Professional Documents
Culture Documents
ΚΕΝΤΗΤΙΚΗ 002 - ΚΡΗΤΙΚΟ ΚΕΝΤΗΜΑ ΕΟΜΜΕΧ Ι. Λ. ΜΟΥΣΕΙΟ ΡΕΘΥΜΝΗΣ
ΚΕΝΤΗΤΙΚΗ 002 - ΚΡΗΤΙΚΟ ΚΕΝΤΗΜΑ ΕΟΜΜΕΧ Ι. Λ. ΜΟΥΣΕΙΟ ΡΕΘΥΜΝΗΣ
ΚΕΝΤΗΤΙΚΗ 002 - ΚΡΗΤΙΚΟ ΚΕΝΤΗΜΑ ΕΟΜΜΕΧ Ι. Λ. ΜΟΥΣΕΙΟ ΡΕΘΥΜΝΗΣ
ΦΑΛΗ Γ ΒΟΓΙΑΤΖΑΚΗ
Πρόεδρος Δ.Σ.
5
κεντητική έχει πανάρχαιες ρίζες στον ελληνικό χώρο. Τα παραδοσιακά στοιχεία επαναλαμ
Ώ βάνονται από γενεά σε γενεά και κρατώντας μια σταθερή πορεία μέσα στους αιώνες, έφθα
σαν μέχρι την μηχανοποιημένη εποχή μας.
Η ποικιλία των ελληνικών κεντημάτων είναι εξαιρετικό μεγάλη στα διακοσμητικά θέματα, την τεχνι
κή και τους χρωματισμούς. Οι διάφορες επ ιρρ οές που ήρθαν από την Ανατολή και τη Δύση, κυρίως σε
περιοχές με μεγάλη επ ικ οινωνία, δεν κατόρθωσαν να αλλάξουν τον χαρακτήρα τους. Τα ξένα στοιχεία
αναπλάστηκαν και συχνά aφομοιώθηκαν από τα τοπικά που είχαντη δύναμη να κρατήσουν τη μακραίω
νη παράδοση και να δημιουργήσουν στον κλάδο αυτό της χειροτεχνίας μία ανεπανάληπτη ελληνική
καλλιτεχνική έκφραση.
Για να μπορούν να μελετηθούν καλύτερα τα ελλην ικά κεντήματα χωρίζονται σε μεγάλες ενότητες,
αντίστοιχες προς τις περιοχές της Ελλάδος. Κάθε ενότητα κεντημάτων δημιουργείται από μία ομάδα
ανθρώπων που ζούν στον ίδιο γεωγραφικό χώρο, έχουν τη ν ίδια ιστορία, τα ίδια ήθη και έθιμα και συνε
χίζουν παραδοσιακές τεχνικές και πατροπαράδοτα διακοσμητικά θέματα πάνω στα χειροτεχνήματά
τους. "Ετσ ι , στον ευρύτερο ελληνικό χώρο ο ι ενότητες κεντημάτων είναι: Θράκη, Μακεδονία, "Ηπειρος,
Αττική, Κυκλάδες, Δωδεκάνησα, Κρήτη, Κύπρος, Μικρά Ασία κ.τ.λ. Αν και συχνά διαφέρουν στην τεχνι
κή, στους χρωματισμούς και στα διακοσμητικά θέματα, κρατούν κοινά παραδοσιακά στοιχεία που δια
μορφώθηκαν στα προχριστιανικά χρόνια. Στη βυζαντινή περίοδο αναπτύχθηκαν, εξελίχθηκαν και δια
δόθηκαν σε όλη την επ ικ ράτεια . Σ' αυτά στηρίχθηκε η λαϊκή παράδοση που γνωρίσαμε στα σημερινά
χρόνια. Μία από τις πιο σημαντικές ενότητες είναι τα κεντήματα της Κρήτης.
Η Κρήτη με τα παλαιότερα κεντήματά της, που θα μας απασχολήσουν εδώ, απέδωσε ένα προσωπι
κό ρυθμό που αποτελεί ιδιαίτερο τύπο κεντημάτων ανάμεσα στα άλλα νησιά του Αιγαίου. Χωρίζονται,
όπως και των άλλων περιοχών, ανάλογα με τη χρήση τους σε τρεις μεγάλες κατηγορίες: τα κεντήματα
που προορίζονται για την εκκλησία, τα κεντήματα της φορεσιάς, ανδρικής-γυναικείας-παιδικής, τα κε
ντήματα για τις ανάγκες και το στολισμό του σπιτιοϋ .
Η γυναίκα της Κρήτης μάθαινε από τα μικρά της χρόνια την επεξεργασία κάθε ποιότητας κλωστής,
γιατί κάθε μία είχε ειδικό προορισμό . Χοντρές λιναρέν ι ες και μπαμπακερές κλωστές για τους σάκκους
και τις ανάγκες των αγροτικών εργασιών, λεπτότερες για τον ρουχισμό της οικογένειας και του σπιτι
κού και ακόμα λεπτότερες μεταξωτές, μπαμπακερές και μάλλινες για τα προ ικιάτικα ρούχα και τα κε
ντήματα. Παράλληλα μάθαινε ανάλογα με τη χρήση κάθε κλωστής ποιές χρωματικές ποικιλίες έπρεπε
να βάψει με ανεξήτιλες φυτικές ουσ ί ες για να είναι έτοιμες για το αργαστήρι ή τελάρο όπως λένε στήν
Κρήτη τον αργαλειό . Εντύπωση προκαλεί ο χρωματικός πλούτος πού δημιούργησε η κρητικιά με τις
φυτικές βαφές, λες και η μόνη προσπάθεια της ήταν -εμπνευσμένη από τη φύση γύρω της- να αποτυ
πώσει το λαμπερό φως του τόπου της.
Τα κρητικά κεντήματα ανάλογα με την τεχνική της κατασκευής τους διακρίνονται: στα γραφτά
ζωγραφιστά που γίνονται με ελεύθερα σχεδ ι ασμένα τα θέματα πάνω στο ύφασμα, στα μετρητά
ξομπλιαστά που δουλεύονται μετρώντας τις κλωστές του υφάσματος και στα χυτά, τα ξεφιδιστά όπως
λέγονται στην Κρήτη. Συχνά στα καλύτερα κεντήματα για περισσότερο στολισμό χρησιμοποιούσαν και
χρυσοκλωστές. Με τα χειροτεχνήματά της, η γυναίκα της Κρήτης έδωσε μοναδικά δείγματα της ψυχο-
7
σύνθεσής της. Χρησιμοποιώντας τις διάφορες τεχν ι κές, που άρτια γνώριζε, συνδύασε και δημιούργη
σε αναρίθμητα διακοσμητικά θέματα. Με τη βαθειά της πίστη κράτησε τις παραδόσεις και τις συνέχισε,
αποτύπωσε στα κεντήματά της θρησκευτικά σύμβολα κληρονομημένα από τα πανάρχαια χρόνια με την
ευχή να βοηθήσουν και να προστατεύσουν. θέματα της καθημερινής ζωής, ιστορικά πρόσωπα και γε
γονότα που τόσο έντονα την άγγιζαν, rφοσπάθησε να τα υφάνει και να τα κεντήσει. Έτσι κατόρθωσε να
δώσει ανεπανάληπτα δείγματα τέχνης ατiό τα πανάρχαια χρόνια μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα και να
διατηρήσει τα παραδοσιακά στοιχεία και τους συμβολισμούς.
Μόνο όταν θέλησε στα τέλη του 19ου αιώνα να μιμηθεί και να αντιγράψει ξενόφερτα σχέδια από
περιοδικά και εφημερίδες που έφθαναν στα χέρια της, τότε τα δημιουργήματά της αλλοιώθηκαν, ξέ
φυγαν από τον ρυθμό της Κρήτης. Δεν είχαν μέσα τους παράδοση, δεν είχαν κανένα βαθύτερο νόημα,
απλά και μόνο έδειχναν ότι τα γυναικεία χέρια της Κρήτης εξακολουθούσαν στη μηχανοποιημένη επο
χή μας να δουλεύουν με γνώση. Τότε, σε ορισμένες περιοχές της Κρήτης φωτεινές γυναικείες προ
σωπικότητες βλέποντας τα κεντήματα και τα υφαντά να αλλοιώνονται π ροσπάθησαν να επαναφέρουν,
όσον ήταν δυνατόν, την πατρ οπαράδοτη με τον τοπικό χαρακτήρα κεντητική και υφαντική τέχνη. Ήταν
μια μεγάλη προσπάθεια που έδωσε κάποια αποτελέσματα.
Είναι ενδιαφέρον να παρακολουθήσει κανείς την πορεία της κρητικής κεντητικής τέχνης. Δυστυ
χώς πολλά κρητικά κεντήματα και υφαντά πήραν το δρόμο του εμπορίου. Έτσι, η έρευνα και η μελέτη
βασίζονται σήμερα σε όσα επιβίωσαν σε ελληνικά και ξένα Μουσεία, όπως και σε ιδιωτικές συλλογές.
Για την ευκολότερη κατάταξή τους, τα χωρίζουμε σε τρεις περιόδους.
***
Στην πρώτη περίοδο ανήκουν κεντήματα βασισμένα στην βυζαντινή παράδοση. Τα κεντήματα αυτά
συνεχίζουν να τα κεντούν οι κρητικές ως τα μέσα του 19ου αιώνα. Είναι κυρίως ποδόγυροι από φορε
σιές που ο τύπος τους έχει χαθεί και λησμονηθεί. Σώζονται όμως και λίγα κρεβατοστρώσια, μαξιλάρια
κ.λπ. Ίδια κεντήματα χρησιμοποιούσαν και στις ανάγκες των εκκλησιών, όπως αποδεικνύει ο αέρας
στις ε ι κ. 11, 12. Στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέ ας Υόρκης ύπάρχουν δύο παραδείγματα με κεντη
μένες αντίστοιχα τις χρονολογίες 1697 και 1726 και στο Μουσείο Βικτωρίας και Αλβέρτου στο Λονδί
νο άλλα τρία: 1733, 1757 και 1762.
Είναι κεντήματα γραφτό, πάνω σε γεμάτο λινό και λινομπάμπακο ύφασμα. Τα παλαιότερα είναι κε
ντημένα με πολύχρωμα μετάξια σε ζωηρές αποχρώσεις, και σπανιώτερα κόκκινα (εικ .- 16,21) ή βαθυ
γάλαζα (εικ. 22,23). Οι βελονιές ήταν διάφορες: βυζαντινό ψαροκόκκαλο, βυζαντινή ψήφα, κρητική
βελονιά, ρίζα κ.τ.λ. Τα διακοσμητικά τους θέματα είναι πολύπλοκες φυτικές συνθέσεις, όπου επικρατεί
το αγγείο, η γάστρα όπως το ονομάζουν στην Κρήτη. Από την γάστρα βλασταίνουν ελικοειδή κλαδιά με
φύλλα και λουλούδια όπου κυριαρχεί το γαρύφαλλο. Ανάμεσα τους η προχριστιανική παράσταση της :
δεομένης γυναίκας με τα aνυψω μένα χέρια, η γοργόνα με τη διχαλωτή ουρά, και ο δικέφαλος αετός. Τις
συνθέσεις συμπλη ρώνουν ζώ(], πουλιά, φίδια, φτερωτά φίδια, διάφορα σύμβολα γονιμότητας όπως και
χριστιανικά σύμβολα (εικ. 1,2,6-1 Ο, 13-15).
Ιδ ιαίτερο ενδιαφέρον έχουν τα παλαιότερα κεντήματα αυτής της πρώτης περιόδου. Τα πρωτότυπα
θέματα παρουσιάζουν εξαιρετική ποικιλία στον τρόπο της σχεδίασης και της κοπιώδους εκτέλεσης.
Όσο περνούν τα χρόνια τα θέματα τυποποιούνται και χάνουν τη ρυθμική ελεύθερη σύνθεσή τους. Όσα
έχουν κεντηθεί στα τέλη του 18ου και στον 1 9ο αιώνα μοιάζουν περισσότερο με αντίγραφα παλαιοτέ
ρων πρωτότυπων συνθέσεων απ' όπου λε~πειη ψυχή (εικ. 27 -32).
Συχνά στα χρόνια της Τουρκοκρατίας όταν ο τόπος βρέθηκε σε μεγάλη αναστάτωση και σε συνθή
κες ανέχειας, οι γυναίκες αναγκάστηκαν να μετατρέψουν τις κεντημένες φορεσιές τους σε ιερατικά
άμφια (εικ. 1 ,3,4,5,6).
Ανάμεσα στα διακοσμητικά θέματα των κεντημάτων έχουν διασωθεί και οι τοπικές λαϊκές φορεσιές
της χωρικής της Κρήτης και του λυράρη με τη βράκα και την πέτσα ριγμένη στους ώμους (εικ. 6) . Ή
πέτσα που φορούσε ο κρητικός ριγμένη στους ώμους σ' αυτήν την πρώτη περίοδο, είναι η επιβίωση του
βυζαντινού «λώρου". Ήταν σε σχή μα μακρόστενο με διακόσμηση στις δύο άκρες. Τις πέτσες ύφαιναν
με λεπτά μπαμπακερά ή μεταξωτά ουγιωτά υφάσματα και τις κεντούσαν με νήματα μπαμπακερά ή με
ταξωτά άσπρα ή χρωματιστά και συχνά με χρυσοκλωστές. Οι βελονιές ήταν χαρακτηριστικές, συνηθέ
στερα διπρόσωπες. Στην Κpητη την τεχνική αυτή ονομάζουν μονοπρόσωπο κέντημα. Ίσως η ανάγκη για
το διπρόσωπο κέντημα να γεννήθηκε ακριβώς από το γεγονός ότι η πέτσα πέφτει ελεύθερη και έπρε
πε το κέντημα να έχει ίδιες τις δύο όψεις.
8
Τα διακοσμητικά θέματα στις πέτσες ήταν φυτικά, ζωϊκά, θρησκευτικά, κλαδιά δέντρων, φυτά, λου
λούδια, μόνα ή σε γάστρες, πτηνά και ζώα που εκτός από τον διακοσμητικό τους χαρακτήρα συνδέο
νται και με τον συμβολισμό της γονιμότητας. Έτσι, βλέπουμε την μυρτιά, τον κισσό, τα σταφύλια με τα
αμπελόφυλλα, τον λεμονανθό, το ρόδι, τα κουκουνάρια, το χελιδόνι, το περιστέρι και το παγώνι, τον πε
τεινό, το φίδι, να διατηρούν τα πανάρχαια μηνύματά τους. Οι σταυροί, τα τρικέρια, οι εκκλησίες
δηλώνουν ευχές και προστασία. Η πέτσα συμβόλιζε, όπως μας λέει η προφορική παράδοση και το
δημοτικό τραγούδι, την ένωση δύο ή περισσοτέρων ανθρώπων. Ήταν το πολύτιμο δώρο που έκανε η
γυναίκα στον αγαπημένο, στον aρραβωνιαστικό, στον γαμπρό. Μετά την τουρκική κατάκτηση την πέτσα
δεν την έριχναν πια οι κρητικοί στον ώμο, αλλά την τύλιγαν σαν σαρίκι γύρω από τα φέσια τους. Όταν
φόρεσαν τα «φράγκικα» κατάργησαν την πέτσα.
Από τα μέσα του 18ου αιώνα μπαίνουμε στη δεύτερη περίοδο, που θα κρατήσει έως τα τέλη του
19ου αιώνα. Ενώ συνεχίζεται η παλαιότερη παράδοση, την εποχή αυτή γίνονται παράλληλα και μεγά
λες ανακατατάξεις. Καινούργια στοιχεία εισχωρούν σιγά-σιγά. Επικρατούν οριστικά οι γυναικείες και
ανδρικές φορεσιές της υπαίθρου: ποκάμισο, φούστα, ζιπούνι και ποδιά για τις γυναίκες και η παραδο
σιακή βράκα με τα γιλέκα και τις μπότες για τους άνδρες. Τα κεντήματα για τις ανάγκες και το στολι
σμό του σπιτιού παρουσιάζουν αλλαγές, ορισμένα διακοσμητικά θέματα δεν επαναλαμβάνονται πιά .
Γενικά, εκείνο που χαρακτηρίζει την περίοδο αυτή, είναι ότι οι γυναίκες εγκαταλείπουν την μακρόχρο
νη και επίπονη δουλειά για ένα μόνο κέντημα .
Ένα σημαντικό γυναικείο χειροτέχνημα που είναι δύσκολο να καθορισθεί από πότε ξεκινά η χρήση
του, αλλά το βρίσκουμε σε κάθε προίκα αυτή την περίοδο, είναι η πετσέτα. Οι κοπέλλες στην Κρήτη
ύφαιναν ή κεντούσαν για την προίκα τους εκατόν πενήντα έως διακόσιες πετσέτες. Ο μεγάλος αριθ
μός, η εξαιρετικά προσεγμένη εργασία και η επιμονή σε ορισμένα διακοσμητικά σχέδια και θέματα,
που είχαν συνήθως σχέση με τον κύκλο της ζωής, δείχνουν καθαρά πώς η πετσέτα στην Κρήτη δεν
εξυπηρετούσε μόνο τον πρακτικό σκοπό. Κάποιος βαθύτερος λόγος έκανε τις γυναίκες να δώσουν
τόση προσοχή σ' αυτό το χειροτέχνημά τους. Τις χάριζαν ή αντίστροφα έπαιρναν δώρο πετσέτες στα
πιο σημαντικά γεγονότα της ζωής τους : γέννηση, γάμο, βαφτίσια, θάνατο. Στον aρραβωνιαστικό, στον
κουμπάρο-σύντεκνο, στον γαμπρό, η πετσέτα ήταν απαραίτητο δώρο. Το πρώτο υφαντό ή κέντημα που
ύφαιναν ή κεντούσαν οι κοπέλλες ήταν για τον παπά όταν ερχόταν για τον αγιασμό στο σπίτι
Στις πετσέτες χρησιμοποιούσαν για την ύφανση νήματα από λινάρι, μπαμπάκι και μετάξι. Για το κέ
ντημα ετοίμαζαν κλωστές από λινάρι, μπαμπάκι, μετάξι και σπανιότερα μαλλί. Οι βελονιές ποικίλλουν
και τα διακοσμητικά θέματα καλύπτουν όλες τις κατηγορίες: γεωμετρικά, φυτικά και ζωϊκά, θρησκευτι
κά, της καθημερινής ζωής, ιστορικά. Οι ποικιλίες στην τεχνική της ύφανσης και της διακόσμησης, είναι
αναρίθμητες. Ενδιαφέρον είναι ότι πολλοί χρωματισμοί και διακοσμητικά σχέδια και θέματα υπήρχαν
μόνο σε ορισμένες περιοχές, ενώ θρησκευτικά θέματα και συμβολισμοί σχετικοί με την γονιμότητα
υπήρχαν σε όλες τις περιοχές. Προσεγμένο ήταν και το τελείωμα στις πετσέτες.
Τις πετσέτες τις έδεναν κόμπο και τις κρεμούσαν, πολύτιμο στολίδι στους τοίχους των σπιτικών
τους. Πάνω στον κόμπο έβαζαν ένα εικόνισμα ή μία φωτογραφία αγαπημένου προσώπου. Τα τελευταία
δείγματα από υφασμένες και κεντημένες πετσέτες φθάνουν μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα. Εκτός από
τις ωραιότατες και τόσο σημαντικές πετσέτες, σε αυτήν την περίοδο εξακολουθούσαν να κεντούν κα
λύματα κρεβατιών, κρεβατόγυρους, μαξιλαροθήκες, τραπεζομάντηλα κ.λπ.
Η τρίτη περίοδος, ο 20ός αιώνας βρίσκει την Κρήτη ελεύθερη. Η μακρά κατοχή της Βενετίας και
της Τουρκίας ανήκει πια στο παρελθόν. Στα δύσκολα χρόνια αυτής της κατοχής ο κρητικός λαός, δια
τήρησε με aπερίγραπτο κόπο, τη θρησκεία, τη γλώσσα, τα ήθη και έθιμα, τις παραδόσεις αιώνων, και
έτσι δεν έχασε την ταυτότητά του.
Η οικιακή χειροτεχνία τον 20ό αιώνα άρχισε να παίρνει άλλη μορφή. Η γυναίκα της Κρήτης προσπά
θησε να βρεί το δρόμο της μέσα σε τόσες αλλαγές και να προσαρμοστεί στην καινούργια αυτή εποχή.
Κουρασμένη από τις ατελείωτες ώρες που καθόταν για να υφάνει και να κεντήσει τον ιματισμό της οι
κογένειάς της, όπως και του σπιτικού της, με χαρά βλέπει στο εμπόριο να έρχονται τα υλικά έτοιμα,
υφάσματα και νήματα. Στα αστικά κέντρα πρώτα και μετά στην ύπαιθρο, οι γυναίκες της Κρήτης έρχο
νται σε επαφή με διάφορα ξένα περιοδικά που φθάνουν ακόμα και στα πιο μακρυνά χωριά. Μιμούνται
ξένα διακοσμητικά σχέδια και παραστάσεις. Είναι η εποχή της αντιγραφής, κυρίως σε κεντήματα για το
στολισμό του ρπιτιού. Ο αργαλειός που άλλοτε αποτελούσε απαραίτητο εξάρτημα μιας προίκας και
απαραίτητη εργασία της γυναίκας, έπαυσε σχεδόν να υπάρχει στα διάφορα σπιτικά και πολλές φορές
γινόταν καυσόξυλα. Οι φορεσιές, ανδρικές και γυναικείες εμφανίζονται πλέον μόνο σε γιορτές και πα-
9
νηγύρια, τα .. φράγκικα» επικρατούν. Τη θέση των ό μορφων υφαντών γ ια την χρήση και τον στολισμό
του σπιτικού παίρνουν τα βιομηχανοποιημένα το υ ε μπορίου και στα κεντήματα διακρίνονται οι aντιγρα
φές από τα ξένα περιοδικά. Ο προσωπικός χαρακτήρας των υφαντών και κεντημάτων δεν υπάρχει, ο
συναγωνισμός για την ωραιότερη προίκα έχει ξεχαστεί.
Όταν στα μέσα του 20ού αιώνα άρχισε ο τουρισμός, ιδιαίτερα ο μ αζ ι κός, ένας μεγάλος θησαυρός
λαϊκής κρητικής τέχνης πουλήθηκε , κι έτσι πολ ύτιμα υφαντά και κεντήματα χάθηκαν για πάντα. Από τη
στιγμή που η γυναίκα της Κρήτης έπαυσε να υφαίνει και να κεντά για την προίκα της, ένα μεγάλο κε
φάλαιο παράδοσης έκλεισε. Με τον τουρισμό, μερ ικο ί αργαλειοί άρχισαν και πάλι να δουλεύουν και
αρκετές κεντήστρες ξανάπιασαν τη βελόνα τους, με κύριο σ κοπ ό τον βιοπορισμό. Για να κερδίσουν
χρόνο και να τελειώνουν γρήγορα ΤΕΙ υφαντά έγιναν αραιά και τα κεντήματα πρόχειρα. Η υφαντική και η
κεντητική της Κρήτης αλλοιώθηκαν. Τα πατροπαράδοτd- διακοσμητικά σχέδια και θέματα όπως και οι
συμβολισμοί που επί αιώνες διατήρησαν το νόημά τους, άρχισαν να αλλάζουν μορφή.
Σε αυτή την περίοδο για το στολισμό του σπιτιού επικ ρατ ούσαν οι πάντες και τα κάδρα. Η πάντα
υφαντή ή κεντημένη κρεμιόταν στον τοίχο χωρίς πλαίσ ι ο για να προσφέρε ι στα μάτια μια χαρούμενη ει
κόνα. Τ α διακοσμητικά θέματα και οι παραστάσε ις που την κοσμούσαν ήταν πολλά: ανάμεσα σε φυτική
και ζωϊκή διακόσμηση παραστάσεις της καθημερινή ς και π ο ιμενικής ζω.ής, ευχές και ρητά, όπως ••κα
λώς ήλθατε••, ••το πεπρωμένον φυγείν αδύ νατον••. «χάρις, χάρ ιν τίκτει», και άλλα συμπλήρωναν τα διά
φορα θέματα (εικ. 70, 71, 72, 73).
Στα κεντήματα που ήταν μέσα σε πλαίσια, τα κάδρα, χαρακτηριστική για την περίοδο αυτή επικρατεί
η συνήθεια να βάζουν γύρω από φωτογραφίες κλαδιά με λουλο ύδια και φιόγκους. θέμα που θα πρέπει
να είχε αντιγραφεί από ξένα περιοδικά (εικ. 79). Μια άλλη συνήθεια π ου απλώθηκε σε όλη την Κρήτη
ήταν να κεντούν πάνω σε μαύρο βελούδο κλαδιά με aσημένιες κλωστές, ενώ τα λουλούδια τα σχημάτι
ζαν από κομμένα κουκούλια μεταξοσκώληκα και τα στόλιζαν με πούλ ι ες (ε ικ . 78). Το σχήμα των κλα
διών άφηνε ανάμεσα ελεύθερο χώρο για την τοποθέτηση φωτογραφίας.
Ένα θέμα που υπήρχε σε κάθε σπιτικό, σε πάντα και κυρίως σε κάδρο ήταν ο σταυρός. Κεντημένος
στο κέντρο και πλαισωμένος συνήθως με φυτική διακόσμηση και άλλα σύμβολα ή γράμματα είχε τη
θέση του πάνω από το συζυγικό κρεβάτι (εικ. 69). Μια άλλη συvήθεια, που και αυτή ήρθε από τη Δύση,
ήταν τα διάφορα κεντημένα γράμματα ή μονογρ άμματα, σε σεντόν ια, μαξιλάρια, θήκες , κ . λπ . (εικ. 55).
Σε πάντες και σε κάδρα υπήρχαν σκηνές χαράς και αγάπης, αλλά και μελαγχολίας, όπως η κόρη που
βλέπει το νερό (εικ. 85). Πίσω της έχε ι ένα κυπαρίσι και μπροστά της κυκλάμινα και κεντημένη τη λέξη
•• Η πονε μένη».
Σε αυτήν τη περίοδο κεντήθηκαν και πολλές παραστάσεις φερμένες από τη Δύση κα ι εμπνευσμέ
νες από την ελληνική μυθολογία. Στην εικ. 86 καθισμένος στον Π ήγασο ο Φρίξος πλησιάζει την Έλλη.
Στις εικ. 81,82 η ••γοργόνα•• δεν θυμίζει καθόλου, εκείνη των παλαιοτέρων κεντημάτων με την διχαλω
τή ουρά . Σαν θέμα υπάρχει στα νεώτερα κεντήματα, αλλά με μονή ουρά, όπως την κεντούσαν στην Ιτα
λία. Ο ••δικέφαλος αετός•• με τη μεγάλη πα ράδοση, υφάνθηκε και κεντήθηκε πολλές φορές. Στην εικ.
75 στα φτερά του διακρίνονται σημαίες.
Στις πάντες και στα κάδρα συχνά κεντήθηκαν παραστάσεις ιστορ ι κές ή ιστορικά πρόσωπα, (εικ. 77)
ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η βασιλική οικογένεια ήταν από τα πι ο αγαπημένα θέματα (εικ . 84,76,83).
Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον, ότι στην Κρήτη βρίσκουμε σε υφαντά και κεντήματα μορφές αγωνιστών
από τις διάφορες κρητικές επαναστάσεις. Κάθε περιοχή ή ακόμα σχεδόν κάθε χωριό, έχει κεντήσει
τον ήρωά του. Η συνήθεια να υφαίνεται ή να κεντιέται ένα ιστ ορικό γεγονός ή ένα ιστορικό πρόσωπο
διατηρήθηκε μέχρι την Μάχη της Κρήτης τ ο 1941 .
Στην αλλοίωση που έφεραν τα ξένα περιοδικά ή ακόμα και τα μεταφρασμένα ελληνικά και το εμπό
ριο ήδη από το 1925 με πρωτοπόρο και οδηγό την Αγγελική Χατζημιχάλη από την Αθήνα, κάποιες γυ
ναικείες προσωπικότητες στην Κρήτη θέλησαν με τη σειρά τους να αντισταθούν . Δυστυχώς δεν είναι
δυνατόν να τις αναφέρουμε όλες. Έτσι θα περιοριστούμε μ όνο σε δύο του Ν ομού Ρεθύμνης, που με το
μόχθο τους, όχι μόνο aντιστάθηκαν αλλά και δημιούργησαν μία μ ετεξέλιξη στη λαϊκή παραδοσιακή κε
ντητική. Πρώτη και γνωστότερη από όλες είναι η Χρυσή Αγγελ ιδάκη (1884-1982) που δημιούργησε
την Ρεθεμνιώτικη βελονιά. Γεννήθηκε στο χωριό Λούτρα τ ου Ν ομού Ρεθ ύμνης . Η συνεργασία της το
1924-1925 με τη γνωστή αρχαιολόγο Άννη Αποστολάκη, άλλοτε διευθύντρια του Μουσείου Κοσμητι
κών Τεχνών της Αθήνας, στην συλλογή πληροφοριών και υλικού από τα χωριά της Κρήτης, την έφερε
κοντά στο πρόβλημα της εξαφανίσεως της παραδοσιακή ς χειροτεχνίας.
10
Η Χρυσή Αγγελιδάκη προσπάθησε σε συνεργασία με την πρόεδρο του Πατριωτικού Ιδρύματος Ιου
λία Πετυχάκη να δημιουργήσει δικά της σχέδια και να δώσει εργασία σε υφάντριες στο χωριό Μιξόρ
ρουμα της περιοχής Αγίου Βασιλείου, Ρεθύμνης. Η γνωριμία της με την Αγγελική Χατζημιχάλη στάθη
κε η αιτία να θεμελιωθεί η μελλοντική δημιουργία της. Κατά τη συνεργασία τους, γεννήθηκε η σκέψη
να aντιγραφούν σε κεντήματα, σχέδια από ρεθεμνιώτικα υφαντά και ιδιαίτερα γεωμετρικά σχέδια που
αναρίθμητα υπήρχαν στα κιλίμια, μπαγκάλια, χιράμια, βούργιες, κρεβατόγυρους και διάφορα άλλα.
Στις πρώτες προσπάθειες της, η Χρυσή Αγγελιδάκη χρησιμοποίησε λινό ύφασμα και μεταξωτές
κλωστές, βαμμένες με φυτικά χρώματα. Η βελονιά που διάλεξε ήταν η ίση μονή, ενώ σε ορισμένα
σημεία χρησιμοποίησε και την περαστή; σε απομίμηση του τρόπου που περνάει το υφάδι ανάμεσα στις
κλωστές του στημονιού. Στο Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμνης βρίσκονται οι πρώτες αυτές
προσπάθεις της με αρ. Μ. 1126 και 1127 (εικ. 87,88).
Αργότερα η Χρυσή Αγγελιδάκη χρησιμοποίησε ύφασμα του εμπορίου, εταμίν και κλωστές D.M.C.
Αυτός ο τύπος δουλειάς καθιερώθηκε. Η ίδια δίδαξε τον τρόπο αυτό αντιγραφής υφαντών σε κέντημα,
στο Λύκειο Ελληνίδων Ρεθύμνης και αργότερα στις εργάτριες που δημιουργήθηκαν από τις πρώτες
μαθήτριές της. Ο τρόπος της εργασίας παρέμεινε με την ονομασία Ρεθεμνιώτικη βελονιά . Δείγμα αυ
τής της εργασίας με αρ. Μ. 1201 έχει το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμνης πάνω σε μαξιλά
ρι (εικ . 89).
Από τη στιγμή που η Χρυσή Αγγελιδάκη ξεκίνησε με την αντιγραφή των σχεδίων δεν σταμάτησε να
εργάζεται. Η συλλογή των κεντημάτων της που έχει μείνει στον οικογενειακό χώρο, δείχνει την ακατά
παυστη εργατικότητά της, αλλά και την εξοικίωσή της με τα θέματα, ώστε άρχισε και η ίδια να δημιουρ
γεί και να συνδυάζει γεωμετρικά σχέδια και χρώματα με εξαίρετη καλλιτεχνική ευαισθησία. Προσπά
θησε τα χειροτεχνήματα που δημιουργούσε να είναι χρήσιμα στον οικιακό χώρο όπως: κουρτίνες, μαξι
λάρια, κασελοσκεπάσματα, τραπεζομάντηλα και πολλά άλλα (εικ. 90-97) .
Το Ρεθεμνιώτικο κέντημα, όπως καθιερώθηκε να ονομάζεται, απλώθηκε και πέρα από το Νομό Ρε
θύμνης, στους άλλους Νομούς της Κρήτης παρουσιάζοντας ένα μοναδικό παράδειγμα σωστfΊς διάσω
σης λαϊκών προτύπων. Οι γυναίκες αγάπησαν το Ρεθεμνιώτικο κέντημα με τις πολλές παραλλαγές του,
στόλισαν με αυτό τα σπιτικά τους και πολλές φορές πουλώντας τα εργόχειρά τους, κέρδισαν χρήματα.
Το 1974 με πρωτοβουλία της Διευθύντριας στο παράρτημα του Ε.Ο.Μ.Μ.Ε.Χ. Ρεθύμνης Ελένης
Παπαδογιάννη-Γ ρηγοράκη έγινε η φωτογράφηση και αποτύπωση των κεντημάτων της συλλογής της
Χρυσής Αγγελιδάκη. Το έργο της έγινε πλατύτερα γνωστό και το Ρεθεμνιώrικο κέντημα αποτελεί σήμε
ρα ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο στην εξέλιξη του νεοελληνικού κεντήματος.
Μία από τις τελευταίες προσπάθειες που πρέπει εδώ να αναφερθεί σχετικά με την αντιγραφή από
υφαντό σε κέντημα είναι της Ελένης Κλάδου-Παλαιολόγου (1920-1984) που γεννήθηκε και μεγάλω
σε στ' Ανώγεια. Η μεγάλη παράδοση της υφαντικής κα ι κεντηtικής τέχνης της ιδιαίτερης πατρίδας της,
aφομοιώθηκε βαθιά στην ψυχή της κι έτσι όταν ήρθε η ώρα της δημιουργίας, υφάντρα και κεντήστρα η
ίδια, μας έδωσε εξαίρετα παραδείγματα.
Βλέποντας γύρω της τα υφαντά και τα κεντήματα να αλλοιώνονται στην τεχνική και στη διακόσμηση
για να πάρουν τον δρόμο του εμπορίου, εφεύρε ένα πρωτότυπο τρόπο για να βοηθήσει να διατηρη
θούν, κυρίως στην κεντητική τα πατροπαράδοτα διακοσμητικά θέματα. "Ηξερε ότι η κακή αντιγραφή
αλλοιώνει τον χαρακτήρα του χειροτεχνήματος και βοηθά να χαθεί οριστικά η ταυτότητά του που είναι
ιδιαίτερα πολύτιμη, ανεκτίμητη θα λέγαμε στην εποχή της ομοιομορφίας που απλώνεται γύρω μας .
Η σημαντική εργασία της Ελένης Κλάδου-Παλαιολόγου χωρίζεται σε δύο τομείς: α) στην επιλογή
και αποτύπωση των διακοσμητικών θεμάτων των παλαιών υφαντών και κεντημάτων σε χαρτί, χρησιμο
ποιώντας μία καινούργια μέθοδο με τη μηχανή ΙΒΜ. Τα 44 σχέδια που παρουσιάζει στο βιβλίο της, ερ
γασμένα από την ίδια στη γραφομηχανή, είναι ένα πολύτιμο βοήθημα για τις κεντήστρες, γιατί μπορούν
αντιγράφοντας τα σχέδια να εργάζονται πάνω σε σωστά πρότυπα, έχοντας ακόμα για οδηγό το χρωμα
τολόγιο και τις βελονιές: β) τη μεταφορά διακοσμητικών θεμάτων παλαιών υφαντών σε νεώτερα κε
ντήματα με τη βελονιά της αλυσίδας. Η μεταφορά της αλυσίδας του αργαλειού, σε βελονιά του χεριού
είναι ένα εξαίρετο βήμα στην πιστή αντιγραφή ενός παλαιού σε νέο χειροτέχνημα. Ωραιότατες είναι οι
aντιγραφές από παλαιές υφαντές βούργιες.
"Ενα παλαιό κέντημα είναι εξαιρετικά δύσκολο να επαναλειφθεί. Γιατί, για να γίνει ακριβώς το ίδιο
πρέπει: οι πρώτες ύλες, τα νήματα από λινάρι, μπαμπάκι, μαλλί και μετάξι να έχουν ειδικά επεξεργα
στεί από τις γυναίκες· στη συνέχεια οι κλωστές να έχουν βαφεί με φυτικές ανεξήτιλες ουσίες για να εί-
11
ναι έτοιμες για το αργαστήρι. Ακόμα, εκείνο που δεν υπάρχει και δεν επαναλαμβάνεται, είναι η ψυχική
διάθεση της κεντήστρας, την εποχή που το κέντησε.
Γι' αυτό, οι σωστές aντιγραφές έστω με διαφορετικά υλικά, είναι σημαντικές όταν κατορθώνουν να
συγκρατήσουν στοιχεία από την παραδοσιακή κρητική κεντητική τέχνη. Στις εικ. 98, 99 διακρίνεται η
προσπάθεια μιας σωστής αντιγραφής από παλαιά κρητικά κεντήματα.
Αν και η κεντητική στην Κρήτη δεν έχει σταματήσει, παρατηρούμε ότι αλλάζει μορφή ανάλογα με
τις συνθήκες της ζωής των γυναικών. Οι αλλεπάλληλες καταστροφές των πόλεων και της υπαίθρου, οι
ξένοι κατακτητές και οι πόλεμοι, δεν κατόρθωσαν να ξεριζώσουν από την κρητικιά την ανάγκη της για
δημιουργία. Αλλοίωσαν την αισθητική της παράδοση, όπως συνέβη σε όλες τις περιοχές της Ελλάδος,
αλλά δεν την ισοπέδωσαν. Ο τουρισμός που σε άλλες περιοχές ισοδυναμεί με πλήρη εξαφάνιση της
λαϊκής παράδοσης, την κρητικιά την βοήθησε αντίθετα να συνεχίσει να υφαίνει και να κεντά, έστω και
πρόχειρα και βιαστικά. Τα παραδοσιακά κρητικά θέματα, όπως η γοργόνα, ο δικέφαλος αετός, η δεο
μένη με τα aνυψωμένα χέρια, ο διπλούς πέλεκυς, συνεχίζουν τη ζωή τους και με την παρουσία τους
στα σημερινά κεντήματα δηλώνουν την ταυτότητά τους, έστω και λίγο άχρωμη και άτονη, ίσως χωρίς
επίγνωση των συμβολισμών, που ωστόσο παραμένουν αναλοίωτοι διαχρονικά μέσα στους αιώνες.
12
1. Ποδόγυρος, τμήμα 16ος αι.
Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, Χαvιά
Συλλογή Λόρδου Thomas Sandwith
Το κομμάτι αυτό αποτελούσε μέρος από ποδόγυρο
και έχει μετασκευαστεί σε άμφιο. Οι βελοvιές είvαι:
αλυσίδι, ψαροκόκκαλο και κρητική βελον ιά.
"Υψος 1,10 εκ., μήκος 1,10 εκ.
Αρ.Μ.-
14
2. Ποδόγυρος, τμήμα 16ος αι.
Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, Ηράκλειο
Σε λινό ύφασμα κέντημα με μετάξια. Βελονιές:
αλυσίδι, πυκνό και αραιό ψαροκόκκαλο, κρητική
βελονιά. "Εχουν κεντηθεί τα θέματα: γοργόνα με
διπλή ουρά, aνθοφόρα αγγεία και δράκοι.
"Υψος του κομματιού 0,54 εκ. , μήκος 102 εκ.
Αρ. Μ. 1292
15
5. Φελόvι 17ος α ι.
Εκκλησία Παvαγία η Βατιαvή, Αρχάvες.
5
6. Η δεξιά πλευρά του φελονιού της εικ. 5
Επάνω αριστερά το άνοιγμα του λαιμού.
6
7. Ποδόγυρος, τμήμα 17ος α ι.
Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, Ηράκλειο
Δωρεά Αvδρέα και Λουίζας Καλοκαιριvού
9
10. Κάλυμμα, 17ος α ι. /
Περιηγητική Λέσχη Αγίου Νικολάου.
Λεπτομέρεια της εικόνας 9.
Γάστρα με ελικοειδή κλαριά που καταλήγουν σε γα
ρύφαλλα, χρυσάνθεμα και άλλα σχηματοποιημένα
λουλούδια. Στο κέντρο γοργόνα που κρατά τις δύο
ουρές της και έχει μεγάλη κορώνα στο κεφάλι. Δε
ξιά και αριστερά, αντωπά και γυρισμένα κατά πρό
σωπο, μικρά, ιδιότυπα ανθρωπάκια καθισμένα στα
κλαριά. Χαμηλά, δεξιά και αριστερά δράκοντες.
Αρ. Φ. Μ. , Ε.Ο.Μ.Μ.Ε.Χ. 8548
Ο Αέρας πιστεύεται ότι κεvτήθηκε από τηv Μαρία 13. Ποδόγυρος 17ος σι.
φορά σiηv χειροτοvία του άvδρσ της, παπα-Παύλου Ασώματοι Αμορίου Ρεθύμvης
το 1707. Σε λιvό ύφασμα κέvτημα με μεταξωτές κλωστές
Σε λιvό ύφασμα είvσι κεvτημέvοι ρόδακες, τοποθε βαμμέvες με φυτικές βαφές. Βελοvιές: διπλό φε
τημέvοι κατακόρυφα σε τρείς σειρές στο κέvτρο. στόvι, βυζαvτιvό ψαροκόκκαλο, γvωστό σav κρητι
Από το μελί χρώμα που έχουv στηv περιφέρεια κή βελονιά, βυζαvτιvή διαγώvια, πλαγιαστό φεστό
τους οι τέσσερις από τους εvvέa. ρόδακες, σχημα vι, ελληνική σταυροβελονιά αvαχυτή, πλακωτή.
τίζεται σταυρός. Μήκος κομματιού 2,98 εκ., ύψος κεvτήματος 0,30
"Υψος 0,33 εκ. , φάρδος 0,515 εκ. εκ.
Αρ.Μ.- Αρ. Μ. 1202
12
14. Ποδόγυρος, τμήμα 17ος σι. 15. Ποδόγυρος, τμή"μα 17ος-18ος σι.
Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμvης, Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, Ηράκλειο
Ρέθυμvο
"Υφασμα λιvό. Κλωστές μετάξια. Βαφές φυτικές.
Δωρεά Γεωργίου Βογιατζάκη
Βελοvιές: ρίζα, αvαχυτή, αλυσίδι, ψαροκόκκαλο,
Το τμήμα του ποδόγυρου σχηματίζεται από δύο κρητική βελονιά, ελληνική σταυροβελονιά.
φύλλα μπαμπάκερού υφάdμστος, έva μικρό κομμά .Εvαλλάσοvται η γάστρα και δέσμες κλαδιώv,
τι από το τρίτο φύλλο και μια λουρίδα από το στρί γvήσιο παραδοσιακό σav εκκλησιαστικό θέμα.
φωμα. Ο ποδόγυρος είvαι κεvτημέvος με μετάξια, Πρόσθετο υφαvτό φουvτάκι από τις ίδιες κλωστές.
γαλάζια, κόκκιvα και χρυσαφιά. Οι βελοvιές είvαι: Μήκος τμήματος Ποδογύρου 1,46 εκ., ύψος 0,35 εκ.
ρίζα, σλυσίδι και κρητική βελονιά. Αρ. Μ. 1428
Μήκος 1,92 εκ., ύψος κεvτήματος 0,31 εκ.
Αρ. Μ. 1183
22
13
14
15
16. Κάλυμμα κρεββατιού 17ος-18ος αι.
Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, Ηράκλειο
16
17
,
.~~, .1\l
:
...
18
19
20. Ποδόγυρος, τμήμα 17ος-18ος σι.
Μουσείο Λσίκής Τέχνης, Αθήνα
Από σχηματοποιημένη γάστρα βγαίνει aνθοφόρο
κλσpί, όπου στηρίζεται δικέφαλος αετός. Από τα
φτερά του ξεκινούν κυκλικά φίδια που περιβάλ
λουν σχηματοποιημένα λουλούδια και πσγώνισ.
Στο επάνω μέρος δύο ζεύγη πουλιών. Ανάμεσα σε
κάθε επαναλαμβανόμενο σχέδιο aνθοφόρα κλαριά
σχηματίζουν γάστρα, έντονα σχηματοποιημένη, με
λουλούδια.
Αρ. Φ. Μ. , Ε.Ο. Μ.Μ.Ε.Χ. 4158
20
26
21 . Κρεβατ6γυροι, τμήματα 17ος-18ος αι.
/στορικ6 Μουσείο Κρήτης, Ηρ(Jκλειο
Συλλογή Thomas Sandwith
Ύφασμα λιν6 και στους δύο γύρους. Κέντημα γινο
μένο με μετάξια βαμμένα με ριζάρι. Βελονιές: πυ
κν6 και αραι6 ψαροκ6κκαλο και ρίζα.
Ύψος μικρού κομματιού Ο, 195 εκ., μήκος 0,28 εκ.
Ύψος μεγάλου κομματιού Ο, 17 εκ., μήκος 0,60 εκ.
Αρ. Μ. 2715
'),
22
25. Ποδόγυρος, τμήμα 18ος αι.
Μουσείο Λαίκής Τέχνης, Αθήνα
25
30
26. Ποδόγυρος, τμήμα tΒος αι.
Μουσείο ΛαίΚής Τέχvης, Αθήvα
26
ι .
27. Ποδόγυρος, τμήμα τέλος 18ου αι.
Μουσείο Λαί:Κής Τέχνης, Αθήνα
28
29. Ποδό γυρος, τμήμα τέλος 18ου σι.
Μουσείο Λαίκής Τέχνης, Αθήνα
~··:
·~τι ·
~·· ..
38
33. Μαξιλαροθήκη, 17ος-1Βος α ι.
Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, Χανιά
Συλλογή Λόρδου Thomas Sandwith
37 38
39
40
37. Πέτσα, άκρη 17ος-18ος αι 38. Μαξιλαροθήκη 17ος-18ος οι
Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, Χανιά Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, Χανιά
Δωρεά Ελένης Βολωνιτάκη, Χανιά Συλλογή Λόρδου Thomas Sandwith
Ύφασμα μπόλια μπαμπακερή, με κέντημα μονο- . Σε λεπτό άσπρο μπαμπακερό ύφασμα, κέντημα με
πρόσωπο. Βελονιές: τρυπητή βελονιά, διπρόσωπη άσπρη μπαμπακερή κλωστή, και ασημοκλωστή. Βε
πατητή και μονή πλαγιαστή. Ο συνδυασμός αυτός λονιά, αλυσίδι Τέσσερα ανθικά θέματα είναι τοπο
των βελονιών είναι περισσότερο γνωστός τα τελευ θετημένα διαγώνια στις γωνιές και ένα μεγαλύτερο
ταία χρόνια, σαν «βελονιές του τσεβρέ» από την εκ στο κέντρο.
πληκτική προβολή που έγινε στο είδος τα τελευταία Ύψος 0,56 εκ., μήκος 1,00 εκ.
30 χρόνια. Οι βελονιές αυτές όμως έχουν πολύ πα Αρ. Μ. -
λαιότερη παράδοση, όπως γίνεται φανερό από
δείγματα κεντημάτων που υπάρχουν στα Μουσεία
39. Τραπεζομάντηλο, τμήμα 18ος-19οςαι
και τις ιδιωτικές συλλογές.
Περιηγητική Λέσχη Αγίου Νικολάου.
Φάρδος κεντήματος 0,47 εκ., ύψος 0,34 ο/·
Αρ. Μ. 133 Γεωμετρικό tισπροκέντημα σε μπαμπακερή μπόλια.
Αρ. Φ. Μ., Ε.Ο. Μ. Μ. Ε.'χ. 8502
~ ~' ~ ~
~ λ_..Χ
~
Α_Χ
~ ~ ~
- ~
ttl
111
~
....
;Ρ
I~ f
....
' : Θ
ιί
·· (ιi
ι;sa
~
""
i ~ ί:
~·
I i -~,i·-9
' V"'
. .- J
41
41 . Κρεβατόγυρος 18ος-19ος αι
Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, Ηράκλειο
Κριτσά Μεραμπέλου
42
42. Πετσέτα 19ος αι.
Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, Ηράκλειο
Κριτσά Μεραμπέλου
Αρ. Μ. 838
42
44 . Πετσέτα 19ος αι.
Περιηγητική Λέσχη Αγίου Νικολάου.
43
44
46
I.
i '
ij 4 7. Κεφαλομάντηλο 19ος α ι.
Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, Ηράκλειο
Ιεράπετρα
4
46. Πετσέτα 19ος σι.
Περιηγητική Λέσχη Αγίου Νικολάου.
46
48
47
50
-.... . .....
~ ··
,_ .. #
·•.t . ·~
~· -
••••
51. Πετσέτα 19ος α ι.
Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμvης, Ρέ
θυμvο
52
53
Στην πετσέτα από άψητο μετάξι, ξεφιδιστό κέντη Στο ουγιωτό από άψητο μετάξι τραπεζομάντηλο,
μα, εργασμένο με μεταξωτές κλωστές και την βε κέντημα στο χέρι, γινομένο στο τελάρο του αργα
λονιά πεταδούρα. Ολόγυρα στο εργασμένο μέρος λειού, με μπαμπακερές κλωστές. Σε μιά σειρά επα
της πετσέτας πρόσθετα φουντάκια από τις ίδιες ναλαμβάνονται το δέντρο της ζωής και μεγάλα όρ
κλωστές. θια αντικρυστά κοκόρια. Στο κέντρο τα αρχικά Μ. Κ.
Μήκος συνολικό της πετσέτας 1,42 εκ. , φάρδος Ολόγυρα δαντέλα αγοραστή.
0,56 εκ. , ύψος κεντήματος 0,22 εκ. Συνολικό μήκος 1,90 εκ. , φάρδος 1,61 εκ., δαντέ
Αρ. Μ. 90 λα φάρδος 0,07 εκ.
Αρ. Μ. 1005
54
56. Πετσετάκι για δίσκο 20ος α ι.
Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμvης, Ρέ
θυμvο
56
. ...•••••·........
. .. ..-·
•
.•
.....
.. .... ..... .. ... ..
. •.. .. ...- .... ··.·. - ... ....... .... .. . ...
.
"' ••
... !I•
.
•••
-. ~ ~
~ ~-
• '
•• •
••• •••
•• ••
...
•••
,, ,. ,,
',
'
.. • • ?_...,
•••••• ••••• ••••
• ~·
•••••
1:
• •
• ••
•
• •
ι
•
•• •• •• ι
ι
•• •••
••• ••• ·=·~·
••
••
' , . t\ ••••
• •
•• •• 1 \ ~ •• ••
•• •• •• ••
•• •• ••
ι
•• ••ι
•
••
• •• ~: .•
•• ••
.. ••
•• •• ••• •
ι
•• •• ••
•• • ••
•• ••• •
••• ••
• •• •• ι
••
••
•
) )
57
53
·--
59. Γιλέκι γυvαικείο 19ος αι.
Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, Ηράκλειο
Βώροι Μεσσαράς
59
60
62. Καπό τι 19ος-20ος αι.
Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμνης, Ρέ
θυμνο
56
62
63
63. Πετσέτα 20ος αι.
Περιηγητική Λέσχη Αγίου Νικολάου.
67
65
66
65. Πετσέτα 20ος α ι.
Περιηγητική Λέσχη Αγίου Νικολάου.
κλωστές. Μέσα στο περίγραμμά τους μικρά διάφο Σε μπαμπακερό ύφασμα, κεντημένα με σταυροβε
ρα σχήματα. Ανάμεσα στα σπίτια τρικέρια και κυπα λονιά, λουλούδια και κλαδιά. Στην άκρη δαντέλα με
ρίσια. Πάνω στη σκεπή δύο αντικρυστά μικρά ζώα. το βελονάκι.
Αρ. Φ. Μ., Ε.Ο. Μ. Μ.Ε.Χ. 8511 Η κεντήστρα εδώ, έχει καταφέρει να δώσει ελλικο
ειδές σχήμα στα κλαδιά που συναντάμε συνήθως
66. Πετσέτα 20ος αι. στα γραφτά κεντήματα αν και χρησιμοποιεί μια κα
Περιηγητική Λέσχη Αγίου Νικολάου. θαρά γεωμετρική βελονιά. Αυτή της η προσπάθεια
Υψαντή πετσέτα με κέντημα σταυροβελονι6. Εναλ έχει επιτύχει να δώσει ένα πολύ ανάλαφρο ύφος
σε όλο το κέντημα.
λάσσονται τρείς γλάστρες με γαρύφαλλο.
Αρ. Φ. Μ., Ε.Ο.Μ.Μ.Ε.Χ.8450 Αρ. Φ. Μ., Ε.Ο.Μ.Μ.Ε.Χ. 8427
67
68. Κρεβατόγυρος 20ος αι.
Περιηγητική Λέσχη Α γίουΝικολάου.
62
69
70. Πάvτα τοίχου 20ος α ι.
Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, Χαvιά
Δωρεά Μαριάvθη Παπαδάκη, Χαvιά
70
64
71
74. Πάντα τοίχου 20ος αι.
Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ρεθύμνου, Ρέ
θυμνο
72
73
Μήκος 1,04 εκ. , ύψος 0,60 εκ. "Υψος 0,63 εκ., μήκος 1,34 εκ.
Αρ. Μ. 769 Αρ. Μ. 176
76
77
68
78. Κάδρο 19ος σι.
Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, Χαvιά
Δωρεά Νικολάου Πετρουλάκη, Χαvιά
69
79. Κάδρο 20ος αι.
Συλλογή Ασπασίας Μπικάκη και Ειρήνης Κουμαν
δράκη-Μαρκάκη "Το Κρητικό Σπίτι", Χανιά
79
1
~\
~
\.'
,,
•- •. οΙ. ld ..... -.
.. \
~
' \\ ~
..
t
...
'· \
~ •
' '
'
80. Κάδρο 20ος αι.
Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, Χανιά
80
81 . Κάδρο 20ος αι. 82. Κάδρο 20ος αι.
Συλλογή Ασπασίας Μπικάκη και Ειρήνης Κουμαν Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, Ηράκλειο
δράκη-Μαρκάκη "Το Κρητικό Σπίτι", Χανιά Κουστογέρακο, Σελίνου
84
85. Κάδρο 20ος α ι.
Συλλογή Ασπασίας Μπικάκη και Ειρήvης Κουμαv
δράκη-Μαρκάκη " Το Κρητικό Σπίτι", Χαvιά
78
89. Μαξιλάρι 20ος αι.
Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσεiο Ρεθύμνης, Ρέ
θυμνd
Δωρεά Γιώργου και Ελένης Αγγελιδάκη
σονται γεωμετρικός και σχηματοποιημένος ανθικός Σε μπαμπακερό ύφασμα αυστηρό γεωμετρικό κέ
διάκοσμος. ντημα με την ρεθεμνιώτικη βελονιά.
Αρ. Φ. Μ. Ε.Ο.Μ.Μ.Ε.Χ.- Αρ. Φ. Μ. , Ε.Ο.Μ.Μ.Ε.Χ.-
91
79
92. Προσώμια 20ος αι.
Συλλογή Χρυσής Αγγελιδάκη, Ρέθυμνο
92
94. Μαξιλάρι 20ος α ι.
Συλλογή Χρυσής Α γγελιδάκη, Ρέθυμvο
94
96. Κουρτίνα 20ος αι.
Συλλογή Χρυσής Α γγελιδάκη, Ρέθυμνο
96
97. Κουρτίνα 20ος αι.
Συλλογή Χρυσής Α γγελιδάκη, Ρέθυμνο
Η κουρτίνα έχει σαν κεντρικό σχήμα το παραδοσια
κό σχέδιο του μπαγκαλιού, που είχε πάντοτε σαν
θέμα το περίγραμμα εκκλησίας. Το κέντημα συ
μπληρώνεται με θέματα παρμένα από τα κρητικά κι
λίμια. Ολόγυρα μικρά στρογγυλά φουντάκια, τα
κουμαράκια.
Αρ. Φ. Μ. , Ε.Ο.Μ. Μ.Ε.Χ.-
97
98. Μαξιλάρι 20ος σι.
Μουσείο Ζυγομαλά. Αυλώνα, Αττική
98
86
99. Κουρτίvσ 20ος σι.
Μουσείο Ζυγομσλά, Αυλώvσ, Αττική
99
ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
«ΚΡΗτΙΚΟ ΚΕΝΤΗΜΑ»
ΟΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ EINAI:
ΑΠΟ ΤΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ APXEIO ΕΟΜΜΕΧ
•
ΕΞΩΦΥΛΛΟ