Iliria

Gjurmime arkeologjike në luginën e Përroit të Thatë. / Recherches

archéologiques dans la vallée de Përroi i Thatë
Zamir Tafilica

Citer ce document / Cite this document :

Tafilica Zamir. Gjurmime arkeologjike në luginën e Përroit të Thatë. / Recherches archéologiques dans la vallée de Përroi i
Thatë. In: Iliria, vol. 18 n°1, 1988. pp. 255-268;

doi : https://doi.org/10.3406/iliri.1988.1491

https://www.persee.fr/doc/iliri_1727-2548_1988_num_18_1_1491

Fichier pdf généré le 19/03/2019

 Mate r i a l e 255

Zamir TAFILICA

GJURMIME ARKEOLOGJIKE NË LUGINËN E PËRROIT

TE TRÄTE

Në veri të pellgut të Shkodrës, rrëzë Alpeve, gjendet lugina e

Prroit të Thatë. Në daljen e saj të gjërë shtrihet fusha e pjerrët
karstike e Postojës, e qarkuar nga masive kodrash të thepisura. Rrë¬
zë Shkrelit
të tyre janëe disa
të Löhes
fshatra
të që
Malësisë
u përkasin
së Madhe.
njësive ■etnografike të Kastratit,
Lugina dallohet për kushte të vmira fiziko-gjeografike, Si veprim-
tari jetësore tradicionale njihet blegtoçia e më pak bujqësia.
Në pikëpamje arkeologjike ajo ka qenë njohur qënë fillim të shek. XX
me vendbanimin e fortifikuar ilir të Marshejit në dalje të saj dhe të ndonjë
gjurme tjetër lashtësie aty pranë.1 Që në vitet e para të pasçlirimit
Marsheji tërheq vëmendjen e studjuesve shqiptarë.2 Më vonë arkeologët
tanë, duke studjuar sistemin e tij fortifikues të tipit Gajtan, e përcak-
tojnë si vendbanim ilir prehistorik i ngritur në periudhën e parë të
hekurit.3

Duhet përmendur gjithashtu se një numër jo i vogël qendrash

arkeologjike që u përkasin periudhave të ndryshme historike janë e vi¬
dent uar apo studjuar në dalje të kësaj lugine e në zona, të ndryshme
të Mbishkodrës.4 (Fig. 1).
Pas një nj of timi të dhënë prej nesh mbi një varrezë tumulare
në qendër të luginës, pranë fshatit Dedaj, në vitin 1983, filloi gër-
mimet aty një ekspeditë e QKA, e drejtuar nga\B. Jubani. Tri tumat
e gërmuara dhe materiali arkeologjik i zbuluar në to i përkasin bronzit
të hershëm dhe lidhen me grupin kulturor Kotorac-Cetina.5 Në vazh-

echungen
shih
-«Albania«-
154-155.
A.2)1)për
Schober
Studjues
J. in
këtë:
Adami,
3, Albanien
Paris
botojnë
L.tëRey,
Rrugë
1928,
huaj,
und
disa
Répertoire
f.dhe
siMontenegro,
të56-58;
Th.
dhëna
objekte
Iippen,
topo-bibliographique
C. arkeologjike
Praschniker,
arkeologjike
Wien
F. Nopcsa
1919,për
E f.në
dhe
Schober,
£9.
fshatrat
des
Shqipëri,
mëantiquités
pas
Archäologische
Gradée
Tiranë,
C. dePraschndker
e l'Albanie,
Marsh
1983,
Fors¬
e.jf.;

3) S. Islami, Lindja dhe zhvillimi i jetë$, qytetare né lliri, lliria» II, 1972,
f. 9; M. Korkuti, Rreth vendbanimeve të" fortifikuaxa Hire té periudhës sé parë
të hekurit në territorin e Shqipërisë, «Studime Historike», 1973, 3, f. 107-131; Gj.
Karaiskaj, Vendbanimi i fortifikuar prehistorik i Marshejit, «Iiiria«-VII-VIII, 1977-
-1978, f. 264-265; N. Ceka, Fortifiikimet parahistorike Hire, «Monumentet» 1985, 1,
f. 27-51,
4) Shih. L. Rey, art . cit., f. 45-49; J. Adami, vep.cit., f. 34-36; S. Anamali.
D. Komata, Varreza e Kalldrunit (Koplik ) «Kumtari i Muzets.1 Popullor të ShKo-
'

drës»; Shkodër 1978, f. Ì97-106; Gj. Karaiskaj, Gjurmë fortifikimesh Hire në disa

kështjella
earkeologjike
varrezës
5) B. Jubani.
tëtumulare
rrethit
në Mbishkodër,
Gërmimet
të tëShkodrës,
SKtojit,
arkeologjike
«Monumentet»,
Bui.
«Iliria»
Ark."1985,
të4, v.1974,
1984,
1985.
2, f.f. 1,«Iliri
150-155;
241-247.
f. 127-139;
a» 1983,
B. ~Jubani.
A.2, Koka,
f. 248-240.
Monumente
Kultura
 256 Z amir Tafilica

/
\ O
Çekdeddj r
\ o GoraJ (Bzhetë) I
\\ ! □

Budishë
° \

Ho/aj r
jô Dedaj

OI\ \ \ v>

Zagorë

ft. Oyfetzp Stërkuje-, I/ #nJushtë

□

▼ »\ »\
* xs\# KOCdj

ohë e Sipërme

■ •
Gjyrashë
Gradée

Marshej
QMacovilë

SHPJEGUES
Ree
---
Prugë mesjetare
O Oendër fshati
/ Gradeskie ■ Vencfbanim >/fr
A Varrezë tumulare
□ Vendbanim mesjetar
▼ Objekt kulti
A Vdrrezë e dystë
Koplik
O i Sipërm ° Ùragovijë • Vendgjetje
G j ur m i m e a r k e o l o g j i le e ne L u g i il en e P ë r voit i ë T h a

dim të gjurmimeve tona synuam të përvijojmë një tablo pak a sh

të qartë mbi shpërndarjen gjeografike të qendrave arkeologjike në b
dësi të luginës.0

I — Fshati Dedaj

A) Rrëzë -Sukës së Sterkujës» në lagjen omonime gjendet e sh

ndarë lëndë arkeologjike. e përbërë kryesisht nga fragmente vorbash
përzierje të shumtë kuarci e me pjekje të dobët. Në këto enë është
rakteristik dekori fshesor mbi gjithë sipërfaqen. Një qeramikë e tillë
gjetur edhe në ndonjë qendër tjetër të Mbishkodrës, është datuar
shek. III-IV të e. s.7 (Tab. II, 21, 24). Të po kësaj kohe janë edhe dy p
fibulash prej bronzi të tipit kokë qepe» të shek. IV të e. sonë
janë gjetur edhe në qendra të tjera të rrethit të Shkodrës si në Sh
dhah e në Podgorë (Koplik)8 (Tab. V, 1, 2). Aty pranë është gje
edhe një monedhë bronzi me bustin dhe emrin 'e perandorit ror
Aleksandër Severi (222-236). Së bashku me këto materiale u gjetën
dy pjesë mokrash prej guri me forme të rrumbullakët.
Gjatë një punimi bujqësor u zbulua një varr mjaft i dëmtuar.
ishte i ndërtuar me gurë rrasorë dhe përmbante një skelet të rua
dhe dy tëmthore spiralike prej bronzi. (Tab. V, 9, 10).
B) Mbi një tarracë të punuar, të quajtur Bregu i Jushtës g
den fragmente qeramike të periudhave të ndryshme. Nga ato shëno
një fund ene me parete të trasha (Tab. II, 5) si dhe disa vegjë en
në trajtë mjekre, të mbuluara me një ajkë të trashë kafe të ç
(Tab. I, 2), që mund të merren si të periudhës prehistorike. Ku
disa tasa të eekët, me buzë të kthyera nga brenda, të njohur në
mat e Bardhocit (Kukës) për periudhën paraqytetare9 (Tab. I, 20,
shfaqen mjaft dendur. Janë gjetur enë transporti me baltë okër në
verdhë (Tab. II, 14), ku duket edhe ndonjë buzë amfore e tipit «
rintik B» të shek. VI-V p. e. sonë10 (Tab. II, 1) dhe enë tryeze prej
njëjtës baltë, me gjurmë verniku të zi të shkëlqyer të periudhës qy
tare ilire; një fund tasi i shek. II p.e.sonë11 dhe një iund skifo
shek. IV p. e. sonë12 (Tab. II, 3, 12). Nuk janë të paktë edhe vor
e tasat mesjetarë me baltë të kuqenë kafe, kafe dhe kafe në të zezë,
përzierje rëre e shpesh me grimea gëlqereje. Këto janë zbukuruar me v
të ineizuara, me gropëzime e nganjëherë, veçanërisht te tasat, gr
zimet janë të ngritura në reliev (Tab. III, 8, 15, 16). Me format e z

këtë6) gjurmim.
Gjej rastin për të falenderuar arkeoiogun B. Jubani që më ka nxitur
7) B. Jubani, Monumente. . î. 133, Tab. II, 20.
8) B. Jubani, po aty, f. 134; H. Spahiu, D. Komata. Shurdhahu-Sarda, q
i fortifikuar mesjetar shqiptar, «Iiiria»- III, 1974, f. 257-328.
9) A. Hoti, Varreza tumulare e Bardhocit në rrethin e Kukësit, «Iliria» 1982
f. 25, 31-32, Tab. VI, (varret 12. 14, 15).
10) N. Ceka, Amfora antike nga Margëlllçi , «Iliria» 1986, 2. f. 83, Tab. V
7-8.
11) H. Shabani, Njoftime arkeologjike nga zona e Konispolit, «Iliria». 1983
 Z amir T af ili c a

kurimet e tyre, ato tregojnë mjaft ngjashmëri me qeramik

mesjetar të Shurdhahut, që datohet midis shek. VII-XII të e
Në të njëjtën tarracë ndodhet një truall i braktisur k
grup pusesh të vjetër. Trualli rrethohet prej një muri me
i ndërtuar me gurë të mëdhenj e mesatarë të papunuar, të
thatë.14

II — Fshati Bzhetë

Në lag j en Çekdedaj të këtij fshati, materiali arkeologjik

në ngastrat buzë Prroit të Thatë dëshmon për një vendb
pur mesjetar. Ka këtu plot fragmente vorbash mesjetare
me ato të «Bregut të Jushtës» (Tab. III, 5), por këtu ato
larmishme në forrnë e zbukurime (Tab. III, 4, 13, 18) dhe na
lele të tjera me qeramikën mesjetare të Shurdhahut.15 Në
tyre të bie në sy themthi i vendosur si element zbukurues
sipërme të vegjës (Tab. III, 13), siç është vërejtur edhe në
qytezës mesjetare të Mashkjezës.16
Objektet metalike përfaqësohen nga majat e shigjetave
prej hekuri (Tab. IV, 3, 4, 7, 10), stolitë prej bronzi (Tab. V
dhe ndonjë tokëz prej bronzi (Tab. V, 5). Përveç thikave t
majave të shigjetave prej hekuri që mund të lidhen tipolo
ato të varrezave arbërore,17 të tjerat duket se i përkasin mesj
Vlen të përmendet si g jet je e vetme prehistorike një veg
guri e tip it <sëpatë-çekan», e brimuar, për dorimi i së cil
në periudhën eneolitike18 (Tab. I, 5).

III — Fshati Zagorë

A) Mbi kreshtën e thepisur të kodrës së qua j tur <Kryq

ruhet një pirg i madh prej gurësh mali mesatarë e të vegjë
pa ndonjë rreguill. Pirgu ka diametrin rreth 19 m dhe lart
Në gropën e formuar në îkulmin e saj nga zhvendosja e gurëv
tuar gjatë një ndërhyrjeje, nuk u vërejt as edhe një elemen

gjeneza
13) D.
e shqiptarëve»-,
Komata, DisaTiranë,
tipare 1969,
të qeramikës
f. 223, Tab.
mesjetare
II, 3, f.në224,
Shqipër
Tab.
14) Pikërisht në këtë vend buri met historike mesjetare të sh
mendin një fshat me emrin Jushtë (shih: Regjistri i Kadastrès dh
neve për rrethin e Shkodrës 1416-1417, Tiranë, 1977, f. 230); disa
pranë si: «Ura e Jushtës», «QBregu i Jushtës», «Rrethi i Jushtës», -«Br
etj si dhe një gojëdhënë interesante që dëshmon për marrëdhëniet
Jushtakut në këtë vend me banorët e sapoardhur të fisit të Sh
forcojnë akoma më shumë dokumentin e mësipërm historik.
15) D. Komata, art. cit..., f. 223, Tab. III, 1, 2.
16) S. Muçaj, Qyteza mesjetare e Mashkjezës, -«Iiiria» 1984, 1, f
16, 17.
17) H. Spa'hiu, Varreza arbërore e kalasë së Dalmacës, «Iliria»,
-1980, f. 32, Tab. III, 9-11; D. Komata, Varreza arbërore e Shurdh
G j u r m i m e a r k e o I o g j ik e n ë I u g i n ë n e P ë r r o i t t ë T

fakt si dhe pozicioni i vendosjes së tij na shtyn te mendojmë më t

për ndonjë objekt kulti te ngritur nga banorët ilirë të kësaj lugi
B) Jo larg këtij pirgu. në drejtim të veriut, ruhen gjurmët e
muri. Ai është ngritur drejt mbi tabanin shkëmbor, ka gjërësinë
dhe është ndërtuar me gurë të mëdhenj e mesatarë, të papunuar, t
dhur me llaç të fortë gëlqereje. Dy trakte që u kapën me gjatë
përgjithshme rreth 20 m mbyllnin dy qafa të një lugu me sipër
1 ha. Këto gjurmë janë të pamjaftueshme për të nxjerrë një planim
të këtij muri. Vendndodhja e tij mbi një udhëkryq rrugësh natyro
luginës20 na nxiti të hedhim mendimin për një pikë të fortifikuar ko
lli që të ketë shërbyer gjatë mesjetës.
Rrëzë kësaj kodre, në lagjen Kolaj mblodhëm plot fragmente
bash e tasash me tipare përgjithësisht të ngjashme me ato mesjetar
vendbanimeve të sipërpërmendura (Tab. III, 9, 10, 12, 17). Së ba
me qeramikën u gjet dhe një sasi e madhe zgjyre me tali si dhe c
mokrash prej guri. Aty pranë, në një arë me formacion zhavorr
ngjeshur, u zbulua rastësisht një vari1 me gropë në formë trung koni
ndërtim gurësh. Në tabanin e varrit, në thellësinë rreth 2 m, r
shin mbeturina të pakta të një skeleti si dhe copra thëngjilli. Në d
humusor që mbushte varrin u gjet një vegjë me një pjesë buze e
vorbe mesjetare21. (Tab. III, 2).
C) Njëra prej majave të grumbullit kodrinor, në juglindje të
fshati, mban emrin qytetzë». Ajo zotëron fushëzën e Zagorës dhe
trollon mirë grykat e luginës. Në një shesh të vogël poshtë kre
gjetëm fragmente enësh të periudhës prehistorike. Fragmente të s
ta u gjetën edhe në shpatin e kodrës e rrëzë saj, por këtu mbizotër
ato të periudhës qytetare ilire. Në tërësinë e g jet j eve prehistorike
çojmë së pari një fragment të një ene grykëgjerë me vegjë në form
shi (Tab. I, 1), që të kujton deri diku disa enë në trajtë tenxhere
Gajtanit II.23 Me të njëjtën baltë e teknikë punimi paraqiten dia
gjë në trajtë mjekre (Tab. I, 4) si dhe disa rrotulla boshti me f
sferike apo bikonike (Tab. I, 3, 8). Në këtë kategori enësh përfsh
edhe një kupë të vogël sferike me vegjë themthi e me faqe të lëm
gati në të zezë (Tab. I, 13) si dhe disa tasa trungkonikë (Tab. I, 15
Ndërsa disa vegjë shiritore, mbuluar nga kanelyra horizontale (Ta
18, 19) dhe një buzë tasi (Tab. I, 22) e ngjashme me ato të «Bregu
Jushtës», i përkasin periudhës protoqytetare. Shënojmë edhe dy-tri
amforash të tipit «Korintik B» me forma të ngjashme me ekzemplar
gjetur në «Bregun e Jushtës».

19) Në trevat ilire njihen objekte kultike të ngritur mbi maja (shih: M.
tja, Elemente të kulteve ilire te shqiptarët, «Kuvendi I i Studimeve Ilire»,
II, Tiranë 1974. f. 281-302).
20) Këtej kalonin në mesjetë rragët që lidhnin malësitë e Dukagjinit
Keimend it me qytetin e Shkodrës. Gjurmët e tyre kanë mbetur deri në
tona. Njera nga këto rrugë, që vjen prej luginës së Rrjollit nëpërmjet L
së sipërme dhe përmes Zagorës, del në Kastrat e më tej në Keimend, quhet
vendasit «Rruga e Gucisë». Mundet të jetë trakt i rrugës së njohur mes
Shkodër-Drisht-Ballezë-Medun (Shih A. Baçe, Rrugët shqiptare në mesjetë,
VII-XV, «Monumentet» 1984, 1, f. 59-63).
21) Një grup varresh të tilla konstatuam edhe në dalje të luginës, në
tin Koplik i Sipërm, në arën e quajtur «Çardaku i Tomajve». Në njërin
varret e hapur rastësisht janë gjetur fragmente vorbash me tipare të ngja
260 Z amir T a f ili c a

Vend të veçantë për sasinë dhe larminë e tyre zenë enët e periu-
dhës qytetare ilire. Ato janë bërë me baltë të zgjedhur okër në të verdhë
ose gri, nganjëherë me gjurmë verniku të zi ose të kuq, të shkëlqyer
(Tab. II, 6, 9, 15, 17). Ndërmjet tyre një buzë pitosi i përket shek.
III— II p.e.s.23 (Tab. II, 2), një kupë e tipit -«Megarë» me baltë okër në
rozë, e shek. II p.e.s.24 (Tab. II, 16). E po kësaj kohe është dhe një pjatë
prej balte të kuqe të çelët25 (Tab. II, 18), ikurse një buzë skifosi me
baltë gri të çelët, zbukuruar me kanelyra vertikale, ka përdorim në shek.
II-I p.e.s.26 (Tab. II, 8). Plot fragmente barqesh e vegjësh mjaft ma-
sive të enëve të transportit me balte okër në kafe e trajtim jo gjithaq
të kujdesshëm të formës, i gjejmë të shpërndara kudo nëpër sipërfaqen
e kodrës. Këto fragmente mendojmë se i përkasin shek. I të e. sonë.
Për periudhën mesjetare dëshmon ndonjë fragment i rrallë qerami-
ke si dhe një sëpatë luftarake prej hekuri (Tab. IV, 1). Kjo e fundit
është gjetur së bashku me një skelet në një varr gjatë një punimi
bujqësor, rrëzë kodrës, në lagjen Colaj.
Në këtë vendbanim kodrinor, QKA ndërmori në verën e vitit 1987
një ekspeditë gërmimi. Gërmimet e udhëhequra nga Zh. Andrea nxo-
errën
vonënjëtëmaterial
bronzit. 27
njështresor që e përcakton vendbanimin në periudhën

Ç) Në perëndim të fshatit, rrëzë «Qafës së Shtinit», 1,5 km larg vend-

banimit, ngrihet një tumë prej gurësh e dheu. Diametri i saj është afër-
sisht 15 m dhe ruan lartësinë 1,70 m. Vërehen në të disa ndërhyrje që
kanë prishur rëndë formën e saj. Në sipërfaqe të saj, ndërmjet gurëve,
gjetëm fragmente të pakta qeramike të periudhës prehistorike.

IV — Fshati, Lohe e Sipërme.

A) Rrëzë kodrës «Suka e G janë», në faqen kundruall fshatit, është

depozituar një lëndë e dendur arkeologjike. Pjesa më e madhe është për-
qëndruar në vendin e quajtur «Gjyrashë». Materiali i përzier duket se
ka rrëshqitur prej faqes së kodrës.
Në tërësinë e materialit prehistorik përmisndim së pari dy sëpata-
-çelkan prej guri, të brimuara, të të njëjtit tip me atë të Bzhetës (Tab. 1,
6, 7). Shënojmë gjithashtu një gjilpërë prej bronzi (Tab. V, 19) që
shpreh afërsi tipologjike me një nga gjilpërat e Trebenishtit III b që
datohet ndërmjet viteve 525-425 p.e.s.28 Materialin tjetër e përbën qe-
ramika. Shiriti i valëzuar plastik në barkun e një ene (Tab. I, 11) të
kujton zbukurimin e një ene të Kolshit II.29 Dallohen për sasinë e tyre
disa tasa gjysmësferike me vegjë mjekër», të punuar me një baltë
kafe të errët (Tab. I, 9, 10). Ata paraqesin trajta deri diku të ngjashme
me disa të tille në shtresën I të Gajtanit.30 Një enë e Gajtanit III

23) Dh. Budina, Antigonea, lliria II, 1972, f. 308, 313, fig. 41, 2.
24) H. Hidri, Gjurmë të një punishteje qeramike në Dyrrah, «Iliria» VI, 1976,
f. 249, Tab. III, 13.
10. 25) N. Ceka, Qyteti ilir në Selcën e poshtëme, «Iliria» II, 1972, f. 157, Tab. V.

26) D. Basler, Nekropola na Velim Ledinama u Gostilju (Donja Zeta), «Glasnik»

NS XXIV, Sarajevo, 1969, Tab. XXVII, K 5/1, f. 10.
27) Zh. Andrea, Gërmimet arkeologjike të vitit 1987, «Iliria» 1987, 2, f. 210.
28) V. Lahtov, Problem Trebeniske Kulture, Ohrid, 1935, Tab. V, 2.
29) M. Korkuti, Vendbanimi neolitik i Kolshit, « lliria » 1983, 2, f. 35, Tab.
XIV, 1.
Gjurmìme arkeologjike né lu g in ë n e P ë r r o it t ëT

i ngjet një vorbe me qafë të shkurtër e grykë të zgjeruar, por me

më të lehtë të buzës nga jashtë31 (Tab. I, 17). Në këtë depoz
gjet dhe një vorbë tjetër grykëgjerë, me buzë të dalë drejt nga
tulla e enës (Tab. I, 14), si dhe ndonjë vegjë mjaft masive në
veshi (Tab. I, 12). Në periudhën qytetare ilire përfshihen frag
të shumta enësh transporti e tryeze, me baltë okër në të verdh
kanë përgjithësisht forma të njëjta me ato të vendbanimeve të
përmendura (Tab. II, 10, 11, 13, 19, 20), por edhe me ndonjë
tjetër të re. (Tab. II, 4, 7).
Ndër objektet e tjera që u gjetën duhet të shënojmë ed
monedha. Njëra është prej bronzi, mjaft e dëmtuar por në b
përmasave të saj mund të merret me rezervë si prerje e qytetit
të Skodrës. Dy të tjerat janë prej argjendi, të rua j tura mirë,
cilat shihet qartë busti dhe emri i J. Qezarit, dy ma ja heshte
gjerë prej hekuri, që ndoshta i përkasin shek. I-II të e. sonë (Ta
12, 13) dhe stolitë, të përfaqësuara prej një fibule bronzi të tipi
cissa» (Tab. V, 3) e shek. III të e. sonë e ngjashme me një t
tur në tumat e Burrelit.'32
Në këtë vendbanim periudha e antikitetit të vonë, shek. IV-V
është më e përfaqësuara. Pjesën më të madhe e përbëjinë disa
me baltë kafe në të verdhë ose në rozë. Sipërfaqja e tyre është e
dhe, siç duket, në procesin e pjiekjes kanë marrë ngjyrë jo un
(Tab. II, 22). Vegjet e tyre me prerje elipsi në formë fasuleje j
vendosura gjithnjë nën buzën e enës. Ato përshkohen vertikalish
një apo më shumë hulli vertikale. Një variant tjetër përbëjnë ca
me baltë më të zgjedhur kafe në gri dhe sipërfaqe më të lëmuar
karakterizohen nga disa rrathë kanelyrash përreth qafës që sh
edhe në faqen e brendshme (Tab. II, 26,27). Enë të ngjashme të
kategorie qeramike gjejmë në kështjellën e Pogradecit, në stacionin
Quintum» të Elbasanit dhe në kështjellën e Onhezmit.33 Gjenden
edhe vorba me baltë kafe të errët, me përmbajtje të shumtë ku
me pjekje të dobët, që karakterizohen nga dekori fshesor, të ngj
me ato të gjetura në Stërkujë (Dedaj). Me të njëjtën baltë, por m
kje më të mirë dhe pa dekorim paraqiten disa tasa gjysmësferik
vegjet e tyre të oekëta në traitë miekre, ata imitojnë tasat e per
prehistorike (Tab. II, 22).
B) Në sheshin «Logu i Ublave, në qendër të fshatit, gjatë
së një rruge doli material arkeologjik i periudhës mesjetare, kry
enë qeramike. Mbizotërojnë vorbat e thjeshta, të punuara me çark
prej tyre përsërisin forma e dekore tashmë të njohura në
(Tab. III, 6,11), kurse të tjera dalin me forma e motive të reja
kuruese (Tab. III, 1,3,14) që janë të njohura në vendbanime të
mesjetare në Shurdhah34 e në veçanti një enë në trajtë shporte,

1 (varri
31) D.
32) B. 26).
Kurti,
Jubani, Tumat
po aty,e î.Burrelit,
396, Tab.
«Iliria»
XI, 7.VII-VIII, 1977-1978, f. 171, T

33) S. Anarnali, Kështjella e Pogradecit, «Iliria» IX-X, 1979-1980,

Tab. XIV, 1-6; N. Ceka, Ad Quintum, «Iiiria» VI, 1976, f. 297, Tab. VII,
K. Lako, Kështjella e Onhezmit, -«Iliria» 1984, 2, f. 181, Tab. V, 3-6.
34) D. Komata, Kështjella të hershme mesjetare në Shqipëri, «Kuven
262. Z amir T a f il i c a

me dorë prej balte të cilësisë se dob-ët kafe të errët. Ajo është zbuku-
ruar nga disa rradhë të çrregullta gropëzash, të realizuara me teknikën
e ngulitjes (Tab. Ill, 7). Depozitimi përmban gjithashtu edhe enë tryeze
të emaluara të periudhës së pushtimit turk. Kësaj kohe i përkasin edhe
disa monedha bronzi e argjendi të brimuara për t'u përdorur si stoli.
Ndër objektet metalike, një shigjetë prej hekuri me teh në formë fla-
këze (Tab. IV, 2) njihet për përdorimin e saj që në mesjetën e
hershme.:î(i Vlen të përmendet edhe një monedhë bronzi e kohës së
sundimit venecian, shek. XV. Mbishkrimi «ALBAN E T D ALM AT»
në faqen e saj, e përcakton atë si prerje e qytetit të Zarës.37
Në afërsi të këtij depozitimi kulturor, në thellësinë 1 m, u gjetën
sëbashku tri vegla bujqësore, dy drapinj hekuri si dhe një vegël tjetër
në formë kose po prej hekuri (Tab. IV, 14,15). Tipologjikisht drapinjtë
ngjasojnë
të e.s.38 me ato të kalasë së Vigut (Mirditë) që i përket shek. II-III

C) Lëndë arkeologjike vërehet edhe në një arë përballë lag j es Ko-

caj. Ajo përbëhet kryesisht nga material ndërtimi, si fragmente gurësh
kuadratikë, tullash me mbeturina llaçi të fortë gëlqereje, tjegullash të
tipit solene e kaliptere. Përzier me to gjenden edhe plot gozhdë he¬
kuri me kokë në formë I-je e fragmente vorbash të antikitetit të vonë,
të ngjashme me ato të gjetura në Gjyrashë të të njëjtit fshat. Këto
materiale arkeologjike duket se lidhen me një ndërtesë kulti të anti-
kitetiit të vonë, e përmendur edhe nga relatorët katolikë të shek. XVII.39
Ç) Në një arë tjetër ngjitur, ku deri vonë ruhej një kapelë mesje-
tare, shihen të shpërndara rrasa të mëdha prej guri, eshtra të shumta,
fragmente vorbash mes j etare etj. Të shumtë janë dhe objektet metalike
(Tab. IV, 5,6) e stolitë prej bronzi (Tab. V, 4,7,8,14,15,17,18). Është gjetur
edhe një togëz bronzi (Tab. V, 6).
Thika të ngjashme me ato të Bzhetës, majat e shigjetave dhe tri
stoli prej bronzi (Tab. V, 7,8,18) i përkasin mesjetës së hershme.40 Të
tjetrat, me sa duket, i takojnë mesjetës së vonë duke na dhënë variante
të tjera të atyre të gjetura në vendbanimet e mësipërme.

Përfundime

Lugina e Përroit të Thatë përbën një mikrokrahinë të rëndësishme

të pellgut të Shkodrës me mjaft interes arkeologjik. Monumentet e

logjike
-1980,
QKA, 35)
36)
37)
38) f.Tirane.
Gërmime
H.
S.
të 32,Ambrosoli,
Anamali,
qytetit
Spahi'U,
Tab. tëtë
III,
Varreza
v.Raport
Shkodrës.
Atlante
12.
1986 arbërore
në
mbi
Numismatico
kështjellën
gërmimet
e Kalasë
eItaliano,
nëShkodrës,
kalanë
së Dalmaces,
Milano
e Fondi
Vigut
1906,
«Iiiria»
i (Mirditë),
Bërtharnës
f. 337,IX-X,
909.
Arkivi
Arkeo¬
1979-
i

39) Për këtë informacion shih: E. Armao, Lokalità, chiese, fiumi... di un antica
carta dell'Albania settentrionale, Roma 1933, f. 137.
40) H. Spahiu, Varreza arbërore..., i:. 32, Tab. III-9-1 1 ; po ajo, Shurdhahu,
një qytet mesjetar i hershém (Sarda), «Kuvendi I i studimeve Hire«-, vëll. II,
f. 188, Tab. V, 4,5; F. Prendi, Një varrezë e kulturës arbërore në Lezhë, -«Iliria»
IX-X, 1979-1980, f. 131, Tab. XVIII, 1-3; H. Spahiu, G jet je të vjetra nga varreza
mesjetare e Kalasë së Dalmaces, «Iliria» I, 1971, f. 253, Tab. VII, 7.
Gjur mime arkeologjike n ë higinën e Përroit t ë T h at ë 263

shumta arkeologjike që kanë dalë në dritë deri tani vërtetojnë banimin

e saj që në bronzin e hershëm. Intensi tetin e jetës gjatë periudhave

prehistorike në këtë luginë të mbyllur, me një fortifikim të fuqishëm

natyror e shtrirje relativisht të vogël, e dëshmojnë më së miri pesë

vendbanime kodrinore, midis të cilave ngrihen një numur i madh

tumash.

Siç është vënë në dukje edhe nga autorët e gërmimeve, B. Jubani

e Zh. Andrea, lidhjet më të afërta kulturore kjo luginë i gjen brenda

pellgut të Shkodrës. Si komponent i kulturës së këtij pellgu, ajo lidhet

edhe me vendbanime të tjera të vendit tonë. kryesisht të veriut, kurse

në një vështrim më të gjerë me zonëin ballkanoperëndimore, me të cilën

e bashkonin shumë faktorë gjeografiko-ekonomikë.

Siç del nga gjetjet e mësipërme, ndonëse të rastit, popullsia e kësaj

krahine është e pranishme në të gjitha periudhat historike që pasuan,

natyrisht me luhatjet e veta në masën e intensitetit të jetës. Pas një

lulëzimi që vihet re në jetën e këtyre vendbanimeve, që nuk u brak-

tisën gjatë periudhës qytetare, vemë re një zbehje të saj gjatë shekujve

të pushtimit romak. Ndërsa në antikitetin e vonë dhe në mesjetë, duke

përfshirë edhe atë të hershmen, jeta intensive është mjaft e pranishme.

Bile në këtë kohë vendbanimet i shohim të shtrihen edhe poshtë lugi-

nës, në fushë.
264 Za mir Tafilica TABELA I

22

20 5 CM
 G j ur mi m e a r k e o I o g j i k e ne 1 u g in ë n e P ë r r o it t è T h a t ë 265

TABELA II
266 Z amir Tafiìica
TABELA

•"?«« O
 Gjurmi m e arkeologjike n ë lug in ën e P è r r oit t ë T hat ë 267
TABELA IV

5 CM