International Journal of Innovative Research and Scientific Studies, 3 (4) 2020, Pages: 168-177

Received 01 August 2020

Accepted 13 October 2020
Available online 30 October 2020

ISSN: 2617-6548

www.ijirss.com

Research Article
.[9,’p.pl,=

Assessing the role of media in crisis management in Afghanistan: A case study of

crisis caused by coronavirus outbreak

Muhammad Ragheb Eftikhari

Department of Journalism, Social Sciences Faculty, Jawzjan University, Jawzjan, Afghanistan

Abstract
This study evaluated the relationship between media use and citizens' awareness of coronavirus. The method of this
research was quantitative-survey, and the data collection tool was a questionnaire. The sample size was 383 people
and determined using the Cochran's formula. The questionnaire was distributed online and conducted within 30
days from the 3rd April to the 3rd May of 2020. SPSS software was used to analyze the data. The statistical
population of the study was Facebook users. In the present study, the independent variable was media use and the
dependent variable was the level of public awareness in three dimensions; awareness, speed of information and
fading of traditional beliefs have been measured. Findings showed that the media, especially Facebook, due to the
characteristics of availability, decentralization, time and frequency, as well as the role of awareness and information
in crisis control and management has been impressed in Afghanistan. Based on the results, the first and second
hypotheses of the research that there is a relationship between access to media and high level of awareness as well
as the relationship between access to media and increasing the speed of information are confirmed, but the third
hypothesis due to the low intensity of the relationship between its variables was somewhat ruled out.

Keywords: Media, Facebook, Crisis Management, Coronavirus

*Corresponding author:
E-mail addresses: mr.eftikhari@gmail.com

This is an open-access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 International License., which permits
unrestricted use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author and source are credited.
 ‫‪International Journal of Innovative Research and Scientific Studies, 3 (4) 2020, Pages: 168-177‬‬
‫‪Received 01 August 2020‬‬
‫‪Accepted 13 October 2020‬‬
‫‪Available online 30 October 2020‬‬

‫‪ISSN: 2617-6548‬‬

‫‪www.ijirss.com‬‬

‫مقاله تحقیقی‬

‫ارزیابی نقش رسانهها در زمینهی مدیریت بحران در افغانستان‬

‫(مورد مطالعه؛ بحران ناشی از شیوع ویروس کرونا)‬

‫محمد راغب افتخاری‬

‫دیپارتمنت ژورنالیزم‪ ،‬دانشکده علوم اجتماعی‪ ،‬دانشگاه جوزجان؛ جوزجان‪ ،‬افغانستان‬

‫خالصه‬
‫در این تحقیق به ارزیابی رابطه میان استفاده از رسانهها با آگاهی شهروندان در رابطه با ویروس کرونا پرداخته شده است‪ .‬روش این پژوهش کمی‬
‫‪ -‬پیمایشی و ابزار گردآوری دادهها پرسشنامه است‪ .‬حجم نمونه ‪ 383‬نفر و با استفاده از فورمول کوکران مشخص شده است‪ .‬پرسشنامه بصورت‬
‫آنالین توزیع شد و در مدت ‪ 30‬روز از تاریخ ‪ 15‬حمل سال ‪ 1399‬الی تاریخ ‪ 15‬ثور همین سال انجام شده است‪ .‬برای تحلیل دادهها از نرم افزار‬
‫‪ SPSS‬استفاده شده است‪ .‬جامعه آماری این تحقیق را کاربران فیسبوک تشکیل می دهند‪ .‬در پژوهش حاضر متغیر مستقل استفاده از رسانه و متغیر‬
‫وابسته میزان آگاهی مردم است که در سه بعد؛ میزان آگاهی‪ ،‬سرعت اطالعرسانی و کمرنگ شدن باورهای سنتی مورد سنجش قرار گرفته است‪.‬‬
‫یافتهها نشان میدهد‪ ،‬رسانهها به ویژه فیسبوک با توجه به ویژگیهای در دسترس بودن‪ ،‬عدم تمرکز‪ ،‬فرازمان و فرامکان بودن و نیز نقش آگاهی‪-‬‬
‫دهی و اطالعرسانی که دارد در کنترول و مدیریت بحران در افغانستان موثر بوده اند‪ .‬براساس نتایج بدستآمده‪ ،‬فرضیههای اول و دوم پژوهش‬
‫مبنی بر وجود رابطه میان دسترسی به رسانه و بلند بودن میزان آگاهی و همچنین رابطه میان دسترسی به رسانه و افزایش سرعت اطالعرسانی‬
‫تأیید‪ ،‬اما فرضیه سوم که مبتنی بر موجودیت رابطه میان دسترسی به رسانه و کمرنگ شدن باورهای سنتی است با توجه به پایین بودن شدت رابطه‬
‫بین متغیرهای آن تا حدودی رد شد‪.‬‬

‫کلمات کلیدی‪ :‬رسانه‪ ،‬فیسبوک‪ ،‬مدیریت بحران‪ ،‬ویروس کرونا‬

‫است‪ ،‬اما با آنهم در یک جمع بندی کلی از تعارف مطرح شده میتوان‬ ‫‪ .1‬مقدمه‬
‫بحران را متراف با رخداد غیرمنتظره‪ ،‬تغییر ناگهانی‪ ،‬اوضاع دشوار‪،‬‬
‫بحران وضعیت غیرعادی‪ ،‬وقوع حوادث غیرمترقبه و بروز‬
‫وضع غیرعادی‪ ،‬آشفتگی‪ ،‬تهدید تعادل و منافع‪ ،‬کاهش کنترل و تغییر‬
‫ناهنجاری است‪ .‬بحران یعنی بروز یک آشفتگی یا پریشانی و یا اختالل‬
‫روابط عادی خواند [‪ .]1‬زندگی بشر در طول تاریخ دستخوش‬
‫فزیکی و روانی ناگهانی و شدید که روند و سیر وضع عادی را به هم‬
‫نابسامانیها‪ ،‬حوادث و نامالیمات زیادی بوده است‪ .‬انسانها همواره‬
‫میریزد‪ .‬اگر چه تا کنون تعریف جامع و واحدی از بحران ارائه نشده‬
‫شاهد گونههای مختلف بحرانهای طبیعی و غیر طبیعی ناشی از وقوع‬

‫‪*Corresponding‬‬ ‫‪author:‬‬
‫‪E-mail addresses: mr.eftikhari@gmail.com‬‬

‫‪This is an open-access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 International License., which permits‬‬
‫‪unrestricted use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original author and source are credited.‬‬
 ‫‪M.R. Eftikhari‬‬ ‫‪International Journal of Innovative Research and Scientific Studies, 3 (4) 2020, Pages: 168-177‬‬

‫آنها از نظر هدف کاربردی و از نظر روش‪ ،‬توصیفی است‪ .‬جامعه‬ ‫حوادث پیشبینی نشده بوده اند‪ .‬بحرانهای غیرطبیعی همچون جنگها‪،‬‬
‫آماری شهر تهران است‪ .‬نتایج تحقیق آنها نشان داد که شبکههای‬ ‫کشمکشهای سیاسی‪ ،‬خیزشها و تظاهرات‪ ،‬انقالبها و نیز بحرانهای‬
‫اجتماعی مجازی در ایجاد بحرانهای اجتماعی نقش مستقیم دارند و در‬ ‫طبیعی چون سیالب‪ ،‬زلزله و زمینلرزه‪ ،‬خشکسالی‪ ،‬آلودگی و ظهور‬
‫این راستا برنامهریزی برای مدیریت این شبکهها به ویژه برای پلیس‬ ‫و بروز امراض ساری مانند؛ طاعون‪ ،‬وبا‪ ،‬انفالنزا‪ ،‬سارس‪ ،‬میرس‪،‬‬
‫ضروری دانسته شده است [‪.]3‬‬ ‫ایبوال و اینک ویروس مهلک و کشنده کرونا در دورههای مختلف‬
‫تاریخی جریان عادی و نورمال زندگی انسانها را مختل کرده است‪.‬‬
‫البرزی دعوتی و همکاران (‪ )1396‬در پژوهشی با عنوان "نقش‬
‫بنابراین بحرانها جزء جداییناپذیر حیات اجتماعی جوامع انسانی به‬
‫رسانههای جمعی در هدایت افکارعمومی در مواجهه با مخاطرهی آبی"‬
‫حساب میآیند‪ ،‬اما آنچه مهم است مدیریت آنها است‪ .‬مدیریت بحران‬
‫نشان داد که ایران در حوزه آب در مرحله مخاطره قرار دارد و به‬
‫مجموعه عواملی هستند که برای مقابله با بحرانها و کاهش صدمات‬
‫مرحله بحران نرسیده است؛ بنابراین در این مقطع زمانی‪ ،‬نقش رسانه‪-‬‬
‫طراحی شده باشد [‪ .]2‬با مدیریت درست و به موقع بحرانها‪ ،‬میتوان‬
‫های جمعی بسیار پراهمیت است‪ .‬رسانههای جمعی در مرحله مخاطره‪،‬‬
‫آنها را مهار و به فرصت تبدیل کرد‪ .‬یکی از ابزارهای مناسب برای‬
‫سه وظیفه مهم دارند‪ :‬پیشگیری‪ ،‬آمادگی و پیشبینی‪ .‬براساس یافتههای‬
‫مدیریت بحران در جامعه رسانه است‪ .‬رسانهها با توجه به ظهور گونه‪-‬‬
‫این تحقیق؛ در مرحله پیشگیری رسانههای جمعی میتوانند فرهنگ‪-‬‬
‫های جدید وسایل ارتباطی و رسانهها از جمله اینترنت و رسانههای‬
‫سازی‪ ،‬آموزش‪ ،‬نظارت و مطالبهگری را در دستور کار قرار دهند‪.‬‬
‫آنالین و نیز نقش موثری که این وسایل در امر اطالعرسانی و آگاهی‪-‬‬
‫در مرحله آمادگی‪ ،‬آنها میتوانند همبستگی اجتماعی را با آموزش‬
‫دهی دارند میتوانند ما را در راستای مدیریت بحرانها و از جمله‬
‫صحیح به شهروندان تعمیق دهند و در مرحله پیشبینی نیز میتوانند به‬
‫بحران جدید ناشی از گسترش ویروس کرونا کمک کنند‪ .‬دسترسی‬
‫آگاهسازی مخاطبان در خصوص مخاطرات منابع آبی کشور مبادرت‬
‫همگانی به رسانههای جدید و اینترنت کار را سادهتر از گذشته کرده‬
‫ورزند [‪ .]4‬بوباکر تراوره و همکاران (‪ 2018‬میالدی) در تحقیقی با‬
‫است‪ .‬در حال حاضر اطالعات و اخبار در انحصار فرد یا افراد خاص‬
‫عنوان "خدامات نرمافزاری برای حمایت از مدیریت بحران از راه‬
‫نیست‪ ،‬بلکه تمام شهروندان هم دسترسی به اطالعات دارند و هم می‪-‬‬
‫دور" در پی یافتن تکنیکهای جدید برای مدیریت بحران بودند‪ .‬هدف‬
‫توانند اطالعات را در اسرع وقت همرسانی و نشر کنند‪ .‬ظهور‬
‫آنها تشخیص یک کارشیوه جدید و مؤثر در امر مدیریت بحران از راه‬
‫تکنولوژیهای جدید رسانهای و دسترسی گسترده مردم به این‬
‫دور است‪ .‬در نهایت آنها دریافتند که برای مدیریت بحران از راه دور‬
‫تکنولوژیها باعث ایجاد روزنامهنگاری شهروندی و پخش و نشر‬
‫باید با سه فاز تعریف بحران‪ ،‬تجزیه بحران و سرانجام مدیریت عمل‬
‫اخبار و اطالعات بدون هرنوع فیلتر و سانسور شده است‪ .‬این مساله‬
‫شود [‪.]5‬‬
‫در کنار مشکالتی که ممکن است بوجود آورده باشد یا بیاورد‪ ،‬حسن و‬
‫خوبیهایی هم دارد‪ .‬از جملهی این خوبیها یکی هم بلند رفتن سرعت‬
‫خرسند و تلخایی علیشاه (‪ )1395‬در تحقیقی با عنوان "طراحی‬
‫اطالعرسانی و نشر به موقع اخبار است‪ .‬اینکه رسانهها در افغانستان‬
‫مدل بومی مدیریت ارتباطات بحران در شهر تهران" به دنبال مدلی‬
‫چقدر خوب عمل کرده اند و چه اندازه بر جریان تحوالت و بحرانها‬
‫برای تبیین مدیریت ارتباطات بحران در شهر تهران ارائه دهند تا بتواند‬
‫اثرگذار بوده اند و از جانب دیگر چقدر میتوانند در امر آگاهیدهی‬
‫در زمان شیوع بحران اقدامات ارتباطی موثر برای مخاطبان باشد‪.‬‬
‫نسبت به ویروس کرونا‪ ،‬مهار و مدیریت این بحران مهم و مؤثر باشند‬
‫برای دست یافتن به اهداف تحقیق از روش ترکیبی (تحقیق پیماشی و‬
‫مسالهی این پژوهش را شکل میدهد‪ .‬با توجه به اهمیت یافتن نقش‬
‫تکنیک دلفی) استفاده کرده اند‪ .‬نتایج تحقیق آنها نشان داد که کلیه بار‬
‫رسانهها در مدیریت بحران‪ ،‬تحقیقات زیادی در این زمینه انجام شده‬
‫عاملی متغیرهای مورد سنجش روی کارکردهای ششگانه رسانهای در‬
‫اند‪ .‬به چند مورد که به تازگی کار شده اند پرداختهایم‪.‬‬
‫مدیریت پیش از بحران (اطالعرسانی‪ ،‬آموزش‪ ،‬پایش و رصد محیطی‬
‫رسانه‪ ،‬ایجاد همبستگی عمومی و هدایت افکار عمومی و ارتباطی)‬
‫محمدی و همکاران (‪ )1396‬در تحقیقی با عنوان "نقش شبکههای‬
‫معنادار بوده اند‪ .‬همچنین بر طبق اطالعات کسب شده کلیه بارعاملی‬
‫اجتماعی مجازی در ایجاد بحرانهای اجتماعی) به دنبال تبیین نقش‬
‫متغیرهای مورد سنجش روی الزامات ششگانه رسانهها برای مدیریت‬
‫شبکههای اجتماعی مجازی در ایجاد بحرانهای اجتماعی بودند‪ .‬تحقیق‬
‫‪170‬‬
 ‫‪M.R. Eftikhari‬‬ ‫‪International Journal of Innovative Research and Scientific Studies, 3 (4) 2020, Pages: 168-177‬‬
‫آن و آمادگی برای مقاله با آن بپردازند [‪ .]10‬صلواتیان (‪ )1389‬در‬
‫تحقیقی با عنوان "بررسی نقش رسانهها در مدیریت بحران" به‬
‫ارزیابی نقش رسانههای جمعی در مدیریت مرحله پیش از بحران‬
‫پرداخته و براساس مدل پروانهای نقش رسانهها در مدیریت بحران‪،‬‬
‫متناسب با وظایف سه گانه مدیریت پیش از بحران یعنی پیشبینی‪،‬‬
‫پیشگیری و آمادگی‪ ،‬کارکردهای پنجگانه رسانهها شامل رصد و پایش‬
‫محیط‪ ،‬آموزش‪ ،‬هدایت افکارعمومی‪ ،‬اطالعرسانی و ایجاد همبستگی‬
‫عمومی را تبیین کرده است‪ .‬نتایج این تحقیق نشان میدهد که رسانهها‬
‫همزمان میتوانند برای مدیریت بحران تالش کرده و شرایط بحرانی را‬
‫کاهش داده و یا محو کنند و هم میتوانند بحرانساز بوده و بحرانهای‬
‫بسیار شدیدی ایجاد کند [‪ .]11‬مشخص کردن میزان تأثیرگذاری رسانه‪-‬‬
‫ها باالی مردم‪ ،‬ارزیابی نقش رسانهها در امر مدیریت بحران‪ ،‬روشن‬
‫شدن نقش رسانهها در امر آگاهیدهی و توجیه افکار عمومی و در‬
‫نهایت بیان اهمیت استفاده مفید و مؤثر از رسانه در مراحل پیش از‬
‫بحران‪ ،‬حین بحران و پس از بحران اهداف این پژوهش را شکل می‪-‬‬
‫دهند‪.‬‬
‫هدف و غیره و نیز در بخش عوامل اختصاصی؛ به کارگیری سعه‬
‫‪ .2‬فرضیههای تحقیق‬
‫به نظر میرسد بین دسترسی به رسانهها و بلند بودن میزان‬
‫آگاهی از خطرات ویروس کرونا رابطه وجود دارد‪.‬‬
‫به نظر میرسد بین دسترسی به رسانهها از جمله اینترنت و‬
‫شبکههای مجازی مانند فیسبوک و بلند رفتن سرعت اطالعرسانی و‬
‫آگاهی مردم نسبت به بحران پیشآمده ناشی از همهگیر شدن ویروس‬
‫کرونا رابطه وجود دارد‪.‬‬
‫به نظر میرسد میان دسترسی به رسانهها و کاهش باورهای‬
‫سنتی نسبت به شیوع بیماریها از جمله ویروس کرونا رابطه وجود‬
‫دارد‪.‬‬
‫های جمعی به عنوان قدرتمندترین ابزار مدیریت افکار عمومی در‬
‫‪ .3‬اهمیت و ضرورت تحقیق‬
‫میتوان با مدیریت درست و به موقع‪ ،‬بحرانها‪ ،‬چالشها را به‬
‫فرصت تبدیل کرد‪ .‬بحران پیشآمدهی ناشی از همهگیر شدن ویروس‬
‫کرونا اگر مدیریت نشود فاجعه انسانی رخ خواهد داد‪ .‬یکی از راههای‬
‫مهم و مؤثر مدیریت بحران در عصر کنونی استفاده از رسانهها است‪.‬‬
‫با اطالعرسانی دقیق توسط انواع مختلف رسانهها میتوان دامنه‬
‫گسترش و سرعت سرایت ویروس را کاهش داد‪ .‬عدم آگاهی نسبت به‬
‫‪171‬‬
‫اثربخش بحران (الزامات مدیریتی‪ ،‬الزامات نیروهای رسانه‪ ،‬الزامات‬
‫ساختاری ارتباطات‪ ،‬ویژگی مخاطبمحور بودن ارتباطات‪ ،‬مطالعات‬
‫زمینهای و پاسخگویی) معنادار بوده اند [‪ .]6‬بردبار و همکاران‬
‫(‪ )1395‬در تحقیقی با عنوان "رسانههای اجتماعی و مدیریت بحران"‬
‫به ارزیابی نقش تلفنهای همراه هوشمند در کنشگری و مدیریت‬
‫بحرانها از طریق رسانههای اجتماعی پرداخته اند‪ .‬آنها دریافتند که‬
‫انتشار اطالعات از طریق رسانههای اجتماعی ابزارهای موثری برای‬
‫ارائه اطالعات قابل اعتماد به سرعت بین مردم برای آماده ساختن بهتر‬
‫مردم برای واکنش به بحران ایجاد شده است و نیز اثربخشی به میزان‬
‫دسترسی ونفوذ رسانههای اجتماعی فنی با توجه به فاکتورهایی مانند‬
‫تحصیالت‪ ،‬سن‪ ،‬زبان وفرهنگ وابسته است [‪.]7‬‬
‫نجاتبخش اصفهانی و باقری (‪ )1394‬در تحقیقی با عنوان "نقش‬
‫رسانههای جمعی در پیشگیری از بحرانها" در یافتن راهکارهای‬
‫مناسب برای پیشگیری و مقابله با بحران بودند‪ .‬روش تحقیق آنها کمی‬
‫است و برای تحلیل دادهها از ‪ SPSS‬استفاده شده است‪ .‬نتایج تحقیق آن‪-‬‬
‫ها نشان میدهد که دو بخش عوامل عمومی مانند؛ برنامهریزی و تعیین‬
‫صدر و حلم و بردباری‪ ،‬جلوگیری از شتابزدگی و غیره و نیز استفاده‬
‫مفید و مؤثر از رسانه برای کنترول افکار و کاهش شایعه و اطالع‪-‬‬
‫رسانی به موقع در مقابله با بحرانها مهم و مؤثر هستند [‪ .]8‬فینر و‬
‫سیویک (‪ )2015‬در پژوهشی با عنوان "نقش رهبری در مدیریت‬
‫بحران" به ارزیابی نقش رهبری و بخشهای اجرایی در مدیریت‬
‫بحران پرداخته اند‪ .‬یافتههای تحقیق آنها نشان داد که در زمینهی‬
‫رهبری بحرانها در کنار سایر عوامل‪ ،‬رسانهها هم در جهت تسریع‬
‫بحران و هم در مدیریت آن نقش مؤثر داشته اند [‪ .]9‬روشندل اربطانی‬
‫و صلواتیان (‪ )1389‬در تحقیقی با عنوان "طراحی مدل نقش رسانه‪-‬‬
‫های جمعی در مدیریت مرحله پیش از بحران" به بررسی نقش رسانه‪-‬‬
‫مدیریت مرحلهی پیش از بحران و رسیدن به مدلی در این خصوص‬
‫پرداخته اند‪ .‬در این تحقیق از روش کیفی و بر مبنای "مدل پروانهای‬
‫نقش رسانهها در مدیریت مرحله پیش از بحران" استفاده شده و ابزار‬
‫جمعآوری دادهها مصاحبه عمیق است‪ .‬یافتههای تحقیق آنها نشان می‪-‬‬
‫دهد که رسانهها میتوانند در مدیریت مرحلهی پیش از بحران نقش به‪-‬‬
‫سزایی داشته باشند‪ .‬بنابراین توصیه آنها این است که با عمل براساس‬
‫مدل که آنها ارائه کرده اند به پیشبینی به موقع بحران‪ ،‬پیشگیری از‬
 ‫‪M.R. Eftikhari‬‬ ‫‪International Journal of Innovative Research and Scientific Studies, 3 (4) 2020, Pages: 168-177‬‬

‫تر ارزیابی میشود [‪ .]14‬همین امر سبب میشود که رسانهها حتی در‬
‫تعیین سیاست دولتها در قبال بحرانها اثرگذار باشند [‪ .]15‬عوامل و‬
‫بازیگران زیادی در پشت پرده تحواالت اجتماعی و بحرانهای ناشی‬
‫از این تحواالت نقش دارند‪ .‬مردم‪ ،‬گروههای اجتماعی و فرهنگی‪،‬‬
‫نهادهای مختلف دولتی و بین المللی و از جمله سازمانهای رسانهای‬
‫بازیگران این عرصه هستند‪ .‬شاید بتوان گفت که رسانهها مهمترین و‬
‫اثرگذارترین بازیگر این عرصه هستند و نقش مهمی بر عهده دارند‪.‬‬
‫البته این نقش میتواند هم در راستای بحرانسازی و هم در زمینهی‬
‫بحرانزدایی باشد‪ .‬بدین معنا که همانقدر که رسانهها میتوانند ابزاری‬
‫در خدمت بحرانزدایی و کاهش اثرات بحران باشند‪ ،‬به همان پیمانه یا‬
‫شاید بیشتر از آن میتوانند ابزاری بحرانساز و تشدیدکننده بحران‬
‫باشند [‪ .]16‬رسانهها در هر سه مرحله پیش از بحران‪ ،‬حین بحران و‬
‫پس از بحران با توجه به نقش اطالعرسانی و آگاهیدهی که دارند‪،‬‬
‫میتواند در زمینه مدیریت بحران اثرگذار باشند‪ .‬رویکردهای مختلفی‬
‫مانند رویکردهای بحرانگریزی‪ ،‬بحرانستیزی و در نهایت رویکرد‬
‫بحرانپذیری و چهار راهبرد عملی؛ افنعالی‪ ،‬واکنشی‪ ،‬فعال و راهبرد‬
‫فوق فعال نیز در مواجهه با بحران در برابر رسانهها وجود دارد‪.‬‬
‫دهی‪ ،‬اطالعرسانی‪ ،‬تبلیغات‪ ،‬اقناع افکار عمومی‪ ،‬ارتباط میان دستگاه‪-‬‬
‫‪ .4‬روش تحقیق‬
‫روش این پژوهش کمی و ابزار گردآوری دادهها پرسشنامه است‪.‬‬
‫جامعه آماری این تحقیق کاربران فیسبوک در افغانستان هستند که‬
‫براساس آمار سایت آمار جهانی اینترنت ‪ 2.5‬میلیون تن پیشبینی شده‬
‫است‪ .‬حجم نمونه ‪ 383‬نفر با استفاده از فورمول کوکران مشخص شد و‬
‫پرسشنامه بصورت آنالین توزیع شده است‪ .‬در تحقیقات حوزه علوم‬
‫انسانی برای اینکه نمیتوان تمام افراد یک کشور‪ ،‬یک والیت‪ ،‬یا یک‬
‫منطقه را به عنوان نمونه مورد آزمایش قرار داد بنابراین یک حجم‬
‫معین به عنوان حجم نمونه مشخص میشو‪ .‬از آنجایی که حجم نمونه را‬
‫نمیتوان بصورت دلبخواه تعیین کرد و هرکس باب میل خودش‬
‫تعدادی پرسشنامه توزیع کند‪ ،‬بنابراین از فورمول کوکران برای تعیین‬
‫حجم نمونه استفاده میشود طوری که روایی و پایایی یا اعتبار تحقیق‬
‫تضمین شود‪ .‬این پژوهش در مدت یک ماه از تاریخ ‪ 15‬حمل سال‬
‫‪ 1399‬تا تاریخ ‪ 15‬ثور همین سال انجام شده و برای تحلیل دادهها از‬
‫نرم افزار ‪ SPSS‬استفاده شده است‪.‬‬
‫را میزان توجه رسانهها مشخص میکنند‪ .‬به این معنا که هرچقدر‬
‫رسانهها به یک بحران بیشتر توجه کنند‪ ،‬آن بحران مهمتر و خطرناک‪-‬‬
‫نقش رسانهها در مدیریت بحران از یک طرف و سنجش سطح‬
‫تأثیرگذاری رسانهها در توجیه افکار عمومی از جانب دیگر اهمیت‬
‫انجام این تحقیق را بیشتر از پیش میکند‪.‬‬
‫‪ 1.3‬اهمیت و نقش ارتباطات و رسانهها در مدیریت بحران‬
‫رسانهها بخصوص با توجه به ظهور تکنولوژیهای جدید‬
‫ارتباطی‪ ،‬وسایل مهم در امر اطالعرسانی به حساب میآیند‪ .‬امروزه‬
‫مردم در رابطه با تحوالت‪ ،‬رخدادها و وقایع مختلف محیط و ماحول‬
‫خویش از طریق رسانهها با خبر میشوند‪ .‬در عصر حاضر نقش و‬
‫اثرگذاری رسانهها در امر تشکیل و توجیه افکار عمومی از کسی‬
‫پوشیده نیست‪ .‬در جهان پرتالطم و در همپیوسته امروز‪ ،‬ارتباطات و‬
‫نقش آن در مدیریت بحران اهمیتی مضاعف یافته است‪ .‬ارتباطات‪ ،‬نقش‬
‫مهمی در اجرای وظایف مدیریتی ایفام میکند‪ .‬این نقش در مدیریت‬
‫بحران اهمیتی دو برابر پیدا میکند‪ .‬برای اینکه از میان وظایف‬
‫مدیریت بحران‪ ،‬نظارت‪ ،‬کنترل‪ ،‬هماهنگی‪ ،‬هدایت و رهبری به شدت‬
‫متاثر از فرایندهای ارتباطی هستند و نیز موفقیت در امر مدیریت‬
‫بحران وابسته به فرایند ارتباطات است‪ .‬اقداماتی مانند ایجاد خط فرمان‪-‬‬
‫های و سازمانهای مختلف در حین بحران به ابزار ارتباط‪ ،‬رسانه و‬
‫محتوای ارتباط وابسته است [‪ .]12‬بدون تردید نه تنها که انجام وظایف‬
‫مدیریت بحران به وجود اطالعات درست‪ ،‬کامل و به موقع وابسته‬
‫است‪ ،‬بلکه با بلند رفتن اطالعات جامعه‪ ،‬خطرات و ظرفیت خرابی‬
‫بحران را نیز کاهش خواهد داد‪ .‬وسایل ارتباط جمعی در جامعه می‪-‬‬
‫تواند به مثابه منبع قدرت عمل کنند‪ .‬نقش واسطهگری این وسایل بین‬
‫افکار عمومی و حاکمیت و همچنین گستره انبوه مخاطبان و نیاز آنان به‬
‫اطالعات به اشکال گوناگون متن‪ ،‬صوت‪ ،‬تصویر و یا ترکیبی از همه‪-‬‬
‫ی آنها‪ ،‬قدرت تاثیرگذاری رسانه را میان اعضای جامعه به شدت‬
‫افزایش داده است [‪ .]13‬بنابر همین ویژگیها نمیتوان نقش رسانهها را‬
‫در تحوالت‪ ،‬کشمکشها و بحرانهای مختلف سیاسی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬طبیعی‬
‫و غیره نادیده گرفت‪ .‬با آنکه رسانهها به تنهایی نمیتوانند افکار‬
‫عمومی را توجیه کنند‪ ،‬اما میتوان به عنوان یکی از عوامل شاید هم‬
‫یکی از مهمترین عوامل در این زمینه بر شمرد‪ .‬تا آنجا که در قرن‬
‫بیست و یکم یکی از معیارها برای ارزیابی اهمیت و بزرگی بحرانها‬

‫‪172‬‬
 ‫‪M.R. Eftikhari‬‬ ‫‪International Journal of Innovative Research and Scientific Studies, 3 (4) 2020, Pages: 168-177‬‬

‫ارائه کرده اند‪ .‬از میان پاسخدهندگان ‪ 305‬نفر مرد است که‬ ‫‪ .5‬یافتهها و نتایج‬
‫(‪79.6‬درصدکل) و ‪ 78‬نفر زن که (‪ 20.4‬درصدکل) پاسخدهندگان را‬ ‫الف‪ -‬مشخصات پاسخگویان‬
‫تشکیل میدهند‪ .‬اینکه تعداد پاسخگویان مرد بیشتر از زنان است‪،‬‬ ‫‪ 1.5‬جنسیت پاسخگویان‬
‫ممکن دالیل متعدد وجود داشته باشد‪ .‬یکی از این دالیل میتواند حضور‬
‫جدول ‪ 1‬فراوانی آزمودنیها را براساس جنسیت نشان میدهد‪.‬‬
‫کمرنگ زنان در فعالیتهای اجتماعی در جامعه افغانستان و نیز‬
‫ارقام این جدول نشان میدهد که تعداد ‪ 383‬نفر در این پژوهش پاسخ‬
‫فعالیت کم آنها در فضای مجازی باشد‪.‬‬
‫جدول ‪ :1‬فراوانی آزمودنیها براساس جنسیت‪.‬‬

‫‪Frequency Percent‬‬ ‫‪Valid Percent‬‬ ‫‪Cumulative Percent‬‬

‫مرد‬ ‫‪305‬‬ ‫‪79.6‬‬ ‫‪79.6‬‬ ‫‪79.6‬‬
‫‪Valid‬‬ ‫زن‬ ‫‪78‬‬ ‫‪20.4‬‬ ‫‪20.4‬‬ ‫‪100.0‬‬
‫‪Total‬‬ ‫‪383‬‬ ‫‪100.0‬‬ ‫‪100.0‬‬

‫به کسانی است که درجه تحصیل شان دکتورا یا هم در جریان تحصیل‬ ‫‪ 2.5‬میزان تحصیالت پاسخگویان‬
‫در این مقطع هستند‪ .‬با آنکه پرسشنامه بصورت تصادفی توزیع شده‬
‫جدول شماره ‪ 2‬فراوانی پاسخگویان را بر اساس میزان تحصیالت‬
‫است‪ ،‬اما بیشترین تعداد پاسخدهندگان را جوانان و عمدتا دانشجویان‬
‫توضیح میدهد‪ .‬آمار جدول ذیل نشان میدهد که بیشترین رقم پاسخ‪-‬‬
‫تشکیل میدهند‪.‬‬
‫گویان (‪ 231‬نفر) مربوط به دانشجویان و کمترین رقم (‪ 8‬نفر) مربوط‬

‫جدول ‪ :2‬فراوانی پاسخگویان را بر اساس میزان تحصیالت‪.‬‬

‫‪Frequency‬‬ ‫‪Percent‬‬ ‫‪Valid Percent‬‬ ‫‪Cumulative Percent‬‬
‫متعلم‬ ‫‪46‬‬ ‫‪12.0‬‬ ‫‪12.0‬‬ ‫‪12.0‬‬
‫دانشجو‬ ‫‪231‬‬ ‫‪60.3‬‬ ‫‪60.3‬‬ ‫‪72.3‬‬
‫‪Valid‬‬ ‫لیسانس و ماستر‬ ‫‪98‬‬ ‫‪25.6‬‬ ‫‪25.6‬‬ ‫‪97.9‬‬
‫دکتور‬ ‫‪8‬‬ ‫‪2.1‬‬ ‫‪2.1‬‬ ‫‪100.0‬‬
‫‪Total‬‬ ‫‪383‬‬ ‫‪100.0‬‬ ‫‪100.0‬‬

‫‪ 156‬نفر مربوط به گروه قومی هزاره و کمترین رقم با ‪ 14‬نفر مربوط‬ ‫‪ 3.5‬قومیت پاسخگویان‬
‫به گروه قومی عربها میشود‪.‬‬ ‫جدول شماره ‪ 3‬فراوانی آزمودنیها را بر اساس قومیت نشان‬
‫میدهد‪ .‬دادههای این جدول نشان میدهد که بلندترین رقم پاسخگویان با‬

‫جدول ‪ :3‬فراوانی آزمودنیها را بر اساس قومیت‪.‬‬

‫‪Frequency‬‬ ‫‪Percent‬‬ ‫‪Valid Percent‬‬ ‫‪Cumulative Percent‬‬
‫تاجیک‬ ‫‪47‬‬ ‫‪12.3‬‬ ‫‪12.3‬‬ ‫‪12.3‬‬
‫هزاره‬ ‫‪156‬‬ ‫‪40.7‬‬ ‫‪40.7‬‬ ‫‪53.0‬‬
‫بلوچ‬ ‫‪28‬‬ ‫‪7.3‬‬ ‫‪7.3‬‬ ‫‪60.3‬‬
‫اوزبیک‬ ‫‪64‬‬ ‫‪16.7‬‬ ‫‪16.7‬‬ ‫‪77.0‬‬
‫‪Valid‬‬ ‫عرب‬ ‫‪14‬‬ ‫‪3.7‬‬ ‫‪3.7‬‬ ‫‪80.7‬‬
‫پشتون‬ ‫‪40‬‬ ‫‪10.4‬‬ ‫‪10.4‬‬ ‫‪91.1‬‬
‫سادات‬ ‫‪18‬‬ ‫‪4.7‬‬ ‫‪4.7‬‬ ‫‪95.8‬‬
‫ترکمن‬ ‫‪16‬‬ ‫‪4.2‬‬ ‫‪4.2‬‬ ‫‪100.0‬‬
‫‪Total‬‬ ‫‪383‬‬ ‫‪100.0‬‬ ‫‪100.0‬‬
‫‪173‬‬
 ‫‪M.R. Eftikhari‬‬ ‫‪International Journal of Innovative Research and Scientific Studies, 3 (4) 2020, Pages: 168-177‬‬

‫به والیت بلخ و پائینترین رقم پاسخگویان با ‪ 3‬نفر پاسخدهنده که ‪0.8‬‬ ‫‪ 4.5‬محل سکونت پاسخگویان‬
‫درصد کل آزمودنیها را تشکیل میدهند مربوط به والیت ننگرهار‬ ‫جدول شماره (‪ )4‬فراوانی آزمودنیها بر اساس محل سکونت را‬
‫میشود‪.‬‬ ‫توضیح میدهد‪ .‬دادههای این جدول نشان میدهد؛ بیشترین تعداد پاسخ‪-‬‬
‫گویان با رقم ‪ 148‬نفر که ‪ 37‬درصد کل پاسخدهندگان میشود مربوط‬

‫جدول ‪ :4‬فراوانی آزمودنی ها بر اساس محل سکونت‪.‬‬

‫‪Frequency‬‬ ‫‪Percent‬‬ ‫‪Valid Percent‬‬ ‫‪Cumulative Percent‬‬
‫کابل‬ ‫‪45‬‬ ‫‪11.7‬‬ ‫‪11.7‬‬ ‫‪11.7‬‬
‫بلخ‬ ‫‪148‬‬ ‫‪38.6‬‬ ‫‪38.6‬‬ ‫‪50.4‬‬
‫جوزجان‬ ‫‪59‬‬ ‫‪15.4‬‬ ‫‪15.4‬‬ ‫‪65.8‬‬
‫تخار‬ ‫‪19‬‬ ‫‪5.0‬‬ ‫‪5.0‬‬ ‫‪70.8‬‬
‫فاریاب‬ ‫‪17‬‬ ‫‪4.4‬‬ ‫‪4.4‬‬ ‫‪75.2‬‬
‫بغالن‬ ‫‪12‬‬ ‫‪3.1‬‬ ‫‪3.1‬‬ ‫‪78.3‬‬
‫غزنی‬ ‫‪15‬‬ ‫‪3.9‬‬ ‫‪3.9‬‬ ‫‪82.2‬‬
‫سمنگان‬ ‫‪34‬‬ ‫‪8.9‬‬ ‫‪8.9‬‬ ‫‪91.1‬‬
‫‪Valid‬‬ ‫هرات‬ ‫‪7‬‬ ‫‪1.8‬‬ ‫‪1.8‬‬ ‫‪93.0‬‬
‫بامیان‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪94.0‬‬
‫دایکندی‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪95.0‬‬
‫سرپل‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪96.1‬‬
‫کندز‬ ‫‪8‬‬ ‫‪2.1‬‬ ‫‪2.1‬‬ ‫‪98.2‬‬
‫قندهار‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪1.0‬‬ ‫‪99.2‬‬
‫ننگرهار‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0.8‬‬ ‫‪0.8‬‬ ‫‪100.0‬‬
‫‪Total‬‬ ‫‪383‬‬ ‫‪100.0‬‬ ‫‪100.0‬‬

‫هرگاه شدت رابطه میان متغیرها از ‪ 0.6‬الی ‪ 0.8‬باشد رابطه قوی‪ ،‬اگر‬ ‫ب‪ -‬آزمون فرضیات‬
‫شدت رابطهی متغیرها از ‪ 0.4‬تا ‪ 0.6‬باشد رابطه متوسط‪ ،‬هرگاه شدت‬ ‫در آزمون فرضیههای تحقیق از آزمون ضریب همبستگی‬
‫رابطه ‪ 0.2‬تا ‪ 0.4‬باشد رابطه کم یا ضعیف و در نهایت هرگاه شدت‬ ‫پیرسون استفاده شده است‪ .‬ضریب همبستگی پیرسون برای آزمون و‬
‫رابطه بین متغیرها ‪ 0‬تا ‪ 0.2‬باشد در آن صورت متغیرها فاقد رابطه‬ ‫اثبات فرضیههای استفاده میشود که متغیرهای آنها از نوع پارامتری‬
‫هستند یا میان آنها رابطهی ناچیز وجود دارد که در آن صورت‬ ‫باشند‪ .‬بدین معنا که توزیع نورمال داشته باشند و در سطح فاصلهای‪/‬‬
‫فرضیه رد میشود‪.‬‬ ‫نسبی باشند‪ .‬شیوه تفسیر شدت رابطه در همبستگی پیرسون طوری‬
‫است که هرگاه شدت رابطه از ‪ 0.8‬الی ‪ 1‬باشد رابطه بسیار قوی است‪،‬‬

‫جدول ‪ :5‬همبستگی بین آگاهی از کرونا با میزان دسترسی به رسانهها‪.‬‬

‫آگاهی از کرونا‬ ‫میزان دسترسی به رسانهها‬
‫‪Pearson Correlation‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪./86‬‬
‫آگاهی از کرونا‬ ‫)‪Sig. (2-tailed‬‬ ‫‪./027‬‬
‫‪N‬‬ ‫‪383‬‬ ‫‪383‬‬
‫‪Pearson Correlation‬‬ ‫‪./86‬‬ ‫‪1‬‬
‫میزان دسترسی به رسانهها‬ ‫)‪Sig. (2-tailed‬‬ ‫‪./027‬‬
‫‪N‬‬ ‫‪383‬‬ ‫‪383‬‬

‫‪174‬‬
 ‫‪M.R. Eftikhari‬‬ ‫‪International Journal of Innovative Research and Scientific Studies, 3 (4) 2020, Pages: 168-177‬‬

‫رسانهها مثبت است‪ .‬شدت همبستگی به دست آمده در حد باال است‪.‬‬ ‫آزمون همبستگی پیرسون نشان داد که بین آگاهی از کرونا با‬
‫نتایج نشان میدهد به هر اندازهی که دسترسی به رسانهها بیشتر باشد‬ ‫دسترسی به رسانهها رابطه معنیدار وجود دارد (‪n=383 ، p= ./027‬‬
‫آگاهی مردم در رابطه با کرونا افزایش مییابد (جدول ‪.)5‬‬ ‫و ‪ )r=. /86‬جهت رابطه بین آگاهی از ویروس کرونا با دسترسی به‬

‫جدول ‪ :6‬همبستگی بین افزایش سرعت اطالعرسانی در مورد ویروس کرونا با میزان دسترسی به رسانهها‬
‫میزان دسترسی به‬
‫افزایش اطالع رسانی در مورد کرونا‬
‫رسانهها‬
‫‪Pearson Correlation‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪./78‬‬
‫افزایش سرعت اطالعرسانی در‬
‫)‪Sig. (2-tailed‬‬ ‫‪./036‬‬
‫مورد کرونا‬
‫‪N‬‬ ‫‪383‬‬ ‫‪383‬‬
‫‪Pearson Correlation‬‬ ‫‪./78‬‬ ‫‪1‬‬
‫میزان دسترسی به رسانهها‬ ‫)‪Sig. (2-tailed‬‬ ‫‪./036‬‬
‫‪N‬‬ ‫‪383‬‬ ‫‪383‬‬

‫در حد باال است‪ .‬نتایج نشان داد‪ ،‬به هر اندازهی که دسترسی به رسانه‪-‬‬ ‫جدول ‪ 6‬آزمون همبستگی پیرسون را نشان داده که بین افزایش‬
‫ها زیاد باشد‪ ،‬سرعت اطالعرسانی و آگاهی مردم در پیوند به ویروس‬ ‫سرعت اطالعرسانی در مورد کرونا با میزان دسترسی به رسانهها‬
‫کرونا افزایش مییابد‪.‬‬ ‫رابطه معنیدار وجود دارد (‪ n= 383 ، p= ./036‬و ‪ )r=. /78‬جهت‬
‫رابطه بین افزایش سرعت اطالعرسانی در رابطه با ویروس کرونا با‬
‫میزان دسترسی به رسانهها مثبت است‪ .‬شدت همبستگی به دست آمده‬

‫جدول ‪ :7‬همبستگی بین کمرنگ شدن باورهای فرهنگی – سنتی (باورهای غلط نسبت به ویروس کرونا) با میزان دسترسی به رسانهها‪.‬‬
‫کمرنگ شدن ارزش های فرهنگی –سنتی‬ ‫میزان دسترسی به رسانهها‬
‫‪Pearson Correlation‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪-./057‬‬
‫کمرنگ شدن ارزشهای‬
‫فرهنگی –سنتی‬ ‫)‪Sig. (2-tailed‬‬ ‫‪./634‬‬
‫‪N‬‬ ‫‪383‬‬ ‫‪383‬‬
‫‪Pearson Correlation‬‬ ‫‪-./057‬‬ ‫‪1‬‬
‫میزان دسترسی به رسانه ها‬ ‫)‪Sig. (2-tailed‬‬ ‫‪./634‬‬
‫‪N‬‬ ‫‪383‬‬ ‫‪383‬‬

‫در افغانستان با وجود هشدارهای متعدد و مکرر وزارت صحت و‬ ‫جدول ‪ 7‬آزمون همبستگی پیرسون جهت آزمون رابطهی دو‬
‫نهادهای مسئول مبنی بر عدم تشکیل تجمعات‪ ،‬هنوز مساجد باز و‬ ‫متغیر کمرنگ شدن ارزشهای فرهنگی‪-‬سنتی (باورهای غلط نسبت به‬
‫جماعتها برپا هستند‪ .‬مردم مراسم و تجمعات بزرگ زیر نامهای ختم‬ ‫ویروس کرونا) با میزان دسترسی به رسانه استفاده شد‪ .‬بین این دو‬
‫و خیرات برای دفع این آفت (کوید ‪ )19‬در نقاط مختلف افغانستان‬ ‫متغیر همبستگی معنیدار مشاهده نشد (‪ p=./634‬و ‪ n=383‬و ‪r= -.‬‬
‫برگزار کردند‪ .‬تجمعات ورزشهای بومی مانند پهلوانی‪ ،‬مرغ جنگی‪،‬‬ ‫‪ )/057‬در نتیجه از جنبه آماری دو متغیر کمرنگ شدن ارزشهای‬
‫سگ جنگی و بزکشی هنوز جریان دارد‪.‬‬ ‫فرهنگی‪-‬سنتی و میزان دسترسی به رسانه با یکدیگر رابطه ندارند‪.‬‬
‫برای اینکه تقدیرگرایی و باورهای سنتی در افغانستان ریشه عمیق دارد‬
‫‪ .6‬نتیجهگیری‬ ‫و رسانهها نتوانسته اند تا کنون آنها را محو یا حداقل کمرنگ کنند‪.‬‬
‫مردم هنوز معتقد هستند که تمامی امراض از جمله همین ویروس کرونا‬
‫با توجه به میزان عالقهمندی و استفاده مردم افغانستان از رسانهها‬
‫از جانب خداوند است و کردار ناشایسته و گناه بندگان باعث نزول این‬
‫بهویژه شبکههای اجتماعی مجازی مانند فیسبوک و نیز میزان باالی‬
‫بال و آفت از جانب خداوند بر بشر شده است‪ .‬همین امر باعث شده تا‬
‫‪86‬‬
 ‫‪M.R. Eftikhari‬‬ ‫‪International Journal of Innovative Research and Scientific Studies, 3 (4) 2020, Pages: 168-177‬‬
‫شوند و باعث رقم خوردن دگرگونی عمیق فکری و فرهنگی در جامعه‬
‫افغانستان شوند‪ .‬دالیل زیادی ممکن است وجود داشته باشد‪ ،‬اما مهم‪-‬‬
‫ترین آنها یکی این استکه با توجه به راهبردهای مطرح شده در زمینه‬
‫کارکرد رسانهها؛ رسانهها در افغانستان خواسته یا ناخواسته راهبرد‬
‫واکنشی دارند‪ .‬به این معنا که بعد از اینکه یک واقعه رخ داد‪ ،‬رسانهها‬
‫به پخش و نشر اخبار و گزارش در رابطه با آن میپردازند‪.‬‬
‫تضاد منافع‬
‫نویسنده تعهد می نماید که مقاله تضاد منافع ندارد‪.‬‬
‫منابع‬
‫ا‪ .‬نصراللهی‪ ،‬مدیریت پوشش خبری بحران‪ .‬تهران‪ ،‬دفتر‬
‫مطالعات و برنامه ریزی رسانهها (‪.)1392‬‬
‫کومبز‪ ،‬دبلیو‪ .‬تیموتی‪ ،‬جی‪ .‬هالدی‪ ،‬ارتباطات بحران‪ ،‬تهران‪،‬‬
‫انتشارات خبرگزاری فارس )‪.(1392‬‬
‫ا‪ .‬محمدی‪ ،‬ا‪ .‬ح‪ .‬یاوری و م‪ .‬جوانمرد‪ ،‬نقش شبکههای اجتماعی‬
‫مجازی در ایجاد بحرانهای اجتماعی‪.23-3 )1396( ،‬‬
‫ه‪ .‬البرزی دعوتی‪ ،‬ع‪ .‬ولدبیگی و م‪ .‬سمردپی‪ ،‬نقش رسانههای‬
‫جمعی در هدایت افکار عمومی در مواجه با مخاطره آبی‪.‬‬
‫مدیریت مخاطرات محیطی‪.381-367 )1396( ،‬‬
‫]‪[5‬‬ ‫& ‪B.B. Traore, B.K. Foguem, F.Tangara‬‬
‫‪P.Tiako, Software Services for supporting‬‬
‫‪Remote Crisis Management. CITRD Tiako‬‬
‫‪University. (2018).‬‬
‫ح‪ .‬خرسند و ع‪ .‬ر‪ .‬تلخایی‪ ،‬طراحی مدل بومی مدیریت‬
‫ارتباطات بحران در شهر تهران‪ ،‬مطالعات جامعه شناسی‪،‬‬
‫(‪.107-91 )1395‬‬
‫م‪ .‬بردبار‪ ،‬ح‪ .‬بصریان جهرمی و م‪ .‬عبدالحسینی‪ ،‬رسانههای‬
‫اجتماعی و مدیریت بحران "نقش تلفن همراه هوشمند در‬
‫کنشگری اجتماعی‪ ،‬رسانه‪.83-57 )1395( ،‬‬
‫ع‪ .‬نجاتبخش اصفهانی و باقری‪ ،‬نقش رسانههای جمعی در‬
‫پیشگیری از بحرانها‪ .‬پژوهش های ارتباطی‪-138 )1387( .‬‬
‫‪.158‬‬
‫]‪[9‬‬ ‫‪T. Fener & T. Cevik Leadership in Crisis‬‬
‫‪Management: Separation of Leadership and‬‬
‫‪Executive Concepts. Procedia Economics and‬‬
‫‪Finance, (2015) 695-701.‬‬
‫دسترسی مردم به این رسانهها‪ ،‬احتمال نقش و اثرگذاری آنها را باال‬
‫برده است‪ .‬نتایج پژوهش حاضر نشان داد که استفاده از رسانهها بر‬
‫میزان آگاهی و اطالعات مردم در رابطه با ویروس کرونا و نیز‬
‫سرعت اطالعرسانی میان مردم اثرگذار بوده و افرادی که به رسانهها‬
‫دسترسی دارند بیشتر و زودتر از دیگران به اطالعات و اخبار‬
‫دسترسی پیدا کرده اند و آگاهی شان در رابطه با رخدادهای مختلف از‬
‫جمله شیوع ویروس کرونا و چگونگی مبارزه با آن نسبت به دیگران‬
‫بیشتر بوده است‪ .‬دو فرضیه این تحقیق که عبارتند از رابطه میان‬
‫دسترسی مردم به رسانهها و آگاهی آنها نسبت به ویروس کرونا و‬
‫رابطه میان استفاده از رسانهها و سرعت اطالعرسانی و کسب‬
‫اطالعات‪ ،‬تایید شده اند‪ .‬بدین معنا که مردم هرقدر به رسانهها دسترسی‬
‫بیشتر داشته باشند به همان اندازه نسبت به رخدادها و تحوالت آگاهتر‬
‫[‪] 1‬‬ ‫هستند و اطالعات شان نسبت به دیگران بیشتراست‪ .‬همچنین به هر‬
‫اندازه که مردم به رسانهها دسترسی بیشتری داشته باشند‪ ،‬به همان‬
‫[‪] 2‬‬ ‫پیمانه سرعت اطالعرسانی بلند میرود و مرد در اسرع وقت از وقایع‬
‫آگاهی حاصل میکنند‪ .‬چنانچه رسانهها با اطالعرسانی به موقع در‬
‫[‪] 3‬‬
‫مورد ویروس کرونا باعث شد مردم در رابطه با این ویروس‪ ،‬ویژگی‪-‬‬
‫ها‪ ،‬نحوه شیوع و سرایت و نیز خطرات احتمالی آن آگاه شوند و برای‬
‫[‪] 4‬‬
‫جلوگیری از سرایت آن توجه کنند‪ .‬همین امر باعث شد تا از سرعت‬
‫شیوع و همهگیرشدن این ویروس در افغانستان کاسته شود و به همین‬
‫دلیل آمار مبتالیان به کوید ‪ 19‬در افغانستان نسبت به ایران و سایر‬
‫کشورهای همجوار در یک زمان مشابه خیلی پایین باشد‪ .‬فرضیه سوم‬
‫تحقیق مبنی بر اینکه میان دسترسی به رسانه و کاهش باورهای سنتی‬
‫مردم رابطه وجود دارد‪ ،‬رد شد‪ .‬یافتهها نشان داد که میان این دو متغیر‬
‫[‪] 6‬‬
‫رابطه معناداری وجود ندارد‪ .‬به این معنا که تا اکنون رسانهها نتوانسته‬
‫اند طور شاید و باید بر اعتقادات و مخصوصا باورهای سنتی مردم که‬
‫[‪] 7‬‬ ‫ریشه در اعتقادات مذهبی‪ ،‬فرهنگ و تجربیات زیستهی آنها دارند اثر‬
‫بگذارند‪ ،‬این باورها را محو یا حداقل کمرنگ کنند‪ .‬با وجود پخش و‬
‫نشر لحظه به لحظه اخبار مربوط به ویروس کرونا مبنی بر افزایش‬
‫[‪] 8‬‬ ‫ثبت واقعات مثبت‪ ،‬درشت شدن شمار و رقم مبتالیان به این ویروس و‬
‫هشدار جدی مسئوالن صحی‪ ،‬مراسم و مناسبتهای سنتی‪-‬فرهنگی‬
‫همچون پهلوانی‪ ،‬بزگشی‪ ،‬مرغ جنگی و غیره تعطیل نشدند‪ .‬این‬
‫وضعیت نشان داد با آنکه رسانهها از جمله شبکههای اجتماعی‪-‬مجازی‬
‫در افغانستان با وجود نقش و اثرگذاری زیاد بر جریان اطالعرسانی و‬
‫بلند بردن آگاهی مردم هنوز نتوانسته اند بر باورهای سنتی مردم غالب‬
‫‪176‬‬
‫‪M.R. Eftikhari‬‬ ‫‪International Journal of Innovative Research and Scientific Studies, 3 (4) 2020, Pages: 168-177‬‬

‫[‪ ]10‬ط‪ .‬روشندل اربطانی و س‪ .‬صلواتیان‪ ،‬طراحی مدل نقش‬

‫رسانههای جمعی در مدیریت مرحله پیش از بحران‪ .‬علوم‬
‫مدیریت ایران‪.24-1 )1389( ،‬‬
‫[‪ ]11‬س‪ .‬صلواتیان‪ ،‬بررسی نقش رسانهها در مدیریت بحران با‬
‫تاکید بر سه وظیفه؛ پیشبینی‪ ،‬پیشگیری و آمادگی‪ ،‬انتشارات‬
‫با ارسال نمودن مقاالت تان به ‪ IJIRSS‬از فواید ذیل‬ ‫دانشگاه امام صادق‪.29-1 )1389( ،‬‬
‫مستفید شوید‪:‬‬
‫[‪ ]12‬ع‪ .‬ربیعی و س‪ .‬سادات حسینی‪ ،‬مدیریت بحران‪ ،‬تهران‪ ،‬تیسا‬
‫ارسال سریع و راحت بطور آنالین‬ ‫(‪.)1392‬‬
‫به نشر رساندن سریع بعد از قبول شدن‬
‫مقاله ( در مدت کمتر ازیک ماه)‬ ‫[‪ ]13‬ف‪ .‬وردی نژاد و ش‪ .‬بهرامی رشتیانی‪ ،‬مدیریت بحران و‬
‫نشر مقاله با استاندارد بین المللی‬ ‫رسانهها‪ ،‬تهران‪ ،‬انتشارات سمت‪.)1389( ،‬‬
‫دسترسی آزاد و کامل بطور آنالین‬
‫‪]14[ S. D. Moeller, Regarding the pain of others:‬‬
‫آیجرس یک مجله بین المللی بوده که عضویت استندرد‬ ‫‪Media, bias and the coverage of international‬‬
‫مجالت بین المللی را نیز دارا میباشد‪.‬‬ ‫‪desasters. Journal of International Affaires,‬‬
‫لطفا ً مقاالت تان را در ایمیل آدرس ذیل بفرستید‪.‬‬ ‫‪(2006) 173-196.‬‬

‫‪Submit your manuscript to IJIRSS and‬‬ ‫‪]15[ M. D. Barnes & C. L. Hanson, N. Len, A. T.‬‬
‫‪benefit from:‬‬ ‫‪Meacham & E. McIntyre, Analysis of media‬‬
‫‪agenda setting during and after hurricane katrin,‬‬
‫‪Convenient and fast online submission‬‬
‫‪Immediate publication on acceptance‬‬ ‫‪American Journal of Public Health, (2008) 604-‬‬
‫)‪(within few days‬‬ ‫‪610.‬‬
‫‪Full open access and freely available‬‬
‫[‪ ]16‬ط‪ .‬ر‪ .‬اربطانی‪ ،‬نقش مدیریت رسانه در تحول بحران از تهدید‬
‫‪online‬‬
‫به فرصت‪ ،‬فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشهای ارتباطی‪ ،‬سال‬
‫► ‪Submit your manuscript to‬‬ ‫پانزدهم‪ ،‬شماره ‪.)1387( ،55‬‬
‫‪ijirss.journal@gmail.com‬‬

‫‪To find more about IJIRSS please visit‬‬

‫‪www.ijirss.com‬‬

‫‪177‬‬