Mateusz Adrian Kalczyński

Czym jest barok?

▪ Barok (perła o nieregularnym kształcie) – główny kierunek w kulturze europejskiej, którego trwanie datuje się od końca XVI
wieku do XVIII wieku. Nieoficjalny styl Kościoła katolickiego czasów potrydenckich, stąd pojawiające się jeszcze w połowie XX
wieku zamienne określenia: „sztuka jezuicka” czy „sztuka kontrreformacyjna”. W odróżnieniu od humanizmu
antropocentrycznego doby renesansu, barok reprezentował teocentryczny mistycyzm. W znaczeniu węższym, barok to jeden z
nurtów literackich XVII wieku, koegzystujący z klasycyzmem i manieryzmem; od niego XX-wieczni badacze wyprowadzili jednak
nazwę dla całej epoki.

▪ Barok obejmował wszystkie przejawy działalności literackiej i artystycznej. U jego podstaw leżało twórcze przekształcenie
renesansowego klasycyzmu w dążeniu do uzyskania maksymalnego oddziaływania na odbiorcę. Barok jest pojęciem bogatszym
od manieryzmu, przede wszystkim, dlatego że konotuje nie tylko sam styl, ale jak dowodzą niektórzy badacze również procesy
historyczne, spory filozoficzne i teologiczne oraz nastroje społeczne. Bogaty w zdobnictwo, pomysłowe rozwiązania i symbolikę styl
architektoniczny, malarski i literacki baroku z założenia opierał się na ignacjańskiej zasadzie applicatio sensuum, polegającej na
wykorzystaniu ludzkiej zmysłowości i erotyki do przekazania treści religijnych (stąd figury świętych w ekstazie czy wyrazy
oblubieńczych uczuć, skierowanych do Chrystusa).

▪ W epoce tej wykształciły się dwa zasadnicze nurty myślowe, które legły u podstaw oświecenia: racjonalizm, który zakładał, że
mądrość uzyskać można jedynie dzięki potędze rozumu, oraz empiryzm, którego z kolei założeniem było poznawanie świata dzięki
zmysłom i doświadczeniu. W literaturze barokowej swoistymi nurtami stały się z jednej strony poezja libertyńska, tzw. nurt
„światowych rozkoszy” (Jan Andrzej Morsztyn), z drugiej natomiast – poezja ascetyczna, mistyczna, religijna (Sebastian
Grabowiecki). Centrum rozwoju polskiej liryki barokowej była świadoma kontynuacja wzorów powziętych z Jana
Kochanowskiego, podjęta przez takich twórców jak Piotr Kochanowski, Samuel Twardowski, Wespazjan Kochowski i Wacław
Potocki. Rozwijała się również poezja nowołacińska (Maciej Kazimierz Sarbiewski), a także moralistyka (Stanisław Herakliusz
Lubomirski, Andrzej Maksymilian Fredro).
Barok charakteryzował się
przepychem, bogactwem barw i
odcieni, bogatym zdobnictwem.
Nastąpił przełom w nastawieniu
człowieka do świata. Ważna była
pobożność, religijność oraz
uczucia i odczuwanie piękna.
▪ Kolejny, po renesansie, styl w
architekturze nowożytnej
nazywany jest barokiem.
Wyodrębniony został w latach
późniejszych, bowiem twórcy
żyjący w tym okresie uważali się
raczej za kontynuatorów
renesansu. Kierunek ukształtował
się w Rzymie z odmiany późnego
renesansu nazywanej stylem
dekoracyjnym.
Malarstwo barokowe to malarstwo
związane z barokowym ruchem
kulturalnym. Ruch jest często
utożsamiany z absolutyzmem,
kontrreformacją i odrodzeniem
katolickim, ale istnienie ważnej
sztuki i architektury.
• „Wieczerza w
Emmaus”
-Caravaggio
(1601r)
Literatura polska w okresie baroku – epoka w historii literatury polskiej
obejmująca okres od lat osiemdziesiątych XVI wieku do lat trzydziestych XVIII
wieku. Epoka baroku w literaturze polskiej przypada mniej więcej na wiek XVII
i pierwszą połowę XVIII-tego stulecia.
Co nazywamy sarmatyzmem?
Sarmatyzm – utrwalone przez działaczy polskiego oświecenia pejoratywne
określenie ideologii przyjętej i propagowanej przez szlachtę polską od
końca XVI do drugiej połowy XVIII wieku. Opierała się ona na
przekonaniu, że szlachta polska pochodzi od Sarmatów – starożytnego
ludu zamieszkującego początkowo tereny między dolną Wołgą a Donem.
Już Jan Długosz twierdził, że protoplastami Polaków
byli starożytni Sarmaci, a wiek XVI legendę tę
umocnił. Legenda głosiła, że w zamierzchłych czasach
rycerskie plemię Sarmatów opuściło stepy
czarnomorskie, opanowując tereny, na których z
czasem powstać miała Rzeczpospolita Obojga
Narodów. Zagarnąwszy te ziemie, rycerze sarmaccy
ludność autochtoniczną obrócili w niewolników,
zwanych teraz plebejami, a sami przekształcili się w
szlachtę. Tylko szlachta jest wyłącznym potomkiem
Sarmatów, ona jest „narodem”, do którego należeć
powinno wyłączne kierownictwo w państwie.
Sarmatyzm już w samym założeniu zawierał tendencje
separatystyczne, odśrodkowe w stosunku do kultury
ogólnoeuropejskiej, której wspólnym mianownikiem
był humanizm. Idealizowanie przeszłości sarmackiej
przez szlachtę skutkowało konserwatyzmem, który
przejawiał się we wszystkich dziedzinach życia.