‫کلمافرسکدقمیرتنیاورداینکرپساپورتنطلس‬

‫اساسینتنطلس‬
‫رمبت‪ :‬دیسرہظماشہ‬

‫‪Cell # +92 3339106239, +92 344 7776039‬‬

‫‪Email: mazharshah552@gmail.com‬‬
 ‫اساسینتنطلس‬
‫اساسینتنطلسوچیھتاریایناوردورسیافریستنطلسیھتوج‪226‬ءےس‪651‬ءکتاقمئرہ۔اساسینتنطلساکابیناردیشاول‬
‫اھتسجےناپرایھتےکآرخیابداشہارابتونساہچرموکتسکشدےرکتنطلسکاینبدریھکہکبجآرخیاساسیناشنہشہزیدرگدوسم‬
‫(‪632‬ءات‪651‬ء)اھتوجدنیاالسمےکڑبےتھوہےئدقومںوکروےنکںیماناکمراہاوراریانالختفاالسہیماکہصحنبایگ۔ہی‬
‫اریانںیماالسمآےنےسلبقآرخیتنطلسیھت۔‬

‫اساسینتنطلسوموجدہاریان‪،‬رعاق‪،‬آرمینیا‪،‬ااغفاتسنن‪،‬رتکاوراشمےکرشمیقوصحں‪،‬اپاتسکن‪،‬قفقاز‪،‬وطساایشیاوررعبرپ‬
‫طیحمیھت۔رسخواثین(‪590‬ءات‪628‬ء)ےکدورںیمرصم‪،‬اردن‪،‬نیطسلفاورانبلنیھبتنطلسںیماشلموہےئگ۔اریایناساسین‬
‫تنطلسوک"اریانرہش"ےتہکیہ۔‬

‫اساسوینںےساریانکاتریاکرسیتادوررشوعوہاتےہ‪،‬وجاشدناریھبےہاورحیصونعمںںیماتریخییھب۔اساخدنانکادتبا‬
‫اردیشاراکبنےسوہیتےہ‪،‬سجےکابپاکانمابکب‪Papak‬اوردادااساسن‪Sasana‬اھت۔اساسنارخطصےکاکیدنمراکاجپری‬
‫مسنق‬
‫اھت۔ااکشینوکحتمےکزامےنںیماریانتہبیسوھچیتوھچیتمینآزادرایوتسںںیم ماھت۔انںیماکیرایتسایسنہیکیھت‪،‬‬
‫سجےکرمکحانوکابزیگن‪Sasana‬ےتہکےھت۔اساسنکویبیاکیابزیگناریمکیٹیبیھت‪،‬ابکبایسےکنطبےساھت۔ااکشین‬
‫وکحتمکزمکوریزیناینپذمیبہوشیپایئےسافدئہااھٹےتوہےئاساسنےنایسیساطتقاحلصرکینرشوعک۔ابزیگنکرایتس‬
‫ےناےسہیومعقرفامہایک۔انچہچناساسناکاٹیبابکبابزیگناخدنانوکمتخرکےکوخداریمنبایگ۔ابکبےکدعباردیش‬
‫‪Artaxerxes‬احمکانب‪،‬وجابپدادےسیھبوحہلصدنماھت۔اسےنےلہپااکشینرمکحاناردوانمجنپ‪Artabarus 5th‬ےکالخف‬
‫اغبوترکےتوہےئرکامن‪،‬ااہفصناوروسہسوکاینپرایتسںیماشلمرکیل۔اردیشاوراردوانےکدرایمنںیمدوںیگنج‬
‫وہےئں‪،‬یلہپگنجوتےبہجیتنرہ‪،‬رگمآرخیگنجںیماردوانامراایگاورااکشینوکحتممتخوہئگ۔اردیشےنرشمقںیماجنپب‬
‫کتےکالعےقحتفےیک‪،‬رھپرغمبکرطفوتہجدیاورونجیبرعاقرپاقضبوہایگ۔امشیلرعاقرپشیپدقیموصرتںیمروویمں‬
‫ےسگنجانگرییھتاشوپرےن‪271‬ںیموافتاپیئ‪،‬اسےکدعباساکاٹیبرھزمرمکحانوہا۔رہزمدےنلکاکیاسلوکحتمک‪،‬‬
‫اسےکدعباساکاھبیئرمکحانوہا۔رہبامےکدہعںیمزرتشتےکامےننواولںےنامینرپالدتینیاکازلاماگلای‪،‬انچہچنوہرہبامےک‬
‫مکحےسلتقوہا‪،‬اسےکریپوںرپایتخسںوہںیئ‪،‬اسےکذمبہوکروےنکےکےیلرہنکمموکششکئگ۔‪275‬ئںیمرہبامک‬
 ‫ومتواعقوہئگ‪،‬اسےکدعباساکاٹیبرہبامدومتخترپاھٹیب۔رہبامیعدنسپرمکحاناھت‪،‬اسکتلفغےسافدئہااھٹےتوہےئ‬
‫کسےلیبقےنرشمقکاجبنہلمحرکدایاوررغمبکرطفےسرویموفںیجطیفسونکتڑبھآںیئ‪،‬رگموخشتمسقےسرصیق‬
‫دایلخاسزووشںاکاکشروہرکامراایگاوررویمواسپرپوبجمروہےئگ۔رہبامےنوکسںوکاخرطوخازسادی۔رہبامدومےکدعباساکاٹیب‬
‫رہباموسمتخترپاھٹیب۔رگماسکوکحتمرصفاچرامہرہاوراسےکدعباساکاھبیئرنیسابداشہوہا۔دعب‪297‬ئروویمںےس‬
‫دورسیگنجوہیئاوراریاینوفجےنتسکشاھکیئرنیسزیمخوہااوراسےکالہوایعلرگاتفروہےئ۔اےنسڈبرکروویمںےس‬
‫حلصرکینڑپیاوراےساپچنوصےبروویمںےکوحاےلرکےنڑپے۔آرانیمکرسدحوصہبامدکتوعیسرکدیئگ۔اسحلصانےم‬
‫ےناریاینواقروکتخساصقننچہپای‪،‬زیناریاینوکحتماکاکیڑباہصحروویمںےکہضبقںیمالچایگ۔رنیساساصقننکالتیفںیہن‬
‫رکاکساوردنچاسلےکدعب‪103‬ںیمتختےسدتسربداروہایگ۔رنیسکدحیلعیگےکاسےکٹیبرھزمےنابداشہنبایگ۔اسےک‬
‫دہعںیمرعبابقلئےناریاینتکلممرپےلمحےیک۔‪310‬ںیمرھزمانےکذتارکےکےیلایگاوراکیگنجںیمامراایگ۔اسےک‬
‫دعباساکاٹیبآزررنیسدنچامہےکےیلابداشہانب‪،‬نکیلدایلخاسزوشںکااکشروہرکلتقوہا۔ارماےنرہزمدےکونومولدٹیبوکابداشہ‬
‫بختنمایک‪،‬وجاشوپرےکانمےسوہشمروہا۔ہیامںےکیپںیمہابداشہانباھت۔اایمیلفطںیماسکامںسلظیتےکرفضئااجنمدیتی‬
‫رہ‪،‬رگماحالترپاقوبہناپیکس‪،‬کلمےکفلتخموصحںںیمےباینملیھپئگ‪،‬زینرعوبںکوشرںیشزیترتوہںیئگ۔وسہلاسلک‬
‫رمعںیماشوپرےنانعنوکحتماہھتںیمیلاوربسےسےلہپاسےنرعوبںکرسوکیبک۔وہشمرےہاسےنرعبےکدیقویں‬
‫ےکاشونںںیموسراخرکےکاسںیمرایسںڈولادی‪،‬اسےیلاشوپرذواالانکفےکبقلےسوہشمروہا۔آرمینیاےکابدنشے‬
‫ریتدارکذمبہکبتیلیےستخسانوخشےھت‪،‬اسےیلاوہنںےناشوپرےسدمدبلطکاوراانپااحلقاریانےسرکدای۔رویم‬
‫وکحتمحلصککوخاشک۔‪356‬ئںیماشوپرےنحلصےکےیلرشطریھکہکوجالعےقروویمںےنےیلےھتوہواسپےیکاجںیئ‪،‬‬
‫نس‬
‫رگمرویمراضدنمںیہنوہےئ۔اساانثئںیمرصیقروماک یننیٹساکااقتنلوہایگاوروجیلن‪Jolian‬ابداشہوہایگ۔اسےن‬
‫اریاوینںےسگنجڑیھچدی‪364،‬ئںیموہاکیڑبیوفجےلرکدرایےئدہلجرفاتوبعررکےکطنسفونکرطفڑباھالچآای۔‬
‫ئ‬
‫رگماسکوفجاکڑباےھچیپرےہایگ‪،‬العوہازیردسںیمیمکواعقوہیئ۔ایساحتلںیماریاوینںےنہلمحرشوعرکیاورارفافتی‬
‫لیھپئگ‪،‬گنجںیماکیزینہوجیلن‪Jolian‬وکاگلوہرمایگ۔اسےکرمےتہرویموفںیجےھچیپںیٹہ۔اسمہمںیمروویمںوکڑبا‬
‫اصقننااھٹانڑپا‪،‬وہزمدیگنجاجریرےنھککتمہںیہنرکےکس۔انچہچنوجیلنےکاجیشنوجداین‪Jovian‬ےناریانکرشاطئ‬
‫یلکوطررپامنیلاوروہامتمالعےقوجرنیسےنوھکدےیےھت‪،‬اریانوکواسپلمےئگاورآرانیمرپاریاناکطلستیلسترکیلایگ۔اس‬
 ‫رطحاشوپرےناریاناکواقردنلبایک۔ہیوہجےہوہامظعےکبقلےسایایکاجاتےہ۔اساکایمیبےکرقتابیَ‪َ฀‬وسہلاسلےکدعب‬
‫‪379‬ئےنوافتاپیئ۔اسےکدعباساکاٹیباردیشدومتختیشنوہا۔اردیشےنلکنیتاسلوکحتمک‪،‬اسےکدعباشوپر‬
‫دوماکدورسااٹیباشوپروسمتخترپاھٹیب۔اسےکدہعںیمآرانیمںیموشرشرپاپوہیئ‪،‬روویمںآرانیمںیمزایدہدیپسچلاکااہظرںیہن‬
‫ن‬
‫ایک۔اشوپریھب سہلاورانمدنسپاھت‪،‬اسےیلآرانیمدووصحںںیمٹبایگاوردوونںوصحںںیمااکشینزہشادےرمکحانےھت۔‬
‫رشمقےکوعیسےصحرپاریانےکزریارثراہاوررغمیبہصحرپرویمطلستیلسترکیلایگ۔‪388‬ںیماشوپرےنوافتاپیئاوراسےک‬
‫دعباساکاٹیبرہباماہچرمرمکحانانب۔اسےکدہعںیمرومےسشکمشکوہئگرگمحلصوہئگ۔اریاینوفجےنابداشہےکالخفاغبوت‬
‫کاوررہباموکلتقرکےکاشوپرےکٹیبزیرگداولتخترپاھٹیبدای۔زیرگداولےناےنپرشیپؤںکاپیسیلےکربسکعویحیسمںےس‬
‫ئ‬
‫قئ‬
‫رواداریربیتاوررویموکحتمےسدواتسہناقلعتت مرکےنکوکششک‪،‬الحہکناسوتقرویموکحتماینتدبوحاسیھتہکوہ‬
‫آاسینےسااشیےئوککچرپہضبقرکاتکساھت۔ونہںےنویرپںیمہکلہتاچمراھکاھت۔اناکرسدارااملرک‪Alaric 410‬ںیمرومرپ‬
‫اقضبوہاکچاھت۔رگمزیرگدویحیسمںےکالخفگنجرپراضہنوہا‪،‬اسےکمہذموبہںےناسوکاعیساکاطخبدای۔‪420‬ںیماس‬
‫اکااقتنلوہاوتاساکاٹیبرہباممجنپتخترپاھٹیب۔رہباموگر‪Bahram Gur‬کرپورشاکیرعبرسدارےکاہںوہیئیھت۔ابپک‬
‫ومتےکوہاریانںیمںیہناھت۔اریاینارمائےنزیرگدےکدورسےٹیباشوپروکاھٹیبےنکوکششک‪،‬رگماساانثںیمرہبام‬
‫اریانچنہپایگاوررعبرسداروںکدمدےستخترپضبقوہایگ۔رہبامےناےنپابپکاپیسیلاافتقہنایکاورویحیسمںرپیتخسربینت‬
‫رشوعک۔اسرپرومےناریانرپہلمحرکدای‪،‬دواسلےکدعبحلصوہئگاوردوونںوکحوتمںےنرواداریربےنتاکاالعنایک۔رہبام‬
‫وگرےکدہعںیمونہںےناریانرپہلمحرکدای‪،‬رہبامےناہنتیدعتسمیےساناکاقمہلبایکاوراںیہنایسیتسکشدیہکرہبامک‬
‫زدنیگںیماوہنںےناریاناکرخںیہنایک۔رہباماکااقتنل‪440‬ںیموہا‪،‬اسوکاکیامرہاکشریاتبایایگےہ‪،‬اسوکوگرےکاکشراک‬
‫تہبوشقاھت‪،‬اسےیلاسوکرہباموگرےکبقلےسایدایکاجاتےہ۔اسےکدعلوااصنفکیھبرعتںیفیںیکںیئگیہ۔رہبام‬
‫اکڑلاکزیدرگدابداشہوہا۔اسےناعمدہےاکاپسہنرکےتوہےئویحیسمںرپدشتدرشوعایکوترویموکحتمےنگنجڑیھچدی۔رگم‬
‫تسکشےکدعباںیہنحلصرکینڑپی۔زیدرگکومتےکدعباسےکدووٹیبںرہزماورریفوزےکدرایمنںیمتختواتجکشکمشک‬
‫رشوعوہیئ‪،‬اسوتقریفوزتسیسنںیماھتاسےیلرہزمدےنتخترپہضبقرکےنںیماکایمبوہایگ۔رگمدواسلےکادنرریفوزےن‬
‫ونہںکدمدیلاوررھزمرپڑھچایئکاوراےسلتقرکدای۔ریفوزےنرہزمدوکلتقرکےکاینپابداشتہاکاالعنرکدای‪،‬رگمریفوزوک‬
‫وکسنےکاسھتوکحتمرکےناکومعقںیہنالم‪،‬ونہںےنتکلممےکرغمیبہصحوکاتراجرکےکااجڑدای۔‪483‬ںیمخلبےکقبی‬
‫ریفوزاورونہںکیگنجوہیئ‪،‬سجںیماریاینوفجوکتسکشوہیئاورریفوزامراایگ۔ریفوزےکلتقےکدعبزیدرگداکرسیتااٹیبالبشتخت‬
‫رپاھٹیب۔آرانیمںیماےستسکشاکاسانمرکانڑپا‪،‬واہںکوکحتمےنتیحیسموکیکلمذمبہقاردای‪،‬ےسجالبشوکوبجمر َا‪َ฀‬وظنمررکان‬
‫ڑپا۔اسےیلوہتخسانوبقملوہایگ۔انچہچنارمائےناےستختےسعلحیدہرکےکریفوزاولےکٹیبابقد‪Kabad‬کابداشتہاک‬
‫االعنرکدای۔اسکتختینیشنےکوتقکلمکایسیساحتلتہبرخابیھت۔رشمقکاجبنےسرہوتقونہںےکےلمحدخہشاگل‬
‫راتہاھت۔آرانیمکوشرشیھباجرییھت۔ذمیبہرامنہاورارمائایستسرپاحویےھت۔البشکزمکورتمکحیلمعکوہجےسوکحتم‬
‫اکواقررگایگاھت۔یعایسزامےنںیماکیصخشزمدکانیمدیپاوہا۔سجےناینذمبہاجریایکاوراامشتیلوارتشاتک‬
‫‪Communism‬کغیلبتک۔اسکمیلعتےنکلمےکادنرزمدیےبینیچدیپارکدی‪،‬ایسیاحتلںیمزخرےلیبقےناریانرپ‬
‫ویرںیشرشوعرکدی۔اسےکدعبذمیبہرامنہؤںاورارمائکاطتقوکوٹرےنےکایخلےسکلمںیماامشتیلوارتشاتکراجئ‬
‫رکےنکوکششک‪،‬رگماےساکایمیبنہیںہویئاور‪498‬ئںیموخدانےکاہوھتںرگاتفروہا‪،‬ارمائےناےسدیقرکےکاسےک‬
‫اھبیئوکاجامبس‪Zamap‬وکتخترپاھٹیبدای۔‬

‫اجامبسایھباحالترپاقوبہناپاکساھتہکابقددیقےسلکنرکونہںکےاپسچنہپایگاورانکدمدےستخترپدوابرہاقضبوہایگ۔ابقد‬
‫اکدورسادورتہباکایمباثتبوہا‪،‬اسےنتختاحلصرکےنےکدعبونہںاورروویمںےسگنجڑھچدی۔ونہںسےگنجاکہلسلس‬
‫دساسلکتاجریراہ‪،‬اسےنےبدرےپتسکشدےرکاںیہناانتزمکوررکدیہکوہرسنہیںااھٹےکس۔روویمںےکاقمےلبںیم‬
‫ابقدوکاکایمیبوہیئ‪،‬ایھبگنجاجرییھتہکاسکوافتوہئگاوراساکاٹیبرسخورمکحانانب۔رسخوسجوکرعبسکیےتہکیہ‪،‬‬
‫اخدناناساسناکبسےسانومرابداشہگراےہ۔اسےکدہعںیمونیشواںاھبویئںےسوھچاتاھترگمابقداکوظنمررظناھت۔اس‬
‫ل‪฀‬ےابقدےناجیشنانبایاھترھپیھبابقدےکدووٹیبںاکؤس‪Kaoses‬اوراجم‪Zames‬ےنتختاکدوعیایکرگمانوکاناکیماکہنم‬
‫دانھکیڑپا۔ونیشواںےناںیہنہکلباخدنانےکارثکزہشادوںوکلتقرکادایاتہکتنطلساکاوروکیئدوعیدارابیقہنرےہ۔اسےک‬
‫دہعکتزمدوتیککلمےکارثکوصحںکتلیھپایگاھت‪،‬اسےنکلمںیمےبینیچدیپارکدییھت۔ونیشواںےنذمیبہرامنہؤں‬
‫وکوخشرکےنےکایخلےسزمدوکاوراسےکاکیالھکریپوںوکلتقرکادای۔اساکرزیخےکدبےلاسےکمہذموبہںےناےس‬
‫اعدلایدادرگ‪Jists‬اکاطخبدای۔دایلخایستسےساجنتاپےنےکدعبونیشواںیےرویمتنطلسکرطفوتہجکاور‪533‬ںیم‬
‫جسین‬
‫رصیقروم ینن‪Justinian‬اکیاعمدہہرکیل۔اساعمدہہےکتحترویموکحتمےناکیڑبیرمقدےنیاکودعہایک‪،‬سجےک‬
 ‫دبےلونیشواںےندردنباوروکہاکفےکدورسےوعلقںکافحتظکزہمدارییل۔رگمدنچاسلےکدعبہونیشوانےن‬
‫روویمںےسگنجڑیھچدی۔رویموکحتمونہزگنجےکےئلایترںیہنیھت۔انچہچناسےناتوانگنجاوراھبریرخاجکاھبری‬
‫رمقشیپرکےتوہےئحلصرکیل۔رگمہیحلصیھبزایدہدریاپںیہنوہیئاورالزاکی‪Lazica‬ےکہلئسمرپگنجڑھچئگ۔ہیگنج‪562‬‬
‫ںیممتخوہیئ‪،‬آرخںیمدنچرشاطئرپحلصوہئگ۔ہیاعمدہہوجاجپساسلےکےیلوہااھت‪،‬اسںیماریانےنالزاکیےسدربتسداریاک‬
‫االعنایکاوررومےناسےکوعضسیتزہارارشایفںاسہنلدےنیاکودعہایکاھت‪،‬زیناریانےننیقیدالایاھتہکوہویحیسمںرپملط‬
‫ںیہنرکےاگ۔رگمہیحلصیھبدریکتاقمئںیہنرےہیکس۔ونیشوانےکدہعاکدورساامہواہعقرتوکںےکقلعتمےہ۔اسوتق‬
‫رشمیقرتوکںاکرسدارالیاخن‪ Khan‬اھت۔ونیشوانےنرتوکںےسدواتسہناقلعتتاقمئےیکاوراسکدمدےسونہںرپےلمح‬
‫ےیک۔اساقمےلبںیمونہںوکتسکشوہیئاوراناکرسدارامراایگ۔اسواعقےکدعباریاینرسدحیدرایےئوحیجںکتوعیسوہںیئگ‬
‫اوراسےکدعبونیشوانےنزخرابقلئرپوفجیشککاورانکاطتقوکیھباپرااپرارکدای۔نمیرپہشبح‪Abyssinian‬ک‬
‫وکحتمیھتسجےنہضبقرکیل۔یشبحاحمکارباہہےکزامےنںیمہیطلستزمدیمکحتسموہا۔تیحیسمکغیلبتےکےیلاعنصےکفلتخم‬
‫اقمامترپکلسنےریمعتوہےئ۔‪570‬ئںیماربہہاکیوفجےلرکالکنہکاخہنہبعکامسمررکدے‪،‬رگمالبآامسینےناےسابتہرکدای۔اس‬
‫اجراہہناکروویئںےسرعوبںےکادنرشدیےبینیچلیھپئگ۔ایسزامےنںیماکییمح‪Himyarite‬اکاکیزہشادہوجنمیےک‬
‫اسقباخدنانےسقلعتراتھکاھت‪،‬اریانںیمانپہگیاھت۔انچہچنرعوبںےنویشبحںےکالخفونیشوانےسدمدبلطک۔اس‬
‫ےنوفر َا‪َ฀‬رعوبںکامحتیاکاالعنایکاوراکیڑبیوفججیھبدی۔یشبحوکحتماقمہلبںیہنرکیکساورنمیاخیلرکےنرپوبجمر‬
‫وہیئ۔ونیشوانےنیمحیزہشادےوکاریاینتکلمماکاحمکرقمررکدایایک۔اسرطحنمیںیمیھباریاناکطلست‪576‬ںیماقمئ‬
‫وہا۔‪567‬ںیمرتکرسداردزیاوبل‪Dizabul‬ےنونیشوانےکدرابرںیماانپاکییفساجیھباوراریاینوکحتمےسااحتدک‬
‫وخاشہک‪،‬رگمونیشوانےنہیدروخاتسرتسمدرکدیاوریفسوکزرہدےرکالہکرکدای۔رتوکںےناینپزمکوریوکوسحمس‬
‫رکےتوہےئرویموکحتمےسااحتدکوکششکاوراچراسلےکدعب‪572‬ںیمرتوکںےساباضہطبااحتدرکیل۔ہیابتاقلبوغر‬
‫ےہہکاچراسلںیمےکادنرایکایسیسبتایلیںواعقوہںیئہکرویموکحتمےنرتوکںےسااحتدرکےکاریانےسگنجڑیھچدی۔‬
‫ومرنیخاسےکحیحصاابسبںیہناتبےتیہ‪،‬رگماصفاظرہےہہکاسواعقےساکیاسلےلہپنمیےکادنریشبحوکحتمےن‬
‫اریانےستسکشاھکیئاورنمیرپاریاینطلستوہایگ۔یشبحوکحتمروویمںےکزریارثوہےنےکالعوہمہذمبہیھبیھت۔العوہ‬
‫ازینمیوکاجتریتاورایسیساتیمہیھباحلصیھت۔اسایسیسبتیلیکوہجےسرویموکحتمدیمانگنجںیمارتآیئ۔رگمگنج‬
 ‫ن‬ ‫ی‬‫جسین‬
‫ناناناکویمںوکربداتشہنرکاکساورتختےسدتسربداروہایگ۔اسےکاجیشن‬ ‫ںیماںیہنتخسزہیمااھٹینڑپی۔‬
‫ربطس‪Tiberus‬ےنونیشوانےسحلصرکیل۔اسواعقےکدنچامہدعباریاناکہیرہشہآافقابداشہ‪579‬ںیمداینےسرتصخ‬
‫وہا۔ونیشوایندہعاساسیندوراکااہتنیئرعوجاکدوراھت۔رگماسدورےکدعباریاینوکحتماہنتیزیتیےسزوالکرطفاگزمن‬
‫وہیئاورلکوچرتہاسلںیموچدہابداشہتختیشنوہےئاورابالآرخ‪652‬ںیماساسینہکلباریایندوروکحتماملسمونںےکاہوھتں‬
‫متخوہا۔ونیشاںےکدعباساکاٹیبرہزمدابداشہوہا۔اسےکدہعںیمروویمںےسرھپگنجڑھچئگ‪،‬اسدورانںیمہرتوکںےن‬
‫رشمقکرطفےستخسویرںیشںیک۔رہزمدےنرہباموچںیبوکانےکاقمےلبںیماجیھب۔اسےنتخساقمےلبےکدعبرتوکں‬
‫وکتسکشدیاوراکیگنجںیماناکرسدارامراایگ۔افحتکوہجےسرہباموچبیںکےارثوروسخںیمااضہفوہااوراسوہجےسرہزمد‬
‫ےناخفئوہرکاےسرویماحمذکرطفلقتنمرکدای۔واہںاکیگنجںیمرہباموچبیںیےتسکشاھکیئ۔رہزمدےناساہبےناس‬
‫ےکاایتخراتمکرکےنکوکششک‪،‬وترہبامےناغبوترکدیاورابداشہوکرگاتفررکےکلتقرکدای۔ھچکدونںکتوکحتمک‬
‫ابگدوڑایسےکاہھتںیمرہ۔ویکںکہاینابداشہرویمتنطلسکرطفاھبگایگاوررصیقرومےسدمدےلرکاریانواسپآای۔‬
‫رسخورپوزیرہزمداکاٹیباھت۔وہروویمںکامحتیےستختیشنوہااھت‪،‬اسرطحروموکاریاندماتلخاکومعقرفامہایک۔رسخو‬
‫اےنپنسحمرصیقرومومرس‪Morrice‬کزدنیگںیماخومشراہ۔‪604‬ںیمومرسےکوتقلےکدعبوفسک‪Phocas‬رصیقروم‬
‫بختنموہا۔رسخوےنوفر َا‪َ฀‬گنجاکاالعنرکےتوہےئرویمالعےقرپہلمحرکدای۔ہیگنجرسخوکومتکتاجریرہ۔‪627‬ںیم‬
‫دتسرگد‪Dast Gird‬ےکاقممرپرویمابداشہرہلق‪Heraclius‬ےنرسخووکآرخیتسکشدی۔رسخودیمانگنجوھچڑرک‬
‫اھبگایگ۔اریاینارمائےناناناکویمںوکرسخوکذایتوکاتیہںرپوہجملرکےتوہےئاےستختےسااتررکلتقرکدای۔اساکاٹیب‬
‫یشوہی‪Siroes‬وجوخداسزشںیمرشکیاھت‪،‬ابقددومےکبقلےستخترپاھٹیب۔رسخورپوزیاساسیناخدنناکآرخیوحہلصدنم‬
‫رمکحاناھت‪،‬رگمیعدنسپاوررغموریھباھت۔اسےنمیظعااشننالحمتریمعترکاےئاورایعویشںےکےیلوارفدقمارںیماسامنایہم‬
‫ےیک۔وہشمرےہاسکویبویںکدعتادنیتزہاریھت۔رسخودہعاکامہواہعقرعوبںےکےیلآوزیشیھبےہ‪،‬سجاکقلعتاالسم‬
‫ےسیھبےہ۔روسلاہللےنرجہتےکےٹھچاسل‪627‬ںیماکیانہمابمرکرسخووکاراسلرفامایاوراےساالسمکدوعتدی۔‬
‫آپرگاتفررکےکاحرضایکاجےئ۔رسخوکہگجاس‬
‫آپےکانہمابمرکوکاھپڑدایاورنمیےکاحمکوکمکحدایہک ؑ‬
‫رسخوےنہصغےس ؑ‬
‫اکاٹیبیشوہیابقددومےکبقلےساھٹیب۔رہلق‪Heraclius‬ےکاسھتاسرشطرپحلصوہیئہکحیسمںےکدیقعےےکاطمقب‬
‫سجبیلصرپرضحتٰیسیعوکڑچاھایایگاھتوہواسپرکدیاجےئ۔ہیبیلصاریاوینںتیبادقملسوکرخسمرکےکاحلصکیھت۔‬
 ‫یشوہیےناسایخلےساےنپامتماھبویئںوکلتقرکادایاھتہکوکیئدمیعتنطلسابیقہنرےہ‪،‬رگموخدیھباکیاسلےکدعباطؤن‬
‫کرظنوہا۔اسےکدعبرسخورپوزیکدوایٹیبںکیدعبدرگیرفامرنواںینب۔‪634‬ںیمزیدرگداثثلوکابداشہانبدای‪،‬ہکرسخووجرپوزی‬
‫اکوپاتاھت‪،‬ہیآرخیاساسینابداشہاھت۔رعوبںےسگنجرشوعوہیکچیھت‪،‬اقدیس‪1637‬وراہنودن‪642‬کہلصیفنکوگنجںےن‬
‫اساسوینںکتمسقرپآرخیرہماگلدی۔زیدرگدخلبکرطفرفاروہاہکاشنہشہنیچےسادمادےل‪،‬وہ‪651‬ںیمرموےکقبیامرا‬
‫ایگ۔اریانںیمااکشوینںےنویانوینںوکےبدلخرکےکاریاینوکحتماکایحایکاھت۔اسےیلدقریتوطررپاشمےکویانوینںےسان‬
‫کشکمشکاجریریہ۔بجویانونںوکروویمںےنےبدلخایکوتہیشکمشکروویمںکرطفلقتنموہئگاوراساسوینںوکروویمںےس‬
‫ہیشکمشکااکشوینںےسورہثںیمیلمیھت۔اردیشےناینپتنطلسوعیسرکےنکوکششکاورونجیبرعاقرپاقضبوہایگ۔امشیل‬
‫رعاقرپشیپدقیموصرتںیمروویمںےسگنجانگرییھتانچہچناسےنامشیلرعاقاورآرانیموکرویمابالدتسےسآزادرکاےن‬
‫کوکششک۔رویمتنطلساکابداشہوسرالگزدنڑ‪Severus Alexander‬اھت‪،‬اسےناریانکڑبیتھوہیئاطتقےکشیپرظن‬
‫اصمتحلکوکششک۔اسےناردیشوکاکیہتدییرگماصماحلہنطخاھکلہکوہاینپدحودےسآےگںیہنڑبےھ۔اردیشےناس‬
‫اکتخسوجابدایاورامشیلرعاقرپہلمحآوروہا۔اسےکاقمےلبںیمرصیقروماکیڑبارکشلےلرکآایاورزینآرانیمےکرمکحان‬
‫رسخووکدہاتیکہکوہوصہبامدرپہلمحرکدے۔رگمروویمںوکتسکشوہیئاوررسخوامراایگ۔آرانیم‪Armina‬ےکاسھتامشیلرعاق‬
‫نص‬
‫ںیم ینناوررحاناکالعہقاساسینتکلممںیماشلموہایگ۔روویمںےسآرخیگنجرھزمےکاقممرپوہیئ‪،‬اسےکدعبالگزڈنر‬
‫نص‬
‫ےنحلصرکیل۔اردیشکومتکربخےتلمہآرانیمںیماغبوتوہئگاور یننےسرحانکتےکالعےقرپرویماقضبوہےئگ۔‬
‫نص‬
‫اشوپرےناینپحمکحتسمرکےنےکدعبےلہپآرانیمکاغبوتوکرفدایک‪،‬رھپروویمںوکتسکشدےرکہنرصف ینناوررحان‬
‫نص‬
‫ہکلبااطنہیکوکیھبحتفرکیل۔آرخدوونںوکحوتمںںیمحلصوہئگاوراشوپےن ینناورااظنہیکروویمںوکواسپرکدےی۔ہییلہپگنج‬
‫‪244‬ںیممتخوہیئ۔ڈڑیھاسلےکدعب‪258‬ںیماشوپرےنااطنہیکرپہضبقرکیل‪،‬ہینسرکرصیقوارٹلنی‪Valrin‬اکیڑبیوفجےل‬
‫رکالکناورااطنہیکواسپےلرکایہس‪Adissa‬کرطفشیپدقیمک۔اساقممرپزربدتسڑلایئوہیئاوروارٹلنیرگاتفروہااور‬
‫اسکاسریرمعدیقاخےنںیمگری۔اسےکدعباشوپرےنااشیےئوککچکرطفشیپدقیمکاوراسقرہی‪Caesarea‬رپ‬
‫اقضبوہایگ۔رگماسےناسوکاینپتکلممںیماشلمرکےنکوکششںیہنکاورولٹامررکےکواسپولٹایگ۔راےتسںیمدترم‬
‫‪Palmyra‬ےکرویمرمکحانازہنی‪Odenathus‬ےناسکوفجرپےلمحےیکاوراےسگنتایکاوراسےکاملمینغےکالعوہاس‬
‫کدنچویبایںیھباےنپےضبقںیمرکںیلچ۔رہبامےکدورںیمرویموفںیجطیفسونکتڑبھآںیئ‪،‬رگموخشتمسقےسرصیقدایلخ‬
 ‫اسزووشںاکاکشروہرکامراایگاوررویمواسپرپوبجمروہےئگ۔رنیسےکدہعںیمروویمںےنآرانیمرپاانپارثاقمئرکےنکوکششک‬
‫اوررفاہدےکٹیبریتدادوکوکآامدہایکہکوہابپکرایتسرپہضبقرکےل۔انچہچناسےنروویمںکدمدےسآرانیمرپہضبقرکیل۔‬
‫نکیلرنیسےنروویمںوکتسکشدےرکدوابرہآرانیمرپہضبقرکیل۔اسواعقےکاکیاسلدعب‪297‬ئروویمںےسدورسیگنج‬
‫وہیئاوراریاینوفجےنتسکشاھکیئرنیسزیمخوہااوراسےکالہوایعلرگاتفروہےئ۔اسےندبرکروویمںےسحلصرکین‬
‫ڑپی۔اسحلصانےمکروےساےساپچنوصےبروویمںےکوحاےلرکےنڑپےاوردرایےئدہلجوکدوونںوکلمںکرسدحقاردای‬
‫ایگ۔آرانیمکرسدحوصہبامدکتوعیسرکدیئگ۔اسحلصانےمےناریاینواقروکتخساصقننچہپای‪،‬زیناریاینوکحتماکاکیڑبا‬
‫قسظ‬
‫ہصحروویمںےکہضبقںیمالچ۔اشوپرےکنپچبںیمرصیقروم یطنن‪Coustantine‬ےنیحیسمذمبہوبقلرکیلاورتیحیسموک‬
‫رساکریذمبہقاردےدایایگ۔اسرطحدقریتوطررپاریانےکویحیسمںکہردایںرویمتکلممےکاسھتوہںیئگ۔‬
‫آرانیمےکابداشہےنیھبیحیسمذمبہوبقلرکےکاسکغیلبتکلمںیمرشوعک‪،‬اسوصرتاحلےناریانورومےکاسھتایسیس‬
‫شکمشکےکاسھتذمیبہشکمشکیھبدیپارکدی۔اشوپرےناینپیحیسمراعایرپیتخسرشوعرکدیاورانرپدووگانوصحملاگلےئ‪،‬زین‬
‫تیحیسمکغیلبتوااشتعرپاپدنبیاعدئرکدی۔ویحیسمںےنرویموکحتمکوحہلصازفایئایامحتیکوتعقرپاسفدرپابرکانرشوعرک‬
‫دای۔رنیسےکدہعںیموجرشانمکاحمدہہوہااھت‪،‬اسےکتحتہنرصفآرانیماریانےسنیھچیلایگاھتہکلباسکدحوددیمایکت‬
‫قسظ‬
‫وعیسرکدیئگیھت۔ابووجداسےکاقلعتتتہبیشکہوہےکچےھت‪ ،‬یطننکایحتںیمشیپدقیمکرجتںیہنوہیئ۔‪337‬‬
‫نص‬ ‫قسظ‬
‫ںیم یطنن‪Coustantine‬ےکوافتاپےنےکدعباسےنرویموکحتمےساباضہطبگنجڑیھچدی۔اشوپرےن ینناک‬
‫احمرصہایک‪،‬رگماکایمیباحلصہنرکاکس‪،‬اہتبلجنس‪Sangir‬ےکہعلقاورآرانیمرپہضبقرکنیلںیماکایمبوہایگ۔آرانیمےکابدنشے‬
‫ریتدارکذمبہکبتیلیےستخسانوخشےھت۔اسےیلاوہنںےناشوپرےسدمدبلطکاوراانپااحلقاریانےسرکدای۔رویم‬
‫وکحتمیھبویروشںےسگنتآئگیھت‪،‬اسےیلحلصکوخاشدنموہیئ۔‪356‬ئںیماشوپرےنحلصےکےیلہیرشطریھکہکوج‬
‫نس‬
‫العےقروویمںےنےیلےھتوہواسپےیکاجںیئ‪،‬رگمرویمراضدنمںیہنوہےئ۔اساانثئںیمرصیقروماک یننیٹساکااقتنلوہ‬
‫ایگاوروجیلن‪Jolian‬ابداشہوہایگ۔اسےناریاوینںےسگنجڑیھچدیاور‪364‬ئںیموہاکیڑبیوفجےلرکدرایےئدہلج‬
‫رفاتوبعررکےکطنسفونکرطفڑباھالچآای۔رگماسکوفجاکڑباےھچیپرےہایگ‪،‬العوہازیردسںیمیمکواعقوہیئ۔ایساحتل‬
‫ئ‬
‫ںیماریاوینںےنہلمحرشوعرکیاورارفافتیلیھپئگ‪،‬گنجںیماکیزینہوجیلن‪Jolian‬وکاگلوہرمایگ۔اسےکرمےتہ‬
‫رویموفںیجےھچیپںیٹہ۔اسمہمںیمروویمںوکڑبااصقنناانھٹڑپ‪،‬وہزمدیگنجاجریرےنھککتمہںیہنرکےکس۔انچہچنوجیلنےک‬
 ‫اجیشنوجداین‪Jovian‬ےناریانکرشاطئیلکوطررپامنیلاوروہامتمالعےقوجرنیسےنوھکدےیےھتاریانوکواسپلمےئگ‬
‫اورآرانیمرپاریاناکطلستیلسترکیلایگ۔اسرطحاشوپرےناریاناکواقردنلبایک۔اشوپروسمتخترپاھٹیب۔اسےکدہعںیمآرانیم‬
‫ںیموشرشرپاپوہیئ۔روویمںےنبسحاسقبآرانیمںیماانپارثاقمئرکےنکوکششک۔رگمدنچاسلےلہپ‪387‬ئںیمانوک‬
‫ایرایونلپ‪Adrianople‬کگنجمیںقوویطن‪Goth‬ےکاہوھتںایسیزہیمااھٹینڑپییھتہکوہلھبنسہنےکس۔اسےیل‬
‫ہ‬ ‫س‬ ‫ن‬ ‫سئ‬‫ل سح‬
‫آرانیمںیمزایدہ یاکااہظرںیہنرکےکس۔دورسیرطفاشوپر لاورانمدنسپاھت‪،‬اسےیلآرانیمدووصحںںیمٹبایگاور‬
‫دوونںوصحںںیمااکشینزہشادےرمکحانےھت۔رشمقےکوعیسےصحرپاریانےکزریارثراہاوررغمیبہصحرپرویمطلستیلسترک‬
‫ئ‬
‫قئ‬
‫یلایگ۔زیرگداولےناےنپرشیپؤںکاپیسیلےکربسکعویحیسمںےسرواداریربیتاوررویموکحتمےسدواتسہناقلعتت م‬
‫رکےنکوکششک‪،‬الحہکناسوتقرویموکحتماینتدبوحاسیھتہکوہآاسینےسااشیےئوککچرپہضبقرکاتکساھت۔ونہںےن‬
‫ویرپںیمہکلہتاچمراھکاھت۔اناکرسدارااملرک‪Alaric 410‬رومرپاقضبوہاکچاھت۔رگمزیرگدویحیسمںےکالخفگنجرپ‬
‫راضہنوہا۔رہبامےناےنپابپکاپیسیلاافتقہنایکاورویحیسمںرپیتخسربینترشوعک۔اسرپرومےناریانرپہلمحرکدای‪،‬‬
‫دواسلےکدعبحلصوہئگاوردوونںوکحوتمںےنرواداریربےنتاکاالعنایک۔زیدرگدابداشہوہا۔اسےناعمدہےاکاپسہنرکےت‬
‫وہےئویحیسمںرپدشتدرشوعایکوترویموکحتمےنگنجڑیھچدی۔رگمتسکشےکدعباںیہنحلصرکینڑپی۔البشتخترپاھٹیب‬
‫آرانیمںیماےستسکشاکاسانمرکانڑپا‪،‬واہںکوکحتمےنتیحیسموکیکلمذمبہقاردای‪،‬ےسجالبشوکوبجمر َا‪َ฀‬وظنمررکانڑپا۔ابقد‬
‫ےنروویمںےسگنجڑھچدی۔روویمںےکاقمےلبںیمابقدوکاکایمیبوہیئ‪،‬ایھبگنجاجرییھتہکاسکوافتوہئگاوراساکاٹیب‬
‫جسین‬
‫رسخوونیشواناعدلرمکحانانب۔ونیشواںیےرویمتنطلسکرطفوتہجکاور‪533‬ںیمرصیقروم ینن‪Justinian‬اکی‬
‫اعمدہہرکیل۔اساعمدہہےکتحترویموکحتمےناکیڑبیرمقدےنیاکودعہایک‪،‬سجےکدبےلونیشواںےندردنباوروکہاکف‬
‫ےکدورسےوعلقںکافحتظکزہمدارییل۔رگمدنچاسلےکدعبہونیشوانےنروویمںےسگنجڑیھچدی۔اسکوہجہی‬
‫جسین‬
‫اتبیئئگہکرصیق یننےنتحلصمےکتحتحلصکیھت۔وہاسوتقارفہقیکمہمںیمااھجلوہااھت‪،‬اسےیلاریانےسگنج‬
‫ںیہنرکاتکساھتاورحلصرکےنےکدعباسےنوپریوتہجارفہقیکمہمکرطفرموکزرکدیاورھچاسلےکادنرمیظعااشنناکایمیب‬
‫جسین‬
‫احلصک۔ونیشواںوکرطخہدیپاوہاہک یننارفہقیکمہمےسافرغوہےنےکدعباریانرپڑچاہیئرکےاگ۔اسشیپدنبی‬
‫ےکوطررپوخدہاسےنرویمالعےقرپہلمحرکدایاوروہرویمالعےقحتفرکاتوہاااطنہیکاجاچنہپ۔راہتسےکارثکرہشاسےنوریانرک‬
‫دےیاورےبامشررہشویںوکومتےکاھگٹااتردایایگاورزہروںاکمانتوکذنرآشترکدای۔رویموکحتمونہزگنجےکےئلایتر‬
‫ںیہنیھت۔انچہچناسےناتوانگنجاوراھبریرخاجکاھبریرمقشیپرکےتوہےئحلصرکیل۔رگمہیحلصیھبزایدہدریاپںیہنوہیئ‬
‫جسین‬
‫اورالزاکی‪Lazica‬ےکہلئسمرپگنجڑھچئگ۔ونیشواناور یننےکےلہپاعمدہہںیماکیرشطہییھتہکالزاکیکرایتسوج‬
‫ریحبہاوسدےکانکرےواعقیھت‪،‬روویمںکےامتحترےہیگ۔اسوتقرویموکحتمارفہقیںیمایھجلوہیئیھت‪،‬اسےیلرایتسک‬
‫رطفاخرطوخاہوتہجںیہندےیکس۔‪540‬ںیماسےنواہںےکرمکحانےسرخاجبلطایکاوررویموفجرینھکاچہ۔الزاکیےک‬
‫رمکحنےنونیشوانےسدمدبلطک۔اسےنوفر َا‪َ฀‬الزاکیکدنبراگہرتپا‪Petra‬وموجدہابوطمرپہضبقرکیلاورالزاکیکرایتسوک‬
‫اریانںیماشلمرکیل‪،‬اسرطحاریاینتنطلسریحبہاوسدکتلیھپئگ۔رگمالزاکیےکابدنشےزایدہرتیحیسمےھت‪،‬وہسکتمیقرپ‬
‫روویمںرپاریانوکرتعیجںیہندےےتکسےھت۔انچہچناوہنںےنوشرںیشرپاپرکدیاوررویموکحتمےسدمدبلطک۔روویمں‬
‫ےناحیمدنیوہےنکھنیتےسانکدمدےکےیلوفججیھبدی۔اسرطحرومواریانںیمگنجڑھچئگ۔ہیگنج‪562‬ئںیم‬
‫متخوہیئ‪،‬آرخںیمدنچرشاطئرپحلصوہئگ۔ہیاعمدہہوجاجپساسلےکےیلوہااھت‪،‬اسںیماریانےنالزاکیےسدربتسداریاکاالعن‬
‫ایکاوررومےناسےکوعضسیتزہارارشایفںاسہنلدےنیاکودعہایکاھت‪،‬زیناریانےننیقیدالایاھتہکوہویحیسمںرپلظںیہن‬
‫رکےاگ۔رگمہیحلصیھبدریکتاقمئںیہنرےہیکس۔نمیکمہمرسرکےنےکدعبرومےسرسیتیگنجرکینڑپی۔اسگنجاک‬
‫امہببسرتوکںاورروویمںاکاحتداتبایاجاتےہ۔رتوکںےناینپزمکوریوکوسحمسرکےتوہےئرویموکحتمےسااحتدکوکشش‬
‫جسین‬
‫ک‪،‬رگمرصیق ینناسےکےیلراضںیہنوہا۔رگماچراسلےکدعب‪572‬ئںیمرتوکںےساباضہطبااحتدرکیل۔اسواعقےس‬
‫اکیاسلےلہپنمیےکادنریشبحوکحتمےناریانےستسکشاھکیئاورنمیرپاریاینطلستوہایگ۔یشبحوکحتمروویمںےکزری‬
‫ارثوہےنےکالعوہمہذمبہیھبیھت۔العوہازینمیوکاجتریتاورایسیساتیمہیھباحلصیھت۔اسایسیسبتیلیکوہجےسرویم‬
‫جسین‬
‫وکحتمدیمانگنجںیمارتآیئ۔رگمگنجںیماںیہنتخسزہیمااھٹینڑپی۔ ینناناناکویمںوکربداتشہنرکاکساورتخت‬
‫ےسدتسربداروہایگ۔اسےکاجیشنربطس‪Tiberus‬ےنونیشوانےسحلصرکیل۔رہزمدےکدہعںیمروویمںےسرھپگنج‬
‫ڑھچئگواہںاکیگنجںیمرہباموچںیبےنتسکشاھکیئ۔رہزمدےناساہبےناسےکاایتخراتمکرکےنکوکششک‪،‬وت‬
‫رہبامےناغبوترکدیاورابداشہوکرگاتفررکےکلتقرکدای۔ھچکدونںکتوکحتمکابگدوڑایسےکاہھتںیمرہ۔ویکںکہاین‬
‫ابداشہرویمتنطلسکرطفاھبگایگاوررصیقرومےسدمدےلرکاریانواسپآای۔رسخورپوزیرہزمداکاٹیباھت۔وہروویمںک‬
‫امحتیےستختیشنوہااھت‪،‬اسرطحروموکاریاندماتلخاکومعقرفامہایک۔رسخواےنپنسحمرصیقرومومرس‪Morrice‬ک‬
‫زدنیگںیماخومشراہ۔‪306‬ںیمومرسےکلتقےکدعبوفسک‪Phocas‬رصیقرومبختنموہا۔رسخوےنوفر َا‪َ฀‬گنجاکاالعنرکےت‬
 ‫وہےئرویمالعےقرپہلمحرکدای۔ہیگنجرسخوکومتکتاجریرہ۔ادتباںیماریاوینںےناکایمایبںاحلصںیکاورڑبےتھ‬
‫وہےئہینطنطسقکتےلچےئگ۔رگماسےکدعباپاسنٹلپایگاورروویمںےنوھکےئوہےئالعےقواسپےلےیلاوراریاینوفوجںوک‬
‫ےبدرےپوتسکشںاکاشانمرکانڑپاھاوراریایناوفاجوکےپدرےپزہمںاکاسانمرکانڑپا۔‪627‬ئںیمدتسرگد ‪Dast‬‬
‫‪Gird‬ےکاقممرپرویمابداشہرہلق‪Heraclius‬ےنرسخووکآرخیتسکشدی۔رسخودیمانگنجوھچڑرکاھبگایگ۔رسخوک‬
‫ہگجاساکاٹیبیشوہیابقددومےکبقلےساھٹیب۔رہلق‪Heraclius‬ےکاسھتاسرشطرپحلصوہیئہکحیسمںےکدیقعےےک‬
‫اطمقبسجبیلصرپرضحتٰیسیعوکڑچاھایایگاھتوہواسپرکدیاجےئ۔ہیبیلصاریاوینںتیبادقملسوکرخسمرکےکاحلصک‬
‫یھت۔رہباموگرےکدہعںیمونہںےناریانرپہلمحرکدای‪،‬رہبامےناہنتیدعتسمیےساناکاقمہلبایکاوراںیہنایسیتسکشدی‬
‫ہکرہبامکزدنیگںیماوہنںےناریاناکرخںیہنایک۔رہباموگرکومتےکدعبزیدرگداجیشنوہا‪،‬وتونہںےنہنرصفوخد‬
‫ایتخمریاحلصرکیل‪،‬ہکلباریانرپےلمحرشوعرکدےی۔زیدرگدکومتےکدعباساکاٹیبرہزمدتختیشنوہا‪،‬رگماسےک‬
‫دورسےٹیبریفوزےنںیہناماناوردمدنیلےکےیلونہںےکاپسچنہپایگاورانےسدمداحلصرکےکاکیڑلایئںیمرھزموکلتق‬
‫رکدایاوراساسینتختاحلصرکیل۔ریفوزےنونہںوکاکیجطیررمقدےنیاکودعہایکاھت‪،‬رگمریفوزےنتختاحلصرکےنےکدعب‬
‫اافیےئدہعےسااکنررکدای۔اسرپونہںیےاساسینتنطلسےکرشمیقہصحوکاتراجرکےکااجڑدای۔ریفوزےنوکششکہکونہںک‬
‫اسرسشککروکاھتمرکے۔رگموہاناکمراہاسےیلوبجمر َا‪َ฀‬اکیریطخرمقےکدبےلریفوزوکونہںےسحلصرکینڑپی۔رگمہی‬
‫حلصدریاپاثتبںیہنوہیئاورونہںےکےلمحدوابرہرشوعوہےئگ۔ریفوز‪482‬ئںیموہاکیرکشلےلرکایگاورریفوزاورونہںکے‬
‫درایمنںیمخلبےکقبیگنجوہیئ‪،‬اسگنجںیماساسوینںوکتسکشوہیئاورریفوزامراایگ۔ریفوزےکاجیشنالبشےنرخاجک‬
‫ادایگیئرپحلصرکیلاورونہںوکاکیجطیررمقاسالہندنیوظنمررکیلاوراسرطحنہاساسوینںکےابجگارکاجبےئاساسوینںسے‬
‫رخاجنیلےگلاوراساسوینںےنفصندصیےسزادئرعہصکتونہںکورخاجدای۔‬

‫‪560‬ںیموطساایشییئکاسبطرپاکییئنوقمومنداروہیئ‪،‬نعیرتوکںکرغمیبتنطلسسجاکرمکحانالیاخناھت۔ونیشوانےن‬
‫اسےسدواتسہناقلعتتاقمئرکےئلاوررتوکںکدمدےسونہںرپےلمحےیک‪،‬سجںیماناکرسدارامراایگاوراںیہنتسکشوہیئاور‬
‫انکتکلمماکاخہمتوہایگ۔رگماسالعےقرپرتوکںاکارثوروسخاقمئوہایگ۔ریفوزےنرہزمدوکلتقرکےکاینپابداشتہاکاالعن‬
‫رکدای‪،‬رگمریفوزوکوکسنےکاسھتوکحتمرکےناکومعقںیہنالم‪،‬ویکںےکاسےنونہںکوھچکرمقدےنیاکودعہایکاھت۔رگمتخت‬
 ‫یشنوہےنےکدعباسےناافیےئدہعےسااکنررکدای۔انچہچنونہںےنتکلممےکرغمیبہصحوکاتراجرکےکااجڑدای۔وبجمر َا‪َ฀‬‬
‫ریفوزوکاکیاھبریرمقدےرکحلصرکینڑپی۔رگمہیحلصدریاپاثتبںیہنوہیئاورانےکےلمحرھپرشوعوہےئگ۔‪483‬ںیمخلبےک‬
‫قبیریفوزاورونہںکیگنجوہیئ‪،‬سجںیماریاینوفجوکتسکشوہیئاورریفوزامراایگ۔ریفوزےکلتقےکدعبزیدرگداکرسیتااٹیب‬
‫ن‬
‫البشتخترپاھٹیب۔اسےنونہںسےحلصرکیلاورانوکرہاسلریطخرمقرخاجدنیوظنمرایک۔ابقدکتخت سنئیےکوتقرشمقک‬
‫اجبنےسرہوتقونہںےکےلمحدخہشاگلراتہاھتایسیاحتلںیمزخرےلیبقےناریانرپویرںیشرشوعرکدی۔ابقدےنوجاںرمدی‬
‫ےسےلہپزخرہلمحآورںاکاقمہلبایکاوراںیہنتسکشدےرککلمےسابرہاکنال۔ابقداکدورسادورںیمونہںسےگنجاکہلسلسدساسل‬
‫کتاجریراہ‪،‬اسےنےبدرےپتسکشدےرکاںیہناانتزمکوررکدیہکوہرسنہیںااھٹےکس۔ونیشوانےکدہعاکدورساامہواہعق‬
‫رتوکںےکقلعتمےہ۔اسوتقرشمیقرتوکںاکرسدارالیاخن‪Il Khan‬اھت۔ونیشوانےنرتوکںےسدواتسہناقلعتتاقمئےیک‬
‫اوراسکدمدےسونہںرپےلمحےیک۔اساقمےلبںیمونہںوکتسکشوہیئاوراناکرسدارامراایگ۔اسواعقےکدعباریاینرسدحی‬
‫درایےئوحیجںکتوعیسوہںیئگاوراسےکدعبونیشوانےنزخرابقلئرپوفجیشککاورانکاطتقوکیھباپرااپرارکدای۔‪567‬‬
‫ںیمرتکرسداردزیاوبل‪Dizabul‬ےنونیشوانےکدرابرںیماانپاکییفساجیھباوراریاینوکحتمےسااحتدکوخاشہک‪،‬رگم‬
‫ونیشوانےنہیدروخاتسرتسمدرکدیاوریفسوکزرہدےرکالہکرکدای۔یفسوکزرہدےرکالہکرکےناوردوتسوکرکھٹاےن‬
‫ےکاابسبحیصولعممںیہنوہےکس۔اسیولعمموہاتےہہکرتوکںےناسااحتدکدروخاتسےسےلہپہاریاینتکلممرپویرںیش‬
‫رشوعرکدیںیھت۔اسےیلونیشوانےناسدروخاتسوکاکمریرپوہجملایک۔اسواعقےکدعبرتوکںےنزوروشرےساغلیر‬
‫رشوعرکدی‪،‬رگمونیشوایندہعاریاینوکحتمےکرعوجاکدہعاھت۔اسےنیھبوجایباکرروایئکاوررتوکںوکےھچیپےنٹہرپوبجمررک‬
‫جسین‬
‫دای۔رتوکںےناینپزمکوریوکوسحمسرکےتوہےئرویموکحتمےسااحتدکوکششک‪،‬رگمرصیق ینناسےکےیلراضںیہن‬
‫وہا۔رگماچراسلےکدعب‪572‬ںیمرتوکںےساباضہطبااحتدرکیل۔ونیشاںےکدعباساکاٹیبرہزمدابداشہوہا۔اسدورانںیمہ‬
‫ئ‬
‫رتوکںےنرشمقکرطفےستخسویرںیشںیک۔رہزمدےنرہباموچںیبوکانےکاقمےلبمیں ھئجا۔اسےنتخساقمےلبےک‬
‫دعبرتوکںوکتسکشدیاوراکیگنجںیماناکرسدارامراایگ۔‬

‫اسدہعکامتموکحوتمںکرطحاساسینوکحتمیصخش‪،‬ومرویثاورقلطماانعلنیھت۔ابداشہاوراساکدرابرامتماطوتقںاکرسہمشچ‬
‫اھت۔وہواعضاقوننیھباھتاوراقوننوکانذفرکےنواالیھب۔دعاتلوہایوفجرہےغیصںیماےساٰیلعاایتخراتاےساحلصےھت۔وہ‬
 ‫امتمدوتسریاوراقونیندنبوشںےسآزاداھت۔اسکذاتراےئزیناوردیقنتےسابالیھت۔وہاےنپامعلںیموخداتخمراھتاورسک‬
‫دونییاطتقےکآےگوجابدہہناھت۔یکلماصمحلےکشیپرظنوہوبتقرضورتاےنپارمائےسوشمرےبلطایکرکاتاھتاورہی‬
‫ضحماسکدورنیباورریخادنیشیرپوموقفاھتورہنوکیئرفدایسلجماسکاحامکہنحرپارثادنازںیہنوہیتکسیھت۔وچہکنوہ‬
‫ذمبہرپاامینراتھکاھتزیناینپراعایاکمہلسناھتاسےلےذمیبہوقانیناوریکلمرمسورواجاحلظرکاتاھت۔رھپوکیئاطتقورذمیبہ‬
‫ہقبطوموجدںیہناھتاورذمبہکوشیپایئیھبابداشہرکاتاھت۔اریاینتنطلستہبیساسرتاویپںاوروھچیٹوھچیٹرایوتسںرپلمتشم‬
‫وہیتیھتنجےکرمکحاناشہوہارکےتےھت۔وچہکنابداشہاناکاحمکاٰیلعاھتاسےلےاسےنےنپےلےاشاشنہہاکبقلاایتخر‬
‫رکاتاھت۔ہیبقلدارااولےکےبتکںیمواحضوطررپاتلماورہیبقلاریانےکرمکحاونںوکاسدقردنسپآایہکاساسیندہعکتامتم‬
‫رفامرنوااشنہشہابداشوہںےکابداشہالہکےتےھت۔ابداشہوخدہوفجاکہپساسالروہارکاتاھت۔دیمانگنجںیموخداجاتاھتاوراتقل‬
‫ںیمہصحاتیلاھتاریاناکابداشہاینپوطستوتبیہاوراشاہہنرکدرفےکےلےوہشمریہاناکابلسزرقربقرمشیوزریوہارکات‬
‫اھت۔اسےکرسرپوسےناکیاتجوہاتاھت۔سجرپشیبتمیقوجارہاتےکٹوہارکےتےھت۔اساسینرفامرنواےکاپاجومںرپہنسی‬
‫اکموہاتاھت۔انےکاتوجںکوعضزامےنےکاسھتدبیتلریتہیھت۔وہوعروتںکرطحوسےنےکزویراتانہپرکےتےھت۔ان‬
‫ےکاکونںںیمدنمرے‪،‬اہوھتںںیم‪،‬نگنکوزریجنیاوررمکںیمالطیئرمکدنبدنبےھوہےئوہےتےھت۔اسےکاکیاہھتںیمعضا‬
‫راتہاھت‪،‬سجںیمرسےرپوسےناکبیسانبوہاتاھت۔ابداشہولظمومںکرفایدےنسےکےلےدرابراعمرکاتاھتدرابرںیمآےنےک‬
‫آدابوحلمظرےھکاجےتےھت۔الخفورزیکوصرتںیمومتکزسادیاجیتکسیھت۔ابداشہومعًاماکیتخترپرپدےےکےھچیپ‬
‫اھٹیباھت۔اساکتختوسےناوراچدنیاکوہاتاھتاوراہنتییتمیقرھتپووجرہاتڑجےوہےتےھت۔ابداشہےکےھچیپومرلھچاور‬
‫افحیتظدےتساکاسالر’رخمابش‘وئمدبڑھکاوہاتاھت۔تختےسدسابشلتہرکارانیکںیتنطلسیگلوہیتںیھت۔نشجودوعتےک‬
‫ومعقرپیھباشاہہنآدابوپریرطحوحلمظرےھکاجےتےھت۔ابداشہومقیساوراکشرےساخصرتبغرےتھکےھت۔اکشرےکےلے‬
‫وعیسرمزغاراورالگنجتےھت۔اہجںابداشہاےنپدرابرویںاوراشزہادوںےکاسھتاکشرےکےلےاجاتاھت۔وگررخاوریشاکاکشر‬
‫اساکدنسپدیہہلغشماھت۔اکشرںیمارثکےتکیھباسھتوہےتےھت۔لحمےکادنرہکلماخصبسےساباایتخریھت۔اساکابلسابداشہ‬
‫کرطحیتمیقاورزرنیوہاتاھت۔اےساتجےنہپاکقحاحلصاھت۔ابداشہکدورسیویبایںاورینکیاسےکزریارثںیھت۔اسک‬
‫دختمںیمزہاروںینکیاوروخاہجرسانیعتمےھت۔ابداشہوکاانپویلدہعانزمرکےناکقحاحلصاھت۔ومعًاماساکڑبااٹیباساک‬
‫اجیشنوہاتاھت۔رھپیھبہیہطشہہلئسمںیہناھتاورارثکولتاریاسےلسموکلحرکیتںیھت۔ابداشہےکذایتظفحتےکےلےوفج‬
‫اکاکیدہتسنیعتموہاتاھت‪،‬سجکاسالریتہبہدعتماورارثکاشہاخدنانےکسکرفدےکرپسکاجیتیھت۔بجابداشہابرہاتلکن‬
‫وتہیدہتساسےکاسھتوہارکاتاھت۔احموظفںےکدکمچاراہحلس‪،‬وردایںاورزریہزینابداشہاکاتجاورزریابلسولوگںےکدلرپ‬
‫تبیہڈااتلاھت۔ابداشہےکدعبارماکامجتعیھت‪،‬وجاشزہادوں‪،‬اجریگداروںاورابارثرسداروںرپلمتشمیھت۔کلمےکادنربس‬
‫ےساطوتقرہقبطایہنارمائاکاھت۔ایہنکآوسدیگرپابداشہاکوکسنرصحنماھت۔ورہناناکابیمہااحتدابداشہےکےلےسکوتقیھب‬
‫رطخہنباتکساھت۔ڑبےڑبےدہعےاسہقبطےکارفادےسرُپےیکاجےتےھت۔‬

‫اساسیندہعںیمتکلممکازرسونلیکشتوہیئاورتنطلسوکاچروصحںںیمیسقتایکایگ۔سجوک’اپؤسگ‘ےتہکےھت۔رہاپؤسگںیم‬
‫اکی’اپؤسگابن‘ےکامتحتاھتوجاسالعہقاکاحمکاٰیلعاھجمساجاتاھت۔اسکحوارسئاےئکیھت۔امتحتوصوبںےکااکحموک‬
‫وہرقمررکاتاھت۔امتمامیلاورااظتنیماومرایسےکقلعتمےھت۔وہاےنپاومرںیموخداتخمراھتاورانمواامناقمئرےنھکےکالعوہ‬
‫رسدحوںےکظفحتےکےلےوفجیھبراتھکاھت۔اساسیندہعںیماریاینتکلمماچرامیلقبسحذلیےھت۔ًالثمنمیںیمبج‬
‫ونیشواںاکہضبقوہاوتواہںاکمظنوقسناکیزمابنےکرپسدایکایگ۔اساسیندورںیمبسحذلیامیلقےھت۔‬
‫ئ‬
‫امشیلامیلق۔ابرتخ۔اسںیمآرانیماورآذربنےکالعےقاشلمےھت۔‬

‫ونجیبامیلق۔مینوز۔ہیافرسووخزاتسنےکالعوقںرپلمتشماھت۔‬

‫ونجیبامیلق۔وخراسنایرخااسن۔اسںیمرخااسنورکاامنےکالعےقاشلمےھت۔‬

‫رغمیبامیلق۔وخردرانایرخرُبان۔ہیرعاقےکوصوبںرپلمتشمےھت۔‬

‫اناچرالعوقںےکالعوہھچکرسدحیالعےقیھبےھتوج’ابسگابن‘ےکزریوکحتمہنےھتہکلباناکااظتنمدورسےااکحمےکرپسد‬
‫اھت۔نجوکافریسںیم’رمزابن‘ےتہکےھت۔رمکیومکحمںوکدویانےتہکےھت‪،‬رہدویاناکیاصبحدوینےکامتحتاھت۔بسح‬
‫ذلیدویاونںاکہتپالچےہ۔‬

‫‪. .1‬زبرگرفامدنار۔اسکحوزریامظعکیھت۔‬
‫‪. .2‬ومذبانومذبہ۔ہیذمیبہبنسواہاھت۔دعاںیتلاورذمیبہاومراسےسقلعتمےھت۔‬
‫‪. .3‬اریاندریبذب۔اسکحدمعتمومعیمکیھت۔امتمدریبوںاکقلعتایساحمکےساھت۔‬
 ‫‪. .4‬اریانسئہید۔نعیاسالروفج۔‬

‫ذموکرہامیلقوزمابینالعوقںےکالعوہھچکرہشاورےصحاسیےھتوجمینآزادرفامرنؤںےکامتحتتحتےھتاورانکحدیسی‬
‫رایوتسںکیسیھت۔ایسیرایوتسںںیمآرانیماورربجہاکذترکہاخصوطررپاتلمےہ۔ہیرایںیتسدایلخاومرںیمکلن ًیہآزادںیھتاور‬
‫اکیہطشہرمقابداشہوکوطبررخاجادارکیتںیھت۔اسیوایلنرایتسوک’رتشاتران‘ایرہشواران‘ےتہکےھت۔ارگاناکقلعت‬
‫اساسیناخدنانےسوہاتاھتوتانوک’اشہ‘اکبقلدایاجاتاھت۔اساسیناخدنانےکالعوہاسترایںیتسایسیںیھتنجوکزعتوتمظع‬
‫احلصیھت۔اناخدناونںںیماچراسیےھتوجاانپہلسلسااکشینرمکحاونںےسوجڑےتےھت۔ہیقبنیتیھباپرتےکزعمزاخدناونں‬
‫ےسقلعترےتھکےھت۔انتفہاخونادہوک’دسیوپرانّےتہکےھت۔ہیکلمےکڑبےاجریگدارےھت۔انکاجریگیومرویثںیھتاور‬
‫ًالسندعبلسنںیملقتنموہیتریتہںیھت۔رگمانوکاالمکےنچیباکقحاحلصںیہناھت۔اناستاخونادوںےکفلتخمااقلبےھتاور‬
‫انکاجریگیفلتخماقمامترپںیھت۔ًالثماہنودنںیم’اقرن‘تسیسنںیم’وسرن‘رےںیم’ادنپسایر‘رگاگنںیم’ااسسئہید‘اور‬
‫اپرسںیمرہماناجریگدارےھت۔ہیاہشانرکدرفرےتہےھتاورانوکابداشوہںیسزعتاحلصیھت۔اںیہنوفجرےنھکاکقحاحلصاھت‬
‫اوروبتقرضورتابداشہانےسوفںیجبلطرکاتکساھت۔‬

‫اساسیندہعںیمامیلتکاالصحکئگیھتاورزنیمکامیپشئرکاےنےکدعباسرپاگلنرقمرایکاھت۔رساکریاگلنسجوکاریاین’‬
‫رخاک‘ےتہکےھتوجرعیبںیمرخاجنبایگےہ۔ہیرخاکدیپاواراک‪1/6‬ات‪1/3‬ہصحکتووصلایکاجاتاھت۔اسےکالعوہاساسین‬
‫دہعںیماکیاوروصحملاگلایایگوجگتی‪Gizyat‬الہکاتاھت۔ہیگتیہیگتیرعیبںیمزجہینبایگ۔ہیذایتوصحملاھتاور‬
‫ابومعلمویحیسمںاوروہیدویںےسیلاجاتاھت۔اسکووصیلںیمڑبییتخسکاجیتیھتاوراسےسراعایڑبیگنتیھت۔اسےکالعوہ‬
‫وقیموہتاروںرپراعایےسرظناہنووصلایکاجاتاھتاسکحرساکریوصحملکوہئگیھت۔وفجاساسیندورںیموفجانموکرتیق‬
‫دیئگہجایشنموفجکرطحوفجاکرتہبنیہصحوساروںرپلمتشماھت۔اسےکریتادناوںاکاکیدہتسسجکاشنہنابزیرپاریانوک‬
‫رخفاھت۔اسےکاکیراسےلاکانمرکشلاجودیاناھت۔اسےکدعباکیدورساراسہلاھتوجاجںاثنرےکانمےسوموسماھت۔وھگڑے‬
‫وساروںےکالعوہلیپوساروںاکیھباکیدہتساھت۔سجکاطرتقاناقلبریخستاھت۔کلمےکادنرےنوفجدخامتالزیمیھت۔گنج‬
‫ےکوتقدنپرہےساچپساسلکتکرمعےکامتمولگوفجدختمرپوبجمرےھت‪،‬زیناسرپیتخسےسلمعایکاجاتاھت۔‬
 ‫اساسیندہعںیمےئنایتہروںاکااضہفوہااورامتماہحلسولےہےسنبےناگل۔انےکامتموساررسےساپؤںےسریپکتولےہںیم‬
‫رغقوہےتےھت۔وخد‪،‬زرہ‪،‬وجنشاورایسرطحےکآینہاسامنےساناکوپرادبنڈاکھراتہاھت۔اجاحہنےلمحکوصرتںیمانےک‬
‫اپسرگز‪،‬نیگنساورربتوہاتاھت۔امہوگنجںںیموہروایتیربتمکڈنھچاوہاتاھتےسج’درشاکووایین‘الہکاتاھت۔‬

‫دقمیاریاوینںوکرخفاھتہکانےکوقانینالٹیہاورانںیمرتمیموخیسنتکاجنگشئںیہنےہ۔رگمجیقیقتںیمابداشہاکمکحامتم‬
‫وقانینےسابالاھترھپیھبرجامئاوردویایناعمالمتںیمھچکوقانینرضورےھت‪،‬نجکحذمیبہاورروایتیااکحمکیھت۔ابداشہ‬
‫یھباناکارتحامرکاتاھتاوردعاںیتلانےکاطمقبےلصیفدایرکیتںیھت۔ابداشہکدعاتلبسےسڑبیدعاتلوہارکیتیھت‪،‬اہجں‬
‫دقمامتآرخیےلصیفےکےلےشیپےیکاجےتےھت۔ابداشہاینپراےئےکاطمقبےلصیفایکرکاتاھتاوراسدخایئاشنماکرہظماھجمس‬
‫اجاتاھت۔وچہکنوہاہنتدقمامتاکہلصیفںیہنرکاتکساھتاسےلےاسےناینپتنطلسںیمدعاوتلںاکوعیساظنماقمئرکراھکوہااھت۔‬
‫اسدعاتلےکدعباکیدورسیدعاتلاعہیلیھبیھتوجاستاقیضںرپلمتشمیھتاورامتمامہدقمامتکامستعرکیتیھت۔‬
‫اسےکامتحتوصابیئاوراقمیمدعاںیتلںیھت۔ابومعلمذمیبہہقبطےکولگنعیرپوتہاسدہعےرپافزئےھت۔انےکولصیفں‬
‫ںیماقوننےکالعوہذمیبہدیقعےاکدلخوہاتاھت۔رھپیھباناکاسدہعےک ٓحلظےساناکتہبرتیقایہتفاھت۔ریغنیگنسدقمامت‬
‫ںیمامضتنوہاجیتیھت۔ومعمیلرجامئکزساوکڑےکزسادیاجیتیھتروشتدنیاورنیلنیگنسرجماھت‪،‬زانابربجل‪،‬لتق‪،‬اسزش‪،‬‬
‫اغبوت‪،‬زینرمدےوکالجانایدنفرکانکزساومتیھت۔البااجزتابداشہکولختںیمےلچاجات۔اشہاخدنانےکسکوکرفدوک‬
‫دصہماچنہپانایابداشہےکتخترپھٹیباجاننیگنسرجمےھجمساجےتےھت۔ومتکزسادےنیاکاکیہرطہقیںیہناھت‪،‬ہکلبرجمکینیگنس‬
‫ن‬
‫ےکاسحبےسزسادیاجیتیھت۔سجںیمزرہدنی‪،‬بیلصرپچنھکدنی‪،‬ہتخترپاکٹلاناور ھیراورپرھکرکالہکایکاجےکالعوہوقعتب‬
‫دےرک‪،‬ہلثمرکےک‪،‬ےجنکشںیمسکرکاوررگمراھکںیمدماٹھگرکامرےنےکرطےقیراجئےھت۔اساسیندہعںیمدعایتلاظنمںیمھچک‬
‫االصحوہیئاورونیشواناقونیناچراوچیئےکےکےلےزمدیوہسںیتلمہباچنہپںیئ۔لیجاخےناقمئےیکےئگاوررجمومںوکدیقک‬
‫زسادیاجےنیگل۔ونیشوںےناقونیناچرہوجیئےکےلےزمدیوہسںیتلمہبہئجاںیئاوردقمامتکیشیپاورامستعےکآاسن‬
‫رطےقیوعضےیکزینزساوکرجامےنےسدبےنلااجزتدیےلہپرجمےکاراکتبکوصرتںیماعموطررپومتکےسرواک۔رگم‬
‫تخساورنہماہنزساؤںےکادنروکیئرتمیمںیہنک۔‬
 ‫اساسیندہعںیماباضہطبدنیزرتشتوکاشہذمبہیلسترکیلایگ۔وہیدتیاورتیحیسموکاریانںیماخرظوخاوبقمتیلاحلصہن‬
‫وہیئ۔دنیزرتشتےکالعہدواورذمابہوکاساسیندہعںیموبقمتیلاحلصوہیئ۔انںیمزمدوکاورامینذمبہیہ۔امینذمبہ‬
‫اشوپراولےکعںیمہیالیھپاھترگمزریتشتاملعےناسکاخمتفلک۔ابقدےکدہعںیمزمدوتیککلمےکارثکوصحںکتلیھپایگ‬
‫اھتونیشواںےنذمیبہرامنہؤںوکوخشرکےنےکایخلےسزمدوکاوراسےکاکیالھکریپوںوکلتقرکادای۔‬

‫اساسیندہعںیمولہپیہرساکریزابنیھتاورےکساورےبتکایسزابنےکداتسبوہےئیہ۔اساسیندہعںیمملعکرتوجیک‬
‫رطفاخرطوخاہوتہجدییھتاورفلتخماقمامترپدمرےساقمئرکواےئ۔انںیمدنجاشوپراکدمرہسبسےسڑبااورامہاھت۔شقن‬
‫رمتسےکاقممرپخاشہےکےبتکےکاسھتاساسینرفامرنواؤںاردیشاراکبناوراشہوپراولےکےبتکیہوجًاتبسنددنھےلیہ۔‬
‫اساسینوکحتمےکدورسےہبتکتختیشمجےسنیتلیمےکافےلصرپاحجآابدںیماکیہبتکاشہوپراولاکاوراسےکقبی‬
‫شقنربجںیماشوپراولاکاکیاوردورہزماولےکےبتکاپےئےئگںیپہ۔اسرطحرصیقیشیاوراملسہینےکدرایمنںیماکی‬
‫لصفمہبتکالمےہ۔سجںیمایسیساحالت‪،‬تنطلسکدحوداوررہباموسمکزعمویلےکاحالتےکلیہ۔ولہپیزابنکدنچ‬
‫اتکںیبوموجدیہانوکرغمیبنیققحمےنملسمدہعکاتبےتیہ۔نکممےہہیاساسیندہعکوہںاورملسمدہعںیمانکدتونیون‬
‫وہ۔اساسیندہعںیمیبطدمروسںاورافشاخونںاکہتپاتلچےہ۔وجوکحتمےکزریرگناینلچرےہےھت۔‬

‫اریاناکذمیبہاظنمذمیبہہقبطےکقلطماھت۔اصنبںیمذمیبہاتکںیباوراقوننکاتکںیباشلمںیھت۔افرغالیصحتلہبلطوک‬
‫وکحتمےکفلتخمہگجدیاجیتیھتاوراٰیلعمیلعتایہتفہبلطوکڑبےدہعےرپافزئایکاجاتاھت۔ونیشوانےنمیلعتکرتوحیےک‬
‫ےلےیئکدمرےساقمئےیک۔نجںیمدنجیاشوپراکدمرہشبسےسڑبااورامہاھت۔‬

‫اریاینآدابںیماشیگتسئاپیئاجیتےہ۔ےتلموتقاکیدورسےوکوبہسدےتیاورریخاعتیفوپےتھچےھت۔اریاوینںںیماسالہننشج‬
‫انمےناکرواجراہےہ‪،‬وصخًاصوممساہبرںیمونروزاکاوراورزخاںںیمرہقاگناکنشجڑبےزوروشرےسانمایاجاتاھتاوراکی‬
‫دورسےوکہفحتاحتفئےتجیھبےھتاوررپفلکتدوعںیترکےتےھت۔ویٹیبںکدیپاشئانابمرکایخلکاجیتیھت۔اپچناسلکتاک‬
‫ہچبامںکرگناینںیمراتہاھتاسکمیلعتورتتیباکابرابپذہموہاتاھت۔یگسویٹیبںاورونہبںےساشدیاکرواجاھت۔‬

‫ااکشوینںزوالےکدعباساسوینںےنوکحتمکابگڈوراےنپاہھتںیمیلاوروسااچروساسلکتوکحتمکاسوطلیدورںیم‬
‫اوہنںےنتہبےسرہشآابدےیکاورےبامشرامعںیتونباںیئ۔انںیمضعبامعروتںےکآاثرابیھبوموجدیہ۔اساسوینںاکبس‬
 ‫ےسامہرہشنسنفوناھتوجانےکزوالکتکلماکاپہیتختراہ۔ہیرہشولسویکںےنآابدایکاھت۔ااکشوینںےکزوالےکدعباساسین‬
‫اخدنانےکابیناردیشاباکبنےناےساانپاپایتختانبایاھت۔رعیباتروخیںںیماساکانمدمانئآایےہسجےکینعمرہشوںاکومجمہع‬
‫ےکیہاورہیرہشاستوھچےٹوھچےٹرہشوںرپلمتشماھت۔ہیںاساسوینںےنڑبیڑبیامعرںیتونبایئںیھتاوررہاابتعرےساس‬
‫وکرتیقدےنیکوکششکیھت۔انےکدہعںیماساکامشرداینےکمیظعرہشوںںیموہاتاھتاوراینپوشتکوتمظعےکاحلظےسےب‬
‫ریظناھجمساجاتاھت۔اردیشاباکبناوراشوپرےنہیںوجالحمتونباےئےھتانےکاشنانتوتںیہنےتلمیہ‪،‬اتمہونیشوانےک‬
‫ونباےئوہےئرصیقےکابیھبآاثروموجدیہ۔ہیرصیقدرایےئدہلجےکانکرےریمعتوہااھتاور’اکخیفس‘الہکاتاھت۔آجیھبہی‬
‫اطقسکیایاویاندمانئالہکاتےہ۔ہیامعرتتہبوعیساوردنلبیھتاوراکیطیسبدیمانےکادنروجدہلجکتالہپوہااھتواعق‬
‫یھت۔اسدیمانےکانکرےاکیالہلامنئاطقایرحمابیھتسجکدنلبیاراتسیلرٹیمیھتاورتہبدورےسرظنآیتیھت۔‬
‫اسرحمابےکدوونںرطفاچرڑبےڑبےرمکےےھتوجاکیدورسےےسلصتمےھتاورانںیمےسرہاکیاکدروازہ‬
‫دورسےرمکےکرطفاتلھکاھت۔ہیامعرتاینپوخوصبریتےکاحلظےسیھبےباثملیھت۔دمانیئےکدعباساسوینںےکاسبےئ‬
‫وہےئرہشوںںیمرمو‪،‬دنجیاشوپر‪،‬اشینوپر‪،‬ریحہزبرگاشوپرایاابنر‪،‬ہباردیشربویس‪،‬رہزماوررامرہزمےنزایدہزایدہرہشت‬
‫احلصک۔رگماناقمامترپانکریمعتاتےکآاثرابکتدایتسبںیہنوہےکس۔انکدورسیایداگریوجزامےنکدسد‬
‫ےسچبئگیہبسحذلییہ۔‬

‫‪ .1‬لحمریفزآابد‪:‬یشازےکونجبورشمقںیماسراہتسرپوجوبرہشاجاتےہریفوزآابدواعقےہ۔واہںاکیدیمانںیم‬
‫واعقےہاوررسیتیدصیوسیعیوکریمعترکدہایخلایکاجاتےہ۔اسلحمںیمابرہکرطفرصفاکیدروازہےہ‪،‬سج‬
‫ےکاورپاکیوخوصبرترحمابےہ۔دروازہادنرکرطفاتلھکےہ‪،‬سجاکوطلورعض‪43*90‬ٹفےہ۔اسےک‬
‫دوونںرطفوھچےٹوھچےٹرمکےیہ۔انرمکوںےکنیترمکوںےکدعبرمعبلکشےکنیترمکےےھت‪،‬نجےک‬
‫اورپاٹنیےکاضیبویےبقیہ۔انےکاورپیھبدتعمدرمکےیہ۔نجاکوطلورعضفلتخمےہ‪،‬زنتنیئےکےیلرسخ‬
‫اپالرٹسایکایگےہ۔ریفوزآابدےکقبیہرسداتسنںیمیھباکیایسونتیعاکلحمےہ۔‬
‫‪ .2‬رصقیشی‪:‬وکہزاوگسےکرغمبںیماکییبیشندیمانےہسجاکطیحم‪6000‬رٹیمےہ۔اسدیمانرسخورپوزیےن‬
‫اکیرصیقاینپوہشمرہکلمیشیےکےلےریمعترکاایاھت‪،‬وجدنلبیرپواعقاھتاورتہبوطلیاوررعضیاھتاوراشدنار‬
 ‫اھت۔اسںیمدعتمدرمکےاوراوروعیسالناھت‪،‬سجکتھچدبنگامنیھتداالنےکاسےنماکیہسروہیاویابنھتااور‬
‫اسےکاچروںرطفاباغتاورفتعیاگیہںیھت۔اسکلیصفترعیباتکوبںںیمیتلمیہاباسےکرصفڈنھکررہ‬
‫ےئگیہ۔‬
‫‪ .3‬رصیقمسنیا‪:‬ہیرصیقرسخورپوزیاکونباایوہاےہاوررحبولط‪Dead Sea‬ےکرغمیباجبنواعقےہ۔ہیزتنیاوروخوصبریت‬
‫ںیمدورسیامعروتںرپوفتیقراتھکےہ۔اسکدویاروںرپرطحرطحکراگنریاوراقنایشںںیھت۔ارھبےوہےئ‬
‫وھپلداھکیےئےئگےھت۔نجدرایمنفلتخمونعےکاجونررظنآےتےھت۔اساسیندہعکایداگروںںیمدنچآدکشتے‬
‫فلتخماقمامترپدایتسبوہےئیہنجاکذترکہرعیباتکوبںںیمایکایگےہ۔‬

‫اساسیندہعےکومنونںںیمبسےساشدنارشقنرمتسںیماسدہعےکاستانمرظیہ۔‪،‬نجںیموچاھتزایدہامہےہ۔اشہ‬
‫زبنیطنوارٹلنیکرگاتفریاوراپریساپسہکربرتیداھکیئئگےہ۔اسکولحاسرےھٹیتنیپٹفیبملاوروسہلٹفوچڑیاور‬
‫پسیلٹفدنلبےہ۔اسںیمرمکیحاشوپروکاحلصےہ۔سجےکاسےنمرویمابداشہاوررسدارےکھجوہےئیہ۔دورسی‬
‫نیتویتختںںیمڑلایئکرپوجشانمرظیہ۔اکییتخترپوساروںوکداھکیایایگےہ۔نجںیمےساکیاتجےلراہےہاوردورسا‬
‫دےراہےہےکآاثریہوجویانیناستخےکیہ۔اطقاشبنککایداگردورحماوبںرپلمتشمےہ۔وجرکامناشہےکذندکی‬
‫اٹچونںوکرتاشرکانبیئںیئگیہ۔انںیمڑبیرحمابسیت‪30‬ٹفاویچنےہ۔رحماوبںےکرگدربہتسجاکریےکدنچومنےنیہ۔‬
‫اکیرظنمںیماکیوساراکشقنےہ‪،‬وجوخداورزرہےنہپوہےئےہ۔دورسےںیماکیاکشراگہکلیصفتےہ‪،‬اہجںابداشہرسخو‬
‫سیگ‬
‫رپوزیوگررخ‪،‬ابرہ ھےاوررہنےکاکشرںیموغشملےہ۔المزنیماہویھتںرپوساراہاکنرکرےہیہ۔اکیہگجولگرہنکاھکل‬
‫ااتررےہیہ۔اورانوکاووٹنںرپالدرےہیہ۔دورسیہگجوعرںیتاسزرپاگرہیہاوروخایشںانمرہیہ۔ایسرطحرسیتا‬
‫رظنمےہسجںیمدرایاورویتشکںوکداھکیایایگےہ۔ابداشہاکییتشکںیموسارریتادنازیےکوجرہداھکراہےہ۔گنسرتایشےکاس‬
‫رطحےکومنےندورسیوہگجںرپیھبےتلمیہ۔رگمریحتےہانںیمےمسجماشلمںیہنیہ۔اساسوینںکامعمریاخصلاریاین‬
‫ںیہنہکلبانرپویانیناورروںیماکرہگاارثےہ۔ارگہچاوہنںےنانےکدرایمنںیماکیاخصرطبدیپارکےنکوکششکاانپاکی‬
‫اگلادنازدیپارکےنکوکششکےہ۔‬
‫امتموشیپںںیمزراتعاکہشیپاریاوینںےکذندکیبسےسوبقملاوروبحمباھت۔ہیاکیذمیبہہشیباھت‪،‬ےسجزرتشتےنابمرک‬
‫اتبایاھتاورولوگںوکاسوکاایتخررکےنکڈہاتیکیھت۔وچہکندنیوداینکدوتلااصحنراسرپاھت‪،‬اسےلےاسوکرتیقدےنی‬
‫کاخرطوخاہوکششکئگ۔کلمدرایؤںکیمکیھتاسےکےلےاکرزینیہنیاظنمےکذرہعیوپراایکایگ۔ابووجداساتیمہےک‬
‫اساسیندہعاکزریعاظنمدورسےوکلمںےسفلتخمںیہناھت۔زنیمڑبےڑبےزدنیماراوراجریگداروںےکدرایمنںیمیٹبوہیئ‬
‫یھت‪،‬نجرپانوکاماکلہنوقحقاحلصےھت۔وہوکحتموکرقمراگلنادارکےکامتماومرےسآزادوہاجےتےھت۔انزنیموکآابد‬
‫رکےنےکےلےالغومںاوراہرویںاکاکیہقبطوموجداھت‪،‬وجدامئوطررپانےسواہتسبوہےنےکابووجداسےسدیفتسموہےناک‬
‫وکیئقحںیہنراتھکاھت‪،‬رصفزدنہرےنہےکےلےہھچکادنوہتخاحلصوہاجاتاھت۔اساسیندہعںیماسہقبطکاحتلزمدی‬
‫رخابوہئگیھت۔ہیوہجےہبجابقدےکدہعںیماقبطیتشکمشکوہیئاورزمدکےنارتشاتیکاکرعنہدنلبایک۔اسحتکیےن‬
‫ونیشوانےکدہعںیموخانفکلکشاایتخررکیلیھت۔اتمہہیحتکیاکایمبںیہنوہیکس۔‬

‫اساسیندہعںیماہجںدورسےوبعشںوکرتکوہیئواہںتعنصواجترتوکیھبآےگڑبےنھاکومعقالم۔کلمےکادنروصختیص‬
‫ےکاسھتزلفیئاورابدنفیگےکڑبےڑبےاکراخےناقمئوہےئ‪،‬نجاکاملدورسےوکلمںوکربآدمایکاجاتاھت۔اساسیندہعےک‬
‫رفنیئواطیئرظوفًالثماقب‪،‬یپےل‪،‬دلگان‪،‬آاتفہب‪،‬اجماورفلتخموعضکرصاایحںاکیفدعتادںیمدایتسبوہیئیہ۔انںیم‬
‫ضعباسدہاورضعبدلگاروشقنمیہضعباچدنیےکربونتںرپوسےناکاکمےہ۔زلفیئےکاسھتاپرہچابینوکیھباسدہعںیماکیف‬
‫رتیقوہیئ۔دابی‪،‬رحریوخمکاباوردورسےرمشیرثکتےسےنباجےنےگلاوراسرطحداینےکنیسحاسامنےکےیلاریانوک‬
‫دامئرہشتاحلصوہئگ۔االسیماتروخیںںیمانسیفنآرایشیوزابییشئاسامنکلیصفتیتلمےہ‪،‬وجاملسمونںوکحتفاریانےس‬
‫اہھتاگلاھت۔اساسیندہعںیمتعنصورحتفکرتیقےساجترتوکزمدیرفوغاحلصوہااوروخداریانسیفناوریتمیقاسامنربآدم‬
‫رکےناگل۔رھپیھبوہاسدیمانںیمدورسوںےستقبسےلںیہنےکس۔رھپیھبرحبیاجترتاوراہجزراینوکرتیقدےنیکوکشش‬
‫کںیئگ۔اساسینابداشوہںےکےکسزایدہرتاچدنیےکےھت۔رگماوہنںےنوسےناوراتےبنےکےکسیھباجریےیکانےکالطیئ‬
‫ےکسرویمالطیئوکسںکرطحےھت۔انےکوکسںںیماکیرطفرمکحاونںکںیلکشاوردورسیرطفآشتدانکلکششقن‬
‫وہیتیھت۔‬