‫درس‪( 1‬توصیف و نمایش دادهها) فصل‪3‬‬

‫توصیف و نمایش دادهها‬

‫داده‪ :‬واقعیتهایی در مورد افراد و یا اشیا و یا پدیدهها که برای محاسبه و برنامهریزی و پیشبینی در علم آمار‬

‫استفاده میشود‪.‬‬

‫متغیر‪ :‬ویژگی مورد مطالعه و بررسی که معموال از یک عضو جامعه به عضو دیگر تغییر میکند‪.‬‬

‫فراوانی‪ :‬تعداد دفعات تکرار یک داده‬

‫فراوانی نسبی‪ :‬از تقسیم فراوانی هر داده بر تعداد کل دادهها بدست میآید‪.‬‬

‫‪F‬‬
‫‪ ‬فراوانی نسبی‬ ‫‪n:‬‬ ‫تعداد کل دادهها‬
‫‪n‬‬

‫‪F‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪100‬‬ ‫درصد فراوانی نسبی‪:‬‬
‫‪n‬‬

‫نمودار میلهای‪:‬‬

‫مثال ‪ :1‬نتیجه یک نظرسنجی از ‪ 145‬نفر با سوال کدام میوه از نظر شما بهترین است؟ بهصورت زیر بوده است‪.‬‬

‫بلوبری‬ ‫کیوی‬ ‫موز‬ ‫پرتقال‬ ‫سیب‬ ‫میوه‪:‬‬

‫‪40‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪35‬‬ ‫نفر‪:‬‬
‫نمودار میلهای این نظرسنجی را رسم کنید‪.‬‬

‫مثال ‪ :2‬در یک امتحان این تعداد از دانش آموزان نمرات زیر را کسب کردهاند‪.‬‬

‫نمره‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬

‫تعداد دانش آموزان‬ ‫‪4‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪2‬‬
‫نمودار میلهای مربوطه را رسم کنید‪.‬‬
‫درس‪( 1‬توصیف و نمایش دادهها) فصل‪3‬‬

‫نمودار دایرهای‪:‬‬

‫برای رسم نمودار دایرهای به هر مقدار از متغیر‪ ،‬قسمتی از دایره متناسب با فراوانی نسبی آن اختصاص میدهیم‬

‫و زاویهی مرکزی مربوط به این قسمت را از رابطه زیر بدست میآوریم‪:‬‬

‫‪f‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 360‬‬
‫‪n‬‬

‫مثال ‪ :3‬گروه خونی ‪ 12‬نفر مورد بررسی قرار گرفته و نتایج بهصورت جدول زیر است‬

‫گروه خونی‬ ‫‪O‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪AB‬‬

‫فراوانی‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫نمودار دایرهای مربوطه را رسم کنید‪.‬‬

‫‪5‬‬
‫‪ :‬زاویه مربوط به ‪O‬‬ ‫‪ 360  150‬‬
‫‪12‬‬

‫‪:‬زاویه مربوط به ‪A‬‬

‫‪:‬زاویه مربوط به ‪B‬‬

‫‪:‬زاویه مربوط به ‪AB‬‬

‫تمرین ‪ :1‬نمودار دایرهای مربوط به مثال ‪ 1‬را رسم کنید‪.‬‬

‫تمرین ‪ :2‬سطح زیر کشت گندم در ‪ 5‬شهر در نمودار میلهای زیر نشان داده شده است‪ .‬زاویه متناظر هر شهر در‬

‫نمودار دایرهای را بدست آورید و نمودار آن را رسم کنید‪.‬‬

‫‪10‬‬
‫‪8‬‬

‫‪5‬‬

‫‪2‬‬

‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪E‬‬

 ‫درس‪( 1‬توصیف و نمایش دادهها) فصل‪3‬‬

‫نمودار مستطیلی‪:‬‬

‫اگر دادهها بهصورت بازه و یا دستهبندی شده و بهطور کلی مقادیر پیوسته باشند از نمودار مستطیلی (هیستوگرام‬

‫یا بافت نگاشت) استفاده میشود‪.‬‬

‫مثال ‪ :4‬جدول فراوانی زیر مربوط به قد (‪ 50 )H‬دانش آموز است جاهای خالی را کامل کنید و سپس نمودار بافت‬

‫نگاشت مربوط به فراوانی نسبی قد دانش آموزان را رسم کنید‪.‬‬

‫قد دانش آموزان‬ ‫فراوانی‬ ‫فراوانی نسبی‬

‫‪120  H  130‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪130  H  140‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪140  H  150‬‬ ‫‪13‬‬
‫‪150  H  160‬‬ ‫‪11‬‬
‫‪160  H  170‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪170  H  180‬‬

‫نکته‪ :‬نمودار میلهای برای دادههای کمی گسسته و یا کیفی مناسب است‪.‬‬

‫نکته‪ :‬نمودار مستطیلی برای دادههای کمی پیوسته مناسب است‪.‬‬

‫نکته‪ :‬نمودار دایرهای برای دادههای کمی پیوسته و کیفی مناسب است‪.‬‬

‫تمرین ‪ :3‬فراوانی نسبی یک دسته ‪ 0/12‬و مجموع تمام فراوانیها ‪ 75‬است چند داده در این دسته نیستند؟‬

‫تمرین ‪ :4‬در جدول زیر زاویه متناظر با دستههای دوم و سوم در نمودارهای دایرهای به ترتیب ‪ 30‬و ‪ 70‬درجه‬

‫است‪ .‬فراوانی دسته چهارم کدام است؟‬

‫‪x‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪f‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪20 x‬‬ ‫‪y‬‬
 ‫درس‪( 1‬توصیف و نمایش دادهها) فصل‪3‬‬

‫تمرین ‪ :5‬در جدول زیر‪ ،‬اگر زاویه متناظر با دسته ‪ D‬در نمودار دایرهای ‪ 96‬باشد فراوانی دسته ‪ C‬را بدست‬

‫نوع‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪E‬‬ ‫آورید‪.‬‬

‫تعداد‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x 6‬‬ ‫‪6x‬‬ ‫‪x 9‬‬ ‫‪2x  3‬‬

‫تمرین ‪ :6‬به دادههای آماری در بافت نگاشت مقابل دو داده ‪ 29‬و ‪ 32‬افزوده میشود‪ .‬درصد فراوانی نسبی دسته‬
‫‪14‬‬
‫وسط دادههای جدید را بدست آورید‪( .‬طول دستهها برابرند)‬
‫‪12‬‬

‫‪10‬‬

‫‪8‬‬

‫‪6‬‬

‫‪4‬‬

‫‪2‬‬

‫‪0‬‬
‫‪22/5‬‬ ‫‪25/5‬‬

‫تمرین ‪ :7‬سه داده با مقادیر ‪ 16 ،14‬و ‪ 16‬در نمودار بافت نگاشت روبهرو حذف شدهاند (طول دستهها برابرند)‬

‫بزرگترین زاویه مرکزی متناظر با دستههای جدید در نمودار دایرهای را بدست آورید‪.‬‬

‫‪21‬‬

‫‪17‬‬

‫‪13‬‬
‫‪9‬‬

‫‪21‬‬ ‫‪24‬‬
 ‫درس‪( 1‬توصیف و نمایش دادهها) فصل‪3‬‬

‫«آمار توصیفی»‬

‫معیارهای گرایش به مرکز‪:‬‬

‫‪ -1‬میانگین‪ :‬فرض کنید ‪ x n‬و ‪ ...‬و ‪ x 2‬و ‪ n ، x 1‬داده مختلف باشند‪ .‬میانگین دادهها از رابطه زیر بدست میآید‪.‬‬

‫‪n‬‬

‫‪x1  x 2  ...  x n‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪i‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪i 1‬‬

‫‪n‬‬ ‫‪n‬‬
‫اگر دادهها دارای وزن (فراوانی) باشند آنگاه میانگین وزندار حساب میکنیم‪.‬‬
‫‪n‬‬

‫‪w x‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪i‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪i 1‬‬
‫‪n‬‬

‫‪w‬‬
‫‪i 1‬‬
‫‪i‬‬

‫تمرین ‪ :1‬میانگین دادههای جدولی زیر را بدست آورید‪.‬‬

‫نمرهی درس‬ ‫‪16‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪15/5‬‬

‫ضریب درس‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫تمرین ‪ :2‬متوسط دادههای ‪ 122‬و ‪ 121‬و ‪ 118‬و ‪ 118‬و ‪ 120‬و ‪ 116‬و ‪ 114‬و ‪ 117‬و ‪ 113‬و ‪ 112‬کدام است؟‬

‫‪117 )4‬‬ ‫‪117/1 )3‬‬ ‫‪118 )2‬‬ ‫‪118/1 )1‬‬

‫مثال ‪ :3‬اگر به هر یک از دادهها‪ c ،‬واحد اضافه شود میانگین چه تغییری میکند؟ اگر هریک از دادهها ‪ c‬برابر‬

‫شود میانگین چه تغییری میکند؟‬

‫تمرین ‪ :3‬میانگین دادههای جدول زیر را به روش سریع بدست آورید‪.‬‬

‫داده‬ ‫‪15‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪19‬‬

‫فروانی‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪1‬‬
‫میانه‪ :‬اگر دادهها را به ترتیب (صعودی یا نزولی) مرتب کنیم میانه عددی است که در وسط قرار میگیرد‪ .‬اگر‬

‫تعداد دادهها زوج باشد معدل دو دادهی وسط‪ ،‬میانه است‪ .‬میانه را با ‪ Q2‬نمایش میدهند‪.‬‬
‫درس‪( 1‬توصیف و نمایش دادهها) فصل‪3‬‬

‫‪n 1‬‬
‫است‪.‬‬ ‫نکته‪ :‬اگر تعداد دادهها فرد باشد میانه برابر دادهی شماره‬
‫‪2‬‬

‫‪n n‬‬
‫است‪.‬‬ ‫نکته‪ :‬اگر تعداد دادهها زوج باشد میانه‪ ،‬معدل دو دادهی ‪ 1‬و‬
‫‪2 2‬‬

‫چارک اول و چارک سوم‪ :‬میانهی نیمه اول دادهها را چارک اول مینامیم و با ‪ Q1‬نشان میدهیم‪ .‬میانهی نیمه‬

‫دوم دادهها را چارک سوم مینامیم و با ‪ Q 3‬نشان میدهیم‪.‬‬

‫تمرین ‪ :4‬دادههای زیر را در نظر بگیرید‪ .‬میانه‪ ،‬چارک اول و چارک سوم را مشخص کنید‪.‬‬

‫‪7،8،10،11،12،12،13،15،16،16،17،18،19،20،22‬‬

‫تمرین ‪ :5‬در دادههای ‪ ،14 ،18 ،15 ،12 ،10 ،9 ،14 ،16 ،17 ،15 ،11‬میانگین دادههای بین چارک اول و سوم‬

‫را بدست آورید‪.‬‬

‫تمرین ‪ :6‬در دادههای ‪ 20 ،21 ،25 ،25 ،32 ،34 ،36 ،37 ،41 ،43 ،44 ،48 ،49 ،50 ،52 ،55 ،59‬میانگین‬

‫دادههای بیشتر از مد و کمتر از میانه کدام است؟‬

‫انحراف از میانگین‪:‬‬

‫اگر ‪ x n‬و ‪ ...‬و ‪ x 2‬و ‪ n ، x 1‬دادهی آماری با میانگین ‪ x‬باشند آنگاه ‪ xi  x‬انحراف از میانگین نامیده میشود‪.‬‬

‫همواره مجموع انحراف از میانگین برابر صفر است‪.‬‬

‫‪n‬‬ ‫‪m‬‬

‫‪ (x i  x)  0‬‬
‫‪i 1‬‬
‫‪ w (x‬‬
‫‪i 1‬‬
‫‪i‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪ x)  0‬‬

‫تمرین ‪ :7‬انحراف ‪ 6‬داده آماری از میانگین آنها مقادیر ‪ x‬و ‪ x‬و ‪ 1‬و ‪ -1‬و ‪ 3‬و ‪ 5‬است‪ .‬مقدار ‪ x‬کدام است؟‬

‫‪-5 )4‬‬ ‫‪-4 )3‬‬ ‫‪-6 )2‬‬ ‫‪-8 )1‬‬

‫تمرین ‪ :8‬انحراف از میانگین دادههای آماری در جدول با فراوانی نسبی داده شده مقدار ‪ a‬کدام است؟‬

‫‪xi  x‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪a‬‬

‫فروانی نسبی‬ ‫‪0/12‬‬ ‫‪0/13‬‬ ‫‪0/24‬‬ ‫‪0/15‬‬ ‫‪b‬‬ ‫‪0/1‬‬
 ‫درس‪( 1‬توصیف و نمایش دادهها) فصل‪3‬‬

‫واریانس و انحراف معیار‪:‬‬

‫اگر مقادیر انحراف از میانگین را به توان ‪ 2‬برسانیم و آنها را با هم جمع کرده و بر ‪ n‬تقسیم کنیم به واریانس‬

‫میرسیم واریانس را با ‪ 2‬نمایش میدهند‪.‬‬

‫‪n‬‬

‫‪ (x‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪ x)2‬‬

‫‪2 ‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪n‬‬
‫‪k‬‬

‫‪ w (x‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪ x)2‬‬

‫‪ 2 ‬وزندار‬ ‫‪1‬‬
‫‪k‬‬

‫‪w‬‬
‫‪1‬‬
‫‪i‬‬

‫جذر واریانس‪ ،‬انحراف معیار نامیده میشود‪.‬‬

‫‪n‬‬

‫‪ (x‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪ x)2‬‬

‫‪‬‬ ‫‪1‬‬
‫برای دادههای بدون وزن‬
‫‪n‬‬

‫‪k‬‬

‫‪ w (x‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪i‬‬ ‫‪ x)2‬‬

‫‪‬‬ ‫‪i 1‬‬
‫‪k‬‬

‫‪w‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪i‬‬

‫تمرین ‪ :9‬واریانس دادههای ‪ 8‬و ‪ 7‬و ‪ 5‬و ‪ 2‬کدام است؟‬

‫‪5 )4‬‬ ‫‪5/75 )3‬‬ ‫‪5/25 )2‬‬ ‫‪5/5 )1‬‬

‫تمرین ‪ :10‬واریانس دادههای آماری جدول زیر کدام است؟‬
‫داده‬ ‫‪11‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪23‬‬
‫فروانی‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪12/36 )4‬‬ ‫‪12/24 )3‬‬ ‫‪11/96 )2‬‬ ‫‪11/72 )1‬‬

‫تمرین ‪ :11‬در ‪ 10‬داده آماری‪ ،‬میانگین ‪ 12‬و واریانس ‪ 22‬است‪ .‬اگر ‪ 2‬داده با مقادیر ‪ 14‬و ‪ 10‬به دادهها اضافه‬

‫شود واریانس کل کدام است؟‬

‫‪19 )4‬‬ ‫‪22 )3‬‬ ‫‪17 )2‬‬ ‫‪18 )1‬‬

‫درس‪( 1‬توصیف و نمایش دادهها) فصل‪3‬‬

‫تمرین ‪ :12‬انحراف معیار دادههای ‪ 13‬و ‪ 10‬و ‪ 7‬و ‪ 4‬کدام است؟‬

‫‪6 )4‬‬ ‫‪2 )3‬‬ ‫‪3 2 )2‬‬ ‫‪2 3 )1‬‬

‫تمرین ‪ :13‬مجموع مربعات ‪ 8‬داده آماری برابر ‪ 400‬و میانگین آنها برابر ‪ 7‬است‪ .‬انحراف معیار این دادهها چقدر‬

‫است؟‬

‫‪3 )4‬‬ ‫‪2 )3‬‬ ‫‪2 )2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪)1‬‬

‫‪n‬‬
‫استفاده کنیم به رابطهی زیر‬ ‫‪x‬‬
‫‪i 1‬‬
‫‪i‬‬ ‫نکته‪ :‬در فرمول واریانس‪ ،‬اگر اتحاد ‪ (xi  x)2‬را باز کنیم و از ویژگی ‪ nx‬‬

‫میرسیم‪.‬‬

‫‪1 n 2‬‬
‫‪‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2 ‬‬ ‫‪xi  x‬‬
‫‪n i 1‬‬

‫تمرین ‪ :14‬رابطه باال را اثبات کنید‪.‬‬

‫تمرین ‪ :15‬در ‪ 8‬داده آماری‪ ،‬میانگین ‪ 10‬و واریانس ‪ 20‬است‪ .‬اگر یک داده با مقدار ‪ 28‬به آنها اضافه شود‬

‫واریانس کل ‪ 9‬داده چقدر است؟‬

‫تمرین ‪ :16‬در دادههای آماری با جدول روبهرو فراوانی دسته ششم کدام است؟‬

‫اختالف از میانگین‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬

‫فروانی مطلق‬ ‫‪5‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪3‬‬
‫تمرین ‪ :17‬در دادههای آماری ‪ 11‬و ‪ 6‬و ‪ 5‬و ‪ 13‬و ‪ 8‬و ‪ 7‬و ‪ 10‬و ‪ 7‬و ‪ 13‬واریانس دادههای بیشتر یا مساوی‬

‫میانه کدام است؟‬

‫‪4/5 )4‬‬ ‫‪3/6 )3‬‬ ‫‪3/2 )2‬‬ ‫‪2/8 )1‬‬

‫تمرین ‪ :18‬اگر ‪ x  y  z  t  24‬و ‪ x 2  y2  z2  t 2  200‬باشند‪ ،‬واریانس ‪ 4‬مقدار ‪ x, y, z, t‬کدام است؟‬

‫‪20 )4‬‬ ‫‪18 )3‬‬ ‫‪14 )2‬‬ ‫‪12 )1‬‬

‫درس‪( 1‬توصیف و نمایش دادهها) فصل‪3‬‬

‫تمرین ‪ :19‬انحراف ‪ 6‬دادهی آماری از میانگین آنها‪ ،‬اعداد صحیح فرد متوالیاند‪ .‬واریانس آنها کدام است؟‬

‫‪35‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪35‬‬

‫‪)4‬‬ ‫‪)3‬‬ ‫‪)2‬‬ ‫‪)1‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪12‬‬
‫تمرین ‪ :20‬میانگین ‪ 9‬دادهی آماری برابر ‪ 7‬و واریانس ‪ 10‬است‪ .‬اگر دادهای با مقدار ‪ 17‬به آن اضافه شود انحراف‬

‫معیار ‪ 10‬داده کدام است؟‬

‫تمرین ‪ :21‬در ‪ 25‬داده آماری میانگین و انحراف معیار ‪ 30‬و ‪ 8‬هستند‪ .‬دادههای ‪ 10‬و ‪ 15‬و ‪ 45‬و ‪ 50‬از بین‬

‫آنها حذف میشوند‪ .‬واریانس دادههای باقیمانده کدام است؟‬

‫‪16/66 )4‬‬ ‫‪15/33 )3‬‬ ‫‪14/81 )2‬‬ ‫‪14/72 )1‬‬

‫تمرین ‪ :22‬اگر میانگین دادههای دستهبندی شده برابر ‪ 16‬باشد‪ .‬با تعیین فراوانی دسته چهارم مقدار واریانس‬
‫نماینده دسته‬ ‫‪12‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪20‬‬
‫کدام است؟‬
‫‪5‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪a‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪5/74 )4‬‬ ‫‪5/55 )3‬‬ ‫‪4/92 )2‬‬ ‫‪4/85 )1‬‬
‫ضریب تغییرات دادهها‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪CV ‬‬ ‫از تقسیم انحراف معیار بر میانگین بدست میآید و با ‪ CV‬نمایش میدهیم‪.‬‬
‫‪x‬‬

‫هرچه ضریب تغییرات کمتر باشد‪ ،‬میزان پراکندگی کمتر و میزان دقت بیشتر است‪.‬‬

‫تمرین ‪ :23‬ضریب تغییرات دادههای ‪ 2‬و ‪ 4‬و ‪ 5‬و ‪ 6‬و ‪ 8‬چقدر است؟‬

‫تمرین ‪ :24‬در یک کالس‪ ،‬قد و وزن بهترتیب دارای میانگین ‪ 170cm‬و ‪ 74kg‬و انحراف معیار ‪ 16cm‬و ‪20kg‬‬

‫هستند‪ .‬پراکندگی در کدام صفت بیشتر است؟‬

‫‪‬‬
‫‪CV ‬‬ ‫اگر به تمام دادهها ‪ b‬واحد اضافه شود به میانگین هم ‪ b‬واحد اضافه میشود پس ‪ ‬و ‪ 2‬نمیکند و‬
‫‪xb‬‬

‫اگر تمام دادهها را ‪ a‬برابر کنیم‪ ،‬میانگین ‪ a‬برابر و واریانس ‪ a 2‬برابر و انحراف معیار ‪ a‬برابر میشود و ‪ CV‬تغییر‬

‫نمیکند‪.‬س‬