ជំពូក ៦ ៖ គីមីសរ ីរាង្គ លោកគ្រូ ឈាង សុភា វិ ទ្យាល័យសលតេចមត៉ែ េុ៊ីរែុកទុ៊ីតអោយែុតកអតត ឲ្យផលជាេំបិលននអាទុ៊ីត (សាបូ ) និងអាល់កុល។

១.អេស្សែ
ទូែយូមេុ៊ីរែុកទុ៊ីត អាល់កុល
អេស្ទទ ជាេងគធាតុរទលាយននអាទុ៊ីតកាបុកទុ៊ីលិច (R – COOH) ស្ែលបានព៊ីការជំនួទរកុម អេស្ទទ េំបិលននអាទុត
៊ី

(–OH) របទ់អាទុត
៊ី អោយរកុម ( –OR’) របទ់អាល់កុល។ រ៉ា ឌកា
៊ី ល់មានបចឆម
ិ បទ “េុល
៊ី ”
ឧទា រណ៍ ៖
អេស្ទទមានរូបមនតទូអៅ R – COO – R’ ឬ ស្ែល
ទូែយូមអេតាណូអាត
ទមាគល់ ៖ បងគុំនាទអ៊ី េស្ទទ
ស្ផនកបានពអា
៊ី ទុត
៊ី

R អាចជាអាតូមេុ៊ីរែូស្ទន ឬរ៉ា ឌ៊ីកាល់េុ៊ីរែូកាបួ (ឧ. CnH2n+1- : អាល់គ៊ីល “េុ៊ីល”)។ ៤.ទអងវអ៊ី េស្ទទ

R’ ជារ៉ា ឌ៊ីកាល់េុ៊ីរែូកាបួ។ ក.អេស្ទទកមម៖របតិកមមរវាងអាទុ៊ីតកាបុកទុ៊ីលិច និងអាល់កុល បអងក៊ីតជាអេស្ទទ និងទឹក។ របតិកមម

R នង
ិ R’ ជារ៉ា ឌកា
៊ី ល់េុ៊ីរែូកាបួស្សែអបក
៊ី អគបានអេស្ទទអាលផា
៊ី ទច
ិ ។ អនោះជារបតក
ិ មមយត
ឺ ករមត
ិ នង
ិ អាស្ទមច
ិ រពមទាំងអរបកា
៊ី តាលក
៊ី រអាទុត
៊ី ទុលផួរច។
ិ

R និង R’ មានវង់បង់ស្ទន អគបានអេស្ទទរបអ រ៊ី ឬអារូមា

៉ា ៉ា ទច
ិ ។
១.នាមវល៊ី ៖ ការអៅអ្មោះតាមស្សែរទលាយ
អាសុ៊ីតកាបុកសុ៊ីលិច អាល់កុល អែអសែ
អ្មោះអេស្ទទ ៖ អ្មោះR’ (េុ៊ីល) + អ្មោះស្ផនកបានព៊ីអាទុ៊ីត (បតូរ “េូេុិច” អៅជា “េូអាត”)
ឧទា រណ៍ ៖
ឧទា រណ៍ ៖ អ្មោះននរូបមនតអទទលា
៊ី តអេស្ទទមួយចំនួន
ស.របតក
ិ មមរវាងអានរ៊ី ទត
៊ី អាទុត
៊ី ឬអាទុល
៊ី កលរួ នង
ិ អាល់កុល (ទកមមជាងអេស្ទទកមម)
CH3 – COO – C2H5 អេទល
៊ី អេតាណូអាត ឬ អេទល
៊ី អាអទតាត
CH3 – COO អផនល
៊ី អេតាណូអាត ឬអផនល
៊ី អាអទតាត
អាន៊ីទ្រ៊ីតអាសុ៊ីត
COO – CH2 – CH3 អេទ៊ីលបង់ទូអាត អាល់កុល អេស្ទទ អាទុ៊ីតកាបុកទុ៊ីលិច
ឧទា រណ៍ ៖ អាន៊ីរទត
៊ី អាអទទិច អេតាណុល អេទល
៊ី អាអទតាត អាទុត
៊ី អាអទទច
ិ
ិ R’ មានស្សនង។ រតូវបង់អលស 1 អល៊ីកាបូនននបងគុំកាបូនល
ទមាគល់៖កនុងករណ៊ី R នង ៊ី (COO) ចំអ ោះ R
និង R’ រតូវបង់អលស1 អល៊ីកាបូនភ្ជាប់អោយទមព័នធមួយជាន់ជាមួយអាតូមេុកទុ៊ីស្ទន។
4 3 2 1 1 2 3
ឧទា រណ៍ ៖ CH3 – CH(CH3) – CH2 – COO – CH2 – CH(CH3) – CH3 ២.ខ្លាញ់ និង្អរេង្
2-អមទល
៊ី របូពល
៊ី 3-អមទល
៊ី បុយតាណូអាត ខ្លញ់ (រង)
ឹ បានព៊ីទតវ និងអរបង (រវ) បានព៊ីរុកខជាតិ។
២.លកខណៈគម
៊ី រ៊ី បទ់អេស្ទទ www.chheangsophea.wordpress.com.kh ១.ទមាទភ្ជព ៖ខ្លញ់ និងអរបងមានទរមង់រគឹោះែូចគ្ននគឺជារទ៊ីអេស្ទទ(រទ៊ីគល៊ីអទរត)
៊ី ស្ែលអក៊ីតព៊ីគល៊ីអទរុល
៉ា
និងអាទុ៊ីតខ្លញ់ ។ គល៊ីអទរន
៊ី ឬគល៊ីអទរុល
៉ា ឬរបូបា៉ាន-1,2,3-រទ៊ីេុល មានរូបមនត CH2OH–CHOH–CH2OH។
ក.េុរ៊ី ែូលទ
៊ី ៖ របតក
ិ មមរវាងអេស្ទទ នង
ិ ទក
ឹ បអងក៊ីតបានជាអាទុត
៊ី នង
ិ អាល់កុល។ របតក
ិ មមអនោះជា
គំនូទបំរពួញតាងកំណរទ៊ីគល៊ីអទរត
៊ី
របតិកមមយត
ឺ និងអៅមក ករមិត និងជារបតិកមមអាស្ទមិច។ អែ៊ីមបប
៊ី អងក៊ីនអលបឿនរបតិកមមអគរតូវែុតកអតត
+
(បអងកន
៊ី ទត
៊ី ុ ណហភ្ជព) នង
ិ អរបកា
៊ី តាលក
៊ី រអាទុត
៊ី ខ្លង
ំ (H3O )។

អាសុ៊ីតកាបុកសុ៊ីលិច

ឧទា រណ៍ ៖ គ្ល៊ីសសរល

ុ ទ្រ៊ីគ្៊ីសល សរ ៊ីត
អេតាណុល
ទមាគល់ ៖ - រ៉ា ឌកា
៊ី ល់ R របទ់អាទុត
៊ី អាចែូ ចគ្ននទាំងប៊ី ឬសុទគ្ននទាំងប៊ី ឬ មានមួយសុទគ្នន
អេទ៊ីលអេតាណូអាត អាទុ៊ីតអេតាណូេុិច
- អប៊ី R ស្ឆែត អនាោះរទគ៊ី ល៊ីអទរតភ្ជគអរច
៊ី ន
៊ី រង
ឹ (ខ្លញ់ )
ស.សាបូកមម ៖ របតិមមរវាងអេស្ទទ និងទូលុយទយុងប៉ាូតាទយូមេុ៊ីរែុកទុ៊ីត ឬទូលុយទយុងទូែយូម - អប៊ី R មន ិ ស្ឆែត អនាោះរទគ ៊ី អល៊ី ទរតរវ
៊ី (អរបង)
-1- -2- www.chheangsophea.wordpress.com.kh
 ែូអចនោះខ្លញ់ ផុ កបរ
ទ មាណែ
ិ អ៏ រច៊ីនននអាទុ៊ីតស្ឆែត ឯអរបងវ ិញផទុកអាទុ៊ីតមិនទាន់ស្ឆែតស្ែលមានទមព័នធព៊ីរ កមមរ ូតកាលយជាឧទម័នកាបូនិច និងទឹក។ របតិកមមអនោះបអញ្េ ញកអតតស្ែលផតល់ឲ្យសារ ងគកាយនូវ
ជាន់។ អាទុត
៊ី ខ្លញ់ ជាអាទុត
៊ី កាបុកទុល
៊ី ច
ិ ទាញអចញព៊ីខ្លញ់ នង
ិ អរបងគ្នមនស្សនងចាប់ពកា
៊ី បូន១២អ ង
៊ី អៅ ថាមពលរគប់រគ្នន់ទរមាប់រទរទង់ទកមមភ្ជពជ៊ីវ ិត។
អាទុ៊ីតខ្លញ់ ស្ឆែត
o
អ្មោះអាទុ៊ីត ចំនួនអាតូមកាបូន រូបមនត ចំណុចរលាយ ( C)
អាទុ៊ីតបា៉ាល់ម៊ីទិច 16 CH3–(CH2)14–COOH 62.9
អាទុត
៊ី ខ្លញ់ មន
ិ ស្ឆែត
អាទុត
៊ី េូអលេុច
ិ 18 CH3-(CH2)7-CH=CH-(CH2)7-COOH 13
២.លកខណៈខ្លញ់ នង
ិ អរបង
ក.េុរ៊ី ែូស្ទនកមមននអរបង ៖ អរបកា
៊ី តាល៊ីករ Ni ឬ Pt ទទួលបានខ្លញ់ ឬអរបងស្ែលមានទមព័នធព៊ីរ
ជាន់តិចជាងមុន។ ឧទា រណ៍ខ្ងអរកាមបង្ហហញព៊ីេុ៊ីរែូស្ទនកមមគល៊ីអទរុល
៉ា រទ៊ីេូអលេុិច ៖

-
៣.សាបូ ៖សាបូមានកាលជាបងគុំកាបុកទុ៊ីឡាត (-COO ) ចំណូលទឹក (េុ៊ីរែូភ៊ីល ឬល៊ីបូ៉ាផូប) និង
កនទុយជាស្សែកាបូនស្វង ចំណូលអរបង (េុ៊ីរែូផូប ឬល៊ីបូ៉ាភ៊ីល)។ គំនូទតាងម៉ាូអលគុលសាបូ ៖

គល៊ីអទរុល
៉ា រទ៊ីេូអលអាត(រវ) គល៊ីអទរុល
៉ា រទ៊ីអទតអារ៉ា ត(រង)
ឹ ស្សែកាបូន បងគុំកាបុកទុ៊ីឡាត
ស.េុរ៊ី ែូលទ
៊ី ខ្លញ់ ឬអរបង ៖ ែុតកអតតខ្លញ់ ឬអរបងជាមួយទូ លុយទយុងបាទ រទ៊ីគល៊ីអទរតបាន
៊ី អៅអពលអគរក ុកសាបូជាមួយទក ឹ សាបូបស្មលងសលួនបអងកត
៊ី ជាស្ផនកតូចៗ អៅថា មស្៊ី ទល ស្ែល
ស្បលងអៅជាគល៊ីអទរុល
៉ា និងេំបិលននអាទុ៊ីតខ្លញ់ (របតិកមមសាបូកមម)។
មានស្ផនកខ្ងេុ៊ីយុង
៉ា ទថិតអៅស្ផនកខ្ងអរៅរបទ់ម៊ីស្ទល ស្ែលវាមានទំនាញជាមួយម៉ាូអលគុលទឹក ឯស្ផនកស្សែ
កាបូនរតូវបានផគុំគ្ននអគចអចញព៊ីទឹកចូលអៅស្ផនកខ្ងកនុងរបទ់ម៊ីស្ទល។
េំអព៊ីរបទ់សាបូអៅអល៊ីសានមរបឡាក់ ៖ សានមរបឡាក់ភ្ជគអរច៊ីនគឺជាអរបង ឬខ្លញ់ ។ អប៊ីខ្លញ់ ឬ
អរបងរតូវបានែកអចញ អនាោះភ្ជគលែិតននសានមរបឡាក់រតូវបានលាងជរមោះ។ ការទមមរបទ់សាបូគឺ ម៉ាូអលគុល
សាបូ ុ៊ុំព័ទធតំណក់តូចៗននខ្លញ់ ឬអរបង អោយស្ផនកកនទុយជាស្សែកាបូន អធវ៊ីឲ្យពួកវារលាយ បណ្ត
ត លឲ្យ
ខ្លញ់ ឬអរបងរតូវបានផាតច់អចញនិងរតូវលាងទំអាតអោយសារទឹក។
រទ៊ីបា៉ាល់ម៊ីទ៊ីន គល៊ីអទរុល
៉ា ទូែយូមបា៉ាល់ម៊ីតាត(សាបូ )
គួរយល់ែងឹ អៅកនុងសលួនមនុទែ អេស្ទទស្ែលអក៊ីតព៊ីកូអ អទតរុល ៉ា និងអាទុ៊ីតខ្លញ់ ស្ឆែតជាេងគធាតុរងស្ែលឹ www.chheangsophea.wordpress.com.kh
កកអៅតាមជញ្ាង ំ ទរនទ្ម បងកឲ្យមានជមងឺអបោះែូង និងជមងឺទរនទ្ម។ អ តុអនោះអ យ ៊ី បានជាឱទ
ថការស្ណនាំ
៊ី ឲ្ យអរប អ
៊ី របងរុ ក ខ ជាត ស្
ិ ែលមានអាទុ ត
៊ី ខ្
ល ញ់ ម ន
ិ ទាន់ ស្ឆែ ត ជ ំ ន ទ
ួ ខ្
ល ញ់ ទតវ ន ង
ិ មា
៉ា ការន
៊ី ស្ែល
ទមបូរអៅអោយអាទុត ៊ី ស្ឆែតអៅកនុងអាហារ។
www.chheangsophea.wordpress.com.kh
បស្មលងខ្លញ់ កុ ងសារ
ន ងគកាយ
ខ្លញ់ និងអរបងជាអាហារស្ែលផតល់ថាមពលកអតតអរច៊ីនជាងរបូអតេុ៊ីន និងកាបូេុ៊ីរោត។ របោប់រ ំលាយ
អាហារមិនអារទូបយកខ្លញ់ និងអរបងអោយផាទល់បានអយ
៊ី ។ អរកាមេំអព៊ីរបទ់រទលំស្ពង និងរទ
អ ោះអវៀន ខ្លញ់ ឬអរបងក៏រងេុ៊ីរែូល៊ីទកាលយជាអាទុ៊ីតខ្លញ់ និងគល៊ីអទរុល
៉ា ស្ែលរទូបយកអោយរទទាប់អ ោះ
អវៀន។ បនាទប់មកក៏ទំអោគអៅជារទ៊ីគល៊ីអទរតរបទ់ ៊ី សារ ងគកាយស្ែលរតូវទតុកទុកកនុងអកាទិកាខ្លញ់ ។ អៅ
ទ៊ីអនាោះរទ៊ីគល៊ីអទរតរតូ
៊ី វបញ្ាូ នអៅឲ្យទររងគ ៏
៊ី ែនទអទៀតកនុងសារ ងគកាយស្ែលវារតូវរងេុ៊ីរែូល៊ីទ និងេុកទុ៊ីត
-3- -4-
១.ចូរអៅអ្មោះរូបមនតអទទរ៊ី លាតននទមាទធាតុែូចតអៅ ៖ រ ូេមនតមួយចំនួនអរេើកង្អមអរៀនអនេះ
នុ
ក.H – COO – C2H5 ស.CH3 – CH2 – CH2 – COO – C2H5 ១.ការកំណត់រូបមនតែុល ឬរូបមនតមូអ៉ា លគុល៖ M(CnH2nO2)=មា៉ាទម៉ាូលជាតនមលអលសអគឲ្យ
គ.CH3 – COO – CH(CH3) – CH2 – CH3 ឃ.CH3 – (CH2)4 – COO – CH2 – C(CH3)3
រតូវសាគល់តនមល “n” ឬ 12n + 2n + 2 = មា៉ាទម៉ាូលជាតនមលអលសអគឲ្យ
២.ចូរទរអទររូបមនតអទទ៊ីរលាតរតូវនង
ឹ អ្មោះននសារធាតុខ្ងអរកាម ៖
លំហាត់សលោះអាចឲ្យអយង
៊ី រក M ជាមុនទន
ិ ។ ស្ែល M អាចរកតាមរូបមនត ចំស្ណកឯ m នង
ិ n
ក. n-ប៉ាង់ទល
៊ី អាអទតាត ស. អេទល
៊ី 2-អមទល ៊ី របូបា៉ាណូអាត
អាចរកអឃញ
៊ី តាមរូបមនតស្ែលបានជួបអពលមុនៗ។
៊ី បង់ទូអាត
គ.របូពល ឃ. អផនល ៊ី 1-អេទល ៊ី បុយទរ ៊ី ៉ា ត
៣.អគអធវរ៊ី បតក
ិ មមរវាងអាទុត
៊ី របូបា៉ាណូេុច
ិ 500mL អៅកំហាប់ 0.5M ជាមួយអមតាណុល។ ចូរចងចាំថា កនុងករណ៊ីអេស្ទទ អោយសារអេស្ទទភ្ជគអរច៊ីនជាេងគធាតុរវ (l) អនាោះរូបមនត ឬ
មា៉ាទទុ ទធ
ក.ទរអទរទមកា
៊ី រតាងរបតិកមមស្ែលអកត
៊ី មាន។ អតរ៊ី បតក
ិ មមអនោះជារបតកិ មមេ?
វ៊ី ់ ៊ីុអត ឬមា៉ាទមាឌ
ែងទ ស្ែល m អៅអពលអនោះជាមា៉ាទទុទធ ស្ែលេនុញ្ាតតិឲ្យអយ៊ីងអាចរកអឃ៊ីញ
មាឌ
ស.ចូរគណនាមា៉ាទននអេស្ទទស្ែលទទួលបាន អបទ៊ី ន
ិ នផលននរបតក ិ មមមាន 67%។ មា៉ាទម៉ាូលមានភ្ជពង្ហយរទួល។
៤.អគអធវ៊ីរបតក
ិ មមេុរ៊ី ែូល៊ីទ1-អមទល
៊ី អេទល
៊ី អាអទតាតចំនួន14g ស្ែលទន
ិ នផលននរបតក
ិ មមមាន 60%។ ផទុយមកវ ិញកនុងករណ៊ីលំហាត់ស្ែលទាក់ទងនឹងរបតិកមមអាទុ៊ីត-បាទ ឬរបតិកមមេុកទុ៊ីែូអរែុកមមកុ ងទូ
ន
ក.ទរអទរទមកា
៊ី រតាងរបតកិ មមស្ែលអកត ៊ី មាន។ អតរ៊ី បតក
ិ មមអនោះមានលកខណៈែូចអមតច? មា៉ាទទូ លុយទយុង
លុយទយុងទឹក(aq) អនាោះរូបមនត ់ ៊ីុអត ឬមា៉ាទមាឌ
ឬ ែងទ ។
ស.ចូរគណនាមា៉ាទននផលតិ ផលនម ៊ី ួយៗស្ែលទទួលបាន។ មាឌ
-1
៥.អេស្ទទEមួយមានមា៉ាទម៉ាូល102g.mol ទទួលបានពរ៊ី បតក ២.ទន
ិ ផ
ន លននរបតក
ិ មម (Rd) ៖
ិ មមរវាងអេតាណុលអលអា
៊ី ទុត
៊ី កាបុកទុល
៊ី ច
ិ A
ក.ចូរទរអទររូបមនតអទទរ៊ី លាតនន A នង
ិ E។ រូបមនត ពត
ិ ឬ ពត
ិ

រទឹទត៊ី រទឹទត៊ី
ស.េុរ៊ី ែូលល
៊ី E 5.1g អគទទួលបានអាទុត
៊ី A។
អបអ៊ី គមានទមកា
៊ី រ ៖ A + 2B 3C + 4D កនុងអនាោះ A;B ជាេងគធាតុរបតក
ិ រ នង
ិ C;D ជាេងគធាតុ
a.ទរអទរទមកា
៊ី រតាងរបតក
ិ មម។
កអក៊ីត ឬផលិតផល។
b.គណនាមា៉ាទននអាទុត
៊ី ស្ែលទទួលបាន អោយែឹងថាភ្ជគរយននអេស្ទទរងេុរ៊ី ែូល៊ីទ 33%។
 អប៊ីអគរបាប់កុ ងទមម
ន តិកមមរបទ់ A ឬ B កនុងរបធានលំហាត់អនាោះវាជាតនមលរទឹទ៊ី ត និងទំណួរក៏ែូចគ្ននស្ែរ
៦.អគលាយលាយ8mLនន3-អមទ៊ីលបុយតាន-1-េុលទុទជា
ធ មួយ 10mLននអាទុ៊ីតអេតាណូេុច
ិ
 អប៊ីអគរបាប់កុ ងទមម
ន តិកមមរបទ់ C ឬ D កនុងរបធានលំហាត់អនាោះវាជាតនមលពិត និងទំណួរក៏ែូចគ្ននស្ែរ
ទុទធ នង
ិ ទូ.អាទុត
៊ី ទុលផួរចខ្ប់
ិ នង
ិ ែុតកអតតលាយអនោះ។
ក.អ តុេ៊ីវបានជាចាំបាច់រតូវែុតកអតតលាយ។
ឧទា រណ៍ ៖ អគអធវរ៊ី បតក
ិ មមេុរ៊ី ែូលទ
៊ី 1-អមទល
៊ី អេទល
៊ី អាអទតាតចំនួន14g ស្ែលទន
ិ នផលនន
ស.ចូរទរអទរទមកា
៊ី រតាងរបតក
ិ មមអេស្ទទកមមស្ែលអកត
៊ី មានអោយអរបរ៊ី ូបមនតអទទរ៊ី លាត។
របតក
ិ មមមាន 60%។
គ.គណនាចំនួនម៉ាូលអាទុ៊ីត និងអាល់កុលអែ៊ីម អ យ
៊ី បញ្ាក់សារធាតុកណ
ំ ត់របតក
ិ មម។ ក.ទរអទរទមកា៊ី រតាងរបតកិ មមស្ែលអកត ៊ី មាន។ អតរ៊ី បតក
ិ មមអនោះមានលកខណៈែូចអមតច?
អគឲ្យ ៖ អាទុ៊ីត
នង
ិ អាល់កុល ; (H=1 , C=12 , O=16) ស.ចូរគណនាមា៉ាទននផលត ិ ផលនម ៊ី យ
ួ ៗស្ែលទទួលបាន។ °មា៉ាទននផលត ិ ផល = មា៉ាទពត
ិ
ឃ.គណនាទន
ិ នផលននរបតក ិ មមចប់អគទទួលបានអេស្ទទទុទធ 6.7g
ិ មម អបអ៊ី គែឹងថាអរកាយរបតក
៧.ក.ចូរគណនាមា៉ាទម៉ាូលរបទ់អាទុត
៊ី ខ្លញ់ ស្ែលបានព៊ីេុ៊ីរែូល៊ីទខ្លញ់ ឬអរបងមួយរបអភទស្ែល

នៅមានត!
មានមា៉ាទម៉ាូល 884g។ www.chheangsophea.wordpress.com.kh
ស.ចូរកំណត់រូបមនតននអាទុ៊ីតខ្លញ់ អនាោះ អប៊ីអគែឹងថាម៉ាូអលគុ លវាមានទមព័នធព៊ីរជាន់មួយ។
៨.អាទុ៊ីតអាអទទិចអធវ៊ីរបតិកមមជាមួយអាអល៊ីកុលមួយបអងក៊ីតបានជាអេស្ទទមួយស្ែល 0.4mol របទ់វាមាន
មា៉ាទ 40.8g។ អត៊ីអាល់កុលអនោះមានមា៉ាទម៉ាូលប៉ាុនាមនរកាម?
៩.ចំអ ោះទពវ 2.2g ននអេស្ទទមួយផតល់ឧទម័នកាបូនឌ៊ីេុកទុ៊ីត 4.4g ។ អគែឹងថាស្ផនកអាល់កុល និងស្ផនក
អាទុ៊ីតបងកអេស្ទទអនាោះមានចំនួនអាតូមកាបូនអទម៊ីគ្ននអ
យ
៊ី ជាទមាទធាតុ ស្ឆែត។ កំណត់រូបមនតអេស្ទទអនាោះ។ www.chheangsophea.wordpress.com.kh
១០.អប៊ីអគឲ្យអាទុ៊ីតអាអទទិច 12g មានរបតិកមមជាមួយបរមាណរគប់
ិ រគ្នន់ននអេទ៊ីលអាល់កុល អគទទួល
បានអេទ៊ីលអាអទតាត 10.56g ។ ចូរគណនាទិននផលននរបតិកមម។