Edhe vlerat e vetedemtimit jane mjaft te larte dhe tentativat
per vetevrasje, edhe pse renditen si me pak frekuente, perfaqsojne
nje ngjarje aspak te rralle.

Grafiku 3.15 - Ngjarje kritike (staffi sanitar)

Refuzim i aktiviteve të trajtimit 4,90

Refuzim për të marrë ilaçe 5,46
Aksidentet që kanë kërkuar ndërhyrje mjekësore 5,86
Greva urie 5,47
Tentativa të vetëvrasjes 3,64
Vetëdëmtimi 5,23

1 2 3 4 5 6 7

Vlerat: 1: asnje; 2: nga 1 deri 3; 3: nga 4 deri 8; 4: nga 9 deri 16; 5: nga 17 deri 30; 6: nga 31 deri 60; 7: me teper se 60

Sherbimi i Mjekut Roje eshte prezent h24 ne 92,7% te rasteve.

Instrumentet kryesore per nderhyrje urgjente (defibrilator, topi
Ambu, bombola oksigjenit me maske, medikamente urgjence,

96
 materiale te kirurgjise se vogel) ishin prezent tashme qe me perpara
reformes sipas me shume se 90% e te intervistuarve.
Nje e dhene interesante qe del nga pyetsori ka te beje me motivet
e shtrimit te jashtem, ne veçanti nese analizojme veçantine e te
huajve. Shtrimet ne spital per vetedemtim, veçanerisht, jane ne
menyre treguese me te larta per te huajt (13,4% kundrejt 2,8%), ashtu
sikunder, ne nje fare mase, ato per semundje infektive (7% kundrejt
1,4%). Ne pergjithsi, te huajt, dalin shume me pak per probleme
kardiologjike ne krahasim me mesataren e pergjithshme (2,8%
kundrejt 13,20%). Nderhyrja kirurgjike perfaqson gjithsesi motivin
kryesor te daljes sipas 30,6% te te intervistuarve, pasuar nga nevoja e
kryerjes se diagnozave/egzaminimeve komplekse (22,9%).

5 - FATTORI DI RISCHIO PER LA SALUTE

Faktoret e rrezikut per shendetin per shendetin jane izolimi dhe/o
mungesa afektive, duhani pasiv dhe il ndeshja e semundjeve infektive.
Te gjithe keto konsiderohen ndermjet mjaft dhe shume te rrezikshem,
ashtu sikunder mungesa e hapsires dhe e levizjes, dhuna psikologjike
dhe mungese higjiene. Èshte interesante te nenvijesìzohet se punonjesit
e emeruar mbas reformes shprehin mesatarisht nje nivel shqetesimi
me te madh ne krahasim me temat e tjera te propozuara.

Grafiku 3.16 - Faktoret e rrezikut per shendetin

Nuk jane te asistuar ne menyren e duhur ne rast semundjeje 2,29

Pesimi i demeve qe kane te bejne me konsumin e drogave 2,85
Pesim dhune psikologjike 3,29
Pesim dhune fizike 2,76
Vuajtje shqetesimesh psikologjike per shkak te izolimit/mungeses afektive 3,85
Vuajtje per shkak te problemeve te shikimit 2,26
Hasje te semundjeve te shkaktuara nga duhani pasiv 3,44
Hasje te semundjeve te shkaktuara nga mungesa e higjienes 3,09
Hasje e semundjeve te transmetueshme (hepatit, tbc, hiv, zgjebja, etj.) 3,41
Vuajtje nga shqetesimet qe rrjedhin nga mungesa e hapsires dhe e levizjes 3,37
Vuajtje te lidhura nga shqetesimet qe kane te bejne me ushqimin dhe tretjen 2,81

1 2 3 4 5

Vlerat: 1: aspak; 2: pak; 3: mjaft; 4: shume; 5: akoma me shume

97
3. PERCEPTIMI I SHENDETIT NE BURG

Rreziqet me te larta ne ndeshjen e semundjeve infektive, sipas

punonjesve sanitare, kane te bejne me zgjeben, semundjet e
lekures ne pergjithsi dhe hepatiti B ose C (te konsideruar gjithsesi
mesatarisht midis i ulet dhe rrezik mesatar), ndersa rreziqet me
te vogla jane perfaqsuar nga hepatiti A e meningjiti. Rreziqet e
perceptuara jane ne pergjithsi e ne menyre treguese me te ulet ne
krahasim me sa eshte eshte shprehur nga policia e burgut, ndersa
punonjesit sanitare te emeruar me pas reformes i konsiderojne
rreziqet e ndeshjes se semundjeve infektive mesatarisht e lehtesisht
me te larte ne krahasim me mjeket e emeruar paraprakisht
(sidomos persa i perket hepatitit A, B e C dhe Hiv).

Grafiku 3.17 - Rreziku i ndeshjes se semundjeve infektive (staffi sanitar)

Meningjit 1,10
MST 1,46
Sëmundjet e lëkurës 1,83
HIV 1,42
Zgjebja 1,86
TBC 1,59
Hepatiti B ose C 1,68
Hepatiti A 1,21

0 1 2 3

Vlerat: 0: asnje rrezik; 1: rrezik i ulet; 2: rrezik mesatar; 3: rrezik i larte

Ne fund, per sa i perket faktoreve te transmetimit te semundjeve

infektive, ai me i rendesishmi sipas punonjesve saniatre pa dyshim
mbipopullimi (ndermjet shume dhe akoma me shume), pasuar nga
higjiena e paket ne qelite dhe ne dushet, nga perdorimi i perzier i
makinave te rrojes, geresheret, etj. dhe nga ajrimi i paket i qelive.
47,4% mendon se perdorimi i drogave me rruge injektuese eshte
joegzistuese, 41,7% rralle por nuk mungon krejtesisht, 10,3% mjaft
frekuent dhe vetem 0,6% molto frequent. Te dhenat jane krejtesisht
te ngjashme me pyetjen specifike lidhur me popullaten e huaj, ne
pergjithsi, punonjesit e emeruar post-reforme mendojne ne mase
me te madhe se nje sjellje e tille eshte joegzistuese ne krahasim me
punonjesit qe kane eksperience me te gjate.

98
Grafiku 3.18 - Faktoret e transmetimit te semundjeve infektive

Tatuazh 3,17
Përdorimi brisqesh të përziera, gërshërësh, etj. 3,35
Mungesa e mirëmbajtjes e instrumentave shëndetësore 2,13
Higjena e pakët në rast plagësh, prerjesh, etj 2,79
Raporte seksuale të pambrojtura 3,15
Përdorim droge të injektuar 2,49
Ushqime të gjalla që nuk janë të lara në mënyrë të mjaftueshme 2,81
Qelitë me pak ajrim 3,34
Higjenë e pakët në qelitë dhe dushet 3,66
Mbipopullim 4,07

1 2 3 4 5

Vlerat: 1: aspak; 2: pak; 3: mjaft; 4: shume; 5: akoma me shume

6 - ILAÇET
Sipas perceptimit te staff-it sanitar, nuk dalin diferenca te rendesishme
midis italianeve dhe te huajve persa i perket llojit te ilaçeve me te
perdorura (edhe pse frekuenca mesatare lidhur me perdorimin nga
ana e te huajve rezulton me e ulet ne krahasim me italianet). Ilaçet
e psikikes jane absolutisht me te perdorurit, pasuar nga qetesuesit
per dhimbje e nga terapite per mvartesite. Ne keto raste perdorimi
percaktohet ndermjet mjaft frekuent dhe shume frekuent.

Grafiku 3.19 - Perdorimi i ilaçeve

Përdorimi i antibiotikëve 3,88

Përdorimi i barnave psikotrope 4,52
Përdorim kardiovaskulare 3,84
Përdorim kundër dhimbjeve / anti-inflamatorve 4,43
Përdorni i hipoglicemikve/insulinave 3,81
Përdorimi i terapive për ndervarësinë 4,03
Përdorim antiretroviral 3,56
Përdorimi i antiviralëve 3,35

1 2 3 4 5

Vlerat: 1: asgje; 2: rralle; 3: ne norme; 4 mjaft frekuent; 5: shume frekuent

Ne 95,5% te rasteve te intervistuarit pohojne se eshte e mundur te

kerkohen jashte mesatarisht ilace qe nuk jane prezente ne farmacine e

99
3. PERCEPTIMI I SHENDETIT NE BURG

institutit. Koha e pritjes do te jete e ndryshme: nga 0 ne 12 ore sipas

31,8%, nga 13 deri 24 ore sipas 23,8%, nga 25 deri 48 ore sipas 18,5%,
nga 49 deri 72 ore sipas 4,6%, me teper se 72 sipas 21,2%.
Persa i perket mundesise se vazhdimit te terapive ne momentin e
hyrjes, pjesa me e madhe e te intervistuarve (72%) pohon se eshte
e mundur per te gjitha ilaçet. Nje e katerta e kampionit (25,5%)
pohon se eshte e mundur vetem per ilaçet qe shpetojne jeten dhe
nje 2,5% se eshte pothuaj asnjehere e mundur.

7 - INFORMACIONI DHE EDUKIMI SANITAR

Si per te burgosurit dhe per policine e burgut, kemi dhene nje
sere pyetjesh lidhur me pjesmarrjen e mundshme ne iniziativa te
organizuara per tema specifike sanitare. Ky eshte kuadri qe del:
• parandalim i perhapjes se semundjeve infektive: gjysma e te
intervistuarve nuk ka marre pjese asnjehere, gjysma tjeter po, si
perpara ashtu edhe mbas reformes;
• riduzione uso psicofarmaci: 3 operatori su 4 non hanno mai
partecipato, 1 su 4 sì, sia prima che dopo la riforma;
• problemet qe lidhen me varesine nga substancat: perpara
reformes kishte marre pjese 37%, mbas reformes 44,6%;
• iniciativat e drejtuara ne menyre specifike ndaj te huajve: perpara
reformes kishte marre pjese 33,1%, mbas reformes 37,3%.
Lidhur me kete pike te fundit, vetem nje e treta e te intervistuarve
deklaron se jane marre masa sanitare (edhe me karakter informal)
drejtuar ne menyre specifike ndaj te huajve. Behet fjale kryesisht
per material letre (38%), pasuar nga counseling me specialiste (26%),
grupe diskutimi (12%), takime me nje ndermjetes kultural (6%) ose
shume nga keta (18%).
Kurse, sipas 66,2% te te intervistuarve, ne 3 vjetet e fundit ka pasur
kurse formimi mbi tematikat sanitare te drejtuara ndaj punonjesve,
qe kane patur te bejne sidomos me punonjesit sanitare (94,7%),
policia e burgut (88,6%), punonjesit e trajtimeve (75,3%) dhe, ne
mase shume me te vogel, vullnetaret (37%).

8 - RAPORTI PUNONJES SANITAR - PACIENT I HUAJ

30,9% e te intervistuarve (shume me pak se sa policia e burgut)
mendon se te huajt japin probleme sanitare ne mase me te madhe

100
 ne krahasim me italianet (8,6% ne mase pa dyshim superiore,
47,5% njesoj, 11,1% inferiore, 1,9% pa dyshim inferiore).
Per sa i perket kritikave qe mund te ndikojne ne mardhenien mjek-
pacient, kryesorja perfaqsohet nga njohja e paket e gjuhes, pasuar
nga mungesa e edukimit sanitar e te burgosurit e nga demet sanitare
qe lidhen me mungesen e asistences mjeksore ndaj te burgosurit ne
periudhen perpara hyrjes ne burg. Sipas mjekeve te emeruar mbas
reformes, incidenca e shume faktoreve eshte me e vogel, veçanerisht:
mosbesimi i te burgosurit ndaj mjeksise se oksidentit, edukimi i paket
sanitar i te burgosurit, asistenca e paket mjeksore e te burgosurit para
hyrjes ne burg, mospranimi i bashkepunimit me Institutin e burgut,
mosbesimi ndaj personelit mjeksor te seksit te kundert nga ai vete.

Grafiku 3.20 - Faktoret qe ndikojne ne raportin mjek-pacient te huaj

Mosbesimi kundrejt stafit mjekësor të një seksi të ndryshme nga ai i veti 2,48
Refuzimi i të burgosurit për të bashkëpunuar me institucionin e vuajtjes së dënimit 2,65
Dëmtimi shëndetësor për mungesë asistence mjekësore për të denuarin para hyrjes në burg 2,99
Mangësia e edukimit shëndetsor e të denuarit 3,41
Mungesa e bashkëpunimit me të arrestuarin për mosbesimin në mjekësinë perëndimore 2,64
Mungesa e njohjes së gjuhës 3,54

1 2 3 4 5
Vlera: 1: aspak; 2: pak; 3: mjaft; 4 shume; 5: makoma me shume

Ne pergjithsi, figura qe bashkepunon me teper per te favorizuar

mardhenien midis mjekut dhe te burgosurit te huaj eshte, sipas
punonjesve sanitare te intervistuar, shoku i burgut mpi huaj (40%),
pasuar nga agjenti i policise se burgut (21,5%), nga ndermjetesi kultural
(10,8%) e nga punonjesi i trajtimit (9,2%). Shoku i burgut italian,
vullnetaret, punonjesit e Sert-it e prifti konsiderohen si figura me pak
qendrore ne kete kuptim. Eshte per tu theksuar se mjeket e emeruar
mbas reformes japin nje rol shume me te rendesishem ndaj punonjesve
te zones se trajtimeve (17,1%) e ndaj ndermjetesit kultural (19,5%).

9 - REFORMA E SHENDETIT NE BURG

17,9% e te intervistuarve mendon se transferimi i sherbimeve
per trajtimin e personave eshte kryer krejtesisht, 39,1% pothuaj

101
3. PERCEPTIMI I SHENDETIT NE BURG

krejtesisht, 36,4% pjeserisht 2% pothuaj aspak dhe 4,6% aspak.

Nderkohe, duhet te thuhet se 47,6% e pergjigjeve tregojne se nuk
egziston, brenda Asl-it, nje departament i dedikuar ndaj shendetsise
se burgut.
Nga opinionet e mjekeve, te burgosurit rezultojne ne pjese te
madhe te vetedijshem per hyrjen ne fuqi te reformes: 9% pergjigjet
krejtesisht, 34,9% pjeserisht, 10,9% ne pjese minimale e 6,4% aspak
(por pjesa me e madhe, 39,1% pergjigjet se nuk di). Ata qe jane te
vetedijshem, jane ne te njejten kohe ne nje pjese te madhe indiferente
per po ate (62,4%), ndersa 26,8% thote se e gjykojne pozitivisht
ose shume pozitivisht dhe 10,9% negativisht ose shume negativisht.
Niveli i dijenise do te ulej, sipas mjekeve, ndermjet te huajve: vetem
3,4% thote se eshte krejtesisht te vetedijshem, il 17,4% nje pjese,
16,8% ne nje pjese minimale dhe 16,8% aspak (edhe ne kete rast te
pavendosurit perbejne pothuaj gjysmen e te intervistuarve, 45.6%).
Kurse gjykimet nuk largohen shume nga mesatarja e mesiperme.
Duhet nenvijezuar po ashtu se mjeket e hyre ne sherbim mbas
reformes hipotizojne nje gjykim pozitiv nga ana e te burgosurve
(si italiane ashtu edhe te huaj) ne mase shume me te madhe ne
krahasim me mjeket qe jane ne sherbim qe me pare.
Kurse punonjesit sanitare shprehin nje gjykim ne thelb neutral ose
pozitiv te reformes: 62,4% mendon se niveli i sherbimit sanitar
eshte permiresuar ose shume i permiresuar, 26,2% mendon se
eshte i pandryshuar dhe vetem 11,3% se eshte keqsuar ose shume i
keqsuar. Te shohim ne detaj disa aspekte:
• disponueshmeria e ilaçeve eshte ne thelb e pandryshuar (23,8%)
ose e permiresuar (60,2%), vetem 16,1% mendon se eshte keqsuar;
• mundesia per te kryer aktivitete te parandalimit eshte permiresuar
per 50,4%, e pandryshuar per il 37,4% dhe keqsuar per 12,3%;
• tutela e te drejtes se rezervimit e te burgosurit eshte permirsuar
55,7%, e pandryshuar per 38% e keqsuar 6,3%;
• hyrja nga ana e te burgosurit ndaj informacioneve te veta
sanitare qe permbahen ne kartelen klinike eshte permirsuar per
49,6%, e pandryshuar per 47,4% dhe keqsuar per 2,9%;
• presenca me vazhdimesi e mjekeve specialiste eshte shtuar per
59,3%, e pandryshuar per 27,1% dhe ulur per 13,6%.
Kurse nje heterogjenitet ne pergjigjet regjistrohet persa i perket

102
kohes se pritjes. Koha e duhur per kryerjen e egzaminimeve
klinikeeshte rritur sipas 25,9%, e pandryshuar per 48,2% e ulur
per nje çudi analoge 25,9%. Ajo per vizita ne struktura spitalore
te jashtme eshte shtuar per 28,3%, e pandryshuar per 52,7% dhe
ulur per 19,1%. Duhet vene re se nevoja per vizita te jashtme eshte
rritur ne pergjithsi sipas 62,8% e punonjesve sanitar.
Ne fund, per sa i perket raportet e punes me punonjesit e burgut, keto
jane permirsuar sipas 37,6%, te pandryshuar per 45,2% dhe keqsuar
per 17,2%, ndersa autonomia profesionale e mjekut eshte permirsuar
per 55,3%, i pandryshuar per 38,8% dhe keqsuar per 5,7%.

3.5 Perspektiva te konfrontimit

N e kete paragraf jane paraqitur rezultatet e pergjigjeve te dhena

nga popullsia e burgosur, policia e burgut dhe staff-i sanitar
mbi disa çeshtje te konsideruara si me rendesi edhe nga aspekti
operativ. Kryesisht do te ritheksojme peshen e kushteve strukturore
te instituteve te burgjeve lidhur me furnizimin dhe me perceptimin
e sherbimit sanitar. (D. Ronco, 2011), do te reflektojme me pas
mbi treguesit e keqqenies personale te te burgosurve dhe agjenteve
mbi perceptimin e faktoreve te rrezikut per shendetin e te gjithe
personave qe kane pasur te bejne me kete sondazh. Do te shohim se si
transmetimi i semundjeve infektive perben nje nga burimet kryesore
te shqetesimit ne ambientin e burgut dhe se si mund te mundesohet
individualizimi i strategjive te formimit/informacionit qe te mund
tu pergjigjen nevojave te shprehuara nga personat qe kane pasur te
bejne me kete sondazh e per te nisur nje aktivitet parandalimi.
Disa konsiderime paraprake lidhur me pikat kritike dhe te forta te
studimit ne teme. Pika kritike kryesore perfaqsohet nga veshtiresia
e realizimit te aspekti kerkimor, mbi te gjitha me karakter sasior,
lidhur me nje teme kaq komplekse – reforma e shendetsise se
burgut – dhe duke perdorur nje kampion kaq te shumellojshem:
te burgosur, policia e burgut dhe punonjesit sanitare perbejne nje
realitet teper shumeformesh persa i perket formimit, kompetencave,
konfrontimit kultural (dhe ndryshime te rendesishme dalin si nga

103
3. PERCEPTIMI I SHENDETIT NE BURG

nje grup ne tjetrin ashtu edhe brenda vete grupeve te veçanta).

Thjeshtesimi i pashmangshem i formulimit te shume pyetjeve nuk
mund te shfaqe me doemos kompleksitetin e vete temes ne kerkim.
Ndersa mund paraqesim, te pakten tre pika te forta. Ne rradhe te
pare numri i kampionit: kane qene paraqitur 1228 pyetsore ne nje
kontekst, ne ate te burgut, deri tani nuk kishte qene asnjehere kaq i
afruar nga kerkimi empirik, si italiane ashtu dhe evropiane. Se dyti,
perfaqsimi sasior ka qene thelluar e pasuruar (e nga njera ane ne
menyre te paparashikuar) nga shume komente te shtjelluara, te lene
ne shenimet e pyetsorit, qe perbejne nje material te jashtezakonshem
te llojit cilesor. Ne fund, duhet te theksojme se tema e shendetit
ne burg ka mungese ne kete faze preçize historike, te nje lagune
thelbesore lidhur me disponibilitetin e te dhenave epidemiologjike
ne nivel kombetar. Nuk egziston deri tani nje sistem per mbledhjen
uniforme, keshtu qe te dhenat e marra nga Asl apo Rethe te ndryshme
nuk gjejne nje sistemim ne rang kombetar. Nje kerkim lidhur me
perceptimet nuk ka sigurisht ambicjen per te mbushur nje lagune te
ketij lloji, por mund te ndikoje per te shtuar njohurite mbi nje teme
mbi te cilen nuk kemi shume informacione e mbi te cilen rezulton
nga ana tjeter i veshtire orientimi per te mundesuar kuptimin.

NDIKIMI I STRUKTURAVE LIDHUR ME CILESINE E JETES SE BURGUT

“Doja vetem te them se trajtohemi si qen, se nuk kemi vend/hapsire,
nuk kemi nje palester, nuk kemi ngrohje, sherbimet sanitare jane
shume te keqija, dushet jane te pista, dhe shpesh uji eshte i ftohte,
situata jone eshte kritike dhe nuk kemi as mundesi e mjete per tu
ankuar per kushtet ne te cilat ndodhemi. Pastaj ka nje mbipopullim
ne qeli jane te gjitha plot shikoni te beni diçka ju lutem.” (i burgosur)
Ky rast i sjelle ketu eshte vetem nje nga apelimet e shumta te reformes
lidhur me kushtet ne burg shkruar ne fund te pyetsorit. Mungesat
dhe strukturat e prishura ne pjesen me te madhe te ambienteve
te burgut eshte nga faktoret kryesore pergjegjes per kriticitetin
sanitar. Siç kemi pare ne paragrafet paraardhes, kuadri qe del nga
aspekti i kushteve te jetes se burgut perbehet nga seksione dhe qeli
te mbipopulluara, ku niveli i privacy eshte shume i kufizuar dhe
zhurma perben nje faktor te rendesishem bezdie. “Jemi shume”
eshte komenti i ankuar i nje te burgosuri. Popullata e burgosur ne

104
thelb bie dakort mbi faktin se kushtet dhe hapsirat e perbashketa
perbejne nje rrezik serioz per shendetin e personave te burgosur
dhe per vete punonjesit; nje dishomogjenitet me i madh del nga
opinionet e staff-it sanitar, i cili gjithsesi shpreh preokupimin se
si mbipopullimi ndikon negativisht ne shperndarjen e sherbimit
sanitar dhe te mbeshtetjes psikologjike.
Niveli i mbipopullimit, perveç te tjerash, ben te mundur faktin se
pothuaj gjysma e popullates se burgosur (il 41,2%) nuk ka asnje
kontakt me aktivitete trajtimi: eshte e njohur se si qendrimi i
detyruar (ne regjime qe siç kemi pare jane akoma shume shpesh
ne qeli te mbyllura) perben ne vetvete nje faktor rreziku brenda
ne burg (Gonin, 1994) dhe se perkundrazi nderfutja ne aktivitete
trajtimi mund te perfaqsoje, se bashku me faktore te tjere te
permirsimit te jetes se burgut, mjet per kufizimin e rreziqeve te
vetedemtimit e te vetvrasjes, abuzimit ne ilaçe per psiqiken apo ne
substanca narkotike e, me ne pergjithsi “handicap psikofisike” te
shkaktuara nga gjendja e keqe (Gallo, Ruggiero, 1989).
Dhe eshte pikerisht nga ky kendveshtrim ndoshta qe kane ardhur
nga ana e te burgosurve nje sere kerkesash, qe shpesh nuk kane
lidhje me sherbimin sanitar (ndaj te cileve ai nuk eshte ne gjendje te
veproje drejtperdrejt), por pa dyshim te lidhura fort me konceptin e
shendetit. ne kete kuptim mund te lexojme me qellim thjeshtesimi
deshmite e meposhtme: “Burgu eshte orare i semundjeve mendore
dhe psikiatrike perpara semundjeve virale dhe infektive, ku nuk ka
riedukim dhe rifutje ne pune ka shume semundje kronike e jane
semundje qe i mbajme per gjithe jeten.”
“Investimi duhet orientuar ndaj informacionit ashtu sikunder edhe ndaj
kerkimit te fondeve per te pasur mundesi kurimi, higjiene, ushqimit te
te burgosurve, si edhe ndaj aktualizimit te programeve rieducative te
brendshme si sporti, hapje ndaj aktiviteteve qe ndikojne pozitivisht mbi
personin: studim, teater, takime me persona te jashtem vullnetare.”
Faktoret strukturore (mungesa e burimeve dhe e hapsirave,
mbipopullimi, ne veçanti) ndikojne gjithashtu mbi ato qe hetimet
social-sanitare i quajne stil jetese, qe kontribojne ne pershkrimin
e gjendjes se shendetit personal. 58,7% e te burgosurve pohon
se konsumi i tij i ushqimit eshte ulur ose ulur shume ne 6 muajt
e fundit (e dhena shtohet deri ne 68,11% nese konsiderojme

105
3. PERCEPTIMI I SHENDETIT NE BURG

vetem te huajt). Shume te burgosur e konsiderojne veten nen

peshe (nje e pesta e italianeve dhe nje e treta e te huajve); cilesia
e shumllojshmeria e ushqimit konsiderohet e ulet nga me teper
se gjysma e te burgosurve, ndersa dy te tretat e te intervistuarve
e mendojne te pamjaftueshme sasine e dhene. Me shume se
gjysma e te intervistuarve deklaron se nuk impenjohet rregullisht
ne nje aktivitet fizik dhe, ai qe e ben, jo shpesh perdor hapsirat
e perbashketa te brendshme apo te jashtme, por ne shume raste
ushtrohet brenda qelise se vet.
Nga shume ane del si pasoje se permirsimi i kushteve sanitare te
pergjithshme nuk mund te ndahet nga ndryshimet e karakterit
strukturor, lidhur me mbipopullimin se pari. Ja se si shkruan
nje i burgosur: “Besoj se nese nuk gjejne me pare nje zgjidhje per
problemet e mbipopullimit nuk do mund te zgjidhin asnje lloj tjeter
problemi si higjienik ashtu edhe sanitar.”

NIVELI I MIRQENIES/SEMUNDJES PERSONALE I TE BURGOSURVE DHE AGJENTEVE

Kemi vertetuar se si nje sere treguesish te mirqenies/semundjes
personale shprehin nje situate bezdie te thelle te perditshme te
personave te burgosur. Shume shkrime klasike te sociologjise
se jetes se burgut kane pershkruar keto aspekte duke perdorur
konceptet si ai i burgimit (Clemmer, 1941) ose te heqjes se lirise dhe
detyrim i nenshtruar i burgut modern (Sykes, 1958), qe mund te
luajne rolin e sfondit gjate analizes tone ne kete fushe.
Motivi kryesor i te qenurit keq perfaqsohet nga shqetesimet per
familjen e e deshmojne komentet e shumta te lira.
“Izolimi total, nenkupton, largesia nga familjet dhe nga grate dhe
femijet ben te mundur qe depresioni te hape nje kanal ne mendje dhe
eshte e rrezikshme siç dihet ne vitet e fundit vetvrasjet jane rritur shume
si nga ana e te burgosurve ashtu edhe nga ana e personelit te burgiut.”
“Mendoj se duhet te ulim shume dhenien e ilaçeve psiko-fizike
meqe jane te demshem per shendetin mendor. Eshte e nevojshme te
mbeshteten pacientet me anen e psikologeve me qellim qe at avete te
mund te kalojne problematikat e shkaktuara nga burgimi dhe nga
shkeputja nga ngrohtesia familiare.”
Pra izolimi relacional dhe afektiv konsiderohet shpesh jo vetem
traumatik ne vetvete, por po ashtu eshe si nje faktor i rritjes se

106
rreziqeve qe lidhen me shendetin, si ai i vetvrasjes9 ose ai i abuzimit
ne ilaçe psikofizike.
Por personat e burgosur shprehin vlera mesatare shume te larta
lidhur me pak a shume te gjithe treguesit e propozuar: Shqetesime
ekonomike, frustrime (gjendje e detyruar) meqe duhet te qendrojne
ne ambjente te mbyllura, gjendje te shpeshte trishtimi/zbraztie/
depresioni, simptoma te manifestueshme me teper fizikisht si dhimbje
kurrizi ose te muskujve, dhimbje koke ose lodhjeje, deri sa te arrihet ne
simptomen me estreme te te qenurit keq, ajo e mendimit per vdekjen.
Shume tregues te tjere kontribojne ne pershkrimin e gjendjes se
keqe te perditshme. Nje i burgosur ne pese deklaron se ne 6 muajt
e fundit konsumi i tij i duhanit eshte rritur shume. Kemi tashme
nenvijezuar, perveç te tjerash, se si kushtet strukturore faktikisht
ndikojne ne sasine, cilesine dhe llojshmerine e ushqimit te
konsumuar si dhe pengojne shpesh zhvillimin e nje aktiviteti fizik
korrekt ne hapsira te pershtatshme per kete qellim.
Nga leximi i komenteve te lira te dhena nga te burgosurit, del nje
tjeter faktor i nje shqetesimi te madh, jo i pasqyruar ne menyre te
thelluar nga treguesit sasiore, qe eshte ai i perfaqsuar nga nje sens
i forte i demoralizimit qe ka te beje me pershtypjen se nuk jane te
konsideruar dhe/ose trajtuar me dinjitet.
“Ne ne burg perfaqsojme nje figure ose nje fytyre pa asnje shprehi.”
“Ne te burgosurit nga shume te tjere konsiderohemi plehu i shoqerise
keshtu qe kujt i intereson shendeti i nje plehu, nje pleh social, nje qe
nuk eshte asgje sapo kalon cakun e burgut.”
Ky dekurajim shpesh merr kuptim te nje disiluzioni te forte
kundrejt institucioneve dhe ndaj mundesise konkrete per te pare te
mbrojtura disa te drejta te tij.
“Me falni por ketu brenda çdo dite eshte nje lufte per mbijetese por
gjithsesi bertitja ime per ndihme eshte e kote.”
“Do te duhej te jepej dyshimi i favorshem per çfaredo kerkese qe i
burgosuri mund te kete, te kihet me teper besim edhe pse jane kryer
krime dhe tu jepet nje mundesi cilitdo qe mund te duket i pabese. Te
jepet me teper kujdes kerkesave te te burgosurit. Nuk ka fjale per te

9 Shtimi i vetvrasjeve ne burg, evidentuar nga nje nga komentet te sjella ketu, perben nje
perceptim te pakonfirmuar nga te dhenat. Gjithsesi, eshte provuar se numri i gjesteve te
tilla brenda burgut eshte shume me teper i larte se sa jashte.

107
3. PERCEPTIMI I SHENDETIT NE BURG

treguar se si burgu nuk eshte riedukues dhe se si nje person mund te

humbe besimin ne institucionet.”
Kemi evidentuar edhe se si manifestimi e te qenurt shume keq, nuk
ka te beje me popullaten e mbyllur eksluzivisht, por e i te qenurit
me punonjesit e policise se burgut. Edhe ata shprehin nivel shume
tregues te keqqenies personale, qe jane se pari fizike (dhimbje te
shpeshta kurrizi dhe dhimbje koke),por edhe mendore (shqetesimet
per familjen shfaqen ne menyre te dukshme edhe nga agjentet: te
kujtojme persa i perket ketij problemi se shume prej tyre punojne
ne institute shpesh larg nga ku banon familja e tyre) e psiko-somatik
(tension/ankth, shqetesime te gjumit, etj.). Periudhat e semundjes/
incidenteve e punonjesve te policise se burgut perbejne nje tjeter
tregues te keqqenies ne pergjithsi: pothuaj gjysma e te intervistuarve
deklaron se ka qene semure/aksidentuar deri ne 3 jave ne 6 muajt
e fundit. Edhe niveli i keqqenies se shprehur nga policia e burgut
perben nje teme qe kerkon kujdes, me qellim permirsimi te kushteve
te punes te veshtira edhe ne vetvete, qe si pasoje nuk mund te mos
influejcojne pozitivisht ne raportin agjent-i burgosur e keshtu ne
klimen e pergjithshme te jetes se burgut.
Perceptimi i sigurise personale mund te jete nje tjeter faktor demtues,
si per te burgosurit ashtu edhe per agjentet. Duke u nisur nga keta
te fundit, kemi nxjerre se si me teper se gjysma mendon se personeli
ne sherbim ne turne te ndryshme nuk eshte i mjaftueshem per te
garantuar nje nivel te mire sigurie as per te burgosurit, as per vete
personelin. Edhe numri i larte i zenieve verbale dhe agresioneve
fizike midis te burgosurve perben nje burim shqetesimi per nje pjese
te punonjesve, ashtu sikunder per nje pjese te vete te burgosurve,
edhe pse te dhenat e pergjigjeve te padhena ne te dyja rastet jane
shume te larta, per te deshmuar se si pyetsoret lidhur me dhunen
fizike brenda ne burg perfaqsojne akoma dhe sot nje tabù. Nje
considerate e tille duket e konfirmuar po ashtu nga mungesa totale e
komenteve te lira qe kane si teme kete argument.

PERCEPTIMI I RREZIKUT
“Po u semure ne burg rrezikon shume!” (i burgosur)
Kerkimi ka provuar te hetoje ne dy dimensione te rrezikut
te perceptuar nga personat e ndryshem: ai i perfaqsuar nga

108
karakteristikat ne vetvete dhe per jeten e burgut lidhur me
shendetin e te burgosurve dhe ai specifik i ndeshjen me semundje
infektive (cilat, me çfare probabiliteti dhe ne ç’menyre).
Personat e burgosur individualizojne se si rreziku kryesor per
shendetin i vujatjes per shqetesime qe kane te bejne me mungesen
e hapsires dhe te levizjes, pasuar nga ai i ndeshjes me semundje
per mungese higjiene dhe e te mosqenurit te asistuar ne menyre
korrekte ne rast semundjeje. faktoret kryesore te rrezikut te treguar
nga policia e burgut jane semundjet e transmetueshme (ngjitese),
duhani pasiv dhe mungesa e higjienes. Staff-i sanitar individualizon
se rreziku kryesor eshte vuajtja nga shqetesime psikologjike per
shkak te izolimit dhe/ose mospasja afektive, pasuar ndheshja ne
semundje nga duhani pasiv dhe semundje ngjitese.
Ne pergjithsi nxjerrim se vlerat e rrezikut te treguara nga te
burgosurit jane mesatarisht ne menyre treguese me te larta ne
krahasim me ato te treguara mjeket dhe policia e burgut. Ne
pergjigjet e dhena nga personat e burgosur del po ashtu nje shenje
mosbesimi kundrejt sistemit sanitar (“te mos qenurit te kuruar
ashtu si duhet ne rast semundjeje”) qe, siç do shohim me pas, eshte
vene ne evidence disa here.
Si punonjesit sanitare ashtu edhe policia e burgut tregojne se
midis rreziqeve kryesore, perveç semundjeve ngjitese te cilave
do tu rikthehemi mbas pak, jane demet e shkaktuara nga duhani.
Keshtu shkruan nje punonjes i policise se burgut, ne nje nga pak
komentet e lena nga kjo kategori: “Nje problem qe nenvlersohet
brenda instituteve eshte duhani pasiv: te gjitha institucionet flasi
nga jashte dhe e kundershtojne, por duket se e gjithe kjo ne institute
nuk ka asnje rregull.” Edhe pse dy tet tretat e punonjesve te policise
se burgut deklarojne se nuk pijne duhan, mospasja e nje dallimi
midis hapsires te rezervuara ndaj ndaj duhanpiresve dhe jo dhe jo
piresve perben nje problem te madh sanitar per te gjithe personat
qe gjenden te mbyllur ose qe kalojne diten e tyre te punes ne burg.
Nje e dhene qe i bashkon pergjigjet e dhena nga te gjithe personazhet
qe kane te bejne me te eshte pesha minimale qe i jepet dy temave
specifike: pesimi i dhunes fizike dhe pesimi i demeve te shkaktuara
nga konsumi i droges. Vlerat mesatare tregojne pergjigje midis pak
dhe mjaft i rrezikshem, me pika me te larta midis mjekeve. Duke

109
3. PERCEPTIMI I SHENDETIT NE BURG

hetuar ne menyre specifike kete pike te fundit, pervec te tjerash,

del se punonjesit sanitare te emeruar mbas reformes mendojne, ne
mase me te madhe ne krahasim me punonjesit ne sherbim per me
shume kohe, se perdorimi i drogave me rruge injektive eshte nje
sjellje pak a shume joegzistuese ne burg.
Kjo e dhene eshte konfirmuar perveç te tjerash nga pergjigjet e
dhena ndaj pyetjes lidhur me faktoret kryesore te transmetimit te
semundjeve infektive: si punonjesit sanitare e policia e burgut, ashtu
edhe popullata e burgosur vene ne vendet e fundit te klasifikimit
faktoret e transmetimit per veteperdorim droge me rruge injektive
dhe, te burgosurit dhe policia e burgut veçanerisht, edhe raportet
seksuale te pambrojtura (ne kete rast eshte interesante te verehet po
ashtu se semundjet seksualisht te transmetueshme jane edhe ato ne
vendet e fundit te klasifikimit te semundjeve ngjitese ne burg, sipas
mjekeve dhe sipas policise se burgut). Pra ndeshim nje minimizim
te rrezikut qe lidhet me disa nga sjelljet deri tani te paasimiluara nga
kultura e burgimit. Te njejtat pyetje lidhur me dhunen e perdorimin
e forces, kemi pare, se paraqesin perqindje te larta pergjigjesh me
“nuk di”, paraqesin nje ngurrim ne tentativen e shtjellimit te disa
argumenteve, mjaft e vetekuptueshme nese mendojme se behet fjale
per te treguar lidhur me nje dhunim te rende te rregullores. Nga
ana e te burgosurve, duket here pas here nje frike e pergjithshme
per te shprehur plotesisht opionionet personale, nga frika se mos
do te perdoreshin e lexoheshin ne kundershtim me qellimin e tyre
kryesor: lirimin. Eshte elokuente ne kete sens komenti qe vijon: “Do
te kisha te tjera per te thene por nuk dua te hyj ne argument sepse
deshiroj te fitoj favorizimet ligjore ne afatet e lejuara...”
Persa i perket semundjeve infektive konkretisht, policia e burgut
konsideron me te madh probabilitetin e ndeshjes me semundje te
lekures, Hiv dhe hepatit B ose C. Punonjesit sanitare vene ne vend
te pare zgjeben dhe, me pas, semundje te lekures dhe hepatit B ose
C. Te burgosurit shprehin shqetesim mbi te gjitha per momentin e
hyrjes ne qeli te nje te burgosuri te ri.10
“Persa i perket semundjeve higjienike do duhej te behej shume me
teper se me pare e perpara se te te vene nje person ne qeli ose ne seksion

10 Konsiderim lidhur me ndarjen e zgjebes-semundje te lekures

110
duhet ti behen te gjitha analizat sanitare, gjaku, semundje te lekures,
tuberkuloz, etj. Jetojme totalisht ne nje bashkejetese te detyruar ku
duhet te ndajme aspektin fetar te ndryshem, mentalitete te ndryshme
etj. E gjithe kjo do te mund te zgjidhej por ne jemi shume larg.”
“Situata higjienike sanitare eshte shume kritike sidomos ne seksionet
ku ka patur hyrje te personave te rinj ku rrezikohet ndeshja me
semundje infektive çdo dite.”
Mbipopullimi deshmohet nga te gjithe grupet e te intervistuarve
si pergjegjesi me i madh lidhur me transmetimin e semundjeve
infektive. Ndikojne me pas nje sere faktoresh strukturore (higjiene
e paket ne qeli e ne dushe dhe ajrosje e paket ne qeli), sipas mjekeve
edhe perdorimi i perzier i makinave te rrojes gershereve, etj., sipas
policise se burgut edhe tatuazhi, ndersa popullata e burgosur
njeh e i jep nje peshe te madhe edhe mosmirmbajtjes korrekt te
instrumentave sanitare, duke manifestuar keshtu nje tjeter sinjal
mosbesimi ndaj profesionalitetit te mjekeve.

NEVOJAT FORMUESE: EKSPERTET DHE E PEER SUPPORTERS

Mungesa me e rende formuese ka te beje se pari me popullaten
e burgosur dhe, me pas, me policine e burgut. Ne grupin e pare,
perqindje midis 80 e 90% deklarojne se nuk kane marre pjese
asnjehere ne aktivitete formuese specifike per tema sanitare, e, ne
rastin e policise se burgut, vlerat nuk zbresin shume.
Edhe nje perqindje treguese e punonjesve sanitare, gjithsesi,
deklaron se nuk ka marre pjese ne aktivitete formuese specifike:
gjysma e te intervistuarve, per shembull, nuk ka marre pjese
asnjehere ne ngjarje formuese lidhur me transmetimin e
semundjeve infektive dhe tre te katertat lidhur me reduktimin e
perdorimit te ilaçeve te psikikes.
Nevoja e formimit pervec te tjerash del ne shume komente te lira te
lena nga persona te burgosur, qe shprehin shume shpesh vlersimin
per aktiviteteve te seminareve te zhvilluar, sepse eshte mundesi i
rralle jo vetem formues, por edhe te shprehjes se zerit te vet.
“Mendoj se kushtet e jetes ne burg nuk jane te pershtatshme e ne respektim
te civilizimit te vendit tone edhe ne kete institut eshte kerkuar te behet
diçka por burokracia dhe nje moralitet fallco bejne ç’eshte e mundur per
te penguar qe te kete realizim faktesh konkrete ne shume raste dinjiteti i

111
3. PERCEPTIMI I SHENDETIT NE BURG

personit eshte i shkelur keshtuqe mir se te vijne kongrese si ky qe perveç

informimit serbe edhe per te mund te shprehur mendici tone.”
Nevoja analoge shprehen nga disa punonjes te burgut:
“Mendoj se duhet krijuar nje pike degjimi per te marre te gjitha
problematikat qe verifikohen brenda ne institut me qellimin e predispozimit
te masave te pershtatshme te formimit per te gjithe personelin, per ta bere
jeten e perditshme te personelit veprues me te sigurt e me te motivuar.”
Si popullata e burgosur ashtu edhe punonjesit e burgut, keshtu,
evidentojne nje kerkese te madhe formimi lidhur me shume tema sanitare
te propozuara, veçanerisht mbi transmetimin e semundjeve infektive, por
edhe per mvaresite. Eshte interesante te theksohet se nje kerkese specifike
nga te burgosurit e huaj (shprehur nga nje i huaj ne pese) ka te beje me
formimin lidhur me higjienen dhe kuren e trupit te vet.
Me pare akoma se nje aktivitet i vertete formues, gjithsesi, nevojitet
te reflektohet lidhur me mungesen e rende te informacionit ndaj
pazienti te burgosur: kemi pare se pothuaj nje treta e personave te
burgosur deklaron se sa lloj egzaminimesh i jane e bere ne momentin
e hyrjes, e dhene kjo perveç te tjerash me e larte nder te huajt. Dikush
(3,8%) deklaron edhe se nuk di nese i jane bere egzaminimet apo
jo. Kjo krijon jo pak dyshime lidhur me lejen e informuar, si per sa
i perket egzaminimeve te kryera ashtu edhe per terapite e dhena,
perveç faktit te veprimeve formale. Ne nje koment te lire lexojme,
lidhur me shpresen e ndryshimit: “Duhet te thirren te burgosurit per
te marre pjese per shendetin e tyre duke i informuar saktesisht mbas
nje takimi e duke iu lene nje çertifikate mjeksore siç vjen jashte ku ti
thuhet se çfare terapie ka marre diten e vizites e per sa dite”.
Per sa i perket menyrave te realizimit te aktivitetit formues, pjesa me
e madhe e te burgosurve dhe e agjenteve konsideron te rendesishme
organizimin e takimeve me mjeke dhe eksperte dhe, ndjekjen,
shperndarjen e opuskujve informative. Vetem nje minorance e ngushte e
te intervistuarve propozon te krijoje grupe diskutimi midis te burgosurve.
Nga analiza komplesive e te dhenave te mbledhura, mendojme se mund
te konsiderojme formimin nepermjet mekanizmit te
peer supporters si nje kanal qe meriton qe eshte nxitur dhe
ndihmuar nga administratat qe kane marre pjese ne dhenien e
sherbimit sanitar ne burg, sidomos persa i perket popullsise se
huaj. Kjo konsiderate eshte rezultat i kryqezimit te disa te dhenave.

112
Mbi te gjitha, ne se nisemi nga karakteristikat social-anagrafike te
kampionit te te burgosurve, shohim se te huajt paraqesin nivele me
te larta te analfabetizmit ne krahasim me italianet, por pa shtuar
numrin e te diplomuarve me te madh te diplomuarish dhe te
diplomuar ne universitet. Siç dihet niveli i moskultures personale
eshte nje nga faktoret baze te proçesit te perftimit te vetdijes per te
drejtat e veta dhe te venies ne ajete te mekanizmave per mbrojtjen
e tyre. Nese kryqezojme kete te dhene me tendencen e shprehur
nga personat e burgosur kur flasin per problemet e tyre me natyre
sanitare kryesisht me shokun e burgut (eshte vetem ne nje moment
te dyte me punonjesit sanitare), mund te mendohet se nje aktivitet
i transmetimit te koshiencave ne menyre te barabarte mund te beje
te mundur thurjen e nje metode efikase te formimit/informacionit
mbi temat sanitare, edhe nen aspektin e veshtiresise qe del ne
realizimin e momenteve formuese me eksperte. Vete punonjesit
sanitare, perveç te tjerash, mendojne se shoku i burgut i huaj eshte
figura qe bashkepunon me shume gjate ndermjetsmit nganjehere
te veshtire midis mjekut dhe pacientit te burgosur te huaj (per
shkak njohjes shpeshhere te paket te gjuhes, por edhe per shkak te
edukimit sanitar te paket te vete te burgosurit).
Duhet konsideruar, gjithashtu, manifestim mosbesimi kundrejt
sherbimit sanitar te ofruar, perveç perceptimit te veshtiresise ne
hyrjen: me teper se gjysma e te intervistuarve ka marre vendimin
te mos kerkoje ndihme ne sherbimin sanitar edhe pse ne prezence
problemesh serioze dhe kjo ndodh shume probabilisht edhe per
faktin se me teper se gjysma e te burgosurve e konsideron te veshtire,
madje edhe te pamundur, hyrjen ne sherbimin sanitar, per shkak te
kohes se gjate te prijes se pergjigjes, por edhe mbi te gjitha, per te
huajt, per shkak te mekanizmit te plotesimit te “formularit/kerkese”,
te cilin çdo person i burgosur duhet te plotesoje per çfaredolloj
kerkese ndaj administrates se burgut, midis te cilave ato te tipit
sanitar. Ky mekanizem, emri i te cilit te çon ne mendje proçesin
e infantilizimit (femijerise) brenda institucioneve totale (Goffman,
2001), mund edhe kapercehet ndofta pjeserisht, te pakten persa
i perket sektorit sanitar, nepermjet zgjedhjeve organizuese qe
lejojne realizimin e iniciativave qe shkojne ne kah te kundert (nga
punonjesi sanitar per tek pacienti i burgosur). Vizitat mjeksore te

113
3. PERCEPTIMI I SHENDETIT NE BURG

kryera prane seksioneve, siç ndodh ne disa institute, te shoqeruara

nga mundesia e punonjesit sanitar te qarkulloje ne menyre te
pavarur ne seksione per te marre drejtperdrejt kerkesat, mund te
kapercejne sistemin e lodhshem te pregatitjes se kerkesave.
Takimet me ekspertet, per aq sa jane te pazevendesueshem edhe
ato duhete shtohen, arrijne me lodhje krejt popullsine e e burgosur,
ne rradhe te pare per nje arsye strukturale, lidhur me fluksin e larte
te hyrje/daljeve qe tregojne qendrime mesatarisht te shkurtra ne te
njejtin institut, qe nuk mund te mos ndikoje negativisht ne politica
sanitare te informacionit dhe parandalimit. Ne rradhe te dyte, dihet
se si personat me ne limit brenda ne burg mundohen e lodhen me
teper per te mundur te hyjne ne çdo lloj aktiviteti te propozuar
(trajtimi, por edhe formues). Eshte i njejti person i burgosur, ndoshta
nga me pak te limituarit, qe ve ne pah kete konsiderate. “Per fat te keq
aktualisht personat qe kane plotesuar kete (formular) jane “me fat”
sepse jemi ne seksionin me te mire te institutit. Keshtua kjo fotografi
qe do te merrni nga ky pyetsor nuk do te jete i gjithe realiteti i burgut”
E per kete duhet mbajtur parasysh jo vetem ne analizen e
pergjithshme te tet dhenave te marra, por e dhe ne specifiken e
aktivitetit te programimit te politikave te te edukimit sanitar,
informacionit dhe parandalimit. Eshte e rendesishme pra qe
administratat qe kane te bejne me te te pajisen me mjete per
individualizimin e mekanizmave te afrimit te atyre zeri i te
cileve akoma nuk gjen shprehi dhe degjim dhe, ne kete kuptim,
ndermjetsia nga ana e atyre qe disponojne me shume instrumenta
kulturore rezulton pa dyshim nje burim per tu vlersuar.

REFORMA DHE KULTURA JURIDIKE E JASHTME NE TEMEN E SHENDETIT NE BURG

Nen gjurmet e studimeve KOL (Knowledge and Opinion about Law)
e LCS (Legal Consciousness Studies), analiza interesante te “culture
juridike” (L. M. Friedman, 1978, D. Nelken, 2004) te personave
nepermjet nxjerrjes se opinioneve lidhur me sistemin juridik per
disa norma te veçanta qe perbejne, kemi provuar te hetojme mbi
koshiencen juridike11 qe kane personat e hetuar (te burgosur, agjente,

11 Per “koshience juridike” nenkuptojme bashkesine e koncepteve, dhe opinioneve te vlersimit,

qe nje individ ose nje grup individesh ka persa i perket te drejtes (Arnaud et al., 1988)

114
punonjes sanitare) ne relacion me reformen e shendetit ne burg.
Nga kerkimi del qarte se si popullata e burgosur nuk njeh faktikisht
reformen e shendetit te burgut: me teper se 60% (kjo e dhene rritet ne
80% nese konsiderojme vetem te huajt) nuk di perse behet fjale (ne
sensin qe nuk di qe egziston). Eshte interesante te verehet me pas se
kush ka degjuar te flitet apo njeh permbajtjen i ka marre informacionet
kryesisht nga kalimi i fjales me shoket e burgut: kjo e dhene duket se
konsolidon idene e implementimit te kanalit te formimit te barabarte,
qe e pame se lejon arritjen ne menyre me kapilare ne krejt popullaten
e burgosur se sa aq sa kane bere deri tani nepermjet metodave me
tradizionale te transmetimit te informacioneve. Personat e paket
qe njohin reformen, japin ne thelb, nje lexim shume negativ, meqe
mendojne se dhenia e sherbimeve sanitare ne pergjithsi eshte keqsuar
(ne vecanti per sa i perket disponueshmerise se ilaceve).
Me pak se nje e treta e punonjesve te policise se burgut njeh
permbajtjen e reformes. Mendimi qe jep rezulton johomogjen (si per
dhenien e sherbimeve sanitare ne pergjithsi ashtu edhe per aspekte te
vecanta), perveç se per ceshtjen e visitave te jashtme dhe te kohes se
tyre te pritjes, qe te dyja te rritura sipas shume policave te burgut (qe
ne kete sens ankohen per nje rendim konseguent te ngarkeses se punes
se tyre) e te raporteve te tyre me operatoret sanitare, te konsideruar te
pandryshuar ne thelb, ashtu sikunder tutela e privacy-t e te burgosurit.
Punonjesit sanitare shprehin ne thelb nje gjykim neutral ose pozitiv
per reformen. Niveli i sherbimeve ne pergjithsi do te permiresoheshin
ose nuk do te prisheshin, sipas pjeses me te madhe te mjekeve,
keshtu aspektet e vecanta te sherbimit sanitar (disponibiliteti i
ilaçeve, aktivitetit te parandalimit, tutela e te drejtes se rezervimit
te te burgosurit e hyrja ne kartelen klinike, presenca e specialisteve,
raportet me punonjesit e burgut e autonomia profesionale e mjekeve).
Per tu nenvijezuar eshte, nje fragment ne pergjigjet lidhur me kohen
e pritjes per vizitat dhe shtrimet e jashtme, qe jane individualizuar
gjithsesi si nje nyje kritike nga te gjitha kategorite.
Kemi provuar te mbledhim diferencat ne pergjigjet e dhena nga
punonjesit sanitare, sipas faktit se kur kane qene emeruar ne pune
perpara apo mbas hyrjes ne fuqi te reformes. Shume nga hyrjet e
reja nuk kishin me se te krahasonin me “perpara” e per rrjedhoje
numri i pergjigjeve te padhena ne krahasim me perceptimin e

115
3. PERCEPTIMI I SHENDETIT NE BURG

evolucionit eshte mjaft i larte. Edhe persa i perket aspekteve me

te pergjithshem ne organizimin e sherbimit, gjithsesi, nuk dalin
diferenca te medha ne pergjigjet e dhena nga ana e dy nenkategorive
te punonjesve sanitar, vetem per aspekte specifike te permendura
here pas here ne raport, qe po provojme ti permbledhim ketu:
1. mjeket e emeruar mbas hyrjes ne fuqi te reformes jane me te
vetdijshem per rolin e punonjesit sanitar ne dhenien e ankesave
ne rast mungese te tuteles se privacy gjate vizitave; jane me
teper te shqetesuar per rrezikun qe perfaqsojne kushtet e qelive
dhe te hapsirave te perbashketa per shendetin e te burgosurve;
shprehin mesatarisht nje nivel shetesimi me te madh kundrejt
temave te ndryshme te propozuar si faktore rreziku per
semundjen e perceptimet per rrezikun me te larte per ndeshjen
e disa semundjeve infektive (vecanerisht hepatiti A, B e C e Hiv)
2. mjeket me te vjeter ne sherbim ne burg, perceptojne si me
teper frekuente perdorimin e substancave me rruge injektive
dhe nenvijezojne ndikim te disa faktoreve te raportit midis
mjekut dhe pazienti te burgosur te huaj (sidomos mosbesimi i
te burgosurit ndaj mjeksise oksidentale, edukimi i paket sanitar
i te burgosurit, asistenca e paket mjeksore e te burgosurit para
hyrjes ne burg, refusi bashkepunimi me institutin e burgut,
mosbesim ndaj personelit mjeksor me seks te ndryshem nga i
veti), edhe pse i minimizuar roli i ndermjetesit te zhvilluar ne
kete sens nga punonjesit ne zonen e trajtimit dhe mediatoret.
Ndryshimet e e sapo permendura, gjithsesi, nuk jane te nje rendesie
te vecante ne thelb. Variacionet ne perqindje te pergjigjeve nuk jane
kaq domethenese sa te mund te merren si modele te percaktuara
mire per interpretimin e nje evoluimi te culture sanitare. Per te pasur
nje kuader komplet te opinioneve te operatoreve sanitare kemi futur
ne kerkim nje pluralitet personash (drejtues sanitare, mjeke roje,
specialiste, infermiere, psikologe te Sert, etj.), por eshte e qarte qe
secila nga keto kategori perfaqson nje kulture profesionale specifike
e vetem pjeserisht te inkuadruar ne nje “kulture sanitare te burgut”.
Homogjeniteti thelbesor ne pergjigjet e dhena nga punonjesit e
emeruar mbas hyrjes ne fuqi te reformes mbi shumicen e tematikave
te propozuara, lejon te shikohet probabiliteti qe ne gjendjen aktuale,
situata nuk ka ndryshuar aspak ne menyre treguese. Nga ana tjeter

116
eshte e arsyeshme te mendohet se koha e implementimit eshte
ne menyre te domosdoshme e gjate, siç mendon edhe nje pjese e
drejtuesve te burgut: “Efektet permiresuese te reformes mund te shihen
mund te shihen ne vite (edhe pse ka patur tashme disa efekte pozitive)
tre vitet e para kane qene nje “kaos”.”
Akoma dhe me e perhapur pra eshte, edhe midis mjekeve, sensazioni
se pasazhi eshte edhe tani me teper formal sesa thelbesor.
“Mendoj se transferimi ne sherbimin sanitar te sherbimeve lidhur
me kurat ndaj personave te burgosur ka pesuar modifikime vetem
nga kendveshtrimi formal (Dlgs 280/99). Per sa i perket perceptimit
dhe sensibilizimit lidhur me tematika specifike sanitare nga
kendveshtrimi operativ mendoj se ka mbetur i pandryshuar si per
italianet ashtu edhe per te huajt.”
Kjo e dhene duket perveç te tjerash duket se eshte ne kontrast nga
perceptimi i pergjithshem i popullates se burgosur, qe, edhe pse me
njohuri apo jo per reformen, jep nje gjykim ne thelb negativ, per
sherbimin sanitar te marre, sia perpara ashtu edhe mbrapa kesaj
reforme. ne kete kuptim, ruajtja e prapambetjeve kulturale qe bejne
te mendohet se shendetsia e burgut edhe tani si nje kapitull ad hoc
i sistemit sanitar duket se po vazhdon te marre nje peshe kryesore
ne percaktimin e nje pohimi jo te plote te principeve te reformes.
Ne perceptimin e kesaj perkthehet sensazioni i te qenurit te trajtuar
si shtetas te serise B nga punonjesit sanitare.
“Mendoj se duhet te kete nje organizim me te mire nga ana e forcave
te pakta prezente. E mbi te gjitha duke bere qe te burgosurit te jene
me pjesemarres per shendetin e tyre duke i informuar me se miri
mbas nje takimi e duke u lene nje certificate mjeksore sic ndosh
jashte ku i tregohet terapia qe ka marre ne diten e vizites, e per sa
dite e keshtu te mund te mberthejne mjeket persa i perket pergjegjsise
se tyre, ne se ndodh qe kura dhe patologia e ndeshur do te kishin
rezultuar te gabuara, gje qe sot nuk ndodh sepse nese gabojne
terapine duke u nderruar doktor ne cdo vizite, ata bejne midis tyre
lojen e te shkarkuarit te pergjegjsise ndermjet njeri tjetrit.”
Shpesh del keshtu frika e shume te burgosurve lidhur me opacitetin
qe karakterizon burgun dhe me mos ekuilibrin e fuqise qe
karakterizon marrdheniet.
“Do te duhej te kishte me teper koshience per punen qe kryen gjithsecili,

117
3. PERCEPTIMI I SHENDETIT NE BURG

gjithsesi, shume njerez nuk dine te shfrytezojne kete mundesi duke

bere qe ta kryejne keq pune e vet. Ne cdo rast padukshmeria ne ketyre
vendeve dhe vendeve te vuajtjes do te mbetet e tille derisa personat
competente te kuptojne sensin e fjales civilizim.”
Midis te huajve del po ashtu, here pas here, perceptimi se
jane te trajtuar me keq si me forma racizmi te vertete (qe do te
karakterizojne vecanerisht raportin e tyre me policine e burgut),
ashtu edhe nepermjet kushteve objektive te veshtiresive akoma me
te medha per faktin se per shembull ndodhen larg familja e tyre.
“Problemi ne kete institut eshte se te huajt nuk kane te drejta per te
pasur nje vizite mjeksore e duhet te presim 15 dite e me teper e per sa
i perket dentistit minimumi eshte 2 muaj per heqje dhembesh. Duhet
ti zgjidhni te gjitha keto probleme e nje gje tjeter, i burgosuri nuk
para, duhet te marre nje mbeshtetje/ndihme mujore per te folur me
familjen e tij apo per te derguar letra etj.”
“Mendoj se situata ne kete burg eshte e tmerrshme. Nuk funksionon
asgje ketu. Persa i perket qendrimit te agjenteve te policise se burgut
me mire te mos flasim fare. Keqtrajtimi i tyre ndaj te burgosurve eshte
vertete jonjerzor. Kushte higjienike jane baraz me zero dhew sistemi
i ushqimit eshte me i keqi. sherbimet mjeksore baraz me zero. Ajo qe
eshte me e keqja gje, eshte egzistenca e racizmit ne burg nga ana e
autoriteteve. Personat qe kane ngjyre lekure ndryshe kercenohen ne
menyra te ndryshme. Personat me ngjyre nuk jane te autorizuar te
punojne ne kuzhine. Ne kete burg egziston fuqia e te bardheve midis
agjenteve kundrejt te burgosurve me ngjyre. Ju lutem, kush do qe
eshte kompetent, ne, te gjithe te burgosurit me ngjyre, kemi nevoje
per nje nderhyrje urgjente. Faleminderit.”
Nxjerrim pra nevojen e nderhyrjes edhe ne lidhje me kete ceshtje
kulturale qe eshte ne baze te atij principi te ekuivalences se kurave te
shpjeguar nga reforma. Ekuivalenca me te cilen legislatori nenkupton
lidhur me barazine e hyrjes ne sherbimet sanitare si per shtetasit e
lire dhe te burgosur ashtu edhe per shtetasit italiane e te huaj.

118
KONKLUZIONE

P ra kemi shikuar që nga neni. 32 i Kushtetutës rrjedhin dy plane

të mbrojtjes:
• mbrojtja e personit nga sëmundja
• mbrojtja e kolektivit nga të gjithë ata elementë ambiental dhe
individual që mund të pengojnë gëzimin e plotë të së drejtës

Flitet për një plan të dyfishtë akoma më të ndjeshëm në një

kontekst si ai i burgut, ku ndërhyn edhe detyra e mbrojtjes së një
tjetre të drejte themelore, ajo e sigurimit të qytetarëve. Së bashku
me detyrën per të garantuar që kush ka bërë një krim, duke krijuar
një debitim me shoqërinë, e shlyen nëpërmjet kufizimit të lirisë
personale.
Elasticiteti, adaptimi ose prioriteti i njërës nga të dy kërkesat,
sigurimi versus e drejta për shëndetin, varet edhe nga tipi i burgut:
më i fortë në një strukturë të sigurimit maksimal, më pak në një
burg për të miturit, ku shëndeti dhe investimi për të ardhmen
në pjesën më të madhe konsiderohen në limite të rehabilitimit të
personit (Neri).
Mbrojtja dhe konservimi i shëndetit të mirë është kusht paraprak
i nevojshëm për një aplikim korrekt të të njëjtave qëllimeve të
caktuara të Administratës së Burgut. Reforma është në fakte një
thirrje generale për të bashkëpunuar per të dalë nga llogjika e
kompetencës së ndarë dhe për të shkuar drejt sistemit integrativ të
punës, pa humbur përgjegjësitë reciproke (Benigni).
Një nga pikat kritike e më delikate të pasazhit ka qënë preokupimi
që sektori i mjeksisë së burgut të shkriheshe në atë të pergjithshëm

119
KONKLUZIONE

të sistemit shëndetsor, duke humbur atë pasuri të njohjes dhe të

kompencave për të punuar në kushte të veçanta ambientale. Burgu
është padyshim një vend që dikton adoptimin e mënyrave operative
të ndryshme nga konteksti i jashtëm, per arësye procedurale,
llogjistike por edhe rrethanore: dimensionet trup/hapësirë/kohë
janë modifikuar në raport me jetën e lirë dhe, për përkufizim, i
burgosur. Burgu përfaqëson në vetvehte një ambient patogjen dhe,
në përkufizimin operativ të modeleve të asistencës, duhet për të
shkuar më tej nga kura e simptomës të çfaqur dhe me adaptuar një
strategji të pergjithshme të parandalimit. Në këtë sens, Reforma
ka lehtësuar, të paktën në synimin e legjislatorit, kalimin nga një
kriter konsultimi, tipik i mjekut me funksion të përgjithshem, në
një sistem të marrjes në ngarkim të plotë, nga ana e operatorëve të
ASL-it, edhe pse me disa diferenca në nivel rajonal.
Një tjetër nyje e rëndësishme rezulton të jetë ajo e rregullimit të
raporteve midis administratës së burgut dhe Shërbimit shëndetsor
rajonal. Rajonizimi i shëndetsisë së burgut bëhet një oportunitet i
pjesëmarrjes dhe të marrjes në ngarkim të Enteve territoriale të
historisë së vet të burgut dhe të personave të mbyllur, duke kontribuar
në krijimin e një rrjeti territorial për drejtësinë e kurës: sipas modelit
të ri, struktura në fjalë ndjek pacientin para hyrjes në burg, gjatë
burgimit dhe pas mbarimit të dënimit, duke i dhënë mbështetje
sinjifikative edhe në rrugët e ripërfshirjes shoqërore (Ferrannini).
Pamvarësisht nga aspektet kritike dhe të përsosshme, të rezistencave
të kategorisë dhe individuale, të vështirësive për të promovuar
një kulturë të ndryshimit dhe atë objektive për të transformuar
në proçese operative sugjerimin normativ, Reforma mund të
lexohet si një rrugë drejt Community Care: subjektet e ndryshme
që bëhen protagonistë të ndryshimit dhe integrohen në dhënien
e shërbimeve me garancinë e mbrojtjes së një të drejte themelore.
Administrata e burgut, Ndërmarrjet shëndetsore, Entet lokale,
privati social, vullnetar, qytetarët, persona të dënuar: aktivimi i
reformës është një përgjegjësi kolektive (Ferrannini).

Projekti Shëndeti pa barriera ka lindur edhe për t’ju përgjigjur

kësaj përgjegjësie. Aksionet e parashikuara dhe rezultatet e arritura
janë frut i bashkëpunimit të shumë subjekteve, si të personave

120
ashtu dhe ai i Institucioneve. Disponueshmëria e demostruar nga
pjesa më e madhe e drejtuesve të strukturave të burgut dhe atyre
shëndetsore, kështu dhe si interesat dhe dëshira për të marrë pjesë
aktive e të dënuarve, kanë demostruar që drejtimi ishte ai i drejtë
dhe kanë shtyrë grupin e punës për të riformuluar projektin, duke
intesifikuar për shëmbull ndërhyrjet direkte në fushë.
Projekti parashikonte fillimisht 9 seminare informative në po
aq Institute të vuajtjes së dënimit, por suksesi i regjistruar nga
iniciativat e para ka çuar në zgjerimin e numrit të takimeve, duke
përfshirë një etapë të re në veri, qëndër dhe jug të Italisë, duke
arritur kështu në 12 burgje. Gjithmonë në optikën e zgjerimit
të sferës të fushës së të interesuarve potencial, është modifikuar
natyra e këtij publikimi, duke kaluar nga 10.000 në 33.000 kopje,
përkthyer në 8 gjuhë(arabisht, shqip, anglisht, frëngjisht, spanjisht,
gjuhë kineze e moldave) dhe shpërndarë të gjithë instituteve
italiane të vuajtjes së dënimit, nëpërmjet Këshillave rajonale për
shëndetin.

Pamvarësisht nga të dhënat sasiore të pritura, realizimi i projektit

ka lejuar edhe për të arritur rezultate indirekte.
Për shëmbull, janë krijuar kushte për zhvillimin e një network
ndërinstitucional kompetent mbi temat lidhur me shëndetin në
burg. Nisja e ndërhyrjeve ka kërkuar në fakt një aktivitet intensiv
në raport të një niveli institucional, me qëllimin për të përfshirë të
gjithë stakholder e rëndësishëm dhe partnerët operativ. Duke bërë
fjalë për një projekt të zgjeruar në të gjithë territorin nacional dhe
që përfshin Administratat dhe subjekte të ndryshme (Ministria
e Shëndetsisë, Rajonet, Dap, Drejtoritë e burgjeve, ASL/AO etj),
që jo gjithmonë kanë qënë në gjëndje për të dialoguar, puna e
engagement ka stimuluar krijimin e një rrjeti bashkëpunues. Rrjet
që ka lehtësuar realizimin e aktiviteteve të veçanta të projektit, me
rezultat pozitiv në terma të efektshmërisë, dhe në shumë raste ka
vendosur bazat, në nivel rajonal, për një përsëritje të eksperimentit
të dialogut dhe ballafaqimit.
Pastaj duke arritur në atë që, në një moment dhe vënd unik, të
burgosur, policë, drejtues dhe mjekë për të folur për të drejta dhe
organizim të asistencës shëndetsore, përbën një tjetër rezultat

121
KONKLUZIONE

pozitiv dhe të përsëritshëm për aksione o projekte të ardhshme,

por edhe për bashkëpunime në nivel lokal. Në shumë Institute,
në fund të seminarit informativ, Drejtori i burgut është kujdesur
bashkë me të burgosurit për të realizuar një cikël takimesh me
personelin e Asl-it për të thelluar tema të veçanta dhe vendime të
dala gjatë ditës informative.
Edhe rrugët e formimit në distancë kanë rezultuar një instrument
efektiv për arritjen e objektivave të projektit dhe kanë pasur një
përgjigje të mirë nga target group të referimit(të gjithë profesionet
shëndetsore): paketat informative falas kanë qënë akredituar në
sistemin ECM për një total prej 1.000 regjistrime në kurs, numër
i arritur në ditët e para të majit, një muaj përpara mbylljes së
projektit. Kërkesa instruktive mbi mjeksinë e burgut, në veçanti
me një afrim me mjeksinë e emigrimeve dhe me një fokus mbi
sëmundjet infektive, ka dalë në mënyrë të qartë edhe në përgjigjet e
dhëna nga stafi shëndetsor në pyetsorin e referimit.
Dhe pikërisht në sajë të studimeve e kërkimeve shkencore në dritën
e të dhënave të marra dhe të konsiderimeve deri këtu të bëra, mund
të evidentohen rezultate direkte dhe fusha potenciale të thellimit.
Përsa i përket të parave, është për tu theksuar rëndësia e aspektit
sasior: janë arritur 12 realitete territoriale (më shumë se gjysma e
rajoneve italiane edhe të gjithë ata me prezencën më të madhe të
të burgosurve të huaj) dhe është arritur për të marrë dhe dëgjuar
një plate personash jo të lehtë të arritshëm. Edhe duke mos qënë
kampioni statistikor i konsiderueshëm për shtrirjen e konkluzioneve
për të gjithë popullsinë të referimit (mbi të gjitha lidhur me të
burgosurit dhe personelin e policisë së burgut), nga të dhënat e
disponueshme të grupit të studimit, nuk rezulton në fakt deri më sot
asnjë studim kombëtar – dhe as europian – të këtyre dimensioneve.
Nga vlerësimi me më përpiktëri cilësor i të dhënave, së fundi mund
të evidencohen fusha të thellimit për ndërhyrje të ardhshme, të
nivelit programatik e operativ:
• nderhyrje mbi ceshtjet strukturore: mbipopullimi, hapsirat,
kushtet higjienike, varferia estreme e burimeve, jane pergjegjes
per rreziqet me te renda per shendetin e personave te mbyllur
ne burg (sasia e paket e ushqimit eshte shembulli me dramatik
lidhur me kete argument), perveç se per dhunimin e te drejtave

122
 humane, sic eshte theksuar kohet e fundit Gjykata Evropiane e
te Drejtave te Njeriut (CEDU, Torregiani et al., 8 janar 2013).
Ky aspekt rezulton prioritar e paraprak ndaj cdo veprimi tjeter;
• percaktimi dhe bashkemendimi, nga ana e disa personazheve
qe kane marre pjese, per modelin organizues, duke filluar qe
nga institucioni i dipartimenteve te dedikuar ndaj shendetit
ne burg prane çdo Asl kompetent ne territor per cdo institut
burgues, duke pasur parasysh principin e bashkepunimit
interinstitucionale te parashikuar nga reforma, me qellimin e
koordinimit te shperndarjes se sherbimit;
• individualizimi i nje modeli kombetar per mbledhjen e
tedhenave, instrument i nevojshem per qellimin e programimit
dhe te vlersimit te politikave sipas temes se dhenies se sherbimit
sanitar ne burg;
• implementimi i njohurive, ne me shume nivele: per te burgosurit
ne perputhje me te drejtat e tyre ne temen e tuteles /mbrojtjes
se shendetit dhe te mekanizmavete funksionimit te sherbimit
sanitar; Te punonjesve (te burgut e sanitare) ne perputhje
me nevojat sanitare te shprehura nga te burgosurit (duke
patur parasysh nje koncept te zgjeruar te shendetit nepermjet
kontributit thelbesor te personave te burgosur me te kulturuar,
sidomos ato me shtetesi te huaj);
• amplifikim e thellim i dialogut midis personazheve te ndryshem:
edhe ne baze te kryerjes se aktiviteteve ne forme seminaresh
brenda ketij projekti, duket e dobishme si asnje here tjeter
zgjerimi i ketyre eksperiencave, nepermjet nje formimi si te
brendshem te grupeve te ndryshme, ashtu edh te bashkuar, per
te bere te mundur favorizimin konfrontimin e domosdoshem;
• shembja e atyre barrierave strukturore e kulturore qe pengojne
barazine ne hyrjen e te drejtes per shendetin nga ana e shtetasve
te lire dhe te burgosur, italianeve dhe te huajve (edhe ne kete
rast duke iu drejtuar ne menyre te veçante mekanizmit te peer
supporters).

Dhe në përfundim, është kënaqësi për t’ju kushtuar njërit prej

personave prej të cilit ky projekt është menduar dhe realizuar:
“ I nderuar Relator i “Projektit Shëndeti Pa Barriera”, faleminderit

123
KONKLUZIONE

juve dhe të gjithë pjesëmarrësve për mendimin e çmuar që keni patur

për të na ardhur këtu për të folur mbi mjeksinë dhe shëndetin – temë e
një rëndësie themelore në jetë të çdo njeriu. Kur mendoj për mjeksinë,
mendoj kollonën e Berninit në sheshin e Shën Pjetrit në Romë, atë
kollonë që në të njëjtën kohë përqafon pa dallim kultura, gjuhë,
popull dhe fe të çdo njeriu që aty drejtohet. Kështu është mjeksia: është
për të gjithë, pa dallim të varfër e të pasur, ja pse mjeksia, studimet
mjeksore- shkencore janë kollona bazë për të mirën e shëndetit të
çdo njeriu.]... [Mbi këtë temë, duhet gjithmonë dhe kudo për të
bërë seminare, për të biseduar, në mënyrë të veçantë në këtë shoqëri
që ndryshon në mënyrë të vazhdueshme dhe në vazhdueshmëri
zhvillohet nën shumë pika vështrimi – nga të cilat, kultura, mjeksia,
studimet shkencore, gjuha, sëmundje të reja të importuara – për këtë
është e rëndësishme dialogu mbi mjeksinë, mbrojtjen dhe kurimin.]...
[Faleminderit për solidaritetin tuaj, miqësinë, ballafaqimin dhe
dialogun, dhe vetëdijen që pa marrë parasysh mundësitë tona të
pakta, nuk na lini vetëm dhe të përjashtuar mbi temat të një rëndësie
të nevojshme për të mirën tonë, shëndetin tonë psiqik- fizik, duke
kujtuar gjithmonë që dialogu mbi mjeksinë nuk mund të jetë vetëm
i tërthortë por edhe i menjëhershëm, dhe ky takim i sotëm këtu është
konferma e pasqyrimit.”

Gianfranco Palermo
CC Catanzaro
21 shkurt 2013

124
REFERIME
BIBLIOGRAFIKE

KAP. 1 - EVOLUTIM I LIGJEVE

■ B. Benigni (2008), Sani dentro. Cronistoria di una Riforma,
Noema Edizioni
■ B. Brunetti (2007), La tutela della salute in carcere. Organizza-
zione del servizio sanitario penitenziario. Evoluzione normativa, in
“Ristretti Orizzonti” rivista online del Centro Studi dell’Associazio-
ne Granello di Senape
■ L. Ferrannini (2008), Responsabilità collettiva, in B. Benigni
“Sani dentro. Cronistoria di una Riforma”, Noema Edizioni
■ M. Narey, N. Crisp, A. Lloyd (2003), Prison Health Handbook,
Department of Health, HM Prison Service, Welsh Assembly Go-
vernment
■ A. Neri (2010), Carcere e Salute. La svolta della legge n.
230/1999, Tesi di laurea in Storia della Psicologia, Università degli
Studi di Bologna, Facoltà di Lettere e Filosofia, AA. 2009-2010
■ A. Salvati (2010), Il passaggio dell’assistenza sanitaria in carcere
al sistema sanitario nazionale, in “Amministrazione In Cammino”,
Centro di ricrca sulle amministrazioni pubbliche “Vittorio Bachelet”
■ C. Sarzotti (2001), L’assistenza sanitaria: cronaca di una riforma mai
nata, in Primo Rapporto di Antigone sulle condizioni di detenzione

KAP. 2 - MBROJTJTA E SHENDETIT

■ L. Baccaro (2003), Carcere e salute, Edizioni Sapere
■ P. Buffa (2008), Alcune riflessioni sulle condotte auto aggressive
poste in essere negli istituti penali italiani (2006 - 2007), in “Rasse-
gna penitenziaria e crimilogica”, 3

125
RIFERIMENTI BIBLIOGRAFICI

■ P. Chiolo, Il suicidio negli istituti penitenziari: ruolo della poli-

zia penitenziaria nella prevenzione del fenomeno e profili operativi
dell’area sicurezza nella gestione dell’evento, in “Quaderni ISSP”, 8,
pp. 21-27
■ Comitato Nazionale per la Bioetica (2010), Il suicidio in carce-
re: orientamenti bioetici
■ L. Condon, G. Hek, F. Harris (2006), Public health, health pro-
motion and the health of people in prison, Journal of Community
Practice 79(1):19-22
■ L. Condon, H. Gill, F. Harris (2007), A review of prison health
and its implications for primary care nursing in England and Wales:
the research evidence, Journal of Clinical Nursing, 16(7):1201-9
■ A. Franceschini (2008), La medicina penitenziaria, in G. Giusti
(a cura di) “Trattato di medicina legale e scienze affini”, 8, Cedam
■ A. Haidar, S.M. Adib (2001), Health structures and hygiene in
Lebanese prisons, Lebanese medical journal, 49(4):197-203
■ Ministero della Giustizia, Dipartimento dell’Amministrazio-
ne Penitenziaria (2011), Caratteristiche socio-lavorative, giuridiche
e demografiche della popolazione detenuta, Il Semestre, anno XIV
■ Ministero della Giustizia, Dipartimento dell’Amministrazione
Penitenziaria (2011), Modalità di esecuzione della pena: Un nuovo
modello di trattamento che comprenda sicurezza, accoglienza, e rie-
ducazione, circolare 25 novembre 2011
■ P.G. Nembrini (2005), Water, sanitation, hygiene and habitat in
prisons, International Committee of the Red Cross
■ I. Peate (2011), Protecting the health of offenders in prison and
other places of detention, British journal of community nursing,
16(9):450-4
■ R. Porter (1995), Howard’s beginning: prisons, disease, hygiene,
Clio Med, 34:5-25
■ C. Signorelli (2008 e 2011) Igiene epidemiologia sanità pubbli-
ca, Società Editrice Universo
■ F. Voller, L. Aversa, C. Orsini, C. Silvestri (2010), Lo stato di
salute dei detenuti toscani, ARS Toscana
■ R. Watson, A. Stimpson, T. Hostick (2004), Prison health care:
a review of the literature, International Journal of Nursing Studies,
41(2):119-28

126
 ■ WHO, Health in prisons. A WHO guide to the essentials in pri-
son health, World Health Organization
■ WHO (2007), La prevenzione del suicidio nelle carceri del
World Health Organization, World Health Organization

KAP. 3 - KERKIME
■ Arnaud et al. (1988), Dictionnaire encyclopédique de théorie
et de sociologie du droit, Librairie Général de Droit et de Jurispru-
dence, Paris
■ B. Benigni (2009), La salute in carcere: una riforma da applica-
re, in “Antigone”, n.1, 4, pp. 130-148
■ S. D. Camp, G. G. Gaes, W. G. Saylor (2002), Quality of Prison
Operations in the US Federal Sector. A Comparison with a Private
Prison, in “Punishment & Society”, 4, pp. 27-53
■ D. Clemmer (1941), The Prison Community, Boston, The Chri-
stopher Publishing House
■ A. Day, S. Casey, J. Vess, G. Huisy (2012), Assessing the Thera-
peutic Climate of Prisons, in “Criminal Justice and Behavior”, 39,
pp. 156-168
■ M. Esposito (2007), Malati in carcere. Analisi dello stato di sa-
lute delle persone detenute, Franco Angeli, Milano
■ L.M. Friedman (1978), Il sistema giuridico nella prospettiva
delle scienze sociali, Il Mulino, Bologna
■ E. Gallo, V. Ruggiero (1989), Il carcere immateriale. La deten-
zione come fabbrica di handicap, Edizioni Sonda, Torino
■ E. Goffman (1961), Asylums. Essays on the Social Situation of
Mental Patients and Other Inmates, Random House, Broadway
■ D. Gonin (1994), Il corpo incarcerato, Edizioni Gruppo Abele,
Torino
■ P. van der Helm, G. J. Stams, P. van del Laan (2011), Measuring
Group Climate in Prison, in “The Prison Journal”, 91, pp. 158-176
■ B. Milly (2001), Soigner en prison, Press Universitaires de
France, Paris
■ D. Nelken (2004), Using the concept of legal culture, in “Austra-
lian Journal of Legal Philosophy”, vol. 29, pp. 1-28
■ D. Ronco (2011), La riforma della sanità penitenziaria. Verso una
maggior tutela della salute in carcere?, in D. Ronco, A. Scandurra, G.

127
RIFERIMENTI BIBLIOGRAFICI

Torrente (a cura di), “Le prigioni malate”, Ottavo Rapporto di An-

tigone sulle condizioni di detenzione, Edizioni dell’Asino, pp. 92-97
■ M. W. Ross, P. M. Diamond, A. Liebling, W. G. Saylor (2008),
Measurement of prison social climate: A comparison of an inmate
measure in England and the USA, in “Punishment & Society”,10,
pp. 447-474
■ C. Sarzotti (2007), I medici penitenziari tra istanze securitarie
e paradigma del rischio: un’indagine sul campo, in M. Esposito, a
cura di, Malati in carcere. Analisi dello stato di salute delle persone
detenute, F. Angeli, Milano, pp. 160-194
■ G.M. Sykes (1958), The Society of Captives. A Study of a Maxi-
mum Security Prison, Princeton, Princeton University Press
■ United States. Federal Bureau of Prisons. Office of Research
and Evaluation (1991), Prison Social Climate Survey, U.S. Depart-
ment of Justice Federal Bureau of Prisons

128