GV.

Võ Thị Mai Hoàng

...........................................................................................................................................................
Chương 4. ĐẠI CƯƠNG HÓA HỮU CƠ

1. Khái quát về hợp chất hữu cơ

- Hợp chất hữu cơ là hợp chất có chứa cacbon (trừ NH4HCO3, (NH2)2CO, (NH4)2CO3, CaCO3,..)
2. Một số khái niệm trong hóa học hữu cơ

(1) Công thức đơn giản, công thức nguyên, công thức phân tử, công thức cấu tạo
CTĐG CTN CTPT CTCT
Cx’Hy’Oz’Nt’ (Cx’Hy’Oz’Nt’)n CxHyOzNt là dạng khai triển để thể hiện
(x’, y’, z’, t’ là các số n là hệ số nguyên (x, y, z, t là bội số trật tự liên kết của các nguyên
nguyên tối giản) (12x’+y’+16z’+14t’).n = MA của x’, y’, z’, t’) tử trong phân tử.

(2) Đồng đẳng, đồng phân

Đồng đẳng Đồng phân
- Là các chất có cùng nhóm chức (-OH, -CHO, - - Là các chất cùng CTPT nhưng khác nhau về
COOH, -NH2…) hơn kém nhau một hoặc nhiều CTCT.
nhóm -CH2 (metilen). - Các chất đồng phân có tính chất hóa học khác
- Các chất đồng đẳng có tính chất hóa học giống nhau.
nhau.
VD: dãy đồng đẳng của ancol etylic CH3OH, VD: cùng CTPT C2H6O có các đồng phân
C2H5OH, C3H7OH,…, CnH2n+1OH. CH3-CH2OH CH3-O-CH3
Ancol etylic Đimetyl ete

(3) Đồng phân cấu tạo, đồng phân lập thể (đồng phân hình học, đồng phân cis-trans,…)
- Đồng phân bao gồm: đồng phân cấu tạo và đồng phân lập thể.
- Đồng phân cấu tạo: là những chất có cùng CTPT nhưng CTCT khác nhau.
- Đồng phân lập thể gồm các dạng: đồng phân cis-trans hay đồng phân hình học hay đồng phân cấu hình
hay đồng phân E-Z để miêu tả hướng của nhóm chức trong một phân tử.
- Điều kiện có đồng phân Cis-Trans:
-Có nối đôi hoặc vòng.
-2 nhóm thế ( hoặc ngtử) ở cùng cacbon phải khác nhau.
-2 nhóm thế (hoặc ngtử) ở hai cacbon nối đôi phải khác nhau.

Cis-2-buten Trans-2-buten

1
 GV.Võ Thị Mai Hoàng
...........................................................................................................................................................

(4) Hợp chất no, không no, mạch hở, mạch vòng
Hợp chất no Hợp chất không no Mạch hở Mạch vòng
là hợp chất chỉ chứa liên ngoài liên kết đơn còn có các nguyên tử không liên các nguyên tử liên kết
kết đơn (–). liên kết đôi (=), liên kết kết tạo thành mạch kín. tạo thành mạch kín.
ba (≡).

H CH2=CH2
│ Etilen CH2=CH-CH3
H─C─H Propilen
│ Xiclopropan
HC≡CH
H
Axetilen
Metan

(5) Nhóm chức, đơn chức, đa chức, tạp chức

Nhóm chức Đơn chức Đa chức Tạp chức
Là nhóm nguyên tử - Chỉ chứa một nhóm - Chứa nhiều nhóm chức - Chứa nhiều nhóm chức
gây nên tính chất chức. giống nhau. khác nhau.
đặc trưng của hợp - VD: C2H5OH, - VD: C2H4(OH)2, - VD: HOCH2COOH,
chất. CH3COOH,… CH2(COOH)2,… NH2CH2COOH …
6) Bậc của cacbon: bậc của cacbon là số nguyên tử cacbon liên kết trực tiếp với nguyên tử cacbon đó.
Trong phân tử hợp chất hữu cơ, nguyên tử cacbon được gọi là cacbon bậc một, bậc hai, bậc ba hay bậc bốn
tuỳ theo nguyên tử cacbon đó liên kết với một, hai, ba hoặc bốn nguyên tử cacbon khác.

3. Đặc điểm cấu tạo và tính chất đặc trưng của HCHC

Cấu tạo Tính chất vật lí Tính chất hoá học

Liên kết cộng Hợp chất hữu cơ có nhiệt độ - Đa số hợp chất hữu cơ đều dễ cháy, kém
hoá trị là chủ nóng chảy, nhiệt độ sôi thấp (dễ bền với nhiệt, dễ bị nhiệt phân.
yếu. bay hơi), thường không tan - Phản ứng của các hợp chất hữu cơ thường
hoặc ít tan trong nước, dễ tan xảy ra chậm, không hoàn toàn, không theo
trong dung môi hữu cơ. một hướng nhất định, cần đun nóng hoặc
xúc tác.
4. Các phương pháp tinh chế HCHC
(1) Phương pháp chưng cất: khi hỗn hợp các chất lỏng hoặc rắn có to nóng chảy, to sôi khác nhau.(2)
Phương pháp chiết: khi hỗn hợp các chất lỏng không trộn lẫn vào nhau.
(3) Phương pháp kết tinh: khi chất cần tách có độ tan khác biệt so với các chất trong hỗn hợp.

2
GV.Võ Thị Mai Hoàng
...........................................................................................................................................................
5. Phân loại HCHC
(1) Hidrocacbon: mạch hở (no, không no), mạch vòng (no, không no)

Hiđrocacbon

HC mạch hở HC mạch vòng

HC no HC không no HC không no 2 HC không HC vòng HC vòng

1 nối đôi nối đôi trở lên no 1 nối ba no (chỉ có thơm (vòng
H nối đơn) benzen)
│
H─C─H CH2=CH2 H2C=CH-CH=CH2 HC≡CH
│ Etilen Butađien-1,3 Axetilen
H
HC vòng
Metan
không no

(2) Dẫn xuất hidrocacbon (hợp chất có nhóm chức): ancol và ete; andehit và xeton; axit và este; amin,
amino axit…
Hợp chất hữu cơ có nhóm chức

Ancol-rượu Phenol Anđehit Xeton Axit cacboxylic Amin

OH
CH3-CH2-OH H-CHO CH3-C-CH3 CH3-COOH CH3NH2
(rượu etilic) (anđehit formic) ║ (axit axetic) (metyl amin)
O Hay:
CH3-CHO (axeton)
OH gắn lên vòng (anđehit axetic)
O
Hay: CH3 C
Rượu thơm O OH
Ete CH2OH CH3 C Amino axit
H Este
CH3-O-CH3 NH2CH2COOH
(Đimetylete) CH3-COOCH3 (α-amino axetic)
(metyl axetat)

OH không gắn
lên vòng

3
GV.Võ Thị Mai Hoàng
...........................................................................................................................................................
Lập công thức phân tử của hợp chất hữu cơ A (CxHyOzNt)
(1) Phân tích định tính: xác định các nguyên tố tạo nên hợp chất.
(2) Phân tích định lượng: xác định %, m hoặc mol của từng nguyên tố trong hợp chất.
- Tìm số mol và khối lượng của từng nguyên tố trong A
nC = nCO2 + nCaCO3 + …  mC = 12.nC
nH = 2.nH2O  mH = nH
nN = 2.nN2  mN = 14.nN
nO = (mA – mC – mH – mN):16  mO = mA – mC – mH – mN
m K .mct .1000
- Công thức tìm MA: MA = dA/B.MB hoặc MA = A hoặc MA =
nA mdm .t
(3) Lập công thức phân tử dựa vào số liệu phân tích định lượng
- Cách 1: Tìm CTPT
12 x y 16 z 14t M A
     x, y, z, t  CTPT là CxHyOzNt
mC mH mO mN mA
12 x y 16 z 14t M A
     x, y, z, t  CTPT là CxHyOzNt
%C % H %O % N 100
- Cách 2: Tìm CTĐG
m m m m
x : y : z : t  C : H : O : N = x’: y’: z’: t’
12 1 16 14
%C % H %O % N
Hoặc x : y : z : t  : : : = x’: y’: z’: t’
12 1 16 14
 CTPT có dạng: (Cx’Hy’Oz’Nt’)n với (12x’+y’+16z’+14t’).n = MA  tìm n

Câu 1: Đốt cháy hoàn toàn 1,68g một hidrocacbon X có M=84 thu được 5,28 g CO2. Số nguyên tử cacbon
trong phân tử X là?
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................
Câu 2:Một hidrocacbon X có M=58, phân tích 1g X thì được 5/29g hidro. Số nguyên tử H có trong X?
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................
Câu 4: Đốt cháy hoàn toàn một chất X (chứa C,H,O) cần dùng 8,96 lit O2 thu được 6,72 lit CO2 và 7,2g
H2O. Các thể tích đo ở đktc. CTPT của X?
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................
Câu 5: Đốt cháy hoàn toàn 7,6 g một chất X cần dùng 8,96 lit O2 ở đktc. Thu được mCO2 – mH2O = 6g. CTPT
của X ?
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................

4
GV.Võ Thị Mai Hoàng
...........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................

Câu 6: Đốt hoàn toàn 0,1mol hợp chất hữu cơ X cần 7,84 lit O2 thu được 5,6 lit CO2, 4,5g H2O và 5,3g
Na2CO3. CTPT của X ?
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................
Câu 7: Đốt hoàn toàn 2,3g chất hữu cơ X cần V lit O2. Sản phẩm cháy hấp thụ hết vào bình nước vôi trong
dư được 10g kết tủa và khối lượng bình tăng 7,1g. Giá trị của V (đktc) và CTPT của X ?
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................
Câu 8: Đốt hoàn toàn chất hữu cơ X cần 6,72 lit O2 đktc. Sản phẩm cháy gồm CO2 và H2O hấp thụ hết vào
bình Ba(OH)2 có 19,7g kết tủa và khối lượng dung dịch giảm 5,5g. Đun nóng dung dịch thu thêm 9,85g kết
tủa. CTPT của X ?
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................
Câu 9: Đốt hoàn toàn hidrocacbon X. Sản phẩm thu được cho hấp thụ hết vào 200ml Ca(OH)2 1M thấy có
10g kết tủa, khối lượng bình tăng 16,8g. Lọc kết tủa đi dung dịch thu được có thể phản ứng với Ba(OH) 2
dư. CTPT của X?
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................
Câu 10: Đốt cháy hoàn toàn m gam hiđrocacbon X rồi cho toàn bộ sản phẩm cháy lần lượt vào các bình
đựng P2O5 và KOH dư, tỉ lệ khối lượng tăng lên của hai bình lần lượt là 9 : 44. CTPT của X ?
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................
Câu 11: Đốt một lượng hiđrocacbon X thu được hỗn hợp sản phẩm trong đó CO2 có khối lượng chiếm
66,165%. X có CTPT ?
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................
Câu 12: Đốt hoàn toàn m gam chất hữu cơ X (C,H,N) cần dùng 14 lit O2 đktc. Sản phẩm cháy cho lội chậm
qua nước vôi trong dư thấy có 40g kết tủa và 1120 ml khí không bị hấp thụ. CTPT của X ?

..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................

5
GV.Võ Thị Mai Hoàng
...........................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................
Câu 13: Đốt cháy hoàn toàn 2,25 gam một hỗn hợp chất hữu cơ A chứa C, H, O cần 0,1375 mol O 2 thu
được CO2 và H2O có tỉ lệ số mol là 4:5. Khối lượng phân tử của A là 90 đvC. Công thức phân tử của A?
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................
mCO2
Câu 14: Đốt cháy một hiđrocacbon X thu được CO2 và H2O có tỷ lệ khối lượng = 4,889. Công thức
m H 2O
đơn giản nhất của X ?
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................
Câu 15: Để đốt cháy hoàn toàn 4,45 g chất hữu cơ X phải dùng hết 4,20 lít khí oxi (đktc). Sản
phẩm cháy gồm có 3,15 g H2O và 3,92 lít hỗn hợp khí gồm CO2 và N2 (đktc). Xác định CTĐGN
của X.
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................
Câu 16: Đốt cháy 5,8g chất hữu cơ A thì thu được 2,65g Na2CO3 và 2,25g H2O và 12,1g CO2. Xác
định CTPT của A biết rằng trong phân tử A chỉ chứa một nguyên tử Natri ?
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................
Câu 17: Phân tích 0,31g chất hữu cơ X chỉ chứa C, H, N tạo thành 0,44g CO2. Mặt khác, nếu phân tích
0,31g với vôi tôi xút rồi dẫn toàn bộ lượng NH3 tạo thành vào 100 ml dung dịch H2SO4 0,4M thì cần 50 ml
dung dịch NaOH 1,4M để trung hòa lượng axit dư. Lập công thức phân tử của X biết 1 lít (đktc) hơi chất
X nặng 1,38g.
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................
Câu 18: Đốt cháy 0,282g hợp chất hữu cơ và cho các sản phẩm sinh ra đi qua các bình đựng CaCl2
khan và KOH, thấy bình CaCl2 tăng thêm 0,194g, bình KOH tăng thêm 0,8g. Mặt khác đốt 0,186g
chất hữu cơ đó thu được 22,4ml N2 (đkc). Tìm CTPT của hợp chất hữu cơ biết rằng trong phân tử
chất hữu cơ chỉ chứa một nguyên tử Nitơ ?

..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................
................................
6
GV.Võ Thị Mai Hoàng
...........................................................................................................................................................