Stanično signaliziranje može se odvijati putem izravnog dodira dviju stanica ili

putem izlučenih staničnih molekula.

Signaliziranje putem izlučenih staničnih molekula:

- Endokrino signaliziranje – hormoni se prenose cirkulacijskim sustavom

kako bi došli do udaljenih stanica

- Parakrino signaliziranje – stanica otpušta molekulu koja djeluje lokalno na

susjedne stanice

- Autokrino signaliziranje – stanica otpušta molekulu koja djeluje na nju

samu.

Signalne molekule prepoznaju ciljanu molekulu zahvaljujući receptoru koji ona

ispoljava.

Vrste receptora

- Unutarstanični receptori (steroidni hormoni), za male hidrofobne

molekule koje mogu proći kroz staničnu membranu.

- Receptori na plazma membranama (neurotransmiteri, peptidi), za

hidrofilne molekule koje ne prolaze kroz fosfolipidni dvosloj.

- Receptori izvanstaničnog matriksa (mjesta prepoznavanja šećernih

skupina tijekom embrionalne migracije i reorganizacije)

Svaka stanica ima set različitih receptora kojima interpretira vanjske signale

kao poticaj za rast, razvoj, diobu, smrt ili diferencijaciju.

Sve signalne molekule djeluju tako da se vežu na receptore ciljane stanice.

Ista molekula u različitim stanicama izaziva različit odgovor.

Izvan stanične signalne molekule djeluju pri vrlo niskim koncentracijama i imaju

visok afinitet vezanja na receptore, osim neurotransmitera koji se ispuštaju u

visokim koncentracijama a vežu se niskim afinitetom.

Krajnji cilj signalizacije

- Promjena metabolizma stanice (metabolički enzimi)

- Promjena ekspresije gena (proteini koji reguliraju ekspresiju gena)

- Promjena izgleda stanice i kretanje (proteini citoskeleta)

Steroidni hormoni (spolni hormoni, glukokortikoidi, mineralokortikoidi) su

primjer molekula za koje postoje unutar stanični receptori.

- Spolni hormoni su – testosteron, estrogen i progesteron

- Glukokortikoid – kortizol

- Mineralokortiokid – aldosteron

Djelovanje estrogena

- Prije nego što estrogen uđe u stanicu njegov receptor je vezan za Hsp90

- Estrogen difundira kroz stanicu i veže se za receptor odvajajući ga od

Hsp90

- Nastaju receptorski dimeri koji se spajaju s koaktivatorom i vežu na DNA

te potiču transkripciju ciljnih gena.

Djelovanje tireoidnog hormona

- Receptor za tireoidni hormon vezan je za DNA u prisutnosti i u odsutnosti

samog hormona

- Dok tireoidnog hormona nema, receptor onemogućuje transkripciju

odnosno djeluje kao represor

- Kad tireoidni hormon uđe u stanicu i veže se na receptor, taj kompleks

postaje aktivator transkripcije ciljanih gena.

Dušikov oksid je glavna parakrina signalna molekula u živčanom, imunološkom i

cirkulacijskom sustavu. -> Ne nadzire transkripciju već mijenja aktivnost enzima.

Ugljikov monoksid je druga važna parakrina signalna molekula

Neurotransmitori – hidrofilne molekule koje se vežu na receptore na površini

stanice.

- Skladište se u sinaptičkim vezikulama na aksonskim završetcima neurona

- Otpuštaju se u sinaptičku pukotinu tokom promjene membranskog

potencijala -> depolarizacija

- Neuron sa suprotne strane sinaptičke pukotine ima receptor za

neurotransmiter

- Neurotransmiter se uklanja iz sinaptičke pukotine enzimskom katalizom i

recikliranjem

- Acetilkolin, glicin, adrenalin, noradrenalin, dopamin, serotonin, glutamat,

GABA, histamin -> Imenuj ih sve po IUPACU -> Za organsku 2

Peptidi – su najrazličitije signalne molekule, veličina od nekoliko do više o stotinu

aminokiselina (peptidni hormoni, neuropeptidi i faktori rasta)

Eikozanoidi – vrsta lipida koja djeluje u parakrinom i autokrinom signaliziranju

Biljni hormoni – su molekule koje nadziru rast i razvoj biljaka (eten i ostali)

Receptori povezani s G proteinima

- G protein (alfa, beta i gama dio) je vezan na receptor s unutrašnje strane

membrane

- Kad hormon dođe na receptor s vanjske strane membrane to potiče

odcjepljenje alfa dijela G proteina.

- Alfa dio G proteina putuje do enzima adenil-ciklaze koji katalizira

pretvorbu ATP u cAMP.

- Struktura receptora koji su povezani s G proteinima -> 7

transmembranskih alfa uzvojnica

Receptorske protein-tirozin-kinaze

- Receptor se sastoji od vanjskog dijela (izvan stanice) na koji se vežu

ligandi, jedne transmembranske alfa uzvojnice i unutarstanične domene sa

protein-tirozin-kinazom

- Oni fosforiliraju vlastiti tirozin -> a potom preko tirozina ciljanu molekulu

Nereceptorske protein-tirozin-kinaze

- Vezanje citokina na receptor za citokin potiče dimerizaciju receptora i

dovodi do aktivacije nereceptorskih protein-tirozin-kinaza

- Dolazi do uzajamne fosforilacije tirozina

Fosforilirani tirozin je vezno mjesto za nizvodne signalne molekule

Drugi receptori – protein-tirozin-fosfaze, gvanil-ciklaze,...

Unutarstanični prijenos signala

- ATP se pretvara u ciklički AMP pomoću adenil-ciklaze, potom u AMP

- Protein-kinaza A se sastoji od 2 regulacijske i 2 katalitičke podjedinice,

vezanjem cAMP-a na regulacijske podjedinice dolazi do promjene

konfiguracije i otpuštanja katalitičkih podjedinica koje su aktivne dok su

slobodne.

Aktivirana protein-kinaza A fosforilacijom inhibira glikogen-sintazu što

zaustavlja sintezu glikogena, istovremeno aktivira fosforilaza-kinazu koja

aktivira glikogen-fosforilazu koja katalizira razgradnju glikogena u glukoza-1-

fosfat. -> Na taj način protein-kinaza A regulira metabolizam glikogena.

Aktivirana podjedinica protein-kinaze A ulazi u jezgru i aktivira enzim koji

potiče ekspresiju gena.

cAMP aktivira protein-kinazu A i na taj način regulira metabolizam glikogena te

potiče ekspresiju gena.

cGMP (ciklički gvanozin monofosfat) – je drugi važan glasnik u životinjskim

stanicama, važan je pri zamjećivanju vidnih signala gdje ga u reakciju šalje G

protein vezan na receptor koji reagira na sunčevu svjetlost.

Fosfolipidi i Ca2+ su drugi uobičajeni glasnici koji se aktiviraju nizvodno od

receptora povezanih G proteinima i nizvodno od protein-tirozin-kinaza.