Scribd Logo
Upload

Welcome to Scribd!

  • Beck, Freeman, Davis - Terapia Poznawcza Zaburzeå Osobowoå Ci Str. 3-102

    Uploaded by

    Agnieszka GreenApple
    14 views51 pages

    Original Title

    Beck, Freeman, Davis - Terapia poznawcza zaburzeń osobowości str. 3-102

    Copyright

    © © All Rights Reserved

    Available Formats

    PDF or read online from Scribd

    Did you find this document useful?

    Is this content inappropriate?

    Report this Document

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    Download as pdf
    14 views51 pages

    Beck, Freeman, Davis - Terapia Poznawcza Zaburzeå Osobowoå Ci Str. 3-102

    Uploaded by

    Agnieszka GreenApple

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    Download as pdf
    of 51
    ROZOZIAL 1 OMOWIENIE TERAPII POZNAWCZEI ZABURZEN OSOBOWOSCI Leczenie pacjent6w cierpigeych na najéniejsze zaburzenia osobowat opisywano w lteraturze fachowej od zarania dziej6w udokumentowa. ne} psychoterapii. Opisane przez Freuda klasycane praypadki Anny ©. (Breuer, Freud 1893-1895/1955) oraz Czlowieka Szczura (Freud 1909/1955) mozna na podstawie akwalnie preyimowanyeh kryteri6w 2diagnozowa¢ jako zaburzenia osobowosci, Od pierwszego wyt gnostycznego A ‘American Ps -IV-TR; APA 2000) stopniowo rozszerzano i udoskonalano definicje oraz parametry pomagajgce w zrozumieniu tych powainych, przewlekdych standw. Pogladowe prace poswigcone psychoterapi zaburze dawna gléwna orientacja teoretyezng w literati tych zaburzesi byla psychoanaliza (Chathaun 19% rowitz 1977; Kemberg 1975, 1984; Lion 1981 1981; Saul, Warner 1982; Waldinger, Gunderson 1987), UIECIE PoZNAWCZO-BENAWIORALNE ZABURZEN OSOBOWOSCI \Nieco pééniej cerapeuci behewioralni (Linehan 1987a, 1993; Linehan, Armstrong, Suatez, Allmon, Heard 1991) oraz poznawezo-behawioralni (Fleming, Preweer 1990; Freeman, Pretzer, Fieuing, Simon 1990; McGinn, Young 1996; Pretzer, Beck 1996) opracowali konceptualizacje i formutg 4_@ _TERAPIA pozNawczA ZABURZEH OSOBOWOSCL terapii poznawezo-behawioralnej zaburzen osobowosei, Kiedy metodg te po raz pierwszy zastosowano w leczeniu zaburzes afektywnych, czer A yanalitykéw ego" (ego analysts), domowych in vivo, Konsekwentnie pod! czych i behawioralnych nie tylko oznaweze badé przekonania rzadzace interpretacia z rownied na schematy ‘Schematy a ramy, a podstawie kérych wobiramy naistomieze infor ‘otoczenia, nadajemy ‘okrestone whascivosci cia c Zaréwno ek dziataniom, a takée zauwaéamy 2 koncepeia, Ze zazwyezaj najskuteczniejszym sposok rzefi osobowosci jest rozpoznanie i zmiana ,kluccowych” pr Jednak zgodnie 2 dwoma wspomnianymi stanowiskami réénie rozumie sig nature Hollon 1986) i prey uzyciu odpowiednich technik moén: nich dostep. Dysfunkcjonalne emocje i zachowania (jak stan ‘erapii poznaweze}) 59 w dude) mierze wynikiem dzialania okrestonych schemat6w odpowiedzialnych za konsekwentnie znieksztalcone sady oraz towarzyszqcej im tendengj do popeiniania bledéw poznawczych w okre: lety zalotenie, 4 glow- 'u os6b dorostych sq raczej biedy w atrybugj niz motywacji czy reakeji (Hollon, Kendall, Lumry 1986; Zwemer, Defenbacher 1984). Inne badania wykazaly, ze zwiqzek sporykanych w praktyce Kliniczne} wzoredw poznawezych z psychopa- 2wigzek relacii poznawezych i afektywnych Shapiro 1987; Ward, Friedlander, Silverman pia poznaweza mode przybie- joroslych (DiGiuseppe 1989). ‘Glownym zmarwieniem pacjentow zglaszajacych sig na terapie rzad- ko bywaja problemy z osobownécig, Caeéciej do seukania pomocy skla- niaja ich Klopory kiem czy zewnetrznymi okolicznoseiami, Pacjenci z zaburz sobowosci nierzadko uwataig, 4e tradnosci, naporykajg ich 2 otoczeniem, nie zaleza od ich wlasnego ‘achowania czy da esto przedstawiaja sig jako ofiary innych lu- Oméwienie terapii poznawcze} zaburzefi osobowosci © ‘Swiadomi cech osobowosei czy wplywu wlasnej woli na proces 2 Do sygnaléw heurystycznych mogacych sugerowa¢ istienie zabureeh DSMall naleza nastepujace scenariusce: ‘wynikiem innych problemévs to, wanie sig do zalecett terapeuty naledy 2 wielu powodéw traktawad jako sygnat do zbadania innych cech sypowyek dia zaburzetiz oi drugie 3. Terapia bez wyraine} przyczyny stangta w miejscu. Nierzadko tera- nie ma na innych ludzi. Pacjenci 2 zaburzeniami osobowosei opowia daja 0 reakcjach otoczenia, ale nie biorg pod uwage Zadne} prowoka- ‘achowal zmiany, ale unika wprowadzenia jakichkolwiek rzeczywistyct mody- fikac. 6. Pacjent uwaza, Ze jego problemy 2 osobowoscia sq akceptows turalne. Trakeuje trudnosci jako fundamentalny aspekt swo) vasamosci. Czgsto 2 jego ust padaja stwierdzenia w rodzaju: ,taki i zawsze bylem ~ nie moge sobie wyobrazié Zadnego innego Zachowania, kére terapeuta uwaza 2a sygnaly zaburzenia osi deu- sie), dla pacjenta moglyby¢ dziaianiem praystosowawczym w wielu 2. Ciowych sytuacjach, nlemniej zachowanie wiaseiwe w jednym kontek- scie niekiedy prows 0 sobie kobiete informatyka ~ perfekcjonistke, ktora pracuje niezwykle sumiennie, ale crerpie niewiele satysfakcjiz pracy. Jest pod duza presja zespolu, poniewat zawsze przekracza terminy 2yje w zolagj, gaz wie- ezorami iw weekendy dogo pricuje, probujge wykonaé powierzone je} zadanie wedlug wiasnych ,standardé szkole, ej perfeke sue oceny, oswig mnienia za wybitne 6__© _TERAPIA POZNAWCZA ZABURZEN OSOBOWOSCE /eceran 2 osobowoscig zalezng oraz obsesy)- ng, stwierdai: ,Lata w wojskx byly najlepszym okreser w moim Zyeiu. Nie musiatem sig martwié o t0, w co mam sie ubraé, eo robié, dokd is€ cay co zjes”. Umiowanie zasad i karme wykonywanie vockizbw ulatwily ma kariete w wojsku, lerz utrudnily dostosowanie sie do zycia na emeryeuree. Praewvekla natura zaburzeh osobowosci sprawia, 2 cierpigce na nie cosoby placy ogromng cene, ktora mode byé osamotnienie, uzaleznienie od Jnnych os6b lub zaleznoge od aprobaty otoczenia. Dlaczego takie dystunk- rzekonanie pacjentki byto niezmiernie ‘aide adarzenie, w ktorym biliska jej osoba zachowywal rzuci” oraz przekonani zostane zupelnie sama’ daja sig w hierarchig, w ki rie nowych informagji (feedforward mechanism; Mahoney 1984). Na poziomie najbardzie} podstawowych schematow Sue byla przekonana, 2 nie da sig jel Kochaé. Jej prackonanie przejawiato sig w tendencji do 28 _TERAPIA POZNAWICZA ZABURZEN OSOBOWOSCE prypisywania okreslonego maczenia odpowiednim 2darzeniom (Beck 1964, 1967). Praybralo postaé zdania warunkowego: jedeli meéczyé to ozacza, ée nie da sig mnie kochad”. W sytuacjach, nitka nie byla narazona na odraucenie ze strony mezczy” i nie uruchamiaio. Lecz w odpowiednich o fo inne, rozsadniejsze przekonania (och Iyby w nich wlagciwsze (Beck 1967). Gdy tylko po re moglyby w jakikolwiel 2e Tom ja odrauca, Sue shupisia cala uwage na n ocha¢. Kszealtowata in- formacjeo zachowanius by pasowaly do schema tu, mimo Ze inne interpretacje w danysn kontekécie byly trafniejsze ~ na proyktad: ,gtosne praybijanie gwotd2i oznacza, ze Toma rozpiera ener 2". Poniewad schemat odreucenia by! u pacjentié nadraedny, urucha- ial sie czecej od innych sche straty lub zagrozenia, nastepuje aktywacia s zypadku Sue prowadzilo to do uczucia sieboBego mione, choé modna ~ w drodze introspekcji- rozpoznaé ich tresé. Za omocg Swiadomych proces6w, takich jak rozpoznanie, ocena ryfkacja interpretacji (podstawowe rechniki trap) namodyfikowaé dziatanie struktur podstawowych i~ padkach—znaczaco je zmienié. OPIS I CHARAKTERYSTYKA SCHEMATOW ‘Warto w tym momencie naszych rozwazah wosobowosci oraz opisat najwainiejsze ich wo dlugg historig. Termin ten mozna znaleé¢ u Bartletta (1932, 1958) oraz Piageta (1926, 1936/1952); uzywano go do opisu tych struktur, espomniane obiekty moga byé bytami fizycenymi (krzeslo) bad abs- swakcyinymi (ojeeyzna). Istnieje wiele cech struktury schematow ~ zakres (breadth) (moga byEszerokie,waskie badé odrebne), elastyeanose (lerbilty) lub uszryw- Teoria zaburzet osobowoici @ 29 {podainosna zmiang) oz wyrarino (desi) (sa zych). Moéna je ted opisa¢w katego- sq uaktywniane w danym momencie. tach walen = stpale, Poziom uaktywnienia maze bye: innych schematéw. Schematy 1 kierujg procesami poznawezymi ‘od etapow najwezesniejszych po ostateczne. Koncepcja schematow przy- pomina sformutowang przez George'a Kelly’ego (1955) reorig ,konstruk- tow osobistych’” » odnoszono do struk- sieuruhamiay iualne schematy zastepuja i prawdopodobnie: ‘mogiyby sig okazaé bardziej praystoso bias) wprowadzaja konsekwentng stronniczose (system: 1976; Beck | in. 1985). ‘Schematy typowe dla zaburzeh osobowosei przypominajg struktury tomiast u os6b w dey séw praetwarzania informacji ‘Osobowosé mozna uznaé za stosunkowo stabiina i zorganizowana serukture, zlozong z systeméw i stylow schematow. Systemy splecio. aych ze soba struktur (schemat taficuch proceséw, poczawszy od recepeji bodéca po reakcje behawioralng. Synteza bodz- céw dochadzacych ze srodowiska i sformowanie reakcji przystosowaw- ze} zalety wlaSnie od tych nachodzacych na siebie systeméw wyspe- Gializowanych struknu. Odrgbne ~ cho powiazane ze soba ~ systemy ‘odpowiadaje 2a pamiet, poznanie, emocje, motywacse dzislanie wole. forma Réine ich typy petnia rSznorodne fui znaweze zaimuja sie abstrahowaniem, informagji, schematy afektywne sq odpowiedzialne za generowanie ‘emogii, schematy motywacyjne odpowiadaja za zyczenia i pragnienia, aty instrumentalne pr2ygotowuja do dziatania, a schematy kon: pretacia i praywol alodone ze schematéw poznawezych odpowia- stuéq do oceny innych oséb. Jesacze inne po: daja za samooceng 30__@ _TERAPIA PoZNAWCZA ZABURZEN OSOBOWOSCL dobne podsystemy sy preeznaczone do przechowywania wspomnien — epizodycenych lub semantycznych ~i zapewniajg do nich dostep. itnie- Ja ted systery; Kee praygotowrujg nas na prayszle sytuace, a takie sta nowia podstavwe oczzki widywatt i dalekosieznych prognoz Kiedy dany schemat jest slnie nakeywaiony, prog uruchamiani struktur skdadowyeh jest risk - bez trudu wigcza je staby lub anaczacy bodziec. Taki schemat jest niezwykle si zynione w praktyce klinicznej jsze do sytuacii bedgce] boda w depresii zaczynaja domi- obserwacje sugeruja, Ze schematy stoso ccem sq wreez ezymnie hamowane. Tak nowaé schematy negatywne, co z kolei prowadzi do konsekwentnego, badé dalekiej praysztosci. Dos nie mniejszy. Pacjenci pogr gatywne aspekty zdarzef ~ z trudem dostrzegaja pozytywne. Znacznie sobie doswiadezenia negatywne ni pozytywne. Jatwie} praypomingj swdopodobny nit pozytywny jest negatywny Ich zdaniem, bardzi wynik dowolne) syruadj Kiedy kro$ zapada w stan dep; sj nastepuje kateksj ‘wego uogélnionego — napadowego ~ stylu pa ROLA EMOCJI W OSOBOWOSCI Mote sig wydawaé, ze w dyskus}i skupionej wokét wzorc6w poznaw- czych i behawioralnych lekcewazy sie znaczenie subiektywnych aspek t6w aycia emocjonalnego ~ uczué smut, radosci, przerazenia i ziosc ‘Zdajemy sobie sprawe, de prawdopodobnie pocaujemy smutek, kiedy ‘nastapi rozdzielenie 2 ukochang osoba lub utrata statusu, odezujemy 2- dowolenie, kiedy otrzymamy wyrazy sympatil czy osiggniemy wainy cel albo zdenerwujemy sig, kiedy ktos potraktuje nas niesprawiedliwie. Jak te emocjonalne ~ czy tez afektywne - doswiadezenia wpisuja si¢ 'w organizace osobowosei? Jaki maja zwigzek 2 podstawowymi strukru: rami i strategiami poznawezymi? Zgodnie z naszym zalozeniem, emo: Teoria zaburzef gsobowosci @ 31 cje awigzane z odczuwaniem prayjemnosci i bélu odgrywajg niezwykle ioral mobliagpodtaymanamajvaiigiyeh srg Sr Inne struktury emocjonalne, wywolujace i smutek, nasilajg sygnaly poznaweze ostrzegaigce 0 niebez~ Pieczefstwie bad zwiekseajg poczutie nratyczegos eennego (Beck in 5). Tak wige mechanizmy emocii wamacniaja zachowania ulderunk- wane na preetrwanie inawiqzanie wiz’, poniewa ka2q natn oczekiwaé oraz doswiadcza¢ najebniejszych rodzajéw preyjemnosi. RownoczeSnie rmechaniamy im preeciwwazace powstraymuja potencalnie aurodestruk iebezpieczne dzialania, wywolujae lek i praygnebienie (Beck iin, 1985), Inne ayromaryezne mechaniemy, zwigzane 2systemem Kor ‘woli i zaangazowane w modulag zachowaf, zostang oméwione nieco potnij (OD PERCEPC3I DO ZACHOWANIA xdstawowych elementow organizacfi osebowosci naleéa sekwencje najr6zniejszych schemarow, ktére funkcjonujg w sposbb analogicany do driatania taémy produkey} my, de struktury ia praykdad bodziee sy- jacy niebezpiecceristwo uruchamia odpowiedni ,schemat zagro- wane schematy afekrywne, motywacyjne, dzia Interpretujemy okreslong syruacie jako niebezpiecana (s trumentalny). Jesli stwierdzimy, ze ucieczka odniesi¢ slautek odwromy do zamierzonego, (schemat kontrol). W zaburzeniach z osi pierwszej okreslony styl zaczyna silnie domi- nowaé i powoduje, ze pacjent zaczyna sig nadmiemie skupiaé na stra ie, zagrodeniu czy ted walce. W przypadku depresji nastepuje reakcja Jaficuchowa: poznaweza —> afektywna > motywacyina —> moteryczna. ‘W sytuacjach waznych dla dane} osoby interpretacje i emocje podsycaja tuk odruchowy”, czyli system dzialania. Kiedy Sue zinterpretowata ha- ry zapewne pojawid ie f mégt w kontek- jenetycanym pelnié funkeje komunikatu, na prayldad o nega- 32_@ _TERAPIA POZNAWCZA 2apURZEH OSOBOWOSCL mnych emocjach. Rownoczesnie zostaly aktywowane ,schematy dzia U Sue uruchomita sig jej indywidualna strategia radzenia sobie sm. Pacjentka poczuta cheé péjécia ia od Toma wsparcia. Poczuta sig zmobilizowana do dzial: Je swoja stereotypowa strategia, W tym momencie mogta, podda¢ sig odruchowi i pobiec do ukochanego. SYSTEM KONTROLI WEWNETRZNEJ chu, placzu czy bijatyki. Z systemem dzialania wspélpracu: je inny system — system kontroli"~ i to on moduluje, modyfikuje badd ie odruchy, System ten réwnfez opiera sie na przekonaniach, w wigk- Przekonania te zostajg automatycanie przetlumaczone na rozkazy: ,nie 6b, co ¢i kada",ynie placa". Zakazy stanowig zatem site przeciwng cdo Wwyraiania pragnieh, Sue miata okresione praekonania osobiste; w tym rzypadku preede wszystkim uruchamialo sig praeswiade ‘czesto bede prosié Toma, aby zapewnit mt apyta€ Toma, czy ja jeszcze kocha. erapii rozpoznat prze przewidywaniamit ico za tym idzie, ulatwiaja lub powstrzymuja dziata- nie (Beck 1976). System kontroli czy tez regulacji odgrywa niezwykle {stoma ~ choé czesto niezauwazang — role w zaburzeniach osobowosci, a zatem zastuguje na glebszq analize. Jego dziatania mona pod: nna funkeje zwigzane z samokontrola (skierowane do wewngtrz) oraz funkcje doryczace relacji ze Srodowiskiem zewngtranym, przewadnie vw kontekscie spolecznyin. W przypadia zaburzeri osobowosei szczeg6l- nie wane <4 te procesy samokontroli skierowane ku sobie, ktére doty- za sposobu, w jaki ludzie komunikuja sig sami ze soba. Kierujemy do siebie najrézniejsze komunikaty wewngtrane, na prayklad nadzorowa- iwaly i oceny, ostrzezenia oraz wskaz6wki (Beck 1976). Zbyt ‘badé niedostatek tych proces6w jest niemal natychmiast zi, ktOrzy zanadto sie kontroluja, bywaja zahamowani Teoria zaburzeh osabowosci _@ 33 now lekowych. Natomiast za malo zahamowaf prowadzi do impulsyw- noéci. Auitopochwaly (slf-appraisal smoewaluacja (selfevaluation) sta- gc. Jawne osady ne- gatywne pojawiaja sie w depresi, ale moga tez oddziatywaé znacznie “208i zaburzeh osobowose. la mnie} lub bardziej aut owania (self-directions) tych wewnetranych sygnats Ludzie nie musza by¢ éwiador skupiaja na nich szczegoIne} uwe ie udzielane sobie oceny i wskazéwki pochodza z gleb- szych struktur samowiedzy, czyli obrazu wlasnej asoby (self-concept), czy ted schematéw Ja (self-schemas). Wlasciwie to preesadnie negaryw- aburzenia osobowosci". Na prayki siebie jako osoby bezradnej nickiedy jaca w dziecifiscwie normalnego pragnienia zal cza.,patologiceng}" zaleznosci w Zyciu dorostym. Podobnie nacisk na sys- saje byénareedziem i pulsyjne} spracowajemy zbior zasad, kt6re beda stano- wig podstawe kierowanyeh do siebie ocen i wekazéwek. Zasady te 15¥- nie? stanowia fundament norm, oczekiwah oraz plandw dalalania. A 2a- tem kobieta, wyznajgca zasade w rodzaju: »musee zawsze wykonyvrae krytykowaé za wszelkie ‘wyznawana zasada jest sztywna, kobieta nie Podobnie ustalamy zasady kontakt6w interpersonalnych — nnakazy i zakazy moga prowadzi¢ do maczacych zahamowariw syruacjach kteryzujacyeh osobowose unikajaca. Osoby 2 t zaburzeniem cauja Iek na samg mys] o zlamani zasady: ,nie wychylaj 34 _@ _TERAPIA POZNAWCZA ZABURZEN OSOBOWOSCL PRZEJSCIE DO ZABURZENIA Z OSI DRUGIEJ zaczynajg przewaia¢. Z.czasem dominujg nad uczuciami oraz zachowa: nniami pacjenta (Beck 1963). Rozszerza sie zakresniektorych bardziej konkretnych preekonaf runkowych, ktére zaczynaja teraz dotyezyé najrbiniejszych sytus Prackonaniecxy postawa typ: 3 nie pokaze mi whasciw 10 sobie nie poradze" ro2- Seve iene Jezel w pobl 1s nie bedzie kogos Seeyo, fo ugszezng”. W mare jlnasto) depreyin sig nasa, pre bezradna,keot musi ng kierowae | sprawowae nade mang 6 Tak wige 2 czasem praekonania staja sie coraz bardziej absolutne ne w swojej wymowie. Latwosé,z jaka pacjenci akceptuja swoje dysfunkejonalne przekona- nia w trakeie trwania depresji cay zaburzed lekowych, sugeruje, 2¢ na jakié czas utracli dolnedé weryfikowania swoich interpretagi 2 rzeczy ‘wistoscig. Wydaje sie na praykad, 2e pacjent pograzony w depres, kté- rynabiera przeswiadczenia: ,jestem chydaym czlowiekiem”, nie potafi rzeanalizowaé tego preekonania i zbadaé argumentow swiadczacych ‘© czyms zgola praeciwnym. Nie jest w stanie odrauci praekonania, mimo Ze aupelnie nie znajduje ono odawierciedlenia w reeczywistosel. Taka dysfunkeja poenaweza prawdopodebnie polega na tymezasowe) utracie dostepu do racjonalnych proceséw poznawczych, dzieki ktorymn weryfi- kyjemy wyciggane przez siebie wnioski oraz umiejgtnosci ich zast ania, Terapia poznaweza stawia sobie za cel ,ponowne pobudzenie” systemu weryfikacjiz raecaywistosciq (reality testing). Natomiastw trak cie trwania leczenia terapeuta pomaga pacjentowi w weryfikowaniu in- terpretacji zdarzef 2 reczywistoscig Ponadto pacjenci w depres inacze} aut formacje. Badania i eksperym e pacjenci szybko i skutecanie przyswajaja negatywne informacje o sobie, ale maja problem z preetwarzaniem infomacii pozytywnych. Dysfunkcjonalne rycanie praetwarzajg in- Teoria zaburzeh osobowosci @ 35 myslenie dominyje i coraz erudniej procesy poznaweze, korygujace ten of Jak jué zauwadylimy, na spos6b, w jaki wykorzystujemy informacje st zastosowaé bardziej racjonalne zaniu tych informacji nastepuje dysfunkcjo- nalna stronniczos¢, Dysfunkcjonalne praekonania i postawy pacjenta sq odpowiedzialne za ksztaitjego stronniczych interpretacji oraz wywola- nych nimi zachowaa, ‘ZMIANY W ORGANIZACIT POZNAWCZEI Wiele podsrawowych przekonat, kre pojawiajg sie w zaburzeniachz osi ig woweras, edy u pacjenta wystapi zaburzenie ‘duéa depresja, Na praykiad rozszerza sie 2akres ni mnkretnych przekonaf warunkowych, kt6re zaczyna r6énicjsaych syeuacyi, Praekonanie czy postawa typ sjedeli kto$ nie pokaze mi wiaseiwej drogi w nowych dla mnie okolicz- hoseiach, to sobie nie poradze” rozszerza sig na: .je2eli w poblizu przez caly czas nie bedzie st} depresyiny sie na konania te moga praybrat bardzie} ogéing:,sko adn, ktos musi ming ki ‘wowaé nade mng opie bardzie absoluene wymowie. Ponadto praekonai it praed depresia (lub innym zaburzeniem 2 osi pierwsze}) ~ na przy ie odnosisz sukces6w, Jestes bezwra dobry rodzic powinien zawsze zaspokajaé doniczego”. Negarywne mySi, tore praed depresja byly przelome | mnie} przekonujace, teraz zaczynaja praewaza. Z czasem dominuja nad uczu- iaml i zachowaniami pacjenta. ZMIANA POZNAWCZA Zmiane funkcji poznaweaych, nastepujgca w trakcie praejScia z zab kayzys, sporadycane watpliwoSei wobec wlasnej osoby przero- daily sig w trwaly niepokéj. Sue popadia w depresie, a jej podejrzenie, 36_@ _TERAPIA POZNAWCZA 2ABURZENi OSOBOWOSCL ‘e mote by¢ odpychaigca, preeksz chajgca Podobnie ziienit sie stosunek pacjentki do prayszlosci. Dawniej Sue ‘odeawata wobec prayszlosei stata niepewmnos, ktéra i sig w bezustanny niepo sig w przekonanie, ze jest odpy: rzyszlosci, kiedy odczuwala -mowala katastrofe jako cof, co juz sie 2darzylo. W okresach wolnych od depres dostep do bardziej pozytywnych int oraz sumiennym pracownikiem. Kiedy odczuwala lek, to wprawdzie ppotrafla przypisa¢ sobte ce poaytywne cechy, lecz wydawaly j ie potraita prayanaé, ze w og6le h mysleé. Co prawla czasami bylaw stanie pray ich istnienie do wiadomose, ale odrzucala je jako bezwartoéciowe, gay nie pasowaly do je obrazu siebie. Zauwazylismy jué, 2 dysfunkejonaine preekonania pacientow pola usztywniajg wraz zrozwojem zabureeafektywnych. Weze Sniej Sue tylko czasami popadata w praesiviadezenie: ,nigdy nie bede szcapfliwa bez mezczyzny”. W miare poglebiania si leks i depres prze konanie to przybraio postac: ,jesli nie bed mieé prey sobie mezczyzny, to zawsze bede niesaczesliwa’ ‘W miare jak dysfunkeja poznaweza sie poglet przechodzac od 2a ia osobowosci do leku, a nastepnie depres, stopniowo nasilaig sig problemy z weryfikacja rzeczywistoéci. W stanie lekowym Sue byla \ stanie traktowaé niektore swoje katastroficene obawy z niewielka doza i zawsze bede sama i niesaczeéliwa, tylko myélg. Kiedy pograiyla sie ysl, Ze jué zawsze bedzie nieseczesliva, preestala byt jedy- byla ig faktem, ie ugotrwale praekonania, ania zwigzane jedynie 2 zaburzeniami afektywnymii lekowymi moga sie szybi Ww pozytywne, poniewai sq mniej trwale. Dlatego pacjent mode wyjséze stylu depresyjnego i prayjaé zdrowsza postawe dzieki psychoterapii, far- ‘makoterapii czy tez wreszcie po uplywie jakiegos czasu. Nastepuje zmia- na skupienia energii ~ czy kateksji -z jednego stylu na inny. Kiedy zmia- na taka zachodzi, cechy ,zaburzenia myslenia" w de nha negatywna stronniczosé, nadmierne uogdln ‘znaczaco sie zmniejszajg. ,Normalny” styl w zaburzenit osobowoéci jest ‘ewalszy niz styl depresyjny czy lekowy. Poniewad schematy w stylu ,for Teoria zaburzeh osobowosci_@ 37 ‘malnym” sq bardzie) wyraziste i obecne w calej strukturze poznawcze}, 9 tet mnie) podatne na zmiany. To one nadaja osobowosei zdrowej iza- burzonej odrebne wlaéciwosei, We wszystkich zaburzeniach osobowosei niekt6re praekonania i strategie dominujg, tworzge charakterystyceny dla nich profil, PROFILE POZNAWCZE Zaburzenia osobowosi moina w prosty sposbb pra ‘wektoréw. W slad za Horney (1950) warto spojraeé s2a sie i zacho suze migdzyludzka. Jednostki moga sig przeciwio, w kierunku innych os6b, w od iz) nich. Osoba zalezna ustawia rzalezo$é). Inny typ st ‘waé innych ~ to typ bierno-agresywny. Nareyz ustawia sie ponad in jonicene wykorzy- Jak sig przeko, ‘namy, podane wektory mozna uznaé za wizualne reprezentacje Konkret- spersonalnych zwigzanych z danym zaburzeniem jemy jeden 2 moili bowosei - w katego- riach tego, jak dana osoba sycuuje sig w relac}i do innych ludzi. Jezeli ‘omawiane waorce modna uznaé za dysfunkcjonalne, to diagnoze zabu sjaca) lub (2) trudnosei w relacjach 2 in- aymi lud/mi badé spolecznoscia (na prayklad osobowos antyspolecz- na). Niemniej wiele os6b, u keérych rozpoznano zaburzenie osobowo- kt6re naruszajg dzialanie dominujace} le#na musi sie rozsta€ 2 osobg 2naczacq strategii~na przyklad os 2 Jak ud wepominalisny, w nases) aya strate nie wwzgedniitmy osobowo- {ci scizotpowe) 2 pofranica, Tye zaburea ie dag hk adcwatlescharkaeryzo- wat 2 pomocg mo olaelons ref tak dzieje sig w kontek- zy antyspoleczne} 59 jednak jedynie aspek- ‘ide osobowosci narcystyczne, sci Obserwowalne zachowania va nie tylko zachowa. tin dysfunkcjonalne czy aspoteczne, lecz rownied 2bi6r praekonatt i po- ‘saw, emogi i strategil. Na podstawie typowych cech poznawezych, afek- ‘ymych i Behawioralnych mona sporzadzi¢ jego odrebny profi ‘ypologia zawiera osobne kategorie, naledy pamigtaé, Ze dana soba moze mieé cechy charakterystyczne dla dwéch lub killer typow osbowos WZORCE SEABO I NADMIERNIE ROZWINIETE a scaegélnie nas parczas gdy innych brake, Cachy deficytowe czesto ‘wieitwo itascivose! dominujacych w danym zabureeni, ‘ngdy jedna strtegiainterpersonaina naditierie sig rozwin ala) rOwnowazacapraesaje sig wlasciwie rozwjae Wotna domlemy. ‘wat, jezli dziecko zacayna nadmiemic inwestowae w dominujacy ‘yp2achowania, prayely waorace prystania | byé mode slab rozws inmych prystosowawezych zachowaa Jak rzekonamy sie W nasgpnych rozdiatach poswieconychposecee- stinym zaburzeniom osobowodc,niektre nadmiernie rozwinigte sta. tegie bytajapochodna lub Kompensacj okreslonej Koncepgisiebie oraz reakcjg na Konkreme doswiadczenia w okresie rocwoju, Poza tym wapo- aminalismy tz, ie na rozw6j danego wzorea moga wplywae predyspony. generyezne. Niektore died, na prayliad, moga wykazywae predye- Dyce do zabawy, inne natomiast sq niesmiale | zahemowane jot a vwezesnyeh erapach rozwoju. I takosobowose narcystyezna modes 0%. wing¢ v osoby, kira podjela zawzigt walkezglebokim pocauciem bea. wartosciowosci. Bywa, 2 osobowose obsesyino-Kompulsyjna rozwij sip esto praejawem fiksacji na poziomie potrzeby niejsaych powod6w ~ zostala przez caton a, choé w normalnych warunkach powinna sta- nowié jeden z etapéw rozwojowych. Podobnie osobowose histroniczna moze byé pochodng doswiadezes, w ktdrych daiecko bylo nagradzane 40_@ _TERAPTA POZNAWCZA ZABURZEN OSOBOWOSCL 2a okzeslone formy ekshibicjonizmu —na praykiad zabawiarie innych os6b welt uzyskania aprobaty i sympati. Naleiy pamieiaé, xe do zaburzet osobowosci prowadza rézne Sciezki. Na prayidad osobowose nareystycz na, obsesyjno-kompulsyina paranoicena, a nawet antyspolecana moze bye ‘wynikiem kompensacji badé strachu (Wwywotanego poczuciem cheosu, rmanipulacii lub kreywdy), rezultatem wamacniania okreslonyeh strategi przez osoby znaczace cay wreszcie pochoding obu tych czynnik6w. Nie wolno lekcewaiyé znaczenia identyfikagji 2 innymi czlonkami ‘re osoby 2daja sie pracjmowaé dysfunkcjonalne wzorce lub rodzefstwa i wraz z uplywem lat je rozwijaé. U innych ‘os6b zaburzenia osobowosel moga byt wynikiem odziedziczenia silne) predyspozycji. I tak badania praeprowadzone przez Jerome'a Kagana (1989) pokazuja, 2e niesmiatose wykazywana we wezesnych fazach zy- rzadko sig utrzymuje. Wrodzona predyspozycja do niesmialosei tak wzmocniona przez dos leméw z asertywnoscia — pojawia sig osobowosé unikajgca wainie przeanalizowa€ psychicene cechy pacientéw z zaburze- obowosci, a zwlaszcza ich oglad siebie i innych os6b, podsta \wowe preckonania i strategie oraz gléwne emoce. Dzieki temu terapeu: ta uzyskuje konkretne profile poznaviczo-behawioralno-emocjonalne, kt6re pomoga mu w zrozumieniu danego zaburzenia i ulatwig praebieg: terapi. PROFILE POZNAWCZE POSZCZEGOLNYCH ZABURZEN Osobowosé unikajaca U pacjentéw, u ktérych na podstawie kryteriéw DSM-IV-TR zdiagnozo- ‘wano osobowos¢ unikajaca, zaobserwowano pewien podstawowy kon: flikt. Osoby takie cheialyby nawiqzaé bliskie relacjez innymi oraz w pel- niwykorzystaé sw6) potencjal intelektualny i zawodowy, ale boja sie 2ra- nienia, odraucenia oraz poraiki. Ich strategia - w przeciwiefstwie do osobowosci zalezne) — polega na wycofaniu sie { uniknieciu zaangazo- wania juz na samym poczatku. (Obras siebie: Pacjenci widza siebie jako osoby nieprzystosowane spo- Iecznie oraz niekompetentne w sytuacjach naukowych i zawodowych. ‘Obrax innych: Inni Jawia im sig jako osoby potencjalnie kxytycene, niezainteresowane i umniejszajgce. Teoria zaburzeh osobowoici_@ 41 {mnie odrauca, ato byloby nie do zniesienia”, Albo: ,jesli podejme sie jakiegos nowego zadania inie uda mi sie go zrealizowat, to bedzie ozne: zat katastrofe” ‘Nastepny poziom prackonaf ~ sterujacych zachowaniami ~ sklada sig 2 preekonat instrumentalnych (samoinstruowania) w rodza- Ju: slepie) sig nie angazowaé w ryzykowne ddaiq do awansu, powodowane Iekiem przed poradka oraz odwetem ze strony otoczenia. Emocje: Glowna emocja jest potgczenie leku i smutky wywolanego niedostatkiem prayjemnosci, ktérq osoba unikajgca cheialaby czerpaé zbliskich relacji oraz pocruci Jkeesu. Pacjenei 2 tym za- ‘odezuwajg tez mniej lub bardziej stalyIek przed ,wychyla- yeh. ka toleraneja uczué negatywnych sprawia, Ze osobowosé unikaja- cca nie opracowuje metod pokonania niesmi spanowania asertyw: rych zachowai. Poniewa wykazuje sklonnosé do introspekcji i bezu- observuje swoje emoce, jest niezwykle uwracliwiona na smu- 4 :wiadomosci bolesnych uczué, Tasklonnos¢ wpisule sig w je} podstawowg strategie; nazywamy ja ,unikaniem poznawczym”. U pod- staw wszystkich dzialan pacjentéw 2 tym zaburzeniem ledy niska tole- rangja na niepreyjemne uc ‘obniza oczekiwania i nie angazuje sig w nic, co nlostoby ze soba ryzyko porazki badé odreucenia, Osobowosé zaleéna ne do preetrwania i szczesei ‘Obras siebie: Pacjenci uwazaia sig 2a osoby potracbujgce pomocy, sla be, bezradne i niekompetentne. 42_@ _TERAPIA POZNAWCZA ZASURZEN OSOBOWOSCE ‘Obras innych: OgladsiInego ,opiekuna” jest wyidealizowanym obra z2em osoby opiekuriczej,dajacej wsparce i komperentne}. W przeciwies stvie do o86b umikajqcyeh ktérestronia od ,wiklania sie w zwigzki” i w re zultacie nie wzyskuja wsparcia spolecanego, osobowost zalezna moze funkejonowa¢ stosunkowo dobrae, dopdki silny opiekun jest osiagalny 5 dostgpny: Praskonani: Pacjens2 tym 2abarceniem wwsiai na pr tczebuje innych lud tym aywia prackonai nego doplyoa wsparcia dite: nie moge Ze bez mezcayzny” albo nie bed sarees jestem kochana”. (Co sie 2a$ yezy hirarchii preckonaf, prckon: nie sama". Przekonania warunkowe to na przyklad: ,moge funk: nowa€ jedynie wowezas, gdy mam dostep do osoby komperentne|’, i sli zostang poraucona, ro umre” lub ,j bede nieszczesliwy”. Poziom instrament obrazaj opiekuna”, ,trzymaj sie blsko" “Zagrozenia: Glowne zagrozenie lub uraz wigde sig z odrzuceniem badé opusaczeniem, ‘Strategia: Podstawowa strategia polega na kultywowaniu zalezne} zelagji. Osoba zabuarzona osiaga to czesto w wynikut podporzadkowania .emu opiekunowi", ktdrego nastepnie probuje uszczesliwié lub zjednaé. Emocje: Gl6wna emacia jest niepok6) ~ lek przed potencjalnym zak. ceniem zaleznego zwvigzku. Osoby z takim zaburzeniem czasami odczt ‘aja nastlony lek, Kiedy spostrzegajg, de w ich zwiqzku naprawde poja- wiaja sie napigtia. Jezel osoba, od kt6rej sig uzaletnity, znika, to moga sie pograéyé w depresi.Z drugie strony doswiadezaja zadowolenia lub eufori, gdy ichzaleéne potreeby s9 zaspokajane. ‘Gsobowos¢ biemo-agresywna Wprawdzie tozaburzenie nie zostalo opisane w Klasyfl ale z naszego doswiadezenia wynika, Ze u znacene} liczby pacjentow \wystepuja zachowania i przekonania o nim Swiadczace. Pai owascia biemo-agresywng prayimuja postawe opozycyina, mule fakt, 2e w raeczywistosci chca zyska€ wznanie i wspa tow. Gtowny problem polega na konflikcie miedzy pragnieniem korzySci plyngcych 2 umania przez. autorytet a pragnieniem zachowania auto- Teoria zaburzef osobowosci_@ 43 nomi, W konsekweneji zaburzona osoba starz sig podtrzymaé relac) biernoseig i podporzadkowaniem. Jednak poczucie utraty autonon ‘wywouje w niej opér, a nawet cheé obalenia autorytetu. Obras siehie: Pacjenci moga sig postrzega¢ jako osoby samowystar- roszczeniowi, wécibscy, Kontrolujgcy i dominujacy, cho jednoczesnie zdolni do aprobaty, akceptaci i opield. ia kluczowe majg postat stwierd: 1 konflikty praejawiaja sig w 2derzeniu przekonan typu torytetu, ktsry da mi wsparcie i opi reeswiadeze, nfliktow po- ‘autorytet lub zastosowania sig do polec 26r, a nie fakeycanie. “Zagroienia: Glowne zagrozenia wigea sig 2 utratq aprobaty i ograni czeniem autonomii Strategia: Stracegia podstawowa u pacjentdw 2 osobowoscig bier ‘ugruntowanie autonomii poprzez. ukryty opor jednoczesne pozorne st Pacjenci staraja sig ominaé lub obejst za raz skrywanemu buntowi. Ich bunt nie koiicza zadania w terminie czy nie chodzq na zajecia ~cow osta- tecanym rozrachunku jest zachowaniem autodestrukeyjnym. pozornie ~ze w2gledu na potraebe aprobaty — wydaja, tywujg dobre relaci 0 tendencja do bierno: czgsto unikaja rywal dejmowanymi dzi Emocje: Ich glowna emocia jest niewyrazona ztosé, ktéra wigée sig z buntem przeciwko zasadom ustalonym przez autorytet. Ta emocja — ‘uSwiadomiona - wystepuje na przemian z lekiem, kiedy pacjenci bojg sig odwetu lub ezuj sie zagrozeni odcigciem ,dostaw”. 44 __@ _TERAPIA POZNAWCZA ZABURZEN OSOBOWOSCL Osobowoé obsesyjno-kompulsyjna ‘Stowami Kluczowymi w tym zaburzeniu sa ,kontrola” i ,powinnos”, Dla pacjentéw z osobowoseig obsesyjno-kompulsyjna warkoscig jest zasad. srodkow, dzighi ktérym majg osiggnaé yw ‘maja eos doprowadzié do kt6rego istorng cecha ‘wielu oséb z tym zabu- ‘eeniem wystepuje przekonanie o wlasnym niepraystosowaniu lub bez- radnosci. Gteboki lek przed bezradnosci sig-z obawa przed przy- oczeniem i utratq zdolnosei normalnego funkcjonowania. Praesadne przywigzanie do porzadku, systerméw i organizacji jest kompensacia prze- wad wseystkim panowae’, ,w zasadz jem, jakie rozwigzanie jest nalepsze”, zczegely 54 najwazniejsz0”,,ludzie i bardeiej sig starae’,,przezcaly czas musze wymagaéid Diet

    You might also like