Professional Documents
Culture Documents
Prawo Karne SKRYPT Zmien.
Prawo Karne SKRYPT Zmien.
PRAWO
KARNE.
Skrypt na podstawie książki:
Prawo karne.
Część ogólna, szczególna i wojskowa.
Teresa Dukiet – Nagórska, Stanisław Hoc, Michał Kalitowski,
Olga Sitarz, Leon Tyszkiewicz, Leszek Wilk.
Wydanie 1, LexisNexis, Warszawa 2008.
SPIS TREŚCI.
Opracowanie – Prawo Karne by foxntimes
CZĘŚĆ PIERWSZA
Wiadomości wstępne.
1. Ogólne wiadomości o prawie karnym.
2. Zasady prawa karnego.
3. Źródła prawa karnego, jego normy i ich wykładnia.
CZĘŚĆ DRUGA
Nauka o przestępstwie.
4. Istota przestępstwa.
5. Ustawowe znamiona czynu zabronionego.
6. Bezprawność i wina.
7. Formy stadialne i zasady odpowiedzialności za nie.
8. Współdziałanie przestępne.
9. Okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną.
10. Jedność – wielość czynów i przestępstw.
11. Obowiązywanie Polskiej ustawy karnej w czasie, w miejscu i co do osób.
CZEŚĆ TRZECIA
Środki oddziaływania właściwe prawu karnemu i ich stosowanie.
12. Kara i ewolucja środków penalnych.
13. Kary.
14. Środki karne.
15. Środki związane z wyznaczeniem okresu próby.
16. Wymiar kary i środków karnych.
17. Ustanie i ograniczenie karalności, zatarcie skazania.
18. Środki zabezpieczające.
19. Odpowiedzialność karna, konsekwencje popełnienia czynu określonego w ustawie
karnej przez nieletniego, odpowiedzialność podmiotów zbiorowych.
CZEŚĆ CZAWARTA
Wybrane typizacje części szczególnej kodeksu karnego.
20. Przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości oraz przestępstwa wojenne.
21. Przestępstwa przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej.
22. Przestępstwa przeciwko obronności.
23. Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu.
24. Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu i bezpieczeństwu w
komunikacji.
25. Przestępstwa przeciwko środowisku.
26. Przestępstwa przeciwko wolności.
27. Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece.
28. Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej.
29. Przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową.
30. Przestępstwa przeciwko działalności instytucji państwowych i samorządowych.
31. Przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości.
32. Przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu.
33. Przestępstwa przeciwko ochronie informacji.
34. Przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów.
35. Przestępstwa przeciwko mieniu.
36. Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu.
Opracowanie – Prawo Karne by foxntimes
CZEŚĆ PIĄTA
Wybrane zagadnienia części wojskowej kodeksu karnego.
Część pierwsza.
Wiadomości wstępne.
Rozdział I – Ogólne wiadomości o prawie karnym.
Prawo karne
Prawo karne Prawo karne Prawo karne wykroczeń Prawo dot. nieletnich
powszechne szczególne sprawców czynów
zabronionych
Zasada proporcjonalności.
a. Zasada przydatności – ograniczenie praw i wolności człowieka może nastąpić
wyłącznie ze względu na dążenie do osiągnięcia określonego celu. Sankcja musi być
dobrana adekwatnie do celu.
b. Zasada konieczności – spośród różnych środków należy wybrać ten, który niesie za
sobą najmniejszą ingerencję w sferę prawa i wolności obywatelskich.
c. Zasada proporcjonalności sensu stricto – konieczność porównania efektu z
dolegliwością, jaka spotyka jednostkę („koszt” nie może przeważać rezultatów).
Represja karna – wiąże się z ograniczeniem praw lub wolności obywatelskich w odniesieniu
tylko do czynów o odpowiednio wysokim ładunku ujemnym zawartości oraz pod warunkiem,
że mogą one być eliminowane (ograniczane) na tej właśnie drodze. Stosowanie represji
powinno być podporządkowane proporcjonalności.
Jeśli zamierzony cel pozwala osiągnąć kara łagodniejsza to nie powinno się stosować kary
surowszej np. art.58§1 – stosowanie bezwzględnej kary pozbawienia wolności, w razie gdy
inne rodzaje reakcji prawno karnej nie pozwalają osiągnąć celów kary.
Ograniczenia:
Współsprawstwo – każdy ze współsprawców odpowiada nie tylko za swój czyn, ale
także w granicach zawartego porozumienia za czyn współsprawcy
Art. 52 – sąd zobowiązuje do zwrotu korzyści majątkowej podmiot, który odniósł
korzyść majątkową w wyniku popełnienia przestępstwa przez osobę skazaną, jeśli
działała ona w imieniu lub w interesie tego podmiotu.
Art.24 Kodeksu Karnego Skarbowego – odpowiedzialność posiłkowa – w przypadku
nieuiszczenia przez sprawcę grzywny lub równowartości pieniężnej przedmiotów
Opracowanie – Prawo Karne by foxntimes
Zasada humanitaryzmu.
Sprawca przestępstwa nie przestaje być człowiekiem, popełnienie przestępstwa nie pozbawia
o ludzkiej godności. Jego prawa i wolności podlegają tylko ograniczeniom niezbędnym do
ociągnięcia celów prawa karnego.
Część druga.
Nauka o przestępstwie.
Rozdział IV – Istota przestępstwa.
Definicja przestępstwa.
Przestępstwo – pewne modelowe ujęcie zachowania ludzkiego, które z punktu widzenia
obowiązujących przepisów jest na tyle naganne, że powinno się spotkać z reakcją
Opracowanie – Prawo Karne by foxntimes
Działanie – zaniechanie.
Czyn przejawia się w działaniu bądź zaniechaniu.
Działanie – pewien kompleks ruchów, które obserwator może zauważyć na ogół bez
większych trudności. Widzimy, że ktoś coś czyni („robi”). Coś obiektywnego, co w sposób
widoczny rozgrywa się w otaczającej nas rzeczywistości, możliwe do zarejestrowania za
pomocą potrzebnych do tego organów zmysłów.
Zaniechanie – brak ruchów. Brak spełnienia konkretnych oczekiwań. Zalicza się do pojęcia
czynu, a więc zachowania człowieka sterowanego jego wolą. Jeśli człowiek nic nie czyni
(robi) to coś jednak czyni (robi), będąc w stanie jakiegokolwiek zachowania się, realizuje
swoją wolę.
- Co on robi?
- Nic ( a jednak coś robi, bo np. patrzy się w okno).
Jest to skrót myślowy – odpowiedź „nic” nie oznacza, że osoba, o którą pytano, istotnie „nic
nie czyni”, a odpowiedź na „nic” powinna brzmieć: „Nie czyni („robi”) nic szczególnego
(godnego uwagi, istotnego itp.).
O ile czyn jakiegoś człowieka uznajemy za działanie ze względu na wykonane przez niego
ruchy, to – stwierdzając wystąpienie czyjegoś zaniechania – nie uznajemy tego ze względu na
to, jakie ruchy obserwowany podmiot wykonuje, lecz przeciwnie, jakich oczekiwanych
ruchów nie wykonuje.
Czyn zabroniony.
Każde przestępstwo jest czynem, lecz nie każdy czyn stanowi przestępstwo.
Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma – art.
1 §2. Aby uznać czyn za przestępstwo musi zostać uznana jego społeczna szkodliwość
osiągająca stopień przekraczający prób znikomości.
Opracowanie – Prawo Karne by foxntimes
Podziały przestępstw.
Podstawą podziałów przestępstw są przede wszystkim kryteria związane z ustawowym
opisem czynu zabronionego.
PRZESTĘPSTWO
Podział I
Zbrodnia Występek ≠ Wykroczenie
Podział II
Formalne (bezskutkowe) Materialne (skutkowe)
Podział III
Z działania Z zaniechania Z działania i z zaniechanie
Podział IV
Powszechne Indywidualne
Podział V
Naruszające dobro Zagrażające bezpieczeństwu
(narażające na niebezpieczeństwo)
Podział VI
Opracowanie – Prawo Karne by foxntimes
1. Zbrodnia a występek.
Kryterium jest stopień ciężkości przestępstwa zróżnicowany przez dolny próg zagrożenia
karą pozbawienia wolności (stopień społecznej szkodliwości czynu zabronionego).
występek ≠ wykroczenie
Występek: grzywna powyżej 30 stawek dziennych, a przy karze ograniczenia wolności, bądź
pozbawienia wolności POWYŻEJ miesiąca.
Wykroczenie: grzywna do 30 stawek dziennych, a przy karze ograniczenia wolności, bądź
pozbawienia wolności DO miesiąca.
WYSTĘ PE K
-możliwość zastosowania przepisów, które prowadzą do łagodniejszego potraktowania
sprawcy występku tj. możliwość orzeczenia środków stosowanych wobec nieletnich w
stosunku do sprawcy występku popełnionego pomiędzy ukończeniem 17 a 18 roku życia –
art.10§4 (środki wychowawcze, lecznicze i poprawcze – nie stosuje się ich w przypadku
zbrodni)
- wymierzenia grzywny bądź kary ograniczenia wolności zamiast grożącej kary pozbawienia
wolności - art.58§3
- odstąpienie od wymierzenia kary – art.59
- występek można popełnić umyślnie, ale także nieumyślnie!
równa się brakowi realizacji czynu zabronionego. Sprawca czynu zabronionego musi
DZIAŁAĆ np. fałszerstwo dokumentu polegające na jego podrobieniu lub przerobieniu w
celu użycia go za autentyczny bądź użycie tego dokumentu, jako autentycznego (art.270),
wszczyna lub prowadzi (art. 117§1), atakuje (art. 122§1), pomawia (art. 132a), dopuszcza
się gwałtownego zamachu (art.140§1), prowadzi pojazd mechaniczny (art. 178§1),
zawiera małżeństwo (art.206).
b. Przestępstwa tylko z zaniechania: ustawodawca w opisie czynu zabronionego nie
wskazuje na działanie, lecz na brak działania. Działanie powinno być przez sprawcę
realizowane, ale nie było. Brak działania powinnego np. nie udzielenie pomocy (art.
162§1), uporczywie uchyla się od wykonania… obowiązku opieki (art. 209§1), zataja art.
(236§1), nie zawiadamia niezwłocznie (art.240§1).
c. Przestępstwa zarówno z działania, jak i zaniechania: przestępstwa, w których typizacji
czyn, jako element strony przedmiotowej opisany jest w dwóch postaciach: działania i
zaniechania. Sprawca czynu popełnia go zarówno wtedy, gdy działa, jak i wtedy, gdy
zaniecha działania powinnego np. art.231§1 stanowi albo przekracza uprawnienia, czyli
działanie, albo niedopełnienie obowiązku, czyli zaniechanie.
Przykładowo można podzielić artykuł 148 KK. Gdzie §1 to typ podstawowy, §2 typ
zmodyfikowany kwalifikowany (społeczna szkodliwość każdego z tych czynów sprawcy jest
większa niż w trybie podstawowym), §3 typ zmodyfikowany kwalifikowany (zabija więcej
niż jedną osobę poprzez jeden czyn i był wcześniej skazany).
Typ zmodyfikowany, ale uprzywilejowany stanowi mniejszą szkodliwość społeczną np.
art.148§4 zabójstwo pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami,
dzieciobójstwo (art.149), eutanazja (art.150§1, a §2 może złagodzić karę).
Wyróżnia się, zatem cztery grupy ustawowych znamion: przedmiot ochrony, podmiot,
stronę przedmiotową i stronę podmiotową.
1. Przedmiot ochrony.
Przedmiot ochrony to dobro społeczne, ze względu, na które przepisy prawa karnego zostały
ustanowione, które chronią przepisy prawa.
Przedmiotem jest to, co chroni prawo karne w całości. Jest to przedmiot zamachu atakowany
przez sprawcę czynu zabronionego.
a. Ogólny: dobro społeczne chronione przez cały system prawa (porządek prawny, ład
społeczny).
b. Rodzajowy: dobro chronione przez grupę przepisów podobnych do siebie (art.115§3
przestępstwo podobne).
c. Indywidualny: konkretny przepis prawa (tytuł rozdziału, w którym znajduje się przepis
prawa).
Niekiedy przepis prawa zawiera, co najmniej dwa lub więcej przedmiotów ochrony, wyróżnia
się wtedy bliższy i dalszy przedmiot ochrony.
a. Bliższy: podmiot główny, dobro zachowania sprawcy abstrakcyjnego.
b. Dalszy: podmiot uboczny, dobro naruszone niejako przy okazji.
Np. w art. 280§1 przedmiotem bliższym jest mienie, a dalszym zdrowie, wolność
pokrzywdzonego.
2. Podmiot.
Przez podmiot ustawodawca wskazuje cechy wyróżniające sprawcę danego typu czynu
zabronionego. Ustawa najczęściej nie wymaga posiadania przez sprawcę określonych cech,
przestępstwo danego typu może, zatem popełnić każdy człowiek.
*podział przestępstw na powszechne i indywidualne (właściwe i niewłaściwe).
3. Strona przedmiotowa.
Strona przedmiotowa to znamiona określające czynność sprawczą, wskazuje ustawowe
cechy zachowania się sprawcy charakterystyczne dla określonego typu przestępstw, a także
skutek, czyli okoliczność modalną czynu dotycząca sposobu, miejsca, sytuacji i czasu czynu
oraz przedmiot czynności wykonawczej. Zachowanie się (np. zabija, powoduje, znęca się)
opisane przez znamię czasownikowe jest zasadniczym elementem strony przedmiotowej.
*podział przestępstw na przestępstwa z działania i z zaniechania oraz skutkowe (materialne) i
nieskutkowe (formalne).
4. Strona podmiotowa.
Strona podmiotowa określa stosunek psychiczny sprawcy do przedsiębranego czynu. Opis
czynu, czynność wykonawcza, sposób, na czym to polega, czas i miejsce (okoliczności
modalne).
Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie, występek nieumyślnie, jeśli ustawa tak
stanowi (art.8).
a. UMYŚLNOŚĆ (art.9§1).
Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeśli sprawca ma zamiar jego popełnienia, chce go
popełnić, albo przewiduje możliwość jego popełnienia, na to się godzi.
Bezpośrednia (dolus directus): „chce go popełnić”, chce ≠ pragnie. Sprawca wie, że
to, co czyni jest złe, ale mimo tego dalej chce to czynić.
Każde przestępstwo umyślne jest bezpośrednie.
Ewentualna (dolus eventualis): zamiar wtórny (wynikowy). Pojawia się ten zamiar
zawsze obok jakiegoś innego zamiaru pierwotnego. „Przestępstwo” to skutek uboczny
zachowania sprawcy, który mógł, ale nie musiał nastąpić.
„Przewidując możliwość czynu zabronionego na to się godzi”.
Zamiar o szczególnym zabarwieniu (dolus coloratus): charakterystyczny dla
przestępstw kierunkowych. Sam ustawodawca wskazuje motywację (cel) zachowania
się sprawcy.
Np. art.278§1 – sprawca zabiera cudzą rzecz ruchomą, ale w celu przywłaszczenia (pojawia
się określony cel)
Opracowanie – Prawo Karne by foxntimes
b. NIEUMYŚLNOŚĆ (art.9§2).
Sprawca nie miał zamiaru popełnienia czynu zabronionego, nie zachował ostrożności
wymaganej w danych okolicznościach, skutkiem, czego popełnił czyn zabroniony, a
równocześnie przewidział możliwość popełnienia tego czynu lub mógł przewidzieć.
Nieumyślność od umyślności różni się przede wszystkim BRAKIEM ZAMIARU.
Uświadomiona nieumyślność: sprawca przewidział możliwość popełnienia czynu
zabronionego, ale nie miał zamiaru jego popełnienia.
Nieuświadomiona nieumyślność: sprawca w ogóle nie przewidziała możliwości
popełnienia czynu zabronionego, choć mógł przewidzieć.
Bezprawność.
Jest oceną wyrażającą sprzeczność między faktycznym zachowaniem się człowieka, a tym
zachowaniem, które ustawa określa, jako nakazane przez porządek prawny. Mówiąc krótko,
gdy to, co się zdarzyło, nie odpowiada temu, co się zdarzyć powinno.
Nie ma bezprawności, jaki przedmiotu. Istnieją tylko bezprawne zachowania.
Pojawia się brak okoliczności wyłączających bezprawność.
a. Bezprawność kryminalna – przekroczenie zakazów obwarowanych sankcją w postaci
kary kryminalnej. Oznacza tylko karalność zachowań, które swoją bezprawność
uzyskują na podstawie sprzeczności z normą sankcjonowaną. Koniunkcja formalnego
zakazu karnego i braku kontratypu. Przedmiotowa sprzeczność czynu z porządkiem
prawnym.
Norma sankcjonowana – płaszczyzna bezprawności, nakazująca lub zakazująca
określone zachowanie.
Zakres normowania normy.
Zakres zastosowania normy – ogranicza (zawęża) rozmaite okoliczności
legalizujące (usprawiedliwiające) zachowanie formalne przeciwne zakazowi lub
nakazowi mieszczącemu się w zakresie normowania – kontratypy.
Norma sankcjonująca – płaszczyzna karalności, przewidującą sankcję karną w razie
przekroczenia normy sankcjonowanej.
W prawie karnym wyróżniamy tylko normy sankcjonujące – ultima ratio (ostatni argument).
Wina.
Pojawia się podział na umyślność i nieumyślność – rzeczywisty lub potencjalny stosunek
psychiczny do wynikłych następstw.
Odpowiedzialność karna na zasadzie winy.
Opracowanie – Prawo Karne by foxntimes
*Zasada subiektywizmu nie ma nic wspólnego z pojęciem winy. Różni się. Jest to reguła
nakazująca uwzględnienie przy określaniu podstaw i zakresu odpowiedzialności karnej
sprawcy, jego przeżyć psychicznych, nastawienia psychicznego itp.
Mówi się o winie czynu, a nie winie charakteru, osobowości czy trybu życia sprawcy.
Funkcje winy:
a. Legitymująca – wina ma uzasadniać karno-prawną reakcję państwa na czyn bezprawny
(art.1§3).
b. Limitująca – funkcja dyrektywy wymiaru kary – dolegliwość kary nie może
przekraczać stopnia winy (art. 53§1). Stopień winy wyznacza górną granicę kary, nie
wolno wymierzać kary ponad ten stopień winy. Stopnia winy nie powinno się
„przekroczyć”.
FORMY STADIALNE
1.Przygotowanie. Art. 16§1, NIEKARALNE
Wieloosobowe Jednoosobowe
2.Usiłowanie. Art. 13§1, ZAWSZE KARALNE
Podział I
Ukończone, zupełne Nieukończone, niezupełne
Podział II
Chybione Zatamowane
Podział III – W. Wolter
Zatamowane Zaniechane
Podział IV – specyficzne forma
Kwalifikowane
Podział V – na podstawie art. 13§2
Udolne Nieudolne Bezwzględnie nieudolne
Podział VI dot. odstąpienia
Niezakończone Zakończone, ale chybione
Podział VII dot. czynnego żalu
Zakończone
3.Dokonanie.
1. Przygotowanie.
Przygotowanie jest pierwszym chronologicznie etapem popełnienia przestępstwa.
Polega na stworzeniu warunków do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio
do dokonania określonego czynu zabronionego – art. 16 §1.
Przygotowania karalne:
fałszowanie pieniędzy i papierów wartościowych (art. 310§4),
wojna napastnicza (art.117),
eksterminacja (art. 118),
rozwinięcie (art.128),
zamach terrorystyczny (art.140),
przygotowanie (art. 168) [spowodowanie niebezpiecznych zdarzeń (art.163§1), inne niebezpieczeństwa
(art.165§1), piractwo (art.166§1), niebezpieczne urządzenia lub sytuacje (art.167§1)]
przygotowanie (art. 175) [katastrofa (art. 173§1)]
wzięcie zakładnika (art.252§3)
fałszowanie (art.270§3)
dezercja (art.339§4)
2. Usiłowanie.
Usiłowanie jest już etapem bezpośrednio poprzedzającym dokonanie. Odpowiada za
usiłowanie, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem
bezpośrednio zmierza do jego dokonania, które jednak NIE NASTĘPUJE – art. 13§1.
Usiłowanie jest zachowaniem umyślnym, przy czym może wystąpić zarówno w zamiarze
bezpośrednim, jak i ewentualnym. Ustawodawca nie wskazuje, na czym konkretnie te
zachowania mają polegać. Przyjmuje się, że chodzi zarówno o działanie, jak i zaniechanie.
Ważnym elementem definicji usiłowania jest bezpośredniość. Są trzy różne podejścia do tego
zagadnienia:
Teoria przedmiotowa (obiektywna): bliskość czasowo – przestrzenna, znamię
bezpośredniości utożsamia z początkiem dokonania.
Teoria podmiotowa (subiektywna): za zachowanie zmierzające do dokonania uznaje się
te wszystkie czynności sprawcy, które pozwalają na ustalenie zamiaru naruszenia normy
sankcjonowanej.
Teoria mieszana: teoria „planu działania sprawcy”, według której wymóg
bezpośredniości ocenia się na podstawie sporządzonego przez sprawcę planu
popełnienia czynu zabronionego
Ważnym elementem jest również brak dokonania. Oznacza to, że sprawca nie zrealizował
wszystkich ustawowych znamion typu czynu zabronionego np. przy przestępstwach
materialnych – brak dokonania skutku.
Podziały usiłowań:
Usiłowanie ukończone, zupełne : sprawca wykonał wszystkie czynności mające
prowadzić do zamierzonego celu, jednakże do dokonania czynu zabronionego nie
doszło, jednakże do dokonania czynu zabronionego nie doszło np. oddanie strzału w
zamiarze pozbawienia życia w kierunku ofiary, która przeżyła.
Usiłowanie nieukończone, niezupełne : sprawca zrealizował jedynie część
zamierzonych czynności/zachowań mających doprowadzić do przestępnego celu np.
naładowanie broni i wymierzenia w kierunku ofiary i wkroczenie Policji tuż przed
oddaniem strzału
Usiłowanie ukończone może wystąpić jedynie przy przestępstwach materialnych, usiłowanie
nieukończone zarówno przy materialnych i formalnych.
W. Wolter
Usiłowanie zatamowane: sprawca nie mógł doprowadzić do dokonania, chociaż miał
zamiar przestępstwa dokonać
Usiłowanie zaniechane: nie doszło do dokonania, gdyż sprawca, mimo że poprzednio
miał zamiar dokonania, obecnie już tego zamiaru nie ma, chociaż mógłby dokonać
przestępstwa
Specyficzna forma:
Usiłowanie kwalifikowane: sprawca nie osiągnął zamierzonego celu stanowiącego
znamię czynu zabronionego, jednakże swoim zachowaniem powoduje inny skutek,
stanowiący o dokonaniu innego typu czynu zabronionego, a skutek ten sprawca, co
najmniej przewidział i nań się godził np. nie precyzyjny strzał oddany przez sprawcę nie
spowodował śmierci, (do czego dążył sprawca), ale ciężkie kalectwo – mamy do
czynienia z usiłowaniem zabójstwa i spowodowaniem ciężkiego uszczerbku na zdrowiu
Opracowanie – Prawo Karne by foxntimes
W myśl art. 131§1 – czynny żal nie podlega karze za usiłowanie określonych tam
przestępstw, kto dobrowolnie poniechał dalszej działalności i ujawnił wobec organu
powołanego do ścigania przestępstw wszystkie istotne okoliczności popełnionego czynu.
Na bezkarność może liczyć tylko ten sprawca, którego opisane wyżej zachowanie jest
dobrowolne, choć nie jest istotna motywacja (wyrzuty sumienia czy strach przed karą),
źródło inicjatywy czy też pomoc osób trzecich w zapobiegnięciu skutkowi (lekarz wezwany
przez sprawcę ratuje życie ofiary).
Jeśli działania sprawcy starającego się zapobiec skutkowi okazały się nieskuteczne, istnieje
możliwość zastosowania wobec niego nadzwyczajnego złagodzenia kary (art.15§2) .
Szczególne znaczenie ma tutaj usiłowanie kwalifikowane. Bezkarność usiłowania nie uchyla,
bowiem karalności za czyn faktycznie dokonany, np. sprawca, który po oddaniu strzału
skutecznie ratuje życie ofiary poprzez wezwanie pogotowia ratunkowego, nie odpowie za
usiłowanie zabójstwa, ale może odpowiadać za spowodowanie uszczerbku na zdrowiu
Opracowanie – Prawo Karne by foxntimes
3. Dokonanie.
Dokonanie jest ostatnim stadium w pochodzie przestępstwa. Sprawca swoim zachowaniem
zrealizował wszystkie ustawowe znamiona czynu zabronionego, w szczególności osiągnął
skutek przy przestępstwach materialnych.
dokonanie ≠ popełnienie przestępstwa
Dokonanie: wszystkie ustawowe znamiona
Popełnienie przestępstwa: pojęcie szersze: przygotowanie, usiłowanie lub dokonanie.
Każde dokonanie przestępstwa jest jego popełnieniem, ale nie każde popełnienie przestępstwa
musi się wiązać z dokonaniem. Może to być usiłowanie lub karalne przygotowanie. Karalność
dokonania pochłania karalność etapów wcześniejszych tj. karalność usiłowania pochłania
ewentualną karalność przygotowania.
FORMY ZJAWISKOWE
[Współdziałanie przestępne]
1. Współdziałanie przestępne.
Współdziałanie przestępne to przestępstwa popełnione przez dwie lub więcej osób np.
sytuacja, w której osoba A nakłania B do popełnienia kradzieży z włamaniem, której
dopuszcza się B, działając razem z C przy użyciu łomu dostarczonego przez D.
Wydarzenie powinno być traktowane, jako pewna całość, odpowiedzialność karna natomiast
może być tylko indywidualna.
Systemy karne działania konfiguracji wieloosobowej:
Koncepcja jednolitego i szerokiego pojęcia sprawcy: gdzie A, B, C i D są wszyscy
sprawcami kradzieży z włamaniem.
Koncepcja wyodrębniająca poszczególne postacie współdziałania, gdzie zachodzi jedno
przestępstwo popełnione przez sprawców głównych B i C, a którym A to podżegacz, a D
to pomocnik.
Koncepcja, która wyodrębnia poszczególne postacie współdziałania, przy czym przyjmuje
się, że zachodzi tyle przestępstw, ile jest osób współdziałających, a każdy popełnia własne
przestępstwo i niezależnie od pozostałych osób ponosi odpowiedzialność za rolę, jaka
odegrał w tym przestępnym przedsięwzięciu (oryginalne polskie rozwiązanie, twórca jest
Juliusz Makarewicz, jeden z głównych autorów projektu KK.
a. Sprawstwo indywidualne.
Sprawca – ten, kto swoim własnym zachowaniem wypełnia znamiona czynu zabronionego,
albo usiłuje je wypełnić.
Wąskie pojęcie sprawcy: dyspozycje zawarte w części szczególnej KK
Szerokie pojęcie sprawcy: obejmuje obok sprawcy w wąskim znaczeniu również
wszystkie inne osoby, które popełniają przestępstwo, a więc także podżegacza i
pomocnika. Pojawia się głównie w części ogólnej KK.
KK nie dopuszcza tzw. sprawstwa pośredniego, które polega na wykonaniu czynu
zabronionego przez inną osobę.
b. Współsprawstwo.
Polega na wykonaniu czynu zabronionego „wspólnie i w porozumieniu z inną osobą”.
Podstawowym elementem jest porozumienie. W ramach pewnego uzgodnienia ustala się
treść planu dokonania czynu zabronionego, dzięki czemu kształtuje się zamiar
poszczególnych uczestników porozumienia. Sposób porozumiewania się współdziałających
jest obojętny.
Nie jest współsprawstwem tzw. sprawstwo równoległe , polegające na tym, że różne osoby
bez porozumienia między sobą powodują ten sam skutek, co jest wynikiem przypadkowego
zbiegu okoliczności.
c. Sprawstwo kierownicze.
Polega na tym, że ktoś kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę. Nie
realizuje znamion czynu zabronionego, wydała polecenie, co do sposobu wykonywania
poszczególnych faz procesu przestępnego. Odpowiedzialność ponosi w momencie, gdy czyn
zabroniony był przez taką osobę ze sprawcą, co najmniej usiłowany.
d. Sprawstwo poleceniowe.
Zachodzi, gdy ktoś, wykorzystując uzależnienie od siebie drugiej osoby poleca jej wykonanie
czynu zabronionego. Wymaga, co najmniej podjęcia usiłowania przez osobę, która otrzymała
polecenie. Jeśli tego nie ma, sprawca polecający odpowiada tylko za podżeganie.
a. Podżeganie.
Odpowiada za podżeganie, kto chcąc, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, nakłania
ją do tego (art. 18§2).
Podżegacz robi to w sposób umyślny tylko w postaci zamiaru bezpośredniego (strona
podmiotowa). Nakłania, czyli wpływa na wolę innej osoby w kierunku skłonienia jej do
dokonania czynu zabronionego (strona przedmiotowa). Sposób nakłaniania jest obojętny.
Ważne jest to, by treść nakłaniania była na tyle skonkretyzowana, aby można było ustalić
znamiona czynu zabronionego, o które chodzi podżegaczowi.
Adresat podżegania musi być też w jakimś stopniu zindywidualizowany, gdyż podżeganie
nie może być generalnym nawołaniem do przestępstwa, stanowiłoby to odrębny czyn
zabroniony z art. 255 [nawoływanie i pochwalanie przestępstwa].
Podżeganie jest przestępstwem skutkowym. Art.22§1 mówi, że usiłowanie dokonania czynu
zabronionego przez osobę nakłonioną powoduje, że podżegacz odpowiada „jak za
usiłowanie”. Również koncepcja, J. Marakiewicza mówi, że podżegacz przyczynia się tak
samo jak sprawca do spowodowania zmiany w świecie zewnętrznym.
Minimum niezbędne do przyjęcia odpowiedzialności za usiłowanie podżegania stanowi
uczynienie przez podżegacza starań, by treść nakłaniania dotarła do sprawcy np. wysłanie
listu.
b. Pomocnictwo.
Odpowiada za pomocnictwo, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego,
swoim zachowaniem ułatwia jego popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzie,
środek przewozu, udzielając rad lub informacji. Odpowiada za pomocnictwo także ten, kto
wbrew prawnemu, szczególnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia czynu
zabronionego swoim zachowaniem ułatwia innej osobie jego popełnienie (art. 18§3).
Pomocnictwo polega tylko na umyślności, ale pojawia się tutaj zamiar bezpośredni lub
ewentualny (strona podmiotowa).
Zamiar ewentualny polega na tym, że np. osoba X użycza osobie Y narzędzie, nie będąc
poinformowanym przez przyszłego sprawcę Y o jego przeznaczeniu, ale znając sytuację będzie
przewidywał, że może ono posłużyć do dokonania czynu zabronionego i będzie godził się z
realizacją takiej możliwości. Wszelkie ułatwienie popełnienia przez inną osobę czynu
zabronionego jest stroną przedmiotową.
Pomocnictwo jest możliwe tylko przed czynem, albo w czasie dokonania tego czynu.
Pomoc po czynie, jeśli nie była wcześniej zapewniona, stanowi odrębne przestępstwo
poplecznictwa (art.239) albo paserstwa (art. 291).
współsprawstwo ≠ pomocnictwo
Teoria subiektywna: decydujące znaczenie ma element psychiczny, polegający na
rozróżnieniu czy traktował czyn na swój interes, czy na interes innej osoby
Teoria formalno – obiektywna: osobą karalną będzie osoba, która zrealizowała
wszystkie, albo część, choćby jedno znamię czynu zabronionego (sprawca i
współsprawca, bo pomocnik tego warunku nie spełnia)
Teoria „władztwa nad czynem”: jako sprawcę wskazuje tego, kto panuje nad realizacją
czynu zabronionego, czyli osoba centralna, a pomocnik jest osobą marginalną, gdyż nie
ma władztwa nad czynem
Materialno – obiektywna: ważny jest stopień przyczynienia się do dokonania
przestępstwa. Ten, co realizuje choćby jedno znamię, ale także ten, kto w porozumieniu
dokonuje czyn funkcjonalnie powiązany z wypełnieniem znamion, bez którego nie było
by możliwe wypełnienie tych znamion.
c. Prowokacja.
Prowokatorem jest ten, kto w celu skierowania przeciwko innej osobie postępowania
karnego nakłania ją do popełnienia czynu zabronionego (art. 24).
Osoba taka w przeciwieństwie do podżegacza nie chce dokonania przez osobę prowokowaną
czynu zabronionego, działa zazwyczaj w celu ochrony porządku prawnego. Z tej racji art. 24
ustala, że prowokator odpowiada „jak za podżeganie”, z tym, że nie stosuje się do niego
przepisu o usiłowaniu (art.22) i o czynnym żalu (art.23).
Prowokacja jest zabroniona i karalna. Tylko wyjątkowo odrębne przepisy dopuszczają
prowokację pod pewnymi warunkami, co jest usprawiedliwione potrzebami usprawnienia
walki z najpoważniejszą przestępczością.
Zasady odpowiedzialności za współdziałanie.
a. Nieakcesoryjność odpowiedzialności – art. 20.
Każdy ze współdziałających w popełnieniu czynu zabronionego odpowiada w granicach
swojej umyślności lub nieumyślności niezależnie od odpowiedzialności pozostałych
współdziałających.
Zasada ogólna wielości przestępstw w przypadku współdziałania oraz samoistnej
odpowiedzialności każdego ze współdziałających za popełnione przez niego przestępstwo
b. Karalność – art. 19.
Sąd wymierza karę za podżeganie i pomocnictwo w granicach zagrożenia przewidzianego za
sprawstwo, z tym, że pomocnik może skorzystać z nadzwyczajnego środka złagodzenia kary.
c. Akcesoryjność odpowiedzialności – art. 22.
Jeśli sprawca tylko usiłował dokonać czynu zabronionego, podżegacz i pomocnik
odpowiadają „jak za usiłowanie”. Oznacza to możliwość wymierzenia im łagodniejszych kar.
Jeśli sprawca nawet nie dokonał usiłowania czynu zabronionego, mogą oni skorzystać z
nadzwyczajnego złagodzenia kary, a nawet odstąpienia od jej wymierzenia.
d. Czyny żal – art. 23.
Odnosi się do wszystkich osób współdziałających, a więc poza podżegaczem i pomocnikiem,
także do współsprawców. Nie podlega karze współdziałający, który dobrowolnie zapobiegł
dokonaniu czynu zabronionego, jeśli zaś dobrowolnie starał się mu zapobiec, choć mu się to
nie udało to może liczyć na nadzwyczajne złagodzenie kary. Zasada kolektywnego
działania, samo indywidualne wycofanie się nie wystarczy.
Kazus:
Pasażer nakłania kierowcę do wypadku z art. 177§1, który polega na naruszeniu, choćby
nieumyślnym, zasad bezpieczeństwa w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym. Powoduje
przez to nieumyślnie wypadek, w którym inna osoba odnosi obrażenia ciała średniego stopnia
(art. 157§1).
Rozwiązaniem będzie, że pomocnik i podżegacz nie mogą ponieść odpowiedzialności, gdyż
podżegacz musi chcieć dokonania przestępstwa przez inną osobę, a pomocnik musi, co
najmniej przewidywać możliwość popełnienia takiego czynu i godzić się na to.
Wniosek:
Podżegacz i pomocnik mogą ponieść odpowiedzialność za przestępstwo nieumyślne, jeśli w
czyn zabroniony określa przez ustawodawcę bardzo szerokich znamion czasownikowych, jak:
„powoduje”, „sprowadza”. Obejmują one wszelkie postacie przyczynienia się do powstaniu
skutku przestępnego. Odpowiadają nie, jako podżegacz i pomocnik, ale jako sprawcy w
wąskim tego słowa znaczeniu.
Formy przestępstwa
1. Kontratypu ustawowe.
Obrona konieczna, stan wyższej konieczności i dozwolone ryzyko nowatorskie ujęte są w
części ogólnej KK, a poza częścią ogólną ujęte są prawo do krytyki i ostatecznej potrzeby
(ten ostatni zostanie omówiony w części wojskowej).
Określane w ustawie karnej i innych ustawach.
a. Obrona konieczna.
Prawo podmiotowe człowieka do ochrony dóbr własnych, innych osób oraz dóbr publicznych
przed bezprawnymi na nie zamachami. Prawo nie powinno ustępować przed bezprawiem.
Obywatele działający w obronie koniecznej wyręczają jakby organy państwa, które nie mogą
mu w każdym miejscu i w każdym czasie zapewnić ochrony.
Dwa podstawowe elementy tego kontratypu to zamach i obrona (odparcie zamachu).
Zamach – zachowanie człowieka godzące w dobro chronione prawem. Przejawia się
w działaniu i zaniechaniu.
Obrona konieczna jest uprawniona także w sytuacji, kiedy napastnik działał pod wpływem
błędu, co do stanu faktycznego.
Zamach dzieli się na bezpośredniość i bezprawność. Cechą rzeczywistości zamachu jest
jego realność, czyli rzeczywistość.
Bezpośredniość – stanowi konkretne i aktualne niebezpieczeństwo dla dobra chronionego
prawem. Zamach trwa tak długo jak długo zachowanie napastnika stwarza niebezpieczeństwo
dla konkretnego dobra prawnego.
Bezprawność – zachowanie człowieka sprzeczne z porządkiem prawnym, ale nie musi
realizować znamion czynu karalnego. Może naruszać wyłącznie normy moralne.
Rzeczywisty – nie może być upozorowany dla żartu.
Obrona (odparcie zamachu) – działanie obronne skierowane musi być wyłącznie
przeciwko dobru napastnika. Ważne by była świadoma, a nie przypadkowa obrona.
Zasada równocenności życia każdego człowieka. Jeśli chodzi o życie ludzkie, nie można
zastosować kryteriów ilościowych w tym sensie, że życie wielu ludzi miało być dobrem
wyższej wartości niż życie jednego człowieka. Jest to dobro równowartościowe.
Stan wyższej konieczności w szczególności odnosi się do warunku bezpośredniego
niebezpieczeństwa grożącemu dobru prawnie chronionemu oraz związany jest z zasadą
subsydiarności, niebezpieczeństwu nie można było inaczej zapobiec.
Należy udowodnić, że niebezpieczeństwo grożące konkretnemu sprawcy znacznie wykraczało
poza sytuację krytyczną dotykającą innych.
O wyborze, które dobro należy obronić w myśl stanu wyższej konieczności decyduje zasada
proporcjonalności. Powinno się wybrać środek najmniej szkodliwy, a zarazem obiektywnie
skuteczny.
e. Kontratypy pozakodeksowe.
Zlokalizowane w KK i w innych ustawach. Przepisy różnych ustaw upoważniające lub
obligujące dany podmiot do dokonania określonej czynności.
Przykładowo są to:
Czynności urzędowe, gdzie największe znaczenie mają przepisy określające uprawnienia
organów państwowych.
Wg KPK, każdy ma prawo ujęcia sprawcy na gorącym uczynku przestępstwa lub w
bezpośrednim pościgu.
Wg KC dozwolona samopomoc i zajęcie cudzego zwierzęcia wyrządzającego szkodę na
gruncie, jeśli zajęcie jest potrzebne dla zabezpieczenia roszczenia odszkodowawczego.
Ustawa uznaje przerwanie ciąży (aborcję) w zgodzie z przepisami ustawy, co oznacza
brak znamion czynu zabronionego.
Kontratyp czynności leczniczych – dokonywane przez osoby uprawnione w celu
leczniczym.
2. Kontratypu pozaustawowe.
a. Zgoda uprawnionego.
Dobra prawne dzielą się na:
Indywidualne – leże w sferze swobodnej dyspozycji jednostki, chronione przez
prawo karne, gdy jednostka czuje się ich naruszeniem pokrzywdzona.
Społeczne – leży bezpośrednio tylko w interesie społecznym, które mogą interesować
jednostki wyłącznie pośrednio.
Indywidualne i społeczne (mieszane) – pozostają w sferze zainteresowania
społeczeństwa na tyle, że zainteresowana jednostka nie może nimi swobodnie
dysponować.
Zgoda musi być wyraźna, dotyczyć konkretnego czynu i istnieć w chwili jego
popełnienia. Nie może być sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
b. Prawo karcenia.
Wynikło z władzy rodzicielskiej względem małoletnich dzieci. Ma na celu obowiązek
posłuszeństwa dzieci wobec rodziców. Przysługuje zasadniczo wyłącznie rodzicom i
prawnym opiekunom dzieci. Stosowane tylko w celu wychowawczym i w granicach troski o
dobro dziecka.
c. Zwyczaj.
Przyjmuje się w dwóch sytuacjach:
Związana z naruszeniem nietykalności cielesnej w ramach zwyczaju „dyngus”, w
drugi dzień Świąt Wielkanocnych. Nie może zagrażać zdrowiu, powodować
zniszczenia ubrań. Zawęża się tylko do kręgu osób, które się wzajemnie znają i
traktują to, jako zabawę. Wymagana jest zgoda uczestników.
Związana z zwyczajem upominków wręczanych osobom pełniącym rozmaite funkcje
publiczne. Traktowana, jako kontratyp do łapownictwa. Musi wystąpić brak żądania
ze strony obdarowanego. Prezent nie powinien być wcześniej obiecywany, wręczony
dopiero po dokonaniu czynności. Nie powinien przekraczać ram zwyczajowych
(kwiaty, czekoladki, książka czy butelka koniaku wchodzą w grę, ale nie pieniądze i
przedmioty o dużej wartości).
d. Ryzyko sportowe.
Tolerowane i uznawane za społecznie opłacalne. Atrakcyjne publicznie i pożyteczne.
Trzy warunki:
Dozwolenie danej dyscypliny.
Sportowy cel działania.
Przestrzeganie reguł danej dyscypliny.
1. Nieletniość.
Określana, jako niedojrzałość psychiczna i społeczna nieletnich. Granica wiekowa, od
której sprawca osiąga poziom rozwoju intelektualnego, emocjonalnego oraz społecznego,
że potrafi rozpoznać znaczenie społeczne swego czynu wynosi 17 lat.
Ukończenie 17 lat stanowi domniemanie zdatności do zawinienia.
Nieletni – sprawca, który nie ukończył 17 lat. Niezdatny do ponoszenia winy.
Pewne przypadki zezwalają na obniżenie granicy odpowiedzialności karnej do lat 15.
W innych przypadkach można potraktować jak nieletniego sprawcę między 17 a 18
rokiem życia.
2. Niepoczytalność (art.31).
Metoda psychiatryczna – powiązanie niepoczytalności z samymi tylko pewnymi
stanami psychicznymi, bez uwzględnienia następstw tych stanów.
Metoda psychologiczna – poprzestaje na przejawach bez ich powiązania ze
źródłami.
Metoda mieszana (psychiatryczno-psychologiczna) – eliminuje wady obu metod,
przejawy niepoczytalności są związane ze źródłami stosunku wynikania („z
powodu”).
Niepoczytalność – sprawca z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub
innego zakłócenia czynności psychicznych nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia
lub pokierować swoim postępowaniem.
Choroba psychiczna – schizofrenia, psychoza maniakalno-depresyjna (cyklofrenia),
paranoja (obłęd), nerwica i psychozy reaktywne. Ale nie psychopatia, bo są to inne
zakłócenia czynności psychicznych.
Upośledzenie umysłowe („niedorozwój umysłowy”) – stan wrodzony, jak również
nabyty później np. uraz mózgu, choroby naczyń krwionośnych (otępienie starcze).
Objawia się niskim stopniem inteligencji. Kiedyś głuptactwo, idiotyzm czy debilizm.
Obecnie skala jest mierzona ilorazem inteligencji.
Inne zakłócenia czynności psychicznych – różne anomalie osobowości (psychopatie).
Mogą nawet wyłączyć możliwość pokierowania postępowaniem przy zachowanej
zdolności rozpoznania znaczenia czynu np. w wyniku przełomów biologicznych
(przekwitanie, ciąża), zatruć organizmu (alkoholem albo środkami odurzającymi),
chorób wieku starczego (Alzheimer), chorób mózgu (nowotwory) itp.
Te 3 następstwa powodują niemożność rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania
swoim postępowaniem. Sprawca nie zdaje sobie sprawy z tego, co robi. Nieświadomie
kieruje swoim postępowanie i nie rozpoznaje tego, co czyni.
Brak możliwości rozpoznania znaczenia czynu pociąga zawsze brak możliwości
pokierowania swoim postępowaniem.
W przypadku poczytalności ograniczonej w znacznym stopniu sąd może zastosować
nadzwyczajne złagodzenie kary (art.31§2).
Actio libera in causa – sprawca niepoczytalny z powodu nietrzeźwości lub odurzenia był
traktowany, jako poczytalny, jeśli wprawił się w ten stan, aby popełnić czyn zabroniony.
3. Błąd.
Błąd – niezgodne z rzeczywistością jej odbicie w świadomości człowieka, nieświadomość
bezprawności. Nie eliminuje bezprawności, wpływa jedynie na zarzucalność popełnionego
czynu. Aby wyłączyć winę nieświadomość bezprawności musi być uzasadniona.
Usprawiedliwienie:
Obiektywne – powinność posiadania przez sprawcę właściwej informacji o
obowiązującym stanie prawnym.
Subiektywne – możliwość uniknięcia przez sprawcę błędu.
Świadomość bezprawności – świadomość, że czyn jest sprzeczny z jakąś normą prawną
składającą się na porządek prawny.
Urojenie – obraz rzeczywistości w świadomości człowieka jest bogatszy od obiektywnej
rzeczywistości, gdyż zawiera obrazy, których w rzeczywistości nie ma.
Nieświadomość – obiektywna rzeczywistość jest bogatsza od jej odzwierciedlenia w
świadomości człowieka, który pewnego jej elementu/elementów sobie nie uświadamia,
chociaż ona obiektywnie istnieje.
Fałszywe wyobrażenie – jakaś osoba jest przekonany, że istnieją, jakieś przepisy regulujące
określoną działalność, a w rzeczywistości żadne przepisy jej nie regulują. Albo ktoś jest
świadomy jakiejś regulacji, ale myli się, co do jej treści.
Przykłady:
Pielęgniarka, która przez pomyłkę podała pacjentowi truciznę odpowie za nieumyślne
spowodowanie śmierci człowieka z art. 155.
Sprawca zamierzał zabić osobę X, a przez pomyłkę zabił osobę Y to działał w błędzie
nieistotnym. Chciał zrealizować i zrealizował znamiona ustawowe czynu z art.149.
Ale osoba, która chciała zaatakować ambasadora obcego państwa, a zaatakowała
osobę nie będącą nim, nie odpowie z art. 136§1.
Co do przestępstw materialnych umyślnych konieczne jest, aby zachowanie sprawcy
wyrządzające skutek było świadome. Przy nieświadomych przestępstwach sprawca w
chwili czynu nie może móc uświadomić sobie czynu, który popełnia. Nie może
dotyczyć strony podmiotowej.
Przykład:
Sytuacja, w której sprawca w błędnym przekonaniu, że ofiara żądała śmierci, zbiła ją
pod wpływem współczucia (eutanazji), tymczasem żądania ze strony ofiary nie było.
Eutanazja nie jest kontratypem (może być to jedynie błąd, co do oceny prawnej z art.30).
Błąd, co do kontratypu nie prowadzi do wyłączenia zamiaru. Kontratyp charakteryzuje się
kierunkowym nastawieniem. Może jedynie usprawiedliwiać zrealizowane znamiona czynu
zabronionego, czyli wyłączać winę.
h. Błąd, co do prawa – art.30. Ujęty, jako, błąd, co do bezprawności czynu, a nie błąd, co
do karalności. Ważna jest nieświadomość bezprawności, a nie jej urojenie.
*Urojenie, czyli przestępstwo urojone (delictum putativum) – np. prostytutka błędnie sądzi,
że popełnia przestępstwo, co nie jest uregulowane w prawie karnym.
Trzy podejścia do nieświadomości prawa:
1). Nieświadomość prawa zawsze szkodzi (ignorantia iuris semper nocet) – domniemanie, że
przepisy prawa są znane wszystkim.
2). Nieznajomość prawa nie może szkodzić (ignorantia iuris non nocet) – dla bytu
przestępstwa umyślnego konieczna jest świadomość bezprawności czynu. Elementem
stosunku psychicznego sprawcy do czynu jest również świadomość bezprawności
– Teoria zamiaru, gdzie świadomość bezprawności należy do zamiaru
– Teoria winy!, gdzie w podejściu normatywnym pojmowanie winy jest tylko przesłanką
winy i nie należy do zamiaru, umyślność zachodzi także przy nieświadomości bezprawności.
Na założeniach tej teorii opiera się nasz KK.
Do przypisania winy wystarczy stwierdzenie, że sprawca mógł subiektywnie rozpoznać
bezprawność swojego zachowania. Nie musi być aktywnej, wystarczy tylko potencjalna
świadomość bezprawności.
3). Nieświadomość prawa szkodzi, ale nie zawsze – uświadamia fakt zmienności przepisów
dot. niektórych rodzajów przestępstw. Określają też mało znane i rzadko występujące
przestępstwa.
Przykład:
- Wyłączenie karalności usiłowania – wymagane jest odstąpienie od dokonania albo
zapobieżenia skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego (15§1).
- Wyłączenie karalności przygotowania w tzw. formie wieloosobowej – polegające na wejściu
w porozumienie z inną osobą, wymagane jest odstąpienie od przygotowani oraz podjęcie
istotnych działań zmierzających do zapobieżenia dokonaniu(17§1).
Czynny żal musi mieć charakter dobrowolny, dla niepodlegania karze sprawca musi
wypełnić określone warunki dobrowolne.
Dobrowolność – przesłanka czynnego żalu. Element oceny motywów i pobudek, jakimi
kierował się sprawca. Nie może być wymuszony przez okoliczności zewnętrzne, niezależne
od sprawcy.
1.Brak czynu
Odruch bezwarunkowy Przymus bezwzględny Za
Pomocą okazał się art. 12 określający czyn ciągły – dwa lub więcej zachowań, podjętych w
krótkich odstępach czasu w wyniku z góry powziętego zamiaru (sprawca działa wedle z
góry ustalonego scenariusza, przewidującego realizację więcej niż jednego zachowania),
uważa się za jeden czyn zabroniony. Jeśli przedmiotem zamachu jest dobro osobiste,
warunkiem uznania wielości zachowań za jeden czyn zabroniony jest tożsamość
pokrzywdzonego.
Wartościowaniu nie podlegają poszczególne zachowania, lecz ich całokształt. Art. 12
wyodrębnia z continuum występującego między przyjściem na świat człowieka a zgonem
fragmentu stanowiącego przedmiot ocen prawno karnych.
Przykład: „Sprawca postanawia przy użyciu tzw. tabletki gwałtu pozbawić kobietę
przytomności i odbyć z nią szereg aktów obcowania płciowego, a następnie taki scenariusz
realizuje. Jego zachowania składa się z dwojakiego rodzaju aktywności: użycia podstępu w
celu doprowadzenia ofiary do stanu nieprzytomności oraz wielokrotności aktów obcowania
płciowego, ale z uwagi na to, że poszczególne ogniwa działania zostały popełnione w dużej
bliskości czasowej, ich podstawę zaś stanowił z góry powzięty zamiar powtarzania czynności,
wszelkie oceny prawne powinny być odnoszone do całokształtu tego zachowania, gdyż art. 12
stanowi o konwencji, w myśl, której taka sekwencja czynności powinna być traktowana na
równi z pojedynczym czynem. Konsekwencją tego stanu rzeczy jest przypisanie sprawcy
jednego przestępstwa.
Ważne jest także ustalenie granic jedności czynu, aby określić, czy nastąpiło jedno
przestępstwo, czy większa ich liczba. Przykładem jest art. 148§3 opisujący typ kwalifikowany
zabójstwa z uwagi na spowodowanie jednym czynem śmierci dwóch lub więcej osób. Art.
11§1 ukazuje zwrot „ten sam czyn”. Ustawodawca podkreśla w ten sposób regułę, w której
jedność czynów występuje wówczas:
Gdy mamy do czynienia z jednym przestępstwem nie tylko wtedy, gdy występuje jeden
czyn, ale także wtedy, gdy zachowanie jest bardziej złożone, ale poszczególne elementy
składowe zostały podjęte na podstawie z góry powziętego zamiaru oraz w pewnej
bliskości czasowej.
Zbieg przepisów ustaw (zbieg norm prawnych).
Przepis prawny – norma prawna to jednostka tekstu prawnego wyrażająca normę prawną,
bądź normy prawne, bądź elementy normy prawnej.
Istnieją przepisy, które zawierają dwa lub więcej zestawów ustawowych znamion czynu
zabronionego.
Pomijalny zbieg przepisów ustaw – istnieje, tylko na pierwszy rzut oka, udaje się ów zbieg
wyeliminować, dzięki czemu „na placu boju” pozostaje tylko jeden przepis.
Tej eliminacji służą 3 zasady – reguły wyłączenia wielości ocen:
a. Zasada specjalności (lex specialis derogat legi generali) – przepis szczególny wyłącza
przepis ogólny. Odnosi się do realizacji typów:
uprzywilejowany – podstawowy
kwalifikowany - podstawowy
Przykład 1). art.150§1 będzie stanowił podstawę względem art. 148§1.
b. Zasada konsumpcji (lex consumens derogat legi consumptae) – przepis pochłaniający
wyłącza przepis pochłaniany. Mówimy o zasadzie tej, jeśli wypełnienie znamion w
przepisie A prowadzi do wypełnienia znamion przepisu B. Czyn stanowiący element
istoty przestępstwa opisanego w przepisie konsumpcyjnym wypełnia znamiona
określone w przepisie konsumowanym.
Przykład 2). art. 163§1 pk.1 znajduje zastosowanie.
c. Zasada subsydiarności (lex primaria derogat legi subsydiariae) – przepis pierwotny
wyłącza przepis posiłkowy. Przepis posiłkowy jest wykorzystywany tylko, gdy nie może
znaleźć zastosowania przepis pierwotny.
W KK znajdujemy TYLKO jedno unormowanie wyrażające subsydiarność przepisów – art.
231§4 stanowiący, że nie stosuje się przepisu art. 231§2, jeśli czyn sprawcy może być
zakwalifikowany, jako przestępstwo łapownictwa biernego z art. 228.
Przykład 3). art. 228 będzie stanowił podstawę prawną.
Pojawia się również wg niektórych autorów zasada subsydiarności milczącej –
przykładem najczęściej podawanym jest relacja występująca miedzy typizacją
przestępstwa narażenia na niebezpieczeństwo konkretne (np.173§1) oraz typizacją
przestępstwa polegającego na naruszeniu dobra prawnego (np.174§1).
Jeśli mimo zastosowania tych trzech zasad nie udaje się wyeliminować konkurencji
przepisów, wówczas mamy do czynienia z rzeczywistym zbiegiem przepisów ustawy
(art.11§2 i §3).
a. Koncepcja idealnego zbiegu przestępstw – wielość naruszonych przepisów
zwielokrotnia liczbę przestępstw – ile zostało naruszonych przepisów, tyle przestępstw
wystąpiło.
Koncepcja w polskim systemie prawnym jest ograniczona.
Jeśli czyn wyczerpuje znamiona przestępstwa i wykroczenia wówczas na podstawie art. 10
skazanie następuje odrębnie za przestępstwo i odrębnie za wykroczenie, a wykonaniu podlega
TYLKO surowsza kara lub środek karny. Jeśli kara łagodniejsza (środek karny łagodniejszy)
wcześniej został wykonany, zalicza się karę na poczet wykonania kary surowszej (surowszy
środek karny).
b. Kumulatywny zbieg przepisów ustawy – art.11§2 – gdy czyn spełnia znamiona
zawarte w dwóch lub więcej przepisach ustawy karnej, wówczas występuje jedno
przestępstwo, uwzględnia się wszystkiego zbiegające się przepisy.
Wymiar kary zgodnie z art.13§3 następuje na podstawie przepisu przewidującego karę
surowszą. Nie ogranicza to jednak orzeczeniu innych dodatkowych środków przewidzianych
w ustawie na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów.
Przykład: Sprawca dopuścił się obcowania płciowego stosując przemoc wobec kobiety z tak
intensywnością, że spełnione zostało znamię działania ze szczególnym okrucieństwem. W
wyniku tego czynu u kobiety wystąpiła ciężka i długotrwała choroba. Czyn sprawcy
odpowiada istocie przestępstwa z art. 197§3 (kara pozbawienia wolności na czas nie krótszy
od lat 5) oraz z art. 156§1 pkt 3 (kara od 3 do 15 lat pozbawienia wolności).
Sprawca zostanie skazany na podstawie tych dwóch art., a kara wymierzona będzie z art.
197§3, ale w związku z tym, że czyn spowodował rozstrój zdrowia to na mocy art. 47§1 sąd
może orzec nawiązkę.
Czynem w rozumieniu art. 11 może być sekwencja zachowań opisana w art. 12.
JEDNOŚĆ CZYNÓW
(jeden czyn)
WIELOŚĆ CZYNÓW
(wieloczynowość)
Przestępstwo
Przestępstwo dopuszczające
Przestępstwo dwuaktowe Przestępstwo złożone realizację
zbiorcze jednoczynową lub
wieloczynową
Czyn ciągły – art. 12, ciąg przestępstw – art.91§1. -> „krótkie ostępy czasu”
Czyn ciągły – oznaczają bliskość czasową między poszczególnymi zachowaniami oraz
bliskość czasową między pierwszym a ostatnim przejawem zachowania.
Ciąg przestępstw – oznaczają jedynie wymóg, by pomiędzy poszczególnymi przestępstwami
nie było znaczącego dystansu czasowego.
Przestępstwa współukarane.
Współukaranie – przyjmowane jest, gdy cele kary zostaną osiągnięte, mimo, że ukaraniu
podlegać będzie tylko jedno z dwóch popełnionych przez sprawcę przestępstw. Wymaga
wyodrębnienia przestępstwa głównego (ono podlega ukaraniu) i przestępstwa
współukaranego (za nie kara nie jest wymierzona).
Przestępstwo główne musi mieć znacznie większy stopień społecznej szkodliwości od
przestępstwa współukarania, które w porównaniu z tym pierwszym jest błahe.
W przypadku zamachu na dobra osobiste pokrzywdzony obydwoma przestępstwami musi być
ten sam.
a. Współukarnie uprzednie – przestępstwo główne pojawia się później niż
współukaranie
b. Współukarnie następcze – przestępstwo główne poprzedza współukaranie. Nie może
dojść do spotęgowania szkód wynikających z przestępstwa głównego, a dodatkowo
nie może stanowić zamachu na inne dobro prawne niż dobro prawne, przeciwko
któremu skierowane jest przestępstwo główne.
Podstawowa zasada dot. zmiany ustawodawstwa to lex retro non agit (prawo nie działa
wstecz). Ma charakter normy Konstytucyjnej art. 42 Konst. i powtórzona została w art. 1 KK
– zakaz stosowania ustawy kryminalizującej określone zachowanie, która została uchwalona
wcześniej lub wchodzi w życie po popełnieniu tego czynu.
Ustawa „obowiązująca poprzednio” – ustawa z chwili czynu oraz ustawa pośrednia, która
zaczęła obowiązywać już po popełnieniu czynu, a przestała jeszcze przed prawomocnym
wyrokiem.
Ustawa epizodyczna – uchwalana dla doraźnych potrzeb, najczęściej związanych z klęskami
żywiołowymi. Ustawodawca zazwyczaj nie określa z góry daty końca jej obowiązywania, z
założenia jest tymczasowa.
Jeśli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem zagrożony jest karą, której górna granica
jest niższa od kary orzeczonej, wymierzoną karę obniża się do górnej granicy ustawowego
zagrożenia przewidzianego za taki czyn w nowej ustawie – art.4§2.
Jeśli według nowej ustawy czyn nie jest zagrożony karą pozbawienia wolności, wymierzoną
karę pozbawienia wolności zmienia się na grzywnę albo karę ograniczenia wolności,
przyjmując, że jeden miesiąc pozbawienia wolności równa się 60 stawek dziennych grzywny
albo dwóm miesiącom ograniczenia wolności – art.4§3.
Jeśli według nowej ustawy czyn nie jest już zabroniony pod groźba kary, skazanie ulega
zatarciu z mocy prawa (art.4§4), natychmiast przerywa się wykonywanie kary, a wpis o
skazaniu usuwa się z rejestru danych.
Zasada terytorialności.
W myśl art.5 polską ustawę karną stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na
terytorium polskim, na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba, że umowa
międzynarodowa, której RP jest stroną, stanowi inaczej.
TERYTORIUM RP
obejmuje:
Terytorium lądowe
wraz ze Wnętrze ziemi Morskie wody Morze terytorialne
śródlądowymi znajdujące się pod wewnętrzne (12 mil morskich Dno
wodami stojącymi i terytorium od linii
płynącymi podstawowej)
Wnętrze ziemi w Morze terytorialne
Wnętrze ziemi Wnętrze ziemi obszarze Morskie wody do wysokości tzw.
znajdujące się pod znajdujące się pod wytyczonym wewnętrzne kosmicznej ok. 90
wodami wodami granicami km
lądowymi
f. W orzeczeniach zapadłych poza granicami kraju nie obowiązuje zasada res iudicata
(powagi rzeczy osądzonej) i zasada ne bis in idem (zakaz orzekania dwa razy w tej samej
sprawie).
g. Orzeczenie zapadłe za granicą nie stanowi przeszkody do wszczęcia lub prowadzenia
postępowania karnego o ten sam czyn zabroniony przed sądem karnym (polskim) - 114§1.
Część trzecia.
Środki oddziaływania właściwe prawu karnemu i ich stosowania.
Rozdział XII – Kara i ewolucja środków penalnych.
Ogólna charakterystyka kary.
Kara – negatywna reakcja na ocenianie ujemne zachowania ludzi i grup społecznych.
Podział kary:
a. Teorie retrybutywne (absolutne/bezwzględne) – upatrują w karze odpłatę za popełnione
przestępstwo. Mówi się „zło cierpienia z powodu zła działania (zgrzeszenia)”. Kara
związana jest tylko z przeszłością, stanowi rozliczenie tego, co się stało.
b. Teorie prewencyjne (utylitarne/względne) – kładzie nacisk na celowość kary.
Nastawiona prospektywnie, zwraca uwagę na oddziaływanie kary na sprawcę (bada
efektywność kary). Jej działania mają zapobiegać na przyszłość.
c. Teorie mieszane – łączą ideę odpłaty ze społecznym oddziaływaniem kary.
Środki penalne – ulegają rozszerzeniu o środki, które nie są karami. Środki te zastępują kary
bądź je uzupełniają.
Ulgi warunkowe – różnego rodzaju warunkowa rezygnacja ze stosowania kary w
całości bądź w części np. warunkowe zawieszenie wykonania kary.
Probacja – dozór przez kuratora sprawcy przestępstwa pozostającego na wolności i
obciążonego pewnymi obowiązkami.
Środki zabezpieczające – stosowane wobec sprawców czynów zabronionych
niebezpiecznych, niepoczytalnych albo uznanych za niepoprawnych.
Środki o charakterze wychowawczy stosowane wobec nieletnich (zakłady
poprawcze, zakłady wychowawcze, dozór kuratora itp.).
Art. 33 – sąd wymierza grzywnę w stawkach dziennych, określając liczbę stawek dziennych
w granicach od 10 do 360, oraz wysokość jednej stawki dziennej, która może wahać się od
10zł do 2000zł, o ile ustawa nie stanowi inaczej.
Wynika, że najniższa grzywna wynosi 100zł, a najwyższa 720 000zł.
Kara grzywny może być orzeczona samoistnie lub kumulatywnie z karą pozbawienia
wolności.
Skazanego, który odbył, co najmniej połowę orzeczonej kary, przy czym przestrzegał
porządku prawnego, sumiennie wykonywał pracę wskazaną przez sąd, spełniał nałożone na
niego obowiązki i orzeczone środki karne – sąd może zwolnić od reszty kary, uznając ja za
wykonaną – art.83.
5. Kary zastępcze – kary, które stosuje się, gdy z różnych powodów nie doszło do
wykonania kar orzeczonych w wyroku. Uregulowane w kodeksie karnym
wykonawczym. Przewidziane dla kary grzywny i kary ograniczenia wolności.
Katalog
ŚRODKÓW KARNYCH
Zakaz
zajmowania Zakaz
Pozbawienie stanowiska , Zakaz udziału w Zakaz kontaktowani
praw wykonywania działaniach na prowadzenia Przepadek. a się z
publicznych. zawodu lub rzecz pojazdów. określonymi
prowadzenia małoletnich. osobami.
działalności
gospodarczej.
Zakaz Zakaz
Obowiązek Podanie wyroku przebywania w opuszczania
naprawienia Nawiązka. Świadczenie do publicznej określonych określonego
szkody. pieniężne. wiadomości. miejscach. miejsca
pobytu bez
zgody sądu.
Łącznie wyróżnia się 10 środków karych.
Dwa dotykają dóbr osobistych, cztery mają charakter majątkowy, a cztery są różnego rodzaju
zakazami.
Charakter osobisty.
1. Pozbawienie praw publicznych – art.40 – utrata czynnych i biernych praw.
Sąd może orzec w razie skazania na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat za
przestępstwo popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie.
2. Podanie wyroku do publicznej wiadomości.
Zakazy.
3. Zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub
prowadzenia określonej działalności gospodarczej.
art. 41§1 i 41§2
4. Zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją
małoletnich lub z opieką nad nimi.
art. 41§1a i 1b
5. Obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub
miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania
określonego miejsca pobytu bez zgody sądu.
Może być połączony z obowiązkiem zgłaszania się do Policji lub innego organu w
określonych odstępstwach czasowych – art. 41a.
6. Zakaz prowadzenia pojazdów – art. 42.
Charakter majątkowy.
7. Przepadek – utrata na rzecz Skarbu Państwa przedmiotów związanych z popełnieniem
przestępstwa.
a. Przepadek przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa – art. 44§1.
b. Przepadek przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa
– art.44§2.
c. Przepadek przedmiotów w przypadku skazania za przestępstwo polegające na naruszeniu
zakazu wytwarzania, posiadania, obrotu, przesyłania, przenoszenia i przewozu
określonych przedmiotów – art.44§6.
d. Przepadek korzyści majątkowych osiągniętych z bezpośredniego lub pośredniego
popełnienia przestępstwa – art. 45.
8. Naprawienie szkody – art. 46§1, 46§2.
9. Nawiązka – jest to zawsze jakaś kwota pieniężna, której wysokość określa sąd.
Wyjątek: kradzież leśna z art. 290, kiedy to ustawodawca ustalił, że wynosi podwójną
wartość ukradzionego drzewa.
Według art. 48 wymierza się w wysokości do 100 000 zł.
10. Świadczenie pieniężne – art.49 – w wysokości do 20 000 zł. Wyrok sądu musi
zaznaczyć, na jaki cel suma zostanie przeznaczona.
Modele
PROBAJCI
Gdy pokrzywdzony
pojednał się ze
sprawcą lub naprawił
szkodę nie może
przekraczać 5 lat
Sąd zgodnie z art. 67§1 wyznacza okres próby w wymiarze od roku do 2 lat. Bieg okresu
próby rozpoczyna się z momentem uprawomocnienia się wyroku. Zgodnie z art. 67§2 sąd
może na czas próby oddać sprawcę pod dozór kuratora.
Art. 67§3 nakłada na sprawcę obowiązki m.in. naprawienia szkody częściowo lub w całości
(obligatoryjny), a pozostałe 72§1 pkt. 1-3,5 lub 7a są fakultatywne.
Skutki przebiegu okresu próby określa art. 68.
Dolny próg okresu próby wynosi 3 lata, a dolny próg wynosi 10 lat.
Gdy dotyczy kary grzywny to od roku do lat 3.
Art. 71§1 przewiduje możliwość orzeczenia kary grzywny.
Połowa kary, 2/3 kary, nie mniej 3/4 kary, nie mniej 15 lat przy karze 25 25 lat przy każe
powyżej 6 m-cy. niż rok przy art. niż rok przy art. lat pozbawienia dożywotniego
64§1. 64§2, 65§1 i 2. wolności. pozbawienia
wolności.
Okres próby zróżnicowany.
Od 2 do 5 lat (art. 80§1). Od 3 lat przy art. 64§2 i 65§1 i 2 10 lat przy karze dożywotniego
(art.80§2). pozbawienia wolności (art.80§3).
Dodatkowo w okresie próby sprawca oddany jest przez sąd pod dozór kuratora.
Karę uważa się za odbytą w całości z chwilą warunkowego zwolnienia (art.82).
Przesłanki.
Przestrzeganie porządku Sumienne wykonywanie Wykonywanie Wykonywanie środków
prawnego. pracy wskazanej przez obowiązków (art.36§2). karnych.
sąd.
Zwolnienie skazanego na karę ograniczenia wolności z reszty kary oznacza uznanie kary za
wykonaną w całości.
Mały świadek koronny – sprawca współdziałający z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, jeśli
ujawni organowi powołanemu do ścigania wszelkie niezbędne informacje dot. osób i okoliczności przestępstwa
– art.60§3.
Recydywa specjalna .
Recydywa (art.64) to powrót do przestępstwa osoby, która za popełnione wcześniej
przestępstwo poniosła już konsekwencje przewidziane prawem karnym.
Recydywa ogólna Recydywa specjalna
Przestępstwo drugie musi być takie samo jak już Wskazuje na wyraźną uporczywość sprawcy lub na
popełnione przestępstwo pierwsze. Wystarczy, że są jakiś stopień profesjonalizmu.
podobne.
Dyrektywy
(wskazówki, jakimi
się kierować sąd)
Ciężki
Zabójstwo uszkodzenie
ciała
Pozbawienie
wolności
łączonego ze
szczególnym
Ciężki udręczeniem,
uszczerbek na popełnione
zdrowiu przez
funkcjonariusz
y publicznych
w związku z
pełnieniem
obowiązków
służbowych
Prawo łaski – tzw. indywidualne ułaskawienie (prawo łaski w znaczeniu węższym) – łaska
odnosząca się do konkretnej, oznaczonej, co do tożsamości osoby lub grupy oznaczonych
osób oraz generalną amnestię (generalny akt łaski) – stosowanie łaski wobec osób
indywidualnie nieoznaczonych (generalnych) w określonych kategoriach spraw.
Zatarcie skazania.
Skazanie i jego skutki, jako zdarzenia faktyczne są nieodwracalne. W znaczeniu prawnym to
zjawisko czasowe, które po upływie określonych w ustawach karnych okresów zostaje
unicestwione. Skazany karę odbył, darowano mu ją lub nastąpiło przedawnienie jej
wykonania. Skazanie jest traktowane za niebyłe i usuwa się wpis z rejestru skazanych. Może
nastąpić z mocy prawa lub na wniosek skazanego.