Professional Documents
Culture Documents
Παρουσίαση - ο Ιστορικός Θεσμισμός
Παρουσίαση - ο Ιστορικός Θεσμισμός
Ο Ιστορικός Θεσμισμός
Γιώργος Ανδρέου
gioandreou@polsci.auth.gr
Παράδειγμα: η ανάλυση του Peter Hall's (1986) για την εξέλιξη της
οικονομικής πολιτικής στη Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο.
Το βασικό επιχείρημα του Hall ήταν ότι, προκειμένου να κατανοήσουμε
της επιλογές οικονομικής πολιτικής σε οποιδήποτε χώρα, οφείλουμε να
μελετέσουμε σε βάθος τόσο τις πολιτικές παραδόσεις όσο και τις
παραδόσεις πολιτικής.
3
Βασικά χαρακτηριστικά του Ιστορικού Θεσμισμού
1. Ο εκλεκτικισμός. Αφενός, ο ΙΘ συνδυάζει στοιχεία παλαιότερων
προσεγγίσεων, όπως η παραδοσιακή θεσμική ανάλυση, και νεότερων
θεωριών, όπως η θεωρία των ομάδων στην πολιτική επιστήμη και ο
δομολειτουργισμός. Αφετέρου, συνδυάζει στοιχεία του ορθολογικού και
του κοινωνιολογικού θεσμισμού.
2. Η θεσμική εξέλιξη εκλαμβάνεται ως μια διαδικασία που εξαρτάται από το
ιστορικό μονοπάτι (path dependence), αλλά και τις απρόβλεπτες
συνέπειες (unintended consequences) παλαιότερων θεσμικών επιλογών.
3. Ο ΙΘ αποδίδει έμφαση στις ασυμμετρίες ισχύος που συνδέονται με τη
λειτουργία και την εξέλιξη των θεσμών. Οι θεσμοί παρέχουν σε ορισμένες
ομάδες δυσανάλογη δύναμη στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και,
εντέλει, συμβάλλουν στη διαμόρφωση και τη διαιώνιση των πολιτικών και
κοινωνικών ανισοτήτων.
4. Ο ΙΘ ενσωματώνει το ρόλο των ιδεών στην ανάλυση των θεσμών.
4
Διαφορές μεταξύ θεσμισμού της ορθολογικής επιλογής
και Ιστορικού Θεσμισμού (1)
- Θεσμισμός ορθολογικής επιλογής: μελετά τη διάδραση ανάμεσα σε
ωφελιμιστικά άτομα με δεδομένες προτιμήσεις στο πλαίσιο (σταθερών)
θεσμικών περιορισμών. Εστιάζεται στο μικρο-επίπεδο, ενδιαφέρεται για το
κάθε μεμονωμένο αφαιρετικό παίγνιο, και το μελετά με τη βοήθεια
οικονομικών και μαθηματικών εννοιών και εργαλείων.
- Ιστορικός θεσμισμός: μελετά τη μακροχρόνια εξέλιξη και (προβλεφθείσες ή
απρόβλεπτες) αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στην ατομική και τη συλλογική
δράση.
- Θεσμσμός ορθολογικής επιλογής: αφετηρία οι προτιμήσεις των ατόμων.
- ΙΘ: αφετηρία οι ιδέες. Αποτελούν το συνεκτικό ιστό που βοηθά τους
συλλογικούς δρώντες να διατηρούν τη συνοχή τους κατά την άσκηση του
έργου τους, να αποσπούν και να διατηρούν την στήριξη των πολιτών και να
αξιολογούν τις επιδόσεις των θεσμών.
5
Διαφορές μεταξύ θεσμισμού της ορθολογικής επιλογής
και Ιστορικού Θεσμισμού (2)
6
Η έννοια της ‘εξάρτησης από το μονοπάτι’
«Path dependence»
• Aπό τη στιγμή που παγιωθούν, οι θεσμοί ωθούν την ιστορική εξέλιξη σε
συγκεκριμένα ‘μονοπάτια’. Η επίδραση που ασκεί το θεσμικό περιβάλλον
αναπτύσσεται καθώς, με την πάροδο του χρόνου, οι ορθολογικοί δρώντες
ενσωματώνονται σε αυτό, με αποτέλεσμα οι στρατηγικές τους επιλογές να
περιορίζονται όλο και περισσότερο και να οριοθετούνται όλο και
σαφέστερα από συστημικούς παράγοντες.
• Oι αρχικοί κανόνες και δομές παράγουν συχνά νέους κανόνες και δομές
προκειμένου οι τελευταίοι να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα που οι
πρώτοι δημιούργησαν.
• Η εξάρτηση από το ιστορικό μονοπάτι άρα είναι μια δυναμική διαδικασία
συνεχούς προσαρμογής των θεσμών στις μεταβαλλόμενες συνθήκες, η
οποία περιλαμβάνει μεταβολές και αλλαγές. Ωστόσο, καθ’ όλη τη
διάρκεια, το φάσμα των επιλογών που έχουν στη διάθεσή τους οι δρώντες
περιορίζεται από το πλαίσιο που είχε διαμορφωθεί στην αρχική φάση της
θεσμικής δημιουργίας. 7
Οι θεσμοί σύμφωνα με τον Ιστορικό Θεσμισμό
• Hall και Taylor (1996): «οι θεσμοί αποτελούν τυπικές και άτυπες
διαδικασίες, ρουτίνες, νόρμες και συμβάσεις, που είναι εμπεδωμένες στην
οργανωτική δομή της πολιτείας ή της πολιτικής οικονομίας».
• Ο ΙΘ ενδιαφέρεται πρωτίστως για τους ‘ενδιάμεσους’ θεσμούς, δηλαδή
εκείνους που τοποθετούνται ανάμεσα στη γενική έννοια του ‘κράτους’ και
στα μεμονωμένα άτομα.
Οι θεσμοί επηρεάζουν την πολιτική με δύο τρόπους:
- Πρώτον, επιδρούν στην κατανομή πόρων και επομένως ισχύος στο
πολιτικό σύστημα με τέτοιον τρόπο ώστε να δίνουν σε ορισμένα πρόσωπα
και φορείς περισσότερη ισχύ από ό,τι σε άλλους.
- Δεύτερον, επηρεάζοντας τον τρόπο με τον οποίο οι δρώντες
αντιλαμβάνονται τις εκβάσεις της πολιτικής με όρους εφικτού και κοινωνικά
αποδεκτού, καθορίζουν και τον τρόπο με τον οποίο οι δρώντες
αντιλαμβάνονται τα συμφέροντά τους. Η λειτουργία αυτή των θεσμών
είναι αλληλένδετη με εκείνη των ιδεών.
8
Οι ιδέες σύμφωνα με τον Ιστορικό Θεσμισμό
Οι ιδέες επιτελούν δύο κρίσιμες λειτουργίες:
1. Νοηματοδοτούν τους θεσμούς, οριοθετώντας τα συμφέροντα των
δρώντων, περιορίζοντας τις ‘αποδεκτές’ επιλογές τους και
προσφέροντας ‘έτοιμες’ λύσεις σε προβλήματα πολιτικής.
2. Λειτουργούν ως φορείς καινοτομίας: έχουν τη δυνατότητα να
εξισορροπήσουν και να υπερκεράσουν τη συντηρητική λειτουργία των
θεσμών.
Ωστόσο, ο ρόλος των ιδεών θα πρέπει πάντοτε να συνεκτιμάται με αυτό των
συμφερόντων. Από την πλευρά τους, τα συμφέροντα κινούν ή φρενάρουν
την εξέλιξη των ιδεών, «νομιμοποιούν» τις ιδέες με την ισχύ τους και
αντλούν νομιμοποίηση από αυτές, τις ανάγουν σε κυρίαρχες ή τις
ενταφιάζουν στο περιθώριο.
Εν πολλοίς, η δημιουργία και η εξέλιξη των θεσμών είναι προϊόν της
σύζευξης ανάμεσα στα συμφέροντα και τις ιδέες.
9
Η δημιουργία και η εξέλιξη των θεσμών σύμφωνα με
τον Ιστορικό Θεσμισμό
11
Η μεταβολή των θεσμών σύμφωνα με τον Ιστορικό
Θεσμισμό (2)
Κριτήρια και οι προϋποθέσεις θεσμικής αλλαγής:
• οι πιέσεις του εξωτερικού περιβάλλοντος
• ο ρόλος των ιδεών
• η ικανότητα μάθησης και προσαρμογής των ίδιων των θεσμών
• ο ρόλος των πολιτικών αντιπαραθέσεων
Το ζήτημα του σχεδιασμού των θεσμών δεν βρίσκεται στο επίκεντρο του
ενδιαφέροντος του Ιστορικού Θεσμισμού.
Από την άλλη πλευρά, ο ΙΘ επικεντρώνεται στη διερεύνηση των συνθηκών
υπό τις οποίες:
• οι πολιτικοί δρώντες κάνουν εκείνες τις (‘αρχικές’) επιλογές οι οποίες και
καθορίζουν το ιστορικό μονοπάτι που οριοθετεί τις μεταγενέστερες
θεσμικές επιλογές
• μεγιστοποιούνται οι πιθανότητες οι επιλογές των δρώντων να
επηρεάσουν την εξέλιξη ενός υφιστάμενου θεσμού (‘κρίσιμες καμπές’)
Οι θεσμοί ‘είναι αυτό που είναι’ και δεν αξιολογούνται με βάση αξιωματικά
κριτήρια, ενώ οι ιδέες, παρότι σημαντικές για τη διαμόρφωση και την
εξέλιξη των θεσμών, δεν αξιολογούνται ως προς το περιεχόμενό τους.
17
Τα όρια του Ιστορικού Θεσμισμού (1)
20