Технички стандарди и

регулатива
2017/ЗФЕИТ023022
2012/ФЕИТ023001

III сем. ЕАОИЕ

2 + 1 +0 / 3 кредити
Проф. д-р Влатко Стоилков
stoilkov@feit.ukim.edu.mk
Асист. м-р Иван Темелковски
ivant@feit.ukim.edu.mk
E-kursevi: TSR_2019-20
1
Цели на предметната програма (компетенции)

- Запознавање со најважните стандарди и

законски акти кои се користат во
електротехниката.
- Оспособеност за користење на
стандардите и најзначајните регулаторни
документи во секојдневното работење

2
Содржина на програмата
- Потреби од стандардизација и регулатива.
- Функционирање на меѓународните тела за
стандардизација.
- Делокруг на активности на IEC и ISO организациите.
- Стандардизација во Република Македонија.
- Закон за стандардизација.
- Мрежа на стандардизација.
- Примена на техничките стандарди во различни
области од електротехниката.
- ЕУ регулатива во областа на електротехниката.
- Запознавање со основните акти со кои се регулира
секторот енергетика.
- Регулаторни агенции.
3
Настава и полагање
u Предавања, АВ, ЛВ
u Редовност,
u Домашни и проектни задачи;

u Парцијални испити (колоквиуми);

u Активности: домашни/проектни
задачи;
u Мин. 51% вкупно бодови

4
Литература:

u Соња Черепналковска, Лилјана Хаџиевска-

Антовска, Весна Поповска: Основи на
стандардизацијата и сродните активности, Комора
на овластени архитекти и овластени инженери
(КОАОИ), 2014 M.
u Национални технички стандарди и регулатива
u Web извори

5
Потреби од стандардизација и регулатива
Ø Потреби од стандардизацијата:
Ø Стремежот на луѓето кон квалитетен, доверлив,
функционален и безбеден производ, услуга,
процес или систем;
Ø Олеснување на трговијата и овозможување
глобален пазарен пристап за производителите и
потрошувачите;
Ø Зголемување на конкурентноста;
Ø Поттикнување на иновативноста и трансферот на
технологии;
Ø Компатибилност меѓу новите и постоечките
производи;
Ø Унифицирање на пазарот;
Ø Развивање нови пазари за производи и услуги.
6
Потреби од стандардизација и регулатива
Ø Заинтересирани страни во процесот на стандардизација:
Ø Организации кои ги дефинираат и развиваат
стандардите на национално (ИСРМ, ИАРМ), регионално
(на пр. Европско-CEN, CENELEC, ETSI) и глобално ниво
(ISO, IEC, ITU);
Ø Технички експерти кои придонесуваат во
дефинирањето на стандардите;
Ø Посредници во стандардизацијата: едукативни
установи, академски институции, истражувачки
организации, релевантни финансиски институции;
Ø Корисници: организации за кои стандардите и
стандардизацијата им се од значење: бизнис заедница,
трговски комори и здруженија, влада, организација на
потрошувачи;
Ø Целни групи: ученици, студенти, вработени во
индустрискиот и јавниот сектор, менаџери и извршни
директори. 7
Потреби од стандардизација и регулатива
Ø Што претставуваат стандардите:
Ø усвоени препораки на глобално,
регионално и национално ниво чија цел е
унифицирање на карактеристиките на
одреден производ, услуга, процес или
систем со кои ќе се подобри нивниот
квалитет, функционалност, доверливост и
безбедност.
Ø Основна одлика на стандардите е
ДОБРОВОЛНАТА примена од страна на
заинтересираните чинители во процесот
на стандардизацијата
8
Историски аспекти на стандардизацијата
Ø Различни производители - различни
производи
Ø Потреба од регулирање на различноста во
сите домени на човековото делување:
секојдневен живот, индустрија, животна
средина…
Ø Патеки:
Ø Потреба од регулирање
Ø Прифатени правила
Ø Донесување стандарди и придржување
кон истите
9
Историски аспекти на стандардизацијата
Ø Почетоци на стандардизацијата: древни
цивилизации, Вавилон и Египет
Ø Креирање на календарот, како потреба за
одредување време за сеење и жетва
Ø Египет, 4236-та год. пне: календар со 365
дена, стандардизирање на времето
Ø Стандардизирани единици за должина (ell, yard,
метар, милја...)
Ø Температура (Фаренхајтови, Целзиусови
степени: Tc=(TF-32)x5/9=(TF-32)/1,8
Ø Индустриската револуција: масовното
производство и потребата од транспорт
резултираат во неопходност од стандардизирање
- национални и меѓукомпаниски стандарди
10
Историски аспекти на стандардизацијата
Ø Втора индустриска револуција - втора половина на
XIX век: интензивирање на потребите од
стандардизирање, со цел комплементарност и
компатибилност на одделни производи
Ø Потреба од формирање и основање организации чија
цел е координација на заеднички интереси и
дефинирање стандарди од техничка природа
Ø Формирање национални тела за стандардизација:
Ø Инженерски комитет за стандарди, 1901-ва
година, претходник на BSI (Британски институт за
стандардизација)
Ø DIN (Германски институт за стандардизација), 1917
година
Ø Асоцијација за снандардизација во Белгија,
формирано 1919 година
11
Историски аспекти на стандардизацијата
Ø Формирање меѓународни организации за стандардизација
(хронолошки):
Ø ITU (International Telecommunications Union - Меѓународна
телекомуникациска унија), формирана 1865-та год. како
Унија за телеграф
Ø IEC (International Electrotechnical Commission - Меѓународна
електротехничка комисија), формирана 1906-та год.
Ø ISO (International Standardization Organisation - Меѓународна
организација за стандардизација), формирана 1947-ма год.
Ø CEN (Европски комитет за стандардизација), формиран 1961-
ва год.
Ø CENELEC (Европски комитет за електротехничка
стандардизација), формиран 1973-та год.
Ø ETSI (Европски институт за телекомуникациски стандарди),
формиран 1988-ма год. 12
Современа стандардизација
Современо дефинирање на стандардизацијата:
низа од активности чија цел е
воспоставување правила за општа или
повторлива употреба, со цел постигнување
оптимален степен на уредност во
определено подрачје.
Фази на стандардизацијата: подготовка,
обликување и публикување на стандардите
Основна карактеристика: доброволна примена
на стандардите од страна на сите вклучени
чинители
13
Современа стандардизација
Ø Со примена на современите стандарди се
постигнуваат следните ефекти:
Ø Редукција (намалување на различностите) -
рационализација
Ø Отпорност на материјалот - Сигурност
Ø Поврзување на мрежи - Интероперабилност
Ø Намалување на опасности и ризици -
безбедност
Ø Градење доверба - Олеснување на трговијата
Ø Подобро уредување - Управување со процеси
Ø Социјална одговорност - Одржливост
Ø Нови технологии - Иновативност
14
Современа стандардизација
Нивоа на современата стандардизација:
Ø Меѓународна стандардизација - на ниво на држави
членки на одредена асоцијација
Ø Европска стандардизација - стандардизација во
која се вклучени европски тела за
стандардизација
Ø Регионална стандардизација - активности во кои
се вклучени тела за стандардизација од одреден
географски, политички или економски регион
Ø Национална стандардизација - стандардизација
која се спроведува на ниво на држава
Ø Примери на национални организации за
стандардизација: ANSI (САД), BSI (В. Британија), DIN
(Германија), HZN (Хрватска), ISS (Србија), JISC
(Јапонија), SIST (Словенија), ГОСТ (Русија), ИСРСМ
(Македонија) 15
Цели и принципи на современата
стандардизација
Основни цели на современата стандардизација:
Ø Сигурност дека одреден производ, процес или услуга
е соодветен за неговата намена
Ø Заштита на здравјето и безбедност на луѓето, како и
заштита на животната средина
Ø Економичност и ефикасност во употребата на
материјалните, енергетските и човечките ресурси,
намалување на разноликоста и обезбедување
компатибилност и заменливост на производите
Ø Елиминација на разликите во националните
практики, со цел отстранување бариери во трговијата
Ø Конзистентна употреба на терминологија, симболи и
референтни документи
16
Цели и принципи на современата
стандардизација
Принципи на кои се базира современата
стандардизација:
Ø Консензус - општа согласност на
заинтересираните страни во врска со битни
прашања и процеси и во кои се усогласуваат
сите спротивставени аргументи
Ø Отвореност - право на учество на сите
заинтересирани страни во подотовката на
стандардите
Ø Транспарентност - постапката за
стандардизација треба да биде достапна до
пошироката стручно-професионална јавност -
јавна расправа, со цел придонес кон целата
стандардизациска постапка
17
Цели и принципи на современата
стандардизација
Принципи на кои се базира современата
стандардизација:
Ø „State of the art” - воспоставување правила со
кои се покажува и практично се применува
степенот на научно-технички достигнувања во
одредена област
Ø Кохерентност - взаемна поврзаност на одделни
стандарди, без конфликтни меѓусебни
елементи, што подразбира повлекување
одредени стандарди при донесување нови
стандарди од одредена област
Ø Глобализација - земање предвид општо
прифатени стандарди при работа со регионални
стандарди (европски, или на помали географски
подрачја) 18
Придобивки од стандардизацијата
Сообразноста на стандардите помага
потрошувачите да бидат сигурни дека
производите се безбедни и ефикасни за
користење, и, истовремено, прифатливи за
животната средина.
Стандардизацијата претставува „јавно добро”,
од повеќе аспекти: производители, но и
потрошувачи, односно корисници на различни
нивоа.

19
Придобивки за заинтересираните страни
Позитивни економски ефекти за бизнис-
заедницата:
Ø Промовирање на економско толкување на
внатрешниот пазар,
Ø Поттикнување на развојот на нови и подобри
производи или пазари,
Ø Подобри услови за набавка
Ø Зголемување на конкуренцијата и намалување
на трошоците
Ø Зајакнување на квалитетот
Ø Зголемена интероперабилност и
компатибилност, со цел зголемување на
вредноста и безбедноста за потрошувачите
20
Придобивки за заинтересираните страни
Позитивни економски ефекти за бизнис-заедницата (големи, но
и мали и средни претпријатија - МСП (SME-Small and Medium
Enterprises)):
Ø Подобрување на производите, процесите или услугите;
Ø Зголемување на конкурентноста;
Ø Зголемување на довербата;
Ø Намалување на веројатноста на грешки;
Ø Зголемување на ефикасноста и намалување на трошоците;
Ø Олеснување на трговијата и извозот на стоки;
Ø Подобрување на можностите за успех;
Ø Зголемување на задоволството на крајните корисници
(потрошувачите);
Ø Намалување на негативните влијанија врз животната средина;
Ø Сообразност со регулативата.

21
Стандардизација, истражувачки и иновативни
активности
Рамковни програми за истражувачки и
технолошки развој, со стратешки цели:
Ø Зајакнување на научната и технолошката
основа на индустријата;
Ø Поттикнување на меѓународната
конкурентност, преку промовирање на
истражувањата поддржани од политиките
на ЕУ

22
Стандардизација, истражувачки и иновативни
активности

Рамковни програми за истражувачки и технолошки

развој, реализирани или во фаза на реализација:
Ø FP7 - 2007 - 2013 (FP-Frame Programme)
Ø Horizon 2020: 2013-2020 - поддршка на истражувачки и
иновативни активности со кои се овозможува:
Ø Подобрување на научните достигнувања;
Ø Зајакнување на иновативноста во индустријата,
зголемена поддршка за малите и средни претпријатија;
Ø Обезбедување финансиски средства за решавање на
главни проблеми - климатски промени, одржлив
сообраќај и мобилност, зголемена достапност до ОИЕ,
безбедност на храната, демографски проблеми и сл.

23
Придобивки за заинтересираните страни
Заинтересирани страни во процесот на
стандардизација:
Ø Државни органи
Ø Индустрија
Ø Стопански комори
Ø Здруженија на потрошувачи
Ø Сертификациски и консултантски тела
Ø Инспекциски тела
Ø Невладини организации
Ø Образовни и истражувачки институции
24
10 добри причини за стандардизација
1. Стандардите ја олеснуваат трговијата
2. Стандардите го помагаат развојот, обезбедувајќи еднакви
можности за сите
3. Стандардите го прават светот побезбеден
4. Стандардите упатуваат и сертифицираат квалитет на
работењето
5. Стандардите создаваат здрава средина
6. Стандардите се грижат за потрошувачите
7. Стандардите ја поттикнуваат размената на технологиите
и иновациите
8. Стандардите помагаат да се совладаат културните и
јазичните бариери
9. Стандардите помагаат во ширењето на знаењето (know-
how) преку ИКТ
10. Стандардите овозможуваат достап до информациите
25
Меѓународни организации за стандардизација

Три меѓународни организации за

стандардизација:
Ø ISO - International Standardization
organisation - Меѓународна организација
за стандардизација
Ø IEC - International Еlectrotechnical
Commission - Меѓународна комисија за
електротехника
Ø ITU - International Telecommunication
Union - Меѓународна телекомуникациска
унија
26
Меѓународна организација за
стандардизација - ISO
Ø Основана во февруари 1947
Ø Независна и невладина организација
Ø Опфаќа широк опсег на технолошки и
производни стандарди, освен
електротехника и телекомуникации
Ø 164+ земји и 3335+ технички тела
Ø Централен секретаријат во Женева,
Швајцарија
Ø www.iso.org
27
Меѓународна организација за
стандардизација - ISO
Поле на активности-придонеси во полето на
технологијата, економијата и општеството
Активното учество на земјите - членки на ISO
во донесувањето стандарди придонесува кон:
Ø Влијание во техничката содржина на
стандардите, со цел создавање сигурност во
задоволувањето специфични потреби
Ø Здобивање искуство во стандардизацијата и
создавање национална инфраструктура
Ø Информации и знаења од областа на
технологијата
28
Меѓународна организација за
стандардизација - ISO
ISO - најпознати серии од стандарди:
Ø ISO 9000 - Системи за менаџмент со квалитет
Ø Стандарди и упатства кои се однесуваат на системи за
менаџмент со квалитет и други релевантни стандарди
Ø ISO 14000 - Системи за менаџмент со животна средина
Ø Управување со животна средина, вклучувајќи
означување, оценка, анализи на животен циклус,
комуникација и ревизија
Ø ISO 22000 - Систем за управување со безбедноста на
храната
Ø Ги обединува ISO 9001 и принципите на HACCP (Анализа
на опасности и критични контролни точки), стандард
кој се применува во сите фази поврзани со
производството и снабдувањето со прехранбени
производи 29
Меѓународна организација за
стандардизација - ISO
ISO - најпознати серии од стандарди:
Ø ISO 26000 - Општествена одговорност
Ø Наменет за сите видови организации, државни и
приватни, со цел унапредување на општествено
одговорните активности, базирани на седум основни
принципи:
Ø Одговорност
Ø Транспарентност
Ø Етичко однесување
Ø Почитување на човековите права
Ø Почитување на правото
Ø Почитување на меѓународните норми за однесување
Ø Почитување на интересите на клиентите (грижа за
корисници) 30
Меѓународна организација за
стандардизација - ISO
ISO - најпознати серии од стандарди:
Ø ISO/IEC 27000 - Системи за управување
со информациска безбедност
Ø Наменет за сите видови владини
агенции, трговски претпријатија и
непрофитни организации
Ø Имплементирање на процесот PDCA -
Plan-Do-Check-Act (Планирај-прави-
провери-делувај) 31
Меѓународна организација за
стандардизација - ISO
ISO - најпознати серии од стандарди:
Ø ISO 50001 - Системи за менаџмент со енергија
Ø EnMS - Energy Management System - Систем за
ефикасно користење на енергијата - техничка
стратегија за управување со цел зголемување на
енергетската ефикасност, намалување на
трошоците и подобрување на еколошките
перформанси
Ø Стандардот ги дефинира барањата поврзани со
искористувањето на енергијата, вклучувајќи
мерење, документација и извештаи, проектирање
и набавки на опрема, оптимирање на системи,
процеси и персонал со цел подобрување на
енергетските карактеристики
32
Меѓународна организација за
стандардизација - ISO
ISO - најпознати серии од стандарди:
Ø ISO 31000 - Менаџмент со ризик
Ø Се користи од страна на јавниот и
приватниот сектор
Ø Применлив на сите нивоа: претпријатие
(компанија), здружение, група или
поединец
Ø Се применува за широк спектар
активности: стратегии и одлуки,
операции, процеси, функции, проекти,
производи, услуги и средства
33
Меѓународна организација за
стандардизација - ISO
ISO - најпознати серии од стандарди:
Ø ISO 3166 - Кодови на државите
Ø α2(алфа2) и α3 (алфа3) - ознаки на
државите со две или три букви (MK,
MKD се кодови за Македонија)

34
Меѓународна организација за
стандардизација - ISO
ISO - категории на членување:
Ø Полноправни членки
Ø Активно учество врз развојот и стратегијата на
ISO стандардите со право на глас, усвојуваат и
продаваат стандарди на национално ниво
Ø Дописни членки
Ø Набљудувачи, со право да усвојуваат и продаваат
стандарди на национално ниво
Ø Членки со статус на претплатници
Ø Добиваат информации, но не учествуваат во
работата на ISO. Не усвојуваат и не продаваат ISO
стандарди
35
Меѓународна организација за
стандардизација - ISO
ISO - Структура:
Ø Генерално собрание
Ø Највисок упрaвен орган за работата на ISO
Ø Совет
Ø Има 20 члена, се грижи за прашања
поврзани со управувањето
Ø Технички управен одбор
Ø Централен секретаријат
36
Меѓународна организација за
стандардизација - ISO
ISO - Соработка со други меѓународни организации:
Ø Партнерски организации:
Ø IEC - Меѓународна техничка комисија
Ø ITU - Меѓународна унија за телекомуникации
Ø Соработка со Обединетите нации и нејзините специјализирани
агенции и комисии, особено оние кои се инволвирани во
хармонизација на регулативи и јавни политики, како на пример:
Ø CODEX Alimentarius - квалитет и безбедност на храната
Ø IMO -Меѓународна приморска агенција
Ø Европска економска комисија при ОН
Ø WHO - Светска здравствена организација
Ø UNWTO - Светска туристичка организација
Ø UNCTAD - Конференција на ОН за трговија и развој
Ø UNIDO - Организација за индустриски развој при ОН
Ø WTC - Меѓународен центар за трговија 37
Меѓународна електрoтехничка
комисија - IEC
ISO - Соработка со други меѓународни организации:
Ø Формирана е во јуни 1906, како непрофитна владина организација
Ø Прво седиште во Лондон, а од 1948 год. во Женева, Швајцарија
Ø Се занимава со подготовка и издавање меѓународни стандарди од
областа на електротехниката и релевантните области, под едно име
електротехнологија
Ø Во 1930 година се воспоставени единици мерки за електрични
величини:
Ø Hertz, фреквенција
Ø Oersted, јачина на магнетно поле
Ø Gauss, густина на магнетен флукс (магнетна индукција, Vs/m2,Tesla)
Ø Maxwell, магнетен флукс
Ø Gilbert, за движечка магнетна сила (магнетен напон - Ампер навивки)
Ø VАr, реактивна моќност
Ø Weber, практична единица за магнетен флукс (1 Wb = 1 Vs=108 Maxwell)
38
Меѓународна електротехничка
комисија - IEC
IEC - членување - две категории
Ø Полноправни членки
Ø Имаат пристап до сите активности и
функции од технички и раководен
карактер на сите нивоа на IEC и имаат
право на глас
Ø Асоцијативни (придружни) членки
Ø Имаат пристап до сите работни документи,
ограничени права на глас во техничката
работа и немаат право на глас за
раководни функции во IEC 39
Меѓународна електротехничка
комисија - IEC
IEC - Структура
Ø Совет - највисоко управно тело
Ø Одбор на Советот
Ø Извршен комитет

Ø Управен одбор за стандардизација

Ø Одбор за маркетинг стратегија

40
Меѓународна телекомуникациска унија
- ITU
Ø Формирана 1865 година во Париз како
Меѓународна телеграфска унија
Ø Како ITU е преименувана во 1934
година
Ø Го покрива целиот ИКТ сектор, од
дигитално емитување до интернет, од
мобилна телефонија до 3D телевизија

41
Меѓународна телекомуникациска унија
- ITU
Главни области:
Ø Радиокомуникации - ITU сектор за
радиокомуникации (ITU-R)
Ø Стандардизација - ITU сектор за
телекомуникациска стандардизација
(ITU-Т)
Ø Развој - ITU сектор за развој на
телекомуникациите (ITU-D)
42
Меѓународна телекомуникациска унија
- ITU
Членување во ИТУ:
Ø Владини институции (земји членки)
Ø Приватен сектор
Ø Членки по сектори
Ø Придружни членки по сектори
Ø Академски институции

43
Меѓународна телекомуникациска унија
- ITU
Структура на ИТУ:
Ø Главна конференција
Ø Одбор за регулирање на
радиокомуникации
Ø Генерален секретаријат
Ø ITU сектори

44
45