PRZYKŁADY MITOLOGIZACJI W CHŁOPACH

Stylistyczny zabieg mitologizacji pełni istotną funkcję w nadaniu "Chłopom"

Reymonta miana epopei chłopskiej. Polega on na zmianie przedstawionych
zdarzeń i opisanych bohaterów w mit, czyli opowieść, która zawiera pierwotne
wzorce postępowania nazywane archetypami. Takie zabiegi można odszukać w
dziele autorstwa Reymonta. Dotyczą one czterech głównych płaszczyzn życia
społeczności wiejskiej: tradycji, roli natury, pracy i relacji międzyludzkich.

 Na tradycję składają się różnorodne i niezwykle drobiazgowe opisy

obyczajów i obrzędów, które są istotnym elementem życia chłopów.
Najważniejsze z nich są obrzędy związane z religią - przede wszystkim
katolicką, ale często podpartą jeszcze pogańskimi wierzeniami przodków.
Święta kościelne są obchodzone przez mieszkańców Lipiec niezwykle
uroczyście. Ludowa kultura znajduje swe ujście właśnie podczas
niedzielnych mszy, a przede wszystkim w czasie bardziej doniosłych świąt
Bożego Narodzenia, Wielkanocy czy dnia Wszystkich Świętych. Autor
szczegółowo prezentuje także bardziej osobiste wydarzenia o podłożu
religijnym: dożynki i wesele Boryny z Jagną. Te przykłady pokazują, z
jakim zaangażowaniem i niezwykłą starannością mieszkańcy wsi
obchodzili święta i uroczystości, w czasie których "niczego braknąć nie
może".
 Najważniejszą rolę w egzystencji mieszkańców wsi odgrywa natura. Życie
ludzkie jest podporządkowane niezmiennemu rytmowi przyrody, oparte
na odwiecznych zmianach pór roku, które w naturalny sposób
wyznaczają okres ciężkiej pracy i należytego wypoczynku. Tak
pojmowany czas staje się jedyną miarą zmian, zyskuje sakralną rangę.
Istotne staje się zaakcentowanie cykliczności - niezbędnego wyznacznika
przyrody. W każdym roku niemalże te same zdarzenia powtarzają się
zarówno w sferze przyrody jak i ludzkiego życia. W powieści ten aspekt
podkreślają wątki poboczne - na przykład rozpoczynający akcję motyw
"wędrówki za chlebem" starej Agaty. Autor sugeruje, że to, co jest
przedmiotem jego opisu "dzieje się, działo i dziać będzie się zawsze" jak
w wielkim kołowrotku zdarzeń, zmieniających się pór roku,
dostosowanych do nich prac rolniczych i tradycyjnych zwyczajów.
 Kolejnym czynnikiem determinującym życie na wsi jest praca, którą
wyznacza przyroda, czyli wyższa siła. Dlatego praca staje się
 najważniejszym obowiązkiem wszystkich chłopów, niemalże świętością,
której nie można zaniechać. Podkreślona zostaje przynależność człowieka
do roli i nierozerwalne z nią połączenie. Symbolicznym wyrazem takiego
sposobu myślenia staje się podniosła scena "ostatniego zasiewu" Boryny
- umierający człowiek nawet w obliczu końca życia nie może zrezygnować
z wypełnienia obowiązków gospodarza. Podkreślona wyżej cykliczność
obowiązków i ludzkich prac implikuje pozytywną tezę, że poprzez ciągłą
powtarzalność śmierć przestaje być ostateczną wyrocznią: natura stale
się odradza, pojawiają się plony, zatem wyniki pracy (i ludzkiego życia) są
trwałe.
 Równie ważnym wyznacznikiem epopeicznego charakteru "Chłopów" jest
pokazanie mieszkańców Lipiec jako nierozłącznej, tworzącej całość siatki
wielostronnych relacji. W ten sposób ukazana społeczność wiejska
przypomina ludzkie ciało, którego poszczególne elementy współdziałają
ze sobą, aby wzajemnie zaspokoić swe potrzeby. Podobnie jest w
przypadku mieszkańców wsi, którzy pomimo ostrych konfliktów i
obojętności na losy innych potrafią się porozumieć i zintegrować w
ważnych kwestiach. Przejawia się to podczas współdziałania przy
wykonywaniu gospodarskich powinności, niesienia pomocy tym, którzy
znaleźli się w ciężkiej sytuacji, a także obrony wspólnie przyjętych zasad i
reguł - ci, którzy się przeciw nim buntują, jak na przykład zbyt rozpustna
Jagna, zostają zepchnięci na margines społecznego życia. Mieszkańcy wsi
są jednomyślni także wtedy, gdy trzeba bronić wspólnych interesów
Lipiec - potrafią zgodnie walczyć o las przeznaczony do wyrębu. Opisując
takie zachowanie Reymont kreuje obraz bohaterskiego chłopa, który
przypomina mitologicznych herosów - podobieństwo epopei do
starożytnej "Iliady" jest nieprzypadkowe.

Wspomniane wyżej zabiegi mitologizujące "Chłopów" sprawiają, że powieść

zyskuje miano chłopskiej epopei. Utwór Reymonta prezentuje wzór polskiej
wsi, jest odpowiedzią na młodopolską potrzebę odnalezienia w chłopach
ponadczasowych wartości, które zniwelowałyby cywilizacyjne zagrożenia i lęki.
Nakreślony ręką noblisty obraz Lipiec zdaje się temu sprzyjać.